ΒΙΒΛΙΟΠΟΝΤΙΚΑΣ Νο.21 - ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2019

Ο Βιβλιοπόντικας είναι μια περιοδική έκδοση του Σμήματος Βιβλίου του Ποντιακού ΢υλλόγου Κατερίνης «Παναγία ΢ουμελά» Σ Δ Τ Υ Ο ΢

2 1

΢ Δ Π Σ Δ Μ Β Ρ Ι Ο ΢

2 0 1 9

ΔΙΕΤΘΤΝ΢Η: ΗΛΙΟΤΠΟΛΕΩ΢ 40 * ΕΡΓΑΣΙΚΕ΢ ΚΑΣΟΙΚΙΕ΢ ΜΤΛΑΤΛΑΚΟΤ*

Διαμαντής Λαζαρίδης μικρό αφιέρωμα για ένα μεγάλο άνθρωπο

60 100 * ΣΗΛ: 2351021596— WWW.S OU ME LA. GR

ΓΙΑ ΔΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΢ΥΔΣΙΚΑ ΜΔ ΘΔΜΑΣΑ ΒΙΒΛΙΩΝ ΓΙΑΝΝΗ΢ ΠΟΙΚΙΛΙΓΗ΢ ΢ΣΟ ΣΗΛ.

6937563012 ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΣΔΤΥΟΤ΢:

Δηακαληής Λαδαρίδες, κηθρό αθηέρφκα γηα έλα κεγάιο

1

άλζρφπο Οη παροσζίες ηοσ ζηα θεζηηβάι βηβιίοσ ηοσ ζσιιόγοσ

1

Σηαηηζηηθοί πίλαθες ηες εθπαηδεύζεφς ηφλ Ειιήλφλ ηοσ Πόληοσ

2

Ο οπιαρτεγός Σ. Παπαδόποσιος

2

Τα δεκοζηεύκαηα ηοσ περηοδηθού Ξελοθάλες γηα ηολ Πόληο

3

Η κολή θαη ηο ηεραδηδαζθαιείο Πραζάρεφς

3

Άλζηκος Παπαδόποσιος

3

Λίγα ιόγηα γηα ηολ Δηακαληή Λαδαρίδε

4

Γηα ιίγνπο αλζξώπνπο κπνξείο λα πεηο κε βεβαηόηεηα «είκαη ηπρεξόο πνπ ηνλ γλώξηζα». Μεηαμύ απηώλ, κε ηα κάηηα ζηξακκέλα ζηε γε θαη ην πξόζσπν θόθθηλν από ληξνπή πνπ ηνλ μερώξηζεο από ηνπο άιινπο, ζα βξίζθεηαη πάληα ν Γηακαληήο. Έηζη ήζειε λα ηνλ απνθαινύλε όινη, κηθξνί θαη κεγάινη, ρσξίο ην «θύξηε» ή άιινπο πιεζπληηθνύο γηα ηελ επγέλεηα. Δμάιινπ δελ ηνπο ρξεηαδόηαλ απηνύο γηαηί ε επγέλεηα μερείιηδε από κέζα ηνπ απζόξκεηε θαη απηνλόεηε. Ο Γηακαληήο αλήθε ζηε δεύηεξε γεληά ησλ πξνζθύγσλ από ηνλ Πόλην. Έηνηκνο πάληα λα μεθηλήζεη γηα έλα ηαμίδη επηζηξνθήο ζηελ παηξίδα ηεο θαξδηάο ηνπ, έθπγε ζηα ηέιε ηνπ ΢επηέκβξε γηα ην κεγάιν ηαμίδη πξνο ην λεζί ησλ Μαθάξσλ. Σνλ πεξαζκέλν Ηνύιε είρε κόιηο νινθιεξώζεη κία αθόκε

επηηπρεκέλε πξνζθελπκαηηθή πεξηήγεζε ζηνλ Πόλην, ζηε δηάξθεηα ηεο νπνίαο βξαβεύηεθε από εθπξνζώπνπο ηνπ πλεπκαηηθνύ θέληξνπ ηεο πόιεο Οξληνύ. Δμάιινπ νη δεζκνί ηνπ κε ηνλ ηόπν ηνλ είραλ νδεγήζεη αλαπόθεπθηα ζηελ αλάπηπμε αληίζηνηρσλ δεζκώλ θηιίαο θαη βαζηάο εθηίκεζεο κε πνιινύο θαηνίθνπο ηεο επξύηεξεο πεξηνρήο

