Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eT by Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji

Projekt współfinansowany w ramach programu Unii Europejskiej „Erasmus+”

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

eTwinning to tętniąca życiem społeczność, która w ciągu 13 lat swojego istnienia otworzyła się dla ponad 500 000 nauczycieli pracujących w 190 000* szkół. W tym czasie zrealizowano 70,000* projektów, w których wzięły udział ponad 2 000 000 uczniów z całego kontynentu (*dane z maja 2018 r.). eTwinning – społeczność szkół w Europie i w sąsiadujących krajach partnerskich – to akcja skierowana do szkół i finansowana ze środków Unii Europejskiej w ramach programu Erasmus+. Społeczność zrzesza nauczycieli z 36 krajów europejskich oraz z 8 krajów sąsiadujących z Europą. eTwinning to platforma cyfrowa dostępna w 29 językach. Goście odwiedzający platformę znajdą tam wiele ogólnodostępnych informacji o tym jak zaangażować się w eTwinning; portal prezentuje również korzyści, jakie akcja ta oferuje, a także stanowi źródło inspiracji do pracy nad wspólnym projektem partnerskim. Zarejestrowani nauczyciele mają dostęp do przestrzeni o ograniczonym dostępie, zwanej eTwinning Live, która stanowi interfejs danego nauczyciela ze społecznością: eTwinning Live pozwala użytkownikom znaleźć partnerów, umożliwia interakcję i współpracę w ramach projektów, oferuje także udział w różnorodnych formach doskonalenia zawodowego, organizowanych na szczeblu krajowym (na terenie Europy jak i poza nią) oraz na poziomie centralnym, europejskim. Nauczyciele współpracujący w ramach projektu mają również dostęp do TwinSpace - prywatnej platformy współpracy, unikalnej dla każdego projektu.

eTwinning oferuje swoim użytkownikom wysoki poziom wsparcia. W każdym z krajów uczestniczących w akcji (obecnie 44) znajduje się Narodowe Biuro Kontaktowe Programu eTwinning (NSS) lub Partnerskie Biuro Kontaktowe Programu eTwinning (PSA), których zadaniem jest promowanie akcji, oferowanie rad i wspracia użytkownikom końcowym oraz organizowanie różnorodnych przedsięwzięć oraz form doskonalenia zawodowego na szczeblu krajowym. Na poziomie europejskim eTwinning koordynowany jest przez Centralne Biuro Programu eTwinning (CSS), którym zarządza European Schoolnet (konsorcjum 34 ministerstw edukacji) w imieniu Komisji Europejskiej. Biuro Centralne współpracuje z biurami kontaktowymi NSS, odpowiada za rozwój platformy i oferuje szeroki wachlarz form doskonalenia zawodowego; organizuje również inne inicjatywy, w tym doroczną Konferencję Europejską oraz galę wręczenia Nagród eTwinning, podczas której nauczyciele i uczniowie nagradzani są za udział w wybitnych projektach.

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

Treść Przedmowa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Wstęp: dziedzictwo kulturowe: łacząc przeszłość, teraźniejszość i przyszłość . . 5 1. Dziedzictwo kulturowe i edukacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 1.1. Europejski Rok Dziedzictwa Kulturowego, okazja do propagowania edukacji na rzecz dziedzictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 1.2. Interpretacja dziedzictwa: sposób na zaangażowanie uczniów w działania na rzecz Europy?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 2. eTwinning i dziedzictwo kulturowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 2.1. eTwinning i jego związek z dziedzictwem kulturowym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 2.2. Dziedzictwo kulturowe w projektach eTwinning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 3. Nauczanie dziedzictwa kulturowego w szkole. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 3.1. Nauczanie z pomocą cyfrowego dziedzictwa kulturowego w szkole XXI w. . . . . 38 3.2. Dwadzieścia pomysłów i działań wprowadzających tematykę dziedzictwa kulturowego na lekcjach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 4. Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego Europy – inne zasoby edukacyjne . . . . 4.1 Nauka o historii i dziedzictwie z perspektywy europejskiej: Dom Historii Europejskiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.1. Dom Historii Europejskiej. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.2. Przestrzeń dla reinterpretacji dziedzictwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1.3. Materiał edukacyjny na temat Europy 57 4.2 eTwinning i szkoły UNESCO : budowanie przyszłości poprzez odkrywanie przeszłości. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

53 54 54 55

Wnioski. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67

Przedmowa

Przedmowa Tibor Navracsics, Komisarz ds. Edukacji, Kultury, Młodzieży i Sportu

Tibor Navracsics

Nasze wspólne dziedzictwo kulturowe stanowi esencję europejskiego stylu życia. Otacza nas w miejscach, w których mieszkamy, jest częścią krajobrazów naturalnych czy zabytków archeologicznych. To literatura, sztuka i pomniki, rękodzieło, kórego nauczyliśmy się od naszych przodków, historie, które opowiadamy naszym dzieciom, jedzenie, które spożywamy, a także filmy, które oglądamy i w których rozpoznajemy siebie. Dziedzictwo kulturowe określa, kim jesteśmy i wzmacnia nasze poczucie przynależności do wspólnej europejskiej rodziny. Wszyscy jesteśmy częścią pokojowej wspólnoty, do której należy także ponad 500 milionów innych obywateli wraz z bogactwem swoich historii i wzajemnie przenikających się kultur.

Moją ambicją w związku z Europejskim Rokiem Dziedzictwa Kulturowego jest zachęcanie ludzi, zwłaszcza dzieci i młodzieży, do zgłębiania bogactwa i różnorodności europejskiego dziedzictwa kulturowego, a także do refleksyjnego spojrzenia na miejsce, jakie zajmuje ono w naszym życiu. Przyjmując taką perspektywę, chcielibyśmy zachęcić młodych ludzi do przyjęcia roli opiekunówi strażników dziedzictwa kulturowego w przyszłości. Rok ten umożliwia nam zgłębianie naszych tradycji, wspomnień i pomników naszej przeszłości. Z tych wspomnień, z naszej historii, możemy się wiele nauczyć. Mam nadzieję, że poprzez zgłębianie i doświadczanie naszego wspólnego dziedzictwa kulturowego - zarówno w szkolnej rzeczywistości, jak i poza nią - dzieci i młodzież będą mogli przekonać się, że ich różne tożsamości - czy to lokalne, regionalne, czy narodowe - mogą wzajemnie się uzupełniać, wzbogacać i wzmacniać - i jednocześnie współegzystować z tożsamością europejską oraz w jej granicach. Rożnorodność to nasze bogactwo i siła. Jak pokazuje specjalny Eurobarometr dotyczący dziedzictwa kulturowego, dziewięciu na dziesięciu badanych Europejczyków chciałoby, aby dziedzictwo kulturowe było nauczane w szkołach. Szkoły i nauczyciele mają kluczową rolę do odegrania w urzeczywistnieniu tego pomysłu. Dlatego też ze szczególną radością pragnę przedstawić Książkę eTwinning 2018, dedykowaną włączaniu dziedzictwa kulturowego do zajęć szkolnych. Publikacja przedstawia wybór wybitnych projektów eTwinning nawiązujących do licznych wymiarów

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

i form dziedzictwa kulturowego, a także pokazuje, jak nauczyciele oraz uczniowie reprezentujący wszystkie grupy wiekowe w barwny i kreatywny sposób realizowali ten temat w ramach swoich projektów. Tegoroczne wydanie książki eTwinning jest dla nauczycieli i uczniów także bogatym źródłem zasobów i konkretnych przykładów zadań poświęconych tej właśnie tematyce, które można przeprowadzić podczas lekcji, lub które mogą być realizowane poza kontekstem szkolnym. Projekty eTwinning pokazują, że dziedzictwo kulturowe ma do zaoferowania dzieciom i młodzieży wiele różnorodnych możliwości edukacyjnych oraz form uczestnictwa. Z zadowoleniem przyjmuję to podejście, które promuje dialog pomiędzy różnymi kulturami i pokoleniami, oferuje poczucie wspólnego rozumienia naszych różnic i podobieństw, i które zachęca nas, byśmy doceniali naszą kulturową różnorodność. Jestem wdzięczny wszystkim nauczycielom oraz uczniom, którzy zaangażowali się w różnego rodzaju inicjatywy i projekty, a także eTwinningowi oraz jego całej społeczności, za udział w sukces Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego. Niniejsza książka to bardzo konkretny wkład, dzięki któremu dziedzictwo kulturowe ma szansę pozostać w głównym nurcie naszego życia jeszcze długo po zakończeniu Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego. Ma to kluczowe znaczenie dla uruchomienia prawdziwych zmian dotyczących korzystania z dóbr dziedzictwa kulturowego, ich ochrony i popularyzacji, dzięki czemu Rok będzie przynosił obywatelom długofalowe korzyści i pomoże nam budować Europę Europy.

Wstęp

Wstęp Dziedzictwo kulturowe: łącząc przeszłość, teraźniejszość i przyszłość 2018 to Europejski Rok Dziedzictwa Kulturowego. Dziedzictwo kulturowe kształtuje nasze codzienne życie. Otacza nas w miejscach, w których mieszkamy, jest częścią krajobrazów naturalnych czy zabytków archeologicznych. Jest obecne nie tylko w literaturze, sztuce i przedmiotach - to także rękodzieło, kórego nauczyliśmy się od naszych przodków, historie, które opowiadamy naszym dzieciom, jedzenie, które spożywamy, a także filmy, które oglądamy i w których rozpoznajemy siebie. Rok skupia się przede wszystkim na dzieciach i młodzieży, które w przyszłości staną się strażnikami naszego dziedzictwa. Jak pokazuje Eurobarometr, zdecydowana większość respondentów (88%) jest zdania, że dziedzictwo kulturowe Europy powinno być nuczane w szkołach, jako że jest ono źródłem naszej wiedzy na temat historii i kultury. (Specjalne sprawozdanie Eurobarometru dotyczące dziedzictwa kulturowego, 2017). Dzieci i młodzież mają możliwość zapoznania się z licznymi formami dziedzictwa kulturowego, obejmującymi: • Budynki, pomniki, artefakty, archiwa, ubrania, dzieła sztuki, książki, maszyny, historyczne miasta, zabytki archeologiczne, itp. (dziedzictwo materialne) • Praktyki, wyobrażenia, wiedza, umiejętności i powiązane z nimi instrumenty oraz formy ekspresji kulturowej, którą ludzie cenią, jak np. festiwale. To także języki oraz tradycje ustne, sztuki widowiskowe, tradycyjne rzemiosło, itp. - (dziedzictwo niematerialne) • Krajobrazy – przestrzenie geograficzne, gdzie naturalne zasoby wykazują oznaki działalności człowieka i jego tradycji • Zasoby, które utworzono w formie cyfrowej (na przykład sztuka cyfrowa lub animacje cyfrowe) lub które zostały przekształcone w format cyfrowy w celu ich zachowania (np. teksty pisane, zdjęcia, materiały wideo, płyty) - (dziedzictwo cyfrowe). Co oferuje niniejsza książka Celem tej publikacji jest ukazanie rożnorodnych aspektów dziedzictwa kulturowego oraz zaproponowanie projektów eTwinning oraz pomysłów zadań poświęconych tematyce dziedzictwa kulturowego. W pierwszej części dowiesz się, czym jest dziedzictwo kulturowe, a także zapoznamy się interpretacją dziedzictwa jako podejścia do kształcenia. Druga część książki prezentuje przykłady inspirujących projektów eTwinning powiązanych z tematyką dziedzictwa kulturowego - jego materialnymi, niematerialnymi, cyfrowymi i naturalnymi formami.

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

Trzecia część prezentuje zasoby oferowane przez Europeanę: platformę cyfrową UE poświęconą dziedzictwu kulturowemu. Ponadto, znajdziesz tutaj również pomysły zadań na lekcje z różnych przedmiotów - od historii i astronomii po matematykę i języki obce. W ostatniej części dowiesz się, jak uczniowie mogą uczyć się o historii i dziedzictwie kulturowym wykorzystując do tego celu zasoby oferowane przed Dom Historii Europejskiej. Będzie można również przeczytać o tym, jak szkoły UNESCO i eTwinning promują dziedzictwo kulturowe, organizując działania w społecznościach szkolnych i poza nimi. Dziedzictwo kulturowe to szeroki temat, który może zainspirować cię do zorganizowania wielu kreatywnych przedsięwzięć z udziałem swoich uczniów. Tutaj oferujemy tylko inspirację - to twoim zadaniem będzie promowanie i wspieranie kultury oraz dziedzictwa europejskiego w swojej szkole. „Nasze bogate i różnorodne dziedzictwo kulturowe to ogromna siła, która pomaga budować nasz naród” – Nelson Mandela.

Rozdział 1

Dziedzictwo kulturowe i edukacja

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

1.1. Europejski Rok Dziedzictwa Kulturowego, to okazja to promowania edukacji na rzecz dziedzictwa kulturowego Erminia Sciacchitano, główny doradca naukowy, Komisja Europejska

Erminia Sciacchitano

Przez wiele dziesięcioleci 'dziedzictwo kulturowe' kojarzyło się z zabytkami, muzeami i archeologią. Związek pomiędzy dziedzictwem kulturowym a edukacją przybierał zazwyczaj formę biernych wycieczek do zabytków lub muzeów i ograniczał się do oglądania obiektów lub przedmiotów o znaczeniu historycznym. Bardzo często były to wycieczki z przewodnikiem, skupiające się na chronologicznym przebiegu wydarzeń historycznych, w czym brakowało odniesień do doświadczeń z życia codziennego uczniów. Broszurki opisujące wszystkie szczegóły danego zabytku, bez jakiegokolwiek odniesienia czy to do kontekstu tego obiektu, czy do bieżącej wiedzy i wcześniejszych doświadczeń uczniów były bardzo powszechne.

Znaczenie terminu „dziedzictwo kulturowe” w ciągu ostatnich dekad nabrało szerszego znaczenia. Obejmuje ono niematerialne formy dziedzictwa kulturowego, naturalne, wiejskie i miejskie krajobrazy, a także dziedzictwo cyfrowe i filmowe. Konwencja ramowa Rady Europy w sprawie znaczenia dziedzictwa kulturowego dla społeczeństwa (Faro, 2005) oferuje najbardziej wyczerpującą definicję dziedzictwa kulturowego, ujmując jego materialny, niematerialny oraz cyfrowy wymiar w sposób holistyczny: „Dziedzictwo kulturowe to zbiór zasobów odziedziczony z przeszłości, który niezależnie od właściciela jest postrzegany przez ludzi jako odzwierciedlenie i wyraz ich nieustannie ewoluujących wartości, przekonań, wiedzy i przemian. Obejmuje ono wszystkie aspekty środowiska wynikające z interakcji miedzy ludźmi i miejscami na przestrzeni czasu”. (Faro 2005). Konwencja ta podkreśla, że wszelki znak lub symbol stworzony przez człowieka - lub któremu człowiek nadał znaczenie - i który jest w sposób celowy chroniony, poddawany konserwacji lub odnawiany, a który nie został pozostawiony do naturalnego rozkładu, zapomnienia lub zniszczenia może zostać uznany za dziedzictwo kulturowe. Konwencja kładzie nacisk na wartości (tj. na wartość kulturową, historyczną, estetyczną, archeologiczną, naukową, etnologiczną i antropologiczną), przekonania, wiedzę, tradycje, które dana społeczność lub grupa odniesienia, mająca prawo korzystania z tych zasobów uznaje za wartościowe i czuje sie odpowiedzialna za przekazywanie ich przyszłym pokoleniom. Jak podkreślono w konwencji, wartości te ustawicznie ewoluują.

1. Dziedzictwo kulturowe i edukacja

Ogólnie uznano, że dziedzictwo kulturowe odgrywa centralną rolę w naszych społeczeństwach, tworząc poczucie wspólnoty w granicach i ponad granicami państw, propagując wzajemne zrozumienie oraz wspólne wartości, dlatego też troska o dziedzictwo kulturowe rośnie. Przyglądając się szerszej definicji dziedzictwa kulturowego oraz rosącemu zainteresowaniu tym obszarem, obserwujemy, że dziedzictwo kulturowe jest coraz częściej wykorzystywane w kontekście eduakcyjnym, głównie w celu zwrócenia na nie uwagi jak największej liczby uczniów oraz by wzbogacić procesy uczenia się. Edukacja na rzecz dziedzictwa kulturowego to podejście do nauczania i uczenia się, opierające się na założeniu, że dziedzictwo daje uczniom możliwość takiego zaangażowania się w doświadczenia, dzięki którym młodzi ludzie się uczą. Bezpośrednio doświadczając, badając, analizując i oceniając dziedzictwo kulturowe w postaci budynków, zabytków, miejsc pracy, krajobrazów, artefaktów, rytuałów i tradycji, uczniowie zdobywają wiedzę, umiejętności intelektualne oraz szeroki wachlarz kompetencji, które wzmacniają ich zdolności utrzymywania i rozwijania społeczeństwa oraz stylów życia.

