Καθημερινές συνήθεις και πρακτικές των νέων

Καθημερινές συνήθειες και πολιτισμικές πρακτικές των νέων

Ερευνητικά πορίσματα από την έρευνα YouWho?

Συγγραφέας: Μανίνα Κακεπάκη Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών Αθήνα 2020

Περιεχόμενα Σχετικά με το έργο ..................................................................................................... 2 Καθημερινές συνήθειες και πολιτισμικές πρακτικές των νέων .................... 4 Εισαγωγή ..................................................................................................................... 4 Φύλο ............................................................................................................................. 7 Ηλικία ......................................................................................................................... 11 Τόπος Κατοικίας ...................................................................................................... 14 Ιδεολογική αυτό-τοποθέτηση στον άξονα Αριστεράς - Δεξιάς .................. 17 Συμπερασματικές παρατηρήσεις. Πρακτικές και συνήθειες μιας γενιάς . 20 Παράρτημα Πινάκων ............................................................................................... 21

Πως να παραπέμψετε το παρόν κείμενο: Κακεπάκη, Μ. (2020) Καθημερινές

συνήθειες και πολιτισμικές πρακτικές των νέων. Ερευνητικά πορίσματα από την έρευνα YouWho?. Αθήνα, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών.

Σχεδιασμός εξωφύλλου: Ειρήνη Κυριαζοπούλου

Το έργο παρέχεται υπό τους όρους της δημόσιας άδειας του νομικού προσώπου Creative Commons Corporation: Αναφορά Δημιουργού – Μη Εμπορική Χρήση – Όχι Παράγωγα Έργα 4.0 (CC BYNC-ND).

Σχετικά με το έργο

Τ

ο 2017 το Λεξικό της Οξφόρδης ανακήρυξε ως λέξη της χρονιάς την λέξη «youthquake». Ως «νεανικός σεισμός» ορίζεται κάθε σημαντική πολιτισμική, πολιτική ή κοινωνική μεταβολή που προκύπτει μέσα από τις ενέργειες ή την επίδραση των νέων ανθρώπων. Δεν χωρά συνεπώς αμφιβολία ότι η δεύτερη δεκαετία του 21ου αιώνα συνοδεύεται από ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για τους νέους ως αντικείμενο μελέτης. Ιδιαίτερα μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης το 2008 και τις καταγραφόμενες κοινωνικο-δημογραφικές μεταβολές στις νέες ηλικίες (την πρώτη γενιά ιστορικά που συνδυάζει υψηλό μορφωτικό επίπεδο με υψηλή ανεργία και απορρύθμιση των εργασιακών της σχέσεων) η επιστημονική έρευνα στρέφει το βλέμμα της στους νέους με ανανεωμένο ενδιαφέρον. Ορμώμενες από την ανάγκη να μελετήσουμε τα παραπάνω, ξεκινήσαμε να υλοποιούμε στο Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών ένα πολυδιάστατο έργο1 με στόχο να μελετήσουμε διεπιστημονικά και με καινοτόμες μεθοδολογικές προσεγγίσεις την ταυτότητα των νέων στην Ελλάδα του 21ου αιώνα εστιάζοντας στη σχέση τους με την πολιτική, τον τρόπο πρόσληψης του έθνους, τις καθημερινές τους συνήθειες (lifestyle), τις πολιτισμικές τους πρακτικές, αλλά και την προσωπικότητά τους. Όταν ξεκινήσαμε τον σχεδιασμό της έρευνας YouWho? πριν από περισσότερο από ένα χρόνο, δεν μπορούσαμε με τίποτα να έχουμε προβλέψει ούτε την τεράστια απήχηση της, αλλά ούτε, πολύ περισσότερο, το γεγονός ότι θα διεξαγόταν εν μέσω γενικού lockdown στο πλαίσιο μιας από τις μεγαλύτερες κρίσεις που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες κοινωνίες, με πολλαπλές και αχαρτογράφητες συνέπειες σε ατομικό αλλά και συλλογικό επίπεδο. Η περίοδος αυτή επανέφερε όμως και στερεοτυπικές εικόνες αλλά και ρητορικές αναφορικά με την νεότητα: οι νέοι που μαζεύονται στις πλατείες αψηφώντας τις απαγορεύσεις, οι αθλητές που έχουν ανάγκη να τρέξουν στους άδειους δρόμους («μα, καλά πριν την απαγόρευση που ήταν όλοι αυτοί;»), οι νέοι που δεν (κατά)πιέζονται τόσο από την κοινωνική απόσταση καθώς ζουν μέσα από τα social και ψυχαγωγούνται μέσα από το διαδίκτυο έτσι κι΄αλλιώς.

1

Το έργο «YouWeP» υλοποιείται στο πλαίσιο της Πράξης «Έρευνα, Εκπαίδευση και Υποδομές: ο τριγωνισμός των αξόνων στρατηγικής ανάπτυξης του ΕΚΚΕ - REDI» (MIS 5002378) που εντάσσεται στη «Δράση Στρατηγικής Ανάπτυξης Ερευνητικών και Τεχνολογικών Φορέων» και χρηματοδοτείται από το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Ανταγωνιστικότητα, Επιχειρηματικότητα και Καινοτομία» στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2014-2020, με τη συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης).

2

Στην πραγματικότητα, πέρα από στερεοτυπικές προσλήψεις, ελάχιστα γνωρίζουμε για την ταυτότητα, τις συνήθειες και τον τρόπο ζωής των νέων σήμερα. Μέσα από τις θεματικές που αναπτύσσονται στην παρούσα έκθεση αποτελεσμάτων επιθυμούμε να συμβάλουμε σε ένα δημόσιο διάλογο που αφορά στα βασικά χαρακτηριστικά της νέας γενιάς μέσα από μια πολυδιάστατη οπτική, η οποία αποφεύγει την τακτική της στερεοτυπικής ανάδυσης κυρίαρχων χαρακτηριστικών και επικεντρώνεται στην ανάδειξη όλων των επιμέρους παραγόντων που συνθέτουν μια πολυμορφική εικόνα της νέας γενιάς.

