INFORMACJE WSTĘPNE
Czas trwania
Badania zostały wykonane w okresie: od czerwca 2021 do grudnia 2021
Osoby przeprowadzające diagnozę: Zespół badawczy składał się z pracowników / pracownic Fundacji Dom Pokoju oraz asystentek edukacji romskiej, zatrudnionych we wrocławskich szkołach. Obecność asystentek, które dzięki swojej pracyznająrównieżrodzinyromskiejznacznieułatwiłaprzeprowadzeniewywiadówjakościowychwspołeczności
Metodologia
Diagnozęsporządzononapodstawie:
1.Kwerendydanychliczbowychuzyskanychzapomocąinformacjipisemnych:
a) pismo z prośbą o dostęp do informacji publicznej: Miejska KomendaPolicji,MiejskaKomendaStrażyMiejskiej,Główny Urząd Statystyczny, Zespół Służby Kuratorskiej, Rady Osiedla;
b) mailzprośbąodaneliczbowe:CentraAktywnościLokalnej, CentraRozwojuiAktywnościDzieciiMłodzieży,
2.Zogniskowanychwywiadówgrupowych(tzw.fokusów)
3. Zestandaryzowanych wywiadów jakościowych z wybranymi przedstawicielami / przedstawicielkami obszarów ważnych dla badań (pomoc społeczna, zarządzanie nieruchomościami miejskimi, służbyporządkowe,edukacjaitp.)
4.Zestandaryzowanychwywiadówjakościowychprzeprowadzanych z pełnoletnimi członkami członkiniami społeczności. Grupę badawczą tworzyli przedstawiciele/lki społeczności zamieszkujący rejon Śródmieścia,wszczególnościosiedle:Nadodrze,Ołbin, StaregoMiasta,PlacuGrunwaldzkiegoorazBorek.
6
Dodatkowo w materiał badawczy został włączony raport prezentujący Model edukacji dzieci romskich, nad którym prace trwały od kwietnia do listopada 2021 r. W pracach uczestniczyli przedstawiciele/lki wrocławskich szkół oraz instytucji samorządowych odpowiedzialnychzaedukację.
Zagadnienia badawcze
Wykonującdiagnozębadaczezwracaliuwagęnaponiższezagadnienia, które w ujęciu holistycznym, po nałożeniu narracji osób reprezentujących różne stanowiska, pozwalają stworzyć opis funkcjonowania społecznego społeczności Romów i Romni we Wrocławiu w roku2021oraz wskazaćkierunkidziałańwcelukompleksowejpoprawytejsytuacjiwlatachkolejnych.
Poruszanezagadnienia/obszarybadawcze: struktura demograficzna i kondycja społeczna rodzin (ilość osóbwrodzinie,stopieńpokrewieństwa)
- stanekonomiczny(źródłautrzymania,statusiformykorzystaniazpomocyspołecznej,itp.) kondycjazdrowotnaspołeczności(wtym:chorobyprzewlekłe,orzeczeniaoniepełnosprawności,szczepienia,zgłaszane potrzeby)
- kondycjęmieszkaniowąrodzin
- edukację dzieci i dorosłych ( w tym stopień znajomości językapolskiego)
- aktywizacjęzawodową(kompetencje,statuszawodowy,potrzebywtymobszarze) aspektyprawne,wtymzwiązanezporuszaniemsięw obowiązującymsystemieprawnym
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030
7
Trudności z pozyskaniem części danych
Zdecydowanawiększośćinstytucjiipodmiotówprawnychniegromadzidanychzpodziałemnapochodzenieetniczne.Wynikatozarówno z obszaru działania, dla którego takowy podział nie jest istotny czy zasadny, jak i przyznanych kompetencji (szczególnie w kontekście operowaniaosobowymidanymiwrażliwymidokategorii,którychnależyprzynależnośćnarodowo-etniczna).Wkonsekwencjioznaczato, żedotarcieizgromadzenierzetelnychdanychodnoszącychsiędoilościspołecznościzamieszkującejWrocław okazałosięniemożliwe.Instytucją posiadającą prawną legitymację dogromadzenia przedmiotowych danychokazałsię Główny Urząd Statystyczny. Coistotne, w okresiesporządzania niniejszegoRaportuGUSzakończyłNarodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2021, co stwarzało realną szansę uzyskania pożądanych danych. Niestety wyniki spisu w kontekście powiatów i miast na prawach powiatów zostaną opublikowaneniewcześniejniżwewrześniu2022r.Wartorównieżzauważyć, żeliczebnościniemożnaustalićwoparciuo wcześniejszyspis(NSP 2011r.), gdyż posiadane przez GUS dane w zakresie przynależności narodowo-etnicznej zostały opracowane jedynie do poziomu województw.GUSmateżzastrzeżeniacodoichprecyzjiisugerujeostrożnośćwichinterpretacji.
Konkludującpowyższe,daneilościowepojawiającesięwniniejszymRaporciesądanymiwyrywkowymi,pochodzącymizestatystykposzczególnychinstytucjiisąściśleskorelowanezzakresemich działania (vide: dane posiadane przez MOPS czy Wydział Edukacji). PomimoposiadanegowalorubadawczegoniesązestawieniamidającymimożliwośćjednoznacznegooszacowanialiczebnościspołecznościzamieszkującejWrocław. Wśródtrudnościwartoteżzaakcentować,żepodczaswywiadówzauważalnabyłatendencjadołączeniaromskiejspołecznościpolskiejz przedstawicielamispołecznościromskiejinnejnarodowości,wszczególnierumuńskiej.
8
Trudności w analizie materiału badawczego
Brakokreśleniadokładnejliczbyspołeczności,trudnośćzdotarciem doniektórychśrodowisk,awkonsekwencjibrakpodstawdozbudowania reprezentatywności grupy badawczej skutkuje, że niniejsze opracowaniejestanalizączęścigrupy,jakąstanowispołecznośćromska weWrocławiu.Poniższe dane,rzetelniezbieranei analizowane, charakteryzujązatemniecałąspołeczność,ajejczęść,aichgeneralizowanie powinno odbywać się z dużą ostrożnością. Bezsprzecznie Raportukazujefragmentrzeczywistości pytaniejakdużejpozostaje nadziśbezodpowiedzi.
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030
9
10 WYNIKI BADAŃ
II. Wyniki badań Struktura demograficzna i kondycja społeczna
Ze względu na brak danych etnograficznych w instytucjach bardzo trudnojestustalićdokładnąliczebnośćspołecznościRomówpolskich mieszkających we Wrocławiu. Z dużym prawdopodobieństwem przedmiotowedanebędziemożnapozyskaćzespisupowszechnego przeprowadzanego przez GUS w 2021 roku. Jak zostało powyżej wspomnianewkontekściedanychnapoziomiemiastipowiatówna prawachmiastbędąonedostępnenajwcześniejwewrześniu2022r. Wartowówczasuzupełnićniniejsządiagnozęobrakującedane,choć byćmożeniebędątoliczbyobrazującerzeczywistystanrzeczy.Wątpliwość wynika z faktu, że zgodnie z danymi spisu powszechnego z2002r.Wrocławzamieszkiwałyówcześnie472osobypochodzenia romskiego.ZestawiająctądanęzówczesnymidanymiMiejskiegoPomocySpołecznej i opracowaniami można szacować,iż wówczas populacjaoscylowaławliczbie1500 1600osób(Ł.Kwadrans,Opotrzebie integracji społecznej Romów na przykładzie części edukacyjnej projektowanegoprogramulokalnego,UniwersytetŚląski2016,Głos Pedagogiczny,s.120).Znaczącadysproporcjapomiędzydanymispisowymi a szacunkowymi jest widoczna. Zachodzi prawdopodobieństwo,iżanalogicznasytuacjabędziemiałamiejscewspisie2021.Weryfikacjawątpliwościbędziemożliwadopieropoopublikowaniudanych.
Można tę sytuację interpretować wielorako, jednak w naszymodczuciu,swoistaprawnaanonimowośćwpisujesięwkonstytucyjnązasadęzapewnieniarównegotraktowania. Społecznośćromska, przynajmniej w kontekście urzędowym, gromadzenia danych itp., nie stanowi wyodrębnionej grupy etnicznej. Eliminuje to chociażbystereotypizacjepodczasrozpatrywaniasprawurzędowych.
ZdaniemasystentekedukacjiromskiejaktualnieweWrocławiumieszkaszacunkowood2000do4000polskichRomów.Liczbą
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030
11
tą operuje Pełnomocnik Wojewody ds. Mniejszości Narodowej i Etnicznej, przy czym skłania się do środkowego zakresu (ok. 3 000 osób).SąwśródnichprzedstawicieleBergitkaRoma(polscyCyganie wyżynni/karpaccy), Polska Roma (polscy Cyganie nizinni) oraz Lowarzy.
Podczas badań udało się ustalić osiedla, w obszarach, którychzamieszkująprzedstawiciele/ lkispołeczności:
- OsiedleNadodrze OsiedleKleczków OsiedleBrochów Osiedle Lipa Piotrowska (społeczność nowa, przybyładoWrocławiaokoło5 6lattemu) OsiedleOłbin
- OsiedleStareMiasto OsiedleOporów OsiedleSołtysowice
- OsiedleKowale OsiedleKarłowice Różanka
Jak wynika zpowyższegospołeczność mieszka wdużym rozproszeniu,obejmującymznacznyobszarmiasta.
Strukturailościowabadania:
- 87 wniosków o dostęp do informacji publicznej skierowanychdocentrówkultury,centrówaktywnościmieszkańców, centrówrozwojuiaktywnościdzieciimłodzieżyprowadzonychprzy różnorodnych instytucjach(parafie, rady osiedla, organizacjepozarządowe);
7 wnioskówodostępdoinformacjipublicznejskierowanych do urzędów (Kurator Okręgowe we Wrocławiu, Straż Miejska,PolicjaMiejskaweWrocławiu,MiejskiOśrodekPomocy
12
11badań focusowych(pracownicy WrocławskichMieszkań (zarządzaniemiejskiminieruchomościami),funkcjonariusze Policji poszczególnych Komend, pracownicy Miejskiego OśrodkaPomocySpołecznejzrejonówzamieszkanychprzez społeczność,przedstawiciele/lkiszkółzrejonówzamieszkanychprzezspołeczność)
9wywiadówzwybranymiprzedstawicielamistrategicznych dla badań obszarów (Pełnomocnik Wojewody Dolnośląskiego ds. Mniejszości narodowych i Etnicznych, Zastępca Dyrektora Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej we Wrocławiu, przedstawicieleKuratorskiejSłużbySądowej,przedstawiciele Wrocławskiego Centrum Integracji, przedstawicieleMuzeumEtnograficznegoweWrocławiu,osobamipełniącymirolęAsystentówEdukacjiRomskiej)
Wywiadyobejmowałyanalizęfunkcjonowania52rodzin(łącznie164 osoby),wtym: 62osobydorosłe; 102dzieci,wtym60dzieciwwiekuszkolnym.
