Ταυτότητα των νέων μέσα από υπαγωγή σε ομάδες by EKKE_youwho

Περιεχόμενα Σχετικά με το έργο.............................................................................................................. 1 Εισαγωγή ............................................................................................................................ 3 Φύλο ................................................................................................................................... 6 Ηλικία ................................................................................................................................. 9 Τόπος κατοικίας ............................................................................................................... 13 Ιδεολογική αυτο-τοποθέτηση στον άξονα Αριστεράς-Δεξιάς ....................................... 16 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΥΠΑΓΩΓΗ ΣΕ ΟΜΑΔΕΣ. 19 Παράρτημα Πινάκων ........................................................................................................ 21

Πως να παραπέμψετε το παρόν κείμενο: Ηλιού, Η. (2020). Ταυτότητα των νέων μέσα από υπαγωγή σε ομάδες. Ερευνητικά πορίσματα από την έρευνα YouWho?. Αθήνα, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών.

Σχεδιασμός εξωφύλλου: Ειρήνη Κυριαζοπούλου

Το έργο παρέχεται υπό τους όρους της δημόσιας άδειας του νομικού προσώπου Creative Commons Corporation: Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 (CC BYNC-ND).

Σχετικά με το έργο

ο 2017 το Λεξικό της Οξφόρδης ανακήρυξε ως λέξη της χρονιάς την λέξη «youthquake». Ως «νεανικός σεισμός» ορίζεται κάθε σημαντική πολιτισμική, πολιτική ή κοινωνική μεταβολή που προκύπτει μέσα από τις ενέργειες ή την επίδραση των νέων ανθρώπων. Δεν χωρά συνεπώς αμφιβολία ότι η δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα συνοδεύεται από ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για τους νέους ως αντικείμενο μελέτης. Ιδιαίτερα μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2008 και τις καταγραφόμενες κοινωνικο-δημογραφικές μεταβολές στις νέες ηλικίες (την πρώτη γενιά ιστορικά που συνδυάζει υψηλό μορφωτικό επίπεδο με υψηλή ανεργία και απορρύθμιση των εργασιακών της σχέσεων) η επιστημονική έρευνα στρέφει το βλέμμα της στους νέους με ανανεωμένο ενδιαφέρον. Ορμώμενες από την ανάγκη να μελετήσουμε τα παραπάνω, ξεκινήσαμε να υλοποιούμε στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών ένα πολυδιάστατο έργο1 με στόχο να μελετήσουμε διεπιστημονικά και με καινοτόμες μεθοδολογικές προσεγγίσεις την ταυτότητα των νέων στην Ελλάδα του 21ου αιώνα εστιάζοντας στη σχέση τους με την πολιτική, τον τρόπο πρόσληψης του έθνους, τις καθημερινές τους συνήθειες (lifestyle), τις πολιτισμικές τους πρακτικές, αλλά και την προσωπικότητά τους. Όταν ξεκινήσαμε τον σχεδιασμό της έρευνας YouWho? πριν από περισσότερο από ένα χρόνο, δεν μπορούσαμε με τίποτα να έχουμε προβλέψει ούτε την τεράστια απήχηση της, αλλά ούτε, πολύ περισσότερο, το γεγονός ότι θα διεξαγόταν εν μέσω γενικού lockdown στο πλαίσιο μιας από τις μεγαλύτερες κρίσεις που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες κοινωνίες, με πολλαπλές και αχαρτογράφητες συνέπειες σε ατομικό αλλά και συλλογικό επίπεδο. Η περίοδος αυτή επανέφερε όμως και στερεοτυπικές εικόνες αλλά και ρητορικές αναφορικά με την νεότητα: οι νέοι που μαζεύονται στις πλατείες αψηφώντας τις απαγορεύσεις, οι αθλητές που έχουν ανάγκη να τρέξουν στους άδειους δρόμους («μα, καλά πριν την απαγόρευση που ήταν όλοι αυτοί;»), οι νέοι που δεν (κατα)πιέζονται τόσο από την κοινωνική απόσταση καθώς ζουν μέσα από τα social και ψυχαγωγούνται μέσα από το διαδίκτυο έτσι κ’ αλλιώς.

Το έργο «YouWeP» υλοποιείται στο πλαίσιο της Πράξης «Έρευνα, Εκπαίδευση και Υποδομές: ο τριγωνισμός των αξόνων στρατηγικής ανάπτυξης του ΕΚΚΕ - REDI» (MIS 5002378) που εντάσσεται στη «Δράση Στρατηγικής Ανάπτυξης Ερευνητικών και Τεχνολογικών Φορέων» και χρηματοδοτείται από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία» στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2014-2020, με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης).

Στην πραγματικότητα, πέρα από στερεοτυπικές προσλήψεις, ελάχιστα γνωρίζουμε για την ταυτότητα, τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής των νέων σήμερα. Μέσα από τις θεματικές που αναπτύσσονται στην παρούσα έκθεση αποτελεσμάτων επιθυμούμε να συμβάλουμε σε ένα δημόσιο διάλογο που αφορά στα βασικά χαρακτηριστικά της νέας γενιάς μέσα από μια πολυδιάστατη οπτική, η οποία αποφεύγει την τακτική της στερεοτυπικής ανάδυσης κυρίαρχων χαρακτηριστικών και επικεντρώνεται στην ανάδειξη όλων των επιμέρους παραγόντων που συνθέτουν μια πολυμορφική εικόνα της νέας γενιάς.