Οι υπεύθυνες της έρευνας Κατερίνα Ηλιού – Μανίνα Κακεπάκη Ιούνιος 2020

Η Ταυτότητα της έρευνας: Τα ερευνητικά πορίσματα που παρουσιάζονται στο παρόν κείμενο προέρχονται από τα δεδομένα της διαδικτυακής έρευνας YouWho? η οποία υλοποιήθηκε κατά την περίοδο 17 Φεβρουαρίου – 5 Απριλίου 2020. Πληθυσμός στόχος ήταν όσοι/-ες γεννήθηκαν μεταξύ των ετών 1991-2003 και συνεπώς βρίσκονταν στο ηλικιακό εύρος των 17-29 ετών κατά την περίοδο συλλογής των δεδομένων. Συνολικά συλλέχθηκαν 24.525 συμπληρωμένα ερωτηματολόγια . Ο χρόνος συμπλήρωσης για το 95,4% του δείγματος κυμάνθηκε από 10 έως 30 λεπτά, με μέσο χρόνο συμπλήρωσης τα 18,12 λεπτά. Από την ανάλυση, εξαιρέθηκαν όσοι/όσες είχαν χρόνο απόκρισης κάτω από 10 λεπτά και πάνω από 30 λεπτά, δηλαδή το 4,6% του δείγματος (1.123 άτομα). Το τελικό δείγμα διαμορφώθηκε στα 23.402 άτομα. Για την στάθμιση του δείγματος χρησιμοποιήθηκε: α) η μέθοδος design weight για τη μεταβλητή «Φύλο» και β) η μέθοδος population weight για τη μεταβλητή «Τόπος διαμονής». Η τελική στάθμιση διαμορφώθηκε έπειτα από τον συνδυασμό και των δύο παραπάνω μεθόδων στάθμισης. Για τον υπολογισμό των συντελεστών στάθμισης χρησιμοποιήθηκαν δημογραφικά δεδομένα από την EUROSTAT. Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφθείτε τη σελίδα του έργου: www.youwho.gr

3

Καθημερινές συνήθειες και πολιτισμικές πρακτικές των νέων Μανίνα Κακεπάκη Εντεταλμένη ερευνήτρια, Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών mkakepaki@ekke.gr

Εισαγωγή

Α

ν ανατρέξει κανείς στην δημόσια σφαίρα αναφορικά με ζητήματα που δεν άπτονται στενά του Πολιτικού, μπορεί να διακρίνει ορισμένες θεματικές να αναδύονται στη δημόσια συζήτηση. Το δικαίωμα των πιστών στη Θεία Κοινωνία εν μέσω πανδημίας πιο πρόσφατα, οι ακτιβιστικές παρεμβάσεις των vegan, ο περιορισμός του καπνίσματος στους δημόσιους χώρους, οι αγώνες δρόμου στα κέντρα των πόλεων, τα τατουάζ των υποψηφίων μάστερ σεφ, οι αναρτήσεις των νέων στα social, αν και φαινομενικά ετερόκλητα μεταξύ τους, αποτελούν εκφάνσεις της συγκρότησης των σύγχρονων ατομικών ταυτοτήτων ενώ άπτονται ζητημάτων και συνήθειων που συχνά διχάζουν. Στόχος αυτού του ερευνητικού σημειώματος είναι να σκιαγραφήσει το προφίλ των νέων σήμερα μέσα από τις απαντήσεις τους σε μια σειρά από ερωτήματα σχετικά με συνήθειες, πρακτικές και καθημερινές επιλογές. Ορισμένες επιλογές βρίσκονται κοντά στη σύγχρονη μαζική κουλτούρα και άπτονται νέων επιλογών και στυλ ζωής (lifestyle) ενώ άλλες εντάσσονται στο πεδίο της παράδοσης. Μέσα από τις απαντήσεις θα προσπαθήσουμε να σκιαγραφήσουμε το προφίλ της γενιάς αυτής, μελετώντας παράλληλα κατά πόσο ορισμένα χαρακτηριστικά εντάσσονται σε επιμέρους διαιρέσεις (έμφυλες, ηλικιακές, γεωγραφικές ή ιδεολογικές) και συνεπώς αναδεικνύουν διαφορετικούς υπό-τύπους νέων. Η συγκεκριμένη ενότητα ερωτήσεων (γράφημα 1) αποτελείται από δέκα διαφορετικές επιλογές που καλύπτουν ζητήματα όπως τη σχέση των νέων με το σώμα, τη διατροφή και την εν γένει ευεξία (τατουάζ, τρέξιμο, κάπνισμα και εναλλακτική ιατρική), ζητήματα lifestyle και μαζικής κουλτούρας (ψήφος σε talent/reality show, ποστάρισμα βίντεο του εαυτού τους), πτυχές και συνήθειες που σχετίζονται με το θρησκευτικό συναίσθημα (συμμετοχή στη 4

Θεία Κοινωνία και νηστεία τη Μ. Εβδομάδα) και τέλος πρακτικές που παραπέμπουν σε μεταϋλιστικές αξίες, και οι οποίες αποτελούν ατομικές συμπεριφορές (ανακύκλωση).

Γράφημα 1 % των ερωτώμενων που απάντησαν θετικά ότι ... Ανακυκλώνουν χαρτί. πλαστικό ή γυαλί στο σπίτι

70.5

Έχουν ποστάρει βίντεο του εαυτού τους online

46.7

Κοινωνούν κάποιες φορές το χρόνο

39.2

Νηστεύουν την Μεγάλη Εβδομάδα

36.2

Καπνίζουν

28.2

Έχουν τρέξει σε μαραθώνιο (κλασικό ή τοπικό)

27.8

Έχουν ψηφίσει για διαγωνιζόμενο σε τηλεοπτικό talent ή reality show

18.5

Έχουν τατουάζ

18.0

Έχουν προτιμήσει εναλλακτική ιατρική/ομοιοπαθητική

14.6

Είναι vegan/vegetarian

4.1 0.0

10.0 20.0 30.0 40.0 50.0 60.0 70.0 80.0

Πηγή: Έρευνα youwho? (EKKE 2020)