ηνπ Πόληνπ. Ζ «αηώληα επηζηξνθή» ζηνλ ηόπν θαη ην ρξόλν, ε πξνζπάζεηα επνύισζεο ηνπ ηξαύκαηνο ηεο πξνζθπγηάο πνπ ηνπ θιεξνδόηεζε ε εζλνηηθή ηνπ ηαπηόηεηα θαη νη κλήκεο ησλ πξνγόλσλ θαζόξηζαλ ηε δσή θαη ηε δξάζε ηνπ. Δπηδόζεθε έηζη ζε κηα δηαξθή αλαδήηεζε ηνπ πνιηηηζκηθνύ απνηππώκαηνο ηεο θπιήο ηνπ κέζα από ηε κειέηε, ηελ θαηαγξαθή θαη ηελ πξνβνιή ηεο πνληηαθήο ηζηνξίαο, γεσγξαθίαο θαη παηδείαο. Ηδηαίηεξε αγάπε έηξεθε γηα ηελ πνληηαθή δηάιεθην, ηε δνκή θαη ηελ εθκάζεζή ηεο, ηελ έξεπλα γύξσ από ηηο ιέμεηο θαη ηελ πξνέιεπζή ηνπο. Ο «δάζθαινο» όπσο ηνλ απνθαινύζαλ νη πνιπάξηζκνη θίινη θαη ζαπκαζηέο ηνπ άθεζε θιεξνλνκηά, πέξα από ην έξγν ηνπ, ηελ αλάκλεζε ηεο αληδηνηεινύο ηνπ αγάπεο γηα ηνλ πνληηαθό πνιηηηζκό.

Οι παρουσίες του στα φεστιβάλ βιβλίου του συλλόγου Ζ ζρέζε αγάπεο θαη εθηίκεζεο αλάκεζα ζην ζύιινγν θαη ηνλ Γηακαληή μεθίλεζε κε ηελ παξνπζία ηνπ γηα 1ε θνξά ηνλ Ηνύλην ηνπ 2010 ζην 12ν Φεζηηβάι Βηβιίνπ γηα ηνλ Πνληηαθό θαη Πξνζθπγηθό Διιεληζκό. Σόηε νη εθδειώζεηο γίλνληαλ ζηελ θεληξηθή πιαηεία ηεο πόιεο θαη ην ζέκα ηεο νκηιίαο ηνπ αθνξνύζε ηελ ηζηνξηθή πνξεία ηνπ Πνληηαθνύ Διιεληζκνύ. Δθηόο από ην πεξηερόκελν ηεο εηζήγεζήο ηνπ άθεζε ηηο θαιύηεξεο εληππώζεηο γηα ηνλ επγεληθό θαη γελλαηόδσξν ραξαθηήξα ηνπ. Από ηόηε ε ζρέζε απηή θαιιηεξγήζεθε πεξηζζόηεξν θαη όηαλ δελ κπόξεζε λα ζπκκεηάζρεη ιόγσ ππνρξεώζε-

σλ ζην θεζηηβάι ηνπ 2016 θαη ην αθηέξσκα ζηε αγαπεκέλε ηνπ Φάηζα δεζκεύζεθε γηα ην επόκελν θεζηηβάι. Έηζη ηελ άλνημε ηνπ 2017 άλνημε ηηο εθδε-

ιώζεηο ηνπ θεζηηβάι κε ηελ νκηιία ηνπ γηα ηα Κνηύσξα (Οξληνύ) ηνπ Πόληνπ. Ζ απήρεζε ηνπ ιόγνπ θαη ηεο πξνζσπηθόηεηάο ηνπ ήηαλ κεγάιε θη έηζη ηελ επόκελε ρξνληά 2018 ζπκκεηείρε μαλά ζην θεζηηβάι κε ηελ εηζήγεζε ηνπ γηα ηελ εθπαίδεπζε ζηνλ Πόλην θαη ηελ πεξίπησζε ηνπ Φξνληηζηεξίνπ Σξαπεδνύληαο. Πιένλ ε παξνπζία ηνπ είρε γίλεη ζεζκόο θαη ην 2019 ζεηξά είρε ε εηζήγεζε κε ζέκα ηελ εθπαίδεπζε ησλ Διιήλσλ ηνπ Γ. Πόληνπ. Γηα ηελ άλνημε ηνπ 2020 είρακε πξνγξακκαηίζεη, παξάιιεια κε ηε ζπκκεηνρή ηνπ, έλα ηδηαίηεξν πξνζσπηθό ηηκεηηθό αθηέξσκα.

