ΒΙΒΛΙΟΠΟΝΤΙΚΑΣ Νο.20 - ΙΟΥΝΙΟΣ 2019

Ο Βιβλιοπόντικας είναι μια περιοδική έκδοση του Σμήματος Βιβλίου του Ποντιακού ΢υλλόγου Κατερίνης «Παναγία ΢ουμελά» Σ Δ Τ Υ Ο ΢

2 0

Ι Ο Τ Ν Ι Ο ΢

2 0 1 9

ΔΙΕΤΘΤΝ΢Η: ΗΛΙΟΤΠΟΛΕΩ΢ 40 * ΕΡΓΑΣΙΚΕ΢

19ο Υεστιβάλ Ποντιακού-Προσφυγικού βιβλίου Αφιέρωμα στο Δυτικό Πόντο

ΚΑΣΟΙΚΙΕ΢ ΜΤΛΑΤΛΑΚΟΤ* 60 100 * ΣΗΛ: 2351021596— WWW.S OU ME LA. GR

ΓΙΑ ΔΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΢ΥΔΣΙΚΑ ΜΔ ΘΔΜΑΣΑ ΒΙΒΛΙΩΝ ΓΙΑΝΝΗ΢ ΠΟΙΚΙΛΙΓΗ΢ ΢ΣΟ ΣΗΛ.

6937563012

ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΑ ΣΔΤΥΟΤ΢:

19ο Φεζηιβάλ Πονηιακού Προζθσγικού Βιβλίοσ Αθιέρωμα ζηο Γσηικό Πόνηο

1

Η Αμάζεια

1

Η Αμιζόρ, ηα πάθη ηηρ και οι ζελίδερ ηηρ ζςμθοπάρ

2

Η Αμιζόρ και η πεπιθέπειά ηηρ

2

Ο Ελληνιζμόρ ηος Δςηικού Πόνηος

3

Η Πάθπα ηος Πόνηος

3

Ταξιδεύονηαρ ζηον Πόνηο

4

Ταξιδιωηικόρ οδηγόρ Δςηικόρ Πόνηορ

4

Η πεξηνρή πνπ ε ειιεληθή ηζηνξηνγξαθηθή θαη πνιηηηζκηθή έξεπλα νξίδεη σο Γπηηθό Πόλην απνηειεί ην ζεκαηηθό πιαίζην κέζα ζην νπνίν ζα θηλεζεί ην θεηηλό θεζηηβάι, εληαγκέλν ζηηο εθδειώζεηο κλήκεο γηα ηα 100 ρξόληα από ηελ εκεξνκελία πνπ ν νξγαλσκέλνο πνληηαθόο ρώξνο θαη ην ειιεληθό θξάηνο επέιεμαλ σο αθεηεξία ησλ πνιηηηθώλ δηαδηθαζηώλ πνπ νδήγεζαλ ζε απηό πνπ πεξηγξάθεηαη σο Γενοκηονία ησλ Διιήλσλ ηνπ Πόληνπ. ΢ηηο παξάιιειεο εθδειώζεηο πνπ πιαηζηώλνπλ ηελ έθζεζε βηβιίνπ πξνγξακκαηίζακε γηα ηελ 1ε εκέξα ηελ παξνπζίαζε ηνπ βηβιίνπ ηεο Μπξνθόξαο Δπζηαζηάδνπ Ταξιδεύονηαρ ζηον Πόνηο-Τοςπιζμόρ ηηρ νοζηαλγίας πνπ απνηειεί επηζηεκνληθή πξνζέγγηζε κηαο ζύγρξνλεο έθθαλζεο ηεο πνληηαθήο ηαπηόηεηαο.