Από τα ευρήματα του γραφήματος 1 προκύπτει ότι η ανακύκλωση συγκεντρώνει τα υψηλότερα ποσοστά θετικών απαντήσεων καθώς το 70,5% των ερωτώμενων δηλώνουν ότι ανακυκλώνουν χαρτί, πλαστικό ή γυαλί στο σπίτι τους. Φαίνεται ότι πλέον η εν λόγω πρακτική έχει ενταχθεί σε μεγάλο βαθμό στην καθημερινότητα τους. Σχεδόν οι μισοί (46,7%) δηλώνουν ότι έχουν ποστάρει βίντεο του εαυτού τους στο διαδίκτυο, ποσοστό μάλλον χαμηλότερο του αναμενόμενου, καθώς κυριαρχεί μια εικόνα μιας γενιάς που δεν φοβάται την αυτό-έκθεση στα κοινωνικά δίκτυα, εφόσον συμβιώνει με 5

αυτά από την πρώτη στιγμή. Η σχέση τους με παραδόσεις και πρακτικές συνυφασμένες με το θρησκευτικό συναίσθημα παραμένουν ισχυρές, καθώς σχεδόν 4 στους 10 κοινωνούν κάποιες φορές το χρόνο (39,2%) και νηστεύουν την Μεγάλη Εβδομάδα (36,2%). Η σχέση τους με το σώμα τους και την περιποίησή του έχει διαφορετικές εκφάνσεις καθώς σχεδόν 3 στους δέκα δηλώνουν καπνιστές (28,2%), ενώ ίδιο περίπου είναι και το ποσοστό όσων συμμετέχουν σε μαραθωνίους (27,8%) είτε τοπικούς είτε κλασσικούς. Λιγότεροι από 2 στους 10 έχουν τατουάζ (18,%), ενώ μάλλον μικρή μοιάζει και η προτίμησή τους στην εναλλακτική ιατρική/ομοιοπαθητική (14,6%). Αν, και όχι σε μαζικό βαθμό, εντούτοις σχεδόν 2 στους 10 δηλώνουν ότι έχουν ψηφίσει σε talent/reality show (18,5%), ενώ τέλος, δημοφιλείς διατροφικές επιλογές (veganism/χορτοφαγία) εμφανίζονται εξαιρετικά μειοψηφικές στο δείγμα μας καθώς λιγότεροι από 1 στους 10 τις επιλέγουν (4,1%).

Αν και η εικόνα μοιάζει εν μέρει αντιφατική, επιβεβαιώνει την υπόθεση των πολλαπλών ταυτοτήτων των νέων σήμερα. Στη συνέχεια θα δούμε πώς επιμέρους κοινωνικόδημογραφικοί παράγοντες συγκροτούν διαφορετικά μοτίβα και συμπεριφορές ανάλογα με το φύλο, την ηλικιακή ομάδα, τον τόπο κατοικίας αλλά και την ιδεολογική αυτότοποθέτηση των ερωτώμενων.

6

Φύλο

Σ

το γράφημα 2 παρουσιάζεται η διακύμανση των απαντήσεων ανάλογα με το φύλο των ερωτώμενων. Κοιτάζοντας τα ποσοστά διαπιστώνουμε σημαντικές διαφοροποιήσεις στην πλειονότητα των ερωτημάτων. Γράφημα 2 % των ερωτώμενων που δηλώνουν ότι... (ανά φύλο)

Ανακυκλώνουν χαρτί, πλαστικό ή γυαλί στο σπίτι

80.2 74.7 66.6

Έχουν ποστάρει video του εαυτού τους online

47.9 45.2 48.0

Κοινωνούν κάποιες φορές το χρόνο

27.3

Νηστεύουν τη Μεγάλη Εβδομάδα

38.1 40.4

27.3

37.4 35.3

Καπνίζουν

48.8

27.5 28.6

Έχουν τρέξει σε μαραθώνιο (κλασικό ή τοπικό)

24.8 24.7 30.6

Έχουν ψηφίσει για διαγωνιζόμενο σε τηλεοπτικό talent ή reality show

13.1

24.3

Έχουν τατουάζ 21.6 14.5

Έχουν προτιμήσει εναλλακτική ιατρική/ ομοιοπαθητική

10.2

Είναι vegan/vegetarian 6.7 1.5

34.7

38.8

24.8 19.4 24.0

0.0 10.0 20.0 30.0 40.0 50.0 60.0 70.0 80.0 90.0

Άλλο

Γυναίκες

Άνδρες

Πηγή: Έρευνα youwho? (EKKE 2020)

Οι γυναίκες δείχνουν μεγαλύτερη προτίμηση σε σχέση με τους άνδρες σε πρακτικές που σχετίζονται με τη διαχείριση του σώματος ενώ εμφανίζονται πιο πρόθυμες να υιοθετήσουν εναλλακτικές διατροφικές και ιατρικές συνήθειες. Έτσι είναι πιθανότερο σε σχέση με τους άνδρες να έχουν τατουάζ 7

(21,6% των γυναικών έναντι 14,5% των ανδρών), προτιμούν σε σχεδόν διπλάσιο ποσοστό από τους άνδρες εναλλακτική ιατρική/ομοιοπαθητική (19,4% των γυναικών έναντι 10,2% των ανδρών) ενώ - αν και εξακολουθούν να είναι χαμηλά τα ποσοστά – το 6,4% δηλώνει vegan/vegetarian έναντι μόλις 1,5% των ανδρών. Επίσης συμμετέχουν περισσότερο σε εκφάνσεις της μαζικής κουλτούρας όπως είναι η ψήφος σε τηλεοπτικό talent/reality show (24,3% των γυναικών έναντι 13,1% των ανδρών). Τέλος ανακυκλώνουν σε υψηλότερα ποσοστά σε σχέση με τους άνδρες (74,7% έναντι 66,6%). Οι άνδρες αντίθετα είναι πιθανότερο να έχουν λάβει μέρος σε τοπικούς ή κλασσικούς μαραθωνίους (το 30,6% των ανδρών έναντι του 24,7% των γυναικών).

