Wascabi 2025 - De transformerende kracht van cultuur
De transformerende kracht van cultuur
Cultuur is een krachtige hefboom in het sociaalcultureel werk. Ze biedt ruimte voor expressie, verbinding en verandering. Kunst en cultuur maken mensen sterker, verlagen drempels en openen nieuwe perspectieven. De cultuurfunctie komt tot uiting in diverse vormen: als artistieke creatie, als gedeelde ervaring of als middel om maatschappelijke uitdagingen aan te pakken. Soms expliciet, soms subtiel, altijd met impact.
Maar cultuur is meer dan kunst alleen. Het is ook de manier waarop we onze waarden, normen en gewoontes vormgeven en doorgeven. Die bepalen hoe we samenleven. Ze kunnen het onderwerp zijn van kritisch debat of van sociale actie. Soms bevestigen ze bestaande structuren, soms dagen ze die net uit. In het sociaal-cultureel volwassenenwerk wordt deze brede cultuurfunctie vaak verbonden met andere opdrachten zoals leren, gemeenschapsvorming en politisering.
Liefdevolle
lijven
– Dito vzw
Verlangen naar intimiteit is een basisbehoefte, ook voor mensen met een handicap. Maar seksualiteit bij hen wordt doorgaans genegeerd. Het komt nauwelijks aan bod in de media of thema’s zoals seks, daten en relaties worden voor hen niet serieus genomen. Met de fototentoonstelling Liefdevolle Lijven wil
Zeven inspirerende praktijken schotelen wij u hier voor, waarin cultuur een centrale rol speelt. Van kunst als weg naar inclusie en empowerment, over literatuur als brug naar verbondenheid, tot fotografie en digitale storytelling als middel om stemmen te laten klinken. Elk project toont hoe cultuurparticipatie bijdraagt aan persoonlijke groei, sociale cohesie en maatschappelijke bewustwording. Cultuur bewijst daarmee telkens opnieuw haar verbindende en transformerende kracht.
Dito deze vooroordelen van de baan vegen en het taboe rond seksualiteit van mensen met een handicap doorbreken. Dito vzw is een vereniging van en voor personen met een handicap of chronische ziekte en hun netwerk. Zij streven er naar om personen met een handicap volwaardig te laten participeren aan de samenleving.
Omdat beelden vaak meer zeggen dan woorden werd voor deze tentoonstelling een samenwerking aangegaan met fotografe Morgane Gielen, oprichtster van het inclusieve
modellenbureau No Babes Agency. Morgane interviewde en filmde 10 duo’s, variërend van mensen met een fysieke of verstandelijke handicap tot personen met neurodiversiteit of gehoorbeperkingen. Het resultaat zijn 20 imposante foto’s. Door zichzelf letterlijk bloot te geven willen ze een positief beeld schetsen en seksualiteit bij mensen met een handicap normaliseren. Naast de foto’s krijg je via korte videofragmenten ook 10 meeslepende getuigenissen over liefde, seksualiteit, intimiteit en leven met een handicap. Wat betekent seksualiteit voor hen, welke drempels ervaren zij in de maatschappij, voelen ze zich gerepresenteerd in onze samenleving? De tentoonstelling prikkelt mensen om het gesprek hierover te voeren met elkaar.
Liefdevolle Lijven reist nog tot eind 2025 doorheen Vlaanderen.
De verbindende kracht van beeldtaal – Impuls vzw
Als je mensen met elkaar wil verbinden, kan je niet anders dan het samen te hebben over wat je ziet, ervaart, beleeft. Hoe je kijkt naar de dingen, wat dat met je doet, wat je nodig hebt en dat kunnen uitspreken: het vraagt vaardigheden en veiligheid. Impuls leert dat alles aan en oefent met mensen in groepen.
Maar de organisatie experimenteert ook met meer laagdrempelige manieren om te verbinden met elkaar. Beeldtaal zoals fotografie is hiervoor erg geschikt. Je ondervindt bijvoorbeeld aan den lijve hoe een ander cameraperspectief een ande-
re waarneming, een ander gevoel oproept. Zo werk je aan empathie zonder het te benoemen.