Z danych pochodzących z wywiadów z przedstawicielami/kami społeczności wynika, że: rodzinysąwieloosobowe zregułyzconajmniej2dzieci; - zdecydowanawiększośćdziecikończyswojąedukacjęnapoziomieaktualnejpodstawówki(w“starymsystemie”napoziomiegimnazjum), zdecydowanawiększośćrodzinwdomurozmawiawjęzyku romskim;
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030 Społecznej, Dolnośląski Urząd Wojewódzki, Urząd Statystycznywe Wrocławiu, DepartamentEdukacjiUrzędu MiejskiegoweWrocławiu);
13
- wprzeważającejwiększościrodzinyużytkująlokalesocjalne; wzakresieaktywnościzawodowejprzeważająpracedorywcze;
- zdecydowana większość rodzin deklaruje istnienie co najmniejjednejchorobyprzewlekłejuconajmniej1członkarodziny; zdecydowanawiększośćdeklaruje,żepotrzebujewsparciaw załatwieniusprawurzędowych,zwłaszczawzakresiespraw sądowo proceduralnych;
Nazapytaniaskierowanedo48RadOsiedliotrzymaliśmyodpowiedzi jedyniez3:RadyOsiedlaPrzedmieścieOławskie,RadyOsiedlaKarłowiceRóżanka,RadyOsiedlaLeśnica.Zgodniezniminaosiedlu: PrzedmieścieOławskiemieszka20rodzinromskich; Karłowice Różankamieszka30rodzinromskich; - Leśnica-niejestzamieszkaneprzezrodzinyromskie.
Z wypowiedzi radnego RO Przedmieście Oławskie wynika, że “społeczność w ostatnich dwóch dekadach zdecydowanie się zmniejszyłanie umiem określić przyczyn tego zjawiska. Sytuacja rodzin romskich nie odbiega stanowczo od sytuacji pozostałych rodzin mieszkających w mieszkaniach komunalnych przydzielonych wiele lat temu. Możliwe, że niezbyt komfortowe warunki mieszkaniowe są przyczyną opuszczenia osiedla przez rodziny romskie”.
Z kolei, z badań fokusowych przeprowadzanych z pracownikami miejskiegoośrodkapomocyspołecznejwynika,żezichwsparciakorzystająosobyzamieszkująceróżnorodnerejonymiasta.Wybrzmiewająprzytymdwaaspekty:
14 większośćdorosłychposługujesięjęzykiempolskimpotocznym(niskakompetencjajęzykowa,wtymbrakumiejętności pisaniaskorelowanyjestzwiekiemosoby-imstarszaosoba tymkompetencjemniejsze)
“Duża społeczność zamieszkuje rejon ZTPS u, większość osób korzysta ze wsparcia MOPS u ( duży przedział wiekowy, osoby korzystają głównie z pomocy finansowej). Osoby w wieku poprodukcyjnym z powodu niskich emerytur korzystają z zasiłków specjalnych oraz dopłat do mediów, osoby ze społeczności “ pojawiają się i znikają.””
Wartopodkreślić,żepowyższyopisjestadekwatnydooburejonów. Jednakwtokucodziennejpracypracownicywidząróżnicepomiędzy beneficjentami w swoich rejonach,głównie wzakresiekomunikacji. JedyniepracownicyZTPSnr5niezgłaszalitrudnościwtymzakresie.
“Bywają trudności komunikacyjne spowodowane barierą językową, ale również zupełnie innym ( w odczuciu pracowników socjalnych przyp.wł.) systemem wartości i norm społecznych. Rodzi to trudności porozumieniu się z klientami, którzy nie widzą sensu lub nie rozumieją na przykład konieczności edukacji swoich dzieci (...), klienci nie rozumieją dlaczego udzielenie wsparcia przez MOPS jest obwarowane szeregiem ustawowych warunków koniecznych do spełnienia przez klienta. Problemem jest również to, że duża część klientów pochodzenia romskiego nie jest przyzwyczajona do długofalowej współpracy”
Pracownicysocjalnizauważają,żeosobyzBergitkaRomasąznacznie bardziejskłonnedonawiązywaniakontaktówzosobamispozaspołeczności niż osoby należące do grupy Polska Roma. Zdecydowanie
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030 rejon, w którym osoby/rodziny nie korzystają ze wsparcia socjalnego, choć bezspornie zamieszkują rejon danego ośrodka,takiejakLipaPiotrowska; rejony, w których znaczna część społeczności korzysta z omawianychform-sątorejonyZespołuTerenowejPracySocjalnej nr 7 (Śródmieście/Nadodrze) oraz Zespołu TerenowejPracySocjalnejnr5(Brochów).
15
“Bogatsze osoby nie integrują się specjalnie ze społeczeństwem większościowym natomiast z powodu “ wystawnego” stylu życia i korzystania z lokalnej infrastruktury gastronomicznej są rozpoznawalni i widzialni (...)Bergitka Roma mimo, że też są hermetyczną grupą żyją w dobrych relacjach sąsiedzkich z innymi mieszkańcami rejonu, są dość dobrze zintegrowani. Działają świetlice, gdzie dzieci z rodzin romskich wspólnie z rówieśnikami ze społeczeństwa większościowego spędzają czas.”
Nieudałosiępodczasbadaństwierdzić,czywnioskowaniewcytowanejwypowiedzijestsłuszne,czyteżjesttointerpretacjaobserwowanejsytuacji.Hermetycznośćspołecznościetnicznej,mimo,żewydaje sięwyboremtejżespołeczności,możemiećbowiemkorzeniewsilnej stereotypizacji i związanym z nią wykluczeniem przez społeczeństwowiększościoweczyteżbrakiemchęcidointegrowaniasię.
Korzystanieprzezdziecizistniejącejwmieścieinfrastrukturykulturalnejiedukacyjnejbyłarównieżprzedmiotembadań. Zdanychuzyskanychz CentrówRozwojuiAktywnościDzieciiMłodzieżywynika, że dzieci i młodzież pochodzenia romskiego bardzo rzadko korzystają ze wsparcia w tych miejscach, pomimo prób zaproszeń podejmowanychprzezpracowników/pracownicetychmiejsc.Najchętniej całe rodziny korzystają z oferty festynów i zabaw ruchowych na świeżym powietrzu, jak wynika z rozmów z przedstawicielami/ przedstawicielkamiinstytucjiiorganizacjidziałającychnaosiedlach.
16 chętniejiczęściejwspółpracująznimiosobyoniższymstatusiespołecznym.GrupaRomówowysokimstatusiespołecznymiekonomicznymjestgrupąmocnohermetyczną.
Kontekst kulturowy
NapodstawiewywiaduzpracownicamiMuzeumEtnograficznegowe Wrocławiuudałosięustalić,conastępuje.Dlaspołecznościromskiej bardzoważnesąkwestiezwiązanezrodziną.Szczególniedlakobiet, któredefiniująsiępoprzezmałżeństwoorazmacierzyństwo. Osoby udzielającewywiadu zauważają również, żespołecznośćbardzosprawniekomunikujesięwewnątrzgrupy,zjasnąstrukturą odpowiedzialności i posłuszeństwa. Przytaczają historię, jak to “Podczas pikniku doszło do jakiegoś konfliktu, który został bardzo szybko rozwiązany dzięki działaniu osób ze społeczności, które zapewniły organizatorów, że nie muszą się martwić bo “ oni o załatwią” i nagle wszystkie osoby zaangażowane w kłótnie opuściły miejsce gdzie odbywał się piknik”
Zapytane o aspekty kulturowe ważne dla społeczności wymieniają “podczas kręcenia filmu edukacyjnego o mniejszości romskiej we Wrocławiu wyszło, że Romowie nie chcą aby ich kulturę sprowadzano do tańców i śpiewów przy ognisku. Z drugiej strony pytani o to co jest dla nich bardzo ważne w ich kulturze odpowiadali, że muzyka i kuchnia”. Przyplanowaniudziałańzczydlaspołecznościważnebyłobyzachowaniebalansupomiędzytymisferami.
Podczas wywiadu badane podkreślały, że dla społeczności bardzo ważne są wszelkie imprezy i uroczystości wyróżniające osiągnięcia osóbzespołeczności.
“Kiedyś Romowie przyszli na wystawę artystki, malarki pochodzenia romskiego. Było to dla nich bardzo podniosłe wydarzenie, przyszli przepięknie ubrani. Przyszli jako goście wernisażowi, a nie na wydarzenie związane z ich kulturą (np. piknik)”.
Wydarzeniaetnograficzne,zktórychspołecznośćuczestniczy: nieczęstozatobardzochętniewspotkaniachdotyczącychichkultury ( wystawy, pikniki romskie). “Romowie mówią, że chcieliby
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030
17
- kiedyś Romowie bylibliżej, niestety odkądzmarł(prezesstowarzyszeniaRomaniBracht,JózefMastej,społeczność,wedługbadanych,niemalidera,któryzbudowałbyidbałorelacjem.in.zinstytucjami W2017rokumiałamiejscewystawa„Pedrombaro...Nawielkiej drodze.OdCyganówdoRomów”,którejtowarzyszyłypokazyfilmów,czytaniebajek wydarzenia ocharakterzeintegrującymRomówpolskichi rumuńskich.Społecznośćuczestniczyławotwarciuichętniebrałaudziałwwydarzeniachtowarzyszących. Dzieciromskiejuczestnicząwlekcjachmuzealnych(jakouczniowiei uczenniceklaszeszkołyzBrochowa).Dziecizespołeczności romskiej wyróżniały się na tle innych uczniów tym, że kojarzył muzeumz wcześniejszymiwydarzeniamiiczułysiębezpieczniei swobodnie.Jesttodlanichprzestrzeńoswojonaiznana.
Jednazkuratoreksądowychtakpodsumowujesytuacjękulturowo społecznąbadanejgrupy:
“Uważam, że są społecznością niezaopiekowaną przez Miasto. Jest zespół, jest Pan Paczkowski, to jest za mało. Mogliby mieć większe możliwości wzmacniania kultury, inne możliwości, są zaniedbania. Ale z drugiej strony, może to wynika z braku aktywności z ich strony? Jesteśmy miastem wielokulturowym, ale o niektórych kulturach nie rozmawiamy. Brakuje miejsc dla społeczności, Gdyby matki romskie miały miejsce, gdzie mogłyby się spotkać, pogadać, spędzić ze sobą czas.”
Refleksjadotyczącadedykowanegospołecznościmiejscamocnowybrzmiewarównieżzwypowiedziosóbankietowanych,jakiwrozmowachzosobamipełniącymirolęasystentekedukacyjnych.Wichopiniimiejscetakiepełniłobykilkafunkcji:
18 więcej wydarzeń dedykowanych ich społeczności (pikniki z odpowiednią muzyką, najlepiej na żywo, grill)”
- miejscaspotkań,kultywowaniaiwzmacnianiaswojejtradycji;
- miejsca aktywizacji zawodowej, zwłaszcza w zakresie młodychkobiet; miejscaspełniającegorolęświetlicyczyklubuaktywnościdla dzieci młodzieży;
Wydaje się, że miejsce spotkań dla społeczności jest jedną z pilniejszych potrzeb, zauważalną na zewnątrz, przez osoby pracujące w różnych obszarach ze społecznością.
Stereotypizacja
Podczaswywiadujednazkuratorekzawodowychstwierdziła:
“Często ludzie posługują się stereotypami, mówią, że Romowie są brudni, że u nich jest brudno, chciałabym wtedy zaprosić te osoby do domów rodzin, które mają czysto i dbają o dom. Są Rodziny polskie u których jest brudno, to jest niezależne od pochodzenia. Problemem jest to, że dziewczyny mają po kilkoro dzieci i łączą pracę z opieką. To jest trudne, nie ma kto zostać z dziećmi.”
