Interview Femke en Hannah LIO

Leerwinkel West-Vlaanderen in de gevangenis

‘Wij zijn de brug naar buiten en de toekomst’ Femke Neels en Hannah Maddens zijn leerloopbaanbegeleiders van Leerwinkel West-Vlaanderen. Toch is hun job niet alledaags, want beiden werken ze in de gevangenis, dankzij het project LIO (Learning Inside Out). Dat project startte in 2017, met de steun van het ESF, om de dienstverlening van Leerwinkel West-Vlaanderen binnen de muren van de gevangenis te brengen. Het project zal 2 jaar lopen tot eind 2019.

In het project Learning Inside Out (LIO) wordt de dienstverlening van Leerwinkel West-Vlaanderen toegankelijk gemaakt voor de gedetineerden in de gevangenissen van Ieper, Ruiselede en Brugge.

In nauwe samenwerking met de FOD Justitie bieden Leerwinkel West-Vlaanderen en Vocvo een duurzame en kwaliteitsvolle leerloopbaanbegeleiding voor gedetineerden aan om de aansluiting op de arbeidsmarkt na detentie te verhogen. De leerloopbaanbegeleiding kan bestaan uit het behandelen van informatievragen, het voeren van informatiebemiddelingen en/of het opzetten van begeleidingen met de nodige aandacht voor nazorg. De dienstverlening maakt de brug naar buiten omdat de leerloopbaanbegeleiding na de detentie verdergaat.

2

Sinds november 2017 werkt Femke (links) als leerloopbaanbegeleider in de gevangenis van Ieper en Ruiselede. Hannah (rechts) startte in december 2017 in de gevangenis van Brugge. Femke is pedagoge en werkt daarnaast nog halftijds in de Hogeschool Gent als studie- en trajectbegeleider van studenten. Hannah studeerde sociaal werk en culturele studies en werkte daarna 7 jaar in een kunstencentrum. EPALE sprak met hen.

EPALE: Kan je iets meer vertellen over de reguliere werking van Leerwinkel?

Hannah: Iedereen ouder dan 18 jaar die een leervraag heeft, kan (gratis) een afspraak maken bij ons. Wij geven dan ofwel gewoon het antwoord op die vraag, of we kunnen ook een begeleiding opstarten. Dan stippelen we samen een traject uit met de cliënt over de mogelijkheden in de regio. We helpen ook zoveel mogelijk met informatie, met de inschrijving, met andere administratieve zaken… .

Veel van onze cliënten komen op eigen initiatief, maar velen werden ook naar ons gestuurd door VDAB, een CAW, of het OCMW… Zij komen dus vanuit allerlei hoeken.

Wij proberen ook zoveel mogelijk op te volgen wat er gebeurt nadat een cliënt effectief met een opleiding startte.

Samen met o.a. VDAB proberen we in het project @level2work hoogopgeleide anderstaligen aan het werk te krijgen op hun opleidingsniveau.

EPALE: Waaruit bestaat jullie werk in de gevangenis?

Hannah: De bedoeling van LIO is dat wij de werking van Leerwinkel, een externe dienst die al langer bestaat, in de gevangenis binnenbrengen. Iedere gevangene die een leervraag heeft, kan bij ons een afspraak maken om die te bespreken, en wij volgen die vraag op. We werken daarvoor nauw samen met de onderwijscoördinator in de gevangenis. De leervragen kunnen gaan over een opleiding in of buiten de gevangenis, of over vrijetijdsbesteding… Dat gaat heel breed. Femke werkt parttime met wekelijks 1 zitdag in Ieper en 1 zitdag in Ruiselede. In Brugge is dat een fulltime functie. Vroeger deed ik dat, maar vermits ik zwanger ben en ik niet meer in de gevangenis mag werken, neemt sinds kort een collega mijn taak over.

De leerloopbaanbegeleiders van LIO kunnen echt de tijd nemen om samen met de persoon een schets te maken van hun tijd, interesses, competenties, leerdoelen, enzovoort. Daarna bekijken zij wat dan voor hen het beste en ook het snelste traject is.

EPALE: Is deze manier van werken uniek in België?