Οι γυναίκες δείχνουν μεγαλύτερη προτίμηση σε σχέση με τους άνδρες σε πρακτικές που σχετίζονται με τη διαχείριση του σώματος ενώ εμφανίζονται πιο πρόθυμες να υιοθετήσουν εναλλακτικές διατροφικές και ιατρικές συνήθειες

Ωστόσο άνδρες και γυναίκες εμφανίζουν και ορισμένες αξιοσημείωτες ομοιότητες. Πρακτικές που δεν συνιστούν κάποιας μορφής εναλλακτικής διαχείρισης της υγείας και του σώματος, όπως το κάπνισμα, δεν εμφανίζουν σχεδόν καμία διαφοροποίηση (27,5% των γυναικών και 28,6% των ανδρών δηλώνουν καπνιστές). Επίσης, σε αντίθεση με μια στερεοτυπική εικόνα που θέλει τις γυναίκες να εκδηλώνουν υψηλότερα ποσοστά θρησκευτικής πίστης, στο επίπεδο της τελετουργίας και πρακτικής δεν επιβεβαιώνεται κάτι τέτοιο. Γυναίκες και άνδρες δηλώνουν ότι κοινωνούν κάποιες φορές το χρόνο σε ανάλογα ποσοστά (με τους άνδρες μάλιστα να υπερτερούν ελαφρά με 40,4% έναντι 38,1% των γυναικών) ενώ ανάλογα είναι και τα ποσοστά όσων νηστεύουν την Μεγάλη Εβδομάδα (37,4% των γυναικών έναντι 35,3% των ανδρών). Τέλος η έκθεση του εαυτού τους στα social media όχι μόνον δεν εμφανίζει σημαντικές διαφορές, καθώς το 45,2% των γυναικών και το 48% των ανδρών έχει ποστάρει βίντεο του εαυτού τους online, αλλά εν μέρει ανατρέπει και μια στερεοτυπική θέση υπερέκθεσης του εαυτού των γυναικών σε αυτό. Μια τρίτη παράμετρος τέλος που παρουσιάζει αξιοσημείωτο ενδιαφέρον είναι η διακύμανση των απαντήσεων όσων από τους ερωτώμενους/-ες δεν θέλησαν να κατατάξουν τους εαυτούς τους στο δίπολο άνδρας-γυναίκα και επέλεξαν την επιλογή «άλλο». Η συγκεκριμένη κατηγορία εμφανίζει τα υψηλότερα ποσοστά διαφοροποίησης σε πλήθος απαντήσεων, συγκροτώντας έτσι μια ομάδα με σαφώς διακριτική ταυτότητα και σε ό,τι

8

αφορά τις καθημερινές συνήθειες και πολιτισμικές πρακτικές.2 Έτσι, μοιάζει να υιοθετεί σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό εκφάνσεις μιας «εναλλακτικής» ή πιο σύγχρονης κουλτούρας για το σώμα και την εμφάνιση (το 38,8% δηλώνει ότι έχει τατουάζ, το 24,8% προτιμά εναλλακτική ιατρική ή ομοιοπαθητική ενώ το 24% δηλώνει vegan ή vegetarian). Παράλληλα συμμετέχει πολύ περισσότερο σε τηλεοπτικές ψηφοφορίες (το 34,7% έχει ψηφίσει σε talent/reality show). Ωστόσο εμφανίζει μεγάλη απόκλιση και στην υιοθέτηση «παραδοσιακών» συνηθειών όπως είναι το κάπνισμα (48,8% καπνίζει) γεγονός που προβληματίζει καθώς δείχνει ότι η σχέση με το σώμα και την ευεξία δεν είναι τόσο μονοσήμαντη όπως θα περιμέναμε. Τέλος, είναι ξεκάθαρη η -σχετική πάντα- απόρριψη των θρησκευτικών πρακτικών από την ομάδα αυτή, εφόσον το 27,3% δηλώνει ότι κοινωνεί ή νηστεύει, ποσοστό σημαντικά χαμηλότερο από εκείνο ανδρών και γυναικών.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Η παράμετρος του φύλου συνιστά διαφοροποιητικό παράγοντα σε ορισμένες από τις πολιτισμικές συνήθειες και πρακτικές των νέων ανθρώπων. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι μια συνισταμένη μοιάζει να διατρέχει τις απαντήσεις. Άνδρες και γυναίκες συγκλίνουν σε μεγάλο βαθμό σε «παλαιού» ή παραδοσιακού τύπου πρακτικές (κάπνισμα και θρησκευτικές πρακτικές) οι οποίες ενδεχομένως μεταφέρονται και διαγενεακά. Αντίθετα τις «νέες» ή «εναλλακτικές» μορφές, τις οποίες πρώτες εισήγαγε η συγκεκριμένη γενιά (εναλλακτική διατροφή, ομοιοπαθητική, τατουάζ κ.λπ.), τις υιοθετούν σε μεγαλύτερο βαθμό οι γυναίκες. Αν αυτή η διάκριση σημαίνει ότι οι νέες γυναίκες εμφανίζονται περισσότερο δεκτικές και αποδέχονται εκείνες πρώτες πρακτικές τις οποίες στο μέλλον θα αποδεχτούν και οι άνδρες, ή αν αντίθετα η διακριτή αυτή συμπεριφορά θα τις/τους ακολουθεί και στα επόμενα ηλικιακά στάδια αποτελεί 2

Ωστόσο, καθώς η συγκεκριμένη επιλογή συγκέντρωσε μόλις το 0,6% των απαντήσεων, τα όποια ευρήματα είναι καθαρά ενδεικτικά και θα πρέπει να τα ερμηνεύσουμε με μια σχετική επιφύλαξη ως προς την αξιοπιστία τους.

9

ερώτημα προς διερεύνηση. Τέλος, άτομα που απορρίπτουν την διχοτομική ταυτότητα φύλου φαίνεται ότι συγκροτούν τους εαυτούς τους και μέσα από μια διακριτή ταυτότητα σε επίπεδο πολιτισμικών πρακτικών και συνηθειών. Η μοναδική ενοποιητική πρακτική που μοιάζει να αποτελεί συστατικό στοιχείο της νεότητας ανεξαρτήτως ταυτότητας φύλου είναι η έκθεση του εαυτού στα social media.