Οι υπεύθυνες της έρευνας Κατερίνα Ηλιού – Μανίνα Κακεπάκη Ιούνιος 2020

Η Ταυτότητα της έρευνας: Τα ερευνητικά πορίσματα που παρουσιάζονται στο παρόν κείμενο προέρχονται από τα δεδομένα της διαδικτυακής έρευνας YouWho? η οποία υλοποιήθηκε κατά την περίοδο 17 Φεβρουαρίου – 5 Απριλίου 2020. Πληθυσμός στόχος ήταν όσοι/ες γεννήθηκαν μεταξύ των ετών 1991-2003 και συνεπώς βρίσκονταν στο ηλικιακό εύρος των 17-29 ετών κατά την περίοδο συλλογής των δεδομένων. Συνολικά συλλέχθηκαν 24.525 συμπληρωμένα ερωτηματολόγια. Ο χρόνος συμπλήρωσης για το 95,4% του δείγματος κυμάνθηκε από 10 έως 30 λεπτά, με μέσο χρόνο συμπλήρωσης τα 18,12 λεπτά. Από την ανάλυση, εξαιρέθηκαν όσοι/όσες είχαν χρόνο απόκρισης κάτω από 10 λεπτά και πάνω από 30 λεπτά, δηλαδή το 4,6% του δείγματος (1.123 άτομα). Το τελικό δείγμα διαμορφώθηκε στα 23.402 άτομα. Για την στάθμιση του δείγματος χρησιμοποιήθηκε: α) η μέθοδος design weight για τη μεταβλητή «Φύλο» και β) η μέθοδος population weight για τη μεταβλητή «Τόπος διαμονής». Η τελική στάθμιση διαμορφώθηκε έπειτα από τον συνδυασμό και των δύο παραπάνω μεθόδων στάθμισης. Για τον υπολογισμό των συντελεστών στάθμισης χρησιμοποιήθηκαν δημογραφικά δεδομένα από την EUROSTAT. Για περισσότερες www.youwho.gr

πληροφορίες

επισκεφθείτε

τη

σελίδα

του

έργου:

Ταυτότητα των νέων μέσα από υπαγωγή σε ομάδες Κατερίνα Ηλιού Εντεταλμένη ερευνήτρια, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών kiliou@ekke.gr

Εισαγωγή

νας από τους πιο επιδραστικούς παράγοντες της ατομικής ταυτότητας που αναγνωρίζουν όχι μόνο οι κοινωνικές επιστήμες, αλλά και οι απλοϊκές θεωρίες των ανθρώπων, είναι η υπαγωγή σε ομάδες. Έτσι, είναι καθολικά αποδεκτό ότι η συμμετοχή μας σε ομάδες προσδιορίζει την ατομική μας ταυτότητα, καθώς μέσα από τη συλλογική διαβίωση υιοθετούμε απόψεις, προσαρμόζουμε και παγιώνουμε συμπεριφορές, προσανατολίζουμε τις επιλογές μας και ιεραρχούμε τις ανάγκες μας. Είναι χαρακτηριστικό ότι, όταν επικοινωνούμε με ένα άγνωστο πρόσωπο, μια από τις πρώτες γνωστικές διεργασίες που εκτελούνται (ακόμα και) ασυνείδητα είναι η «αναγνώριση» του άλλου μέσα από μια ταχύτατη γνωστική διεργασία κατά την οποία τον/την κατηγοριοποιούμε σε ομάδες. Πχ. αναγνωρίζουμε τον/την άγνωστο/η ανάλογα με το φύλο, την ηλικία, την εθνικότητα κ.α. Αντίστοιχα, όταν ένας/μία άγνωστος/η συστήνεται, προσδιορίζεται μέσα από ομάδες στις οποίες ανήκει. Πχ. αναφέρει την ηλικία του, την καταγωγή του, το επάγγελμά του κλπ. Ειδικά για την ηλικιακή κατηγορία των νέων, που τίθεται στο επίκεντρο της παρούσας έρευνας, το ενδιαφέρον για την αναγνώριση της ταυτότητάς τους μέσα από την ένταξή τους σε ποικίλες κοινωνικές ομάδες, παραμένει ενεργό, καθώς οι επιλογές του ανήκειν κυριαρχούν σε αυτή τη δραστήρια ηλικιακή περίοδο. Μάλιστα, η συγκυρία του περιορισμού στο σπίτι λόγω της πανδημίας του COVID 19, καθώς αποκόπτει και τους νέους από τη δια ζώσης συμμετοχή σε ομάδες, αυξάνει το ενδιαφέρον μας για τον αυτοπροσδιορισμό των νέων μέσα από τις ομάδες στις οποίες ανήκουν. Μέσα από ένα σύνολο 12 επιλογών ζητήσαμε από τους ερωτώμενους/ες να προσδιορίσουν επιμέρους ομάδες που θεωρούν ότι τους χαρακτηρίζουν περισσότερο (με όριο δύο επιλογές). Οι προτεινόμενες επιλογές περιλαμβάνουν ομάδες ακούσιας υπαγωγής, στις οποίες οι συμμετέχοντες ανήκουν χωρίς να έχει προηγηθεί μία διαδικασία προσωπικής επιλογής. Αφορά σε ομάδες, όπως το φύλο, η σεξουαλική ταυτότητα, η ηλικία, η οικογένεια, η εθνικότητα και η κοινωνική τάξη. Επίσης, ομάδες εκούσιας υπαγωγής, όπου το άτομο έχει τη δυνατότητα της επιλογής για συμμετοχή,

όπως η παρέα, το επάγγελμα και η ομάδα. Τέλος, εμφανίζονται ομάδες με ιδεολογικό υπόβαθρό, όπως η θρησκεία και η ιδεολογία. Βέβαια, δίνεται η δυνατότητα στους ερωτώμενους/ες να απαντήσουν ότι δεν τους χαρακτηρίζει καμία από τις προτεινόμενες ομάδες. Στο παρόν κεφάλαιο θα διαπιστώσουμε αρχικά τις κυρίαρχες ομάδες στις οποίες ανήκουν οι ερωτώμενοι/ες. Στη συνέχεια, θα διερευνήσουμε επιμέρους διαφοροποιήσεις στις επιλογές ομάδων υπαγωγής ανάλογα με το φύλο των ερωτώμενων, την ηλικία τους, τον τόπο κατοικίας και την ιδεολογική αυτο-τοποθέτηση στον άξονα Αριστεράς-Δεξιάς. Γράφημα 1 Επιλογές ερωτώμενων για τις ομάδες που τους χαρακτηρίζουν (%)*