Σελ 2ε εκέξα ζα παξνπζηαζζεί ην βηβιίν Μάπηςπερ ...100 σπόνια μεηά θαη ζα πξνβιεζεί ην ηζηνξηθό ληνθηκαληέξ «Η Μπάνηα» βαζηζκέλν ζηε καξηπξία ελόο επηδήζαληα ησλ δξακαηηθώλ γεγνλόησλ ηεο επνρήο, από ηνλ δεκνζηνγξάθν, ζπγγξαθέα θαη ζθελνζέηε Νίθν Αζιαλίδε. Σελ 3ε εκέξα ν δηδάθηνξαο ηζηνξίαο θαη ζπγγξαθέαο Θσκάο Αιεμηάδεο

ζα αλαπηύμεη ην ζέκα «Αθιέρωμα ζηον Γσηικό Πόνηο», κηα ηζηνξηθή αλαδξνκή ζην ρξόλν θαη ζηνλ ηόπν. Σελ 4ε εκέξα ν εθπαηδεπηηθόο θαη ζπγγξαθέαο Γηακαληήο Λαδαξίδεο ζα κηιήζεη γηα ηελ «Δκπαίδεσζη ηων Δλλήνων ζηον Γσηικό Πόνηο» θαη ν εθπαηδεπηηθόο Γεώξγηνο Λπζαξίδεο γηα ην «Αμερικανικό Κολλέγιο Αναηόλια, θάρος εκπαίδεσζης και κοινωνικής προζθοράς ζηον Πόνηο 1886-1921». Σέινο ηελ 5ε εκέξα νη παξάιιειεο εθδειώζεηο ζα νινθιεξσζνύλ κε ηνλ ρνξνδηδάζθαιν Γεκ. Γεκόπνπιν θαη ηνλ κνπζηθνιόγν Γηώξγν Ακπεξίδε νη νπνίνη ζα επηρεηξήζνπλ κηα πξνζέγγηζε ζηελ «Μοσζικοτορεσηική παράδοζη ηων Δλλήνων ηοσ Γσηικού Πόνηοσ». Χνξσδίεο θαη κνπζηθά ζρήκαηα ζα πιαηζηώζνπλ ηηο πνληηαθέο βξαδηέο ηνπ πελζεκέξνπ.

Η Αμάσεια τηρ Εςδοκίαρ Επέογλος-Μπακαλάκη Η Δύδνθία Δπένγινπ θνπβάιεζε ηηο αλακλήζεηο ησλ παηδηθώλ ηεο ρξόλσλ από ηελ Ακάζεηα κέρξη ην 1988 γηα λα ηηο δηαζώζεη αιιά θαη λα ηηο εξκελεύζεη. Σν 1972 επέζηξεςε ζηνλ ηόπν θαη ην ρξόλν αλαδεηώληαο ην βίσκα ζ’ απηά πνπ έκεηλαλ θαη ζ’ απηά πνπ ράζεθαλ. «΢ηάζεθα γεξκέλε ζηε γέθπξα (Χηνθνπκάη Κηνπξνπζνύ) όπσο έθαλα κηθξή παξαθνινπζώληαο ην ξέκα ηνπ πνηακνύ (Ίξε)». Θπκάηαη ηε γεύζε από ηα πεξίθεκα κήια ηεο εύθνξεο γεο ηεο Ακάζεηαο πνπ έθηαλαλ σο ηηο βαζηιηθέο απιέο ηεο Δπξώπεο, ηηο αζπλαγώληζηεο

κπάκηεο, ην κεηάμη θαη ηνπο 50 λεξόκπινπο ή αηκόκπινπο πνπ παξήγαγαλ ηα άξηζηεο πνηόηεηαο άιεπξα

ηεο πεξηνρήο. Θξύινη από ην αξραίν παξειζόλ ηεο πόιεο κπιέθνληαη κε ηα κνπζνπικαληθά κλεκεία ηεο θαη νη ιηγνζηνί Έιιελεο κε ηνπο πνιινύο Σνύξθνπο θαη Αξκέληνπο. Μεληξεζέδεο θαη Ιεζνπίηεο αιιά θαη ζρνιεία γηα ηνπο ηνπξθόθσλνπο Ρσκηνύο πνπ κηινύζαλ θαη Αξκέληθα αιιά επηδίσθαλ ηελ ειιεληθή παηδεία, ηα παλεγύξηα ζην Μετληάλη, ην «εηιίθ» (δηαδηθαζία παξαζθεπήο παζηνπξκά), ηα ρακάκ, νη ζρέζεηο ησλ Αξκελίσλ θαη ησλ Ρσκηώλ, ην «ηέινο» θαη άιια πνιιά θαη ελδηαθέξνληα.