10

Ηλικία

Σ

υνεχίζουμε την ανάλυσή μας με την κατανομή των απαντήσεων ανά ηλικιακή υπό-ομάδα εντός των ερωτώμενων. Κατανείμαμε του ερωτώμενους/-ες σε τρεις υποκατηγορίες, έχοντας ως υπόθεση ότι κάθε υποκατηγορία αντιστοιχεί σε διαφορετικό εξελικτικό/κοινωνικό στάδιο των νέων ανθρώπων (γράφημα 3). Γράφημα 3 % των ερωτώμενων που δηλώνουν ότι … (ανά ηλικιακή ομάδα) 70.9 70 71

Ανακυκλώνουν χαρτί, πλαστικό ή γυαλί στο σπίτι 52 48.9

Έχουν ποστάρει video του εαυτού τους online

37 53.9

Κοινωνούν κάποιες φορές το χρόνο

38.5 26.8 41.6 35.7 32.3

Νηστεύουν τη Μεγάλη Εβδομάδα 16.2

Καπνίζουν

29.3 37.3 36.5

Έχουν τρέξει σε μαραθώνιο (κλασικό ή τοπικό)

27.3 20.5 20.1 18.5 17

Έχουν ψηφίσει για διαγωνιζόμενο σε τηλεοπτικό talent ή reality show 6.8

Έχουν τατουάζ

18.5 27.4 14.1 14 16.6

Έχουν προτιμήσει εναλλακτική ιατρική/ ομοιοπαθητική 4.3 3.9 4.2

Είναι vegan/vegetarian 0

17-18

20

19-24

40

60

80

25-29

Πηγή: Έρευνα youwho? (EKKE 2020)

Οι νεότεροι-/ες του δείγματος μας είναι 17-18 ετών, συνεπώς το πιθανότερο είναι να βρίσκονται ακόμα εντός της σχολικής διαδικασίας αλλά και να αποτελούν εξαρτώμενα μέλη του νοικοκυριού όπου διαβιούν, συνεπώς να βρίσκονται περισσότερο υπό τον έλεγχο και την επιρροή της άμεσης 11

οικογένειας. Οι ενδιάμεσες ηλικιακές (19-24) είναι οι νέοι ενήλικες του δείγματός μας, ενώ στην τελευταία κατηγορία εντάσσονται οι μεγαλύτεροι νέοι 25-29 ετών. Η νεότερη ομάδα ερωτώμενων (17-18 ετών) διαφοροποιεί σημαντικά τις Υποθέτουμε ότι η επιρροή συνήθειες και τις πρακτικές τους σε της οικογένειας είναι σχέση με τους μεγαλύτερους σε εντονότερη στις ορισμένες επιλογές που πιθανότατα σχετίζονται με το νεαρό της ηλικία. θρησκευτικές πρακτικές, Μόλις το 6,7% έχει τατουάζ έναντι για αυτό και οι νεότεροι 18,5% των νέων 19-24 και 27,4% των μεγαλύτερων νέων, (υποθέτουμε και 17-18 ετών εμφανίζουν λόγω νομικών περιορισμών στην υψηλότερα ποσοστά συγκεκριμένη επιλογή) ενώ ανάλογη – αν και σε υψηλότερα ποσοστά- είναι η σχέση με το κάπνισμα: το 16,2% των πολύ νέων καπνίζουν, έναντι 29,3% στις ηλικίες 19-24 και 37,3% στις ηλικίες 25-29. Μπορούμε εδώ να υποθέσουμε ότι η ανάληψη τέτοιων επιλογών –που πιθανώς να στερούνται και της αποδοχής της οικογένειας – θα γίνει στα επόμενα χρόνια από την ενηλικίωσή τους. Αντιστρόφως, υποθέτουμε ότι η επιρροή της οικογένειας είναι εντονότερη στις θρησκευτικές πρακτικές, καθώς τα ποσοστά των νέων που νηστεύουν και ιδιαίτερα όσων κοινωνούν κάποιες φορές το χρόνο μειώνονται όσο μεγαλώνουν. Έτσι, ενώ το 41,6% των νεότερων του δείγματος μας νηστεύει τη Μεγάλη Εβδομάδα, στο άλλο ηλικιακό άκρο νηστεύει το 32,3%. Εντονότερη είναι η διαφορά στη Θεία Κοινωνία, καθώς το 53,9% των νέων ηλικίας 17-18 κοινωνεί κάποιες φορές το χρόνο (ενδεχομένως και μέσω του σχολικού εκκλησιασμού), ποσοστό που πέφτει στο 38,5% για τους νέους 19-24 και στο 26,8% για τους νέους 25-29 ετών. Άλλες διαφορές που εντοπίζονται αφορούν υψηλότερη αναλογικά συμμετοχή των νέων 17-18 ετών σε αθλητικές διοργανώσεις τύπου Μαραθωνίου (36,5% έναντι 27,3% της ενδιάμεσης ηλικιακής κατηγορίας και 20,5% των μεγαλύτερων νέων) ενώ νέοι 17-18 και 19-24 διαφοροποιούνται από τους μεγαλύτερους στην αυξημένη προθυμία να ποστάρουν βίντεο του εαυτού τους (52% και 48,9% έναντι 37% των μεγαλύτερων). Αντίθετα επιλογές που είναι κυρίαρχες (ανακύκλωση) ή δεν αποτελούν τόσο «ηθικό» διακύβευμα ή σημείο παρέμβασης της οικογένειας (διατροφή, εναλλακτική ιατρική, ψήφος σε τηλεοπτικό show) δεν εμφανίζουν αξιοσημείωτες διακυμάνσεις εντός των ηλικιακών υπό-ομάδων.

12

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Αν και συνήθως η ταυτότητα «νέοι» εκλαμβάνεται ως ενιαία και αδιαφοροποίητη, τα στοιχεία συνηγορούν υπέρ σημαντικών διαφοροποιήσεων εντός τους. Οι νέοι-/ες που βρίσκονται στο κατώφλι της τυπικής ενηλικίωσης (17-18 ετών) πιθανολογούμε ότι ακολουθούν πιστότερα τις οικογενειακές πρακτικές και απαγορεύσεις λόγω ακριβώς του νεαρού της ηλικίας. Αντίθετα οι μεγαλύτερες ηλικίες νέων υιοθετούν ή εγκαταλείπουν συνήθειες και πρακτικές, καθώς οι οικογενειακές και τυπικές δεσμεύσεις υποχωρούν. Όσο μεγαλώνουν ακολουθούν λιγότερο τις θρησκευτικές πρακτικές, ενώ αντίθετα υιοθετούν περισσότερο «ενήλικες» επιλογές όπως είναι το κάπνισμα και τα τατουάζ.