*Ερ.: «Όλοι ανήκουμε σε διαφορετικές ομάδες. Ποιες από τις παρακάτω σε χαρακτηρίζουν περισσότερο (έως δύο επιλογές);» Πηγή: Έρευνα YouWho? (EKKE 2020)

Όπως φαίνεται στο Γράφημα 1 σχεδόν ένας στους δύο ερωτώμενους (43,6%) δηλώνει ότι τον χαρακτηρίζει η ιδεολογία του. Η συγκεκριμένη κυρίαρχη απάντηση σκιαγραφεί το προφίλ μιας γενιάς νέων που φορτίζονται από τις ιδεολογικές τους πεποιθήσεις. Ένας στους τρεις (35,3%) δηλώνει ότι η παρέα του είναι σημαντική κοινωνική ομάδα που τον χαρακτηρίζει, δίνοντας το στίγμα για την προτεραιότητα της φιλίας και των κοινωνικών συναναστροφών στην καθημερινή ζωή. Σχεδόν ένας στους τέσσερις (20,1%) επιλέγει την οικογένεια ως σημαντική ομάδα στην οποία ανήκει. Ενώ, ένα αξιοπρόσεκτο ποσοστό (14,1%) δηλώνει ότι χαρακτηρίζεται από την επαγγελματική του ιδιότητα. Περίπου ένας/μία στους δέκα (9,9%) δηλώνει ότι δεν προσδιορίζεται μέσα από ομάδες. Ενώ, αξίζει να σημειώσουμε ότι η ταύτιση με τη θρησκεία (3,2%) και την αθλητική ομάδα

(3,8%) επιλέγονται από ελάχιστους ερωτώμενους ως προσδιοριστικοί παράγοντες για την ταυτότητά τους. Οι ομάδες ακούσιας υπαγωγής, όπως η ηλικία (8,5%), το φύλο (7,7%), η εθνικότητα (6,8%) και η κοινωνική τάξη (5,7%), επίσης δεν ιεραρχούνται ως οι σημαντικοί προσδιοριστικοί παράγοντες για τους νέους που πήραν μέρος στην έρευνα, καθώς επιλέγονται από λιγότερο από ένα άτομο στα δέκα. Η εικόνα που αναδεικνύεται από τις προτεραιότητες που θέτουν οι νέοι ως προς Σύμφωνα με την ιεράρχηση τις ομάδες που τους χαρακτηρίζουν, τους που κάνουν οι νέοι για τις σκιαγραφεί ως ιδεολόγους, κοινωνικούς και δεμένους με τη γονική οικογένεια. Φαίνεται ομάδες που τους να επιβεβαιώνεται ότι οι ιδέες απασχολούν χαρακτηρίζουν, τους νέους, ενώ οι κοινωνικές εμφανίζονται ως ιδεολόγοι, συναναστροφές θεωρούνται σημαντικές στη ζωή τους και τον αυτο-προσδιορισμό τους. κοινωνικοί και δεμένοι με Τέλος, επιβεβαιώνουν τον κυρίαρχο ρόλο της τη γονική οικογένεια. οικογένειας στη ζωή τους, που μπορεί να αντανακλά τις ανάγκες της ηλικίας τους, καθώς και το πολιτισμικό πρότυπο των Ελλήνων για τους ισχυρούς διαχρονικούς δεσμούς με την οικογένεια.

Φύλο

το Γράφημα (2) που ακολουθεί μπορούμε να παρατηρήσουμε τις επιλογές που οι ερωτώμενοι δήλωσαν ότι τους χαρακτηρίζουν - με βάση τη συμμετοχή τους σε διάφορες ομάδες - ανάλογα με το φύλο τους.

Γράφημα 2 Κατανομή επιλογών ανά φύλο (%)*

Όπως φαίνεται στο Γράφημα 2 οι γυναίκες φαίνεται να επισημαίνουν συχνότερα από τους άνδρες ότι χαρακτηρίζονται από ομάδες ακούσιας υπαγωγής, όπως το φύλο τους (10,8% των γυναικών έναντι 4,9% των ανδρών) και τη σεξουαλική τους ταυτότητα (7% των γυναικών έναντι 4% των ανδρών), καθώς και από την ηλικία τους (9,7% των γυναικών έναντι 7,9% των ανδρών). Μικρή διαφοροποίηση, επίσης, δείχνουν να έχουν ως προς τους άνδρες και στο ότι η ιδεολογία τείνει να τις χαρακτηρίζει συχνότερα (45,1%) από εκείνους (42,3%).

Οι γυναίκες χαρακτηρίζονται κυρίως από ομάδες ακούσιας υπαγωγής, όπως το φύλο, η σεξουαλική ταυτότητα και η ηλικία. Οι άνδρες επιλέγουν συχνότερα ομάδες εκούσιας υπαγωγής, όπως η αθλητική ομάδα, η παρέα και η θρησκεία.

Από την άλλη πλευρά, οι άνδρες δηλώνουν σημαντικά συχνότερα από τις γυναίκες και όσους δεν επιλέγουν ταυτότητα φύλου ότι χαρακτηρίζονται από την εθνικότητά τους (10% των ανδρών έναντι 3,2% των γυναικών και 2,5% όσων δεν επιλέγουν ταυτότητα φύλου) και την ομάδα που υποστηρίζουν (6,2% έναντι 1,1% των γυναικών και 0,8% όσων δεν επιλέγουν ταυτότητα φύλου). Επίσης, περισσότερο από τις γυναίκες (32,4%) και όσους δεν επιλέγουν ταυτότητα φύλου (28,1%) αναφέρουν ότι προσδιορίζονται μέσα από την παρέα τους. Τέλος, οι άνδρες (4,1%) διαφοροποιούνται σε ένα μικρό βαθμό από τις γυναίκες (2,2%) σε ότι αφορά τη θρησκεία, καθώς τείνουν να ταυτίζονται με αυτή την πτυχή σε