΢ΔΛΙΓΑ

2

Στατιστικοί πίνακες της εκπαιδεύσεως των Ελλήνων στον Πόντο 1821-1922 του Δ.Λαζαρίδη

Ο Δ. Λαδαρίδες έγραυε ιήκκαηα γηα ηελ «Εγθσθιοπαίδεηα ηοσ Ποληηαθού Ειιεληζκού» , άρζρα ζηολ ηοσρηζηηθό οδεγό γηα ηολ Πόληο ηφλ εθδόζεφλ Ιλθογλώκφλ θ.α

Σν 1988 εθδίδεηαη από ηελ Δ.Π.Μ ζηε ζεηξά «Πεγαί ηεο ηζηνξίαο ησλ Διιήλσλ ηνπ Πόληνπ» θαη ζην Παξάξηεκα 16 ε κλεκεηώδεο εξγαζία ηνπ Γηακαληή Λαδαξίδε γηα ηελ ζηαηηζηηθή απνηύπσζε ηεο εθπαίδεπζεο ησλ Διιήλσλ ζηνλ Πόλην ηελ πεξίνδν 1821-1922. Ζ έξεπλα πξαγκαηνπνηείηαη κέζα από δύν θαηεγνξίεο πεγώλ: 1. Σελ παξάζεζε ζηαηηζηηθώλ πηλάθσλ γηα ζρνιεία, δαζθάινπο, καζεηέο θ.α πνπ «έρνπλ δεκνζηεπζεί θαηά θαηξνύο ζε βηβιία, πεξηνδηθά, εθεκεξίδεο, ή βξίζθνληαη σο ρεηξόγξαθα ζηελ θαηνρή ηδησηώλ, ζσκαηείσλ θ.ά».

2.Σελ θαηάξηηζε πηλά-

ζέγγηζε ηνπ γεσγξαθηθνύ πνληηαθνύ ρώξνπ γίλεηαη θαηά εθθιεζηαζηηθέο πεξηθέξεηεο εθηόο από ηνπο γεληθνύο πίλαθεο πνπ αλαθέξνληαη ζην πξώην θεθάιαην. Μέζα από ηηο ζειίδεο ηνπ κπνξνύκε λα παξαθνινπζήζνπκε ρξνλνινγηθά ηελ πνξεία ηεο ειιεληθήο εθπαίδεπζεο ζηνλ Πόλην από ηα αξρηθά «ιίγα θαη αηειή ζρνιεία» ησλ κεγαιύηεξσλ πόιεσλ, ηε ζεκαληηθή πξόνδν πνπ παξαηεξείηαη κεηά ην Υάηη–Υνπκαγηνύλ (1856), ηελ αικαηώδε αλάπηπμε κεηά ην 1880 κε ηελ εμάπισζε ηεο εθπαίδεπζεο ζε πόιεηο θαη ρσξηά έσο ηελ απνθνξύθσζε απηήο ηεο εμέιημεο ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ αηώλα.

«Ο οπλαρχηγός Σάββας Ι.Παπαδόπουλος (Χάτζικας Τάραλης)» του Δ.Λαζαρίδη στο Αρχείον Πόντου τ.45 Σν 1994 ν Γ.Λαδαξίδεο δεκνζηεύεη ζην Αξρείνλ Πόληνπ η.45 άξζξν γηα ηελ «εζληθή θαη θνηλσληθή δξάζε» ηνπ Κεξαζνύληηνπ ΢άββα Παπαδόπνπινπ (κε ην ςεπδώλπκν Υάηδηθαο Σάξαιεο) θαη ππόηηηιν «Αλέθδνην έγγξαθν γηα ηε δσή θαη ην έξγν ηνπ». Πξόθεηηαη γηα έλα πηζηνπνηεηηθόβηνγξαθηθό πνπ ππνγξάθνπλ θάηνηθνη ηνπ Γνπξνύρ θαη ηνπ Κνπιάθ -Καγιά Κερασούντας εγθαηεζηεκέλνη ζην ΢νρνύκ ην 1920. ΢θνπόο ηνπο ήηαλ ε δηεθδίθεζε

Ο

θσλ «ζρνιηθήο θηλήζεσο» αληιώληαο ζηνηρεία από βηβιία, πεξηνδηθά θαη άιια έληππα ζηα νπνία νη ζπγγξαθείο αλαθέξνληαη εηδηθώο ή θαη παξεκπηπηόλησο όηαλ πεξηγξάθνπλ ηε ζρνιηθή θαηάζηαζε δηαθόξσλ πεξηνρώλ ηνπ Πόληνπ». Δίλαη ζεκαληηθό λα αλαθέξνπκε όηη όινη νη πίλαθεο ζπλνδεύνληαη από εθηελή ζρόιηα ηνπ ζπγγξαθέα αλαθνξηθά κε ην πεξηερόκελν, ηελ πεγή θαη ην ηζηνξηθό πιαίζην. Έηζη παξάιιεια κε ηηο πεγέο αμηνπνηείηαη ε ηεξάζηηα βηβιηνγξαθία ηελ νπνία δηέζεζαλ ζην ζπγγξαθέα θνξείο θαη ηδηώηεο ηνπο νπνίνπο κλεκνλεύεη μερσξηζηά. Ζ πξν-