Podobneporównaniapodczasbadaniapadałyrównieżzestronypracownicsocjalnych.Porównaniateiopinieosóbpracującychzrodzinamimożnazamknąćwdwóchstwierdzeniach:
1. z rodzinami romskimi pracuje się tak samo, jak z polskimi. Niemaróżnic;
2. niejednokrotnie stereotypizowaniem krzywdzimy rodziny romskie.Mieszkaniasą wielokrotniedużo bardziejzadbane niżw przypadkurodzinpolskich.
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030 miejsce integracji społecznej, z możliwością decydowania o kształcieodbywającychsięaktywności;
19
Stereotypizacjastanowirodzaj“izolatora”,którybardzoutrudniaintegrację. Warto mieć tona uwadze,gdyżczęste są opinie,że tospołecznośćniechcesięintegrować,żetozewzględówkulturowychitp. Przytaczane wyniki badań wskazują jednoznacznie, że kultura i etnicznośćstanowiąspoiwospołeczne,alespołecznośćkultywujerównież wartościuważaneza uniwersalne,jak np. rodzinność,lojalność itp. Natomiast stereotypowe podejście powoduje niechęć do jakiejkolwiek interakcji z grupą stereotypizowaną, a jeśli dodatkowo stereotypy są związane z łamaniem norm społecznych, podsycają lęk, którystanowiznakomitąbarieręizolacyjnąmiędzygrupamispołecznymi.
Kontekst stereotypizacji oraz gorszego traktowania społeczności zpowodu swojego pochodzenia pojawia się również w rozmowach zpracownikamisocjalnymi,funkcjonariuszamiPolicjiorazpracownikamizarządcymiejskichnieruchomości.Maonjednakodmiennyod powyższego kontekst. Osoby te zwracają uwagę, że nierzadko czynnościwykonywaneprzeznichwramachobowiązkówpracowniczych icharakteruzadaniaspotykająsięznegatywnąreakcjąspołeczności -adresatówowychczynności.Przyznając,żespołecznośćmożemieć negatywnedoświadczenia,respondencimocnoakcentowali,żewich przekonaniu wspomniane zarzuty są nierzadko nadużyciem, które machronićadresataprzednegatywnymikonsekwencjamiprawnymi. Wichopiniistosowany zabiegmacharakterochronny “w prosty sposób skutecznie oddziela od oczekiwań instytucji, takich jak MOPS, sądy czy szkoły”.
Kondycja ekonomiczna
Oceniające kondycję ekonomiczną wzięto pod uwagę dane pochodząceodrodzin(wzakresieaktywnościzawodowej,deklarowanych źródełutrzymania)orazinformacjeuzyskaneodMiejskiegoOśrodka PomocySpołecznej.
20
Źródłautrzymania(wgotrzymanychankiet):
1/pracedorywcze;
2/zasiłkiotrzymywanewramachpomocyspołecznej; 3/renty;
4/pracestałewramachumowyopracęorazumowyzlecenia;
Cechącharakterystycznądanychpochodzącychzankietbyłaprzeważającailośćpracocharakterzebezumownym,dorywczym.Częśćankietowanychpodkreślała,żewyjeżdżająnapracesezonowepozagranicekraju(Anglia,Niemcy).
ZewsparciaMOPS,jakwynikazdanychuzyskanychzinstytucji,korzystają ogółem 183 osoby, pobierające świadczenia inne niż 500+ świadczenie rodzinne, opłacenie posiłków w placówce edukacyjnej (szkołą,przedszkole).Takieświadczeniapobieranesąna66dzieci.
Forma wsparcia
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030
21
socjalnego: Liczba osób korzystająca ze wsparcia: zasiłekstały 23 zasiłekokresowy 38 zasiłkicelowe 141 specjalnezasiłkicelowe 37 specjalnezasiłkiopiekuńcze 1 dodatekmieszkaniowy 1 wsparcieAsystentaRodziny 1/rodzina/
Pod względem ilościowym formy wsparcia prezentują się następująco:
Analiza powyższych liczb pozwala na refleksję,że są to małe liczby, wskazujące, że korzystanie ze wsparcia socjalnego nie jest powszechne.Coważne,zrozmówzpracownicamiMOPSjednoznacznie wynika,żesąrejony,gdziespołecznośćczęstokorzystazichwsparcia czy doradztwa (Brochów), jak i takie gdzie społeczność wprost deklaruje,żeniechcejakiejkolwiekpomocyzestronysłużbsocjalnych (LipaPiotrowska).
Zdziwieniebudzifaktpojedynczychprzypadkówkorzystania ztakich form wsparcia jak dodatek mieszkaniowy czy Asystent Rodziny. Ta reakcja wynika z zestawienia powyższego z informacjami pochodzącymiodWrocławskichMieszkańorazAsystentekEdukacji Romskiej dotyczących problemów z uiszczaniem opłat lokalowych, niezbyt dobrą kondycją finansową rodzin, czy też sygnalizowaniem wsparciem w pokonywaniu trudności dnia codziennego (zwłaszcza koniecznościpomocywsprawachurzędowych).
Świadczeniewychowawcze,tzw.500+:brakdanychoetniczności,co uniemożliwiapozyskaniedanychilościowych. Zuwaginapowszechnycharakterświadczeniaorazwysokąświadomośćspołecznąwzakresiejegouzyskania,atakżezuwaginaprostą proceduręotrzymaniaświadczeniamożnadomniemywać,żerodziny romskie wpełni korzystają z omawianego wsparcia. Domniemanie jest tym bardziej zasadne, że posiadając obywatelstwo polskie rodzinyniemajążadnychtrudnościwpozyskaniuświadczenia.Można zatemszacować,żeświadczenietostanowistałymiesięcznydochód (w tym kontekście spełnia rolę swoistego dochodu gwarantowanego).Wodniesieniudoankietowanychrodzindochódtenkształtuje sięod500,00zł(najednodziecko)do3000,00zł(naszóstkędzieci).
22
Kondycja zdrowotna
Napodstawieankietzprzedstawicielamispołecznościorazasystentkamiedukacyjnymimożnazauważyć,żekondycjazdrowotnajestna niskimpoziomie.Zdecydowanawiększośćankietowanychzadeklarowałaistnienieconajmniejjednejchorobyprzewlekłejuconajmniej jednegoczłonkarodziny.Pomimo,żespektrumzgłaszanychdolegliwościichoróbjestsporytozauważalnajesttendencjadoastmyoraz cukrzycy. Co więcej, zauważalna jest korelacja występowania obu tychschorzeńłącznie(wdrugiejkolejnościcukrzycawystępujełączniezchorobamiukładukrążenia).Nakolejnychpozycjachplasujesię chorobaHashimoto.
Pomimoniskiejreprezentatywnościbadaniapowyższatendencjapozwalanadomniemanie,żeobiechorobymogąbyćniejakocharakterystyczne dla społeczności. W tym kontekście warto rozważyć celowane działania prewencyjne, budujące świadomość społeczności w zakresie przeciwdziałania powstawania w/w chorób, jak również właściwegopostępowaniadiagnostycznegoczyleczniczego.
W zakresie opisywania kondycji zdrowotnej należy zauważyć, że wszyscy ankietowani posiadali ubezpieczenie zdrowotne (z tytułu pracy bądź wramach wsparcia udzielanego przez urzędy pracy). Oznaczato,żekwestieposiadaniatytułuprawnegoumożliwiającego bezpłatnekorzystaniezesłużbyzdrowiastanowiważnyczynnikcodziennegofunkcjonowaniaspołeczności.
Wszystkiedzieciosóbankietowanychprzyjmująszczepienia,stosownie do ich wieku i zgodnie z kalendarzem szczepień. Powszechność pozytywnegopodejściadoszczepieńdziecijestważnazuwaginabardzo niski współczynnik szczepień przeciwko COVID 19. Zdecydowanawiększośćbadanychzadeklarowała,żeniktwrodzinienieprzyjąłomawianej szczepionki. Osoby, które zaszczepiły się uzasadniały
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030
23
Kondycja mieszkaniowa
Taczęśćdiagnozypowstaładziękiinformacjomuzyskanymod bezpośrednio rodzin oraz w oparciu o wywiad grupowy pracowników WrocławskichMieszkań.PowyższezostałouzupełnionepoprzezanalizęwywiadówzfunkcjonariuszamiPolicjipełniącymifunkcjędzielnicowychorazpracownikamiMOPS.
Jakwwiększościobszarów,równieżiwtymnieudałosiędotrzećdo danychcharakteryzującychcałąspołeczność.Zpozyskanychinformacji wynika jednak znaczne zróżnicowanie i dysproporcja pomiędzy standardemżyciaróżnychgrup.Dlaprzykładu,grupazamieszkująca naosiedluLipaPiotrowskamieszkawmieszkaniachwłasnościowych, zakupionychnarynkupierwotnymoddewelopera.Przezrespondentówinstytucjonalnychgrupatacharakteryzowanajestjakomajętna, żyjąca na wysokim poziomie. Standard i wyposażenie lokalu określanejestjakokosztowne.
“Na Lipie Piotrowskiej są bogate mieszkania, wysoki standard wykończenie mieszkań.” “Mają drogie samochody. Jest problem z nielegalnymi wyścigami.”
Rozmówcy wskazywalirównież Bielany Wrocławskie, gdzie według nichmieszkają “bogaci Romowie”, “mieszkają w pałacu”.
Na drugim krańcu osi znajduje się grupa zaspokajająca potrzeby mieszkaniowewramach komunalnychzasobówmiejskich(posiadającstosowneumowy,jakibezumownie).Standardtychmieszkańjest zdecydowanie niższy niż lokali własnościowych, nierzadko też stan technicznyjestzłyiwymagającynakładówremontowych).
24 toczynnikamiekonomicznymi(usprawniazarobkowaniepozagranicamiPolski/ułatwiawpozyskaniezatrudnienia).
Zposiadanychankietwynikanastępującastrukturamieszkaniowa:
27respondentówużytkujelokalsocjalny;
- 3respondentówużytkujelokalkomunalny;
11respondentówużytkujelokalw oparciuoumowęnajmu komercyjnego;
11respondentówużytkujelokalbeztytułuprawnego;
Zdecydowanawiększośćlokaliogrzewanajestzsiecimiejskiej.Wdalszejkolejnościmamyogrzewaniewęglowe,elektryczneigazowe.
Jakzaakcentowanopowyżejstanmieszkańużytkowanychwramach zasobówkomunalnychjestzróżnicowany oddobregopowymagającego kapitalnego remontu. Z ankiet wynika, że nierzadko remonty podnoszące wartość użytkową lokali wykonywane są samodzielnie przez rodziny (z reguły dotyczy to wyodrębnienia miejsca na łazienkę).