Met CONTRAST zette Impuls een fotoproject op met verschillende partners, waaronder SAAMO Antwerpen en BREEDBEELD, en met ondersteuning van Hilde Braet, een experte in instrumentele fotografie. Tien weken lang werkten ze met buurtbewoners in superdiverse wijken van Antwerpen. Mensen met totaal andere achtergronden fotografeerden met hun smartphone hun eigen ervaringen met diversiteit in hun buurt. Dit leverde mooie uitwisselingen tussen verschillende visies op. Het toonmoment in Filmhuis Klappei aan het einde van het traject was de kers op de taart en opende het debat voor nog meer mensen in de wijk.
In 2024 kreeg het project een vervolg met Schakels: diepgaande uit-
wisseling tussen buddy’s. Het project voor 2025 krijgt nu volop vorm. Telkens leert Impuls bij over hoe ze fotografie kan inzetten in situaties waar bijvoorbeeld spreken over gevoelens minder evident is.
Boek & Babbels
– FMDO vzw
Boek & Babbels is een initiatief van FMDO vzw, een organisatie die verenigingen van mensen met een migratieachtergrond ondersteunt en die via diverse projecten een positieve impact heeft in onze superdiverse samenleving. Het doel van Boek
& Babbels is anderstaligen samen met Nederlandstalige vrijwilligers op een interactieve manier samen te laten lezen.
Tijdens leescafés delen de buddy’s hun leesplezier met anderstaligen door op een interactieve manier voor te lezen, zowel in duo’s als in groep. Bij het interactief voorlezen gaat het niet enkel over het boek en over het lezen van het boek, maar door het boek leren de buddy’s elkaar ook kennen. De voorlezer stelt vragen aan de anderstalige om zo diens verbeelding te prikkelen. Een passage in het boek over verhuizen kan bijvoorbeeld leiden tot een gesprek waarbij de buddy’s persoonlijke ervaringen over verhuizen delen. Elke leessessie start met een gezamenlijk moment waarna de groep wordt opgedeeld in 10 duo’s, telkens een anderstalige met een Ne-
derlandstalige. Vervolgens wordt in twee keer 45 minuten een verhaal gelezen. Meestal leest de buddy voor, maar soms is het ook de anderstalige die zelf wil voorlezen. Elke sessie eindigt met een nagesprek in groep. De bedoeling is dat anderstaligen niet enkel op een laagdrempelige manier Nederlands leren, maar dat ze ook hun netwerk uitbreiden.
Het project loopt al in Brugge en Roeselare. Het is de bedoeling om het ook in vier andere steden in Vlaanderen op te starten. Per stad worden er drie trajecten van een half jaar georganiseerd. Gezien het succes wordt nu al gekeken hoe partners de leescafés kunnen voortzetten.
Femke den Hollander voor FMDO vzw
Kunstuur – Avansa Limburg
Via kunst aan inclusie en participatie werken, dat was het doel van het kunstproject van Avansa Limburg samen met Horizont vzw en het Kunstuur in Hasselt. Tien deelnemers met ervaring met leven in armoede gingen samen op ontdekkingsreis in de wereld van de kunst. Ondanks hun uiteenlopende ervaringen hadden ze één gemeenschappelijke ambitie: kunst maken en zichzelf uitdrukken.
Dit project wilde de artistieke kwaliteiten van mensen in armoede zichtbaar maken en waarde geven, en zo armoede en uitsluiting aankaarten bij een breder publiek. Onder begeleiding van Avansa Limburg en knst., de Hasseltse kunstacademie, leerden de deelnemers niet alleen over kunst en de verschillende kunststromingen. Ze gingen zelf ook actief op zoek naar kunst en creëerden tot slot een eigen kunstwerk. Voor dit eigen kunstwerk deden de deelnemers inspiratie op in de tentoonstelling van Het Kunstuur in het oud stadhuis van Hasselt.
Zo koos een van deelnemers voor een zelfportret van de Vlaamse schilder Rik Wouters en legde haar eigen interpretatie van menselijk lijden en fierheid vast op doek. Dit creatieve proces mondde niet alleen uit in kunstwerken, maar ook in nieuwe vriendschappen. De meeste deelnemers hadden geen ervaring met zelf kunst maken, maar ze hadden na het traject de smaak te pakken. Maar liefst zes van de tien deelnemers sloten zich nadien aan bij de kunstacademie.