Hannah: Ja, toch wel. Bij Leerwinkel en Vocvo (Vlaams Ondersteuningscentrum voor Volwassenenonderwijs) voelden we aan dat er meer nodig was dan wat er nu gebeurt voor onderwijs in de gevangenissen. Er zijn wel onderwijscoördinatoren in de gevangenissen, maar die houden zich voornamelijk bezig met onderwijs binnen de muren van de gevangenis. Wij kunnen ook kijken naar mogelijkheden buiten de gevangenismuren en kunnen mensen heel individueel en op maat begeleiden, uiteraard in nauwe samenwerking met de onderwijscoördinator. Iemand die iets buiten de muren wil doen, wordt door ons opgevangen.

Femke: Wij zijn in feite de brug naar buiten. Stel dat iemand een opleiding in de gevangenis volgt maar vrijkomt, dan zorgen wij ervoor dat die persoon deze opleiding ook buiten de gevangenis kan voortzetten.

Hannah: Alle begeleidingen binnen de gevangenis, en ook justitieel welzijnswerk, psychosociale dienst, onderwijscoördinator, VDAB… stoppen aan de muren van de gevangenis. Wij werken met hen samen en zorgen voor een ‘warme overdracht’ naar de bevoegde diensten buiten de gevangenis, zodat deze begeleiding niet onderbroken hoeft te worden. Een belangrijk onderdeel van ons werk is ook oriënterend.

Wij kunnen echt de tijd nemen om samen

met de personen in kwestie een schets te maken van hun tijd, interesses, competenties, leerdoelen, enzovoort. Daarna bekijken wij wat dan voor hen het beste en ook het snelste traject is.

EPALE: Werken jullie altijd individueel?

Femke: Neen, we doen ook infosessies voor meerdere personen, bijvoorbeeld over de werking van Leerwinkel, maar ook over hoe ze hun diploma secundair onderwijs kunnen behalen. Samen met de VDAB plannen we nu een infosessie over ondernemerschap, meer bepaald over hoe je zelfstandige kan worden, want dat is een vraag die vaak terugkomt. Op basis van de noden en de vragen van de gedetineerden bepalen wij de inhoud van deze sessies.

EPALE: In welke mate verschilt het werk in de reguliere werking van Leerwinkel met dat van de werking in de gevangenis?

Hannah: Dat verschil is enorm. Ik kan vergelijken, want sinds kort doe ik ook de reguliere werking omdat ik zwanger ben en niet meer in de gevangenis mag werken. In de gevangenis moesten we ons eerst de hele context van detentie eigen maken, alle terminologie, bepaalde gebruiken… Dat kunnen ook kleine dingen zijn.

Je moet ook een zicht krijgen op bepaalde onderlinge verhoudingen.

Femke: Je moet rekening houden met vertraging in je dagelijks werk en met het strikte regime in de gevangenis. Je kan bijvoorbeeld niet zomaar iedereen zien wanneer jij dat zou willen. Door stakingen bijvoorbeeld loopt onze planning in het honderd. Er zijn vele drempels – letterlijk en figuurlijk - die maken dat het complexer werken is in de gevangenis.

Hannah: De leervragen zijn ook erg verschillend. In de reguliere werking van Leerwinkel krijgen we veel vragen over de gelijkschakeling van buitenlandse diploma’s. In de gevangenis hebben we die vraag nog nooit gekregen. Heel veel van de vragen die we in de gevangenis krijgen, eindigen ook in een VDAB-opleiding, zeker in Brugge. In Ieper en Ruiselede is dat niet zo uitgesproken. Daar zijn er bijvoorbeeld ook heel veel mensen die gewoon uit interesse nog iets willen studeren. De vragen in de reguliere werking van Leerwinkel lijken me toch iets gevarieerder. In de gevangenis is het belangrijk dat mensen kunnen aantonen dat zij een job op het oog hebben. Dat verbetert hun kansen om sneller vrij te komen.

Hannah: Nog een verschil met de reguliere werking, is de vraag die we gekregen hebben van enkele 18-jarigen die hun middelbare school niet konden afmaken. De vraag was of wij de brug zouden kunnen vormen tussen de school en de jongeren zodat zij toch nog hun diploma zouden

3

kunnen behalen en bijvoorbeeld dat zij hun geïntegreerde proef of hun examens in de gevangenis konden afleggen. Zo is er nu iemand die enkele maanden in de gevangenis heeft gezeten, en die uitstel gekregen heeft van de school zodat hij zich kon voorbereiden en nu in de zomervakantie toch zijn diploma heeft kunnen behalen.