1.2. Interpretacja dziedzictwa: sposób na zaangażowanie uczniów w działania na rzecz Europy?

Interpret Europe – Europejskie Stowarzyszenie na rzecz Interpretacji Dziedzictwa

Na podstawie fragmentów dokumentu opublikowanego przez Interpret Europe (2017) „Engaging citizens with Europe’s cultural heritage: How to make best use of the interpretive approach”, Witzenhausen: Interpret Europe1 Jako nieformalne podejście do nauczania, interpretacja dziedzictwa wydaje się być bardzo dopasowaną do projektów eTwinning. Interpretacja dziedzictwa zamienia doświadczenia w źródła inspiracji i kreatywności, budzi ciekawość uczniów, obejmuje historie, które mogą być im bliskie, a także zachęca do refleksji. W porównaniu z innymi metodami uczenia się, najbardziej znamienną cechą interpretacji dziedzictwa jest to, że metoda ta aktywnie zachęca swoich użytkowników do samodzielnej interpretacji swoich doświadczeń w poszukiwaniu własnego zrozumiałego kontekstu, kryjącego się za faktami. Celem tej metody jest: • bezpośrednie doświadczenie pierwotnego fenomenu dziedzictwa (empiryczne uczenie się); • aktywne zaangażowanie i wymiana z uczestnikami, prowokowanie osobistego odzewu; • zaangażowanie w ideę troski o dziedzictwo (w tym jako o źródło osobistego uczenia się). 1. http://www.interpret-europe.net/fileadmin/Documents/publications/ie_engaging_citizens_with_europes_cultural_ heritage_co.pdf

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

We wczesniej edukacji Uczucia i sposób myślenia młodszych dzieci są bezpośrednią konsekwencją ich doświadczeń płynących z najbliższego środowiska. Koncepcja interpretacji dziedzictwa wymaga jednak umiejętności rozumienia przeszłości, wykraczającej poza horyzont osobistych doświadczeń. Należy więc wziąć pod uwagę możliwości rozwojowe dziecka i jego zdolność rozumienia czasu. Na początku pojęcie czasu w dużej mierze odnosi się do doświadczeń własnych dziecka, mających regularny charakter, na przykład takich, które mają miejsce co tydzień (nie ma przedszkola w soboty) lub odbywają się co rok (urodziny, święta Bożego Narodzenia). Podczas gdy młodsze dzieci uwielbiają powtarzalność - oraz przewidywalność - już te w wieku pięciu czy sześciu lat chętnie uczą się nowych rzeczy spoza ich bezpośredniego otoczenia, i z przyjemnością słuchają opowieści o życiu i talentach innych ludzi. W tym czasie dzieci zaczynają rozumieć pomiar i porównania - i tym samym - zdobywają poczucie przeszłości i przyszłości. To warunek konieczny do interpretacji dziedzictwa kulturowego, którego celem jest nadanie znaczenia przeszłości. Umiejętność porównywania wzmaga dziecięcą ciekawość: „Pokaż mi coś, czego nigdy wcześniej nie widziałem lub nie robiłem!” Porównywanie to warunek konieczny zachwytu tym, czego inni ludzie lub inne istoty dokonały. Dzieci są wtedy w stanie zrozumieć znaczenie zawarte w interpretacjach opowiadających o wydarzeniach lub ludziach z przeszłości, w których dziedzictwo kulturowe odnosi się do doświadczeń z ich własnego życia. W ten sposób najmłosi kształtują swoją zdolność empatii na pierwszym poziomie.

W szkole podstawowej Kiedy dzieci idą do szkoły, poznają inne osoby z różnych środowisk społeczno-kulturowych; mają więc możliwość zdobywania nowych doświadczeń w nowym środowisku społecznym. Z perspektywy szkoły interpretacja dziedzictwa może być cenną metodą uzupełniającą edukację formalną. Kształcenie realizowane na zajęciach szkolnych opiera się często na tekstach i mediach. Koncentruje się na ogólnej wiedzy, umiejętnościach i postawach uznanych w danym kraju za istotne. Większe wydarzenia historyczne ilustrowane są poprzez wybrane przykłady typów idealnych. Interpretację łączy natomiast bezpośrednie doświadczenie z prawdziwymi obiektami dziedzictwa kulturowego. Odnoszą się one do konkretnego lokalnego dziedzictwa, będącego częścią lokalnego środowiska, w którym żyją dzieci. W ten sposób powstaje większe poczucie realności „To wydarzyło się tutaj”. Ponadto, lokalne dziedzictwo rzadko całkowicie pasuje do idealnych typów ogólnych pojęć i idei. Można je ująć na różne sposoby, pokazując wiele odcieni i barw określonych rzeczy i osób, wychodząc poza

1. Dziedzictwo kulturowe i edukacja

kategoryzację opartą na idealnych typach. Można zobaczyć je ponownie i ponownie można interpretować je z różnych perspektyw. Aby zaangażować uczniów szkół podstawowych w dziedzictwo kulturowe w sposób, który będzie miał dla nich znaczenie, należy wziąć pod uwagę poniższe wskazówki: • Dziedzictwo kulturowe powinno być wpisane w narrację interpretującą, która będzie łączyć przeszłość z horyzontem doświadczeń dzieci, uruchamiając jednocześnie ich empatię. • Interpretacja powinna wzmacniać poczucie realności poprzez wykorzystanie bezpośrednich doświadczeń, wyniesionych z rzeczywistego zjawiska i połączonego ze znanym środowiskiem swojego miejsca zamieszkania oraz jego otoczenia. • Należy wybierać konteksty i historie z przeszłości, aktywujące wartości autotranscendencji i otwartości na zmiany. • Interpretacja powinna wykorzystywać ciekawość w taki sposób, by budziła ona zachwyt i tym samym wzmacniała autentyczne dziecięce zainteresowanie bogactwem i różnorodnością świata.

W szkołach średnich; kształcenie zawodowe i szkolenia Okres ten przypada na czas najbardziej intensywnych poszukiwań głębszego znaczenia. Młodzi ludzie zazwyczaj kwestionują zwyczaje, tradycje, nawyki, przekonania oraz postawy przekazane im w dzieciństwie, szukając jednocześnie własnego miejsca na świecie i własnej tożsamości. To także okres, w którym kształtowane są indywidualne preferencje wyznawanych wartości. Narracje o prawdziwych wydarzeniach mogą ujawnić nowe perspektywy, które pomogą młodym ludziom bliżej przyjrzeć się pojęciom oraz w sposób krytyczny zweryfikować spójność systemów przekonań i wartości. Mogą one również pomóc zdobyć jasne przekonanie o tym, czym dana osoba na pewno nie chce się stać. Z drugiej jednak strony, narracje interpretujące mogą wzbudzić entuzjazm wobec innej podziwianej osoby - może tylko na chwilę - stanowiąc inspirację, lub nawet przykład do naśladowania. W czasie poszukiwań własnego miejsca na ziemi i wśród innych ludzi, dziedzictwo o dużym znaczeniu może pomóc młodym ludziom ponownie zdefiniować własny system wartości i swoją tożsamość. Podczas tego typowego procesu uniezależniania się interpretacja dziedzictwa oferuje społeczeństwom w Europie w dużym stopniu niewykorzystaną okazję wzmocnienia wartości autotranscendencji. Współtworzenie interpretacji dziedzictwa z udziałem młodych ludzi i wspomagane przez wykwalifikowanych interpretatorów, może być bardzo silnym stymulatorem dyskusji i refleksji, przeciwdziałając jednocześnie podatności przyszłych pokoleń na populizm i religijny fundamentalizm. 2. 2. Przykład: Projekt HIMIS (Heritage Interpretation for Migrant Inclusion in Schools)realizowany w ramach Erasmus+: http://himisproject.eu/en/home-page/

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

Angażując młodych ludzi do kontaktu z dziedzictwem kulturowym w sposób znaczący, należy wziąć pod uwagę następujące wskazówki: • Dziedzictwo kulturowe powinno wpisywać się w narracje interpretujące, łącząc dane dziedzictwo z wartościami i przekonaniami, które dla młodych ludzi mają znaczenie. • Należy wybierać konteksty i historie aktywujące wartości autotranscendencji i otwartości na zmiany, które pomogą młodym ludziom zachować płynność swojej tożsamości, również jako osób dorosłych. • Interpretacja powinna zawierać liczne perspektywy ukazujące, co dane dziedzictwo oznacza dla różnych stron w historii (np. pochodzących z różnych środowisk społeczno-kulturowych). • Interpretacja powinna stawiać otwarte pytania, prowokując do interakcji i debaty, a także stać się bodźcem do autorefleksji, a nie oferować proste odpowiedzi. • Interpretacja prowadząca do uniezależnienia się musi respektować autonomię poszczególnych osób oraz ich czasami prowokacyjnych poglądów. • Jednocześnie młodzi ludzie mogą kwestionować interpretatora, którego będą później szanować w związku z jego dobrze ugruntowanymi przekonaniami i spójnym zachowaniem.

Rozdział 2

eTwinning i dziedzictwo kulturowe

β Ω

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

2.1. eTwinning i jego związek z dziedzictwem kulturowym

Irene Pateraki, kierownik ds. pedagogicznych i monitoringu, Centralne Biuro Programu eTwinning Dziedzictwo kulturowe należy pielęgnować i upowszechniać wśród dzieci od najmłodszych lat. Jednocześnie należy zwiększać świadomość na temat konieczności zachowania dziedzictwa dla przyszłych pokoleń. W tym sensie zadaniem szkoły jest nauczanie, ukazywanie wartości oraz ochrona unikatowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego na różnych przedmiotach, zwłaszcza przedmiotach o charakterze twórczym, takich jak sztuka (Ivon, Hicela, Kuscevic, Dubravka, 2013, 2, S. 29–50).

Celem edukacji na rzecz dziedzictwa powinno być przekazanie każdemu dziecku wiedzy w zakresie jego własnego dziedzictwa kulturowego. Ponadto, edukacja na rzecz dziedzictwa powinna wprowadzić młodych ludzi w kwestie dotyczące zrównoważonego rozwoju oraz otwartości na dziedzictwo innych ludzi. Zaleca się wzmacnianie poczucia wspólnej tożsamości europejskiej oraz włączenia wiedzy z zakresu dziedzictwa kulturowego do szkolnych programów nauczania (Jakoba Sraml Gonzalez, 2012).

Irene Pateraki

W ramach eTwinningu uczniowie mają przywilej wchodzenia w kontakt z różnymi kulturami i otwierania się na dziedzictwo innych poprzez swoje uczestnictwo w projektach. Nawet jeśli dany projekt nie jest bezpośrednio związany z tematem dziedzictwa kulturowego, uczniowie i tak są w stanie zrozumieć pewne cechy kulturowe swoich rówieśników dzięki interakcjom i wspólnie realizowanym zadaniom. Od wprowadzenia eTwinningu w 2005 roku uczniowie przeprowadzili wiele projektów, które dały im możliwość uczenia się o cechach kulturowych rówieśników, zagłębienia się w dziedzictwo kulturowe Europy, odkrywania różnic i podobieństw, czy też stworzenia wspólnych materiałów. Niektóre z tych projektów zdobyły Nagrodę Europejską i przez lata służyły jako przykłady dobrych praktyk. W 2005 roku w ramach projektu: „Europe, Education, Ecole – Club de Philosophie” uczniowie liceów z Włoch i Francji wymieniali się informacjami dotyczącymi roli kultury, edukacji i szkoły w Europie jutra. W 2007 roku uczniowie szkół podstawowych z Irlandii i Malty wymieniali się mitami i legendami ze swoich wysp w projekcie „Once upon a blog”, podczas gdy uczniowie szkół średnich z Grecji i Francji uczyli się łacińskich i greckich słów oraz zgłębiali ich wpływie na języki nowożytne w ramach projektu „24 pas- 24 βήματα”. W 2012 roku przedszkolaki z Grecji, Francji, Łotwy, Austrii i Portugalii odkrywały Picassa, Klimta, Klee'a, Moneta and Malevicha poprzez poszukiwanie, oglądanie i wskazywanie na ich dzieła, a także

2. eTwinning i dziedzictwo kulturowe

poprzez tworzenie nowych elementów w ramach projektu „Act-in Art”. To tylko niektóre przykłady nagrodzonych projektów eTwinning, które podkreślają zainteresowanie zarówno uczniów jak i nauczycieli podnoszeniem świadomości na temat wspólnej historii i wspólnych wartości, a także w zakresie konieczności zapewnienia ochrony i propagowania dziedzictwa kulturowego Europy poprzez swoją współpracę. Jak powiedziała Angeliki Kougiourouki, ambasadorka eTwinning: “Dziedzictwo kulturowe jest jak wieczne drzewo darów; musi mieć korzenie, które będą je utrzymywać w ziemi, pień, którym popłyną życiodajne soki oraz gałęzie sięgające w przyszłość. Materialne i niematerialne elementy dziedzictwa, które musimy chronić, by móc zrozumieć naszą różnorodność, wzbogacają nas o wiedzę na temat przeszłości; za pośrednictwem istotnych wartości kształtują naszą tożsamość jako pojedynczych osób, społeczności i społeczeństw, pozwalają nam patrzeć w przyszłość i przekazywać je następnym pokoleniom. eTwinning może tu odegrać ważną rolę; dzięki realizacji projektów, nauczyciele i uczniowie mogą komunikować się, zajmując się różnorodnością przy jednoczesnym jej poszanowaniu i mogą współpracować, by zrealizować wspólny cel. Nauczyciele i uczniowie mogą dzielić się pomysłami, uczyć się o wartościach i przekonaniach, informując również o wartościach i przekonaniach swoich przodków; podczas wzajemnej interakcji i pracy, uczą się od siebie nawzajem, budując wiedzę w oparciu o własne umiejętności i reprezentacje, kształtując naszą wspólną przyszłość ”. W 2018 roku - Europejskim Roku Dziedzictwa Kulturowego, zachęcono wielu nauczycieli do rozpoczęcia projektów obejmujących dowolne aspekty dziedzictwa kulturowego w ramach różnych przedmiotów szkolnych. eTwinning zaoferował tym nauczycielom dodatkowe zasoby w postaci seminariów online i warsztatów edukacyjnych, a także zorganizował specjalne kampanie, których celem było celebrowanie istoty dziedzictwa kulturowego Europy i podnoszenie świadomości na jego temat. Uczniowie uczestniczący w tych projektach wyrażają swoje opinie, zadają pytania, przypominają sobie już zdobytą wiedzę i tworzą skojarzenia z innymi posiadanymi informacjami. Współpracują ze swoimi rówieśnikami, rozumieją, że mogą zachować własną kulturę, ale też oddają cześć i szacunek kulturze swoich partnerów. Tak naprawdę jest to kreatywne wykorzystanie przeszłości w celu kształtowania przyszłości.

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

Ancient theatres echo in their silence

CLORIS, Botany vocabulary terms, our common European cultural heritage. Cultural heritage: The Power of Plants

Bread as Tradition Europe geoparks

Cultural Heritage through New Media

Dancing Through Our Cultures

Projekt eTwinning:

Music connects us

Dive in the deep of Unesco sites

UNESCO – a key to our heritage

Unusual customs, traditions and folklore characters of our country

The custom Martenitza

„Olympic games: an international « language » of values”

„Culture Enriched with Migration” (C.E.M)

2. eTwinning i dziedzictwo kulturowe

Chemical Heritage

Let’s visit our monuments together

Folk art – our local, cultural heritage Cultural heritage: S.O.S (Struggle Of Survival)

Share your cultural heritage across borders

World War 2, History and cultural heritage

World Heritage and World Cup

Virtual Museum – through the online door to real life

An amazing adventure through two patrimonial cities: Rome and Seville

BEE BOT Discover the people culture

Coding digital cultural heritage

Cultural heritage through our cuisine Beauty and Maths – European Year of Cultural Heritage

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

2.2 Dziedzictwo kulturowe w projektach eTwinning Dziedzictwo kulturowe powinno być częścią życia dzieci już od ich najmłodszych lat; dzieci powinny też rozumieć, dlaczego tak ważna jest ochrona dziedzictwa. W tym sensie nauczyciele powinni uczyć swoich uczniów nie tylko cieszyć się osiągnięciami poprzednich pokoleń, ale także uczyć się z przeszłości i wykorzystać to doświadczenie i wiedzę do kształtowania przyszłości. Większość projektów eTwinning porusza aspekty dziedzictwa kulturowego albo w sposób celowy albo nieświadomie. Na początku projektu uczniowie przedstawiają siebie i swoje kraje, a następnie dzielą się z partnerami informacjami na temat swojego dziedzictwa kulturowego. Istnieje wiele projektów eTwinning nawiązujących do materialnych, niematerialnych, cyfrowych czy naturalnych aspektów dziedzictwa. Poniżej przedstawiono kilka przykładów projektów eTwinning obejmujących różnorodne aspekty dziedzictwa kulturowego, które mogą pomóc w opracowaniu własnych pomysłów do wykorzystania w kontekście swojej szkoły.

More than Toys Dlaczego? Zabawki ludowe zawierają w sobie materialne i niematerialne elementy dziedzictwa kulturowego o dużej wartości z różnych społeczności, religii i krajów. Odkrywając różne rodzaje zabawek, uczniowie mieli sposobność zrozumieć własną tradycyjną kulturę, mogli uczyć się o niej oraz o walorach twórczych i estetycznych.

oraz udzielili instrukcji, jak takie zabawki wykonać. Na koniec wykonali zabawki opisane przez swoich partnerów i wymienili się nimi, by stworzyć szkolne wystawy.

Co? Uczniowie utworzyli wirtualne muzeum zawierające rysunki tradycyjnych zabawek. Do „eksponatów” dołączono audioprzewodniki, oferujące odwiedzającym więcej informacji. W jaki sposób? Uczniowie szukali potrzebnych informacji w Internecie, odwiedzili lokalne/krajowe muzea i wystawy zabawek, a także przeprowadzili wywiady z członkami swoich rodzin i lokalnych społeczności. Następnie wymienili się informacjami na temat mitów, zwyczajów i przesądów związanych z zabawkami

Kraje: Armenia, Azerbejdżan, Gruzja, Litwa, Rumunia, Turcja, Ukraina Wiek uczniów: 8 – 15 lat Link do projektu: https://twinspace.etwinning.net/1528 Rezultaty projektu: http://bit.ly/etwinningch1

2. eTwinning i dziedzictwo kulturowe

Aprendemos jugando Dlaczego? By pomóc uczniom zdobyć wiedzę na temat swojego dziedzictwa kulturowego, językowego, historycznego i przyrodniczego, a także dziedzictwa niematerialnego: wartości, które łączą nas jako obywateli świata (pokojowa koegzystencja, wolność, tolerancja).

otrzymali także gry swoich partnerów i grali w nie, by w ten sposób dowiedzieć się czegoś na temat dziedzictwa kulturowego swoich partnerów.

Co? Uczniowie stworzyli gry zawierajce tekst i wideo, by pomagać sobie wzajemnie w odkrywaniu własnego dziedzictwa kulturowego. W jaki sposób? Uczniowie zgłębiali dziedzictwo swojego kraju, a następnie utworzyli gry edukacyjne w języku angielskim i hiszpańskim. Każda karta do gry przedstawia jakieś miejsce, postać, datę lub miejsce odnoszące się do dziedzictwa kulturowego, obraz oraz trzy opcje odpowiedzi (z których tylko jedna jest prawidłowa). Uczniowie

Kraje: Włochy, Hiszpania Wiek uczniów: 10 – 14 lat Link do projektu: https: //twinspace. etwinning.net/26348 Rezulataty projektu: http://bit.ly/ etwinningch2

Wojtek the Soldier Bear

niedźwiedzia, którym podczas wojny zaopiekowali się polscy żołnierze.

