Boom Nederlands Thema Moed

Het gedicht ‘Lef’ van Harry van Putten in de Brigittenstraat in Utrecht, geplaatst in 2017. Van Putten ‘goot’ korte teksten in een betonvorm van 30 × 30 cm. Die legde hij dan op de plaats van een stoeptegel.

Moed

1 Start 46

2 Boek lezen 48

3 Teksten en fragmenten 52

3.1 Strijder 53 Rinkel Film

3.2 Leren van lokale verzetsstrijders 58 Algemeen Dagblad

3.3 Plattegrond 64 Het Parool, Ness

3.4 Wat Frida Kahlo mij leerde 70 Marijn Baar

3.5 Held in eigen verhaal 74 Iris Enthoven

3.6 Hoogmoed komt voor de val 76

Job Tichelman

4 Media en actueel 82

5 Eindopdracht 84

v schrijven: fotostrip

Doel v Je verkent het thema ‘moed’ en schrijft een kort verhaal in de vorm van een fotostrip.

In dit thema ga je aan de slag met moed. Moed heb je nodig om je angsten of onzekerheden te overwinnen, bijvoorbeeld als je iets nieuws moet gaan doen waarvan je nog niet weet of je het kunt. Om goed te functioneren in je toekomstige beroep of in de maatschappij heb je af en toe ook moed nodig. Wat betekent moed in het algemeen en wat voor jou persoonlijk? Je verdiept je in het onderwerp door erover te lezen, fragmenten te bekijken en te beluisteren, erover te spreken en te schrijven.

Aan de slag Om je eerste gedachten over het thema moed te verkennen, maak je een fotostrip over een niet zo moedige gebeurtenis uit je leven. Meestal zijn het juist de meer heldhaftige of stoere momenten die je van jezelf wilt laten zien. Toch ben je misschien wel moediger als je een minder succesvolle en kwetsbaardere kant van jezelf durft te tonen. Dat dat ook grappig kan zijn, en misschien wel herkenbaar, laat bijvoorbeeld Ype Driessen zien in zijn fotoroman Het nadeel van de twijfel.

Fragment uit Het nadeel van de twijfel (2020) van Ype Driessen. In deze fotoroman over zijn leven verwerkte Ype Driessen zijn angsten en onzekerheden, onder andere over vliegen.

Voorbereiden

v Denk na over wanneer jij moed nodig hebt. Wat jaagt jou angst aan of maakt je onzeker? Bedenk situaties waarin je jezelf niet zo moedig vond.

v Kies een niet zo moedig moment of niet zo moedige eigenschap van jezelf waarover je op een lichte of grappige manier kunt vertellen in een fotostrip.

v Bedenk hoe je in ongeveer drie beelden over dit moment of over deze eigenschap kunt vertellen. Dit is de opbouw voor je fotostrip.

Schrijven

v Kies beelden die je voor je fotostrip kunt gebruiken. Je kunt zelf foto’s maken, maar je kunt ook bestaande afbeeldingen van internet gebruiken.

v Schrijf tekstballonnetjes bij de afbeeldingen om je verhaal te ondersteunen.

v Bedenk ook een titel voor je fotostrip die jouw niet zo moedige moment of eigenschap kort samenvat.

Evalueren

v Deel je fotostrip met een medestudent. Wat vindt de ander van jouw verhaal: grappig, herkenbaar of iets anders?

v Zou je een volgende keer moediger zijn nu je deze strip hebt gemaakt en gedeeld?

Voorbeeld

Belangst

Help, een onbekend nummer belt mij!

Straks is het een enge verkoper, stalker, seriemoordenaar …

Dag lieverd, hier is oma. Ik was even benieuwd hoe het met je gaat. Kusje.

Boek lezen 2

Doel v Je gaat een boek lezen bij het thema ‘moed’, alleen of samen in een boekenclub.

v lezen: boek

Boekentips

v Kies uit de tips een boek dat je de komende tijd, tijdens het werken aan dit thema, gaat lezen. Je kunt het boek alleen lezen of samen in een boekenclub (zie p. 00) Lees je of lezen jullie liever iets anders? Kies dan zelf een boek waarin het onderwerp moed een rol speelt.

v Overleg met je docent hoe je aan het boek komt: via de (school)bibliotheek of op een andere manier. Tot 18 jaar kun je gratis lid worden van de (online) bibliotheek.

Bespreekvragen bij je boek

v Wat vind je mooi, leuk of goed aan dit boek?

v Zijn je tijdens het lezen, of als je nu erover nadenkt, woorden of zinnen opgevallen die je mooi vond? Of lelijk?

v Welke patronen of verbanden zag je in het verhaal?

v Was er iemand over wie niks werd gezegd, maar die toch belangrijk is voor het verhaal?

v Welk personage boeide jou het meest?

v Op welke manier(en) speelt moed een rol in het boek?

v Hoe kun je de ervaringen met moed uit het boek verbinden aan je eigen leven?

v Als de schrijver je zou vragen wat er anders of beter zou kunnen, wat zou je dan zeggen?

Judas

Astrid Holleeder

Genre waargebeurd, (auto)biografie

Trefwoorden criminaliteit, familie, rechtspraak

Samenvatting Astrid Holleeder is de jongste zus van topcrimineel Willem Holleeder. In dit boek deelt ze haar herinneringen aan haar door geweld getekende jeugd en de invloed van haar broer op haar leven en familieleden. Ze deelt ook haar overwegingen om samen met zus Sonja tegen haar broer op te staan en zeer belastende verklaringen tegen hem af te leggen.

Auxiety

Dieuwertje Heuvelings

Genre sleutelroman, maatschappelijk betrokken (geëngageerd)

Trefwoorden muziekindustrie, hiphop, straattaal

Samenvatting Sky is the limit in de Nederlandse muziekindustrie. Dat brengt een snel veranderende wereld met zich mee — inclusief geld, macht en grote belangen. In deze wereld begeven zich de hoofdpersonages van Auxiety : Amir, een succesvolle independent rapper ; Isaiah, een ambitieuze A&R van een toonaangevend platenlabel ; en Wytske, een invloedrijke playlist editor bij een grote streamingdienst. Alle drie lijken ze de winnaars in de Nederlandse hiphopscene, maar dan dreigen ze zichzelf te verliezen.

Zeis

Neil Shusterman

Genre fantasy, sciencefiction

Trefwoorden familie, vriendschap

Samenvatting Een wereld zonder honger, zonder ziekte, zonder oorlog, zonder lijden … en zonder de dood, want zelfs die heeft de mensheid overwonnen. Alleen Zeisen zijn nog in staat een leven te beëindigen – en daar worden ze toe aangemoedigd om de populatie binnen de perken te houden. De 16­jarige Citra en Rowan worden uitgekozen om de opleiding tot Zeis te volgen. Het is wel het laatste wat ze willen, maar als ze weigeren anderen te doden, zullen ze zelf sterven. Hoe hoog is de prijs voor een ideale wereld?

Iedereen krijgt klappen

Khalid Boudou

Genre actie, young adult

Trefwoorden misdaad, boksen, drugs, identiteit

Samenvatting De 17­jarige Taha heeft één belangrijk doel: hij is vastberaden om iets van zijn leven te maken. Samen met de oude trainer Mickey bokst hij zich een weg naar de top. Hij is zo goed dat hij wordt geselecteerd voor de Europese kampioenschappen. Maar dan gebeurt er iets waardoor zijn leven een compleet andere wending neemt. Hij komt in een keiharde drugsoorlog terecht en Taha moet nu laten zien waarvoor hij werkelijk staat …

Dit boek is ook beschikbaar als hertaling (Uitgeverij Eenvoudig Communiceren).

Nooit meer

Colleen Hoover

Genre romantiek, spanning Trefwoorden huiselijk geweld, liefde, relaties

Samenvatting Lily wordt verliefd op de knappe neurochirurg Ryle. Hij is assertief, koppig en een tikje arrogant, maar ook gevoelig, briljant en dol op Lily. De opbloeiende nieuwe relatie brengt herinneringen terug aan Atlas, haar eerste liefde. Als hij weer in haar leven verschijnt, komt alles wat Lily heeft opgebouwd, in gevaar. Dan komt het erop aan dat ze de kracht in zichzelf vindt om te zorgen dat de toekomst geen herhaling wordt van het verleden.