΢ΔΛΙΓΑ

2

Η Αμισός και τα πάθη της του Ι. Κουλοχέρη και οι σελίδες της συμφοράς των Α. Γαβριηλίδη και Π. Βαλιούλη Οη Ιάθσβνο Κνπινρέξεο θαη Παληειήο Βαιηνύιεο ππήξμαλ κέιε ηνπ Γ.΢ ηνπ ζπιιόγνπ «Οξθεύο» ηεο Άλσ Ακηζνύ. Γηα ηελ ηδηόηεηά ηνπο απηή δηθάζηεθαλ θαη θαηαδηθάζηεθαλ από ην ζηξαηνδηθείν θαη ην δηθαζηήξην ηεο Ακάζεηαο ζε 7,5 ρξόληα θάζεηξμε. Γελ είραλ ηελ ίδηα «ηύρε» όκσο άιινη 69 ζπκπαηξηώηεο θαη ζπγθξαηνύκελνί ηνπο από ηελ Ακηζό θαη ηελ Πάθξα νη νπνίνη απαγρνλίζηεθαλ

ζηελ Ακάζεηα ην ΢επηέκβξην ηνπ 1921. Απηόπηεο κάξηπξεο ησλ γεγνλόησλ θαη νη δύν, αθεγνύληαη ηελ θνηλή βησκέλε εκπεηξία ηνπο πνπ αιιεινζπκπιεξώλεηαη σο πξνο ηελ εμαηνκηθεπκέλε πξνζέγγηζε. Η έθδνζε ηνπ Ι. Κνπινρέξε πεξηιακβάλεη θαη κηα πνιύ ελδηαθέξνπζα πξνζπάζεηα θαηαγξαθήο ησλ πξνζσπηθώλ αλακλήζεσλ ηνπ ζπγγξαθέα από ην γελέζιην ηόπν. ΢ηελ ίδηα θαηεύζπλζε ηεο θαηαγξαθήο ηεο πξνζσπηθήο ηνπ καξηπξίαο θηλείηαη θαη ν

θαπλέκπνξνο από ηελ Πάθξα Α. Γαβξηειίδεο ζηηο «΢ειίδεο εθ ηεο καύξεο εζληθήο ζπκθνξάο ηνπ Πόληνπ». ΢ηελ πεξίπησζε απηή πξόθεηηαη γηα κηα πξώηκε θαηαγξαθή (1924) πνιύ πξόζθαησλ θαη δσληαλώλ αλακλήζεσλ. Σν έξγν ηνπ πέξα από ηελ πξνζσπηθή ηνπ πεξηπέηεηα, ηηο εμνξίεο θαη ηα εγθιήκαηα πνπ δηαζώδεη είλαη αμηνζαύκαζην γηα ηελ ιεπηνκεξή θαηαγξαθή νλνκαζηηθώλ θαη ζηαηηζηηθώλ ζηνηρείσλ θαζώο θαη γηα ην πινύζην θσηνγξαθηθό ηνπ αξρείν.

Η Αμισός και η περιφέρειά της του Χ. Σαμουηλίδη και η Αμισός των Ελλήνων του Πόντου του Θ. Αλεξιάδη Σν 2004 εθδίδεηαη ην έξγν ηνπ Χ. ΢ακνπειίδε γηα ηελ Ακηζό, βαζηζκέλν ζε δύν εξγαζίεο ηνπ ζπγγξαθέα δεκνζηεπκέλεο ζην Αξρείν Πόληνπ (19651982). Πεξηιακβάλεη ηζηνξηθή αλαδξνκή από ηελ αξραηόηεηα σο ηε ζύγρξνλε επνρή (αξρέο ηνπ 20νπ αη.), θαζώο θαη γεσγξαθηθά, νηθνλνκηθά, θνηλσληθά θαη δεκνγξαθηθά ζηνηρεία γηα ηελ πόιε ηεο ΢ακςνύληαο (ην ηνύξθηθν όλνκα από ηε θξάζε «εηο Ακηζόλ») θαη ηελ πεξηθέξεηά ηεο. Αλάκεζα ζε άιια καζαίλνπκε γηα ηηο πιαηείεο ηεο ΢ακςνύληαο κε κεγαιύηεξε θαη θεληξηθόηεξε απηή ηνπ ξνινγηνύ ΢αάη Ο