Dlaczego? Ważne jest, aby ucząc się historii, poznawać przeszłość z różnych perspektyw. Uczniowie zrobili tak, wykorzystując do tego celu postać pewnego niedźwiedzia brunatengo. Pomniki tego niedźwiedzia można znaleźć zarówno w Polsce jak i Wielkiej Brytanii. Co? Uczniowie wspólnie stworzyli materiał wideo opowiadający historię Wojtka - niedźwiedzia, który został żołnierzem. W jaki sposób? Uczniów zachęcano do czytania książek i nauki o II wojnie światowej; poznali postać Wojtka,

Kraje: Polska, Wielka Brytania Wiek uczniów: 7 – 12 lat Link do projektu: https://twinspace. etwinning.net/23911 Rezultaty projektu: http://bit.ly/ etwinningch4

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

Colourful Songs Dlaczego? Osoba, którą we wczesnym wieku poddano edukacji artystycznej, ma większe szanse rozwinięcia wrażliwości i swoich możliwości intelektualnych, budując przy tym poczucie własnej wartości i tożsamości kulturowej, zapewniając i propagując pluralizm, uznanie i szacunek dla innych.

artystów lokalnych jak i małych artystów ze szkół partnerskich.

Co? Uczniowie utworzyli e-book zawierający działania powiązane ze sztuką, poezją i muzyką. W jaki sposób? Łącząc sztukę i procesy edukacyjne, projekt miał na celu dostarczyć dzieciom nie tylko nowych narzędzi do komunikowania się i wyrażania siebie, ale stał się także okazją do odkrywania lokalnych, krajowych i europejskich artystów, którzy wnieśli swój wkład w kulturowe i językowe bogactwo i różnorodność Europy. Projekt wzmocnił również lokalną tożsamość dzieci oraz ich wiedzę na temat dziedzictwa kulturowego poprzez odkrywanie twórczości zarówno

Kraje: Grecja, Włochy, Litwa, Hiszpania, Wielka Brytania Wiek uczniów: 3 – 11 lat Link do projektu: https://twinspace. etwinning.net/26039 Rezultaty projektu: http://bit.ly/ etwinningch3

Valorisons nos patrimoines Dlaczego? By zdobyć wiedzę na temat swojego lokalnego dziedzictwa kulturowego oraz dziedzictwa kulturowego Europy. Co? Uczniowie utworzyli książkę cyfrową zawierającą wszystkie zgromadzone przez siebie informacje. W jaki sposób? Uczniowie stworzyli grę interaktywną (quiz z lukami), by poznać dziedzictwo kulturowe swoich partnerów: historyczne miejsca, kuchnia, architektura i tradycje.

Kraje: Belgia, Francja, Włochy Wiek uczniów: 12 – 14 lat Link do projektu: https://twinspace. etwinning.net/23303

2. eTwinning i dziedzictwo kulturowe

Holidays and celebrations in different European Schools

Rumunię, Ukrainę, by na koniec powrocić do Hiszpanii.

Dlaczego? By uczyć się i docenić dziedzictwo kulturowe Europy, a także by pogłębić wiedzę uczniów na temat różnych świąt europejskich przy pomocy maskotki. Co? Uczniowie stworzyli e-book z przygodami Maxa, zawierający również tradycyjne przepisy kulinarne oraz słowniki. W jaki sposób? Uczniowie wspólnie stworzyli książkę zawierającą przygody swojej maskotki, Maxa, który odwiedził wszystkie kraje uczestniczące w projekcie. Max rozpoczął swoją podróż od Hiszpanii, gdzie wziął udział w pewnej uroczystości i uczestniczył w przygotowywaniu tradycyjnych potraw. Następnie odwiedził Polskę, Finlandię,

CARPE ANTIQUIT@TEM! Dlaczego? By zrozumieć dziedzictwo Grecji i Włoch poprzez wyszukanie podstawowych łacińskich i greckich słów oraz informacji o tym, ile z tych słów trafiło do innych języków europejskich.

Kraje: Finlandia, Irlandia, Rumunia, Polska, Hiszpania, Ukraina Wiek uczniów: 3 – 11 lat Link do projektu: https://twinspace. etwinning.net/24439 Rezultaty projektu: http://bit.ly/ etwinningch5

i Rzymian, zgłębiali źródła tradycji (teatr, śluby, śmierć),a także studiowali biografie ważnych postaci, takich jak Perykles, Kaliope, Cyceron, Cezar i Temistokles.

Co? Uczniowie stworzyli słowniczek zawierający słowa pochodzące ze starożytnej greki i łaciny, quizy poświęcone etymologii słów oraz materiały wideo na tema ważnych postaci Starożytnej Grecji i Starożytnego Rzymu. W jaki sposób? Uczniowie szukali wyrażeń mających swój źródłosłów w językach klasycznych i które są do tej pory używane. Młodzi ludzie uczyli się również o życiu codziennym starożytnych Greków

Kraje: Grecja, Włochy, Hiszpania. Wiek uczniów: 15 – 16 lat Link do projektu: https://twinspace. etwinning.net/30369 Rezultaty projektu: http://bit.ly/ etwinningch6

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

When Art meets virtual reality! Dlaczego? By zdobyć informacje o 20 artystach i przestudiować jedno konkretne dzieło któregoś z nich, a nastepnie stworzyć wirtualną wystawę przy pomocy aplikacji Aurasma (narzędzie do rozszerzonej rzeczywistości).

artysty kraju partnera, a następnie przygotowała prezentację jego na temat. Na koniec uczniowie wybrali jedno dzieło sztuki danego artysty i przygotowali prezentację z elementami rozszerzonej rzeczywistości.

Co? Przy pomocy tabletów i rozszerzonej rzeczywistości uczniowie stworzyli wystawę zawierajacą dwadzieścia dzieł sztuki (głównie malarstwo) dwudziestu europejskich artystów z Czech, Włoch, Polski i Francji; przygotowali również magazyn online. W jaki sposób? Pracując w grupach, uczniowie musieli wybrać artystów ze swojego kraju i przygotować quiz dla swoich partnerów. Po wyszukaniu informacji na temat dwudziestu wybranych artystów, każda z grup przystąpiła do quizu na temat

Kraje: Czechy, Francja, Włochy, Polska Wiek uczniów: 13 – 16 lat Link do projektu: https://twinspace. etwinning.net/23619 Rezultaty projektu: http://bit.ly/ etwinningch7

Mon jardin, ton jardin, nos jardins européens et…extra européens aussi !! Dlaczego? Dziedzictwo przyrodnicze to suma elementów bioróżnorodności, obejmujących florę i faunę, ekosystemy oraz struktury geologiczne. Celem projektu było umożliwienie uczniom odkrywania dziedzictwa przyrodniczego za pośrednictwem wymian opartych na zabawie, nauce, kulinariach i sztuce. Co? Uczniowie stworzyli e-book z zadaniami dotyczącymi swoich ogródków. W jaki sposób? Uczniowie poznawali naturalne dziedzictwo swoich krajów oraz powiązane z nim tradycje, tworząc materiały wideo, prezentacje, mapy myśli oraz quizy.

Kraje: Dania, Francja, Była Jugosławiańska Republika Macedonii, Włochy, Litwa, Tunezja Wiek uczniów: 12 – 16 lat Link do projektu: https://twinspace.etwinning.net/24216 Rezultaty projektu: http://bit.ly/ etwinningch9

2. eTwinning i dziedzictwo kulturowe

Cultural Heritage Sightseeing around European Countries

by zagłosować na te, które podobały im się najbardziej i by wymienić się swoimi opiniami.

Dlaczego? By pokazać uczniom dziedzictwo kulturowe, które mogą znaleźć we własnym kraju, a także w innych krajach. W ten spsoób uczniowie mogli zrozumieć, jak bogate jest dziedzictwo ich kraju i jak ważne jest poszanowanie i ochrona dziedzictwa swojego i innych krajów. Co? Uczniowie utworzyli mapę wyszczególniającą obiekty dziedzictwa kulturowego ze swoich krajów, a także przygotowali ściany w aplikacji Padlet, przedstawiające dziedzictwo kulturowe swoich partnerów. W jaki sposób? Pracując w parach uczniowie wybrali kategorię (stanowiska archeologiczne, budynki, tradycje, zamki, wieże, dziedzictwo przyrodnicze); szukali informacji i przygotowali prezentacje dla swoich partnerów. Na koniec wykorzystali aplikację Tricider,

Kraje: Francja, Grecja, Włochy, Hiszpania Wiek uczniów: 11 – 13 lat Link do projektu: https://twinspace. etwinning.net/23667 Rezulaty projektu: http://bit.ly/ etwinningch8

Eurocomics – Explore Europe through Comics

Kraje: Czechy, Francja, Gruzja, Grecja, Włochy, Turcja

Dlaczego? By pomóc uczniom zapoznać się z legendami, tradycyjnymi potrawami i historycznymi budynkami w kreatywny i oparty na zabawie sposób. Co? Uczniowie stworzyli e-book zatytułowany „Aladdin and the Seven tales”. Główny bohater odwiedza miasta, w których mieszkają uczniowie i odkrywa materialne i niematerialne dziedzictwo kulturowe. W jaki sposób? Uczniowie szukali informacji i pracowali w grupach; odkrywali swoje dziedzictwo kulturowe, przekształcając ołówkowe szkice w bohatera półprofesjonalnego komiksu, który podróżuje w historii i kulturze.

Wiek uczniów: 14 – 16 lat Link do projektu: https://twinspace. etwinning.net/23618 Rezultaty projektu: http://bit.ly/ etwinningch10

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

Let’s Discover our European Math World Dlaczego? Projekt ten miał na celu pomóc uczniom odkryć bogactwo dziedzictwa kulturowego krajów partnerskich, a także własnego poprzez zgłębianie materialnego wymiaru, jaki istnieje między matematyką a naszym otoczeniem na terenie całej Europy. Co? Głównym rezultatem projektu był transnarodowy quiz. Pod koniec wszystkich warsztatów, w oparciu o opublikowane przez uczniów na TwinSpace materiały wideo, młodzi ludzie przygotowywali pytania na ich temat. Nauczyciele wykorzystali niektóre z tych pytań do utworzenia jednego dużego quizu, a następnie za pośrednictwem aplikacji Kahoot zorganizowali europejski konkurs. W jaki sposób? Uczniowie pomagali swoim partnerom odkrywać własne lokalne dziedzictwo poprzez warsztaty matematyczne organizowane poza murami szkoły w ramach wycieczek szkolnych. Za każdym razem uczniowie wysyłali swoim partnerom prawdziwe pocztówki, w których opisywali odwiedzane przez siebie miejsca oraz tematy realizowane podczas warsztatów; w swoich salach lekcyjnych uczniowie tworzyli

Do you remember that profession? Dlaczego? Od czasów rewolucji przemysłowej świat pracy przeszedł transformację, a sztuka rzemieślnicza padła ofiarą tego procesu. Celem tego projektu było zachowanie „przy życiu” pewnych tradycyjnych zawodów, jako że dziedzictwo kulturowe obejmuje nie tylko budynki, książki, piosenki i dzieła sztuki, ale także pracę ludzkich rąk oraz ich wytwory.

„pocztówkowe ściany”. W oparciu o wszystkie materiały wideo zrealizowane po każdej wycieczce, uczniowie tworzyli transnarodowy quiz, a następnie zorganizowali konkurs z udziałem wszystkich uczniów z Europy, zaangażowanych w tę kulturową przygodę.

Kraje: Belgia, Bułgaria, Czechy, Francja, Była Jugosławiańska Republika Macedonii, Niemcy, Grecja, Islandia, Włochy, Polska, Portugalia, Rumunia, Serbia, Słowacja, Hiszpania, Turcja Wiek uczniów: 13 – 15 lat Link do projektu: https://twinspace. etwinning.net/21637 Rezultaty projektu: http://bit.ly/ etwinningCH11

2. eTwinning i dziedzictwo kulturowe

Co? Uczniowie utworzyli kilka gier online oraz grę pamięciową „memory”, którą można pobrać z internetu i wydrukować, by w nią zagrać.

przypominają nam o niemal już zapomnianych zawodach. W prezentacjach zamieszczono kolaże, kreskówki, wideo i zdjęcia praktycznych zadań.

W jaki sposób? Uczniowie przeprowadzili badania dotyczące tradycyjnych zawodów w każdym z krajów uczestniczących w projekcie. Wykorzystując zgromadzone informacje stworzyli kolaże, modele oraz karty do gry. Następnie utworzyli wielonarodowe zespoły i dyskutowali na temat zgromadzonych przez siebie informacji na forum TwinSpace swojego projektu. Wspólnie przygotowali prezentacje, które

Kraje: Niemcy, Grecja, Polska, Portugalia, Słowenia Wiek uczniów: 13 – 15 lat Link do projektu: https://twinspace. etwinning.net/43292 Rezultaty projektu: http://bit.ly/ etwinningch13

Meet your neighbors – Conoce a tus vecinos Dlaczego? By uświadomić uczniów na temat dziedzictwa kulturowego trzech krajów zaangażowanych w projekt, z naciskiem na architekturę, literaturę, muzykę, kuchnię i tradycyjne sporty. Projekt był realizowany przez różne zespoły przedmiotowe: język i literatura, języki klasyczne, historia, biologia, muzyka, wychowanie fizyczne oraz język angielski, by pomóc uczniom zrozumieć istotę naszej europejskiej kultury z perspektywy różnych krajów europejskich.

skomponował hiszpański poeta Federico García Lorca oraz zapoznali się z tradycyjnymi przepisami kulinarnymi, które otrzymali od swoich partnerów.

Co? Uczniowie stworzyli e-book z mitami i zorganizowali wystawę fotografii, zawierającą selfie uczniów na tle znanych obiektów dziedzictwa kulturowego. W jaki sposób? Uczniowie przeanalizowali tradycyjne podania europejskie oraz ich dostępne wersje, a także robili sobie zdjęcia selfie w miejscach dziedzictwa kulturowego swojego regionu. Uczniowie przestudiowali również różne pieśni, do których melodie

Kraje: Finlandia, Grecja, Hiszpania Wiek uczniów: 13 – 15 lat Link do projektu: https://twinspace. etwinning.net/17214 Rezultaty projektu: http://bit.ly/ etwinningch14

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

Greek – Griko. Your language sounds familiar Dlaczego? Celem projektu było poznanie przez uczniów początków oraz ewolucji „Griko”, dialektu mniejszości narodowej używanego przez ludność Grecia Salentina na południu Włoch. Przedstawiając partnerom projektu tradycje i zwyczaje tej mniejszości narodowej, uczniowie odkrywali podobieństwa i różnice kulturowe. Co? Głównym rezultatem projektu był interaktywny plakat zawierający wyniki badań uczniów. W jaki sposób? Uczniowie wysłuchali tradycyjnych pieśni ludu Griko, by następnie stworzyć chmury słów zawierające kluczowe słowa, które potrafili rozpoznać oraz przygotowali

glosariusz ułatwiający im komunikowanie się. Uczniowie wymienili się również mitami, legendami i opowieściami, a następnie utworzyli quiz online, by sprawdzić, czego się nauczyli.

Kraje: Grecja, Włochy Wiek uczniów: 13 – 15 lat Link do projektu: https://twinspace. etwinning.net/25161 Rezultaty projektu: http://bit.ly/ etwinningch12

Twinlettres: regards critiques sur le monde! Dlaczego? By sprawić, aby uczniowie krytycznym okiem przyjrzeli się swojej tożsamości kulturowej i społeczeństwu, analizując „Listy perskie” Monteskiusza oraz by stworzyli pomosty łączące przeszłość i teraźniejszość Europy. Co? Uczniowie napisali powieść epistolarną przypominającą utwór oryginalny. Zawiera ona 161 listów napisanych przez uczniów z 10 szkół, a także rysunki, dialogi, opowieści, komiksy i wideo. W jaki sposób? Uczniowie czytali „Listy perskie” i uczestniczyli w twórczych zadaniach inspirowanych oryginalną powieścią.

Kraje: Belgia, Francja, Grecja, Włochy, Rumunia, Hiszpania,Tunezja Wiek uczniów: 12 – 18 lat Link do projektu: https://twinspace. etwinning.net/24460/ Rezultaty projektu: http://bit.ly/ etwinningch16

2. eTwinning i dziedzictwo kulturowe

Natural Parks = International Treasure Dlaczego? Aby pokazać piękno i bogactwo parków narodowych poprzez zbadanie ich fauny, flory i bioróżnorodności w celu zwiększenia świadomości na temat istoty ochrony dziedzictwa przyrodniczego, tworząc międzynarodowy park.

stronę internetową, zawierającą istotne informacje na temat rodzimych parków narodowych.

Co? Uczniowie utworzyli stronę internetową, na której zaprezentowali swój międzynarodowy park. Na stronie znalazły się również gry, reklamy oraz inforgrafika. W jaki sposób? Uczniowie przeanalizowali cechy swoich parków narodowych i zostali podzieleni na zespoły ekspertów. Następnie młodzi ludzie opracowali słownik przyrody, przygotowali infografikę dotyczącą zachowania w parkach narodowych, nagrali reklamy parków oraz stworzyli unikalną

Treasure hunt! Discover the maths and geometry that are hidden in the corners of your city!

Kraje: Czechy, Polska, Słowacja, Hiszpania Wiek uczniów: 14 – 15 lat Link do projektu: https://twinspace. etwinning.net/20319 Rezultaty projektu: http://bit.ly/ etwinningch15

W jaki sposób? Uczniowie przyglądali się wzorom geometrycznym różnych zabytków, a także zapoznali się z podstawowymi zasadami konstruckcji geometrycznych.