De schilderijen werden uiteindelijk tentoongesteld en geveild, de opbrengst verdeeld tussen de deelnemers en de vzw Horizont. Het Kunstuur-project heeft de deelnemers geholpen hun grenzen te verleggen, hun creativiteit te ontdekken en hun werk met trots te delen. Ze waren geen kunstenaars, ze zijn het geworden.
Samen lezen in de gevangenis
– Bond Zonder Naam
Bond Zonder Naam gebruikt de ‘Samen Lezen’-methode om groepen in kwetsbare situaties, zoals mensen in armoede, in de psychiatrie en gedetineerden, in aanraking te brengen met literatuur. De methode is eenvoudig: een leesbegeleider leest teksten voor aan de groep en bespreekt ze samen met hen. In deze laagdrempelige ruimte kunnen deelnemers hun gedachten en gevoelens over de tekst delen. De methodiek wordt vooral ingezet in langdurige trajecten, zoals in gevangenissen, waar deelnemers geregeld samenkomen om literatuur te verkennen en om via de literatuur zelf op verhaal te komen en naar mekaars verhalen en interpretaties te luisteren.
In de gevangenissen van Leuven Centraal en Beveren is het project een succes. Gedetineerden waarderen de continuïteit en het emotioneel veilige klimaat van de leesgroepen. De gekozen teksten zijn vaak gelaagd en komen uit de wereldlitera-
tuur. Ze behandelen thema’s die de deelnemers persoonlijk raken, zoals verlies of verbinding. Dit stimuleert gesprekken over hun eigen leven en de uitdagingen waar ze mee af te rekenen hebben.
Een van de deelnemers vertelde bijvoorbeeld bij het lezen van een tekst over ‘dingen verliezen’ dat gedetineerden expert zijn in verliezen, want zij hebben alles verloren. Vanuit de teksten ontstaan gesprekken over hun leven in de gevangenis, maar alleen als de gedetineerden dit zelf willen. De leesbegeleider stuurt de gesprekken nooit bewust in die richting. De leesbegeleiders, die zorgvuldig geselecteerde vrijwilligers zijn, creëren een veilige omgeving waarin alles wat de gedetineerden delen, vertrouwelijk blijft.
Het project brengt gedetineerden in contact met kunst en cultuur, wat hen helpt om hun empathisch vermogen en zelfbewustzijn (verder) te ontwikkelen. Het biedt hun een uitlaatklep voor emoties en een schoonheid en escapisme die ze vaak missen achter de tralies. Literatuur wordt gezien als een recht op waardigheid, een mensenrecht dat essentieel is voor hun sociale en emotionele ontwikkeling.
Digitale verhalen als brug naar cultuur
– LINC vzw
Voor LINC vzw zijn verhalen de kern van hoe je mensen verbindt en laat deelnemen aan de samenleving. De aanpak van deze vzw integreert meervoudige geletterdheid, waarbij ze traditionele en digitale vaardigheden combineren om cultuur toegankelijk te maken.
LINC gelooft dat iedereen een verhaal heeft dat gehoord mag worden. Digitale middelen zijn een krachtige manier om deze verhalen te delen en te bewaren. Door deelnemers digitale dragers te laten verkennen voor eigen vertellingen, komen ze ook in contact met verhalen op gelijkaardige platformen. Dit gooit voor hen de deuren van de digitale wereld open.
Digitale verhalen maken complexe thema’s tastbaar, geven ruimte aan diverse stemmen en stimuleren dialoog. Deelnemers leren niet alleen een verhaal te vertellen, ze leren ook kritisch om te gaan met digitale media. Door verhalen naar boven te brengen en ze via digital storytelling te capteren, wordt cultuur bewaard en gedeeld. Iedereen kan zijn of haar stem laten horen.
Een voorbeeld hiervan is het traject “En na de verhalen”, waarbij LINC ouderen stimuleert om hun verhaal creatief en digitaal vorm te geven, zodat hun ervaringen bijgehouden en gedeeld worden. Dat leidt tot nieuwe kansen op verbinding. LINC creëert ook een netwerk waarin deelnemers digitale verhalen en uitdagingen bespreken. Op die manier verlagen ze de drempel tot de digitale wereld. Cultuur vormt zo op verschillende manieren een brug tussen de analoge en digitale wereld.