13

Τόπος Κατοικίας

Τ

ο ερώτημα που θα απαντήσουμε στη συνέχεια αφορά στην επίδραση του βαθμού αστικότητας στις επιλογές και πρακτικές των νέων του δείγματός μας. Το γράφημα 4 παρουσιάζει τις απαντήσεις ανάλογα με το είδος του τόπου κατοικίας τους (χωριό – κωμόπολη – μεγάλη πόλη).3 Γράφημα 4 % των ερωτώμενων που δηλώνουν ότι … (ανά τόπο κατοικίας) 62.8 69.4 72.3

Ανακυκλώνουν χαρτί, πλαστικό ή γυαλί στο σπίτι 48.4 47.8 46

Έχουν ποστάρει video του εαυτού τους online

50.2 45.6

Κοινωνούν κάποιες φορές το χρόνο

34.6 43.3 40.1 33.4

Νηστεύουν τη Μεγάλη Εβδομάδα

27.2 26.6 29.1

Καπνίζουν

31 29.8 26.5

Έχουν τρέξει σε μαραθώνιο (κλασικό ή τοπικό) Έχουν ψηφίσει για διαγωνιζόμενο σε τηλεοπτικό talent ή reality show

18.4 18 18.6

Έχουν τατουάζ

14.4 16.5 19.2 13.2 14.8 14.8

Έχουν προτιμήσει εναλλακτική ιατρική/ ομοιοπαθητική 3.2 3.8 4.3

Είναι vegan/vegetarian 0

Χωριό

Κωμόπολη

10

20

30

40

50

60

70

80

Μεγάλη Πόλη

Πηγή: Έρευνα youwho? (EKKE 2020)

3

Καθώς η κατάταξη έγινε από τους ίδιους τους ερωτώμενους με βάση την υποκειμενική τους πρόσληψη του τόπου κατοικίας τους, ενέχει τους μεθοδολογικούς περιορισμούς που έχει κάθε αυτό-κατάταξη. Ωστόσο δεν παύει να αποτελεί αναλυτικά χρήσιμη διάκριση.

14

Από το γράφημα 1.4 προκύπτει μια αρκετά ομογενοποιημένη εικόνα καθώς ο βαθμός αστικότητας συνιστά πεδίο διαφοροποίησης σε ορισμένες μόνο πρακτικές, κυρίως αυτές που εγγράφονται στο πεδίο της παράδοσης. Έτσι οι απαντήσεις στις ερωτήσεις για τις θρησκευτικές πρακτικές Ο βαθμός αστικότητας συνιστά εμφανίζουν μια γραμμική πεδίο διαφοροποίησης σε σχέση: όσο μικραίνει ο ορισμένες μόνο πρακτικές, βαθμός αστικότητας τόσο αυξάνει η κάθε πρακτική. Ενώ κυρίως αυτές που εγγράφονται το 50,2% των νέων που στο πεδίο της παράδοσης. κατοικούν σε χωριά κοινωνούν κάποιες φορές το χρόνο, το ποσοστό μειώνεται στο 45,6% για τους νέους κατοίκους κωμοπόλεων, και μειώνεται περαιτέρω στο 34,6% για τους νέους των μεγάλων πόλεων. Αντίστροφη είναι η εικόνα για την ανακύκλωση, καθώς ενώ εξακολουθεί να παραμένει κυρίαρχη πρακτική των νέων ανεξαρτήτων τόπου κατοικίας, υιοθετείται ωστόσο μαζικότερα από τους νέους των μεγάλων πόλεων (72,3% ανακυκλώνει) και λιγότερο από τους νέους των κωμοπόλεων (69,4%) και των χωριών (62,8%). Ανάλογη είναι η τάση και για πολύ λιγότερο δημοφιλείς πρακτικές και συνήθειες, όπως τα τατουάζ ή η vegan/vegetarian διατροφή τα οποία μάλλον ανήκουν περισσότερο σε μια «αστικού» τύπου κουλτούρα. Αντίθετα, μια σειρά από άλλες συνήθειες και πρακτικές φαίνεται ότι αποτελούν οριζόντια (ή δεν αποτελούν) κομμάτι της τρέχουσας νεανικής κουλτούρας, καθώς ο βαθμός αστικότητας ελάχιστα ή καθόλου διαφοροποιεί τις απαντήσεις. Το κάπνισμα, η εναλλακτική ιατρική/ομοιοπαθητική, η ψήφος στα reality/talent show και η αυτοέκθεση στα social media παρουσιάζουν μικρές ή ανύπαρκτες διακυμάνσεις.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Αν το ερώτημα προς διερεύνηση ήταν το κατά πόσο υπάρχει μια τομή ή διαίρεση μεταξύ Κέντρου και Περιφέρειας στις πρακτικές των νέων, η απάντηση εν μέρει την επιβεβαιώνει. Τατουάζ, νέες διατροφικές συνήθειες και ανακύκλωση εντάσσονται περισσότερο στις συνήθειες των νέων των αστικών κέντρων ενώ στην 15

περιφέρεια κυριαρχούν οι θρησκευτικές πρακτικές. Εντούτοις, ορισμένες επιλογές και στυλ ζωής διαπερνούν την τομή αυτή και αποτελούν κομμάτι της νεανικής κουλτούρας στο σύνολό της. Το κάπνισμα και η σχέση με την τηλεοπτική μαζική κουλτούρα και τα social media ανήκουν εδώ, πιθανώς διότι η χρήση και κατανάλωση τους δεν προσκόπτει σε εμπόδια πρόσβασης ούτε έρχεται σε ευθεία σύγκρουση με τις επιλογές των παλαιοτέρων γενεών.