ΒΙΒΛΙΟΠΟΝΣΙΚΑ΢

από ην ηνπξθηθό θξάηνο πεξηνπζηαθώλ ζηνηρείσλ πνπ θαηείρε ν ΢άββαο Παπαδόπνπινο σο εθπξόζσπνο ησλ θαηνίθσλ θαη ηα νπνία δεκεύζεθαλ ή θαηαζηξάθεθαλ από ηνπο Νεόηνπξθνπο. Σν Ηνύλην ηνπ 1919 ν «Υάηδηθαο Σάξαιεο» απνβηβάδεηαη ζηελ Κεξαζνύληα επηθεθαιήο νκάδαο αληαξηώλ πξνθεηκέλνπ λα πξνζηαηεύζεη ηνπο δησθόκελνπο θαηνίθνπο ηεο Κεξαζνύληαο από ηνπο αηάθηνπο ηνπ Σνπάι Οζκάλ. ΢πιιακβάλεηαη όκσο θαη

εθηειείηαη. Ο Γ. Λαδαξίδεο εξεπλά πεγέο θαη καξηπξίεο, παξαζέηεη ζηνηρεία θαη μερσξηζηέο εθδνρέο θαηαιήγνληαο ζηελ επηβεβαίσζε ησλ γεγνλόησλ πνπ αλαθέξνληαη ζην έγγξαθν. Ο ΢άββαο Παπαδόπνπινο ππήξμε πξάγκαηη ζεκαίλνλ πξόζσπν ηεο πεξηνρήο θαη ηεο επνρήο, δηεπζπληήο ηνπ πεξίθεκνπ μπινπξηνληζηεξίνπ ηνπ Κνπιάθ–Καγηά θαη ησλ επηρεηξήζεσλ ηνπ νίθνπ Εαξίθε, απνζεθάξηνο ηνπ ηνπξθηθνύ ζηξαηνύ θαη δηαρεηξηζηήο κεγάιεο πεξηνπζίαο.

ΣΔΤΥΟ΢

21

΢ΔΛΙΓΑ

3

«Τα δημοσιεύματα του περιοδικού Ξενοφάνης για τον Πόντο» των Δ. Λαζαρίδη- Ε. Καρουμπή στο Αρχείον Πόντου τ.48 Σν πεξηνδηθό «Ξελνθάλεο» εθδηδόηαλ ζηελ Αζήλα από ηνλ Μθξαζηαηηθό ΢ύιινγν «Αλαηνιή» από ηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 1896 έσο ην Γεθέκβξην ηνπ 1910. Ο ζύιινγνο ηδξύζεθε ην 1891 κε ζθνπό ηελ «θάιπςε ησλ εθπαηδεπηηθώλ θαη εθθιεζηαζηηθώλ αλαγθώλ ηνπ ειιεληζκνύ ηεο Μ. Αζίαο θαη ηεο δηαζπνξάο ηνπ». Ζ ύιε ησλ επηά ηόκσλ θαη 600 ζειίδσλ ηνπ θαζέλα ηνπ πεξην-

δηθνύ, απνηειείηαη από: αξραηνινγηθέο θαη ηζηνξηθέο κειέηεο, βηνγξαθίεο θαη βηνγξαθηθά ζεκεηώκαηα, γεσγξαθηθά, ηνπνγξαθηθά θαη νδνηπνξηθά ζέκαηα, θηινινγηθέο θαη θηινζνθηθέο κειέηεο, βηβιηνθξηζίεο, εηδήζεηο γηα ην ζύιινγν Αλαηνιή, εηδήζεηο από ηε Μ.Αζία γηα ηα εθπαηδεπηήξηα, ηνπο δαζθάινπο, ηηο εθθιεζίεο, γηα επεξγεζίεο θαη πξνζθνξέο θαη δηάθνξα άιια ζέκαηα. Οη ζπγ-

γξαθείο απηήο ηεο εξγαζίαο ζπλέιεμαλ ηα δεκνζηεύκαηα εθείλα ηα νπνία αθνξνύλ ηνλ Πόλην θαη ηνπο Πνληίνπο θαη ηα παξνπζηάδνπλ ζηνλ 45ν ηόκν ηνπ Αξρείνπ ηνπ 19981999 ζε δύν κνξθέο: 1. Ωο πίλαθα δεκνζηεπκάησλ θαηά ηόκν θαη 2. σο επξεηήξην θύξησλ νλνκάησλ, ηόπσλ θιπ ζρεηηθώλ κε ηνλ Πόλην ζε δηάθνξεο εηδήζεηο.