μεγαλύτερο βαθμό. Τα άτομα που δεν εντάσσονται στις δύο έμφυλες κατηγορίες φαίνεται ότι ακολουθούν τη γενική τάση των άλλων φύλων και δηλώνουν ότι χαρακτηρίζονται από την ιδεολογία (39,7%) και την παρέα τους (28,1%). Η σημαντικότερη διαφοροποίηση που εμφανίζεται μεταξύ των ατόμων που δεν επιλέγουν ταυτότητα φύλου (31,4%) από τη μία μεριά και των γυναικών (7%) και ανδρών (4%) από την άλλη μεριά είναι ότι οι πρώτοι σημαντικά συχνότερα δηλώνουν ότι τους χαρακτηρίζει η σεξουαλική τους ταυτότητα. Μικρή, επίσης διαφοροποίηση εμφανίζουν σε ότι αφορά την αναφορά τους στην κοινωνική τάξη, που τους χαρακτηρίζει σε μεγαλύτερο βαθμό (11,6%) από τους άνδρες (5,6%) και τις γυναίκες (5,6%).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Οι τρεις επιμέρους έμφυλες ομάδες νέων στην παρούσα έρευνα συμφωνούν στο ότι η ιδεολογία και η παρέα τους είναι βασικά στοιχεία της ταυτότητάς τους. Ωστόσο, εμφανίζουν διαφοροποιήσεις σε ότι αφορά την αναγνώριση της ατομικής τους ταυτότητας μέσα από την υπαγωγή τους σε κοινωνικές ομάδες. Οι γυναίκες τείνουν να επιβεβαιώνουν

το διαχρονικό αγώνα για την υπεράσπιση του φύλου τους, καθώς δηλώνουν πιο συχνά ότι χαρακτηρίζονται από το φύλο και τη σεξουαλική τους ταυτότητα. Παράλληλα, επιβεβαιώνουν τη στερεοτυπική εικόνα, σύμφωνα με την οποία τις απασχολεί ιδιαίτερα η ηλικία τους, πράγμα που μπορεί να αντανακλά προσωπικούς και κοινωνικούς στόχους για το μέλλον, όπως η εργασία και η οικογένεια. Οι νέοι άνδρες, από την άλλη πλευρά, επιβεβαιώνουν ένα οπαδικό μοτίβο ταυτότητας, καθώς δηλώνουν συχνότερα από τα άλλα φύλα ότι χαρακτηρίζονται μέσα από την υποστήριξη της εθνικότητάς τους, της αθλητικής τους ομάδας και της παρέας τους. Μία ενδιαφέρουσα διαφοροποίηση, επίσης, εμφανίζουν έναντι των γυναικών σε ότι αφορά τη θρησκεία, η οποία φαίνεται να τους απασχολεί κατά τι περισσότερο. Τέλος, σημαντικές διαφοροποιήσεις έναντι του κυρίαρχου δίπολου φύλου (άνδρας-γυναίκα) παρουσιάζουν οι νέοι που δεν επιλέγουν ταυτότητα φύλου. Όπως είναι αναμενόμενο, σε αντίθεση με τα άλλα φύλα εκείνοι δηλώνουν συχνότερα ότι προσδιορίζονται από τη σεξουαλική τους ταυτότητα και την κοινωνική τους τάξη. Αξιοσημείωτο, όμως είναι ότι επιλέγουν πολύ πιο σπάνια από τους άνδρες και τις γυναίκες την οικογένεια, ως μια κοινωνική ομάδα που χαρακτηρίζει την ταυτότητά τους. Φαίνεται πως οι συγκεκριμένοι νέοι παλεύοντας για την αποδοχή της μη ετεροκανονικής σεξουαλικής τους ταυτότητας επιζητούν την ανεξαρτησία από τον οικογενειακό θεσμό και τους κοινωνικούς κανόνες που μπορεί να συμπεριλαμβάνει.

Ηλικία

ο εύρος του δείγματος στην παρούσα έρευνα περιλαμβάνει νέους/ες μεταξύ 17 και 29 ετών. Ωστόσο, για την ανάλυση των αποτελεσμάτων και την ανάγνωσή τους θεωρούμε ότι είναι χρήσιμο να μελετήσουμε τις απαντήσεις των ερωτώμενων σε τρεις επιμέρους ηλικιακές διαβαθμίσεις, που αντανακλούν διαφορετικά αναπτυξιακά στάδια. Υιοθετούμε, λοιπόν, τις εξής ηλικιακές υπο-κατηγορίες: 17-18, 19-24 και 25-29 ετών. Κάθε κατηγορία φέρει όχι μόνο βιολογικές-αναπτυξιακές διαφοροποιήσεις από τις άλλες, αλλά και διαφοροποιήσεις ως προς τη διαβίωση. Πιο συγκεκριμένα η κατηγορία 17-18 ετών αναφέρεται σε νέους σχολικής ηλικίας που εντοπίζονται στην οικογενειακή εστία. Η κατηγορία 19-24 ετών αναφέρεται σε νέους απόφοιτους της μέσης εκπαίδευσης που μπορεί να φέρουν τη φοιτητική ιδιότητα. Τέλος, η κατηγορία 25-29 ετών αναφέρεται σε νέους που κάνουν τα πρώτα επαγγελματικά βήματα, που μπορεί να έχουν αποφοιτήσει από την τριτοβάθμια εκπαίδευση και να μη διαβιούν πια με τη γονική οικογένεια. Γράφημα 3 Κατανομή επιλογών ανά ηλικιακή ομάδα (%)*