ΒΙΒΛΙΟΠΟΝΣΙΚΑ΢

-τανέ, για τοσς ματαλάδεο (νη Έιιελεο έκελαλ ζηε λνηηναλαηνιηθή πιεπξά θνληά ζηελ παξαιία) ησλ ΢αίη-κπέε, Κνπηζνπξί, Κηιηζέ, Κνπξκπάηο θ.α, γηα ηνπο κεγάινπο δξόκνπο ΢νύκπαζη, Ιξκάθ, Μπαγληάη ηδαηεζί θαη γηα ηελ θαηαγσγή ησλ θαηνίθσλ ε πιεηνςεθία ησλ νπνίσλ ήηαλ Καππαδόθεο. Σν 2009 εθδίδεηαη κηα πην νινθιεξσκέλε πξνζέγγηζε ηεο ηζηνξίαο ηεο Ακηζνύ από ηνλ Θ. Αιεμηάδε. Σν έξγν βαζίδεηαη ζηε κεηαπηπρηαθή δηαηξηβή ηνπ ζπγγξαθέα θαη αλαηξέρεη όιε ηελ ηζηνξηθή δηαδξνκή ηεο πόιεο θαη ηεο επξύηεξεο πεξηνρήο από ηελ αξραηόηεηα σο ηελ λεόηεξε

επνρή θαη ηελ ηξαγηθή ηειεπηαία πεξίνδν, κε πινύζηα ειιεληθή θαη μέλε βηβιηνγξαθία. ΢ηαρπνινγώληαο από ηελ πινύζηα ζεκαηηθή ηνπ επηιέμακε ην αθηέξσκα ζηνλ εκπνξηθό απνθιεηζκό ηεο πόιεο ηελ πεξίνδν 1908-11 κε αθνξκή ηελ έλσζε ηεο Κξήηεο κε ηελ Διιάδα θαη ηνπ επαθόινπζν δεηήκαηνο ηεο ππεθνόηεηαο (ζ.125), ηηο απεξγηαθέο θηλεηνπνηήζεηο ησλ θαπλεξγαηώλ ην ΢επηέκβξην 1908 θαηά ηεο κηζζνινγηθήο πνιηηηθήο ηεο κνλνπσιηαθήο εηαηξείαο θαπλνύ Regie (ζ.161) θαη ηνλ βνκβαξδηζκό ηεο πόιεο από κηα κνίξα ηνπ ειιεληθνύ πνιεκηθνύ λαπηηθνύ κε επηθεθαιήο ην ζσξεθηό “Αβέξσθ” ηνλ Μάην 1922. (ζ.292).

ΣΔΤΥΟ΢

20

΢ΔΛΙΓΑ

Ο Ελληνισμός τοσ Δστικού Πόντοσ τος Θεόδωπος Παςλίδη Ο δηθεγόξνο Θεόδσξνο Παπιίδεο ην 2009 ζην βηβιίν ηνπ γηα ηνλ Διιεληζκό ηνπ Γπηηθνύ Πόληνπ μεθηλά από ηελ αληίζεηε θαηεύζπλζε. Πξνζπαζώληαο λα εκβαζύλεη ζηε δηθή ηνπ εζλνηνπηθή ηαπηόηεηα ζηξέθεη ην βιέκκα ζην παξειζόλ κε αθεηεξία ηα πξνζσπηθά ηνπ αθνύζκαηα θαη βηώκαηα. Γελ είλαη ηπραίν επνκέλσο πνπ ηνλ απαζρνιεί ηδηαίηεξα ηόζν ην δήηεκα ηεο ηνπξθνθσλίαο όζν θαη απηό ηνπ πξνζσλπκίνπ ηνπξθόθσλνο κε ην νπνίν ραξαθηεξίδνληαη νη πξνεξ-