Zelfgekozen boek

Genre young adult, fantasy, thriller, (auto)biografie, waargebeurd, non­fictie, historisch, romantisch, etc.

Trefwoorden criminaliteit, relaties, oorlog, misbruik, sport, sociaal, maatschappij, toekomst, klimaat, etc.

Richtlijn Lees de omschrijving van een boek dat je aanspreekt en probeer in te schatten of de gebeurtenissen iets te maken hebben met moed. Denk bijvoorbeeld aan personages die voor een enorme uitdaging staan en die moed nodig hebben om psychologische of maatschappelijke hobbels te overwinnen. Overleg met je docent of het boek geschikt is.

Colleen Hoover, de koningin van BookTok, heeft meer te bieden dan een liefdesverhaal

Bron: Charlotte Remarque, de Volkskrant, 4 maart 2022

‘Een invasie. Een tsunami.’ Nederlandse boekhandelaren strooien met hyperbolen om te beschrijven welk effect TikTok op hun verkoop heeft. Onder de hashtag #BookTok is op de populaire video­app TikTok een community ontstaan, waarin jongeren elkaar weer aan het lezen zetten. Boekhandelaren haken erop in met evenementen en speciale uitstallingen. Hoe krijgt TikTok voor elkaar wat verplichte leeslijsten en reddingsacties van het CPNB niet lukt?

De onbetwiste koningin van BookTok is Colleen Hoover (1979). Het is opvallend hoezeer en met hoeveel succes zij het medium inzet. Hoover komt met haar romantische young adult­fictie op alle favorietenlijstjes van de booktokkers terecht: ‘Vijf boeken die ik iedereen aanraad.’ ‘Vijf boeken die ik in één ruk heb uitgelezen.’ ‘Vijf boeken waar ik onbedaarlijk om moest huilen.’ Lezers filmen hun trillende handen, betraande gezichten en volgekladde marges om te laten zien wat een boek in ze losmaakt.

It Ends With Us (2016), vertaald als Nooit Meer, is nummer één. Lily Bloom, roodharig stuk met een duister verleden en een voorliefde voor tuinieren, wordt verliefd op de ogenschijnlijk perfecte Ryle Kincaid, gespierde neurochirurg die haar neemt met zijn stethoscoop nog om. Hun prille verhouding wordt verstoord wanneer Lily’s mysterieuze jeugdliefde Atlas ten tonele verschijnt.

Ondanks de elementen die mij terugwierpen naar mijn Twilight­jaren — bloedmooie jonge vrouw moet kiezen tussen extreem succesvolle man met duister verleden en beschadigde jeugdliefde met duister verleden — heeft Hoover meer te bieden dan een liefdesverhaal. In dit boek komt het huiselijk geweld aan bod dat Hoover meemaakte in het huwelijk van haar ouders, en het wordt niet kritiekloos gelezen. De jonge fans verwijten elkaar dat ze het boek ‘romantiseren’, bespreken in de comments of Lily juist heeft gehandeld en maken TikToks met alternatieve eindes.

It Ends With Us zit ergens tussen de series Emily in Paris en Euphoria in — het leven is onwerkelijk mooi, vol hartsvriendinnen en moeiteloos carrièresucces, maar het leven is ook onwerkelijk wreed, juist voor degenen die het niet hebben verdiend. Wie bang is voor voorspelbaarheid hoeft niet te vrezen; ik heb het, niet alleen beroepsmatig, in één ruk uitgelezen.

Teksten en fragmenten 3

Doel v Je leest en bekijkt verschillende soorten teksten en fragmenten over ‘moed’ en gaat hiermee aan de slag.

3.1 Strijder

Lees de scènes uit het script van Strijder. Doe dat hardop in een groepje van drie en verdeel daarbij de volgende rollen :

1 verteller (leest de beschrijvingen voor)

2 Dylan

3 Youssef

Check met elkaar of je begrijpt …

v wat Dylan graag wil aan het begin van scène 32 en met welk probleem hij te maken krijgt ;

v wat zijn oplossing is voor dat probleem ;

v hoe Dylan zich voelt aan het einde van scène 32 ; v hoe Youssef zich voelt aan het einde van scène 32 ; v waarom Youssef in scène 90 het woord broer herhaalt ; v waarmee Dylan Youssef over de streep trekt om toch de finale te spelen ; v welk probleem in scène 90 toch weer roet in het eten gooit.

v schrijven : filmscript

Aan de slag Nu ben jij de scenarioschrijver. Hoe loopt scène 90 verder af?

Hoe werkt Dylan zich deze keer uit de situatie? Weet hij zijn incontinentie opnieuw te verbergen? Zo ja, hoe? Of speelt hij open kaart? Hoe reageert Youssef dan? Je mag het helemaal zelf weten. Geef beschrijvingen van de scène en bedenk wat de dialoog (het gesprek) is tussen Dylan en Youssef. Noteer alles in scriptvorm.

Strijder

Uit : Schouwenaar, C. (regisseur) (2022), Strijder. Rinkel Film.

De film Strijder gaat over Dylan, een jonge voetballer die in een rolstoel belandt na een ongeluk en daarna alles op alles zet om weer te kunnen voetballen. Hoewel de hoofdrollen worden gespeeld door jonge acteurs, raakt de film zowel kinderen als volwassenen omdat hij over herkenbare thema’s gaat: vriendschap, veerkracht en zelfacceptatie. Bekijk eventueel de trailer van Strijder op YouTube.

Scène 32

Vooraf — Dylan is net voor het eerst in zijn rolstoel naar school gegaan, maar is ervan overtuigd dat hij snel weer zal kunnen lopen. Zijn beste vriend Youssef komt langs om te gamen, maar Dylan wil voetballen op zijn spalken (waarmee hij een beetje kan lopen). Wat Dylan niet heeft verteld, is dat hij geen controle meer heeft over zijn blaas; hij is incontinent.

INT. * DYLANS HUIS / WOONKAMER

MIDDAG

Dylan snoert de klittenbanden van zijn spalken vast. Geroutineerd trekt hij zijn trainingsbroek om zijn gespalkte benen. Zijn urinezak en katheter zijn duidelijk te zien. Gauw trekt hij zijn broek omhoog. Youssef stapt binnen met de Playstation. Dylan probeert overeind te komen. Het lukt niet.

DYLAN

Help es.

Youssef probeert Dylan omhoog te trekken. Hij komt amper overeind. Met twee handen lukt het wel. Ze staan tegenover elkaar. Youssef is een halve kop kleiner dan Dylan.

YOUSSEF

Je bent langer geworden.

Dylan wijst naar een voetbal, onder de vensterbank.

DYLAN

Gooi es een kopbal.

v filmscript

* De afkortingen INT. en EXT. in een filmscript staan voor interieur en exterieur

Youssef raapt de bal op. Hij wacht tot Dylan dichtbij genoeg is en gooit de bal aan. Dylan kopt hem terug, draait zich om en loopt weer een baantje door de kamer.

Youssef volgt Dylans trage tred. Hij begint de bal op zijn knieën hoog te houden. Dylan is weer terug. In een perfect boogje schiet Youssef de bal op Dylans hoofd, die hem weer terug kopt. Dylan wankelt even.

YOUSSEF (triomfantelijk)

Wojoo, lekker hè? Nog een!

Youssef houdt even hoog en schiet de bal weer naar Dylan, die de bal met zijn handen vangt.

YOUSSEF

Hands!

Dylan grijnst en rolt de bal naar Youssef , die om Dylan heen begint te dribbelen.

YOUSSEF

Pak dan... pak de bal.

Dylan stapt als een houten klaas achter Youssef aan. Youssef tikt de bal tussen Dylans benen door.

YOUSSEF

En weer loopt Dylan Haan achter de feiten aan!

Verbeten zet Dylan een tandje bij. Youssef tikt de bal opnieuw tussen Dylans stijve benen door. In een ultieme poging de bal van Youssef af te pakken verliest hij zijn evenwicht. Hij valt voorover en grijpt zich vast aan Youssef. Voor even zijn ze verwikkeld in een eigenaardige omhelzing. Dylan kijkt ongemakkelijk.