«Η μονή και το ιεροδιδασκαλείο Πρασάρεως του Πόντου» του Δ. Λαζαρίδη στο Αρχείον Πόντου τ.49 Ζ κνλή Πξαζάξεσο, ζηα λόηηα ηεο Κεξαζνύληαο, πξνέθπςε ην 1901 από ηελ αλάγθε λα δηαζθαιηζηνύλ ηα πινύζηα έζνδα ελόο ηεξνύ πξνζθπλήκαηνο ηεο Παλαγίαο από ηε «δηαπάιε» κεηαμύ επηηξόπσλ θαη άιισλ πεξηνίθσλ. Σν 1909 απέθηεζε ηεξνδηδαζθαιείν ηεηξαεηνύο θνίηεζεο κε 200 νηθόηξνθνπο καζεηέο από ηε γύξσ πεξηνρή. ΢θνπόο ηνπ ηεξνδη-

δαζθαιείνπ ήηαλ «ν θαηαξηηζκόο δηδαζθάισλ, ηεξέσλ θαη εκπνξνππαιιήισλ». Με θαζεζηώο ζηξαηησηηθήο πεηζαξρίαο, νκνηόκνξθεο ζηνιέο, ηξνθεία, εθνξία, θιπ θαη πξόγξακκα «ζξεζθεπηηθώλ, παηδαγσγηθώλ, εκπνξηθώλ θαη εγθπθινπαηδηθώλ καζεκάησλ» απέθηεζε γξήγνξα ηε θήκε ελόο ζπνπδαίνπ δηδαθηεξίνπ κέζεο εθπαίδεπζεο γηα ηελ επν-

ρή. Σν 1914 δηαθόπεθε πξόσξα ε ιεηηνπξγία ηνπ ιόγσ «ησλ πνιεκηθώλ θαη πνιηηηθώλ εμειίμεσλ». Ο Γηακαληήο Λαδαξίδεο καο πξνζθέξεη κηα εμαηξεηηθά ελδηαθέξνπζα παξνπζίαζε ηνπ ηεξνδηδαζθαιείνπ θαη ηνπ ηζηνξηθνύ πιαηζίνπ ηεο επνρήο κέζα από επηζηνιέο θαη έγγξαθα πνπ δηαζώζεθαλ ζην αξρείν ηνπ ζπιιόγνπ «Αλαηνιή» ζηελ Αζήλα.

«Άνθιμος Παπαδόπουλος (1878-1962)» του Δ. Λαζαρίδη στο Αρχείον Πόντου τ.50 Σν 2004 ν Γηακαληήο Λαδαξίδεο δεκνζηεύεη ζην Αξρείν κηα ζύληνκε βηνγξαθία ελόο αλζξώπνπ πνπ ηαπηίζηεθε κε ηελ έξεπλα γύξσ από ηελ πνληηαθή δηάιεθην θαη ηελ ειιεληθή γιώζζα. Ο αξρηκαλδξίηεο Άλζηκνο Παπαδόπνπινο από ην ΢ηαπξί ηνπ Πόληνπ, αθνύ νινθιήξσζε ηηο ζπνπδέο ηνπ ζηε θηινζνθηθή ζρνιή ηνπ παλεπηζηεκίνπ ηεο Αζή-

λαο δίδαμε γηα ιίγν ζηα ηεξνδηδαζθαιεία ηεο ΢άκνπ θαη ηεο κνλήο Πξαζάξεσο. Σν 1914 δηνξίδεηαη ζπληάθηεο θαη αξγόηεξα δηεπζπληήο ηνπ «Ηζηνξηθνύ Λεμηθνύ ηεο Διιεληθήο Γιώζζαο» ηεο Αθαδεκίαο Αζελώλ. Τπήξμε από ηα ηδξπηηθά κέιε θαη γηα ρξόληα πξόεδξνο ηεο «Δπηηξνπήο Πνληηαθώλ Μειεηώλ» θαζώο θαη δηεπζπληήο- επηκειεηήο ηνπ

επηζηεκνληθνύ πεξηνδηθνύ ζπγγξάκκαηνο «Αξρείνλ Πόληνπ». Ο Α. Παπαδόπνπινο ζπλέγξαςε δεθάδεο εξγαζίεο ζρεηηθέο κε ηνλ Πόλην θαη ηελ πνληηαθή δηάιεθην, ηα ζπνπδαηόηεξα όκσο έξγα ηνπ είλαη ε «Ηζηνξηθή γξακκαηηθή ηεο πνληηθήο δηαιέθηνπ» ηνπ 1955 θαη ην «Ηζηνξηθόλ ιεμηθόλ ηεο πνληηαθήο δηαιέθηνπ» (1958-1961). Τα κείμενα ηοσ Βιβλιοπόνηικα ν.21 ζσνηάτθηκαν από ηον έθορο βιβλιοθήκης Γιάννη Ποικιλίδη