ρόκελνη από ηελ πεξηνρή ηεο Πάθξαο. Πξνζπαζώληαο λα δηακνξθώζεη κηα ηεθκεξησκέλε άπνςε γηα ην ζέκα παξαζέηεη πεγέο θαη απόςεηο πνπ θαηαιήγνπλ ζε κηα ζύλζεζε ζηνηρείσλ θαη αηηηώλ (ζ.51 -52). Το πρώτο μέρος τοσ βηβιίνπ θιείλεη κε ηελ αληαιιαγή θαη ηελ εγθαηάζηαζε ησλ δπηηθνπνληίσλ ζηνλ ειιαδηθό ρώξν θαζώο θαη κε δεηήκαηα πιεζπζκηαθώλ απνγξαθώλ. Σν δεύηεξν κέξνο ηνπ βηβιίνπ απνηειείηαη από ζπλεληεύμεηο δπηηθνπνληίσλ πξνζθύγσλ 1εο θαη 2εο γεληάο (κεηαμύ ησλ

νπνίσλ θαη ηνπ θαπεηάλ Λαδίθ) πνπ πήξε ν ίδηνο θαη κεξηθέο πνπ πήξε ν Γ. Αλησληάδεο από ηε Ν.Μπάθξα ΢εξξώλ. Σν ζπκπέξαζκά ηνπ ζπγγξαθέα ζπλνςίδεηαη ζην όηη ην αληάξηηθν δελ δηεθδηθνύζε ειεύζεξε παηξίδα αιιά ηελ επηβίσζε θαη ηελ πξνζηαζία ησλ αλζξώπσλ. Έλαο πιεξνθνξεηήο αλαθέξεη ραξαθηεξηζηηθά όηη ην όλνκα Διιάδα πξσηάθνπζε από ηηο μέλεο απνζηνιέο ζηε Βεξπηό ιίγν πξηλ ηελ έμνδν. «Γελ μέακε ηη είλαη Διιεληθά...νη Σνύξθνη καο ιέγαλε Rum. (ζ.200).»

Πάυρα τοσ Πόντοσ-Η τώρα των γενναίων τος Ν. Κςνηγόποςλος και Η Πάυρα τοσ Πόντοσ τος Θ.Αλεξιάδη Η Πάθξ α ηνπ Ν.Κπλεγόπνπινπ πξσηνεθδόζεθε ην 1991 από ηνλ Μαιιηάξε θαη αθνύ γηα ρξόληα ζηαδηνδξόκεζε κε ην ραξαθηεξηζηηθό θόθθηλν εμώθπιιό ηεο, επαλεθδόζεθε ην 2012 από ηνπο Αδειθνύο Κπξηαθίδε. Ωο πξνο ηε δηάξζξσζε ηνπ πεξηερόκελνπ ην βηβιίν είλαη ρσξηζκέλν ζε ηξία κέξε. Σν πξώην κέξνο αζρνιείηαη κε ηελ «ηζηνξηθή αλαδξνκή» από ηελ αξραηόηεηα σο ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ αη. θαη έλα νδνηπνξηθό από ηελ δεθαεηία ηνπ ’80. Χαξαθηεξηζηηθά ζεκεία ηεο αλαδξνκήο απνηεινύλ ηα ζέκαηα ηεο ζύλδεζεο κε ηελ αξραηόηεηα, ηεο έιεπζεο ησλ Καππαδόθσλ, ηεο αλαγθαζηηθήο ηνπξθνθσλίαο ζε αληηδηαζηνιή κε ηελ πξνζήισζε ζηε ζξεζθεία θαη ζηελ εζληθή ζπλείδεζε, ηεο αληηζηαζηαθήο παξάδνζεο ήδε από ηνλ 14ν αη.

κέζα από αληαξηηθέο πξαθηηθέο θαη θπζηθά ησλ ζθαγώλ, ησλ εμνξηώλ θαη ησλ ηεξάζηησλ αλζξώπηλσλ απσιεηώλ θαηά ηελ πεξίνδν ησλ ηειεπηαίσλ δησγκώλ. Σν δεύηεξν κέξνο πεξηιακβάλεη πξνθνξηθέο καξηπξίεο από ηελ πξώηε γεληά θαη ην ηξίην κέξνο ζέκαηα Παθξαιίδηθεο ιανγξαθίαο κεηαμύ ησλ νπνίσλ θάιαληα θαη ηξαγνύδηα ζηελ ηνπξθηθή κε ειιεληθνύο ραξαθηήξεο. Σν 2014 εθδίδεηαη από ην Αξρείν Πόληνπ ε δηδαθηνξηθή δηαηξηβή ηνπ ζπγγξαθέα Θσκά Αιεμηάδε κε ζέκα ηελ Πάθξα ηνπ Πόληνπ. Με πινύζηα βηβιηνγξαθία, ζηεξηγκέλν ζε πιήζνο γξαπηέο θαη πξνθνξηθέο πεγέο, απνηειεί έλα εμειηγκέλν εγρείξεκα εζλνηνπηθήο θαηαγξαθήο ζε ζρέζε κε ηελ Πάθξα ηνπ Ν.Κπλεγόπνπινπ. Χαξαθηεξηζηηθό ηνπ έξγνπ ε ιεπηνκεξήο θαη ηεθκεξη-