Όπως φαίνεται στο Γράφημα 3 η ηλικιακή ομάδα των 17-18 ετών τείνει να διαφοροποιείται από τις άλλες, καθώς δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην ιδεολογία (47,9%), έναντι των νέων 19-24 ετών (44,1%) και των νέων 25-29 ετών (38,4%). Για τους νέους 17-18 ετών η παρέα είναι επίσης πιο σημαντική ομάδα για την ταυτότητά τους (40,1%, έναντι 37% για τους νέους 19-24 ετών και 27% για τους νέους 25-29 ετών), αντανακλώντας ίσως τη σημασία των κοινωνικών συναναστροφών με τους συνομήλικους και τον κοινωνικοποιητικό τους ρόλο. Ωστόσο, είναι σημαντικό να εστιάσουμε την προσοχή μας και στις ομάδες υπαγωγής, που οι νέοι 17-18 ετών τείνουν σε μικρότερο βαθμό από τους υπόλοιπους να αναφέρονται σε ότι αφορά τους σημαντικούς παράγοντες για την Οι νεότεροι προσδιορίζονται ταυτότητά τους. Έτσι, είναι κυρίως μέσα από την χαρακτηριστικό ότι οι νέοι 17-18 ετών σε ιδεολογία και την παρέα, ενώ μικρότερο βαθμό από τους υπόλοιπους αναφέρουν ότι χαρακτηρίζονται από την όσο μεγαλώνει η ηλικιακή οικογένεια (16,7% έναντι 20,2% για 19-24 κατηγορία αναδύονται οι ετών και 23,2% για 25-29 ετών), το παράγοντες της οικογένειας επάγγελμα (4% έναντι 14,4% για 19-24 ετών και 23,2% για 25-29 ετών) και την και του επαγγέλματος κοινωνική τους τάξη (4,1% έναντι 5,4% για 19-24 ετών και 7,7% για 25-29 ετών). Οι νέοι μεταξύ 19 και 24 ετών δηλώνουν σε μικρότερο βαθμό από τους νέους 17-18 ετών ότι χαρακτηρίζονται από την ιδεολογία (44,1% έναντι 47,9% αντίστοιχα) και την παρέα (37% έναντι 40,1% αντίστοιχα). Ενώ, για τη συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα - μετά το πέρας της εκπαίδευσης – αρχίζουν να αναδύονται τα ζητήματα της οικογένειας και του επαγγέλματος, ως σημαντικότεροι παράγοντες για την ταυτότητά τους σε σχέση με τους νεότερους. Έτσι το 20,2% των νέων 19-24 ετών και το 14,4% αναφέρεται στην οικογένεια και το επάγγελμα, έναντι 16,7% και 4% αντίστοιχα των νέων 17-18 ετών. Οι μεγαλύτεροι ηλικιακά νέοι (25-29 ετών) στην παρούσα έρευνα φαίνεται να αναδεικνύουν το επάγγελμα, την οικογένεια και την κοινωνική τάξη, ως τους παράγοντες που τους προσδιορίζουν σε σημαντικότερο βαθμό συγκριτικά με τις νεότερες ηλικιακές κατηγορίες. Έτσι, το 23,2% των νέων 25-29 ετών αναφέρει το επάγγελμα, έναντι 14,4% των 19-24 και 4% των 17-18. Το 23,2% των 25-29 ετών αναφέρει την οικογένεια έναντι 20,2% των 19-24 και 16,7% των 17-18. Το 7,7% των 25-29 ετών αναφέρει την κοινωνική τάξη έναντι 5,4% των 19-24 και 4,1% των 17-18. Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, ότι οι μεγαλύτεροι σε ηλικία ερωτώμενοι αυτο-προσδιορίζονται σε μικρότερο βαθμό από τους νεότερους από την ιδεολογία και την παρέα. Χαρακτηριστικά, το 38,4% των νέων 25-29 αναφέρεται στην ιδεολογία, έναντι 44,1% των 19-24 και 47,9% των 17-18. Ενώ, το 27%

των νέων 25-29 ετών αναφέρεται στην παρέα, έναντι 37% των 19-24 και 40,1% των 1718.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Οι νέοι 17-29 ετών που συμμετείχαν στην παρούσα έρευνα εμφανίζουν αναμενόμενες διαφοροποιήσεις ως προς την υπαγωγή τους σε ομάδες που προσδιορίζουν την ταυτότητά τους. Έτσι, η παρέα που αναδεικνύεται σε πρώτο ρόλο από όλους, είναι σημαντικότερη για την ηλικιακή κατηγορία των νέων 17-18 ετών, παρά για τους μεγαλύτερους. Την ίδια τάση εμφανίζει και ο παράγοντας της ιδεολογίας, που φαίνεται να μειώνεται η σπουδαιότητά της καθώς οι νέοι μεγαλώνουν. Αντιθέτως, καθώς οι νέοι μεγαλώνουν, δηλώνουν όλο και συχνότερα ότι προσδιορίζονται μέσα από το επάγγελμα και την οικογένεια. Η συγκεκριμένη τάση, είναι μάλλον αναμενόμενη αν αναλογιστούμε τη μετάβαση από την ιδιότητα του μαθητή σε εκείνη του νέου ενήλικα που κάνει τα πρώτα του επαγγελματικά βήματα, αν και δεν παύει σε αυτά να αναζητά τη στήριξη της οικογένειας, ενώ μπορεί να υπάρχει και η σκέψη για τη δημιουργία της δικής του οικογένειας. Σε κάθε περίπτωση, οι διαφοροποιήσεις που παρατηρούμε ανάμεσα στις επιμέρους ηλικιακές κατηγορίες συνηγορούν στο ότι η νεότητα θα πρέπει να προσεγγίζεται ερευνητικά με επικέντρωση σε επιμέρους κατατμήσεις, που αντανακλούν όχι μόνο το στάδιο ωριμότητας, αλλά και τις διαφορετικές συνθήκες διαβίωσης σε κάθε ηλικία, που επιφέρουν αλλαγές στην ταυτότητα και τις προτεραιότητες των ατόμων.