Dlaczego? Celem projektu było uświadomienie sobie, że matematykę, historię, fizykę i geometrię można znaleźć w budynkach i przestrzeniach przedstawiających dziedzictwo kulturowe każdego miasta. Za pomocą analizy geometrycznej uczniowie zwiększyli swoją świadomość na temat geniuszu artystów zmieniających przestrzeń miejską. Co? Uczniowie korzystali z Geogebry i brali udział quizach. Na koniec, we wszystkich szkołach partnerskich zorganizowano w tym samym czasie „poszukiwanie skarbów” nawiązujące do omawianych tematów.

Kraje: Cypr, Grecja, Włochy, Portugalia Wiek uczniów: 15 – 17 lat Link do projektu: https://twinspace. etwinning.net/26008

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

One train for Europe Dlaczego? Europa ma bogatą historię, której odzwierciedleniem są katedry, pomniki i zwyczaje. Poprzez realizację różnego rodzaju zadań uczniowie mieli możliwość zapoznać się z dziedzictwem kulturowym i mogli przekonać się, że ich tożsamość to unikatowa różnorodność i bogactwo. Zaprezentowano i doceniono obiekty z listy dziedzictwa kulturowego UNESCO oraz obiekty lokalne. Co? Rezultatem projektu była przyjemna, pouczająca i zrównoważona podróż, w której - dzięki prezentacji Prezi - mogli wziąć udział wszyscy uczestnicy projektu. W jaki sposób? Uczniowie podróżowali po Europie pociągiem. W trakcie swojej podróży partnerzy projektu odwiedzili wiele miejscowości i gromadzili informacje na temat różnych obiektów dziedzictwa kulturowego UNESCO. Tworzyli quizy, analizowali warunki światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO, a także zaproponowali lokalne obiekty, które chcieliby umieścić na tej liście.

Do you know my town? W jakim celu? By promować aktywny i odpowiedzialny udział uczniów w działaniach na rzecz ochrony i rozwoju lokalnego, krajowego i europejskiego dziedzictwa kulturowego. By wzmocnić więzy pomiędzy szkołą i społecznością, tak by uczniowie rozumieli tradycje i wartości mające swoje źródło w obiektach o charakterze archeologicznym i historycznym. Co? Uczniowie przygotowali trasy turystyczne,e-booki oraz materiały wideo w celu promowania bogactwa kulturowego swojego

Kraje: Bułgaria, Francja, Niemcy, Włochy, Polska, Słowacja Wiek uczniów: 14 – 18 lat Link do projektu: https://twinspace. etwinning.net/44227 Rezultaty projektu: http://bit.ly/ etwinningch17

rejonu. Szkoła z Włoch dołączyła do sieci Szkół Stowarzyszonych UNESCO.

2. eTwinning i dziedzictwo kulturowe

W jaki sposób? Uczniowie zebrali materiały i wybrali informacje dotyczące historii, kultury i kuchni. Zorganizowali wycieczki edukacyjne w swoim regionie i stworzyli trasy turystyczne oraz reklamy, by w ten sposób wzmocnić materialne i niematerialne dziedzictwo kulturowe oraz promować turystykę kulturową.

Kraje: Albania, Gruzja, Włochy, Polska, Rumunia, Serbia, Hiszpania, Turcja, Ukraina Wiek uczniów: 15 – 19 lat Link do proejktu: https://twinspace. etwinning.net/25451 Rezultaty projektu: http://bit.ly/ etwinningch18

The Universe is made of Tiny Stories

przez tydzień gościło w każdej ze szkół i miejscowości.

Dlaczego? W oparciu o wykład zatytułowany ”The Use of Digital Storytelling to Support Teaching and Learning”, wygłoszony przez Bernarda Robina i zorganizowany przez grupę Creative Classroom, nauczyciele zaprezentowali swoim uczniom projekt, którego głównym celem była rozmowa na temat bycia odpowiedzialnymi cyfrowymi obywatelami, świadomymi swojej tożsamości kulturowej. Co? Opowiadania nawiązywały do ciekawostek z poszczególnych krajów. Ciekawostki dotyczyły osób, które w pewien sposób wyróżniły się w którymś z obszarów dziedzictwa kulturowego każdego kraju partnerskiego. W jaki sposób? Uczniowie szkół średnich utworzyli prezentację multimedialną w postaci opowieści cyfrowej, która do opowiedzenia tych historii wymagała użycia narzędzi komputerowych. Opowieści te zawierały cyfrowe obrazy, tekst, nagraną narrację, materiały wideo i/lub podkład muzyczny. Historie te były bardzo zajmujące i niosły wiele treści. We właściwy sposób nawiązywały też do dziedzictwa kulturowego każdego z krajów. Po wielu spotkaniach na Skype, dwóch awatarów

Kraje: Belgia, Chorwacja, Czechy, Grecja, Węgry, Włochy, Norwegia, Polska, Portugalia, Republika Mołdawii, Rumunia, Hiszpania, Szwecja, Turcja Wiek uczniów: 15 – 19 lat Link do projektu: https://twinspace. etwinning.net/21062 Rezultaty projektu: http://bit.ly/ etwinningch20

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

Nuestra Historia Al Rescate Dlaczego? Zaczynając od analizy bohaterów historycznych ze swoich krajów (Hannibal z Tunezji, Wiriatus z Hiszpanii czy Falcone z Włoch), uczniowie inspirowali się swoim dziedzictwem kulturowym i stawali się bohaterami teraźnieszości, proponując rozwiązania dotyczące bieżących problemów i kwestii, takich jak imigranci, uchodźcy, przemoc i włączenie społeczne.

przyjmując rolę bohaterów teraźniejszości, uczniowie stworzyli e-book prezentujący rozwiązania bieżących problemów.

Co? Uczniowie w wielonarodowych grupach stworzyli w Kahoot quiz o tematyce kulturowej: Historia al Rescate, obejmujący informacje o bohaterach projektu. W jaki sposób? Uczniowie w trzech wielonarodowych grupach szukali informacji na temat swoich bohaterów, a następnie storzyli filmiki wideo o wybranych przez siebie postaciach, w których stają się oni narratorami historii. Za pomocą aplikacji Kahoot młodzież przygotowała quiz o tematyce kulturowej i współzawodniczyła ze sobą podczas wideokonferencji. Ponadto,

Kraje: Włochy, Hiszpania, Tunezja Wiek uczniów: 14 – 19 lat Link do projektu: https://twinspace. etwinning.net/24960 Rezultaty projektu: http://bit.ly/ etwinningch19 (account is needed)

Mysteries in the Medieval Europe

utworzone produkty zostały zamieszczone w jednej książce cyfrowej.

Dlaczego? Uczniowie odkrywali i badali aspekty średniowiecza w swoich krajach oraz w krajach partnerów, by w ten sposób poznać okoliczności powstania swoich miejscowości oraz by bardziej zagłębić się w swoje dziedzictwo kulturowe. Co? Uczniowie przygotowali różne historie na temat różnych aspektów średniowiecza i zaprezentowali je w postaci krótkich scenek, kreskówek lub obrazów Wszystkie

2. eTwinning i dziedzictwo kulturowe

W jaki sposób? Na początku uczniowie zdobyli podstawową wiedzę na temat średniowiecza, realizując wycieczki z przewodnikiem w swoich miastach, oglądając materiały wideo na temat średniowiecza i czytając różnego rodzaju teksty. Następnie zgromadzili pomysły do swoich historii przedstawiających określone aspekty średniowiecza. Uczniowie z obu krajów wspólnie pracowali nad

swoimi historiami, zaprezentowanymi jako nagrania wideo, opowiadania lub kreskówki. Kraje: Włochy, Niemcy Wiek uczniów: 11 – 14 lat Link do projektu: https://twinspace.etwinning.net/49815 Rezultaty projektu: http://bit.ly/ etwinningch21

You are the picture – Tu eres el cuadro

twarzy danej postaci - jak na obrazie. W ten sposób uczniowie stworzyli „zamrożone” żywe obrazy, które następnie sfotografowano i zamieszczono na TwinSpace, gdzie zostały udostępnione innym szkołom partnerskim. Zdjęcia stały się źródłem różnych wspólnych zadań, takich jak gry, quizy, konkursy, wymiany komentarzy oraz prezentacje.

Dlaczego? Celem projektu było umożliwienie uczniom głębokiego wglądu w dzieła sztuki, a dokładnie w znane obrazy znajdujące się w muzeach europejskich. W ten sposób chcieliśmy zwiększyć świadomość na temat wartości dziedzictwa kulturowego jako środka łączącego przeszłość z teraźniejszością, by docenić różnorodność kulturową, odkrywać wspólną historię i wartości, a także by rozwijać wzajemny szacunek i zrozumienie. Co? Blisko 200 obrazów pochodzących z okresu od renesansu do sztuki współczesnej zostało odtworzonych, sfotografowanych i zamieszczonych na TwinSpace. Wydrukowano fotografie, w tym również rezultaty wspólnej pracy oraz plakaty, a także zorganizowano wystawy i prezentacje we wszystkich szkołach partnerskich. W jaki sposób? Uczniowie zostali poproszeni o wybranie znanych obrazów i o odtworzenie sceny przedstawionej na jednym z tych dzieł. Zadaniem uczniów było wcielenie się w poszczególne osoby widoczne na obrazie, przyjęcie pozy i wyrazu

Kraje: Grecja, Włochy, Polska, Portugalia, Rumunia, Hiszpania, Turcja Wiek uczniów: 10 – 19 lat Link do projektu: https://twinspace. etwinning.net/22676

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

“Głosy nauczycieli

”

jak lturowe jest u k o tw ic z d Dzie kazylewski, prze pierścień kró lenia rąk, z poko o d k ą r z y n wa . Jest więc to na pokolenie ry jesteśmy skarb, za któ by lni, nie tylko odpowedzia le ć i chronić, a go zachowa ć go a by przekaz także po to, okoleniom. przyszłym p Adriana La

ze, Albania

Ideą eT winnin gu są p partne rojekty rskie, w ymiana pomys łów i p rzekon szkoła ań mię mi z ró dzy ż nych k w ten s rajów; posób bu jest sz acunek dowany , zrozum i wiedz ienie a. Czy jest jak lepszy iś sposób , by po dziedz zn ictwo k ulturow ać ludzi? e innyc h M aria Va

silopo

ulou, G

recja

Musimy docenić dziedzic two kultu rowe naszego kraju, by móc zro zumieć in nych i otworzy ć nasze oczy na świat . Irene Co

nfalone

, Włochy

Każdy człowiek wnosi swój wkład w kulturę świata. Dlatego to ważne, abyśmy szanowali i chronili dziedzictwo kulturowe poprzez przepisy prawa krajowego i traktaty międzynarodowe. Nielegalny handel artefaktami i dobrami kultury, grabieże w miejscach badań archeologicznych, niszczenie historycznych budynków i zabytków powodują niepowetowane straty dla dziedzictwa kulturowego danego kraju. Sakine Rüzgar, Turcja

2. eTwinning i dziedzictwo kulturowe

Myślę, że edukacja może być naprawdę pomocna w upowszechnianiu i ochronie dziedzictwa kulturowego dopóki wybiera się właściwe środki. Edukacja może stanowić bardzo bezpośredni sposób komunikacji z młodymi ludźmi i jest on tym bardziej skuteczny, jeśli dany temat prezentowany jest w sposób zajmujący i fascynujący dla jego odbiorców. Jeśli chodzi o rolę eTwinningu, myślę, że jest on własnie TYM idealnym czynnikiem wspierającym cały ten proces. Gabriella Gasperini, Włochy

Dziedzic tw nośnikie o kulturowe jes m pamię t ci. wejść w osobistą Pozwala z przedm re iotami i lację przestrz codzien en ne pokoleń go życia minion ią ,d ych co ludzie owiedzieć się, myśleli o sobie, o społec zn oraz w ja ości, w której ż yli ki sposó b rozum świat. ieli Piotr Krz

ysztofo

rski, Po

lska

Jesteśm y obywa telami sp które za ołe puściło s woje korz czeństwa, doświad enie w czeniach z przesz kształtuje łości i któ swoją to re żsamoś niejszoś ć w tera ci, by pn ź ą ć sie ku prz Jako na uczyciele yszłości. możemy obszary wzmacn łączące iać nasze d kulturow ziedzictw e poprze o z projek narodow ty międz e, takie yjak eTwin Erasmu ning czy s+, które ro zwijają ś i wrażliw wiadom ość nasz ość ych uczn pokazują iów, c im jak w a cenili og żne jest, romną w abyśmy artość c ałego św Fina Ve iata. ndrell , Hiszpa

nia

Myślę, że dziedzictwo kulturowe każdego kraju ukazuje jego tło historyczne oraz bogatą historię, które będą źródłem wiedzy dla przyszłych pokoleń. Jest przechowywane i żyje w umysłach i sercach jego obywateli. Dziedzictwo kulturowe to korzenie narodów, które pozostają wiecznie żywe dzięki miłującemu duchowi jego ludzi. Lina Qashu, Jordania

wiele we tak w jego o r u lt u y ictwo k rastam yczaje, Dziedz znaczy. Do w z zyki, ie , dla mn ntekście. Ję yka, taniec z o u k m całym , tradycje, posób ie awet s jedzen alarstwo, n szystko ma ,m owe. to w kolory ię - na ictwo kultur s ia n ubiera dziedz zę nasze zką, pochod a Morzu wpływ n u c Fran wyspa dwie Jestem iki. To mała ie n n ały m z Marty im. Zbudow m dumna. sk te ax, Karaib których jes Les D z , y r t Paul u S kult rtins, a Ma Mirell c n Fra ja

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

a, kim lturowe określ Dziedzictwo ku , aby ne aż w lę, że to jesteśmy. Myś troski dych ludzi do zachęcać mło e. ictwo kulturow o swoje dziedz łączyć po dobrze byłoby Uważam, że je su tualnie intere ich tym, co ak nowe wykorzystać i, młodych ludz i śc tre by uczynić technologie, ziej rd ba o lturoweg dziedzictwa ku i. ym sz iekaw dostępnymi i c ą lenia wymagaj ko po e Dzisiejsz ę si y akcji i musim szybszych re zeciwnym pr W . ać ow do tego dostos ać ie zaczną szuk razie uczniow innych treści. Vesna Kostic

, Serbia

To n a euro sze DN dob pejskie A ... Sp r t o kult e, ponie o mies łeczeń urow w aż n zanka stwo Jes e ku jes as te prze śmy ki t jedyn ze dzie ltur i to m je ew d j szło niej steś swo zictwo est ść n s i m Hist zość zm as już w y, pon m rodz aju. o i z pe ria bieg ienia n zbogac eważ a i wno n ł s a i zmi ścią e ku p nieus , a ter a t a tuta ny. Nas przynie rzyszło annie. źści, j, dl z s e i e ateg dzie któr pam Eur d o a o i osią ęć o lu to waż zictwo pie kole dzia j gnię ne, e s t ch, tego jedn jne aby ciac ic a z , będ nic dla h, a tak h warto achow k zie mia przysz że błęd ściach ać ło s Del ens łych po ach. Be , fina u. kole z Cas ń ni ald e erre

się czyć u y n owin ow eci p lturoweg ala ono i z d Małe ictwa ku aż pozw acje, z w liz dzied ch, ponie nne cywi ństwa i a ie ł szko ać się na ć podob e, a r ic otwie la odkryw bie różn o a o s pozw damiać j ludzkieg W ten a i a i. i uśw iąc rodz rodnośc bie o w n o sie ż n sta a i ró akceptują śnie w t c a a ł bog b dzieci tym w zne. a ó n s h, a spo ołec innyc zenie sp zja z a r e c o a włą assine, Tun poleg nH Olfa

y, P o

rtug

alia

Dziedz ict kulturo wo we ma cha ra globaln kter y; każd y je ma. Sve tlana B

orsch,

Ukrain

2. eTwinning i dziedzictwo kulturowe

“Głosy uczniów

”

jest tym, co Dziedzictwo ć. m przeszłoś a n a ił w ta s , o poz m wszystkim ty t s je o tw Dziedzic owi udało się co człowiek latego też zachować. D RE ty „LE PIET ta z rs a w e z s na am pomagają n PARLANO” ceniać znawać i do o p , ć a w ry k od ci. i z przeszłoś łochy pozostałośc W t, , 8 la Martina, Gai

Dziedzic two kultu rowe to rzeczy w ażne dla każdego kraju; od grywają o ne także ważną ro lę dla lok a lny mieszkań ców. To m ch oże być jakiś histo ry lub danie czny budynek narodow e. Uczymy się o dzie dzictwie kulturowy m od nas zych rodziców , z nasze go otoczenia lu nauczycie b od naszych li. Gohar, 1

6 lat Arm

enia

a, Alberto

e to turow iosła, l u k o m zictw takich i, rze Dzied zieł sztuk ji, miejsc d yc zbiór jów, trad archeolo óre a t y z n c , e ter itp. k zwy zea, budynki, ach. u m zi jak re o lud e, sta sca, giczn nam dużo takie miej ą k mówi dwiedzać edzieć, ja ach o i tk w ę i ą ę b k c Lu za ch h ż c a y n w ować ponie dzie w róż lubię prac u yć w żyją l . W szkole czestnicz iam u a t i e wi lb świa ojektami at. U m r e t p ten nad ch na fię. lekcja i geogra nia rię mu t, Ru histo 10 la Raul

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

Lubię ch od do muze zić ów wtedy, ja , bo czuję się kbym po d żowała w czasie rói żyła innym ż yciem. E

ć się aż szczy o r t oniew y p b , a e , e żne urow takż To wa ictwo kult dzy, a e i z w d e o o dzi źródł nych omne r o róż g i o k u to ęcza n podr ość z w i o l k ż l bem mo nie ty poso rach ym s wym z s kultu p ulturo zy. ajle k N e i . w w t c nikó sne o iedzic a wła i o dz n k u e z j a n ać e zyć mawi obac z z o r t stnis ż je nie ucze w b ó r u l i a ynaro Możn obam mi os ach międz y ać i z s w r sta zma o mian r y , w ć a w różow czyć wać Dziedzic , pod surfo h , c i two kult y m w a o c d w urowe to całoksz krajo tałt trad obco z ka ie. y c c ji , zabytk kultury, t, Pols terne n I ów, ale jest o , 17 la a p r d n to

lena, 12

lat, Wło

chy

też coś, co musim y chronić Możemy i cenić. uczyć s ię podró pracując żując, za gran icą, słuc lub posz hając ukując in formacji na tema t innej k ultury, lu zwiedza b jąc zaby tki. M ichela,

16 lat, W

łochy

Alek

RozdziaĹ&#x201A; 3

Nauczanie dziedzictwa kulturowego w szkole

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

3.1. Nauczanie przy pomocy cyfrowego dziedzictwa kulturowego w szkole XXI w. Milena Popova, dyrektor ds. ponownego wykorzystania informacji sektora publicznego, Europeana

Milena Popova

Przez cały rok 2018, Europejski Rok Dziedzictwa Kulturowego, koncentrowaliśmy się na bogactwie dziedzictwa kulturowego Europy, stanowiącym część codziennego życia ludzi. Wykorzystanie jego pełnego potencjału w nauczaniu i uczeniu się to niekończące się przedsięwzięcie. Nauczyciele pomagają uczniom odkrywać i angażować się w dziedzictwo kulturowe, organizując wycieczki szkolne, wyjścia do muzeów czy przedstawienia artystyczne. Teraz, podczas swoich zajęć, mogą również wykorzystać cyfrowe informacje o tematyce kulturowej, sprawiając, że uczenie się stanie się bardziej intuicyjne, twórcze i satysfakcjonujące.