Warto podnieść, że w zdecydowanej większości ankieterki oceniły,żemieszkaniaichrespondentówutrzymanesąwczystościi porządku. Ta obserwacja jest istotna pod kątem zbieżności z wypowiedziamiprzedstawicielisłużbykuratorskiejorazrozbieżnościzzestawieniuz wypowiedziami osób reprezentującychdziałtechniczny Wrocławskich Mieszkań. Zgodnie z nimi pracownicy mają doświadczenierażącejdewastacjiużytkowanychlokalidokonywanychprzez przedstawicielispołeczności,atakżeskrajnegobrakuutrzymywania porządku.
“Nie zależy im do utrzymania lokalu w standardzie, palą w nieszczelnych piecach (...) Proste zasady konserwacji wynikające z umów i obowiązków są lekceważone. Zaniedbania są czasami tak duże, że zagrażają życiu.”
“Konflikty sąsiedzkie są tam gdzie jest dewastacja, nie ma przestrzegania zasad.”
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030
25
WocenieautorekRaportuobastanowiskaniewykluczająsięwzajemnie-wręczodwrotnie.Pokazują,żespektrumpostawizachowańspołecznościmożebyć szerokie.Zagadnienie,którewartozgłębićdotyczymożliwościdotarciadoosóbdewastującychzasóblokalowyidiagnozyprzyczynzachowania,atakżemożliwościwypracowaniadziałańnaprawczo prewencyjnych.Dlarealnościtakiegoprzedsięwzięcia koniecznajestwspółpracapomiędzyjednostkamizarządzającymizasobemkomunalnymaosobamiczyorganizacjamiznającymispołeczność i posiadającymi autorytet. Na dzień dzisiejszy takowej współpracybrak.
Wśródosób,którekorzystajązlokalubeztytułuprawnegonależywyodrębnićdwiegrupy.Pierwsząstanowiąosoby,któreutraciłyposiadanytytułprawnydolokalu,zregułyzpowoduzadłużenia(powstałego nierzadko za czasów poprzedników prawnych). Drugą tworzą osoby,którezajęłypustostan.
Zadłużenia
Niemal 30% respondentów zadeklarowało posiadanie zadłużenia ztytułuopłatczynszowych,wtymzdecydowanąwiększośćstanowią osoby korzystające z lokalu bez podstawy prawnej (zajmujące tzw. pustostanlubtakie,któreutraciłyumowęzuwaginazadłużenie).
Z istniejących procedur oddłużeniowych korzysta jedynie niewielki procent. Na 27 rodzin spłatę zadłużenia zadeklarowały jedynie 2 osoby(układratalny).ZinformacjipozyskanychodWMwynikanatomiast,żejedynie1osobakorzystazformyodpracowywaniadługu.
Analizaposiadanychdanychpozwalanawyodrębnienie4prawdopodobnychprzyczynpowyższegostanu.Sąto:
26
Uwaga dodatkowa
PodczaswywiadugrupowegozpracownikamiWrocławskichMieszkańzadeklarowanogotowośćdomodyfikacjilistypracujętychwwykaziepracdedykowanychosobomstarającymsięooddłużenielokalu w kontekście uwzględnienia kulturowych przeciwwskazań. Osoby decyzyjne podkreślały,że zależy im na realności istniejącychprocedur, gdyż tylko wówczas zadłużenie wobec miasta może zostać zniwelowane.
Zajmowanie pustostanów Społecznośćdysponujewiedząnatematpustostanównatereniemiasta,któremożnazamieszkać.Pustostanytemająróżnystanprzydatnościdoużytkowania-odtakich,którychstantechnicznyjestzadowalający(mająpełnąinfrastrukturę:media,łazienkaitp.),ażpotakie, w których przebywanie wiąże się z groźbą utraty zdrowia, a nawet życiaosóbtamprzebywającychjakipozostałychmieszkańców(przykłademwadliweinstalacjepodłączanena“własnąrękę”przezzajmującychlokal).
JakwynikazesłówDyrektorWM pustostanysąwciągłymużytku, przekazywane kolejnym rodzinom w przypadku wyprowadzki dotychczasowychużytkowników. Warto podkreślić,że zrozmówz rodzinamiwynika,żepustostanynierzadkozajmowanesąjakojedyna
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030 niewystarczająca znajomośćistniejącychproceduroddłużeniowych, - niskie kompetencje w załatwieniu spraw formalno-urzędowych, - niska świadomość dostępności do nieodpłatnych usług prawnych, niedostosowanie dostępnych form odpracowywania zadłużeniadoprzestrzeganychwspołecznościnormkulturowych (vide:sprzątanieogólnodostępnychwiatśmietnikowych).
27
dostępna forma zabezpieczenia potrzeb lokalowych w następstwie nagłegoczykrytycznegozdarzeniażyciowego.
“Rodzina zajęła pustostan, gdyż na początku pandemii zostali pozbawieni z dnia na dzień mieszkania, które wynajmowali bez umowy”
“Po opuszczeniu zakładu karnego kobieta zdesperowana, aby być z dziećmi zajęła pustostan”
Zankietprzeprowadzonychzrodzinamiwynika,żena7zajętychpustostanów4niesąopłacane.Niejesttoskalapozwalającanageneralizowaniedanych,alewoparciuoniąmożnawskazać,żesąrodziny, które mimo świadomości bezprawności swojego postępowania poczuwająsiędosystematycznegouiszczaniaopłat.Cowięcej,zankiet wynika,żezregułyosobyteinwestująwużytkowanelokaleidokonująremontów,wtymtakich,którepodnosząjegostandard.Wnaszej oceniewartorozważyćlegalizacjępobytutychżeosób.Takierozwiązanie wprowadziłoby ład prawny w zakresie statusu prawnego lokalu,alerównieżpozwoliłobyużytkownikomuniknąćspieralizadłużenia.
W kontekście zajmowania pustostanów przedstawicielki WrocławskichMieszkańzwróciłyuwagę,żekoniecznezichstronykrokizmierzającedoodzyskanialokalutraktowanesąjakoprzejawksenofobiii rasizmu.Takiepostawyreprezentująnietylkoosobyzajmującelokal, alerównieżprzedstawiciele/lkiorganizacjipozarządowychczygrup nieformalnych wspierających taki proceder. Respondentki zwróciły uwagę, że jest to “źle pojęta pomoc”, szczególnie w zakresie lokali, którebyłyniezamieszkałezpowodurażącozłegostanutechnicznego. Z punktu widzenia urzędników pozostawienie w takim lokalu osób zagraża ich zdrowiu, a nawet życiu, atakże doprowadza do ostrych konfliktów zsąsiadami,ale “wspierające nielegalne zajęcia osoby nie ponoszą za to odpowiedzialności”.
28
“Rodziny zajmujące pustostany stwarzają zagrożenie również dla pozostałych mieszkańców kamienicy. Lokale nie mają wody, ogrzewania. Potrzeby fizjologiczne załatwiane są na dworze lub na podłogę w lokalu. To rodzinom nie przeszkadza.”
Uwaga dodatkowa
ZinformacjipozyskanejodprzedstawicielekWrocławskichMieszkań wynika, że miasto aplikuje o środki finansowe w ramach programu rządowegoskierowanego nawsparcie społecznościromskiej.Wniosekowsparciedotyczydociepleń13budynków,wktórychzlokalizowane są m. in. lokale użytkowane przez rodziny romskie. Bezsprzecznie podniesie to komfort użytkowania mieszkań oraz pozytywniewpłynienakosztyzwiązanezogrzaniemnieruchomości.Proceduragrantowajestwtoku.
Edukacja dzieci i dorosłych
Z danych uzyskanych z Departamentu Edukacji Urzędu Miejskiego Wrocławiawynika(stanna30.09.2021r.),że: formedukacjiprzedszkolnejkorzysta1dziecko; w szkołach podstawowych uczy się 153 dzieci, w tym 9 uczniówoddziałów“O”; wszkołachśrednichuczysię8uczniów;
WzakresieedukacjiwszkołachwyższychzarównoWydziałEdukacji jakiBiuroWspółpracyzUczelniamiWyższymiUMWrocławianieposiadainformacjiostudentachpochodzeniaromskiego.
Edukacja dzieciwciążnie jestwspołecznościkwestią priorytetową. Analizowane w tym rozdziale informacje pochodzą z wywiadów zasystentkami edukacji romskiej, rodzinami romskimi oraz z foku-
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030
29
Oilenaprzestrzenilatspołecznośćzaakceptowałaiprzyjęładowiadomości obowiązek szkolny (co wydaje się potwierdzać dane zurzędu), to już jego realizowanie nie jest przestrzegane przez wszystkieosobyjednakowo.Przedewszystkim częśćdziecipojawia się w szkole nieregularnie. Jak wynika z rozmów z kuratorami, znaczna część dozoru kuratorskiego dotyczy nierealizowania obowiązkuszkolnego,szczególniewszkoleśredniej.
Z przeprowadzanych rozmów bezspornie wynika, że wskazanym ibardzopożądanymjestwzmocnienieirozwójasystentury,zwłaszczaAsystentki/aEdukacjiRomskiej(dalej:AER).Takaosobapracuje nietylkozuczniem/uczennicą,alerównieżzcałąrodziną,budującrelacjęzaufania,przekonującowadzeedukacji,atakżepomagającprzezwyciężyćtrudnościdniacodziennego.
Zwywiadówzsamymiasystentkamiwynika,żeichpracałączywsobiewsparciedzieckaorazrodziny,dlaktórejpełniąfunkcjęswoistego tłumacza czyłącznika,zwłaszcza wzakresiesprawurzędowych(od napisaniapisma,powsparciewwizycie).
Asystentkiwskazują,żebardzobrakujeweWrocławiumiejsca, wktórym na co dzień rodziny mogłyby otrzymać wsparcie prawne, wsparcie w pisaniu pism urzędowych i rozwiązywaniu sprawurzędowychitp.
Niekwestionujączgłaszanejpotrzebywartowskazać,żewe Wrocławiu funkcjonuje dobrze rozwinięta sieć bezpłatnychporadni prawno obywatelskich, których zakres działania pokrywa się z potrzebami wskazanymi przez respondentki. Poradnie prowadzonesą w zakresie rządowego programu nieodpłatnej pomocy prawnej, jak
30 sówzkuratoramisądowymiiprzedstawicielkamiMOPS u.ZestawieniezostałouzupełnioneModelemedukacjidzieciromskich,wypracowanymwtożsamymczasiecopowstawałniniejszyraport,aleniezależnieodniego.
teżwramachprogramugminnegokoordynowanegoprzezWrocławskieCentrumRozwojuSpołecznego.
Brak korelacji pomiędzy zgłoszoną potrzebą a istniejącymi możliwościami jest zatem zagadnieniem do dalszej diagnozy, a następniewypracowaniamechanizmukompensacyjnego.Zasadniczym zagadnieniemjestodpowiedźnapytanieczyosoby/rodziny,anawet AER, niekorzystajązdziałającychformwsparciagdyżniemająświadomościoichistnieniu,czyteż stojązatyminneprzesłanki(np.lęk przed osobą nieznaną, negatywne doświadczenie). Bez względu na powyższe potrzeba dostępności do profesjonalnego wsparcia prawno obywatelskiegowydajesiędowypracowaniaorazzaspokojenia i zostanie ujęte w priorytetowych rekomendacjach (vide końcowaczęśćRaportu).