σκέλε απνηύπσζε ησλ ηζηνξηθώλ δεδνκέλσλ. Η πεξηνρή ηεο Πάθξαο ηαπηίδεηαη κε ηελ αξραία Γαδειώλα, ηελ ίδηα εύθνξε πεδηλή έθηαζε γηα θαιιηέξγεηεο θαη δσληαλά. Η πεξηνρή αιιάδεη δηαδνρηθά εγεκόλεο από ηνπο Λεπθόζπξνπο Καππαδόθεο, ηνπο Έιιελεο απνίθνπο, ηνπο Πέξζεο, ηνπο βαζηιηάδεο ηεο ειιεληζηηθήο θαη ξσκατθήο επνρήο, ηνπο Βπδαληηλνύο, ηνπο ΢ειηδνύθνπο θαη ηνπο Οζσκαλνύο. Αθνινπζνύλ νη καδηθνί εμηζιακηζκνί, νη ληεξεκπέεδεο, νη Καππαδόθεο, ν γισζζηθόο εθηνπξθηζκόο, νη πνιηηηθέο κεηαξξπζκίζεηο, ε νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή αλάπηπμε, ε θαπλνπαξαγσγή θαη ην θαπλεκπόξην, νη Νεόηνπξθνη, ην αληάξηηθν, νη δηώμεηο, νη ζεξησδίεο, ε αληαιιαγή θαη ε εγθαηάζηαζε. Τα κείμενα ηοσ Βιβλιοπόνηικα ν.20 ζσνηάτθηκαν από ηον έθορο βιβλιοθήκης Γιάννη Ποικιλίδη

3

Το ηαξίδι ζηον Πόνηο με ηην Μςποθόπα Εςζηαθιάδος και όσημα ηην κοινωνική λαογπαθία, ανακαλεί μνήμερ, ζςναιζθήμαηα και βιώμαηα πος μποπεί να θαίνονηαι γνώπιμα ακόμη και αν δεν έσει επιζκεθθεί κάποιορ ηον Πόνηο. Το ηαξίδι αςηό από μόνο ηος είναι γνώζη και εμπειπία αλλά όηαν δίνεηαι η εςκαιπία ηηρ επιζηημονικήρ πποζέγγιζηρ και ανάλςζήρ ηος ωρ ιδιαίηεπος κοινωνικού θαινομένος με ηα πιο ζύγσπονα γνωζηικά επγαλεία, ηόηε αποκηά μια άλλη διάζηαζη και αξία. Σηο βιβλίο αςηό ζςνανηώνηαι ηο θεωπηηικό πλαίζιο με ηην επιηόπια έπεςνα πεδίος, πποζθέπονηαρ ζηον αναγνώζηη μια ολοκληπωμένη εικόνα ηόζο ηηρ διαδικαζίαρ ηος «ειδικού» αςηού ηαξιδιού όζο και ηων ανθπώπων πος ηο επισειπούν και ανήκοςν ζςνειδηηά ή αζςνείδηηα ζηην εθνοηοπική κοινωνική ομάδα ηων Πονηίων. Μια διδακηοπική διαηπιβή πος γίνεηαι βιβλίο για να αποηελέζει ηο ίδιο πηγή για μελλονηικέρ επεςνηηικέρ πποζπάθειερ. Σςλλογική μνήμη και ηαςηόηηηα, ιζηοπική επιζκόπηζη, γεωγπαθία, πποθοπικέρ μαπηςπίερ, ηοςπιζμόρ κ.α. Ένα βιβλίο για πολςεπίπεδερ αναγνώζειρ, εξαιπεηική βιβλιογπαθία και ηεπάζηιο ενδιαθέπον.