Vrouwelijke pioniers uit de migratie vieren
– Empact vzw
Zwarte Zondag, op 24 november 1991, was een klap, zeker voor de Marokkaanse gemeenschap in Antwerpen, een stad waar een op de vijf inwoners extreemrechts kon smaken. FMV, dat later vervelde tot Empact, maakt er sindsdien een erezaak van om mensen met een migratieachtergrond te versterken en de rijkdom die ze letterlijk en figuurlijk meebrengen, te vieren.
Somaya Korkzine is te jong om Zwarte Zondag bewust te hebben meegemaakt. Maar de naschokken die deze politieke aardbeving veroorzaakte, heeft ook zij gevoeld. Ze is ondertussen dertien jaar actief bij Empact, de sociaal-culturele organisatie die voordien door het leven ging als de Federatie van Marokkaanse Verenigingen.
De naamsverandering weerspiegelt de manier waarop de maatschappij veranderd is de afgelopen decennia.
“Onze organisatie is ontstaan vanuit de Marokkaanse gemeenschap in Borgerhout in de jaren ‘90. Ze is sindsdien uitgegroeid tot een koepelorganisatie die de diversiteit van de steden en buurten waarin ze actief is, weerspiegelt. Met meer dan 30 verschillende origines onder onze leden, was het tijd voor een nieuwe naam.”
De missie bleef echter onveranderd. Empact verdedigt de rechten van minderheden, op het niveau van burgers en van organisaties, en versterkt verenigingen. Ze bieden in Vlaanderen een platform aan zowat 128 verenigingen die ze bewust
maken van rechten en plichten en ondersteunen in hun groei en ontwikkeling.
Empact werkt daarnaast rond de inclusie van vrouwen met een migratieachtergrond. Somaya is educatief medewerkster in Brussel en richt zich vooral op vrouwen uit kwetsbare wijken. “Wijken waar de armoede onder vrouwen met een migratieachtergrond toeneemt. We hebben een programma opgezet om vrouwen te betrekken bij de samenleving, via workshops over burgerschap en persoonlijke ontwikkeling met focus op hun talenten en vaardigheden.”
Haar grote trots is momenteel het project “60 jaar, 60 portretten van vrouwen” naar aanleiding van de zestigste verjaardag van de eerste samenwerkingsakkoorden tussen België, Marokko en Turkije, het begin van deze migratiestromen naar ons land. “Tien jaar geleden organiseerden we de herdenking van 50 jaar Marokkaanse migratie met een grote tentoonstelling. Maar deze keer wilden we de focus leggen op vrouwen. Hun verhalen worden veel te vaak vergeten.”
Het project belicht inspirerende vrouwen met diverse ambities die een belangrijke rol hebben gespeeld in de gemeenschap. Er is bijvoorbeeld het verhaal van een van de eerste Marokkaanse vrouwen in België met een eigen winkel in de buurt van de Gentsesteenweg in Molenbeek. Ongehoord, in die tijd. “Ze was haar eigen baas, ze was financieel onafhankelijk. Het is belangrijk om ook die inspirerende verhalen te vertellen.”
Voor “60 jaar, 60 portretten van vrouwen” zijn verschillende evenementen gepland, zoals debatten en herdenkingen rond de geschiedenis van migratie. De aftrap werd eind
2024 gegeven met een workshop waarin vrouwen uit de migratie vertelden over hun ervaringen op de Nationale Vrouwendag. De expo met de verhalen van vrouwen uit de diaspora begint later dit jaar in Brussel, en reist dan naar Antwerpen en Gent. “We hopen ze ook naar de landen van herkomst te brengen om daar het verhaal te delen over hoe ze in België hebben geleefd en gewerkt.” “Veel vrouwen beseften zelf niet hoe uitzonderlijk hun verhaal is. Ze dachten dat hun leven ‘maar gewoon’ was maar zij waren pioniers. Ze hebben ervoor gezorgd dat er meer deuren zijn opengegaan voor de volgende generaties. Jongeren zijn zich niet altijd bewust van die familiegeschiedenis. Sommige grootouders vertellen niet graag over de pijn en over het trauma. Sommige gezinnen zijn echt uiteengerukt, jarenlang. Door hen hun verhaal te laten vertellen, verbinden we ook die verschillende generaties.”