YOUSSEF (ook ongemakkelijk)

Ben ik je vriendin of zo?!

Youssef duwt Dylan omhoog en maakt zich van hem los.

YOUSSEF Kom, overpassen.

DYLAN

Nee, koppen.

Dylan gaat weer klaarstaan voor een kopbal.

YOUSSEF

Probeer gewoon. Komt ie.

Youssef speelt de bal in op Dylans voeten. Hij verliest weer zijn evenwicht. DOF! Geschrokken valt hij op zijn kont. Youssef schiet in de lach.

YOUSSEF

Sorry. Slechte pass.

Kribbig probeert Dylan op te krabbelen. Dan ziet hij een natte veeg op de grond en een vochtige vlek in zijn kruis. Dylan gaat snel in de natte veeg zitten en bedekt zijn kruis met zijn hand. Youssef stapt met uitgestoken hand naar Dylan toe. Dylan blijft verstijfd zitten. Youssef pakt Dylan bij zijn arm om hem overeind te helpen. Dylan rukt zich ruw los. Youssef kijkt Dylan verwonderd aan.

YOUSSEF

Gaan we nog gamen?

DYLAN

Nee!

YOUSSEF

Hoezo niet?

DYLAN

Gewoon niet!

Youssef kijkt verbouwereerd naar Dylan.

DYLAN

Doei Yous! Doehoei!

Youssef kijkt verbaasd naar Dylan, die met een strakke blik laat zien dat het menens is. Gekwetst draait Youssef zich om en loopt de kamer uit. Dylan zucht opgelucht.

Scène 90

Vooraf — Het is een stuk later in de film. Dylan en Youssef hebben op dit moment ruzie. Youssef is weggelopen van het voetbaltoernooi waaraan hun team meedoet en Dylan moet hem weer ophalen omdat ze in de finale staan.

EXT. KADE MAAS DAG

Dylan komt de hoek van een hoge muur met graffiti om. Hij tuurt in de rondte en ziet dan dat Youssef op de muur zit.

DYLAN

Oh, hé.

Dylan rijdt een stukje naar achteren zodat hij Youssef beter kan zien. Youssef staart strak voor zich uit.

YOUSSEF (zonder Dylan aan te kijken.)

Rot op man.

DYLAN

Kom. We moeten terug. We staan in de finale.

Youssef reageert niet.

DYLAN

We hebben je nodig, broer.

YOUSSEF Broer?

Youssef kijkt strak naar Dylan, die naar woorden zoekt. BZZ ­ BZZZZ. Dylan pakt zijn telefoon. Vader Youssef staat er.

DYLAN

Je pa belt.

Hij laat het zien aan Youssef, maar die haalt zijn schouders op.

DYLAN

Zal ik zeggen dat ie zijn bek moet houden tijdens de wedstrijd?

YOUSSEF

Moet je zelf weten.

Dylan kijkt naar de telefoon, slikt en drukt de vader van Youssef weg.

Dylan peinst. Hij pakt zijn rugzak van zijn rolstoel en haalt zijn shirt met nummer 10 tevoorschijn.

DYLAN

Hier.

Hij houdt het shirt zo naar Youssef gericht, dat hij het rugnummer kan lezen. Youssef kijkt.

DYLAN

Alleen de beste spelers dragen nummer 10. Messi, Maradona, Ziyech.

Youssef luistert aandachtig naar Dylan. Maar als hij merkt dat hij te nieuwsgierig kijkt, verbreekt hij het oogcontact en zet hij weer zijn pokerface op.

Dylan maakt een prop van het shirt en gooit het naar Youssef, die hem vangt. Youssef vouwt het shirt open en bekijkt het rugnummer.

YOUSSEF

Serieus?

DYLAN

Trek aan! De finale begint!

Youssef verwisselt zijn shirt en laat zich van het muurtje zakken. Hij staat oog in oog met Dylan. Een glimlachje breekt door op Youssefs gezicht.

YOUSSEF

Bedankt, broer.

Dylan glimlacht, maakt een wenkende beweging met zijn hoofd en scheurt weg. Youssef rent hem achterna.

EXT. ROTTERDAM / CENTRUM DAG

Youssef duwt Dylan voort, terwijl hij zijn wielen keihard blijft aanzwengelen. Dan ziet hij een natte vlek in zijn broek. Hij doet zijn benen over elkaar om hem te verbergen en racet door. De vlek is nog steeds te zien. Met een harde ruk aan zijn wielen stopt hij. Youssef valt bijna over hem heen.

YOUSSEF

Wat doe je!?

v informatie zoeken

v spreken: standpunt presenteren

3.2 Leren van lokale verzetsstrijders

Lees de tekst ‘Jongeren zouden moeten leren van de daden van lokale verzetsstrijders en niet van nationale helden’.

Check of je begrijpt

v wat de gemarkeerde woorden in het artikel betekenen ;

v wat voor heldhaftige daden de personen uit de inleiding hebben verricht ;

v waarom niet alleen ‘moedige mannen’ verzetswerk deden;

v waarom Henk Ankoné persoonlijk zo geïnteresseerd is in lokale verzetsstrijders;

v waarom Henk Ankoné denkt dat verhalen van lokale verzetsstrijders jongeren zullen raken ;

v waarom Henk Ankoné met zijn boodschap vooral jongeren wil bereiken.

Aan de slag Spreekt een verhaal van een lokale verzetsstrijder inderdaad meer aan? Je gaat informatie zoeken en een standpunt innemen.

v Zoek informatie over een verzetsstrijder uit jouw plaats of regio. Welke zoektermen kun je hiervoor gebruiken en welke naam of namen kom je tegen?

v Kies iemand die je interessant lijkt en zoek uit wat diegene aan verzetswerk heeft gedaan.

v Hoe herken je je eigen plaats of regio terug in het verhaal? Probeer je ook in te leven in de situatie en daden van de verzetsstrijder. Hoe zou jij je hebben gevoeld en wat zou jij hebben gedaan?

v standpunt en argumenten

v Ben je het eens met de stelling die in de titel van het artikel hiernaast wordt gegeven? Geef ten minste twee argumenten voor of tegen.

v Bespreek in de klas de verzetsstrijders die jullie hebben gevonden, hoe je denkt dat je zelf zou reageren en jullie argumenten voor of tegen de stelling uit het artikel.

Jongeren zouden moeten leren van de daden van lokale verzetsstrijders en niet van nationale helden

Bron: Pim Gerritzen, Algemeen Dagblad, 4 mei 2024

Herman Ankoné, Wim Moorman, Clemens Berntsen én ‘Kapitein Höpink’. Stuk voor stuk heldhaftige mannen uit de Liemers en Achterhoek die een groot aandeel hadden in de bevrijding van Nederland in april 1945. Maar bijna niemand kent hen.

Henk Ankoné (73) uit Doetinchem zoekt nog altijd naar informatie over de verzetsdaden van zijn vader Herman. Maar dat wat hij — en een aantal (amateur) historici — al wel weten, is genoeg voor een héél spannend boek óf film. ‘Het is eigenlijk te fantastisch om waar te zijn. We hebben hier genoeg lokale helden voor zo’n spannend verhaal, maar deze verhalen kent bijna niemand’, zegt Ankoné.

En dat terwijl deze verhalen in zijn ogen juist tot de verbeelding spreken bij jongeren uit de regio. ‘We hebben het altijd maar over de verzetsdaden van Hannie Schaft en Erik Hazelhoff Roelfzema, de Soldaat van Oranje. Twee dappere mensen uit het westen. Maar er zijn genoeg lokale verzetsmannen en ­vrouwen. Zij spreken regionaal meer tot de verbeelding.’

De Doetinchemmer richt zich hierbij in het bijzonder op de verzetsgroep in het Montferlandse Beek. Een groep jonge mannen en vrouwen van rond de twintig die aan het einde van de oorlog in verzet kwamen tegen de Duitse bezetter.