16

Ιδεολογική αυτό-τοποθέτηση στον άξονα Αριστεράς Δεξιάς

Η

τελευταία διάσταση που θα μας απασχολήσει είναι αυτή της σχέσης μεταξύ των απαντήσεων των ερωτώμενων και της ιδεολογικής τους αυτό-τοποθέτησης στον Άξονα Αριστεράς – Δεξιάς. Αν και γνωρίζουμε από την βιβλιογραφία ότι η Δεξιά και η Αριστερή ταυτότητα συνδέονται με διαφορετικές αντιλήψεις και πρακτικές στο πεδίο των αξιών και της πολιτικής συμμετοχής, μέχρι τώρα ελάχιστα έως καθόλου έχει διερευνηθεί η σχέση που μπορεί να υπάρχει ανάμεσα στην μαζική κουλτούρα, το lifestyle και τις καθημερινές πρακτικές των νέων και στην ιδεολογία τους. Το γράφημα 5 παρουσιάζει τις κατανομές των απαντήσεων των ερωτώμενων ανάλογα με το αν αυτό-τοποθετούνται στα αριστερά (θέσεις 1-4), στο κέντρο (θέση 5) ή στα δεξιά του άξονα Α-Δ (θέσεις 6-10). Γράφημα 5 % των ερωτώμενων που δηλώνουν ότι ... (ανά ιδεολογική αυτοτοποθέτηση στον Άξονα Α - Δ) 67.4 70.2 74

Ανακυκλώνουν χαρτί, πλαστικό ή γυαλί στο σπίτι 48.5 46.8 44.5

Έχουν ποστάρει video του εαυτού τους online

Κοινωνούν κάποιες φορές το χρόνο

23.6

Νηστεύουν τη Μεγάλη Εβδομάδα

21.1

53.9

50.1

37.2

23.3 28.3 33.3

Καπνίζουν

30.8 27.3 25.1

Έχουν τρέξει σε μαραθώνιο (κλασικό ή τοπικό)

19.7 18.9 17.4

Έχουν ψηφίσει για διαγωνιζόμενο σε τηλεοπτικό talent ή reality show

13.5 19.7 20.8

Έχουν τατουάζ

13.1 15.9 15.5

Έχουν προτιμήσει εναλλακτική ιατρική/ ομοιοπαθητική 2.4 3.4 6.2

Είναι vegan/vegetarian 0

Δεξιοί (6-10)

39.2

10

Κεντρώοι (5)

20

30

40

50

60

70

80

Αριστεροί (1-4)

Πηγή: Έρευνα youwho? (EKKE 2020)

17

Η πρώτη διαπίστωση, σύμφωνη και με τη βιβλιογραφία αναφορικά με το ισχυρότερο θρησκευτικό συναίσθημα σε όσους βρίσκονται εγγύτερα στη Δεξιά, αφορά στις θρησκευτικές πρακτικές. Το 53,9% των Δεξιών νέων κοινωνούν μερικές φορές το χρόνο, ποσοστό που μειώνεται στο 39,2% για τους Κεντρώους και στο 23,6% στους Αριστερούς. Ανάλογη εικόνα παίρνουμε και από τις απαντήσεις για τη νηστεία της Μ. Εβδομάδας, καθώς το 50,1% των Δεξιών νέων νηστεύει, το 37,2% των Κεντρώων και το 21,1% των Αριστερών νέων. Αν και είναι εμφανής η επίδραση της ιδεολογίας στις θρησκευτικές πρακτικές και τελετουργίες, ωστόσο το γεγονός ότι περίπου 1 στους 5 Αριστερούς νέους ακολουθεί αυτές τις πρακτικές, πιστοποιεί ότι η Αριστερή ταυτότητα συνυπάρχει εν μέρει με διαστάσεις της θρησκευτικής παράδοσης που είναι εγγεγραμμένες στην Ορθοδοξία (ενδεχομένως και ως πολιτισμικές παραδόσεις) και διαπερνούν τις ιδεολογικές γραμμές. Η σχέση των νέων με το σώμα, την υγεία και την άθληση Η σχέση των νέων με το σώμα, μοιάζει επίσης διαφορετική την υγεία και την άθληση ανάλογα με την ιδεολογική μοιάζει διαφορετική ανάλογα με τους τοποθέτηση. Οι Δεξιοί την ιδεολογική τους τοποθέτηση νέοι τείνουν να έχουν σε μικρότερο βαθμό τατουάζ (13,5%) σε σχέση με τους Αριστερούς (20,8%), καπνίζουν λιγότερο (23,3%) από τους Αριστερούς (33,3%), συμμετέχουν σε αθλητικές διοργανώσεις όπως οι Μαραθώνιοι περισσότερο (30,8%) από τους Αριστερούς νέους (25,1%) ενώ υιοθετούν σε πολύ μικρότερο βαθμό τις νέες διατροφικές συνήθειες (μόλις το 2,4% δηλώνει vegan/vegetarian έναντι 6,4% των Αριστερών). Τέλος, οι Δεξιοί νέοι ανακυκλώνουν σε μικρότερο βαθμό από τους Αριστερούς νέους (67,4% έναντι 74%). Όμως εδώ σταματούν και οι διαφορές. Ορισμένες πρακτικές και συνήθειες φαίνεται να μην έχουν κάποιο ιδεολογικό πρόσημο καθώς δεν παρουσιάζουν σημαντικές διακυμάνσεις ανάμεσα στις απαντήσεις των νέων. Ψήφος σε talent show/reality show, ποστάρισμα βίντεο του εαυτού τους και εναλλακτική ιατρική/ομοιοπαθητική φαίνεται ότι αποτελούν πρακτικές που, με μικρές αποκλίσεις, χαρακτηρίζουν και συνιστούν πολιτισμικά γνωρίσματα της νέας γενιάς συνολικά, και ενδεχομένως να την διαφοροποιούν όχι τόσο στο εσωτερικό της, αλλά σε σχέση με τις μεγαλύτερες γενιές.

18

Συμπέρασμα Αριστεροί νέοι και νέες, και Δεξιοί νέοι και νέες (και σε μικρότερο βαθμό και οι Κεντρώοι νέοι/-ες) εμφανίζουν αποκλίνουσες συμπεριφορές και επιλογές ζωής αναφορικά με ό,τι σχετίζεται με την υγεία (κάπνισμα), το σώμα (τατουάζ) και την άθληση (τρέξιμο) αλλά και τις επιλογές εκείνες που εμπεριέχουν μια διάσταση μεταϋλιστικών αξιών (ανακύκλωση - βεγκανισμός). Για τους Δεξιούς νέους προκρίνονται περισσότερο επιλογές και στυλ ζωής που συνάδουν με τη φροντίδα του σώματος και την έλλειψη παρεμβάσεων σε αυτό. Αντίθετα οι Αριστεροί νέοι/-ες υιοθετούν λιγότερο τέτοιες πρακτικές ενώ αντίθετα μοιάζουν περισσότερο δεκτικοί σε πράξεις που δεν έχουν τόσο ως άξονα την προσωπική φροντίδα και ευεξία αλλά την προστασία και τα δικαιώματα (περιβάλλον-ζώων). Θρησκευτικές πρακτικές όπως η νηστεία και η Θεία Κοινωνία σαφώς συνδέονται με την ιδεολογική τοποθέτηση, ενώ για άλλη μια φορά επιβεβαιώνεται το μοτίβο ορισμένων χαρακτηριστικών που μοιάζουν ίδιον της γενιάς: σχέση με σύγχρονη μαζική κουλτούρα των realities και προβολή του εαυτού στα social media.