Τόπος κατοικίας

τη συνέχεια, θα επικεντρώσουμε το ενδιαφέρον μας στην ανάγνωση των απαντήσεων των ερωτώμενων ανάλογα με τον τόπο κατοικίας τους. Πιο συγκεκριμένα θα παρατηρήσουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές μεταξύ των νέων που διαμένουν σε αστικά κέντρα, σε ημιαστικές περιοχές και σε χωριά. Γράφημα 4 Κατανομή επιλογών ανά τόπο κατοικίας (%)*

Όπως μπορούμε να παρατηρήσουμε στο Γράφημα 4 υπάρχουν μικρές αποκλίσεις στις απαντήσεις των νέων από διαφορετικές περιοχές. Οι νέοι που διαμένουν σε χωριά τείνουν συχνότερα από τους υπόλοιπους να αναφέρουν ως σημαντικές ομάδες υπαγωγής για τον αυτο-προσδιορισμό τους την παρέα και τη θρησκεία. Χαρακτηριστικά, το 36,6% των νέων σε χωριό επιλέγει την παρέα, έναντι 35,2% όσων διαμένουν σε κωμόπολη και 35,3% όσων διαμένουν σε μεγάλη πόλη. Επίσης, το 4,7% των νέων σε χωριό αναφέρεται στη θρησκεία, έναντι 3,2% όσων διαμένουν σε κωμόπολη και 2,9%

όσων διαμένουν σε μεγάλη πόλη. Μικρή διαφοροποίηση, επίσης παρατηρείται στους νέους της υπαίθρου, καθώς αναφέρουν λιγότερο συχνά το επάγγελμα ως παράγοντα που τους χαρακτηρίζει (10,6%) σε σχέση με τους νέους στις κωμοπόλεις (12,1%) και τους νέους σε μεγάλα αστικά κέντρα (15,5%).

Οι νέοι στα αστικά και ημιαστικά κέντρα προσδιορίζονται σε μεγαλύτερο βαθμό μέσα από το επάγγελμα, ενώ οι νέοι από την επαρχία επιλέγουν συχνότερα την παρέα και τη θρησκεία.

Η ιδεολογία και το επάγγελμα επιλέγονται συχνότερα από τους νέους που διαμένουν σε κωμοπόλεις (43,9% και 12,1% αντίστοιχα) και μεγάλες πόλεις (44% και 15,5% αντίστοιχα) συγκριτικά με τους νέους από τα χωριά (41,3% και 10,6% αντίστοιχα). Μάλιστα, οι νέοι στα αστικά κέντρα διαφοροποιούνται έναντι των υπολοίπων κυρίως ως προς την επιλογή του επαγγέλματος, η οποία τους χαρακτηρίζει σε μεγαλύτερο βαθμό, ενώ σε μικρότερο βαθμό από τους άλλους χαρακτηρίζονται από την οικογένεια (19,4% έναντι 21,6% των νέων από χωριό και 21,4% των νέων από κωμοπόλεις).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η διαβίωση των νέων σε διαφορετικά περιβάλλοντα αναφορικά με το βαθμό αστικότητας, φαίνεται να επιβεβαιώνει κάποιες - έστω και μικρές - αποκλίσεις μεταξύ τους ως προς την επιλογή των ομάδων που η συμμετοχή τους σε αυτές συμβάλλει στη σκιαγράφηση της ταυτότητάς τους. Έτσι, οι νέοι στα αστικά και ημιαστικά κέντρα αυτοπροσδιορίζονται σε μεγαλύτερο βαθμό μέσα από το επάγγελμά τους συγκριτικά με τους νέους στην επαρχία. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε πιθανά την ανάδειξη της επαγγελματικής αποκατάστασης ως ένα παράγοντα που μπορεί να αποτελεί κίνητρο για τη μετακίνηση των νέων προς τα αστικά κέντρα.

Παράλληλα, μάλλον διαφαίνεται ότι οι νέοι στα αστικά κέντρα αυτο-προσδιορίζονται κυρίως μέσα από το επάγγελμα που επιλέγουν και το επαγγελματικό τους περιβάλλον. Αντιθέτως, οι νέοι που διαμένουν σε αποκεντρωμένες περιοχές δηλώνουν συχνότερα σε σχέση με τους υπόλοιπους ότι προσδιορίζονται μέσα από την παρέα τους. Έτσι, σε αντίθεση με τους νέους στα αστικά και ημιαστικά περιβάλλοντα, οι νέοι στα χωριά προτάσσουν τις κοινωνικές συναναστροφές, πράγμα που μπορεί να αντανακλά όχι μόνο μια διαφορετική στάση ζωής, αλλά και τις προϋποθέσεις που υπάρχουν στην επαρχία για συχνότερες διαπροσωπικές επαφές, είτε λόγω περισσότερου ελεύθερου χρόνου, είτε λόγω μειωμένων αποστάσεων μεταξύ φίλων.

Ιδεολογική αυτο-τοποθέτηση στον άξονα Αριστεράς-Δεξιάς

ητήσαμε από τους ερωτώμενους να τοποθετηθούν στην κλασική κλίμακα Αριστεράς-Δεξιάς. Οι απαντήσεις δόθηκαν σε δεκαβάθμια κλίμακα (όπου 1=Αριστερά και 10=Δεξιά) και στη συνέχεια ανακωδικοποιήθηκαν ως εξής: Οι τιμές 1-4 προσδιορίζουν τους Αριστερούς, η τιμή 5 τους Κεντρώους και οι τιμές 6-10 τους Δεξιούς. Στη συνέχεια θα ασχοληθούμε με τις ομοιότητες και τις διαφορές των νέων ως προς τις ομάδες που τους χαρακτηρίζουν ανάλογα με την ιδεολογική τους αυτοτοποθέτηση. Γράφημα 5 Κατανομή επιλογών ανά ιδεολογική αυτοτοποθέτηση (%)*

Σύμφωνα με το Γράφημα 5 η μόνη περίπτωση κατά την οποία δεν παρατηρείται διαφοροποίηση μεταξύ των νέων που αυτο-προσδιορίζονται διαφορετικα στην κλίμακα Αριστεράς-Δεξιάς είναι το φύλο ως προσδιοριστικός παράγοντας της ταυτότητάς τους στην ερώτηση για την ομάδα που τους χαρακτηρίζει περισσότερο. Με μια σύντομη