Częśćdzieci,jakwynikazprzeprowadzonychzrodzinamiankiet,korzystazzajęćdodatkowychwdedykowanychmiejscach:świetlicach szkolnych,środowiskowych lub klubowychcentrachaktywności. Są tojednaksytuacjezbytrzadkiejaknaistniejąceideklarowaneprzez asystentki potrzeby. Zdecydowana większość dzieci nie korzysta wogólezdedykowanychimformwsparcia,bądźkorzystasporadycznie, akcyjnie. Wyniki są spójne zinformacjami pozyskanymi od klubów,centrówaktywnościlokalnychiświetlicśrodowiskowych,które wprzeważającejwiększościniewskazująabybeneficjentamiichdziałańbyłyosobyzespołeczności.Wprzypadkuwskazaniazaznaczone zostało,żejesttodziałanieakcyjne,zregułypowiązanezakcjątypu piknik. Pytaniedlaczegospołeczność,azwłaszczadzieciimłodzież, niekorzystazomawianychmiejscwymagadedykowanychdiagnoz,pozwalającychnazidentyfikowanieczynnikówblokujących(istniejącychzarównopostroniespołecznościjakiodstronyinstytucjiprowadzącej dane miejsce, wszczególności w kontekście adekwatności oferty). Udrożnieniesystemuwsparcia,dopasowanieofertydopotrzebspołeczności wydajesię działaniem możliwym do przeprowadzenia. Co
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030
31
wartopodkreślić,zankietwynika,żedziecko,którestalekorzystaz jednejformywsparcia(np.wramachświetlicyszkolnejczyśrodowiskowe) chętniej też uczestniczy w innych wydarzeniach i aktywnościach(np.podejmowanychwramachKCA). Podjęcie takiego wyzwania jest tym bardziej istotne, że rodzice rzadkomająkompetencjeedukacyjne,którymimogliwesprzećedukacjędzieci.Należypamiętać,żejęzykpolskijestdlauczniówiuczennicromskichjęzykiemdrugim.Badanideklarują,żewwiększościdomówrozmawiasięwjęzykuromskim,wnielicznychtylkopopolsku (na52ankietyjedyniewjednejzaznaczono,żerodzinarozmawiaw domupopolsku).SytuacjędobrzecharakteryzująwypowiedziAER:
“Dorośli posługują się w języku romskim. W języku polskim w słabym stopniu w mowie. W piśmie w ogóle. Potrzebują wsparcia w każdej sytuacji administracyjnej oraz medycznej.”
“W domu rodzina rozmawia tylko w języku romskim. Dorośli język polski opanowali w mowie potocznej, ze słabym poziomem czytania.”
“W domu, rodzina rozmawia jedynie w języku romskim. Z powodu braku wykształcenie, mimo młodego wieku, matka nie czyta i nie pisze po polsku. Nie potrafi obsługiwać komputera, a więc i dziennika elektronicznego dzieci.”
Systemedukacjinieobejmujejednakuczniówiuczennicwsparciem podobnych,jakinnychuczniówobcojęzycznych. Zdaniem autorek niniejszego Raportu jest to wynik błędnego systemowegozałożenia,żeposiadanepolskieobywatelstwojesttożsamez płynnymposługiwaniemsięjęzykiempolskim.Pomijasięfakt,żedla społecznościjęzykromski/romanijestnaturalnymipierwszymjęzykiem, używanym powszechnie w większości domów. Ponadto społecznośćmigruje,główniewcelachzarobkowych.Wankietowanych
32
rodzinachprzeważajądwakraje NiemcyorazWielkaBrytania.Nierzadkodziecimigrującychrodzinspędzajązagranicąwiększośćswojego życia W konsekwencji język polski staje się dla nich kolejnym, zregułytrzecimjęzykiem.
“Rodzina po kilku latach pobytu w Niemczech wróciła do Polski. Dzieci bardzo słabo znają język polski, który jest dla niech trzecim językiem po romskim i niemieckim.”
“Rodzina wróciła do Polski z Niemiec, gdzie przebywała blisko dziesięć lat. Przeprowadzkę do Polski i adaptację do nowych warunków bardzo źle zniósł chłopiec, który z powodu braku znajomości języka polskiego miał duże trudności w szkole.”
Przedmiotowezagadnieniejestważnymwątkiem,któryzdaniemautorek Raportu, nie powinien jedynie funkcjonować na jego kartach. Wskazanabyłabydalszadiagnozaorazzbudowaniesystemuwsparciadzieciadekwatnegodopotrzeb.
Uwaga dodatkowa
Do Raportu w formie załącznika zostaje dołączony Model edukacji dzieciromskich,któregopowstanieczęściowopokrywasięzczasem powstawanianiniejszegodokumentu.Zuwaginazbieżnośćtematyki, zwłaszczawzakresiedostrzeżonychpotrzebirekomendacji,zostaje onwłączonywcałości.
Aktywizacja zawodowa
Wzakresiekwestiiaktywizacjizawodowejponiższedaneianalizyzostałyopracowanenabazieankietzespołecznością.Wynikaznich,że: zdecydowanawiększośćosóbnieposiadastałegoźródłazarobku(pracanaetatachzadeklarowałojedynie3osobyz52 ankietowanych,pracęnaumowęzlecenierównież3osoby);
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030
33
W kontekście aktywizacji zawodowej warto podkreślić, że dorosła społecznośćmaniskiekompetencjewczytaniuipisaniuwjęzykupolskim(czynnikkorelujezwiekiemrespondentów,imwyższywiektym niższe kompetencje). W zdecydowanej większości ankiet trudności wynikające ztego faktu są akcentowane, zwłaszcza w zakresie koniecznościzałatwieniasprawformalnychiurzędowych.Szerokopojętyrynekpracyjestmocnosformalizowany odumówzpracodawcami,sprawy kadrowepo kwestiezwiązane z podatkamiorazsprawamizabezpieczeńemerytalnych.Zatemporuszaniesięponimmoże byćdlawieluosóbtrudne,aobowiązującenormyipostępowanianiezrozumiałe.Byćmożejesttoprzyczynąfunkcjonowaniawtzw.“szarej strefie”. Zdecydowana większość ankietowanych odpowiedziała, żepracujedoraźnie,copozwalanaprzyjęciezałożenia,żeosobytesą aktywne i zarobkują. Czynią to jednak w sposób bezumowny, okresowy. Takie działania są z pewnością efektywne (są źródłem zarobku),łatwiejsze(niewymagająformalizacji),aleposiadająteżnegatywnestrony,wszczególnościbrakpodstawdoroszczeń(wprzypadkusporuz pracodawcą) orazbrak systemowegozabezpieczenia emerytalnego. Wśródtrudnościrynkupracywartopodnieśćokolicznośćbrakulub wykształcenienapoziomieszkołypodstawowej,któredeklarujezdecydowana większość ankietowanych. W konsekwencji społeczność na rynku pracy plasowana jest na poziomie prac nie wymagających wysokichkwalifikacjizawodowych,zregułyteżoniskimuposażeniu. Tenaspektwartoodnieśćdoproblematyki“wypadania”dziecizsystemu edukacji ponadpodstawowej, którą sygnalizowało wiele osób zinstytucji,atakżeznalazłoodzwierciedleniewankietachzprzedstawicielami społeczności. Dzieci te pomimo, że kompetencje pisania
34 zdecydowana większość osób utrzymuje się z prac dorywczychizasiłkówsocjalnych; - niemalże 30% ankietowanych ma przyznane świadczenie rentowe.
iczytania w języku polskim mają nieporównywalnie wyższe niż rodziceczydziadkowie,alenarynkupracymogąmiećanalogiczneproblemy.
Konkludując wskazane byłyby programy edukacyjne podnosząceświadomośćmłodzieżycodowartości,kierunkówimożliwości budowania swojej ścieżki zawodowej. Warto przy tym wykorzystać fakt, że młodzi ankietowani jeśli kontynuują naukę to w szkole branżowej.Szkolnictwobranżowełącząceformalnąedukacjęznauką zawodu wydaje się dobrym kierunkiem, zwłaszcza w dobie problemów z pozyskaniem pracowników pionów technicznych czy rzemieślniczych.Umożliwiłoby tomłodymludziomnietylkouzyskanie formalnego zatrudnienia, ale również zabezpieczenia finansowego. Wprzypadkuwolikontynuacjidalszejedukacjiosobytemiałybyszerokąpaletęmożliwościpocząwszyodróżnorodnychkursówdoszkalającychpokolejneszczeble edukacjiformalnej(technika czy studia wyższe).
W ankietach pojawiają się wypowiedzi o czasowych migracjach zarobkowych,np.doNiemiecczyWielkiejBrytanii.
“Rodzina często migruje do Wielkiej Brytani. Przebywa tam rok i wraca”.
“Utrzymuje stałe kontakty z rodziną z Niemiec, gdzie często wyjeżdżają”
“Dużym wsparciem i pozytywnym oddziaływaniem jest nowy partner kobiety. Wiele lat spędził za granicą, ciągle jeździe tam do pracy.”
Zwywiadów wynika również,że wśródankietowanych, wszczególnościkobiet,jestduża wola uczestniczenia wzajęciachaktywizacyjnych(kursach,warsztatach).
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030
35
“Aktywnie włącza się w proponowane działania, kursy, warsztaty. Kobieta, mimo braku wykształcenia , uczestniczyła w wielu projektach europejskich i rządowych adresowanych do społeczności romskiej”.
“Rodzina uczęszczała na zajęcia integracyjne (warsztaty muzyczne, kulinarne) realizowane w ramach projektów europejskich PO KL, chętnie wraca wspomnieniami i pyta czy jeszcze takie będą”.
PowyższespostrzeżeniejestspójnezanaliząwywiadówprzeprowadzonychzarównozpracownicamiMOPS ujakikuratorami,zgodnie z którymi pracę zarobkową podejmować chcą coraz częściej młode kobiety.Jesttobardzopozytywnezjawisko,szczególniewkontekście emancypacji. Praca zawodowato nie tylkookazja dozarobkowania, aleispotkania,relacjezinnymiosobami,otwarcienanoweznajomości,rozwijanieumiejętnościikompetencji.
Istotnym czynnikiem w zakresie aktywizacji zawodowej wydaje się stałośćofertywsparciaorazjejadekwatnośćdopotrzebimożliwości społeczności.Działaniaocharakterzeprojektowym(zwłaszczaprzewidzianenakrótkieokresyczasu)wprzypadkuaktywizacjiosóbdługotrwale pozostających poza rynkiem pracy nie pozwalają na osiągnięciezamierzonegocelu.Aktywizacjajestbowiemprocesemdługotrwałym, w którym determinanty takie jak wymogi kulturowe powinnybyćuwzględnione.Powyższewpisujesięwpostulatposiadania przezspołecznośćdedykowanegomiejscaspotkań.
W kontekście aktywizacji zawodowej wskazanym byłoby zbudowanie systemu pozwalającego na budowanie ścieżki zawodowej asystentki/ taedukacjiromskiejdzięki,któremumożnabyłoby“wyłapywać”osobyrokująceiwyrażającegotowośćdopodjęciategorodzaju aktywności, wspierać je i motywować do osiągnięcia celu. Współpraca Wydziału Edukacji UM Wrocławia z dotychczasowymi AER
36
orazosobamiposiadającymiautorytetwśródspołeczności, pozwoliłaby na kompensację dużej potrzeby (zgłaszanej przez dotychczasoweAER,jakiprzedstawicieli/lkiwrocławskichszkół).