19

Συμπερασματικές παρατηρήσεις. Πρακτικές και συνήθειες μιας γενιάς Στις προηγούμενες ενότητες αποπειραθήκαμε να απαντήσουμε στο αρχικό μας ερώτημα, ποια δηλαδή είναι εκείνα τα χαρακτηριστικά και οι συνήθειες που συγκροτούν την ταυτότητα των νέων ηλικίας 17-29 ετών. Διαπιστώσαμε ότι, ανεξάρτητα από τις εσωτερικές διαφοροποιήσεις, ένα χαρακτηριστικό εμφανίζεται με ανάλογη συχνότητα σε όλες τις επιμέρους κοινωνικόδημογραφικές ομάδες που μελετήσαμε: η έκθεση του εαυτού στα social media φαίνεται ότι επιβεβαιώνει όλες τις υφιστάμενες μελέτες που αναγνωρίζουν την συμβιωτική σχέση νέων και social media. Ωστόσο δεν πρέπει να διαφεύγει της προσοχής μας ότι όσο και αν αποτελεί χαρακτηριστικό της γενιάς, δεν αποτελεί απόλυτα πλειοψηφική επιλογή των ερωτώμενων καθώς περίπου οι μισοί απαντούν θετικά στην σχετική ερώτηση. Η σκιαγράφηση του προφίλ των νέων ανέδειξε και ουσιαστικές διαφοροποιήσεις, οι οποίες εδράζονται στο διαφορετικό τρόπο που συγκροτούνται οι ταυτότητες, είτε αυτές είναι έμφυλες, είτε βασίζονται στη διαίρεση Κέντρου/Περιφέρειας είτε στην ιδεολογία. Η θρησκεία με το τελετουργικό και τα μυστήριά της φαίνεται ότι αποτελεί συστατικό στοιχείο στη συμπεριφορά ορισμένων νέων τους οποίους και διαφοροποιεί από τους άλλους, ιδιαίτερα τους κατοίκους της περιφέρειας και όσους βρίσκονται δεξιότερα στον άξονα Α- Δ. Το σώμα και η προσωπική περιποίηση και ευεξία, είτε μέσω της (μη) άθλησης, τη (μη) επιλογής εναλλακτικής διατροφής, της (μη) ύπαρξης τατουάζ, της (μη) επιλογής του καπνίσματος αποτελεί ένα ακόμα πεδίο άρθρωσης ταυτοτήτων, ιδιαίτερα των έμφυλων και των πολιτικών. Γυναίκες, ερωτώμενοι που δεν επιλέγουν ταυτότητα φύλου, αλλά και όσοι βρίσκονται αριστερά του άξονα Α-Δ εμφανίζονται δεκτικότεροι στην αποδοχή νέων επιλογών διατροφής, εναλλακτικής ιατρικής, παρεμβάσεων στο σώμα (τατουάζ) αλλά και στο κάπνισμα. Από τα παραπάνω μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι νέοι σήμερα εντάσσουν τις ατομικές τους επιλογές και συνήθειες στη βάση των υφιστάμενων ταυτοτήτων τους ενώ ενδέχεται μορφές ατομικής έκφρασης να υποκαθιστούν άλλου τύπου συλλογικές ταυτίσεις. Προφανώς τα διαθέσιμα στοιχεία περισσότερο λειτουργούν ως έναυσμα για τις κατευθύνσεις έρευνας που πρέπει να ακολουθήσουμε, προκαλώντας περισσότερα ερωτήματα από αυτά στα οποία μπορούν να απαντήσουν.

20

Παράρτημα Πινάκων Ανακυκλ ώνουν χαρτί, πλαστικ ό ή γυαλί στο σπίτι

Είναι vegan/v egetaria n

Έχουν τρέξει σε μαραθώ νιο (κλασικό ή τοπικό)

Καπνίζο υν

Έχουν τατουάζ

Κοινωνο ύν κάποιες φορές το χρόνο

Νηστεύο νυ την Μεγάλη Εβδομά δα

Έχουν ψηφίσει για διαγωνιζ όμενο σε τηλεοπτι κό talent ή reality show

Έχουν ποστάρε ι βίντεο του εαυτού τους online

Έχουν προτιμή σει εναλλακ τική ιατρική/ ομοιοπα θητική

Σύνολο

70,5

4,1

27,8

28,2

18,0

39,2

36,2

18,5

46,7

14,6

Άνδρες Γυναίκες Άλλο

66,6 74,7 80,2

1,5 6,7 24,0

30,6 24,7 24,8

28,6 27,5 48,8

14,5 21,6 38,8

40,4 38,1 27,3

35,3 37,4 27,3

13,1 24,3 34,7

48,0 45,2 47,9

10,2 19,4 24,8

70,9 70,0 71,0

4,3 3,9 4,2

36,5 27,3 20,5

16,2 29,3 37,3

6,8 18,5 27,4

53,9 38,5 26,8

41,6 35,7 32,3

20,1 18,5 17,0

52,0 48,9 37,0

14,1 14,0 16,6

72,3 69,4 62,8

4,3 3,8 3,2

26,5 29,8 31,0

29,1 26,6 27,2

19,2 16,5 14,4

34,6 45,6 50,2

33,4 40,1 43,3

18,6 18,0 18,4

46,0 47,8 48,4

14,8 14,8 13,2

74,0 70,2 67,4

6,2 3,4 2,4

25,1 27,3 30,8

33,3 28,3 23,3

20,8 19,7 13,5

23,6 39,2 53,9

21,1 37,2 50,1

17,4 18,9 19,7

44,5 46,8 48,5

15,5 15,9 13,1

Φύλο

Ηλικία 17-18 ετών 19-24 ετών 25-29 ετών Κατοικία Μεγάλη Πόλη Κωμόπολη Χωριό Ιδεολογική τοποθέτηση Αριστερά (1-4) Κέντρο (5) Δεξιά (6-10)

21