Europeana to europejska platforma poświęcona cyfrowemu dziedzictwu kulturowemu i wirtualna twarz Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego. Europeana pomaga nauczycielom wprowadzać innowacyjne praktyki, opracowywać ciekawe doświadczenia edukacyjne dla uczniów oraz rozwijać ich kompetencje cyfrowe i kulturowe. Strona oferuje nieodpłatny dostęp do ponad 50 milionów pozycji w formie cyfrowej, pochodzących z 3700 muzeów, archiwów, bibliotek i galerii z całej Europy. Kolekcje Europeany obejmują szeroki wachlarz treści z 43 krajów i w 23 różnych językach, poświęconych różnorodnej tematyce i przedstawionych za pomocą różnych środków przekazu. Są tu dzieła sztuki, fotografie, projekty ubrań, obrazy 3D, mapy, czasopisma i inne. Wymienione tutaj zasoby cyfrowe oferują niezliczone szanse kontaktu ze zjawiskami dziedzictwa kulturowego oraz możliwość pójścia o krok dalej, do interpretacji dziedzictwa w celu uczenia się, co opisano w części 1.2. Ponadto, blisko 20 milionów zbiorów opatrzonych jest otwartymi licencjami i można ich bezpłatnie i w prosty sposób użyć w aplikacjach edukacyjnych, grach, platformach i serwisach internetowych. Nauczyciele i uczniowie mogą wykorzystywać bogate treści zasobów Europeany w swoich działaniach w ramach eTwinningu, realizowanych w klasie. Mogą przeszukiwać kolekcje według koloru, osób, przedziału czasowego oraz tematów lub badać specjalnie przygotowane zasoby: od wystaw internetowych i galerii po kolekcje tematyczne poświęcone I wojnie światowej, sztuce, muzyce, modzie, fotografii, geografi i innym dziedzinom. Osoby nowe w Europeanie znajdą tam przydatne wskazówki na temat wyszukiwania, podawania źródła dzieła, czy praw autorskich w podręcznym przewodniku zatytułowanym „Guide to using Europeana in education”, dostępnym w pięciu językach (angielskim, francuskim, hiszpańskim, portugalskim i włoskim).

3. Nauczanie dziedzictwa kulturowego w szkole

Bogate i różnorodne kolekcje Europeany pomagają nauczyccielom wzbogacać swoje lekcje, niezależnie od przedmiotu, którego na co dzień nauczają. Na przykład listy i fotografie z okresu I wojny światowej mogą posłużyć jako pomoc w nauczanu historii; osobiste historie ze zbioru „Migracja ludności” mogą stać się inspiracją konkursu na wypracowanie na lekcjach języka. Co więcej, nauczyciele mogą wybierać spośród szerokiego wachlarza narzędzi interaktywnych oraz cyfrowych zasobów edukacyjnych, zawierających treści z Europeany, by w ten sposob ożywić prowadzone przez siebie zajęcia i by pomóc uczniom rozwijać kompetencje cyfrowe i kulturowe. Praca z zasobami i narzędziami o treściach kulturowych podniesie kompetencje cyfrowe uczniów, ich umiejętności współpracy oraz zdolność krytycznego myślenia; interakcja z dziedzictwem kulturowym zwiększy również ich szacunek do skarbów naszej kultury, wzmocni poczucie przynależności, a także zwiększy ciekawość i tolerancję, ułatwiające życie w globalnym i pełnym wzajemnych połączeń świecie. Poniżej prezentujemy kilka przykładów zasobów cyfrowych o treściach kulturowych oraz narzędzi wykorzystujących treści Europeany, odpowiednich dla projektów eTwinning:

1. Aplikacja Art Faces

Tagi: szkoła podstawowa, sztuka

Gra cyfrowa adresowana do uczniów szkół podstawowych, która wprowadzi ich w świat sztuki wizualnej poprzez wybrane dzieła sztuki pochodzące z kolekcji Europeany. Każdemu obrazowi odpowiada inne wyzwanie edukacyjne, a quiz końcowy pomaga odtworzyć linię czasową ze wszystkimi portretami i dotyczącymi ich szczegółami. Link: http://bit.ly/etwinningCHa

2. „World War I: A battle of perspectives” - Książka wielodotykowa oraz kurs online. Tagi: szkoła ponadpodstawowa, historia, I wojna światowa

Ta interaktywna książka bada cztery hipotezy wybuchu I wojny światowej, wykorzystując do tego celu materiały dostępne w kolekcji „Europeana 1914 – 1918”. Kurs na iTunes U oferuje pomoc w przeprowadzeniu interaktywnej lekcji z wykorzystaniem wielodotykowej ksiażki, by w ten sposób pomóc uczniom ocenić przedstawione zasoby oraz rozwinąć wiedzę na temat przyczyn wybuchu I wojny światowej. Wszystkie zasoby są bezpłatne i dostępne w dwóch językach (angielskim i holenderskim). Link do wielodotykowej książki: http://bit.ly/etwinningCHb Link do kursu: http://bit.ly/etwinningCHc

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

3. E-book „Animals in the Great War”

Tagi: szkoła ponadpodstawowa, historia I wojny światowej

Bezpłatny i dostępny w dwóch językach (włoskim i angielskim) e-book adresowany do uczniów i nauczycieli szkół średnich. Wykorzystując kolekcję tematyczną „Europeana 1914-1918”, w książce zaprezentowano spojrzenie na I wojnę światową z punktu widzenia zwierząt, które wzięły w niej udział. Link: http://bit.ly/etwinningCHd

4. Historiana

Tagi: , szkoła ponadpodstawowa, historia, STEM

Historiana oferuje nauczycielom historii oraz uczniom zasoby z całej Europy, w tym innowacyjne narzędzia cyfrowe, materiały źródłowe oraz zadania e-learningowe wykorzystujące treści Europeany. Uczniowie mogą zgłębiać specjalne minikolekcje poświęcone postaciom historycznym (od Joanny D’Arc po królową Wiktorię i Stalina) oraz wykorzystywać internetowe zadania edukacyjne na temat I wojny światowej, rewolucji przemysłowej, ruchu sufrażystek w Wielkiej Brytanii i innych. Linki: http://bit.ly/etwinningCHk http://bit.ly/etwinningCHi

5. Transcribathon

Tagi: szkoła ponadpodstawowa, narzędzie do współpracy, różne tematy

Transcribathon to narzędzie internetowe służące do transkrypcji dokumentów historycznych pochodzących z kolekcji internetowego archiwum Europeany, poświęconej I wojnie światowej. Dzięki temu narzędziu uczniowie mogą rozwijać kompetencje powiązane z mediami cyfrowymi poprzez naukę tworzenia cyfrowych zapisów oraz w zakresie dodawania metadanych (np. lokalizacji). Uczniowie mogą również zdobyć cenne umiejętności pracy w grupie poprzez pracę w zespołach i współzawodnictwo z innymi zespołami czy szkołami. Nauczyciele mogą skorzystać z poradników w siedmiu różnych językach i wykorzystać dostępne dokumenty w różnych kontekstach (od lekcji historii po wiedzę o społeczeństwie). Link: http://bit.ly/etwinningCHg

3. Nauczanie dziedzictwa kulturowego w szkole

3.2. Dwadzieścia pomysłów i zadań wprowadzających tematykę dziedzictwa kulturowego na lekcjach „Nie chcę, aby mój dom był otoczony murem z każdej strony, a moje okna zasłonięte. Chcę, aby kultury wszystkich ziem swobodnie powiewały w moim domu. Nie chcę jednak, aby którakolwiek z nich powaliła mnie na kolana” Mahatma Ghandi

Zrozumienie światowego dziedzictwa kulturowego może pomóc nam stać się bardziej świadomymi naszych korzeni i naszej tożsamości społeczno-kulturowej. Za pośrednictwem eTwinningu nauczyciele i uczniowie mają możliwość przedstawienia dziedzictwa Europy jako bogatej i zróżnicowanej mozaiki ekspresji kulturowej. Uczniowie w eTwinningu mogą zapoznać się z przekonaniami, wartościami i wiedzą swoich przodków, a także zgłębić cywilizacje, które ich ukształtowały, lub wchodzić z nimi w interakcje poprzez współpracę ze swoimi rówieśnikami z innych krajów, wymianę poglądów, debaty, uczenie się i prezentowanie dziedzictwa kulturowego Europy. eTwinning może odgrywać instrumentalną rolę w ochronie olbrzymiej różnorodności kulturowej świata poprzez współpracęmiędzynarodową. Dziedzictwo kulturowe to bardzo szeroki temat, a działania z nim powiązane są zawsze obecne w projektach eTwinning. Poniżej prezentujemy 20 praktycznych zadań, z których sześć pochodzi z projektów eTwinning. Można je wykorzystać na swoich lekcjach, by zapoznać uczniów w dowolnym wieku z tematem dziedzictwa kulturowego. Oto tylko niektóre pomysły, które mogą zainspirować nauczycieli do promowania dziedzictwa kulturowego wśród swoich uczniów i do realizacji innowacyjnych projektów.

1. Odkrywanie naszego materialnego dziedzictwa kulturowego Wiek uczniów: 5 – 9 lat Porozmawiaj z uczniami, czym jest materialne dziedzictwo kulturowe i przedstaw im przykłady ruchomego dziedzictwa kulturowego: obrazy, rzeźby, monety, rękopisy oraz - nieruchomego dziedzictwa kulturowego: pomniki, stanowiska archeologiczne, jakie można znaleźć w waszym kraju. Poproś uczniów, aby wybrali jeden z przykładów i narysowali go na papierze lub w aplikacji internetowej Collorilo (http://colorillo.com/). Z rysunków wszystkich partnerów utwórzcie kolaż i przyozdóbcie nim swoją klasę. Wiek uczniów: 10 – 18 lat Porozmawiaj z uczniami, czym jest dziedzictwo kulturowe, skupiając się na materialnym dziedzictwie kulturowym. Zdefiniujcie różnice pomiędzy ruchomym dziedzictwem kulturowym, obejmującym: obrazy, rzeźby, monety, rękopisy, a nieruchomym dziedzictwem kulturowym, którego przykładami mogą być pomniki czy stanowiska archeologiczne. Poproś uczniów, by poszukali informacji w internecie i znaleźli przykłady ruchomego i nieruchomego dziedzictwa kulturowego w swoim regionie lub kraju, a następnie zamieścili zdjęcia oraz 2-3 linijki komentarza na Padlecie (https://padlet.com) lub na TwinSpace projektu.

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

2. Zwiedzanie obiektu lub muzeum. Wiek uczniów: 5 – 11 lat Przed wyjściem wyjaśnij uczniom, co będą oglądać i pokaż im kilka zdjęć tego miejsca. Zapytaj uczniów jakie pytania chcieliby zadać przewodnikowi w miejscu, do którego się wybierają i zapisz te pytania. Podczas zwiedzania poproś uczniów, by narysowali jakiś element lub fragment miejsca, który najbardziej im się podoba. Poproś uczniów, by zamknęli oczy, i opisali, co słyszą i jakie zapachy czują - zapisz to wszystko. Nie zapomnij zadać przewodnikowi pytań, które wcześniej zapisaliście. Po powrocie porozmawiaj ze swoimi uczniami i poproś ich, by podzielili się swoimi wrażeniami. Wyślijcie swoje rysunki partnerom i poproście ich, by poszukali tego miejsca, dowiedzieli się czegoś na jego temat i wykorzystali wasze rysunki, by tę wiedzę zaprezentować. Możesz skorzystać z aplikacji Voicethread (https://voicethread.com/), by wszyscy mogli dodać zapisane lub nagrane komentarze. Wiek uczniów: 12 – 18 lat Przed zwiedzaniem postaraj się zaangażować w przygotowanie uczniów innych nauczycieli. • Nauczyciel historii mógłby dostarczyć informacji na temat dziejów tego miejsca na przestrzeni wieków • nauczyciel geografii mógłby opowiedzieć o okolicy omawianego miejsca • nauczyciel języka mógłby przedstawić uczniom teksty, które odnoszą się do tego miejsca • nauczyciel matematyki mógłby poprosić uczniów o obliczenie wymiarów tego miejsca, a także by zastanowili się, jak zostało ono zbudowane • nauczyciel przyrody mógłby opowiedzieć uczniom o potencjalnych zagrożeniach na jakie to miejsce jest narażone z powodu zanieczyszczenia, turystyki, zaniedbania, itp. Przygotuj uczniów mówiąc im, co mogą robić i co mogą zobaczyć podczas zwiedzania; podziel ich na grupy ze względu na ich zainteresowania. Grupa pierwsza może narysować zwiedzane miejsce, grupa druga może robić zdjęcia, grupa trzecia przeprowadzić wywiad z przewodnikiem i ludźmi pracującymi w tym miejscu, a grupa czwarta nagrać niektóre części tej wizyty. Po powrocie do klasy zapytaj uczniów o to, co zobaczyli i czego się nauczyli. Pomyśl, jak wykorzystać zgromadzony podczas wycieczki materiał i zastanów się, jak w ciekawy sposób zaprezentować go partnerom eTwinning. Uczniowie mogą przygotować wideo obejmujące cały materiał, a następnie zamieścić go naTwinSpace. Następnie mogą zaprosić swoich partnerów do obejrzenia przygotowanego materiału i opracować quiz z pytaniami dotyczącymi prezentowanego miejsca.

3. Nauczanie dziedzictwa kulturowego w szkole

Uczniowie mogą także zorganizować konkurs fotograficzny z udziałem swoich partnerów, zamieszczając wszystkie zdjęcia zrobione podczas wyjścia na Dotstorming (https:// dotstorming.com/), a następnie zagłosować na te, które najbardziej im się podobają. Najlepsze zdjęcia można pokazać na wystawie, na którą można zaprosić społeczność szkolną, rodziców oraz przedstawicielieli z regionu.

3. Debata z udziałem Komitetu Narodowego UNESCO Wiek uczniów: 15 – 18 lat Każdego roku wszystkie kraje, które podpisały konwencję w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i naturalnego mogą zgłaszać propozycje obiektów znajdujących się na terytorium ich kraju, które ich zdaniem powinny zostać wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Celem tego zabiegu jest ochrona obiektów dziedzictwa kulturalnego i naturalnego danego kraju. (http://whc.unesco.org/en/globalstrategy/). Porozmawiaj z uczniami na temat tej konwencji i przeanalizujcie listę. Do odegrania scenki należy wybrać przewodniczącego, dwóch wiceprzewodniczących oraz jednego sprawozdawcę. Uczniowie ci będą przedstawicielami komitetu, który ma zadecydować, które propozycje obiektów powinny zostać umieszczone na liście światowego dziedzictwa UNESCO. Pozostałych uczniów należy podzielić na grupy krajowe i transnarodowe; ich zadaniem będzie wyszukanie miejsc, które nie zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Uczniowie muszą współpracować ze sobą, by zaprezentować samo miejsce oraz powody, dla których to miejsce powinno znaleźć się na liście. Zorganizuj wydarzenie eTwinning na żywo, podczas którego wszystkie grupy zaprezentują komitetowi wybrane przez siebie miejca. Grupy powinny przygotować się do odpowiedzi na takie pytania jak: • Czy miejsce jest w dobrym stanie? • Dlaczego należy je chronić? • Czy są jakieś plany dotyczące ochrony tego miejsca?

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

• Co o tej nominacji myślą lokalni mieszkańcy? • Jakie działania mogliby zorganizować, by podnieść świadomość na temat istoty tego miejsca? Komitet następnie zdecyduje, które z przedstawionych miejsc zostaną wpisane na listę oraz wyjaśni powody swojej decyzji.

6. Zrównoważona turystyka i dziedzictwo Wiek: 12 – 18 lat Atrakcje dziedzictwa kulturowego są z natury unikatowe i delikatne. Dlatego też to ważne, aby władze odpowiedzialne za turystykę rozwijały miejsca należące do dziedzictwa kulturowego w sposób zrównoważony. Podziel uczniów na dwie grupy: Grupa pierwsza: przygotujcie listę zalet turystyki do miejsc dziedzictwa kulturowego. Grupa druga: przygotujcie listę zagrożeń wynikających z turystyki do miejsc dziedzictwa kulturowego. Następnie obydwie grupy mogą przedstawić swoje listy i przedyskutować, jakie działania można wdrożyć, by zmniejszyć zagrożenia płynące z turystyki. Listy można opublikowac na Tricider (http://www.tricider.com/), co zachęci obydwie grupy do wzajemnej interakcji poprzez komentowanie treści zaprezentowanych przez partnera.