Dat geeft ook een enorme voldoening dat wij vanuit Leerwinkel dergelijke expertise hebben opgebouwd en nu met de steun van het ESF deze werking kunnen uitbouwen in de gevangenissen en aandacht en tijd kunnen geven aan dergelijke leervragen.

EPALE: Welke soort detentie is er in Brugge, Ruiselede en Ieper?

Femke: In Ruiselede zitten mensen die ‘einde straf’ zijn. Dat zijn lang gestraften die nog op maximum 2 jaar van hun voorwaardelijke invrijheidstelling zitten. Ruiselede is een open instelling, een landbouwbedrijf.

Iedereen werkt er mee. Ze hebben geen privé, alles gebeurt er in groep. De gedetineerden eten samen, slapen in gemeenschappelijke ruimtes… En daar zijn ze natuurlijk ook echt bezig met hun toekomst.

Daardoor krijg ik echt veel vragen die heel specifiek gericht zijn naar re-integratie. De instroom verloopt er vlot. In Ieper daarentegen zitten de mensen in voorhechtenis. Dat is een totaal andere realiteit. Daar loopt het een beetje moeilijker. Die mensen zijn nog in shock omdat ze pas opgesloten zijn. Die zijn niet zozeer bezig met welke opleiding ze al zouden kunnen volgen. Ze weten immers nog niet of ze terug vrij gaan komen of dat er hun een langere straf te wachten staat.

Hannah: In Brugge heb je alles samen.

Er zijn 4 afdelingen. In Mannen 1 zitten mannen die al veroordeeld zijn en een straf gekregen hebben van meer dan 5 jaar. Mannen 2 zijn mannen die nog niet veroordeeld zijn of die een straf gekregen hebben onder de 5 jaar. In de vrouwenafdeling zit alles samen. En dan heb je de ‘DVA’, de drugsvrije afdeling. Daar zitten mannen die er bewust voor kiezen om op een drugsvrije afdeling hun straf uit te zitten (en in ruil daarvoor bepaalde privileges krijgen).

Dus in Brugge zijn er mensen die nog maar net toegekomen zijn, en mensen die er al jarenlang zitten. De vragen van die verschillende doelgroepen zijn ook heel anders. We hebben al gemerkt dat het wat moeilijker is voor ons als een beklaagde - iemand die nog niet veroordeeld is – een vraag heeft voor ons. Ze willen vaak al heel veel doen,

4

maar we lopen een beetje vast omdat hun situatie nog zo onzeker is. Zitten ze nog een week? Of is het een maand? Of is het zelfs jaren?... Dat maakt het voor ons uitdagend om dan te kijken wat de mogelijkheden zijn.

Femke: Laatst had ik iemand die psychologie wou gaan studeren, maar hij wist nog niet voor hoe lang hij in de gevangenis zou zitten. Ik ben dan in samenwerking met de bibliotheek gaan zoeken naar boeken op academisch niveau over psychologie zodat hij toch al iets in die richting kon doen.

Daar was die persoon echt heel blij mee, en ontzettend dankbaar. Want dat is heel opvallend, die dankbaarheid die je krijgt als je iets voor hen hebt gedaan. Ze vinden het helemaal niet vanzelfsprekend dat je dat voor hen doet. Dan zie je die gezichten echt oplichten: ‘Amai, bedankt, dat je dat voor mij gedaan hebt!’ En ik dacht dat dat alleen in het begin zou zijn, maar dat blijft duren.

Hannah: Wij zijn eigenlijk een van de weinige diensten die bezig zijn met hun toekomst en niet alleen met hun straf. Wij weten ook niet wat ze op hun kerfstok hebben. Wij spreken nooit over de feiten, maar over ‘wat wil je doen nadat je vrijkomt?’… ‘wat zijn je dromen?’... ‘wat wil je leren?’… En dat is een van de meest dankbare taken in de gevangenis.

EPALE: Waren jullie voldoende voorbereid op jullie taak? Kenden jullie het gevangeniswezen? Wisten jullie wat je

moest verwachten? Hebben jullie een opleiding gekregen?