Λίγα λόγια για ηον Γιαμανηή Λαζαρίδη

Γελλήζεθε ην 1928 ζην ΢ηδεξόλεξν Γξάκαο, από γνλείο Πόληηνπο, πνπ θαηαγόηαλ απ’ ηελ παξαζαιάζζηα Βαδηζάλε (Φάηζα). Γνλείο ηνπ ν Θεκηζηνθιήο Λαδαξίδεο θαη ε Παξαζθεπή, ην γέλνο Καηζίδνπ. Ο παηέξαο ηνπ θαηά ηελ πεξίνδν ηεο Γελνθηνλίαο ζηξαηεύηεθε δύν θνξέο ζηα Σάγκαηα Δξγαζίαο, ηελ πξώηε ην 1918 ζην Δξδεξνύκ, απ’ όπνπ δξαπέηεπζε γηα λα επηζηξέςεη ζηα ρσξηά ηεο Φάηζαο, ηε δεύηεξε ην 1921, όπνπ επεηδή γλώξηδε ηελ ηνπξθηθή, ν Αμησκαηηθόο ηνπ Σάγκαηνο ηνλ αμηνπνίεζε σο δηεξκελέα θη όηαλ πήξε κεηάζεζε ζηε ΢ακςνύληα, ηνλ πήξε καδί ηνπ. Δθεί ζπκκεηείρε ζε κπζηηθή νξγάλσζε, ηεο νπνίαο ην ζπληνληζκό είρε ν Δπίζθνπνο Εήισλ Δπζύκηνο, κε θύξην έξγν ηε θπγάδεπζε αληαξηώλ θαη θπγόδηθσλ ζηε Ρσζία. Σν ’22, εμαηηίαο ηεο πιεξνθόξεζεο πνπ είρε απ’ ηε ζέζε ηνπ, θαηαιαβαίλεη όηη όια ζα γίλνπλ ρεηξόηεξα θαη ζηέιλεη γξάκκα ζηε ζύδπγό ηνπ Παξαζθεπή λα θύγεη κε ηα παηδηά ζηελ Διιάδα, πξάγκα πνπ γίλεηαη. Απνιύεηαη ην 1923, έξρεηαη ζηελ Διιάδα θαη βξίζθεη ηελ νηθνγέλεηά ηνπ ζηα Γηάλλελα. Σνπο πεγαίλεη ζηελ Καιακαξηά, όπνπ όκσο είρε ζπγθεληξσζεί κεγάινο αξηζκόο πξνζθύγσλ, ελώ νη άζιηεο ζπλζήθεο θαη ε πγξαζία ζηέιλνπλ πνιινύο ζην ζάλαην. Μεηαμύ απηώλ αξθεηνί απ’ ηελ νηθνγέλεηα ηνπ Γηακαληή, όπσο ε 4 εηώλ αδειθή ηνπ Υαξίθιεηα. Έλαο ζείνο ηνπ πνπ ππεξεηνύζε ζηε δηεύζπλζε επνηθηζκνύ Γξάκαο ηνπο κηιά γηα ηα όκνξθα ρσξηά βόξεηα ηεο Γξάκαο, πνπ έρνπλ θαιό θαη πγηεηλό θιίκα. Έηζη εγθαζίζηαληαη ζην ΢ηδεξόλεξν. Δθεί αλαδεηθλύεηαη ε εγεηηθή θπζηνγλσκία θαη ε αληδηνηειήο πξνζθνξά ηνπ παηέξα ηνπ ζηνπο θαηνίθνπο, γεγνλόο πνπ εθηηκνύλ νη θάηνηθνη ηνπ ρσξηνύ, επηιέγνληάο ηνλ γηα 4 ζπλνιηθά ηεηξαεηίεο Πξόεδξν ηεο Κνηλόηεηαο. Ο Γηακαληήο, 5 ρξόληα κεηά ηελ εγθαηάζηαζε ηεο νηθνγέλεηαο ζην ΢ηδεξόλεξν είδε γηα πξώηε θνξά ην θσο ηνπ θόζκνπ, 3ν παηδί κεηαμύ ησλ 6 αδειθώλ ηνπ. Πξνεγήζεθε ε Υαξίθιεηα (1919), ε Έιιε (1926), ν Γηάλλεο (1927, πνπ πήξε ην όλνκα ηνπ παππνύ ηνπ πνπ είρε πεζάλεη ζηηο εμνξίεο), ν Γηακαληήο (1928), ν Ρήγαο (1930) θαη ν Βύξσλ (1935). Μεηά ηελ απνθνίηεζε απ’ ην Γεκνηηθό ΢ρνιείν ηνπ ρσξηνύ ηνπ θνηηά ζην Γπκλάζην Γξάκαο, αθνινπζεί ε Παηδαγσγηθή Αθαδεκία Θεζζαινλίθεο θαη ζηε ζπλέρεηα αξρίδεη ε σξαία πεξηπέηεηά ηνπ σο Γαζθάινπ ζε δηάθνξεο πόιεηο θαη ρσξηά: Πεξηζηεξηά, Καιιίθπην θαη Παξαλέζηη Γξάκαο, ζηελ πόιε ηεο Γξάκαο θαη κεηά ζηε Θεζζαινλίθε. Γηεηήο κεηεθπαίδεπζε ζην Μαξάζιεην Γηδαζθαιείν Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο θαη απνθνίηεζή ηνπ απ’ ην Πάληεην Παλεπηζηήκην. Γίλεηαη Δπηζεσξεηήο Γεκνηηθώλ ΢ρνιείσλ ζηελ πεξηνρή Γηαλληηζώλ, απνζπάηαη ζηελ Κεληξηθή Τπεξεζία ηνπ Τπνπξγείνπ Παηδείαο, επηζηξέθεη ζηα Γηαλληηζά θαη ζηε ζπλέρεηα ζηηο πεξηνρέο Ζιηνύπνιεο θαη Κεθηζηάο. Σν 1983, ζπληαμηνδνηείηαη κε 34 ρξόληα ππεξεζίαο. Μέινο ηνπ Γ΢ ηεο ΔΠΜ γηα 25 ρξόληα, απ’ ην 1985 κέρξη ην 2011. Απ’ ην 2005 απνζύξεηαη ζην ρσξηό πνπ γελλήζεθε θαη κεγάισζε, ην ΢ηδεξόλεξν. Καηά ηελ 25εηία ηνπ ζηελ ΔΠΜ ππεξεηεί σο Γεληθόο Έθνξνο θαη Αληηπξόεδξνο, κε απμεκέλεο ππνρξεώζεηο θαη επζύλεο, ιόγσ καθξάο απνπζίαο ηνπ Πξνέδξνπ ζηε Θεζζαινλίθε θαη ηελ Κύπξν. Καηά γεληθή νκνινγία αληαπνθξίλεηαη κε απόιπηε επηηπρία ζ’ απηέο ηηο ππνρξεώζεηο θαη επζύλεο. Όια απηά ηα ρξόληα ην θηίξην ηεο ΔΠΜ έγηλε δεύηεξν ζπίηη ηνπ. Απ’ ην κνπληό δηακέξηζκα ηεο Κνινθνηξώλε 25 ζην γηαπί ηεο ΔΠΜ, όπνπ ζηελ αξρή ππήξρε κόλν ην ππόγεην θαη ην ηζόγεην, ελώ κε ζπλερείο αγώλεο θαη πξνζπάζεηεο, ζηηο νπνίεο πξσηνζηαηεί ν ίδηνο, ζηγά-ζηγά ρηίδνληαη θαη νη ππόινηπνη όξνθνη, κε απνθνξύθσκα ηε δεκηνπξγία ηνπ Μνπζείνπ ηνπ Πνληηαθνύ Διιεληζκνύ. Πεξηζζόηεξνη από 20.000 ηόκνη ηνπ Αξρείνπ Πόληνπ, πνπ κέρξη ηόηε ήηαλ δηαζθνξπηζκέλνη ζε δηάθνξεο απνζήθεο ζπγθεληξώλνληαη κε δηθέο ηνπ πξνζπάζεηεο θαη ηνπνζεηνύληαη ηαμηλνκεκέλνη ζην ππόγεην ηνπ θηηξίνπ ηεο ΔΠΜ. Με ζπλερείο πξνζπάζεηεο αιιά θαη επηδέμηνπο ρεηξηζκνύο θαηνξζώλεη λα ζπγθεληξώζεη πόξνπο γηα ηελ θαιύηεξε θαη απνηειεζκαηηθόηεξε ιεηηνπξγία ηεο Δπηηξνπήο. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθή ε κεγάιε πξνζθνξά ησλ Αδειθώλ ΢νπκειίδε, 30 εθαηνκκπξίσλ δξρ γηα ην Μνπζείν θαη 52 εθαηνκκπξίσλ γηα ην απνζεκαηηθό ηεο ΔΠΜ. Αμίδεη λα ηνληζηεί όηη νη δσξεηέο ζηε ζρεηηθή πξάμε δειώλνπλ όηη έρνπλ εκπηζηνζύλε ζην Γ. Λαδαξίδε όηη ζα δηαρεηξηζηεί θαηά ηνλ θαιύηεξν δπλαηό ηξόπν ην πνζό ηεο δσξεάο. Γλσζηνπνηεί ην έξγν ηεο ΔΠΜ ζηέιλνληαο ηηο εθδόζεηο ηεο ζηα Παλεπηζηήκηα θαη ηελ Αθαδεκία, γεγνλόο πνπ ζπληέιεζε ζηε βξάβεπζε ηειηθά ηεο ΔΠΜ από ηε δεύηεξε. Γελ ήηαλ κόλν ζεκλόο θη αθνύξαζηνο εξγάηεο. Έρεη κειεηήζεη ζε βάζνο θαη είλαη