Ταξιδιωτικός Οδηγός - Δυτικός Πόντος του Σάββα Καλεντερίδη Ο γεσγξαθηθόο ρώξνο πνπ ζπλεζίδνπκε ζήκεξα λα απνθαινύκε θάπσο απζαίξεηα Γπηηθόο Πόληνο, ζηα ηέιε ηνπ 19νπ θαη ζηηο αξρέο ηνπ 20νπ αη. πεξηειάκβαλε δηνηθεηηθά ζύλνια ή ηκήκαηα πνπ θαηά ηνλ Γ.Οηθνλνκίδε απνηεινύληαλ από ην αλεμάξηεην ζαηδάθη ηνπ Τδαλίθ κε πξσηεύνπζα ηελ Ακηζό (Σακζνύλ) θαη ηνπο θαδάδεο Φάηζαο, Οηλόεο, Τέξκε, Τζαξζακπά θαη Πάθξαο, ην ζαληδάθη ηεο Τνθάηεο κε ηνπο θαδάδεο Νηθζάξ, Έξκπαα, Τνθάηεο θαη Εήιε θαη ην ζαληδάθη ηεο Ακάζεηαο κε ηνπο θαδάδεο Ακάζεηαο, Μεξδηθνύλ, Μεηδίη Οπδνύλ, Λαληίθ, Κάβδα, Βεδύξθηνπξνπ, Γθηνκνύο Φαηδήθηνη από ην βηιαέηη ηεο Σεβάζηεηαο θαη ηνπο θαδάδεο Σηλώπεο, Ατληδίθ θαη Μπατνκπάη από ην βηιαέηη ηεο Καζηακνλήο. Γελ ζα ήκαζηαλ ίζσο εθηόο ζέκαηνο αλ πξνζζέηακε ηνπο θαδάδεο Ηλέπνιεο θαη Πνληνεξάθιεηαο από ηηο δπηηθόηεξεο «Παθιαγνληθέο» πεξηνρέο ή ην κεηαιιείν ηνπ Αθ ληάγ καληέλ θαη ην Τζόξνπκ από ηα κεζόγεηα. Ο ηαμηδησηηθόο νδεγόο ησλ εθδόζεσλ Ηλθνγλώκσλ αθνύ καο μελαγεί πξώηα ζηε Βηζπλία θαη ηελ Παθιαγνλία εηζέξρεηαη ζην Γπηηθό Πόλην από ηε γελέηεηξα ηνπ Γηνγέλε ηνπ Κπληθνύ, ηε Σηλώπε. Φηηζκέλε πάλσ ζε ρεξζόλεζν θαη δηαζέηνληαο ην αζθαιέζηεξν ιηκάλη ησλ λόηησλ αθηώλ ηεο Μαύξεο Θάιαζζαο ππήξμε απνηθία ησλ Μηιεζίσλ ηνπ 8νπ αη. π.Φ θαη κεηξόπνιε γηα ηηο άιιεο ειιεληθέο απνηθίεο ηεο αξραηόηεηαο Κνηύσξα, Κεξαζνύληαο θαη Τξαπεδνύληαο. Φεκίδεηαη θαη ζήκεξα γηα ηα θαξύδηα ηεο ηα νπνία πξνηείλεη ν Αζήλαηνο ζηνπο «Γεηπλνζνθηζηέο» θαη μερσξίδε γηα ην γισζζηθό ηδίσκα ησλ θαηνίθσλ ηεο πνπ βξηζθόηαλ πην θνληά ζηελ θνηλή ειιεληθή. Γηαζέηεη ην παιαηόηεξν αξραηνινγηθό κνπζείν ηεο Τνπξθίαο θαη ηα ηείρε ηεο ειιεληζηηθήο επνρήο. Αθνινπζεί ε επίζεο αξραία Ακηζόο (Σακςνύληα) ε νπνία πξσηνηδξύζεθε από Παθιαγόλεο κε ην όλνκα Δλεηή, απνηθήζεθε από Σηλσπείο θαη Αζελαίνπο, έγηλε πξσηεύνπζα ηνπ Μηζξηδάηε ΣΤ΄ ηνπ Δππάηνξα, κέινο ηνπ Κνηλνύ Πόληνπ θαη Βηζπλίαο ηε ξσκατθή πεξίνδν, πόιε