Hannah: Alles was echt helemaal nieuw. De eerste weken hebben wij meegelopen met een collega uit de reguliere dienstverlening van Leerwinkel. Zo kregen we zicht op het opleidingslandschap en de methodieken als leerloopbaanbegeleider. Daarnaast kregen we ook binnen de gevangenis ondersteuning van de beleidscoördinatoren. Het is een expliciet uitgangspunt van Leerwinkel om te proberen zoveel mogelijk die context van de gevangenis weg te denken. Ik vind dat wel een waardevol idee. We doen gewoon ons werk zoals we dat altijd zouden doen, maar toevallig is dat in de gevangenis. We gaan niet toegeven aan de soms moeilijke omstandigheden en zeggen: ‘ja we zitten hier in de gevangenis, dus dat gaat niet lukken’. Neen, we gaan ervoor en leggen ons niet snel bij de pakken neer.

Daar komt dan wel wat meer creativiteit aan te pas dan in de reguliere werking.

Femke: Daar groei je ook wel in. In het begin loop je soms vast, maar hoe langer je er mee bezig bent, hoe meer je nieuwe mogelijkheden begint te zien.

EPALE: Hoeveel mensen zien jullie per week?

Femke: Ik zie gemiddeld 3 à 4 personen per dag omdat ik de ene week 2 en de andere week 3 dagen werk. Op die tijd moet ik

Het penitentiair centrum Ruiselede (foto) is een open landbouwbedrijf. De gevangenen werken er mee.

Ze zitten nog op maximaal 2 jaar van hun vrijlating. Daardoor komen er veel vragen bij de leerloopbaanbegeleider omdat deze mensen al volop aan hun toekomst denken. In Brugge zijn er veel mensen die nog maar pas vast zitten. Die zijn minder bezig in hun hoofd met een opleiding volgen.

ook mijn voorbereidingswerk doen en we hebben ook heel wat registratie te doen bv. al onze gesprekken houden we bij in een registratiesysteem. Ook alle mails, alle opzoekwerk houden we bij. Daarnaast moeten we ook nog gegevens bijhouden voor de subsidiegever. Veerle (die Hannah vervangt tijdens haar zwangerschap) probeert een 6-tal mensen per dag te zien.

Dat is doenbaar. Maar hier is er ook nog een verschil met de reguliere werking. In de gewone Leerwinkel komen de meeste mensen uit de streek zelf en kunnen de oplossingen ook daar gevonden worden.

Maar in de gevangenis zitten mensen van overal. Dus voor ons is de regio waarin we oplossingen kunnen zoeken veel groter, maar dat betekent ook meer opzoekwerk en dat je meer energie moet steken in contacten leggen en dergelijke.

Hannah: In Brugge is er nu veel meer vraag dan wij aankunnen, dus onze capaciteit zou daar echt veel groter moeten worden. Eens de bal begon te rollen en meer gevangenen hoorden van onze dienst, zijn wij ‘slachtoffer’ geworden van de mond-aan-mond reclame (lacht) en blijven de vragen maar komen… Daar komt nog bij dat er in Brugge door omstandigheden al een tijdje geen onderwijsaanbod in de gevangenis zelf is, dus moeten de gevangenen wel proberen een oplossing buiten de muren te zoeken.

Wat wel mogelijk is in Brugge, is dat mensen kunnen proberen hun diploma te halen via de examencommissie. De onderwijscoördinator zorgt daar voor de praktische dingen, inschrijving en dergelijke. Onze meerwaarde daar is de oriëntatie vooraf zodat de kandidaten echt in de richting terecht komen waarvoor ze de capaciteiten hebben.

En wij kunnen ook instaan voor de studieplanning en -begeleiding zodat ze beter opgevolgd worden.

over het juridisch dossier van de gevangenen. We spraken gewoon om de zoveel tijd met de psychosociale dienst, maar dat bleek niet genoeg. Uit een paar cases bleek dat de leervraag soms haaks staat op het integratieproces en dat moet je vermijden want zo steek je misschien veel energie in een leertraject dat uiteindelijk niet mogelijk blijkt te zijn. Zo kwamen we tot de vaststelling dat we altijd - en uiteraard met de toestemming van de cliënt - vooraf moeten weten met welke beperkingen we rekening moeten houden, zonder dat we daarbij echt moeten weten waarom die persoon in de gevangenis zit. Vandaar dat we nu standaard elke leervraag doorspelen aan de psychosociale dienst en zij geven ons een seintje als ze daar iets in vinden wat niet compatibel is met de opgelegde straf. Een paar begeleidingen zijn daarop vastgelopen, maar niet heel veel.