εμαηξεηηθόο γλώζηεο ηεο ηζηνξίαο ηνπ πνληηαθνύ ειιεληζκνύ. Σν απνθνξύθσκα ηνπ επηζηεκνληθνύ ηνπ έξγνπ είλαη ε κνλνγξαθία ηνπ "΢ηαηηζηηθνί πίλαθεο ηεο εθπαηδεύζεσο ησλ Διιήλσλ ηνπ Πόληνπ, 1821-1922", έλα κεγάιεο αμίαο έξγν 560 ζειίδσλ, πνπ δεκνζηεύζεθε ζην Αξρείν Πόληνπ, Παξάξηεκα 16 (1988). Πξόθεηηαη γηα έλα εγρεηξίδην κε έλα ηεξάζηην πιήζνο ζηνηρείσλ πνπ αλαθέξνληαη ζηελ εθπαίδεπζε ησλ Διιήλσλ ηνπ Πόληνπ, ην νπνίν έδσζε ηελ επθαηξία ζηνπο επόκελνπο εξεπλεηέο λα "ρηίζνπλ" λέεο κειέηεο ζηεξηδόκελνη ζ’ απηό. Μεηαμύ απηώλ θαη ν νκηιώλ. Ζ πξνζθνξά ηνπ ζηελ ΔΠΜ ζπκππθλώλεηαη ζηηο θξάζεηο: καθξνρξόληα ζεκλή παξνπζία, ζπλερήο θαη αληδηνηειήο πξνζθνξά, αγώλαο θαη αγσλία γηα ηε ζπλερή βειηίσζε ησλ ζπλζεθώλ ιεηηνπξγίαο ηεο, αθνζίσζε ζην ζηόρν θαη αγάπε. ΢αλ απιόο ζηξαηηώηεο. Φξόληηδε ην εθδνηηθό έξγν ηεο ΔΠΜ ζαλ δηθό ηνπ έξγν. Πνλνύζε γηα ηελ ΔΠΜ, θξόληηδε γηα ηελ εμεύξεζε πόξσλ γηα ηε ιεηηνπξγία ηεο. Να βξίζθεη αλζξώπνπο ηεο πξνζθνξάο δίπια ηνπ. Ήηαλ θαη παξακέλεη εξγαηηθόο θαη αγαπεηόο. Τπεξεηνύζε ην ζηόρν, ρσξίο λα επεξεάδεηαη από κεκςηκνηξίεο θαη άδηθεο ζπκπεξηθνξέο απέλαληί ηνπ. Με ην έξγν ηνπ απέδεημε όηη ζεβάζηεθε ην παξειζόλ, ηίκεζε ην παξόλ θαη άλνημε ζεηηθέο πξννπηηθέο γηα ην κέιινλ ηεο θηβσηνύ καο, ηεο ΔΠΜ. Άλζξσπνο ηεο πξαόηεηαο θαη ηεο ιεβεληηάο, ηεο πίζηεο ζην ζύζηεκα ηδεώλ θαη αμηώλ ηνπ πνληηαθνύ ειιεληζκνύ, ηεο αληδηνηεινύο πξνζθνξάο, ηεο γελλαηνδσξίαο. Έλαο πξαγκαηηθόο εππαηξίδεο ηνπ πνληηαθνύ ειιεληζκνύ. Απηή ηε γελλαηνδσξία εηζέπξαμε από πξώην ρέξη ν νκηιώλ, ν νπνίνο θαζνδεγήζεθε απ’ ηνλ Γηακαληή Λαδαξίδε ζηελ απγή ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, όηαλ μεθηλνύζε ηελ πεξηπιάλεζή ηνπ ζην ζαπκαζηό θόζκν ηνπ πνληηαθνύ ειιεληζκνύ. Ο ραξαθηήξαο ηνπ ζπκππθλώλεηαη ζηα ιόγηα πνπ είπε ζηνλ νκηινύληα, όηαλ ηνπ ηειεθώλεζε γηα λα ηνλ ξσηήζεη ζρεηηθά κε θάπνηα ζηνηρεία ηεο δσήο ηνπ: "Δεν θα ήθελα παρλάηες, λόγοσς, βραβεία. Όηι έκανα, ηο έκανα επειδή θεώρηζα όηι ασηό επιβάλει ηο καθήκον μοσ, απένανηι ζηοσς προγόνοσς μας. Θα μοσ αρκούζε μια επιζηολή, να ηην παραλάβοσν ηα παιδιά και ηα εγγόνια μοσ, ζαν διαθήκη μοσ προς ασηά" Αναδημοζίεσζη από άρθρο ηοσ Κσριάκοσ Υαηζηκσριακίδη, Eπίκ. Kαθηγηηή Έδρας Πονηιακών ΢ποσδών ΑΠΘ, ζηο ηλεκηρονικό περιοδικό e-pontos.