5. Dziadkowie dzielą się swoim dziedzictwem kulturowym Wiek: 5 – 15 lat Dziadkowie oraz starsze osoby mogą podzielić się cennymi informacjami na temat dziedzictwa kulturowego. Można zaprosić ich do klasy i poprosić uczniów, aby wcześniej przygotowali pytania o to, czego chcieliby się od dziadków dowiedzieć, na przykład na temat tradycji, starych pieśni, tańca, opowieści z dzieciństwa oraz jak rzeczy zmieniały się na przestrzeni lat. W zależności od wieku uczniów można zorganizować różne wydarzenia z udziałem starszych osób: • Dziadkowie opowiadają historię, a uczniowie dokumentują ją, dodając własne ilustracje uczniowie tłumaczą historię na język projektu, by móc ją następnie zamieścić na TwinSpace. • Dziadkowie przynoszą stare przedmioty i zdjęcia, a uczniowie organizują wystawę. Uczniowie robią zdjęcia podczas wystawy i dzielą się nimi ze swoimi partnerami lub spotykają się podczas wydarzenia na żywo i przyjmują role przewodników prezentujących wszystkie informacje na temat zgromadzonych przedmiotów. • Dziadkowie przynoszą do klasy stare zdjęcia i przedmioty i opowiadają o tradycjach, w których się wychowywali. Uczniowie zamieszczają zdjęcia przedmiotów oraz fotografii, a ich partnerzy wykorzystują je, by stworzyć nową historię.

3. Nauczanie dziedzictwa kulturowego w szkole

• Dziadkowie przynoszą do klasy zdjęcia swojego regionu. Uczniowie robią podobne zdjęcia w tych samych miejscach lub szukają podobnych fotografii i porównują przeszłość i teraźniejszość. • Dziadkowie uczą uczniów tradycyjnych tańców lub pieśni, które uczniowie mogą następnie przekazać swoim partnerom.

6. Ożywianie historii poprzez teatr Wiek: 5 – 18 lat W zależności od wieku uczniów można wykorzystać metodę scenki teatralnej, by pomóc uczniom poznać swoje dziedzictwo kulturowe oraz dziedzictwo kulturowe swoich partnerów. Poproś uczniów, by pomyśleli o tradycjach swojego regionu lub kraju i spisali je. Twoi partnerzy robią to samo ze swoimi uczniami. Następnie wspólnie z uczniami głosujecie na najciekawsze z nich. Uczniowie muszą poszukać informacji, takich jak zdjęcia lub nagrania wideo, a następnie udostępniają je swoim partnerom. Każda z klas partnerskich musi wybrać jedną z tradycji, które zostały im zaprezentowane przez partnerów, wykorzystać podane informacje i przedstawić je w postaci scenki teatralnej. Nauczyciel może nagrać to przedstawienie, a następnie udostępnić je na TwinSpace. Starsi uczniowie mogą porozmawiać na temat tych tradycji, a następnie określić, czy ich tradycje mają jakieś wspólne obszary.

7. Gotowanie i dzielenie się swoją kulturą Wiek: 5 – 12 lat Uczniowie dzielą się z partnerami tradycyjnymi przepisami kulinarnymi pochodzącymi z regionu, w którym mieszkają. Mogą następnie przygotować daną potrawę w klasie lub zaangażować do tego swoich rodziców i zorganizować Narodowy Dzień Gotowania: • Uczniowie pokazują klasie, co zamierzają przygotować • Ustalają dzień, w którym będą świętować Narodowy Dzień Gotowania • Dzień wcześniej uczniowie przygotowują swoje potrawy, a ich rodzice robią zdjęcia i nagrywają filmiki z tych przygotowań • Następnego dnia uczniowie oraz rodzice przychodzą do szkoły ze swoimi potrawami, gdzie mają możliwość spróbowania różyych potraw z różnych regionów • Wszystkie przepisy razem ze zdjęciami i nagraniami wideo zamieszczane są na TwinSpace. I/lub Europejski Dzień Gotowania: • Każdy z uczniów losuje przepis kulinarny od uczniów z klasy partnerskiej • Ustalona zostaje data Europejskiego Dnia Gotowania • Poprzedniego dnia uczniowie wspólnie z rodzicami przygotowują swoją potrawę

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

• Następnego dnia uczniowie oraz rodzice przychodzą do szkoły ze swoimi potrawami, gdzie mogą spróbowac potraw z innych krajów • Uczniowie rejestrują swoje opinie na temat różnych smaków potraw, znajdują różnice i podobieństwa i dzielą się nimi ze swoimi partnerami.

8. Przewodnik turystyczny po naszym mieście Wiek: 12 – 18 lat Uczniowie mają za zadanie zaprezentować swoją miejscowość w ciekawy sposób, tak by więcej turystów chciało odwiedzić to miejsce. Będą również współpracować ze swoimi partnerami, by im pomagać. Każda z klas przygotowuje listę pytań dotyczących rzeczy, których uczniowie chcieliby się dowiedzieć na temat miejsca zamieszkania swoich partnerów: Zabytków archeologicznych, które mogliby odwiedzić, uroczystości kulturowych, w których mogliby wziąć udział, tradycyjnej kuchni, którą mogliby spróbować, etc. Uczniowie w każdej z klas będą mieli za zadanie opracować internetowy przewodnik turystyczny, w którym odpowiedzą na pytania swoich partnerów. Przed ostatecznym wydaniem przewodnika, uczniowie z każdej klasy partnerskiej sprawdzają, czy udzielono odpowiedzi na wszystkie pytania oraz udzielają swoim partnerom informacji zwrotnej.

9. Dziedzictwo kulturowe i przedsiębiorczość Wiek: 12 – 18 lat Podczas wycieczki do muzeum lub do zabytkowego miejsca, poproś uczniów o pójście do znajdującego się na terenie muzeum sklepu z pamiątkami. Poproś uczniów, aby zapisali, jakie przedmioty można tam kupić. Zastanówcie się wspólnie, dlaczego ludzie chcą mieć pamiątki z miejsc, które odwiedzają. Już po powrocie do szkoły poproś uczniów, by pomyśleli, jakie inne przedmioty można by sprzedawać w takim sklepie i w jaki sposób

3. Nauczanie dziedzictwa kulturowego w szkole

te przedmioty promowałby dziedzictwo kulturowe ich regionu lub kraju. Uczniowie mogą następnie zaprojektować własne pamiątki, a potem wysłać te projekty swoim partnerom. Partnerzy wysyłają im swoje projekty. Następnie obydwie klasy będą musiały poszukać więcej informacji na temat dziedzictwa kulturowego kraju partnera i spróbować wykonać nowe przedmioty. Do zrobienia tych przedmiotów uczniowie mogą wykorzystać różne materiały, np. karton lub drukarkę 3D.

10. Budowanie zabytków Wiek: 5 – 11 lat Podczas projektu, w którym będziecie zajmować się różnymi zabytkami, możesz poprosić uczniów o zbudowanie repliki jakiegoś znanego zabytku ze swojego kraju lub kraju partnera. Celem jest zbudowanie czegoś jak najbardziej zbliżonego do oryginału oraz nauka na temat skali, proporcji i współczynników. Uczniowie sami decydują, z jakich materiałów chcą budować swoje zabytki, a ponieważ są to dzieci, mogą poprosić o pomoc rodziców. Kiedy już wszystkie repliki będą gotowe, można zorganizować wystawę oraz zaprezentować partnerom wykonane przez siebie budowle podczas spotkania na żywo. Jeśli partnerzy będą zainteresowani, mogą poszukać dalszych informacji na temat zbudowanych zabytków. Wiek 12 – 18 lat Ze starszymi uczniami można wprowadzić grę Minecraft (https://minecraft.net/en-us/) i poprosić ich, by wspólnie zrekonstruowali dany zabytek lub stworzyli jakiś nowy wymiar już istniejącego zabytku. Uczniowie będą musieli zaplanować rozmiar budowanej przez siebie struktury, wybrać materiały oraz zmierzyć średnicę oraz wysokość, biorąc pod uwagę wszystkie istotne kwestie matematyczne. Minecraft daje również możliwość wspólnej pracy w zespołach narodowych lub transnarodowych.

11. Audycja radiowa poświęcona dziedzictwu kulturowemu Wiek: 12 – 18 lat Podzielcie swoich uczniów na zespoły narodowe lub transnarodowe, a następnie zaplanujcie audycję radiową poświęconą dziedzictwu kulturowemu. Audycja może obejmować: • dyskusję na temat istoty jakiegoś obiektu dziedzictwa kulturowego • fragmenty poezji lub literatury odnoszące się do tego obiektu • muzykę i dźwięki z obiektów dziedzictwa kulturowego • wywiady z ludźmi pracującymi w tych miejscach, np. z archeologami, ekspertami z zakresu renowacji i konserwacji zabytków • dyskusje poświęcone sposobom ochrony dziedzictwa kulturowego • dyskusje na temat gwałtownej eksploatacji obiektów dziedzictwa kulturowego, takich jak np. Palmyra.

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

Uczniowie pracują nad treścią audycji, a kiedy już są gotowi, wykorzystują aplikacje Audacity (https://www.audacityteam.org/) oraz SoundCloud (https://soundcloud.com/), by stworzyć swoje podcasty. 12. Ochrona naszego materialnego dziedzictwa kulturowego Wiek: 12 – 18 lat Kiedy już uczniowie zrozumieją, czym jest materialne dziedzictwo kulturowe, poproś ich o określenie zagrożeń, na jakie obiekty dziedzictwa kulturowego są narażone z powodu: • • • • • • •

zanieczyszczenia powietrza i wody trzęsień ziemi masowej turystyki interwencji człowieka wojen klęsk żywiołowych konserwacji (oświetlenie, klimatyzacja).

Uczniowie pracują w grupach, wybierają jedno z wymienionych zagrożeń i wspólnie z grupą badają je, przeprowadzają eksperymenty, szukają informacji, rozmawiają z ekspertami, itp. Kiedy już poszerzą swoją wiedzę, mogą zaproponować zrównoważone metody ochrony i zachowania naszego materialnego dziedzictwa kulturowego.

13. Rozwój i dziedzictwo Wiek: 15 – 18 lat Lokalne władze przygotowały plan zagospodarowania centrum miasta, w którym mieszkasz. Centrum miasta jest dość stare; znajdują się tam pozostałości zabudowań, charakterystyczne dla waszego regionu. Budynki te mają istotne znaczenie ponieważ stanowią odbicie waszej lokalnej tożsamości; niestety część tej zabudowy od dawna nie była poddawana modernizacji. W budynkach nie można, na przykład, zainstalować bieżącej wody ani toalet. Jeśli plan zagospodarowania zostanie wcielony w życie, będzie to oznaczało rozbiórkę najstarszej części miasta i wybudowanie nowoczesnych budynków mieszkalnych. Niektórzy przedstawiciele władz popierają przedstawiony plan zagospodarowania, natomiast inni politycy są mu zdecydowanie przeciwni. Dzisiaj obydwie strony spotkały się, aby przedyskutować, czy plan należy wcielić w życie. (scenariusz pochodzi z zasobów zestawu edukacyjnego UNESCO: „Światowe Dziedzictwo w Rękach Młodzieży”). Powyższy scenariusz otrzymują wszystkie szkoły partnerskie. Powołanych zostaje pięć grup; uczniowie sami decydują, w której grupie chcą być: a. Grupa władz lokalnych popierająca plan zagospodarowania b. Grupa władz lokalnych sprzeciwiająca się wprowadzeniu planu zagospodarowania c. Mieszkańcy starego miasta

3. Nauczanie dziedzictwa kulturowego w szkole

d. Eksperci - architekci, urbaniści e. Przedstawiciele mediów Każda ze szkół powołuje przewodniczącego oraz protokolanta, który napisze sprawozdanie ze spotkania. Uczniowie ze wszystkich grup wspólnie pracują w dokumencie Meetingwords (http://meetingwords.com/) i piszą przemowę uzasadniającą swoje stanowisko podczas spotkania. Uczniowie muszą zastanowić się, jakie pytania mogą zadać przedstawiciele grup reprezentujących odmienne stanowisko i przygotowują się do obrony swojego zdania. Ustalonego dnia i o ustalonym czasie klasy partnerskie spotykają sie podczas wydarzenia na żywo i rozpoczynają debatę. Każda ze stron prezentuje swoje stanowisko i propozycje, a następnie przewodniczący podejmują ostateczną decyzję. Po spotkaniu na TwinSpace projektu protokolanci publikują swoje sprawozdania.

14. Nasz związek z niebem Wiek: 12 – 18 lat Poproś uczniów o poszukanie informacji na temat dziedzictwa związanego z astronomią, np. o pozostałościach zabytków, miejscach, krajobrazach, przyrządach, archiwach, itp. Ponieważ temat jest stosunkowo szeroki, ustalcie aspekt dziedzictwa, nad którym będziecie pracować: materialne, niematerialne, naturalne. Na przykład Wieża Einsteina znajdująca się w Poczdamie, w Niemczech, łączy w wybitny sposób naukę i architekturę, natomiast dokumenty historyczne starożytnych Greków nawiązują głównie do matematycznej strony astronomii (np. mechanizm z Antykithiry). W zależności od nauczanego przedmiotu można skupić się na różnych elementach. Więcej informacji: https://www3.astronomicalheritage.net

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

15. Ciekawostki na temat dziedzictwa kulturowego Wiek: 11 – 18 lat Uczniowie wspólnie pracują nad stworzeniem gry planszowej zawierającej pytania dotyczące dziedzictwa kulturowego. Uczniowie mają za zadanie: • • • • •

zaprojektować planszę gry i zagłosować na najlepszy projekt ustalić kategorie gry (szuka, tradycje, historia, języki, itp. ) zaprojektować pionki do gry zaprojektować karty z pytaniami napisać pytania i odpowiedzi do gry. Każdy z partnerów powinien opracować pytania dotyczące własnego kraju lub przygotowuje tylko pytania, a inny partner tworzy cztery możliwe odpowiedzi do każdego pytania. • każda klasa partnerska opracowuje własną grę planszową. Uczniowie mogą zdecydować, czy wymienią się grami ze swoimi partnerami, czy zagrają w swoją wersję we własnych szkołach, zapraszając do zabawy kolegów z innych klas. Pomysł z projektu eTwinning: „Cultural Heritage Trivia” https://twinspace.etwinning. net/47907/ Kraje uczestniczące w projekcie: Grecja, Hiszpania

16. Nauczanie i uczenie się tradycyjnych tańców Wiek: 6 – 15 lat Poproś uczniów o wybranie tradycyjnego tańca ze swojego regionu i poszukanie dalszych informacji o tym, jak taniec ten wpisuje się w ich dziedzictwo. Następnie uczniowie wspólnie pracują nad stworzeniem instruktażowego wideo adresowanego do osób, które chciałyby nauczyć się tego tańca. Kiedy już wszystko zostanie przygotowane, udostępnijcie swoim partnerom informacje oraz przygotowany przez siebie poradnik wideo. Partnerzy robią to samo. Wykorzystując udostępniony przez partnerów poradnik wideo, uczniowie starają się nauczyć prezentowanego tańca i przygotowują wideo, które to pokaże. Wszystkie materiały wideo, przygotowania oraz materiały z informacjami można zamieścić na Thinglink: https://www.thinglink.com/ Pomysł z projektu eTwinning: „A world of “famous” difference” https://twinspace. etwinning.net/23626/home Kraje uczestniczące w projekcie: Chorwacja, Grecja, Polska, Turcja

3. Nauczanie dziedzictwa kulturowego w szkole

17. Nauka o muzyce i folklorze krajów partnerów Wiek: 8 – 15 lat Wszystkie klasy partnerskie wybierają jedną tradycyjną pieśń. Można wykorzystać ThingLink (https://www.thinglink.com/) żeby umieścić wszystkie materiały wideo na interaktywnej mapie Europy. Uczniowie pracują w grupach; każdej z grup przypisany zostaje jeden z fragmentów pieśni partnera; do tego fragmentu uczniowie przygotowują choreografię. Uczniowie kilkakrotnie słuchają melodii, ćwiczą choreografię i nagrywają wideo z wykonania tego tańca. Wszystkie nagrania wideo udostępniane są na nowej interaktywnej mapie Europy. Pomysł z projektu eTwinning: „DetecTwinning” https://twinspace.etwinning. net/44486 Kraje uczestniczące w projekcie: Francja, Hiszpania, Turcja

18. Tradycyjne opowieści z innym zakończeniem Wiek: 6 – 15 lat Uczniowie wybierają legendę lub inną znaną w swoim kraju opowieśc i piszą jej pierwszą część. Następnie każdy z krajów partnerkich dopisuje kolejny rozdział do każdej z historii, tworząc w ten sposób już inne opowieści. Uczniowie mogą zilustrować te opowieści lub poprosić o pomoc młodszych kolegów ze swojej szkoły, opowiedziawszy im wcześniej treść napisanych historii. W ramach tego projektu można realizować różne zadania, np.: • wystawić sztukę • użyć lalek do przedstawienia historii • przygotować nagrania opowieści, w które można zaangażować uczniów, nauczycieli i rodziców. Pomysł z projektu eTwinning: „Children in a Europe of 2020” https://twinspace. etwinning.net/11852/home Kraje uczestniczące w projekcie: Cypr, Dania, Finlandia, Węgry, Holandia, Hiszpania

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

19. Nauka i dzielenie się naszym dziedzictwem kulturowym z podróżującą maskotką Wiek: 5 – 12 lat Uczniowie i nauczyciele ustalają, jaka maskotka będzie ich reprezentować w projekcie, np. miś, a następnie ustalają trasę jej podróży po Europie. Maskotka zatrzymuje się w każdej szkole partnerskiej na tydzień i spędza tam czas z uczniami. Uczniowie przyjmują maskotkę, starają się, żeby czuła się jak u siebie w domu, dzielą się z nią informacjami na temat swojego regionu i swoich tradycji, a następnie wysyłają ją do kolejnej szkoły partnerskiej z jakimś upominkiem. Uczniowie muszą zaprezentować partnerom wszystkie działania które przeprowadzili wspólnie z maskotką. Na koniec wszystkie przygody, które maskotka „przeżyła” w Europie zostaną przedstawione we wspólnym e-booku. Pomysł z projektu eTwinning: „Life through the Lens” https://twinspace.etwinning. net/20868/pages/page/218013 Kraje uczestniczące w projekcie: Chorwacja, Cypr, Dania, Francja, Litwa, Malta, Polska, Portugalia, Hiszpania, Turcja, Wielka Brytania

20. Galerie sztuki z wykorzystaniem rozszerzonej rzeczywistości Wiek: 12 – 18 lat Uczniowie szukają informacji na temat lokalnych artystów lub artystów z określonej epoki, wybierają kilka obrazów, o których będą wspólnie pisać; uczniowie muszą po prostu stworzyć krótki opis obrazu i podać kilka informacji na temat artysty. Tworzą awatary Voki, by za ich pośrednictwem udostępnić zgromadzone informacje, a następnie za pomocą narzędzia Aurasma (narzędzie do rozszerzonej rzeczywistości) przygotowują zdjęcia i łączą Voki z obrazami. W każdej szkole partnerskiej organizowana jest wystawa. Osoby odwiedzające zachęca się, by zainstalowały na swoich smartfonach aplikację Aurasma i w ten sposób mogły uzyskać więcej informacji na temat dzieł, które właśnie oglądają. Pomysł z projektu eTwinning: „Balade A Musee” https://twinspace.etwinning. net/33628/ Kraje uczestniczące w projekcie: Francja, Luksemburg, Portugalia

Rozdział 4

Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego Europy

– inne zasoby edukacyjne

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

4.1. Nauka o historii i dziedzictwie z perspektywy europejskiej: Dom Historii Europejskiej Dr Constanze Itzel, Dyrektor Muzeum, Dom Historii Europejskiej

4.1.1.

