Ο Βιβλιοπόντικας είναι μια περιοδική έκδοση του Τμήματος Βιβλίου του Ποντιακού Συλλόγου Κατερίνης «Παναγία Σουμελά» Τ Ε Υ Χ Ο Σ
1 7
Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Σ
2 0 1 8
ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ: ΗΛΙΟΥΠΟΛΕΩΣ 40 * ΕΡΓΑΤΙΚΕΣ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ ΜΥΛΑΥΛΑΚΟΥ*
60 100 * ΤΗΛ: 2351021596— W W W.S OU ME LA. GR
ΓΙΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΘΕΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΩΝ ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΟΙΚΙΛΙΔΗΣ ΣΤΟ ΤΗΛ. 6937563012
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΕΥΧΟΥΣ:
Η ονοματολογία του Πόντου Επώνυμα, Ονόματα και Τοπωνύμια Η αναζήτηση της καταγωγής και του τρόπου διαμόρφωσης των επωνύμων απασχόλησε από νωρίς την ποντιακή γλωσσολογική έρευνα. Το 1935, στον 6ο τόμο του Αρχείου Πόντου, ο πολυγραφότατος Δημοσθένης Οικονομίδης, ασχολείται με το θέμα στο άρθρο του «Επώνυμα Ποντιακά». Ως αιτία της υιοθέτησης επωνύμων θεωρεί την ανάγκη διάκρισης προσώπων που έχουν το ίδιο βαπτιστικό όνομα. Καθώς μάλιστα μερικές φορές ούτε η χρήση του πατρικού ονόματος ξεκαθάριζε την ταυτοπροσωπία (τι Κοσμά ο Κωνσταντίνον), προστέθηκε και το παρωνύμιο (παρωνύμ’) ή αλλιώς επώνυμο. Αυτό μπορεί να είναι πατρωνυμικό (Κοσμίδης), οικογενειακό (Σπυράντης), δηλωτικό επαγγέλματος (Υφαντίδης), καταγωγής (Υψηλάντης) ή άλλου ιδιαίτερου χαρακτηριστικού (Καμπουρίδης). Όπως μάλιστα σημειώνει ο συγγραφέας
οι καταλήξεις -ίδης, -όπουλος κ.α πολλές φορές δεν είναι παρά ελληνοποιημένα επώνυμα της τουρκικής γλώσσας συχνά με την κατάληξη ογλου. Έτσι το επώνυμο Καριπίδης ή Γαριπίδης ήταν Καρίπογλου και προέρχεται από το τούρκικο garip= ξένος που μπορεί να μεταφραστεί σε Ξενίδης. Πολλά από τα αρχικά επώνυμα παλαιότερων χρόνων χάθηκαν είτε γιατί οι φορείς τους δεν άφησαν απογόνους είτε γιατί
τα άλλαξαν οι ίδιοι ή οι δάσκαλοι στα σχολεία. Ειδικά μετά τα μέσα του 19ου αιώνα όταν άρχισε να διευρύνεται η ίδρυση ελληνικών σχολείων, οι δάσκαλοι, κινούμενοι «υπό υπερμέτρου προς το ελληνίζειν ζήλον», αντικατέστησαν πολλά επώνυμα είτε ελληνοποιώντας τα τούρκικα είτε μεταφράζοντάς τα στην ελληνική, συχνά χωρίς επιτυχία. Έτσι ο Kabasakal-oglu = με πλούσιο γένι, έγινε Καμπασακαλίδης και ο Aslan-oglu=λέων έγινε Ασλανίδης ή Λεοντίδης. Ο «υπέρμετρος ζήλος» οδήγησε και σε αχρείαστες μεταβολές όπως των καταλήξεων -ετες ή -ίτας δηλωτικής της προέλευσης (Κοροξενέτες, Σουμελίτας) σε -ίδης (Κοροξενίδης, Σουμελίδης). Ανάμεσα στα δεκάδες επώνυμα που αναλύει ο συγγραφέας συναντάμε και μεσαιωνικά όπως τα Λαμπαδάριος, Νοτάριος, Ξιφιλίνος ή εκκλησιαστικά όπως τα Έξαρχος ή Επίτροπος.
Η ονοματολογία του Πόντου
1
Ο γλωσσολόγος Δ.Οικoνομίδης
1
Επώνυμα Χαλδίας τον 18ο αιώνα
2
Επώνυμα και παρωνύμια Οινόης και Σταυρίου
2
Ο γλωσσολόγος και λαογράφος Δημοσθένης Ηλ. Οικονομίδης (1858-1938)
Πόθεν το κύριο όνομα Λεμόνα;
3
Τοπωνύμια του Πόντου
3
Η επιστήμη της Ονοματολογίας και η ρευστότητα των ονομάτων
4
Με αφορμή την παρουσίαση της παραπάνω μελέτης του για τα ποντιακά επώνυμα, παραθέτουμε ένα μικρό βιογραφικό σημείωμα για τον παθιασμένο ερευνητή του πολιτισμού του Πόντου Δημοσθένη Ηλ. Οικονομίδη. Γεννήθηκε στην Αργυρούπολη αλλά ο πατέρας του καταγόταν από τη Χίο. Στον Πόντο ο πατέρας του βρέθηκε ως εξαγορασμένος δούλος από κάποιο σκλαβοπάζαρο της Ανατολής μετά την καταστροφή του 1822. Ο νεαρός Δημοσθένης αποφοίτησε από το Φροντιστήριο Τραπεζούντας και συνέχισε στη Μεγάλη του Γένους
Σχολή. Με τη βοήθεια ανθρώπων που πίστεψαν στις δυνατότητές του, στάλθηκε στο Μόναχο και τη Λειψία όπου σπούδασε
Ελληνικά, Λατινικά και Ιστορία της Φιλοσοφίας. Ο τίτλος της διδακτορικής του διατριβής το 1887 ήταν «Περί της φωνητικής της διαλέκτου του Πόντου». Δίδαξε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή ως το 1914 και ακολούθως έως το 1926 εργάστηκε για τη σύνταξη του Ιστορικού Λεξικού της νέας ελληνικής γλώσσας. Το 1931 ανέλαβε τη διεύθυνση του Μεσαιωνικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών. Πολυγραφότατος, αφιερώθηκε στη μελέτη και τη συγγραφή, με έμφαση στην ποντιακή γλώσσα και τον πολιτισμό.