Asystent/-ka Edukacji Romskiej wydaje się kluczowym czynnikiem, zarównodlaedukacjijakiaktywizacjizawodowej.PodkreślatoPełnomocniczka Wojewody Dolnośląskiego ds Mniejszości Narodowej iEtnicznejpaniJoannaBradke,którazauważa,że:
“Jeśli chodzi o działania na poziomie samorządów to ważne jest prowadzenie działań długookresowych, a nie miejscowych i czasowych. I przede wszystkim większa liczba asystentów.”
Podkreślaprzytym,żekoniecznejestwzmocnieniepozycjiiroliasystenturywszkole.
“Ważne, aby asystenci mieli stabilne zatrudnienie. Są sytuacje, kiedy asystenci mieli stabilne zatrudnienie. Są sytuacje, kiedy asystenci romscy są oddelegowani do innych prac, na przykład do sprzątania łazienek i toalet, nie mają swojej miejsca, nie mogą korzystać z pokoju nauczycielskiego (...) Zdarza się, że jeśli asystenci zostają pedagogami to są traktowani jako pedagog niższego szczebla.pracują tylko z dziećmi romskimi, nie są dopuszczani do pracy z innymi dziećmi.”
Pomimo, że powyższa wypowiedź nie dotyczyła sytuacji notowanej weWrocławiu(wnioseknapodstawierozmówzwrocławskimiAER) tojestważnawkontekściebudowaniasystemuwsparciaasystentury. Jestrzecząnotoryjną,żejedynieprzywsparciuśrodowiskazawodowego możliwe będzie właściwe osadzenie asystentury w systemie szkolnym,acozatymidziebudowanieprestiżutejfunkcji.Zasadnym jestteżstałewzmacnianieAER,takabyprzeciwdziałaćzjawiskuwypaleniazawodowego(szczególnieważnezuwaginafaktwieloaspektowościpracyAER).
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030
37
Kontekst prawny
Napodstawierozmówzfunkcjonariuszami/-kamiPolicjimożnapowiedzieć, że omawiana społeczność w zakresie przestrzegania porządkuprawnegoniewyróżniasięodpozostałychmieszkańców/nek Wrocławia ani na plus,ani na minus.Najczęstszym powodem interwencjisłużbsąkwestiezwiązaneznieprzestrzeganiemciszynocnej czy regulaminu porządku domowego. Funkcjonariusze wskazywali, żezdarzającesięinterwencjeprzebiegająraczejspokojnie,choćnierzadko konfrontują się z dużą grupą osób, co bywa kłopotliwe (pod względempowstającegochaosu,wrzawy,głośności).Generalizującto ocenarelacjizespołecznościąmocnoosadzonajestwosobistychdoświadczeniachfunkcjonariuszyioscylujeodpozytywnejdonegatywnej.
“Są bardziej przyjaźni i uśmiechnięci niż pozostali klienci, nie ma problemu, aby otworzyli drzwi mieszkania”
“Od razu przychodzi cała rodzina i przekrzykują.”
“Romowie nie chcą współpracować. Jak kogoś szukamy to nikt nie chce nic powiedzieć. Nikt tej osoby nie zna, nie widział. Zdarza się użycie siły ze strony Romów, nie chcemy się szarpać. Nie chcemy takich sytuacji.”
Lojalnośćspołecznościromskiejwzględemswojejgrupyorazhermetycznośćskutkującaswoistązmowąmilczeniazauważalnajestwkontekściezjawiskaprzemocywrodzinie.Nakażdymkomisariaciepolicjanci/tkibyli/łyzgodne,żezjawiskotowystępujewrodzinachromskich.Jednakżesprawyztegozakresubardzorzadkobyłyisą zgłaszane, a jeśli już to przez osoby trzecie (sąsiadów). Osoby doświadczająceprzemocyzregułynieszukająwsparciaanipomocysystemowej, a w prowadzonych postępowaniach przyjmują bierną postawę
38
WkontekściekulturyzarównopracownicyMOPSjakfunkcjonariusze Policji wskazywali na trudności w rozróżnieniu aspektów, które de factomieszcząwkategorii“kultura”,aktóresąjedynietaknazywane.
“Dużą trudność mamy z kwestiami kulturowymi, Nie mamy rozeznania co jest normą kulturową, a co jest wymówką służącą unikaniu współpracy lub konsekwencji swoich działań. Jak podejść do zasad Romanipen w kontekście nadrzędności prawa polskiego”
Znaczna część funkcjonariuszy wskazywała,żeniema wiedzy wzakresiekulturyromskiejiwidziałabywartośćwszkoleniachztegozakresu.
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030 (wskutek czego postępowania są umarzane). Bezskuteczne są równieżdziałaniapodejmowanewramachproceduryNiebieskiejKarty. W ocenie funkcjonariuszy prowadzenie Niebieskiej Karty w przypadku rodzin romskich to “strata czasu”, “działania, które nie przyniosą żadnych rezultatów”.Ichoćwypowiedzitezabarwionesąnegatywnie to bezsprzecznie odnosiły się do nieprzystosowania procedury(jednolity kontekstkulturowy, nieuwzględniający istniejących różnic),aniedospołecznościjakotakiej. KwestieNiebieskiejKartybyłypodnoszonerównieżprzezpracownikówsocjalnych.Zauważali,żewiększośćosóbzespołecznościnierozumie procedury Niebieskiej Karty i ich zdaniem to narzędzie nie sprawdzasięwprzypadkuosóbzespołeczności(częstodotyczysytuacjizaniedbaniadziecioraznierealizowaniaobowiązkuszkolnego). RodzinyRomskiewktórychprowadzonajestprocedurauważają,że zarzuty nie wynikają zzaniedbań tylko z różnic kulturowych. Nierzadkonatymstykupodnoszonesąwstosunkudopracownikówczy funkcjonariuszyzarzutyodyskryminację.Ztegopowodusprawydotykającekwestiiprzemocyprowadzązewzmocnionączujnością(aby niedaćargumentówmogących“napędzićproblemów”).
39
“Traktuję jak każdego innego w podobnych sprawach. Ale wiedza o kulturze może pomogłaby mi zrozumieć parę rzeczy.”
Policjanciwskazywalirównież,żepomocnebyłobyposiadanieinformacjiotłumaczach,zktórychusługmoglibykorzystaćwprowadzonychsprawach.Ichzdaniembraktakiejwiedzyutrudniaprowadzone postępowaniaiwkonsekwencjiprowadzidoznacznegowydłużaczas ichprowadzenia.
Kwestiąwartąpodkreśleniajestokoliczność,żeprzedstawiciele/lkispołeczeństwabardzorzadkoprosząopomocczywsparcie Policji.Jeślikwestiasporna dotyczyrodzinczy osóbzespołeczności zdaniemrespondentówjestzałatwianawewnątrz,bezingerencjizewnętrznychpodmiotów.TospostrzeżeniejestspójnechoćbyzwypowiedziamipracownikówMuzeumEtnograficznego.
“Swoje sprawy rozwiązują u siebie, w ukryciu”
“Romowie nic nie chcą załatwiają między sobą”
“Społeczność kryje się nawzajem, mają swoje wartości kulturowe, inne wartości, kodeks”
Nieco odmiennie przedstawia się kwestia zgłaszania przestępstw, których sprawcami nie są osoby ze społeczności. Na wszystkich komisariatachnapytanie“Czyspołecznośćzgłaszaprzestępstwawobec nich,czyzgłaszajakieśtrudności,potrzeby?”,odpowiedzibyłyjednoznaczneinegatywne,któredobrzeobrazujejedna z wypowiedzi “Nie kojarzę, żeby ktoś coś zgłaszał”. Ten aspekt wart jestpodkreślenia,gdyż zasadylogikiidoświadczeniażyciowegopozwalająnadomniemanie,żeprzedstawicielespołecznościteżsąpokrzywdzonymi różnorodnymi przestępstwami. Fakt, że osoby niechętniezgłaszająiwnioskująoochronęswoichdóbrprawnych jest
40
interesującym wątkiem. Funkcjonariusze proszeni o podanie przyczyn,któreichzdaniemmogąbyćprzyczynkiemtakiegostanurzeczy zazwyczaj uchylali się od odpowiedzi. Nieliczne wypowiedzi poruszałydwawątki:trudnej,opartejozasadępisemnościproceduryoraz brakzaufaniadosłużb.
Opmk nadzór kuratorski nad sposobemwykonywaniawładzy rodzicielskiej/ sprawowaniem pieczy przez rodziców/ opiekunów
11 SądRejonowy dlaWrocławiaFabrycznej
2 SądRejonowy dlaWrocławiaKrzyków
11 SądRejonowy dlaWrocławiaŚródmieścia
Nwk nadzór kuratorski jako środek wychowawczy orzeczonywobecosobynieletniej
2 SądRejonowy dlaWrocławiaFabrycznej
2 SądRejonowy dlaWrocławiaKrzyków
Doz - dozór kuratorski w sprawiekarnejosobydorosłej
1 SądRejonowy dlaWrocławiaKrzyków
4 SądRejonowy dlaWrocławiaKrzyków
SDE dozórelektroniczny
Kkow czynnościkuratorskiew sprawie osoby dorosłej wobec, której orzeczono karę ograniczenia wolności lub prac społecznieużytecznych
2 SądRejonowy dlaWrocławiaKrzyków
17 SądRejonowy dlaWrocławiaFabrycznej
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030
Kategoria spraw Ilość Właściwość miejscowa sądu
41
“Procedury są dla nich trudne i zawiłe. Nie wiedzą co podpisują.”
“Może to i brak zaufania do służb wpływa na to, że raczej nie ma zgłoszeń z ich strony”
W kontekście spraw prawnych prowadzonych w sądach nie można byłoustalićichliczbyczyzakresu,gdyżdaneetniczneniepodlegają rejestracji. Dane ilościowepozyskanowramachkuratorskiejsłużby sądowej.Prezentująsięnastępująco:
Analizującpowyższedanewartozwrócićuwagę,żeliczbyujętewzestawieniusąniskie,cowskazuje,żesprawyrodzinczyosóbromskich stanowią niewielki procent prowadzonych spraw. Największe wartościsąwdwóchkategoriachspraw: w zakresie osób dorosłych wobec, których orzeczono karę ograniczenia wolności lub prac społecznie użytecznych. Wtym zakresie warto zwrócić uwagę, na fakt, że w/w kara orzekanajestwprzypadkuwystępków“lekkiej”wagioraz,że danepochodząjedyniezrejonujednegosądu. wzakresiesprawrodzinnych wtymprzypadkuwidoczna jest dysproporcja między rejonem sądu obejmującego swą właściwościąKrzykiorazpozostałączęśćmiasta(nadalsąto niskie wskaźniki). Z rozmów z kuratorami, funkcjonariuszami Policji oraz pracownikami socjalnymi wynika, że znacznaczęśćsprawprowadzonychprzezsądyrodzinnedotyczynierealizowaniaobowiązkówszkolnych,przyczymzaznaczają, że “przemoc fizyczna czy psychiczna jest mocno ukrywana”. Respondencipodkreślają,żezanikaproblemporywaniamłodychdziewczątwcelachmatrymonialnych.