Dom Historii Europejskiej Jeszcze do niedawna mieliśmy w Europie dziesiątki tysięcy muzeów, z których tylko kilka poświęconych było samym sobie. W maju 2017 roku Dom Historii Europejskiej otworzył swoje podwoje w Brukseli, starając się ukazać złożoność Europy w muzeum historii. Zainicjowany przez Parlament Europejski pomysł stworzenia tego rodzaju muzeum był dalej opracowywany przez wyjątkowy międzynarodowy zespół historyków i specjalistów zajmujących się muzeami.3

Dr Constanze Itzel

Dom prezentuje stałą wystawę poświęconą historii Europy z okresu XiX i XX wieku. W prezentowaną narrację wpisana jest historia integracji Europy. Wystawy prezentują kolekcje zgromadzone od ponad 300 darczyńców z 37 krajów.

Historia Europy to bardzo szeroki temat, który mógłby zapełnić obszar kilkanaście razy większy od tego, ktory aktualnie jest dostępny. W przeciwieństwie do licznych oczekiwań, w Domu Historii nie znajdziemy zbiorów poświęconych historii poszczególnych krajów; prezentowane tam zbiory pokazane są z perspektywy europejskiej. Przedstawiono zjawiska historyczne, które a) wzięły swój początek w Europie; b) rozprzestrzeniły się w Europie; c) mają znaczenie do chwili obecnej. Dom Historii Europejskiej to forum sprzyjające nauce, refleksji i debacie, otwarte dla wszystkich odbiorców, reprezentujących różne pokolenia i środowiska. Głównym celem Muzeum jest zwiększenie rozumienia historii Europy z całą jej złożonością, by w ten sposób zachęcić do wymiany poglądów i do poddawania w wątpliwość przyjętych założeń.

3. Aby zapoznać się ze szczegółowym opisem tego procesu oraz zasad opisanych w tym artykule, zob. Perikles Christodoulou, Andrea Mork (eds.): Creating a House of European History, Brussels 2018.

Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego Europy

– inne zasoby edukacyjne

4.1.2. Przestrzeń dla reinterpretacji dziedzictwa Jako muzeum, Dom Historii Europejskiej jest instytucją, której celem jest ochrona dziedzictwa 4. Jego zadaniem jest także ciagła weryfikacja, czym jest dziedzictwo i jak się zmieniło, zarówno poprzez ekspozycję stałą jak i pierwsze wystawy czasowe. Bardzo trudno jest zdefiniować samo pojęcie dziedzictwa 5, a staje się to jeszcze trudniejsze, kiedy zadajemy sobie pytanie, czym tak naprawdę jest dziedzictwo europejskie. Wystawa stała stara się odpowiedzieć na to pytanie. 6Można tam zobaczyć film, który uwypukla zjawiska historyczne, jakie okazały się mieć wpływ na kształt kontynentu europejskiego migracja, starożytna Grecja i starożytny Rzym, ogromna rola chrześcijaństwa, zmieniające się granice oraz wiele innych. Jedna z ekspozycji prezentuje przedmioty o dużym znaczeniu symbolicznym, które okazały się mieć duży wpływ na kształt kontynentu europejskiego.

4. The ICOM code of Ethics for Museums, 2017, str. 8, podkreśla obowiązek muzeów w zakresie pozyskiwania i ochrony swoich kolekcji, co stanowi wkład w ochronę naturalnego, kulturowego i naukowego dziedzictwa. 5. Np. Laurajane Smith podaje definicję, według której dziedzictwo jest „procesem lub działaniem kulturowym, ukierunkowanym na tworzenie i negocjowanie tożsamości kulturowej, pamięci pojedynczych osób oraz pamięci zbiorowej oraz wartości społeczno-kulturowych”, zob. Laurajane Smith, Cultural Heritage. Critical Concepts in Media and Cultural Studies, London 2007, str. 2. 6.Użyta tutaj definicja dziedzictwa kulturowego jest szeroka; obejmuje również dziedzictwo polityczne i intelektualne.

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego Europy

– inne zasoby edukacyjne

Są to: filozofia grecka; demokracja; praworządność; chrześcijaństwo; humanizm; ekspansja kolonialna; niewolnictwo; terroryzm państwowy; oświecenie; rewolucje; kapitalizm; marksizm, komunizm i socjalizm; państwo narodowe oraz holokaust.7 Zestawiając te elementy, zwiedzającym zadawane są pytania: Czy wydarzenia te można uznać za odległe dziedzictwo Europy? Czy wszyscy Europejczycy mogą identyfikować się z tym dziedzictwem, nawet jeśli zostali nim dotknięci w różny sposób? Pierwsza czasowa wystawa zatytułowana „Interakcje” zagłębia się w sposoby kształtowania dziedzictwa 8. Można tam przyjrzeć się dziedzictwu kulturowemu - materialnemu i niematerialnemu, ale też i dziedzictwu przyrodniczemu. Z ekspozycji dowiadujemy się, że stosunkowa bliskość Europy do wielu innych terytoriów, języków, religii oraz grup etnicznych stanowiła i wciąż stanowi częstą okazję do kontaktów międzykulturowych, konfliktów i współpracy. Kiedy zgłębia się początki bogatego dziedzictwa kulturowego Europy, staje się jasne, że to, czego doświadczamy jako określony kraj czy kultura, jest często konsekwencją interakcji odbywających się w czasie i przestrzeni. Pierwsza ekspozycja czasowa w Domu Historii Europejskiej zgłębia te złożone wewnątrz- i zewnątrzeuropejskie początki, przyglądając się na przykład historii przepisów kulinarnych i składników potraw, historii roślin, przypraw i zwierząt, historii sportów, idei, form artystycznych, słów, baśni i innych rzeczy, które otaczają nas w codziennym życiu. Wszystkie te idee i rzeczy mają złożoną historię swojego wpływu, ukazują więc transnarodowy charakter dziedzictwa 9. Podobnie pogmatwane są nasze dzisiejsze podróże. Ilustruje to interaktywna mapa – www. myinteractions.eu. Jej treść jest całkowicie generowana przez użytkowników: odpowiedzi na pytania o tym, co łączy ludzi i miejsca w Europie odzwierciedlane są na mapie ukazującej właśnie te połączenia i preferencje. Układające się wzory podkreślają między innymi rzadkość linii skierowanych na wschód, czy też wysoki stopień preferencji dotyczących kuchni włoskiej; wzory te pokazują, że nasza mentalna reprezentacja przestrzeni europejskiej jest w dużym stopniu kształtowana przez historię. Rezultaty można generować, ale też i przeszukiwać, zarówno online, jak i na miescu, i w ten sposób tworzyć materiał do dyskusji na temat dzisiejszych interakcji kulturowych. 10.

4.1.3. Materiał edukacyjny na temat Europy 57 Zgodnie z duchem współczesnej muzeologii Dom Historii Europejskiej rozumie uczenie się nie jako produkt uboczny, ale jako podstawę wszystkich jego działań. 11. Muzeum oferuje nieformalne i dobrowolne możliwości uczenia się, zarówno poznawcze jak i afektywne, adresowane do różnych grup odbiorców. 7. Dalsze informacje: Dom Historii Europejskiej, Przewodnik po ekspozycji stałej, Bruksela 2017. 8. Zob. Christine Dupont, Constanze Itzel (Eds.): Interactions.Stulecia handlu, walki i sztuki kulinarnejKatalog ekspozycji. Luxembourg 2017. 9. Zob. także Gerard Delanty, The European Heritage. A Critical Re-Interpretation, London, Wiadomości York 2018, str. 29ff. 10. www.myinteractions.eu 11. Termin „uczenie się” jest tutaj bardziej preferowany niż termin “edukacja” ponieważ wskazuje na aktywną rolę uczącego się.

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

Liczne warstwy stałej ekspozycji umożliwiają osiąganie różnych poziomów głębi, w zależności od uprzedniej wiedzy odwiedzających oraz dostępnego czasu odwiedzin w muzeum. Wielojęzyczny tablet oferuje dalsze, szczegółowe informacje (materiały audio, filmy) w 24 językach. Praktyczna ścieżka rodzinna zatytułowana „Badacz z przeszłości” uzupełnia stałą ekspozycję. Dla uczniów szkół średnich dostępne są różnorodne karty pracy. Pierwsza ekspozycja czasowa została przygotowana z uwzględnieniem różnych stylów uczenia się oraz różnych motywacji odwiedzających. Wystawa zachęca do nauki poprzez oparte na zabawie i wielosensoryczne odkrywanie oraz poprzez interakcję z wystawą oraz z innymi odwiedzającymi. Raczej niż nauczać stałych treści w sposób afirmatywny, Dom Historii Europejskiej przyjmuje postawę krytyczną. Pokazują to trzy rzeczy: zastosowanie pytań, koncentracja na pojęciu interpretacji oraz koncepcji pamięci. To „kwestionujące podejście” jest głęboko zakorzenione w koncepcji wystawy i powraca przez całą jej narrację: odwiedzający pytani są o swoje zdanie, zestawiane są ze sobą różne poglądy, a prezentowane przedmioty pozwalają na wieloaspektową interpretację. Koncepcja interpretacji obecna jest, na przykład, kiedy ekspozycja pokazuje, jak mit Europy (królewny) został wykorzystany do przedstawienia poglądów na temat Europy (kontynentu) na przestrzeni wieków lub kiedy wystawa pokazuje jak kartograficzny obraz Europy zależy od upływu czasu i geograficznej perspektywy patrzącego. Interpretacja to także temat 25-metrowego dzieła zawieszonego na klatce schodowej i stanowiącego wir cytatów komentujących historię. Złożoność wystawy ujawnia się dalej wraz z narracją ekspozycji, poświęconą wspólnym procesom historycznym poprzez koncepcję pamięci, która służy w tym miejscu do zastanowienia się, co wybieramy do naszej pamięci, indywidualnie lub zbiorowo, a o czym wolimy zapomnieć. Ekspozycje uzupełniają programy i wydarzenia edukacyjne. Na koniec, zasoby edukacyjne w 24 językach umożliwiają wykorzystanie transnarodowych treści w szkołach w całęj Europie. Ich tematyka (migracja, konflikt, prawa człowieka, tożsamość, technologie informacyjne) została tak dobrana, by odpowiadać zróżnicowanym treściom szkolnych programów nauczania w całej Europie. 12. Za pomocą tej oferty dostępnej online, Dom Historii Europejskiej pragnie dotrzeć do uczniów w całej Europie, wprowadzając wymiar europejski do nauczania i zwiększając ciekawość na temat wspólnych historii.

12. Zasoby można pobrać tutaj: https://historia-europa.ep.eu/en/educators-teachers/classroom-activities.

Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego Europy

– inne zasoby edukacyjne

4.2. eTwinning i szkoły UNESCO: budowanie przyszłości poprzez odkrywanie przeszłości Podczas gdy muzea odgrywają istotną rolę w zwiększaniu rozumienia dziedzictwa kulturowego, nauczyciele zajmują uprzywilejowaną pozycję przewodników towarzyszących uczniom w odkrywaniu przeszłości, uczeniu się od swoich przodków i budowaniu swojej przyszłości. Szkoły stanowią bogate źródło informacji i pomagają uczniom zdobywać praktyczne umiejętności poprzez konstruktywne działania. Z tego powodu prezentujemy poniżej przykłady działań w szkołach, którym przyznano nową odznakę „Szkoła eTwinning” i które już są członkami Szkół Stowarzyszonych UNESCO - stowarzyszenia utworzonego 70 lat temu. Odznaka „Szkoła eTwinning” powstała w 2018 roku, by w ten sposób uznać i docenić zaangażowanie i poświęcenie zespołów nauczycieli oraz dyrektorów szkół z tej samej szkoły. Szkoły eTwinning zdobyły miano liderów w takich obszarach jak: • Praktyka cyfrowa • e-Bezbieczeństwo • Innowacyjne i twórcze podejścia do nauczania • Promowanie ustawicznego doskonalenia zawodowego kadry szkolnej • Promowanie uczenia się opartego na współpracy z udziałem uczniów i nauczycieli. W nadchodzących latach Szkoły eTwinning będą miały do odegrania istotną rolę, ponieważ ich misją jest inspirowanie przyszłego rozwoju eTwinningu oraz zajęcie się różnego rodzaju tematami. Jednym z tych tematów może być promowanie i zachowanie dziedzictwa kulturowego. Sieć Szkół Stowarzyszonych UNESCO (https://aspnet.unesco.org/) to działająca od wielu lat globalna sieć, łącząca instytucje edukacyjne na całym świecie, których celem jest realizacja wspólnych celów odnoszących się do międzynarodowego zrozumienia i współpracy, pokoju i dialogu międzykulturowego, zrównoważonego rozwoju oraz jakości edukacji w praktyce. Sieć Szkół Stowarzyszonych UNESCO weźmie również udział we wspólnym projekcie z udziałem Komisji Europejskiej. Projekt został zainaugurowany w kontekście Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego, a jego celem jest podnoszenie świadomosci na temat wspólnej historii i wartości oraz wnoszenie wkładu na rzecz doceniania różnorodności kulturowej poprzez wymiany interkulturowe w oparciu o interpretacje, prezentacje i udostępnianie sobie dziedzictwa kulturowego, a także poprzez angażowanie dzieci w (ponowne) odkrywanie i dzielenie się swoim niemateralnym dziedzictwem kulturowym. W tej części dyrektorzy szkół oraz nauczyciele reprezentujący Szkoły eTwinning, które już realizowały projekty poświęcone tematyce dziedzictwa kulturowego w ramach wspomnianej sieci UNESCO dzielą się swoimi pomysłami i doświadczeniami.

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

Szkoła: ITCG Enrico Fermi, Tivoli, Włochy Dyrektor: Laura Giovannelli Nauczyciel: Grazia Del Tito Kiedy wasza szkoła dołączyła do sieci Szkół Stowarzyszonych UNESCO? Nasza szkoła dołączyła do Sieci Szkół Stowarzyszonych UNESCO w 2013 r. Jakiego rodzaju zadania powiązane z tematyką dziedzictwa kulturowego zorganizowaliście w swojej szkole i kto był w nie zaangażowany? Laura Giovannelli Grazia Del Tito Przeprowadziliśmy projekt zatytułowany „Salvaguardia dei beni materiali e immateriali di Tivoli e della Valle dell’Aniene”. Projekt rozpoczął się dwa lata temu i zakończy się w październiku 2018 r. Celem tego projektu było podniesienie świadomości wśród uczniów na temat dziedzictwa artystycznego i kulturowego. Projekt obejmował szereg działań ukierunkowanych na promowanie wiedzy oraz docenienie dwóch obiektów w Tivoli wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO (Villa D’este oraz Villa Adriana) oraz tradycyjnych form muzycznych i tanecznych charakterystycznych dla naszego regionu, a już nie praktykowaych przez uczniów. Nasza szkoła - ITCG Fermi (szkoła zawodowa), realizowała ten projekt we współpracy z dwiema placówkami edukacyjnymi znajdującymi się w Tivoli: IC Tivoli II Baccelli (gimnazjum), Liceo Spallanzani (liceum) oraz Notre Dame des Anges - placówka znajdująca się w Saint Amand – les - Eaux, we Francji (przedszkola, szkoły podstawowe, średnie i szkoły wyższe). W projekcie wzięły również udział władze miejskie Tivoli oraz lokalne stowarzyszenia, takie jak Leo Club Tivoli oraz Cooperativa „Visite guidate Tivoli”. Czy myśli pani, że będąc Szkołą eTwinning uda Wam się zaangażować w realizowane zadania więcej nauczycieli ze swojej szkoły? W działania, które realizowaliśmy w ramach projektu już było zaangażowanych wielu nauczycieli. Pomyślna realizacja tych zadań miała niezwykle pozytywny i bardzo silny wpływ, zwiększyła zainteresowanie aktywnym udziałem w innych działaniach i projektach. Czy mogłaby Pani zaproponować jakieś działanie z Sieci Szkół UNESCO, które można by włączyć w koncepcję szkoły eTwinning? Możemy promować dziedzictwo kulturowe wśród członków nowego pokolenia poprzez projekty eTwinning, które propagują ideę globalnej edukacji obywatelskiej, możemy też upowszechniać nasze działania w sieci Szkół eTwinning. Jako Szkoła eTwinning możemy również organizować wydarzenia internetowe i stacjonarne, których celem będzie prezentowanie i promowanie naszych działań wśród innych szkół w regionie.

Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego Europy

– inne zasoby edukacyjne

Szkoła: Liceum Pentapolis Senior, Grecja Dyrektor: Nikolina Stathaki Nauczyciel: Theodora Gkeniou Kiedy wasza szkoła dołączyła do sieci Szkół Stowarzyszonych UNESCO i dlaczego? Nasza szkoła jest członkiem Zrzeszonych Szkół UNESCO od 4 lat. Sieć ta łączy 11 500 szkół z 182 krajów, by propagować pokój, edukację humanitarną oraz dialog międzykulturowy na całym świecie. Kreatywność, komunikacja, innowacja - to trzy Nikolina Stathaki Theodora Gkeniou filary tej sieci, które w moim odczuciu są również ideałami społeczności eTwinning. Jakiego rodzaju zadania powiązane z tematyką dziedzictwa kulturowego zorganizowaliście w swojej szkole i kto jest w nie zaangażowany? W Grecji co roku organizujemy sympozja dla uczniów - zarówno na północy w Salonikach, jak i na południu w Atenach. Uczestnicząc w tych inicjatywach, wystawiamy sztuki teatralne oraz przygotowujemy naszych uczniów do udziału w debatach i dyskusjach przy okrągłym stole na tematy, które określane są każdego roku. W 2014 roku, kiedy sympozjum zostało zorganizowane po raz pierwszy w Salonikach, przygotowaliśmy przedstawienie zatytułowane „Spotkanie z bizantyjskimi zabytkami Salonik”. W 2017 r. podczas trzeciego już sympozjum skoncentrowaliśmy się na naszym niematerialnym dziedzictwie kulturowym, na lokalnych zwyczajach i tradycjach. Wystawiliśmy sztukę pt.: „W cieniu góry Menikio”. Menikio to nazwa góry, która znajduje się nieopodal naszej szkoły. Działania te są głównie podejmowane przez naszego nauczyciela matematyki, który specjalizuje się w pedagogice teatralnej i współpracuje z grupami młodzieży, występującej w tych sztukach i uczestniczącej w dyskusjach. Dyrektor szkoły również oferuje wsparcie, podobnie jak rodzice, którzy towarzyszą całemu procesowi, zarówno od strony finansowej jak i emocjonalnej; jest też kilku innych nauczycieli, którzy uczestniczą w tych przedsięwzięciach, służąc swoimi pomysłami i wsparciem, jeśli zachodzi taka potrzeba. Czy myśli Pani, że jako Szkoła eTwinning możecie zaangażować w realizowane zadania więcej nauczycieli ze swojej szkoły? Jak już wspomniałam wcześniej, w naszej szkole już mamy grupę nauczycieli, z którymi efektywnie komunikujemy się i współpracujemy. Grupa ta składa się głównie z nauczycieli języków, chcielibyśmy jednak zaangażować więcej nauczycieli plastyki, TIK i języków obcych, którzy mogliby wnieść swoją fachową wiedzę i sprawić, by projekty te mogły być realizowane bez zakłóceń.

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

Jako szkoła eTwinning w jaki sposób możecie współpracować i promować odpowiednie działania wśród szkół, kolegów oraz lokalnej społeczności w swoim regionie? Szkoły eTwinning to organizacje uczące się i jako takie dążą do udziału w inicjatywach, których celem jest promowanie dzielenia się wiedzą. Warsztaty, szkolenia w miejscu pracy, dyskusje przy okrągłym stole, prozentacje projektu przez cały rok szkolny mogą być i są realizownae w naszej placówce. Dzielimy się w ten sposób rezultatami naszych działań i wymieniamy dobrymi praktykami. Lokalne władze szkolne i organy administracyjne są zawsze po naszej stronie, oferując dofinansowania do naszych przedsięwzięć. Ponadto, projekty realizowane w ramach programu Erasmus+, które powstały z wcześniejszych partnerstw eTwinning przyczyniają się do naszej ciągłej transformacji i ewolucji. Czy mogłaby Pani zaproponować jakieś działanie z Sieci Szkół UNESCO, które można by właczyć w koncepcję szkoły eTwinning? Sympozja z udziałem uczniów to inicjatywa, którą z pewnością warto powielać, ponieważ daje ona uczniom możliwość wyrażenia swojego zdania. Sympozja uwalniają uczniowską kreatywność, jednocześnie angażując ich w rzeczywisty i interaktywny kontekst i pomagając im zdobyć poczucie inicjatywy i przedsiębiorczości, ponieważ uczniowie aktywnie angażują się i w dużej mierze samodzielnie przygotowywują zaplanowane działanie, czy to sztuka, czy film, prezentacja, przedstawienie czy inna forma artystycznego wyrazu. Co więcej, udział uczniów w debatach poświęconym ustalanym co roku innym tematom zwiększa umiejętności uczniów w zakresie jezyka ojczystego oraz języków obcych, zwiększa świadomość i ekspresję kulturową, zgodnie z założeniami 8 kompetencji kluczowych. W czasie trwania debat uczniowie muszą wyszukiwać określone informacje, muszą przygotować i przedyskutować dany temat, ćwiczyć mówienie do szerszej publiczności, bronić swoich argumentów i kontrargumentować. Obydwa typy zadań - jezykowe i artystyczne - mogą być wykonywane wspólnie i organizowane online, za pomocą Adobe Connect i eTwinning Live.

Wykorzystanie dziedzictwa kulturowego Europy

– inne zasoby edukacyjne

Szkoła: Szkoła Językowa im. Iwana Vazova, Płowdiw, Bułgaria Dyrektor: Anelia Miteva Nauczyciel: Maya Kyulevchieva Jakiego rodzaju zadania powiązane z tematyką dziedzictwa kulturowego zorganizowaliście w swojej szkole? Uczniowie przy wsparciu nauczycieli przygotowali różnego rodzaju prezentacje na takie tematy jak: Dziedzictwo kulturowe Bałkanów, grecko-rzymskie zabytki kultury, dziedzictwo chrześcijańskie, obiekty dziedzictwa UNESCO, pieśni Anelia Miteva Maya Kyulevchieva bistrickich kobiet (Bistriszkite babi), martenica, itp. Zorganizowaliśmy również otwarte lekcje geometrii w hafciarstwie ludowym oraz geometrii w kilimach z Cziprowci. Zorganizowaliśmy również wideokonferencje z innymi szkołami UNESCO z Kijowa na Ukrainie oraz z Baku w Azerbejdżanie, które pracują nad projektem UNESCO pt.: „Learning for the Future”. Zrealizowaliśmy także kilka projektów eTwinning, takich jak: „Similar and different traditions between Bulgarian and Polish cultures”, „Hello, etwin friends! Let’s play together old games!”, „Food Globalisation”, „A proverb a day keeps the boredom away „When two cities mean Europe”. Czy myśli Pani, że jako Szkoła eTwinning możecie zaangażować w realizowane zadania więcej nauczycieli ze swojej szkoły? W chwili obecnej pracujemy nad projektem Erasmus+ zatytułowanym „Teaching Materials and Activities for UNESCO Schools”, w którym realizujemy następujące tematy: Zrównoważony rozwój, obywatelstwo, edukacja międzykulturowa, dziedzictwo kulturowe, pokój i prawa człowieka. Organizujemy także otwarte lekcje poświęcone różnorodnym tematom, a także oferujemy naszym uczniom możliwości zaprezentowania swojej pracy podczas różnego rodzaju festiwali i obchodów. Każdego roku w nasze działania angażuje się coraz więcej nauczycieli, a ponieważ jesteśmy teraz Szkołą eTwinning, możemy pełnić rolę ambasadorów i angażować więcej zainteresowanych stron, w tym sąsiednie szkoły, władze miejskie oraz lokalną społeczność. Jako szkoła eTwinning w jaki sposób możecie współpracować i promować odpowiednie działania wśród szkół, kolegów oraz lokalnej społeczności w swoim regionie? Jako szkoła eTwinning możemy dzielić się dobrymi praktykami z naszymi kolegami i koleżankami, uczestniczyć w konferencjach regionalnych i edukacyjnych, a także promować eTwinning i nasze działania wśród innych nauczycieli. Będąc organizacją dynamiczną musimy upowszechniać nasze działania i dążyć do osiągnięcia synergii z innymi sieciami. Jestem przekonana, że wielu partnerów ze stowarzyszenia UNESCO byłoby zainteresowanych współpracą w ramach projektów eTwinning poświęconych dziedzictwu kulturowemu.

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

Szkoła: Osnovna šola Simona Gregorčiča Kobarid, Słowenia Dyrektor: Melita Jakelj Nauczyciel: Aurora Calvet Jakiego rodzaju zadania powiązane z tematyką dziedzictwa kulturowego zorganizowaliście w swojej szkole? Niedawno obchodziliśmy 50. rocznicę istnienia naszej szkoły. Poświęciliśmy bardzo dużo czasu na szukanie informacji na temat naszej szkoły w przeszłości. Zorganizowaliśmy wystawę i dzień otwarty, podczas którego naszą szkołę odwiedziło 200 osób. Uczniowie pracowali nad tematem dziedzictwa kulturowego, wychodząc do muzeów, oglądając stare zabudowania i wystawy; współpracowali również ze swoimi dziadkami. Inna klasa, wspólnie z partnerami z Hiszpanii, przeprowadziła projekt zatytułowany „Happy to meet each other”, podczas którego przedstawialiśmy naszą kulturę partnerom.

Melita Jakelj

Każdego roku realizujemy projekt angażujący całą szkołę - wszystkich 330 uczniów oraz wszystkich nauczycieli i innych pracowników. W tym roku odkrywaliśmy korzyści współpracy ze starszymi pokoleniami; w przyszłości nadal będziemy włączać rodziców i dziadków w podobne przedsięwzięcia. Czy w ramach eTwinningu organizujecie działania nawiązujące do sieci Szkół Stowarzyszonych UNESCO? Tak, pozostajemy w kontakcie ze szkołą ze Słowenii i z Czech; zaczęliśmy także przygotowywać projekt eTwinning na następny rok szkolny, który będzie poświęcony dziedzictwu kulturowemu. Czy myśli Pani, że jako Szkoła eTwinning możecie zaangażować w realizowane zadania więcej nauczycieli ze swojej szkoły? Tak, w przyszłym roku wszyscy nauczyciele będą zaangażowani, ponieważ przeprowadzamy projekt Erasmus+, który będzie również zarejestrowany w eTwinningu. Myślę, że skoro jesteśmy Szkołą eTwinning, spoczywa na nas duża odpowiedzialność, tak więc powinniśmy promować innowacyjne nauczanie i uczenie się. Oprócz pracy, którą będziemy wykonywać i oprócz innych nauczycieli, których będziemy angażować, nasza pozycja i misja muszą być wspierane przez ministerstwa oraz inne władze oświatowe. Szkoły eTwinning z pewnością będa odgrywały rolę ambasadorów eTwinning, co może wnieść innowację do metod nauczania, kultywować ducha współpracy i inspirować kolejnych nauczycieli do pójścia w tym kierunku. Dziedzictwo kulturowe to jeden z wielu możliwych tematów, który nauczyciele mogą realizować angażując całą szkołę, by pomagać uczniom budować przyszłość na znajomości przeszłości.

Wnioski końcowe

Wnioski Końcowe Santi Scimeca, kierownik projektu eTwinning, Centralne Biuro eTwinning eTwinning świętuje Europejski Rok Dziedzictwa Kulturowego realizując wiele przedsięwzięć: warsztatów, konferencji, seminariów, działań online, materiałów i oczywiście poprzez tę właśnie książkę. By jeszcze lepiej zrozumieć, jaką popularnością cieszy się dziedzictwo kulturowe wśród eTwinnerów, poniższy przykład powinien odpowiedzieć sam za siebie. Na początku 2018 roku Komisja Europejska poprosiła eTwinning o wybranie trzech najlepszych projektów, które miały otrzymać specjalną formę uznania podczas konferencji kończącej Europejski Rok Dziedzictwa Kulturowego. Tak powstała „Specjalna Nagroda eTwinning Dziedzictwo Santi Scimeca Kulturowe”. Natychmiast uruchomiono kampanię komunikacyjną, zachęcajac nauczycieli do ubiegania się o tę nagrodę poprzez aplikowanie o Krajową Odznakę Jakości. Już po kilku miesiącach, ale jeszcze na długo przed termnem końcowym zgłoszeń, do tej nagrody specjalnej zgłoszono ponad 600 projektów (jedna trzecia wszystkich zgłoszeń do Odznaki Jakości). To pokazuje dwie rzeczy: po pierwsze, że nauczycieli bardzo interesuje temat dziedzictwa kulturowego, kiedy podejmują wspólne działania z kolegami z całej Europy i po drugie, że nauczyciele wciąż odkrywają pojęcie dziedzictwa kulturowego oraz jego znaczenie dla lokalnych społeczności i dzieci. Czytelnik tej książki już na pewno do tej pory przekonał się, jak bogate jest dziedzictwo kulturowe Europy. Ono otacza nas i jest bardziej widoczne, niż nam się z pewnością wydawało. Jednak nie wszystko, co jest stare, jest naszym dziedzictwem kulturowym. Tylko coś, co jest wynikiem ludzkiej działalności i co jest celowo chronione, zachowywane lub wskrzeszane, a nie pozostawione do naturalnego zanikania, zapomnienia lub zniszczenia może zostać uznane za dziedzictwo kulturowe. Wszyscy wiemy (co stanowi część naszego dziedzictwa kulturowego, jak możnaby tutaj powiedzieć), że jedynym sposobem, aby dowiedzieć się, kim naprawde jesteśmy i dokąd dążymy jest zdobycie wiedzy o tym, skąd pochodzimy. Nasza kultura to dynamicznie zmieniający się zestaw norm, które podlegają ustawicznym zmianom: czasami trwa to wieki, czasami tylko pół pokolenia. W dzisiejszych czasach płynnego społeczeństwa, jak ująłby to Bauman, musimy zakotwiczyć nasze wartości w czymś, co jest naprawdę ugruntowane i dowiedzione, poddając w wątpliwość oferowane nam proste rozwiązania złożonych problemów.

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

Nasze dziedzictwo kulturowe to nie tylko zabytki i przepisy kulinarne, to też sposób, w jaki myślimy i interpretujemy naszą rzeczywistosć. Na szęście filozofowie i uczeni, zwykli ludzie i wizjonerzy przez całe wieki odciskali swoje piętno na naszej kulturze i mogą nam pomóc. Nasza historia i dziedzictwo kulturowe nie powinno być postrzegane jako ciężar, który musimy dźwigać, ale jako odpowiedź na nasze wątpliwości: jako rzetelny kompas w tych niekiedy trudnych do pojęcia i dezorientujących czasach. Tegoroczna książka eTwinning to podarunek dla wszystkich eTwinnerów, którzy zawsze chcieli zaangażować się w projekt poświęcony dziedzictwu kulturowemu, ale nigdy tego nie uczynili, bo nie wiedzieli od czego zacząć. To także prezent dla wszystkich nauczycieli, dla których dziedzictwo kulturowe stało się sposobem na wprowadzenie treści historycznych podczas swoich zajęć w ciekawy i oparty na zabawie sposób, i którzy nie zdawali sobie sprawy, że może być to coś więcej: może być to sposób na odczytywanie naszej teraźniejszości i wyposażanie się na przyszłość.

Bibliografia

Bibliografia • Alsayyad, Nezar (ed.), Consuming Tradition, Manifacturing Heritage. Global Norms and Urban Forms in the Age of Tourism. New York: Routledge, 2001. • Bendix, R.F., Eggert, A., Peselmann., A. (eds.), Heritage Regimes and the State. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen, 2012. • Rada Europy, Faro, 2005. https://www.coe.int • Komisja Europejska, Towards an integrated approach to cultural heritage for Europe, 2014 http://ec.europa.eu/assets/eac/culture/library/publications/2014-heritage-communication_en.pdf • Decyzja Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/864 z dnia 17 maja 2017 r. w sprawie Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego (2018). https://eur-lex.europa. eu/legal-content/PL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32017D0864&from=PL • Jakoba Sraml Gonzalez, Trends in practical cultural heritage learning in Europe 2012, Research report, The Nordic Centre of Heritage Learning 2012 • Lazzaretti, Luciana, The resurge of the “societal function of cultural heritage”. An introduction. City, Culture and Society, 3:4 (2012): 229–233. • Sonkoly, G., Vahtikari, T., Innovation in Cultural Heritage Research.For an integrated European Research Policy. Brussels: European Commission, 2018. • Special Eurobarometer Report, Cultural Heritage, 2017. http://ec.europa.eu/commfrontoffice/publicopinion/index.cfm/WhatsNew/index • Strona internetowa Europejskiego Roku Dziedzictwa Kulturowego http://europa.eu/ cultural-heritage/european-year-cultural-heritage_pl

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

Wydawnictwo Centralne Biuro Programu eTwinning (CSS) www.etwinning.net European Schoolnet (EUN Partnership AISBL) Rue de Trèves 61, 1040 Brussels, Belgium www.europeanschoolnet.org Redakcja i korekta: Irene Pateraki, Santi Scimeca Koordynacja oprawy graficznej Claire Morvan Koordynacja językowa Danosh Nasrollahi Projekt oryginalny Pitch Black Graphic Design Haga/ Berlin

ISBN 9789492913692 Opublikowano we wrześniu 2018 r. Poglądy wyrażone w tej publikacji są poglądami ich autorów i niekoniecznie pokrywają się z poglądami Komisji Europejskiej lub Centralnego Biura Programu eTwinning. Niniejsza publikacja została wydana na zasadach i warunkach określonych w licencji Attribution-Non Commercial-Share Alike 3.0 Unported Creative Commons (CC BY-NC-SA 3.0) (http://creativecommons.org/ licenses/by-nc-sa/3.0/) Publikacja powstała przy wsparciu finansowym unijnego programu Erasmus+. Publikacja odzwierciedla wyłącznie poglądy autorów. Unia Europejska nie ponosi odpowiedzialności za wykorzystanie zawartych w niej informacji.

DTP i druk HOFI Studio Nakład 1000

http://europa.eu/cultural-heritage

Czerpiąc z przeszłości, kształtujemy naszą przyszłość: europejskie dziedzictwo kulturowe poprzez eTwinning

www.etwinning.net

Projekt współfinansowany w ramach programu Unii Europejskiej „Erasmus+”