Dat begon in de eerste oorlogsjaren heel klein met het stiekem luisteren naar de toespraken van koningin Wilhelmina op Radio Oranje, het roepen van ‘O, zo!’ (Oranje zal zegevieren ) en door minder geslachte dieren te leveren aan de Duitsers dan zou moeten. Maar in de laatste maanden van de oorlog werd het serieus. Van wapensmokkel en het betalen van lokale stakers van de Spoorwegstaking tot het doodschieten van een spion.

Beeks verzet droeg bij aan de bevrijding van Noord-Nederland

De grootste bijdrage van de verzetsgroep is misschien wel dat ze de geallieerden precies op de hoogte hield van waar de Duitsers zich bevonden in de Liemers en de Achterhoek. ‘Dat was op verzoek van de geallieerden. Zo wist het opperbevel dat de rest van Nederland bevrijd kon worden vanuit deze regio’, zegt Ankoné.

En dat gebeurde ook. Eind maart en begin april trokken Canadese en Britse militairen door deze gebieden naar het noorden van Nederland. ‘Ze hielden ook uiterst precies bij hoeveel Duitse voertuigen er waren en welke soorten. Was het bijvoorbeeld een tank of alleen een vrachtwagen’, vertelt Ankoné. ‘En dat waren echt niet alleen maar moedige mannen, maar ook gewone inwoners die vanuit het keukenraam aantallen turfden. Die aantallen werden om de dag opgehaald door de Beekse verzetsgroep en allemaal naar Kapitein Höpink gebracht in Giesbeek.’

Belangrijke informatie werd doorgebeld vanuit een transformatorhuisje De Giesbekenaar, die eigenlijk Andreas Gerrit Höpink heette, verzamelde alle informatie uit de regio en zorgde ervoor dat het bij de geallieerde troepen in Nijmegen en bevrijde delen van de Betuwe kwam. Deze gebieden waren namelijk al wel bevrijd in september 1944 tijdens de fameuze operatie Market Garden.

‘Dat doorbellen ging heel inventief, namelijk via de toenmalige Provinciale Geldersche Electriciteits­Maatschappij, de PGEM. In de transformatorhuisjes zat namelijk ook een telefoonverbinding, maar dat wisten de Duitsers niet. Zo konden gegevens vanuit het bezette Giesbeek worden doorgebeld naar Velp en kwamen ze via Arnhem bij de geallieerden in Nijmegen terecht. ‘Ik denk dat er weinig gebieden — militair gezien — zo goed in kaart zijn gebracht door het verzet als de Liemers.’

Sjansen met Duitse soldaten en zorgen dat ze werden beschoten met granaten Dat turven van voertuigen gebeurde bij de boerderij van de familie Berntsen. Een paar honderd meter verderop stond de boerderij van de grootouders van Ankoné. Ook vanuit hier werd gevolgd wat de vijand deed.

‘De Duitsers uit de regio bezetten de boerderij en maakten er een hoofdkwartier van voor de lokale troepen. Maar toen kon mijn moeder mooi

3

1 Herman Ankoné. Hoofd van het verzet in Beek. Zijn zoon Henk probeert al jaren meer te weten te komen over het oorlogsverleden van zijn vader, een bekend figuur in de Achterhoek en Liemers. (Foto Familie Ankoné)

2 Marietje Ankoné (meisjesnaam Berntsen). Zij had volgens haar zoon Henk vroeger ‘sjans’ met een Duitse soldaat om zo informatie los te krijgen die ze doorspeelde aan de geallieerden. (Foto Familie Ankoné)

3 Wim Moorman. Een verzetsstrijder uit Beek die is doodgeschoten bij Dokkum. (Foto Berghapedia)

alles turven. Mijn moeder had ook aanspraak met een ordonnans, een man uit Oostenrijk. Daar flirtte ze wat mee om informatie los te krijgen. Met succes.’

Het was ook de boerderij waar zijn vader, Herman Ankoné, onderdak kreeg. Daar ontmoette hij ook zijn toekomstige vrouw, Marietje. Vader Ankoné werkte overdag als marechaussee in het gebied, maar ’s avonds was hij actief bij het Beekse verzet. Sterker nog: hij was de leider van de verzetsgroep.

‘Mijn vader kende het gebied als zijn broekzak, omdat hij als marechaussee overal kwam. Hij had ook speciale papieren van de Duitsers gekregen, waardoor hij ongehinderd overal naartoe kon. Zo gaf hij bijvoorbeeld aan waar de Duitsers zaten. Die werden dan vanaf de andere kant van de Rijn door de geallieerden beschoten met granaten. De volgende dag zaten ze ergens anders en begon het weer van voor af aan.’

‘Wij hebben Hollywood niet nodig, wij hebben onze eigen helden’ Toch is er nog het nodige wat hij niet weet over het oorlogsverleden van zijn vader. ‘Jammer genoeg liet pa weinig los. Gelukkig zei mijn moeder meer. Maar ik heb nog steeds vragen, bijvoorbeeld waarom mijn vader nou besloot om in het verzet te gaan.’

Ankoné zelf is trots op het oorlogsverleden van zijn ouders, maar wil andere ‘helden’ niet tekortdoen. Hij vindt ook dat er in Nederland nog vaak te veel wordt gedacht in goed en fout. ‘Daar worden ook kinderen op afgerekend, maar zij zijn niet verantwoordelijk voor de daden van hun ouders. Net zoals het niet mijn verdienste is dat mijn ouders in het verzet zaten.’

Hij hoopt dat — met name de jeugd — lessen kan trekken uit het oorlogsverleden. ‘Zij moet leren wat er gebeurde en waarom mensen keuzes maakten en met die kennis zorgen dat het niet wéér gebeurt.’

De lokale oorlogsverhalen helpen hierbij, denkt hij. ‘Ze moeten het grote verhaal kennen, maar de details kleuren dit verhaal. Door het naar hun dorp of regio te trekken, kun je de jeugd raken. Dan maak je het persoonlijker. Wij hebben Hollywood niet nodig om de jeugd te raken. We hebben onze eigen lokale helden en die verhalen zijn vaak nét zo boeiend.’

Volgens hem is er één persoon die zeer zeker tot de verbeelding zou spreken bij jongeren: Wim Moorman. Ankoné droeg Moorman onlangs ook aan bij de gemeente Montferland, zodat er een straat naar hem vernoemd kan worden.

De jongeman uit Beek zat in de verzetsgroep bij zijn vader. Daar kwam hij in de loop van 1943 bij, toen hij door de Duitsers werd opgeroepen om te werken in Duitsland. Hij dook onder en kwam toen in contact met dorpsgenoten die al actief waren met het verzetswerk.

‘Ik spreek de laatste jaren regelmatig met nabestaanden van de leden van deze verzetsgroep. Ook een nichtje van Wim. Beetje bij beetje komen we erachter dat zijn leven vol zat van heldendaden en stommiteiten ’, zegt Ankoné.

Moorman overleefde de oorlog niet. Voor verzetswerk werd hij naar Friesland gestuurd. Op de weg terug werd hij gecontroleerd en zagen de Duitsers een revolver. Hij werd opgepakt en een paar dagen later — op 22 januari 1945 — bij Dokkum doodgeschoten samen met 19 anderen. Dit was een vergelding voor een overval van het Friese verzet, waarbij ook een Duitser werd gedood.

‘Wim was jong en zat vol branie . Maar hij deed in zijn jonge leven veel dingen, zowel goed als fout. Daarbij stond hij voor veel dilemma’s. Het zou goed zijn om juist hier met jongeren over in gesprek te gaan. Wat zouden zij doen? Wat was de impact van het besluit van Wim? Ik denk dat hier een belangrijke taak ligt voor het onderwijs en de lokale media. Zulke verhalen spreken jongeren aan. Zo leren ze misschien nog wat van de oorlog.’

v spreken: presenteren

3.3

Plattegrond

Lees de recensie over Ness en bekijk ‘Plattegrond’ van Ness in de online omgeving van Boom Nederlands. Je kunt de songtekst op de pagina’s hierna meelezen.

Check of je begrijpt …

v wat de betekenis is van openhartig (recensie, regel 00) ; v waarom de recensent Natuurlijke selectie zo goed vindt ; v wat Ness bedoelt als hij rapt over positieve heimwee (songtekst, regel 00) ; v naar wie Ness verwijst met Kon ook niet lopen op water (songtekst, regel 00) en wat hij met deze regel bedoelt ;

v wat de boodschap is van Ness.