EPALE: Krijgen jullie zelf begeleiding of ondersteuning?

Femke: Vooral onderling proberen we elkaar te helpen. We hebben een ‘skypegroep’ met de collega’s van de reguliere werking van Leerwinkel. We overleggen daarin samen, ventileren moeilijkheden, wisselen oplossingen uit of laten gewoon eens stoom af want het is toch wel een belastende taak.

Femke: Het is goed zo, maar je merkt wel dat je het de ene dag wat zwaarder hebt dan de andere. Door die context weegt het werk toch een beetje zwaarder dan in een gewone Leerwinkel of bijvoorbeeld op de hogeschool. Dan is het goed om een collega te hebben die precies weet waar je het over hebt als je spreekt over de moeilijkheden.

Stel dat het project uitgerold wordt naar heel Vlaanderen zou het wel goed zijn dat er een centraal aanspreekpunt komt en dat de nieuwelingen goed voorbereid op het terrein kunnen komen. Regelmatig intervisie zou zeker ook geen overbodige luxe zijn.

EPALE: Wat ervaren jullie als het moeilijkste in jullie werk en wat geeft jullie de meeste voldoening?

Femke: Als je ziet wat je voor anderen kan betekenen, dat geeft mij heel veel voldoening. De dankbaarheid ook als ze zien dat je echt je best doet voor hen. Heel veel andere dingen kunnen heel lang duren in de gevangenis. Als je daar dan de volgende week al staat met een antwoord op een vraag… Dan voel je oprechte waardering.

Hannah: Voor mij is dat hetzelfde. Als iemand start met een opleiding, dan ben ik blij want je weet gewoon dat als ze dat niet doen, ze in een negatieve spiraal terechtkomen.

“Het geeft heel veel voldoening als je ziet wat je voor anderen kan betekenen. De dankbaarheid ook als ze zien dat je echt je best doet voor hen.”

EPALE: Hoe kunnen jullie weten wat de individuele mogelijkheden zijn van elke gevangene? Ik veronderstel dat niet iedereen zomaar de toestemming kan krijgen om op gelijk welk ogenblik de gevangenis te verlaten?...

Hannah: Dat toetsen we af met de psychosociale dienst van de gevangenis. In het begin liep dat niet zo vlot omdat de afspraak is dat wij geen gegevens hebben

Hannah: Dat overleg is vooral informeel, maar we hebben ook een formeel overleg met de onderwijscoördinatoren. Ook met de psychosociale dienst, met justitieel welzijnswerk, met Leerwinkel zelf. Meer en meer ondervinden we dat we ook overkoepelend overleg nodig hebben. Daarom proberen we af en toe vertegenwoordigers van de verschillende diensten samen te krijgen op een overleg, als het kan samen met de cliënt. Zo krijg je een beter zicht op het totaalplaatje, want eigenlijk gebeurt dat veel te weinig.

EPALE: Is de ondersteuning daarmee voldoende, of hebben jullie nood aan meer?

Femke: Het moeilijkste vind ik toch wel dat het psychisch belastend is. Op termijn zal dat nog meer beginnen wegen, denk ik.

Je hoort dat er heel veel verloop is in de gevangenis.

Mensen houden het er niet lang vol. Je moet er echt voor gemaakt zijn om daar te werken.

EPALE: Wat wensen jullie je nog voor de toekomst?

Femke en Hannah: We hopen dat er na afloop van het project verlenging komt en dat het project uitgebreid wordt naar andere gevangenissen, want we horen van veel onderwijscoördinatoren dat zij daar grote behoefte aan hebben.

Interview: Karine Nicolay (EPALE). Met dank aan Femke Neels, Hannah Maddens en Kelly Lebon van Leerwinkel West-Vlaanderen en Marjolein Rammelaere van Vocvo.

Lees hier een getuigenis van een gedetineerde.

5