ματιά, παράγοντες, όπως η ιδεολογία, η παρέα, και η σεξουαλική ταυτότητα τείνουν να προτιμώνται όλο και περισσότερο όσο οι νέοι κλείνουν προς την Αριστερά. Αντιθέτως, παράγοντες, όπως η οικογένεια, το επάγγελμα, η εθνικότητα και η θρησκεία προτιμώνται περισσότερο από τους νέους που κλείνουν προς τη Δεξιά δεολογική τοποθέτηση. Πιο συγκεκριμένα, οι Δεξιοί δηλώνουν πιο συχνά από τους υπόλοιπους ως σημαντικό παράγοντα της ταυτότητάς τους την εθνικότητα (14,3%, έναντι 4% για τους Κεντρώους και 1,2% για τους Αριστερούς). Σημαντική προτεραιότητα έναντι των Εθνικότητα, θρησκεία και υπολοίπων δίνουν οι Δεξιοί στην οικογένεια χαρακτηρίζουν τους οικογένεια και τη θρησκεία, καθώς Δεξιούς, ενώ τους Αριστερούς η επιλέγουν αυτές τις ομάδες υπαγωγής συχνότερα (25% και 6,6% αντίστοιχα, ιδεολογία, η παρέα, η ενώ οι Κεντρώοι 20,8% και 2,2% κοινωνική τάξη και η αντίστοιχα και οι Αριστεροί 15% και 0,6% αντίστοιχα). σεξουαλική ταυτότητα. Οι Κεντρώοι διαφροποιούνται από τους υπόλοιπους σε δύο επιλογές. Δηλώνουν συχνότερα από όλους ότι χαρακτηρίζονται από την ηλικία τους (9,9% έναντι 8,4 των Δεξιών και 7,7% των Αριστερών). Επιλέγουν συχνότερα να απαντήσουν στη συγκεκριμένη ερώτηση ότι δεν χαρακτηρίζονται από καμία ομάδα (12,1% έναντι 7,9% των Δεξιών και 9,7% των Αριστερών). Οι Κεντρώοι φαίνεται να συμφωνούν περισσότερο με τους Δεξιούς έναντι των Αριστερών, καθώς επιλέγουν λιγότερο συχνά από τους Αριστερούς την ιδεολογία (41,3% των Κεντρώων και 38,2% των Δεξιών έναντι 51,9% των Αριστερών) και την κοινωνική τάξη (3,5% των Κεντρώων και 4,5% των Δεξιών έναντι 8,7% των Αριστερών) ως προσδιοριστικούς παράγοντες της ταυτότητάς τους. Αντιθέτως, φαίνεται να συμφωνούν περισσότερο με τους Αριστερούς ως προς την παρέα, που τους χαρακτηρίζει περισσότερο από τους Δεξιούς (36,4% των Κεντρώων και 37% των Αριστερών, έναντι 31,8% των Δεξιών). Επίσης, συμφωνούν με τους Αριστερούς, καθώς αναφέρουν την εθνικότητα (4% των Κεντρώων και 1,2% των Αριστερών έναντι 14,3% των Δεξιών) και τη θρησκεία (2,2% των Κεντρώων και 0,6% των Αριστερών έναντι 6,6% των Δεξιών) σε μικρότερο βαθμό από τους Δεξιούς. Οι Αριστεροί διαφοροποιούνται ως προς τους υπόλοιπους νέους, καθώς προτάσσουν ως στοιχεία της ταυτότητάς τους συχνότερα την ιδεολογία, την κοινωνική τάξη, την παρεά και τη σεξουαλική ταυτότητα. Παράλληλα, διαφοροποιούνται και ως προς παράγοντες που επιλέγουν λιγότερο συχνά από τους υπόλοιπους, δηλαδή την οικογένεια (15% έναντι 20,8% των Κεντρώων και 25% των Δεξιών), το επάγγελμα (13,1% έναντι 14,5% των Κεντρώων και 15,1% των Δεξιών), την εθνικότητα (1,2% έναντι 4% των Κεντρώων και 14,3% των Δεξιών) και τη θρησκεία (0,6% έναντι 2,2% των Κεντρώων και 6,6% των Δεξιών).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η ιδεολογική τοποθέτηση των νέων στην κλίμακα ΑριστεράςΔεξιάς λειτουργεί ως διαφοροποιητικός παράγοντας στις επιλογές των νέων για τις ομάδες που στην παρούσα έρευνα δηλώνουν ότι τους χαρακτηρίζουν. Τα ερευνητικά αποτελέσματα επιβεβαιώνουν αναμενόμενες απαντήσεις, με τους Δεξιούς νέους να σκιαγραφούν ένα συντηρητικό προφίλ, τους Αριστερούς ένα προφίλ πιο προοδευτικό και τους Κεντρώους να ταυτίζονται άλλοτε με τους Δεξιούς και άλλοτε με τους Αριστερούς. Έτσι, όσο πιο Δεξιά στην κλίμακα τοποθετούνται οι νέοι, τόσο πιθανότερο είναι να δηλώνουν ότι χαρακτηρίζονται από ομάδες, όπως η οικογένεια, το επάγγελμα, η εθνικότητα και η θρησκεία. Αντιθέτως, όσο πιο Αριστερά τοποθετούνται οι νέοι, τόσο ποιο πιθανό είναι να δηλώνουν ότι χαρακτηρίζονται από την ιδεολογία, την παρέα, την κοινωνική τάξη και τη σεξουαλική τους ταυτότητα.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ: ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΥΠΑΓΩΓΗ ΣΕ ΟΜΑΔΕΣ Στην παρούσα ενότητα επιχειρήσαμε να αναγνώσουμε τις απαντήσεις των συμμετεχόντων στην έρευνα αναφορικά με τις ομάδες υπαγωγής, οι οποίες τους χαρακτηρίζουν περισσότερο. Οι επιλογές των απαντήσεων περιλαμβάνουν ομάδες ακούσιας υπαγωγής (φύλο, σεξουαλική ταυτότητα, ηλικία, οικογένεια, εθνικότητα, κοινωνική τάξη), ομάδες εκούσιας υπαγωγής (παρέα, επάγγελμα, ομάδα) και ομάδες με ιδεολογικό υπόβαθρο (θρησκεία, ιδεολογία). Σύμφωνα με τις κυρίαρχες απαντήσεις στο σύνολο των ερωτώμενων, οι νέοι που συμμετείχαν στην παρούσα έρευνα εμφανίζονται ως ιδεολόγοι, κοινωνικοί και δεμένοι με τη γονική οικογένεια, καθώς οι κυρίαρχες επιλογές τους είναι η ιδεολογία, η παρέα, η οικογένεια και το επάγγελμα. Τα συγκεκριμένα αποτελέσματα είναι σε συμφωνία με τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά που αποδίδονται στους Έλληνες, οι οποίοι στερεοτυπικά θεωρούνται ότι επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους στις κοινωνικές συναναστροφές, ότι μπορεί να θυσιαστούν για τα πιστεύω τους, αλλά και ότι είναι πολύ δεμένοι με την οικογένειά τους. Σημαντικές, ωστόσο, διαφοροποιήσεις στις απαντήσεις των νέων μπορούμε να εντοπίσουμε εάν επιμερίσουμε τους συμμετέχοντες σε διαφορετικές κατηγορίες ανάλογα με το φύλο, την ηλικία, τον τόπο κατοικίας και την ιδεολογική τους αυτοτοποθέτηση στην κλίμακα Αριστεράς-Δεξιάς. Πιο συγκεκριμένα, το φύλο, η ηλικία και η ιδεολογική αυτο-τοποθέτηση αναδεικνύουν διαφοροποιήσεις μεταξύ των νέων. Έτσι, οι γυναίκες προτάσσουν την έμφυλη διάσταση της ταυτότητάς τους, ενώ φαίνεται να τις απασχολεί περισσότερο η ηλικία τους. Οι άνδρες εμφανίζουν οπαδικό προφίλ, καθώς χαρακτηρίζονται περισσότερο από την αθλητική ομάδα που υποστηρίζουν, την παρέα τους και τη θρησκεία. Όσοι δεν επιλέγουν ταυτότητα φύλου, χαρακτηρίζονται περισσότερο από τους υπόλοιπους από τη σεξουαλική τους ταυτότητα. Ως προς τις επιμέρους ηλικιακές κατατμήσεις (17-18, 19-24, 25-29 ετών) φαίνεται ότι οι νέοι αλλάζουν μεγαλώνοντας. Έτσι, καθώς μεγαλώνουν χαρακτηρίζονται όλο και λιγότερο από την ιδεολογία και την παρέα, αλλά περισσότερο από την οικογένεια και το επάγγελμα. Επίσης, ως προς την ιδεολογική αυτο-τοποθέτηση, όσο πιο δεξιά τοποθετούνται οι νέοι τόσο πιο συντηρητικό προφίλ αναδεικνύουν, προτάσσοντας την οικογένεια, το επάγγελμα, την εθνικότητα και τη θρησκεία. Αντιθέτως, όσο πιο αριστερά τοποθετούνται ιδεολογικά αναδεικνύουν ένα προοδευτικό προφίλ που συγκροτείται περισσότερο σε σχέση με τους υπόλοιπους από την ιδεολογία, την παρέα και τη σεξουαλική ταυτότητα. Σύμφωνα με τα παραπάνω, η εικόνα των νέων για τις ομάδες υπαγωγής που τους χαρακτηρίζουν αναδεικνύεται πολυσήμαντη. Αν και οι νέοι επιβεβαιώνουν το