Aan de slag Iedereen kan druk in het leven ervaren, bijvoorbeeld om te presteren of aan verwachtingen te voldoen. Je gaat samen met een medestudent een korte presentatie geven over omgaan met druk.

Voorbereiden

v Werk samen met een studiegenoot en bedenk minimaal vijf tips over omgaan met druk. Hoe kun je volgens jullie het best omgaan met druk? Hoe vind je de moed om niet aan druk ten onder te gaan?

En hoe krabbel je weer op als de druk je toch even te veel wordt? Laat je voor de tips ook inspireren door de boodschap van Ness.

v Verwerk jullie tips in een korte PowerPointpresentatie. Leg per tip ook uit waarom deze je helpt bij het omgaan met druk.

Presenteren Presenteer samen jullie tips aan de rest van de klas.

Evalueren

v Beoordeel elkaars presentaties met het formulier op p. 00

v Vergelijk de tips uit jullie klas en maak samen een top drie van beste tips.

Natuurlijke selectie van Ness is een radicaal eerlijke hiphopplaat over gokverslaving

Bron: Rajko Disseldorp, parool.nl, 16 juni 2023

Op zijn debuutalbum Natuurlijke selectie doet de Zwolse rapper Ness openhartig en moedig verslag van zijn gokverslaving.

In 2019 was daar ineens Ness (echte naam en leeftijd onbekend). Hij maakte bij hiphopplatform 101Barz indruk met een sterke studiosessie. Direct was duidelijk dat we hier te maken hadden met een belofte. Het jaar erop kreeg hij weer een sessie, maar daarna werd het stil.

Op zijn debuutalbum Natuurlijke selectie, dat onlangs verscheen bij het label Fakkelteit van Sticks, rapt de Zwolse rapper eerlijk over wat er de afgelopen jaren met hem aan de hand was en waarom hij geen muziek uitbracht: hij worstelde met een gokverslaving.

Vanaf het eerste nummer windt hij er geen doekjes om: ‘Ik had een oorlog met mezelf, was niet sterk, maar bang / Ik had eerst money voor dat album, maakte schulden ervan.’

Deze radicale eerlijkheid is wat de plaat zo goed maakt. Tien nummers lang deelt Ness waar hij zich de afgelopen jaren mentaal bevond. Alle nummers zijn geproduceerd door Guan en dat zorgt ervoor dat het album als een logisch geheel klinkt.

Natuurlijke selectie is een echte hiphopplaat geworden waarin een rapper met heel veel moed aan het woord is.

Plattegrond

Ness

Oh Jesus Christ

I mean there’s so much money

There’s so much money out there

People love 2 gamble

Fucking games

When games are on

People love 2 gamble

What do you think is spent this weekend?

Ik ben het eens met een ieder die zegt dat

Ik te vaak de tijd neem

Maar door dat negatieve kreeg ik positieve heimwee

Niet gevonden wat ik zocht in de verslaving die me pijn deed

Ik koos niet meer voor liegen en bedriegen   was er blij mee

Mensen denken

Waar komt hij mee?

Waarom duurt het zo lang?

Ik had een oorlog met mezelf was niet sterk, maar bang

Ik had eerst money voor dat album

Maakte schulden daarvan

Ik heb gegokt met dat verleden

Zonder toekomst als plan

Door de bomen het bos niet meer zien

Al die maanden, al lang

Of onder lakens en lam 5

Durfde met niemand te praten

Iets dat ik vaker niet kan

Kon ook niet lopen op water

Droomde d’r vaker al van

Dus fucked up met een kater

Koos voor een heel ander plan

Storm door defensies als ram

Maar sta nog steeds op Vak Noord

Met een fakkel in hand

En Guan heeft eigen merch

Gebruik je domme verstand

Dus wil je een fucking shirtje

Heeft ie liever contant

Werd een zielige man

Bang, omdat het zieliger kan

Ik sloot mezelf elke dag weer op

En bleef me verstoppen

Het virus zat daar

Gewoon omdat verdienen niet kan

Ik raakte alles wat ik had nog sneller kwijt

Dan het dropte

Met alle pijn naar de dokter

Leefde de life als imposter

Omdat ik mensen heb teleurgesteld

Die steeds voor mij vochten

Mijn bedrijf werd gesloten

Echt heel mijn brein werd een monster

Ik heb gelogen tegen iedereen die hulp voor me zocht

Nu sta ik hier

Yeah eh

Ik voel me nu vaker welkom als een zomerse bui

Je krijgt terug van wat je heen stort

Haal mezelf uit de puin

Ik wil een huis met een tuin

Die ik vul met mooie planten

Vier ik mijn verjaardag voor het eerst

Praat het uit met mijn tante

Het leven gaat te snel om je vast te houden aan ruzies

Al spreekt mijn fan Pools

Van mij spreken sommigen Russisch

Liefde is een illusie

Heb ik jaren gedacht

Haalde mezelf uit de put

Ik kreeg een veel dikkere vacht

Nu breng ik veel hitte op pad

Kan niet stilzitten voor straf

Dat ik ben nu waar ik nu ben

Dat waardeer ik meer met de dag

Ga vaker mee met een lach

Kijk niet grimmig naar de sfeer meer

Al strooi ik nu met geld

Vandaag money morgen skeer weer

Want daar ging de sfeer weer

Vroeger zou dat zijn zo

Ik kijk niet naar de tijd

Alles wat ik maak is tijdloos

Shit ik ben nu blij dat je mij koos

In plaats van al die gekken

Het is nooit te laat om een keertje sorry te zeggen

Het is nooit te laat

Problemen worden opgelost pas wanneer je praat

Familie nummer één

Broeder zorg dat dat staat

Zorg voor balans voor je de aarde verlaat

Het is nooit te laat

Problemen worden opgelost pas wanneer je praat

Familie nummer één

Broeder zorg dat dat staat

Zorg voor balans voor je de aarde verlaat

v tekststructuur

3.4 Wat Frida Kahlo mij leerde

Lees de column ‘Wat Frida Kahlo mij leerde’

Check of je begrijpt

v wat de gemarkeerde woorden in de tekst betekenen; v waarom Frida Kahlo de schrijver inspireert ; v waarom het volgens de schrijver dapper is om pijn te delen ; v wat volgens de schrijver een gezonde manier is om met pijn om te gaan.

Aan de slag Je houdt een korte presentatie van één tot twee minuten waarin je vertelt over iemand die jou heeft geïnspireerd.

Je mag live presenteren of je presentatie opnemen.

Voorbereiden

v Denk na over welke personen in de wereld jij moedig vindt en wie jou inspireren. Dit kunnen beroemdheden zijn, maar ook een familielid, vriend(in), docent, trainer of collega.

v Kies een van deze mensen uit en bedenk waarom deze persoon jou inspireert. Wat maakt deze persoon moedig en hoe helpt dit jou?

v Werk het verhaal voor je presentatie in steekwoorden uit. Gebruik de indeling van inleiding, kern en slot om je verhaal op te bouwen.

v Oefen je presentatie, in je hoofd of voor de spiegel. Zorg dat je presentatie één tot twee minuten duurt.

v spreken : presenteren

Presenteren Geef je presentatie voor de klas of neem deze op.

Denk daarbij aan je lichaamshouding, kijk je publiek aan en spreek niet te snel.

Evalueren

Hoe ging je presentatie? Beoordeel jezelf of laat jezelf beoordelen met het formulier op p. 00.

Column

Wat Frida Kahlo mij leerde?

Om beter om te gaan met mijn chronische pijn

Bron: Marijn Baar, happinez.nl

Frida Kahlo is een van mijn heldinnen — en dat is niet alleen omdat ze zo mooi kon schilderen, of omdat ze zo trots was op haar monobrow . Nee, de reden dat ik haar tot mijn helden reken is hoe ze omging met pijn.