“Problem najczęściej wynika z nierealizowania obowiązku szkolnego przez dzieci, szczególnie po ukończeniu szkoły podstawowej (...).Jednak
42
to co dało się zauważyć to, to, że dziewczęta romskie tak wcześnie nie wychodzą za mąż, nie są wydawane za mąż.”
“Wcześniej były porwania dziewczyn, uprowadzania dzieci. Dawno nie słyszałem o tych sprawach”.
Rodziny zastępcze
Pomimo, że aspekty zaniedbań dziecka skutkujące ingerencją sądu rodzinnegoniesączęste,towartoonichwspomnieć.Ingerencjęsądu wkontekściedysfunkcjiwychowawczychrodzinybiologicznezazwyczaj skutkują ustanowieniem instytucja rodzin zastępczych. W rozmowie z kuratorami uzyskaliśmy informacje, że rodziny zastępcze zregułytoosobyzespołeczności.
“Nie zaopiniowałam negatywnie rodziny do rodziny zastępczej. Uważam, że dzieci romskie powinny wychowywać się w rodzinie romskiej, zdarza się, że starsze osoby, starsi Romowie nie piszą, trudniej jest im odnaleźć się w tej procedurze. Potrzebny byłby ktoś, kto pomoże im ogarnąć procedurę sądowa. Rodziny dzwonią do mnie jak dostaną pismo, bo nie potrafią przeczytać.”
Wartotupodkreślić,żekolejnaosobabiorącaudziałwbadaniachzauważapotrzebęwsparciadlaspołecznościwzałatwianiusprawurzędowych.
Tematingerencjisądurodzinnegowwykonywaniewładzyrodzicielskiejrównieżjestakcentowanywankietachpochodzącychodosóbze społecznościorazopiniiasystentek edukacyjnych. Wpodniesionych przypadkachprzyczynkiemingerencjibyłakoniecznośćzabezpieczeniadziecinaokresprzebywaniarodzicawzakładziekarnymorazniewydolnośćwychowawczarodzica(samotnejmatki).
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030
43
“Oparciem i osobą decyzyjną jest babcia, która w okresie dwuletniego przebywania w zakładzie karnym za granicą matki dzieci stanowiła rodzinę zastępczą. Dzieci wysyłane są systematycznie do szkoły”.
“Matka samotnie wychowywała czworo dzieci. Miała wiele trudności wychowawczych (...) Nakazem sądu córka została zabrana do rodziny zastępczej i od tej pory realizuje obowiązek szkolny z dużymi sukcesami.”
W przypadku pieczy zastępczej spokrewnionej nierzadko osobą przejmującąopiekęjesttobabciadzieci.Zuwagi,żesątoosobystarsze,oniższychkompetencjachwpisaniuiczytaniuorazgorzejporuszającesięwsystemie(wporównaniuzmłodszympokoleniem), potrzebują wsparcia wczynnościach prawno-urzędowych. Zabezpieczenietejpotrzebywydaje sięjedną zkluczowychrekomendacjininiejszegoopracowania.
“Opiekę nad wszystkimi dziećmi przejęła babcia. Nie jest tak wydolna wychowawczo jak poprzednia opiekunka. Wymaga wsparcia i pomocy w większości spraw urzędowych, pomocy przy pisaniu pism i kontakcie ze szkołą.”
44
III. WNIOSKI I REKOMENDACJE
SpołecznośćromskaweWrocławiujestspołecznościązróżnicowaną, szczególnieekonomicznie.Możnaprzypuszczać,żewidoczneróżnice ekonomiczneprzekładająsięnastatusspołecznydanejgrupy.Itakna przykładgrupazamieszkującanaosiedluLipaPiotrowskadysponuje własnościowymi mieszkaniami, kupionymi na osiedlu deweloperskim, grupa zamieszkująca Osiedla Brochów w znacznej większości mieszka w lokalach socjalnych wymagających remontu, w Śródmieściuspotkamyprzedstawicieliobupowyższychgrup.Zdużymprawdopodobieństwem możemy również stwierdzić, na podstawie przeprowadzonychwywiadówirozmów,żeobrębosiedlaczęstowyznaczagranicezamieszkaniadanejgrupyiokreślazarównojejstatusjak ipozycjęspołecznąnietylkowspołeczności,aleiwśródmieszkańców Wrocławia.
Przedstawione poniżej wnioski i rekomendacje wypływają bezpośredniozbadańlubteżwynikajązanalizypotrzebeksplikowanychprzezbadaneśrodowiskoromskie.Poszczególnewnioskiirekomendacjeumieszczanebyłyprzyopisachposzczególnychzagadnień Raportu.Poniżejpowtórzonete,którewydająsięszczególnieważne.
Współpraca międzysektorowa
Bezwzględunaprojektowanewprzyszłościdziałaniaichośpowinna stanowićrzeczywistawspółpracaprzedstawicieliinstytucji,urzędów iprzedstawicielispołeczności.Połączenierzeczywistychpotrzebzrealnymimożliwościaminietylkousprawniprocesdecyzyjny,zwiększy adekwatnośćicelowośćdziałań,alerównieżpozytywniewpłyniena wzajemnepostrzeganiesię.
Współpracapozwolinastworzeniediagnozpogłębiającychzagadnienietematyczneipozwolinastworzenierealnychplanówkompensacyjnych.NabaziedanychpozyskanychdlaniniejszegoRaportumożna wskazać,żetakiepracemożnabyrozpocząćchoćbywobszarach:
46
rynkupracy:współpracazinstytucjamipośrednictwapracy wzakresiekursówdoszkalającychadekwatnychdopotrzebi możliwościspołeczności,budowaniedługofalowychprogramówwychodzeniazdługotrwałejbiernościwzakresiefunkcjonowanianarynkupracy;
zdrowia: współpraca w zakresie opracowania programów profilaktycznychdedykowanychspołeczności; Inwestycja w edukację
Obszaredukacjinależyuznaćzajedenzpriorytetowych,którywinien koncentrować maksymalnie dużo uważności oraz środków. Dzięki temuprocesowimamybowiemrealnywpływnazmianęwpokoleniu dzieci,takabyichfunkcjonowaniespołecznebyłolepszeniżrodziców oraz dziadków. Programy obejmujące omawiany obszar powinny przebiegać wielotorowo i być względem siebie komplementarne. ZdaniemautorekRaportukierunkipodejmowanychdziałańpowinny objąćwszczególności: zwiększenie asystentury edukacyjnej (Asystent Edukacji Romskiej), w tym wypracowanie programu wsparcia w pozyskaniu kandydatów na objęcie tej funkcji oraz programu wsparciadla osóbpracującychwtymobszarze,wszczególności motywacyjnego i przeciwdziałającego wypaleniu zawodowemu.Wartotuzwrócićuwagęnafakt,żeAERtobardzoczęsto osobyzespołecznościromskiej, a więc wśrodowiskupracynarażonenauprzedzeniazwiązanezestereotypamifunkcjonującymiwkontekścieromskim.Wartotuwięc wypracowaćalgorytmintegracjiAERzosobamizgronapedagogicznego oraz szkoleń przeciwdziałającym uprzedzeniomidyskryminacji.;
pozyskanie wśród kadry pedagogicznej osób, które pełnić będąfunkcjęnauczycielawspomagającegoorazzbudowanie
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030
47
objęciedzieciwsparciemwzakresiepodnoszeniakompetencjiposługiwaniasięjęzykiempolskim(umożliwieniekorzystania z programów dedykowanych dzieciom obcojęzycznym);
budowanie systemów wsparcia przeciwdziałającego porzucaniuedukacjinapoziomieszkołypodstawowej,wszczególności promocja kształcenia zawodowego pozwalającego na satysfakcjonującefunkcjonowanienarynkupracy;
opracowanieiwłączeniewprocesedukacjielementówprozdrowotnych; Podjęcie prac w zakresie uregulowania spraw prawnych dotyczących braków tytułu prawnych do lokalu Wśródróżnorodnychpostulatówwkontekściefunkcjonowaniaspołecznegoosóbirodzinzespołecznościromskiejjednymznajważniejszych wydaje się rozpoczęcie prac w zakresie uregulowania spraw prawnych dotyczących braków tytułów prawnych do zajmowanych lokalimieszkaniowych.Zprzeprowadzonychbadańwynika,żeaktualnie duża liczba osób/rodzin swoje potrzeby lokalowe zabezpiecza poprzez bezumowneużytkowanielokalimiejskich. Wkonsekwencji tworzy się swoista fikcja prawna, która nie rzadko utrzymuje się przez bardzo długie okresy. Taki stan rzeczy wydaje się negatywny dlakażdejzestron.Dlaużytkownikówjestbowiemstanemzawieszenia, brakiem pewności co do dalszego rozwoju sytuacji, a w konsekwencjimożepowodowaćbrakpoczuciaodpowiedzialnościzaużytkowanie mienie.Niejednokrotnie też jest stanem powodującymspiralęzadłużenia.Z drugiejstrony, brak stanowczeji jasnej reakcjize stronywłaściciela(miasta)możerodzićprzekonanieoakceptacjipostawyiniejakozgodzienaproceder.Wmomenciezmianystatusuquo choćby poprzez skierowanie przez miasto sprawy do sądu ta
48 systemu wsparcia tych osób, w szczególności motywacyjnegoiprzeciwdziałającegowypaleniuzawodowemu;
zmianadlaużytkownikówmożebyćniezrozumiałaiwsposóboczywistyrodzićmocnyopór.Womawianymaspekciewartoteżzwrócić uwagę,żesądowa ścieżkateżniewydajesięoptymalnymrozwiązaniem.Waktualnychrealiachsprawycywilne,doktórychnależyeksmisja,trwająlata,aformalnezakończenie(nawetpozytywnedlawłaściciela)niemusioznaczaćszybkiegoodzyskanialokalu.
Reasumując,uporządkowaniesprawlokalowychirozważenie przydziału tytułu prawnego osobom, które użytkują już lokale (zwłaszczawsposóbdługookresowy)wydajesiękierunkiemwłaściwym.
Upowszechnienie programów oddłużeniowych
Wkontekściepowyżejopisanychkwestiizazasadneipotrzebnewydajesięupowszechnienieprogramówoddłużeniowych i urealnienie ich,takabyosobyzespołecznościmogłyznichkorzystać.Wartoprzy tymabypowstaławspółpracapomiędzyinstytucjamizarządzającymi lokalamimiejskimiaprzedstawicielamispołeczności.Efektemtakiej współpracymógłbybyćkatalogpracmożliwychdopodjęciawprocesieoddłużeniowym,któryjednocześniebyłbyzgodnyznormamikulturowymiistotnymidlaspołeczności. Co więcej, warto rozważyć swoistą abolicję (choćby częściową) zadłużenia. Znaczne długi lokalowe (powstające nierzadko “zarodzica”,anawetwdalszympokoleniu)mogąokazaćsięniespłacalne-choćbyzpowoduwymiaruprzekraczającegorealnemożliwościrodzinyczyteżprzedawnieniaroszczenia.Istnieniedługujedynie jako formuła księgowa jest stanem niepożądanym. Eksmisja dłużników, przy ogromnym deficycie lokali zastępczych i niskim standardziezadłużonychlokali,wydajesięprocesemkosztownym,awkonsekwencji bezcelowym. Wartozatemposzukiwać innychformprzerwaniastatusuquo respektującegoprawaipotrzebyobustron.