αναμενόμενο εθνικό προφίλ των ατόμων που προσδιορίζονται από την ιδεολογία τους, τις κοινωνικές συναναστροφές και τους οικογενειακούς δεσμούς, υπάρχουν διαφοροποιήσεις μεταξύ των φύλων, επιμέρους ηλικιακών κατηγοριών, περιοχής κατοικίας και ιδεολογικής τοποθέτησης. Συνεπώς, στις μελέτες για τους νέους θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη ότι δεν αποτελούν μια ομοιογενή κοινωνική ομάδα μόνο και μόνο λόγω της ηλικίας τους.

Παράρτημα Πινάκων %

Το φύλο μου

Η παρέα μου

Η ηλικία μου

Η θρησκεία μου

Η ιδεολογία μου

Η οικογένειά μου

Η εθνικότητά μου

Η κοινωνική μου τάξη

Η ομάδα που υποστηρίζω

3,2

Το επάγγελμά μου 14,1

Σύνολο

7,7

35,3

8,5

4,9 10,8 8,3

38 32,4 28,1

8,2 7,4 7,8

Τίποτα από αυτά

3,8

Η σεξουαλική μου ταυτότητα 5,6

43,6

20,1

6,8

5,7

7,9 9,3 5,8

4,1 2,2 4,1

14,4 13,8 10,7

42,3 45,1 39,7

20 20,4 8,3

10 3,2 2,5

5,6 5,6 11,6

6,2 1,1 0,8

4 7 31,4

8,9 11 11,6

40,1 37 27

10,9 8,9 5,6

4 2,8 3,5

4 14,4 23,2

47,9 44,1 38,4

16,7 20,2 23,2

9,1 6 6,2

4,1 5,4 7,7

5 3,6 3

6,9 5,5 4,4

8 9,8 11,9

7,9

35,3

8,5

2,9

15,5

19,4

6,4

3,8

5,4

9,8

7,8 6,7

35,2 36,6

8,3 9

3,2 4,7

12,1 10,6

43,9 41,3

21,4 21,6

7,6 8,5

4,5 4

3,7 4

6 5,5

9,9 10,3

7,6

7,7

0,6

13,1

51,9

1,2

8,7

3,5

6,7

9,7

7,8 7,9

36,4 31,8

9,9 8,4

2,2 6,6

14,5 15,1

41,3 38,2

20,8 25

4 14,3

3,5 4,4

5,3 4,4

12,1 7,9

9,9

Φύλο Άνδρες Γυναίκες Άλλο Ηλικία 17-18 ετών 19-24 ετών 25-29 ετών Κατοικία Μεγάλη πόλη Κωμόπολη Χωριό Ιδεολογική τοποθέτηση Αριστερά (14) Κέντρο (5) Δεξιά (6-10)