Frida kreeg op haar achttiende een ongeluk dat haar bijna van het leven beroofde (in haar eigen woorden: de stalen stang doorboorde me zoals de speer van een toreador dat doet met de huid van een stier), brak haar rug en verbrijzelde haar been. Ze was maandenlang aan bed gekluisterd en hield de rest van haar leven veel en vaak pijn.

Spiegels om te schilderen Maar Frida gaf zich niet over. Haar moeder bevestigde spiegels boven haar ziekenhuisbed zodat ze zichzelf kon zien, en daar begon ze met schilderen. In haar gedichten en in haar schilderijen deelde ze de pijn die ze voelde met de wereld. Ze liet haar verdriet zien zonder een masker te dragen.

Frida Kahlo, schilderend in bed (1952).

Pijn is als een rugzak vol met kiezelsteentjes Dat delen van pijn is dapper. Pijn voelen en daar op een ‘gezonde’ manier mee omgaan, dat is moeilijk. Het is alsof je de dag begint met een extra rugzak met stenen. Zodra je uit bed stapt, zeul je die met je mee. Ook als je gaat douchen, je je tandenpoetst of als je je kleren aantrekt. Soms is die rugzak gevuld met ronde, gladde kiezelsteentjes, en zit hij niet zo vol. Maar het kan ook net zo goed zijn dat je er bij het wakker worden achter komt dat hij vol zit met bakstenen of, nog erger, scherpe rotsblokken die gemeen in je rug blijven prikken. Die rugzak zorgt ervoor dat je sneller moe bent, je eerder moet huilen en dat je vaak geen zin hebt om ook maar een stap met dat ding op te lopen en het heel verleidelijk is om in bed te blijven liggen.

Dan denk ik aan Frida Ik heb zelf ook elke dag pijn — ik kan me de laatste dag niet herinneren die ik zonder pijn doorbracht. En die rugzak die ik met me meezeul ben ik zo langzamerhand spuugzat. Maar als ik het moeilijk heb en geen zin heb om iemand uit te leggen hoe het voelt als je schouder uit de kom schiet, of dat ik echt sneller moe word en minder energie heb, dan denk ik aan Frida.

Aan hoe je om kunt gaan met pijn en diep verdriet. Dat reflectie zin heeft, en dat je jezelf kunt uiten om je beter te voelen. Dat vertellen hoe je je diep vanbinnen voelt moed vergt. Dat het moeilijk is, en dat je het soms liever wegstopt en doet alsof het niet bestaat. Maar dat het altijd zorgt voor meer verbinding als je aan een ander vertelt hoe je je voelt.

Kiezen voor moed Dus voortaan probeer ik het tegen mijn vrienden te zeggen als ik moest huilen voor ik de deur uitging, omdat ik zoveel pijn voelde en ik niet wist hoe ik daarmee om moest gaan. Ik probeer het te relativeren, er grapjes over te maken en het moedig tegemoet te treden. Want ik weet dat mijn pijn nooit weggaat, en het met de jaren waarschijnlijk erger wordt in plaats van beter. Daar kan ik niets aan veranderen, maar wat ik wel kan doen is ervoor kiezen om de pijn moedig aan te gaan.

Frida Kahlo, Zelfportret met apen (omstreeks 1943).

v standpunt en argumenten

v gesprek voeren: discussiëren

3.5

Held in eigen verhaal

Luister in de online omgeving van Boom Nederlands het fragment uit de podcast Held in eigen verhaal, aflevering ‘Wijnvlek, littekens, blind worden en uiterlijke acceptatie’ (15 minuten).

Check of je begrijpt …

v wat het syndroom van Sturge­Weber is ;

v waarom woorden impact hebben voor Tessa ;

v wat voor Tessa het verschil is tussen kijken en staren ;

v waarom mensen het lastig vinden om vragen te stellen over Tessa’s wijnvlek ;

v hoe Tessa heeft leren omgaan met haar wijnvlek.

Aan de slag Je gaat een discussie voeren met studiegenoten over uiterlijke acceptatie.

Voorbereiden

v Denk eerst zelf na over uiterlijke zelfacceptatie. Hoe ver moet je gaan in het aanpassen van je uiterlijk of kun je je uiterlijk, net als Tessa, maar beter accepteren? In hoeverre is het belangrijk dat anderen je uiterlijk accepteren? Schrijf alles op wat je te binnen schiet.

v Bekijk je notities en formuleer jouw belangrijkste standpunt over uiterlijke acceptatie. Ondersteun je standpunt met twee argumenten.

Discussiëren

v Maak een groepje met drie of vier studiegenoten. Wijs een voorzitter aan.

v Voer een discussie waarin jullie je standpunten en argumenten over uiterlijke acceptatie met elkaar vergelijken. Volg daarbij het stappenplan op p. 00.

Evalueren

v Hoe verliep de discussie: gedroeg iedereen zich volgens de regels?

v Heeft de discussie je mening over uiterlijke zelfacceptatie veranderd of aangescherpt?

Held in eigen verhaal

Wijnvlek, littekens, blind worden en uiterlijke acceptatie

Iris Enthoven

In de podcast 'Held in eigen verhaal' gaat Iris Enthoven in gesprek met gasten die een bijzonder verhaal te vertellen hebben. In deze aflevering spreekt ze met Tessa Schiethar die is geboren met het Sturge Weber Syndroom.

v standpunt en argumenten

3.6 Hoogmoed komt voor de val

Lees ‘Hoogmoed komt voor de val’.

Check of je begrijpt

v wat de gemarkeerde woorden in het verhaal betekenen ; v wat hoogmoed en hoogmoed komt voor de val betekenen ; v wat de uitdrukking het noodlot tarten betekent ; v met welke karaktereigenschap Daidalos het noodlot tart ; v wat moed en hoogmoed met elkaar te maken hebben.

Aan de slag Uitvinder Daidalos overschat zichzelf en dit leidt uiteindelijk tot de dood van zijn zoon Ikaros. Wanneer overschat de mens zichzelf met de uitvindingen die hij doet? Daarover ga je een debat voeren (zie p. 00) in de klas. Kies samen een van de volgende stellingen:

1 Kunstmatige intelligentie zal het einde van de mens betekenen.

2 Het is goed dat we met DNA ­technieken kunnen bepalen welk geslacht een baby krijgt.

3 De bedenkers van sociale media hebben ons gelukkiger gemaakt.

Voorbereiden

v Verdeel de rollen voor het debat: voor­ en tegenstanders, voorzitter en jury.

v Bedenk argumenten vóór en tegen de stelling, afhankelijk van je rol. Bedenk ook wat de andere partij als argument zou kunnen brengen en denk alvast na over tegenargumenten.

v debatteren

Debatteren

v De voorzitter opent het debat door de beurt te geven aan iemand die vóór de stelling is. De eerste spreker onderbouwt de stelling met een argument. Daarna mogen de andere deelnemers reageren.

v De voorzitter laat alle deelnemers aan bod komen en zorgt dat ze reageren op elkaars argumenten.

Evalueren De jury beoordeelt het debat: wie had de beste argumenten en krijgt daarom gelijk?

Hoogmoed komt voor de val

Een mythe over een arrogante uitvinder, zijn overmoedige zoon en het noodlot Job Tichelman

Er zijn altijd al van die figuren geweest die álles kunnen. Portrettekenen, voetballen, zingen; ze proberen het een paar keer en dan kunnen ze het. En niet een beetje, maar gelijk heel goed. Je leert ze hoe je een spijker in een stuk hout slaat en ze bouwen zonder enige moeite een heel tv­meubel. Om gek van te worden, vooral als zo’n alleskunner ook nog wéét dat hij barst van het talent en naast zijn schoenen gaat lopen.

Toch heeft de wereld zulke talentvolle en vindingrijke mensen nodig. Zonder Graham Bell was er nu geen telefoon, zonder Alexander Fleming geen antibiotica en dankzij de knappe koppen in Silicon Valley kan iedereen tegenwoordig e­mailen, whatsappen of netflixen. Denk bijvoorbeeld aan Elon Musk, een man die heel veel kan — tesla’s en raketten uitvinden — en nog veel meer meent te kunnen, zoals Mars koloniseren.