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030
49
Program asystentury dla rodzin z niskim poziomem kompetencji językowych i związanych z załatwianiem spraw zdrowotnych, urzędowych itp.
Wśród wypowiedzi rozmówców (przedstawicieli społeczności) często wybrzmiewała potrzeba posiadania wsparcia w załatwianiu sprawżyciacodziennego.Wdużejmierzewynikaonazniskichkompetencji posługiwania się językiem polskim, zwłaszcza urzędowym. Potrzebę tę sygnalizują osoby wspierające społeczność, w szczególności Asystentki Edukacji Romskiej. Aktualnie asystentki czy osoby wspierające niejako pełnią tę funkcję “z urzędu”, ale skala potrzeb bezsprzecznie przewyższa ich możliwości. Co więcej, wsparcie rodzinyniepowinnoodbywaćsiękosztemkwestiiedukacyjnych,gdyż tonanichpowinnakoncentrowaćsiępracaAER.
Wkontekściepowyższegodobrymrozwiązaniemwydajesię stworzenie programu asystentury dedykowanej społeczności. Taki program mógłby być częścią działań ośrodka pomocy społecznej (wramach działającego programu Asystenta Rodziny) lub stać się osiądziałańorganizacjipozarządowej.
Potrzeba wsparcia prawnego
Zwieluwypowiedziwybrzmiewałpostulatdostępnościdonieodpłatnych porad prawnych, dzięki którym osoby/rodziny mogłyby uzyskaćzarównoprofesjonalnewsparciewpokonaniutrudnościdniacodziennegojakizrozumiećobowiązującewdanymobszarzeprzepisy iprocedury.
Wtymobszarzewartozwrócićuwagę,żeWrocławjestmiastem,wktórymistniejedobrzerozwiniętasiećdoradztwaiporadnictwa prawno obywatelskiego. Wsparcie może uzyskać zarówno wpunktachnieodpłatnejpomocyprawnej(aktualniedziała26punktów),jakwpunktachprowadzonychprzezorganizacjepozarządowe,
50
Trudno jest jednoznacznie wskazywać przyczynę dlaczego społecznośćniekorzystazpowyższejoferty.Wartojednakpodnieść, żepołączenieszerokozgłaszanychpotrzebzdużymimożliwościami kompensacyjnymi wydaje się zasadne i konieczne. Działania w tym zakresie powinny obejmować przede wszystkim akcję promocyjno informacyjnąpodnoszącąświadomośćistnieniaomawianychmiejsc. DobrąpraktykąmogłabysięstaćwspółpracaAERzinstytucjami/organizacjami prowadzącymi punkty poradnicze zwłaszcza w miejscach,gdziezamieszkujesporaspołeczność(vide:Brochów,Śródmieście).
Zwiększenie świadomości urzędników i przedstawicieli służb mundurowych (policja, straż miejska) w zakresie kultury romskiej
Podczas rozmów z przedstawicielami urzędów i instytucji, jak również funkcjonariuszami szeroko pojętego wymiaru sprawiedliwości wybrzmiewała kwestia niskiej wiedzy w zakresie kultury romskiej, wszczególnościjakieaspektyfunkcjonowaniaspołecznegowchodzą w zakres owej kultury. Rozmówcy bardzo często odwoływali się do problemówzklasyfikacjąargumentówipostawswychklientów.Dylematczyomawianyaspektmieścisięwkategoriikulturaczyteżjest wymówką i nadużyciem, nierzadko wybrzmiewał w towarzystwie wyraźnejfrustracji,zniechęcenia,anawetagresji(rodzącejsięzpoczuciabezsilności).Konglomerattychczynnikówjestdobrympodłożem do uruchomienia skrótów myślowych, takich jak stereotypy. Ważnymelementemprewencjibyłybyszkoleniapodnoszącewiedzę w zakresie kultury romskiej. cennym byłoby aby spotkania prowadziły osoby ze społeczności, mogące opowiedzieć i odnieść się do swoichdoświadczeń.
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030 parafieczykorporacjeprawnicze.Coistotne,pomoctajestbezpłatna idostępnadlakażdejosoby.
51
Dostosowanie istniejących narzędzi wsparcia do potrzeb wielokulturowego społeczeństwa (na przykładzie Niebieskiej Karty)
Rekomendacja wymagająca zmian systemowych, na poziomie centralnym.Istniejącenarzędziawsparciaosób/rodzinwkryzysiei/lub w trudnej sytuacji powinny uwzględniać różnorodność kulturową społeczeństwa.Wprzeciwnymrazieichskutecznośćbędzieznikoma lubżadna.PrzykładempowyższegojestproceduraNiebieskiejKarty, którawkontekściespołecznościromskiejprzezosobyzaangażowane (policja, mops) postrzegana jest jako narzędzie nieadekwatne i nieskuteczne. W efekcie narzędzie to albo w ogóle nie jest stosowane, albo też istnieje jedynie jako statystyka. Oba rozwiązania są niezgodne z celem procedury, która dotyczy bardzo ważnego aspektu (przeciwdziałania przemocy). Rozpoczęcia dyskusji w omawianym aspekciewydajesięzatemwpełnizasadne.
Miejsce spotkań
Postulatdedykowanegospołecznościmiejscapodnosilinietylkosami zainteresowani, ale również przedstawiciele instytucji na co dzień pracującyzespołecznością.Zdaniemrespondentówtakiemiejscełączyłobykilkafunkcji:
miejsce integracji społecznej, z możliwością decydowania okształcieodbywającychsięaktywności;
miejscaspotkań,kultywowaniaiwzmacnianiaswojejtradycji;
miejscepromocjikulturyromskiej;
miejsca aktywizacji zawodowej, zwłaszcza w zakresie młodychkobiet;
miejscaspełniającegorolęświetlicyczyklubuaktywnościdla dzieci młodzieży;
stwarzałoby możliwość szerokich działań aktywizujących (zarównowodniesieniudodziecijakidorosłych);
52
poprzez podejmowane działania umożliwi zaistnienie wprzestrzenimiastaiwpływnapolitykimiejskie;
Rekomendacja wydaje się być realna do spełnienia pod warunkiem wyłonienia spośród społeczności liderów/ek lub grupy inicjującej działanie, która też przyjmie odpowiedzialność za funkcjonowanie miejsca.MiastoWrocławjestotwartenaróżnorodnedziałaniapartycypacyjneorazwielokulturowe,czegodowodemjestchoćbyistnienie Centrum Ukraińskie Kultury i Rozwoju, Pełnomocniczki Prezydenta Wrocławia ds. Mieszkańców Pochodzenia Ukraińskiego czy Białoruskiego, a także liczne działania podejmowane w ramach corocznie ogłaszanych konkursów grantowych (ze szczególnym uwzględnieniem konkursów wielokulturowych, których operatorem jest Wrocławskie Centrum Rozwoju Społecznego). Za każdym z wymienionychdziałań“stoi”określonaosoba/grupaosób/organizacjipozarządowych, które posiadają legitymację do reprezentacji szerszego kręgu społecznego. Podejmują oni szereg działań rzeczniczych, lobbujących,wskazującychnapotrzebęiwalorokreślonychaktywności. Z reguły posiadają też swoisty biznesplan, który dla potencjalnego grantodawcy stwarza gwarancję, że osoby te nie tylko mają wizje czegochcą,alenadtomająjasnookreśloneceleoperacyjne,przemyślane i spójne działania, kompetencje w zarządzaniu finansami etc. Uwzględniającpowyższezałożenianależałoby,zdaniemautorówRaportu, zacząć od kwestii wyłonienia lidera/ ów społecznych, którzy mogliby w przyszłości wziąć odpowiedzialność za powstanie, funkcjonowanie i rozwój omawianego miejsca. W tym kontekście warto zauważyć,żeformalnieweWrocławiufunkcjonują3stowarzyszenia romskie(DolnośląskieStowarzyszenieRomówBahtałoRom”,TowarzystwoRodzicówUczniówRomskichNełoDrom NowaDroga,StowarzyszenieRomówweWrocławiuRomaniBacht).Jednakżeniepodejmująaktualnieżadnychdziałań.
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030
53
WopiniiautorekRaportumyślącoprzestrzeniumożliwiającejprzedstawicielomspołecznościpodjęcieomawianychdziałańwartorozważyć wykorzystanie istniejącą strukturę Centrów Aktywności Lokalnych, które istnieją w niemalże wszystkich osiedlach Wrocławia. Zgodniezzałożeniami określonymi wStrategii rozwoju współpracy Wrocławiaz organizacjipozarządowychnalata2018 2022tocentra lokalnemająbyćprzestrzeniamistwarzającymiwarunkidorozwoju społeczeństwaobywatelskiego,wspólnotsąsiedzkich,nieformalnych grupiinicjatyw.ZatemstrukturaimisjaCAL ijestwprostidealnado omawianychdziałań.Takafuzjapozwoliłabyspołecznościnarealizacjęprojektów,działańczyaktywnościważnychzichperspektywy,ale nie wymagałaby od nich zabezpieczenia otoczki prawno formalnej. Zczasem sprawdzone formy aktywności mogłyby przekształcać się iprzyjmowaćpostaćprawną(np.organizacjipozarządowej).
REKOMENDACJA DODATKOWA
Wyłonienie lidera/ ów społecznych Postulattenniewybrzmiałpodczasbadania,alebiorącpoduwagępowyższespostrzeżeniawydajesiękoniecznyiwpełnizasadny.Zdecydowana większość ankietowanych przedstawicieli społeczności widzi siebie w roli beneficjentów określonych działań, przy czym najchętniej aby były to aktywnościprowadzone przez samychRomów, dedykowaneichpotrzebom.Rodzisięzatempytaniektomiałbytakie działaniainicjowaćibyćzanieodpowiedzialnympodwzględemmerytorycznymjakiformalnym.
Pytanietoprowadzidokonstatacji,żekoniecznymjestpodjęcie procesu wyłaniającego potencjalnych liderów czy działaczy na rzeczspołeczności.ProcestenmogłybyzainicjowaćAsystentkiEdukacji Romskiej, które znają środowisko i cieszą się dużym autorytetem(samerównieżmogłybywłączyćsięwdziałaniarzecznicze).Jest rzecząoczywistą,żesamowyrażeniewolibycialideremniedajeoso-
54
bie niezbędnych kompetencji,ale jest pierwszym i koniecznym krokiem.Ważnejestzbudowaniesystemuwsparciatakiejosoby,takaby jej chęci przekształciłysię wokreślone zasobyi kompetencje,a ona samastałasięświadomymuczestnikiemtegożprocesu. Zdaniemautorekdziałaniejestrealneimożliwedoosiągnięcia.Wartoprzytymkorzystaćzdobrychpraktyk(m.in.działańprowadzonych w ramach projektu “Misja Asystent przyszłość edukacji Romów w Polsce” koordynowanego przez fundację W Stronę Dialogu),lokalnychliderów.
"DiagnozafunkcjonowaniaspołecznegospołecznościRomówpolskichweWrocławiu"dofinansowanego wramach Programu integracji społecznej i obywatelskiej Romów w Polsce 2021 2030
55