ηνπ Διελόπνληνπ θαη ηνπ ζέκαηνο Αξκεληάθσλ ησλ Βπδαληηλώλ θαη ηέινο θαηάθηεζε ησλ Σειηδνύθσλ θαη ησλ Οζσκαλώλ. Από ηα κέζα ηνπ 19νπ αη. δέρεηαη Καππαδόθεο κεηαλάζηεο θαη αξρίδεη ε νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή ηεο αλάπηπμε κε θύξην όρεκα ην θαπλεκπόξην. Σήκεξα δηαζέηεη ην κεγαιύηεξν πνληηαθό ιηκάλη ελώ ην ηζηνξηθό ηεο θέληξν είλαη γεκάην από αλαπαιαησκέλα ξσκαίηθα αξρνληηθά θαη θαπλνκάγαδα θαζώο θαη ζεκαληηθνύο αξραηνινγηθνύο ζεζαπξνύο. Ζ Πάθξα απέρεη 51 ρικ. από ηε Σακςνύληα θαη 12 ρικ. από ηελ παξαιία. Υπήξμε απνηθία ησλ Αζελαίσλ ηνπ 5νπ αη. π.Φ θαη πέξαζε σο κηθξή πόιε όιεο ηηο ηζηνξηθέο πεξηόδνπο κέρξη ηα κέζα ηνπ 19νπ αη. πνπ άξρηζε λα αλαπηύζζεηαη παξάιιεια κε ηε Σακςνύληα. Ο θαπλόο θαη ην εκπόξην πινύηηζαλ ηνπο ξσκηνύο θαη ν δηώμεηο ηνπ 1914-1922 ηνπο εμόλησζαλ. Οη πεξηζζόηεξνη ζήκεξα ηελ αλαθέξνπλ γηα ην εθηεηακέλν αληάξηηθν εθείλσλ ησλ καύξσλ ρξόλσλ. Ο Τζαξζακπάο ή Θεκίζθπξα βξίζθεηαη 37 ρι. δπηηθά ηεο Σακςνύληαο θαη ηαπηίδεηαη από πνιινύο κε ηελ αξραία ρώξα ησλ Ακαδόλσλ. Ζ Φάβδα (Καβεζζόο γηα ηνπο αξραίνπο) ζε απόζηαζε 86 ρικ. ΝΓ ηεο Ακηζνύ, θεκίδεηαη γηα ηα ηακαηηθά ινπηξά ηεο θαη ηνλ θαπεηάλην ηνπ αληάξηηθνπ Πίηο Βαζίι (Βαζίιε Τζανπζίδε). Τν Καβάθ, ε Τέξκε, ην Λαληίθ θαη ην Βεδίξθηνπξνπ ππήξμαλ πνιηηείεο θαη πεξηθέξεηεο κε ηζηνξία θαη ζεκαληηθέο ειιεληθέο θνηλόηεηεο. Ο επόκελνο ζηαζκόο είλαη ε παηξίδα ηνπ Σηξάβσλα, ε ηζηνξηθή θαη όκνξθε Ακάζεηα πνπ ηε δηαζρίδεη ν Ίξηο πνηακόο, ηελ θνζκνύλ νη επηβιεηηθνί ιαμεπηνί ηάθνη ησλ Μηζξηδαηώλ θαη αμηόινγα κνπζνπικαληθά κλεκεία αιιά ηε ζπκόκαζηε γηα ηα δηθαζηήξηα θαη ηηο αγρόλεο ηνπ 1921. Τν ηαμίδη ζπλερίδεηαη πξνο Τνθάηε, ηε βπδαληηλή Δπδνθηάδα, ην Έξκπαα πνπ ίδξπζε ν Μηζξηδάηεο ν Δππάησξ θαη είλαη γλσζηή γηα ηε δξάζε ηνπ θεκηζκέλνπ θαπεηάληνπ Κνηδά Αλαζηάο, ην Νίθζαξ, ηελ ειιεληζηηθή Νενθαηζάξεηα ηε γελέηεηξα ηνπ Μ. Βαζηιείνπ θαη ηειεηώλεη ζηε Είιε θαη ζηελ Υνδγάηε.