Dit verhaal gaat over iemand die wel iets weg heeft van Elon Musk. Zijn naam is Daidalos en hij was een geniale uitvinder die zo’n 2500 jaar geleden in Griekenland leefde en dacht dat hij alles kon. Daidalos was altijd aan het scheppen, dingen maken die nog niet bestonden. In zijn atelier deed hij de ene na de andere uitvinding, zoals de zaag, de bijl en oersterke zeilen die de Griekse schepen tot de snelste van de Middellandse Zee maakten.

Ook was hij een talentvol kunstenaar. Hij kon prachtig tekenen en schilderen, maar stond vooral bekend om zijn beelden, die zo realistisch waren, dat ze niet hadden misstaan in wassenbeeldenmuseum Madame Tussauds, al waren ze dan van brons. Alles wat Daidalos aanraakte, veranderde in goud. Uit heel Griekenland kwamen mensen naar zijn atelier om hem aan het werk te zien. Maar hoe meer hij werd bewonderd, hoe meer de roem hem naar het hoofd steeg. Daidalos had last van hybris, Grieks voor arrogantie.

Daidalos’ hybris werd pijnlijk duidelijk toen zijn neefje Talos bij hem introk om ook uitvinder te worden. De kleine Talos bleek minstens zo getalenteerd als zijn oom en dat kon Daidalos niet verkroppen. Talos vond het pottenbakkerswiel uit, ontdekte het kompas en kwam ineens aanzetten met een passer, zodat Griekse wiskundigen perfecte cirkels konden trekken. Toen Talos ook nog eens de zaag van zijn oom verbeterde, was de

maat voor Daidalos vol. Hij lokte zijn neefje naar een hoge klif en duwde hem ervanaf. Opgeruimd staat netjes, dacht de uitvinder.

Maar Athene, de godin van de wijsheid, hield de jaloerse uitvinder al een tijdje in de gaten en redde Talos. Vlak voor hij te pletter viel, veranderde Athene hem in een vogel, een patrijs. Dankbaar fladderde Talos weg.

Getuigen hadden Daidalos’ laffe daad gezien en voor straf werd hij verbannen naar het eiland Kreta. Daar woonde hij in een kale hut, waar hij vanwege een mislukte oogst amper te eten had. Daidalos zag de lokale boeren klooien met stenen werktuigen en sloeg gelijk weer aan het uitvinden. Hij ontwierp een ploeg die ze achter hun ezels konden spannen en bij de volgende oogst barstten de velden als vanouds van goudgeel graan. Vol bewondering bedankten de boeren Daidalos, die zich weer helemaal het heertje voelde.

Koning Minos kreeg lucht van Daidalos’ landbouwinnovaties en nodigde hem uit. Voortaan mocht Daidalos in Minos’ paleis wonen, op voorwaarde dat hij in de kelder een ingewikkeld doolhof zou bouwen: het labyrint. Het moest onmogelijk zijn om eruit te ontsnappen. ‘Als het klaar is, mag je gaan en staan waar je wilt,’ zei Minos. Hij vertelde er niet bij wie hij in dat labyrint ging opsluiten, maar in het geheim wist Daidalos dat allang.

Koning Minos’ vrouw Pasiphaë was namelijk vreemdgegaan en daarbij ook nog zwanger geraakt. Niet van een generaal of een soldaat, nee, Pasiphaë was als een blok gevallen voor een grote witte stier. Om de aandacht van het beest te trekken, had ze Daidalos gevraagd een houten koe voor haar te bouwen. Daar had Pasiphaë zich poedelnaakt in verstopt. De stier had Pasiphaë vervolgens aangezien voor een knappe koe en hartstochtelijk de liefde met haar bedreven. Negen maanden later beviel ze van de Minotaurus: een afgrijselijk monster dat half mens, half stier was. Koning Minos stierf zowat van schaamte. Niemand mocht dit buitenechtelijke gedrocht ooit zien en hij besloot het voor altijd weg te stoppen.

Daidalos begon ijverig met het ontwerpen van het labyrint en legde al gauw de eerste stenen. Ondertussen trouwde hij met Naucrate, een minnares van Minos. De koning stond dat knarsetandend toe, omdat hij nu eenmaal afhankelijk was van zijn architect. Een jaar later baarde Naucrate een zoon, Ikaros, van wie Daidalos zielsveel hield. De jongen groeide op aan het hof, waar hij zijn vader hielp met de bouw van het labyrint. Daidalos leerde Ikaros dat hij alles zou kunnen wat hij wilde, als hij er maar écht in zou geloven.

Na vele jaren was het donkere gangenstelsel klaar. Daidalos zette zijn trotste grijns op om Minos’ complimenten in ontvangst te nemen. Daarna zou hij met Ikaros de wijde wereld in trekken. Eindelijk. Maar koning Minos werd plots doodsbang. Hij dacht: wat nou als Daidalos iets weet van de Minotaurus en de schandalige manier waarop dat misbaksel is verwekt? Dan zal hij dat schaterlachend rondbazuinen en dan zal niemand mij, de grote koning Minos, nog serieus nemen. Minos’ gezicht vertrok en in plaats van een compliment gaf hij Daidalos en Ikaros een harde duw, waardoor ze achterovervielen, zo het labyrint in. ‘Jullie blijven hier!’ snauwde Minos en hij smakte de kelderdeur dicht.

Vader en zoon zaten gevangen tussen de kille muren van het doolhof. Ze konden alleen een luchtje scheppen door langs een ladder naar een torendak te klimmen. Daidalos begon te broeden op een ontsnappingsplan, maar dat wilde niet vlotten. Tot Ikaros op een dag naar een overvliegende vogel wees. Daidalos sprong op en riep: ‘Eureka! Lieve jongen, je bent al net zo’n genie als je vader! We gaan vliegen! Weg van deze rotplek!’

‘Maar hoe dan? We zijn toch geen goden?’ vroeg Ikaros.

‘Let jij maar eens op,’ zei Daidalos en hij vroeg een bewaker om houten latten, touw, bijenwas en een heleboel veren. ‘Ik bouw een bed voor Ikaros,’ voegde hij eraan toe om maar geen argwaan te wekken. Even later bezorgde de bewaker braaf de bestelde spullen.

Daidalos legde de latten in vier grote ruiten. Daartussen spande hij touwtjes, die hij inwreef met bijenwas, beplakte met de veren en toen een nacht liet drogen. De volgende morgen stonden er vier prachtige vleugels tegen de muur. Die bonden ze met riempjes aan hun armen. Daidalos pakte Ikaros bij zijn kin en zei ernstig: ‘Luister goed, zoon, vlieg niet te hoog, want door de zon zal de was smelten en zullen je vleugels uit elkaar vallen. Vlieg ook niet te laag, want het opspattende zeewater zal zich in je vleugels zuigen, waardoor je te zwaar wordt en zult neerstorten.’ Ikaros knikte, maar was zo blij met de vleugels, dat hij maar half luisterde.

Toen de bewakers gingen ontbijten, klommen Daidalos en Ikaros stilletjes het dak op. Ze renden richting de dakrand, gaven een paar krachtige slagen met hun vleugels… en vlogen weg! Toen ze omkeken, zagen ze de steeds kleiner wordende bewakers woedend hun speren achter hen aan werpen, maar die kwamen niet eens meer in de buurt. Daidalos en Ikaros schaterden het uit.

Bij zonsopkomst zweefden ze over de Middellandse Zee, betoverd door de hemelse pracht die hen omringde. ‘Ik begrijp wel waarom de goden hier graag rondhangen,’ zei Ikaros.

De val van Ikaros, omstreeks 1636 geschilderd door Jacob Peter Gowy (Prado Museum, Madrid).

‘Daar zeg je me wat, zoon. Wij kunnen nu iets wat verder geen mens ooit heeft gekund: vliegen. Dus we zijn nu net als de goden,’ zei Daidalos en Ikaros knikte trots naar zijn geniale vader.

Ineens kwam er een patrijs naast de jongen vliegen. De vogel gaf Ikaros een uitnodigende knipoog en vloog richting de zon. ‘Pap! Kijk hoe hoog die vliegt!’ riep Ikaros. Hij ging het beest met snelle vleugelslagen achterna en voelde zich onoverwinnelijk. Daidalos waarschuwde Ikaros: ‘Lager! Pas op voor de zon!’ Maar Ikaros bleef de patrijs najagen. ‘I­ka­ros! Naar beneden! Nu!’ gilde Daidalos wanhopig.

