Kimia Farmaceutike 1 (Pjesa e Përgjithshme)
Enver MUSTAFAJ
Shëmbuj të çifteve izostere që zotërojnë konfiguracion sterik dhe elektronik të ngjashëm janë jonet karboksilat (-COO-) dhe sulfonamid (-SO2NH-), grupet ketonike (=C=O) dhe sulfonike (=SO2), grupet klorur (-Cl) dhe trifluormetil (-CF3). Grupet eterike dyvalente (-O-), sulfure (-S-), amina (-NH-) dhe metilene (-CH2-), megjithëse elektronikisht të ndryshëm, kanë ngjashmëri të mjaftueshme sterike sa shpesh mund të shkëmbehen me njëri tjetrin gjatë projektimit të barnave të reja. Tabela 2.4. Shëmbuj izosterësh kimik unazor (“ekuivalentësh unazor”)
N Benzen
Piridinë
S
O
Tiofen
Furan
N
S
N H
N H Fenotiazinë
Dybenzodiazepinë S
Ciklopentan
N H Pirrol
Tetrahidrotiofen
O Tetrahidrofuran
N H Pirrolidinë
Kur, përveç ngjashmërisë së tyre fiziko-kimike, komponime të ndryshme kanë edhe disa karakteristika biologjike të përbashkëta, përdoret termi bioizosteri. Ky koncept u fut për herë të parë nga Friedman në 1951 edhe për ato komponime tek të cilat përngjasimi fiziko-kimik është mjaft i dobët, ndërsa zotërojnë të njëjtin lloj veprimi biologjik ose mundet edhe të demonstrojnë veti të kundërta biologjike (veprim antagonist), pra përgjithësisht ndërveprojnë me të njëjtin vënd njohës (regjion) të receptorit. Si rrjedhim i zgjerimit të konceptit fillestar të izosterisë, sot, në kiminë farmaceutike, me termin bioizoster njihen gupet apo molekulat që kanë ngjashmëri kimike e fizike dhe që japin efekte biologjike mjaft të krahasueshme. Për seritë e komponimeve bioizostere me një efekt biologjik të caktuar nuk ekziston ndonjë rregull i përgjithshëm që mund të parashikojë nëse veprimi biologjik do të rritet apo do të ulet nga zëvendësimet e ndryshme, prandaj secila seri duhet të shqyrtohet veças. Disa shëmbuj të këtij lloji paraqiten në Tabelen 2.5.
Izosteria dhe veprimi biologjik
69