‘Wij zijn goden, papa! Wij kunnen alles!’ schaterde Ikaros. Maar er dwarrelde al wat dons naar beneden… Met ingehouden adem keek Daidalos omhoog. Tot zijn grote schrik zag hij Ikaros’ vleugels in duizenden veertjes uit elkaar vallen. Daidalos probeerde zijn zoon nog op te vangen, maar hij was te laat. Met een ijzige doodskreet viel Ikaros naar beneden om met een smak te pletter te vallen op de zeespiegel.

Wanhopig schoot Daidalos naar beneden, maar Ikaros was op slag dood. Snikkend zwom Daidalos met het lichaam van zijn zoon naar een eilandje om het te begraven. Het eiland gaf hij een nieuwe naam: Ikaria. En zo heet het nu nog steeds.

Job Tichelman is scenarioschrijver en schreef het script voor de deels autobiografische film Strijder. Hij is daarnaast docent Nederlands op het ROC van Amsterdam en een van de auteurs van Boom Nederlands.

Media en actueel 4

Doel v Je vergelijkt verschillende bronnen over een controversieel figuur in de media en geeft hierover een korte presentatie.

v informatie zoeken

v informatie beoordelen

v spreken: standpunt presenteren

v feitelijk argument

v standpunt en argumenten

Moedig of juist niet? Over bepaalde personen zijn de meningen in de media vaak sterk verdeeld. Zulke personen zijn controversiële figuren. Een goed voorbeeld hiervan is Elon Musk, die in de mythe (§ 3.6) wordt genoemd: de een vindt Musk een held, de ander verguist hem. Ook het vergelijken van Musk met Daidalos geeft een gekleurd beeld. Kies een controversieel figuur die momenteel veel in de media is en die je zelf erg moedig vindt — of juist helemaal niet.

Zoek artikelen, posts en informatie over de persoon die je hebt gekozen. Gebruik daarbij in ieder geval de volgende bronnen: een nieuwswebsite; een landelijke of regionale krant (website); een nieuwskanaal op Instagram; een AI ­tool.

Check welke bron(nen) …

v qua informatie het meest aansluit(en) bij jouw beeld van de persoon ; v alleen feitelijke informatie bevat(ten) ; v naast feitelijke informatie ook meningen bevat(ten) ; v vooral meningen bevat(ten) ; v tegenstrijdig met elkaar zijn.

Aan de slag Je houdt een korte presentatie van één tot drie minuten waarin je je mening geeft over de controversiële figuur die je hebt gekozen. Ondersteun je standpunt met argumenten die gebaseerd zijn op de informatie die je hebt gevonden. Let op dat je alleen feitelijke informatie gebruikt en geen informatie waarin de mening van een ander zit verpakt.

DALL­E, een kunstmatig intelligentieprogramma dat beelden creëert uit tekstuele beschrijvingen, maakte deze afbeeldingen bij controversieel figuur

Eindopdracht 5

Doel v Je kiest een eindopdracht en verwerkt daarin wat je hebt gelezen, gezien en besproken over moed.

A Moed moet je doen

v schrijven : handleiding

Moed heb je nodig om iets nieuws te doen of om lastige momenten te doorstaan. Tijdens een stage zijn er genoeg van zulke momenten. Hoe kom je dan aan moed? In deze opdracht schrijf je voor nieuwe studenten een handleiding om moed te verzamelen tijdens de stage.

Voorbereiden

v Verzin een situatie die nieuw en spannend is voor een stagiair. Of bedenk een probleem waarmee je te maken kunt krijgen tijdens de stage en dat moed vraagt om op te lossen. Houd er rekening mee dat ook het vragen van hulp moed kan vereisen.

v Bedenk wat jou tijdens zo’n situatie moed geeft en hoe dit ook een ander kan helpen.

v Vertaal moed naar doen: welke stappen kun je zetten vanaf het moment dat je moed nodig hebt tot het moment dat je de situatie hebt overwonnen? Bedenk minimaal vier stappen.

Schrijven

v Richt je instructie qua toon en aanspreekvorm op de nieuwe student. Laat merken dat je die begrijpt.

v Begin je instructie met een beschrijving van de situatie.

v Werk je stappen uit.

v Sluit de instructie af met een felicitatie en vertel wat de lezer met het volgen van de instructie heeft bereikt.

Evalueren

v Controleer je tekst met het beoordelingsformulier op p. 00.

v Wissel je handleiding uit met een studiegenoot. Vindt die de situatie herkenbaar en je stappenplan handig?

v gesprek voeren: interviewen

B De Grote Moedige Podcast

Hoe moedig is je hoofdpersoon? Leef je in en maak samen met een studiegenoot een podcast over het boek dat je bij dit thema hebt gelezen.

Daarbij kruipt de een in de huid van de hoofdpersoon en de ander neemt de rol van interviewer aan.

Een podcast is een geluidsopname, meestal van een gesprek tussen twee of meer personen, die je online kunt beluisteren of kunt downloaden. Het woord podcast is afgeleid van de woorden iPod en uitzending (cast).

Voorbereiden

v Bepaal welk boek jullie gaan bespreken in jullie podcast. Het is belangrijk dat degene die de hoofdpersoon speelt, het boek heeft gelezen.

v Bedenk vragen die de interviewer aan de hoofdpersoon kan stellen, bijvoorbeeld: Met welke dreiging of welk gevaar kreeg deze maken? Hoe vond hij of zij de moed om daarmee om te gaan? Zijn er andere dappere personages in het boek? Bedenk minimaal tien open vragen (zie p. 00) die interessante antwoorden kunnen opleveren.

Podcast opnemen

v Ga in een rustige ruimte zitten waar jullie niet gestoord kunnen worden. Neem de podcast op met je telefoon en voer een gesprek van ongeveer 10 minuten.

v De interviewer introduceert de gast (de hoofdpersoon), stelt een prikkelende openingsvraag en vraagt door op de antwoorden. De interviewer sluit het interview ook af.

v Degene die het hoofdpersonage speelt, gebruikt bij het beantwoorden van de vragen alle kennis over het boek en blijft tijdens het hele interview in de rol van de hoofdpersoon.

Evalueren Wissel je podcast uit met een ander groepje en beluister elkaars interview. Geef elkaar feedback over het gesprek en gebruik daarbij het beoordelingsformulier op p. 00.

Tip — Voeg alle gemaakte podcasts van de klas samen tot een boekenpodcastserie over moed.

C Sorry zeggen

Sorry zeggen voor iets wat je fout hebt gedaan, vergt moed. Schaamte, koppigheid of trots kunnen — ook al heb je spijt — je ervan weerhouden dat ene tweelettergrepige woordje over je lippen te krijgen. Toch lucht het vaak enorm op, zoals je misschien uit ervaring weet. Welke bekende persoon mag wat jou betreft weleens sorry zeggen? Dat leg je uit in een videoboodschap van minimaal twee en maximaal vijf minuten.

Voorbereiden

v Kies een bekend iemand die volgens jou weleens sorry zou mogen zeggen. Denk aan iemand die regelmatig in de media is of aan een historisch figuur.

v Omschrijf in steekwoorden wie je hebt gekozen en waarvoor diegene sorry zou moeten zeggen. Schets ook de context waarbinnen deze persoon de fout inging.

v Schrijf in steekwoorden twee argumenten op die jouw mening onderbouwen.

v Oefen je verhaal, in je hoofd of voor de spiegel.

Presenteren

v Ga in een rustige ruimte zitten met voldoende licht, zet je telefoon zo neer dat je gezicht duidelijk te zien is, start met opnemen en vertel je verhaal aan de camera.

v Denk tijdens het vertellen aan je lichaamshouding. Zorg dat deze open en ontspannen is. Kijk je publiek aan en spreek niet te snel.

Evalueren Hoe is je videoboodschap geworden? Beoordeel je presentatie of laat deze beoordelen met behulp van het formulier op p. 00.

v spreken: videoboodschap

v standpunt en argumenten