Professioneel werken voor verpleegkunde

PROFESSIONEELWERKENVOOR

COLOFON

Boomberoepsonderwijs

info@boomberoepsonderwijs.nl www.boomberoepsonderwijs.nl

Auteur(s):T.Cremers,R.Groothuis,E.vanderHart,G.Hingstman,I.Mulder,B.E.G. Stevens,J.Visscher-vanVeen,E.Zuidersma

Eindredactie:V.Landsmeer-DalmenE.vanderHart

Bronvermelding:CommissieHistorieZaanseZiekenhuizen,UweAranas|Shutterstock, PatiëntenfederatieNederland,SergeFeldmann,Phanie – SipaPress|AlamyStock Photo,DerekMeijer|AlamyStockPhoto,CulturaCreativeRF|AlamyStockPhoto, ONOKY – Photononstop|AlamyStockPhoto,SciencePhotoLibrary|AlamyStock Photo

Titel:Professioneelwerkenvoorverpleegkunde

ISBN:9789037264449

Eerstedruk/eersteoplage

©2024BoomBeroepsonderwijs|Boom

BehoudensdeinofkrachtensdeAuteurswetgesteldeuitzonderingenmagnietsuit dezeuitgavewordenverveelvoudigd,opgeslagenineengeautomatiseerd gegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenigevormofopenigewijze,hetzij elektronisch,mechanisch,doorfotokopieën,opnamenofenigeanderemanier,zonder voorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeuitgever.

Voorzoverhetmakenvanreprografischeverveelvoudigingenuitdezeuitgaveis toegestaanopgrondvanartikel16hAuteurswetdientmendedaarvoorwettelijk verschuldigdevergoedingentevoldoenaandeStichtingReprorecht (www.reprorecht.nl).Voorhetovernemenvaneen(ofmeerdere)gedeelte(n)uitdeze uitgaveinbijvoorbeeldeen(digitale)leeromgevingofeenreaderinhetonderwijs(op grondvanartikel16,Auteurswet1912)kanmenzichwendentotStichting UitgeversorganisatievoorOnderwijslicenties(Postbus3060,2130KBHoofddorp, www.stichting-uvo.nl).

Deuitgeverheefternaargestreefddeauteursrechtenteregelenvolgensdewettelijke bepalingen.Degenendiedesondanksmenenzekererechtentekunnendoengelden, kunnenzichalsnogtotdeuitgeverwenden.

Doorhetgebruikvandezeuitgaveverklaartukennistehebbengenomenvanen akkoordtegaanmetdespecifiekeproductvoorwaardenenalgemenevoorwaarden vanBoomberoepsonderwijs,tevindenopwww.boomberoepsonderwijs.nl.

VOORWOORD

AngerensteinZorg&Welzijniseencompleteserieleermiddelenvoordevolgende kwalificatiedossiers:

• AssistentindeGezondheidszorg

• Maatschappelijkezorg

• Pedagogischwerk

• Sociaalwerk

• Verzorgende-IG

• Verpleegkunde.

Voordeverpleegkundigeisvakkennisvanuiteenlopendeonderwerpenvangroot belang.Ditvormtdebasisvoorhethandelenindeberoepspraktijk,waarbijde zorgvragermetzijnwensenenbehoeftencentraalstaat.Debronnenboekenvan AngerensteinZorg&Welzijnbevattenallebenodigdetheorievoordebeginnende beroepsbeoefenaar.

DeserieleermiddelenvoorhetkwalificatiedossierVerpleegkundigebestaatuitacht bronnenboekenmetonlineaanvullendeverwerkingsopdrachten,kritische beroepssituatiesen(oefen)toetsen:

• Anatomie,fysiologie,pathologieenpsychologie1voorverpleegkunde

• Anatomie,fysiologie,pathologieenpsychologie2voorverpleegkunde

• Plannenvanverpleegkundigezorgencoördinatie

• Professioneelwerkenvoorverpleegkunde

• Verpleegtechnischehandelingenvoorverpleegkunde

• Ziekenhuis

• Zorgenbegeleiden1

• Zorgenbegeleiden2

Koppelingkwalificatiedossier2020

Elkthemaheefteenkoppelingmeteenofmeerwerkprocessenvanhet kwalificatiedossier.Hieronderziejeperthemaaanwelk(e)werkproces(sen)dezeis gekoppeld:

Professioneelwerkenvoorverpleegkundigen

Professioneelwerkenvoorverpleegkundigeniseenvandeachtboekenvoordeopleiding MBOVerpleegkunde.Inditboekiserspecifiekeaandachtvoorhetprofessioneel handelenvandeverpleegkundige.Voorhetverkrijgenvanhethistorischperspectief beginthetboekmeteeninleidingophetontstaanvanhetberoepvanverpleegkundige. Vervolgenswordtingegaanopdiverserandzakenwaarmeedeverpleegkundigete makenkrijgt;denkdaarbijaanonderwerpenalswet-enregelgevingendewijzewaarop dezorgisgeorganiseerd.Ookiseraandachtvoorkwaliteitszorgenhoedekwaliteit vanzorgkanwordenverbeterd.Daarnaastiseraandachtvoordeprofessionaliteit vandebeginnendeberoepsbeoefenaarenwordenonderwerpenbehandeldzoals EvidenceBasedPractice,feedbackgevenenontvangen,enhoejejeeigen deskundigheidkuntbevorderen.

Werkenindezorgisdynamischenhetisnietaltijdeenvoudigomjealsbeginnend beroepsbeoefenaarstaandetehouden.Hierwordtineenvandelaatstethema’sextra aandachtaanbesteed,metdaarbijdebeschrijvingvaneenaantalconcretehandvatten.

Debeschreventheorieenverwerkingsopdrachtenzijngebaseerdopdevisiewaarbij dezorgvragercentraalstaatenzoveelmogelijkzijneigenregiebehoudt.

Dezorgvragercentraal

Dezorgvragerenzijnzorgvraagstaantijdensjouwwerkalsverpleegkundigecentraal. Metbehulpvandeuitgangspuntenvan ‘dePositieveGezondheid’ gajeals verpleegkundigemetdezorgvrageringesprekomteachterhalenwelkeondersteuning voorhembelangrijkis.Uitgangspunthierbijisdatdezorgvragerzoveelmogelijkde regieblijftbehoudenoverzijneigenleven.Deondersteuningkomtindeeersteplaats vanuitdeeigenleefomgeving(interprofessioneel)enindetweedeplaatsvanuitde professional(s).

Opbouwtheorie

Eenthemabestaatuitdrieonderdelen:

1.basistheorie

2.kritischeberoepssituatie

3.verdieping.

Basistheorie

Debasistheoriebevatinformatiedierelevantisvoordeverpleegkundige.Detheorie wordtverlevendigdmetvoorbeelden.Belangrijkebegrippenwordenuitgelegdinde tekstenzijnvetgemaakt.

Wanneerjeindelinkerkantlijnditicoontjeziet,kunjeindebijhorendedigitale leeromgevingeenonlineaanvullingvindenindevormvaneenfilmfragment,verwijzing naareenwebsiteofeendocument.

Kritischeberoepssituatie(KBS)

IndeKBSwordjegeconfronteerdmeteenprobleemstellingofdilemmawaarbijje nietkuntterugvallenoproutinematighandelen.OnlinevindjebijelkeKBSaanvullende opdrachten.Destructuurvandeopdrachtenvolgtinveelgevallendestappenvan hetklinischredeneren.Opdiemanieroefenjealsbeginnendberoepsbeoefenaar regelmatigmetdezemaniervanredeneren,leerjezorgsituatiesgoedtedoorzienen kunjeberedeneerdhandelen.

Verdieping

Meerderethema'shebbenaanheteindehetonderdeel ‘Verdieping’.Deverdieping heeftalsdoelhetthemaverderuittebouwenenstimuleertdeonderzoekendehouding.

TrainTool

Injouwtoekomstigewerkvoerjemisschienweldagelijksgesprekkenmetzorgvragers. Naastdatjeinhoudelijkweetwaarjemeebezigbent,ishetvangrootbelangdatje beschiktoverdejuistegespreksvaardighedenomjetehelpenomjegespreksdoelen tebereiken.InhetprogrammaTrainToolgajehiermeeaandeslagindevormvan onlineRolePlays.Inhetbeginisditmisschieneenbeetjeonwennig,maarjezalsnel merkendathetwentendathetheelwaardevolisomhardopteoefenenmetde

verschillendevaardigheden.Daarnaastisditeenidealemanieromtezienhoejij overkomtineengesprek.Jekandusblijvenoefenentotdatjetevredenbentmethoe jeoverkomt!

Bijdevolgendethema'skunjeonlineoefenenmetbehulpvanTrainTool:

• Thema13:Feedback

Digitaleleeromgeving

DaarnaastkentAngerensteinZorg&Welzijnenkeleonlineaanvullingen,die beschikbaarzijnviawww.boomdl.nl.Hetgaatomdevolgendeaanvullingen:

• verwerkingsopdrachten

• kritischeberoepssituaties

• uitdagingen

• toetsen

• filmfragmenten.

Voordatjededigitaleleeromgevingkuntgebruiken,moetjejelicentieactiveren:

• Overlegmetjedocentwelktypeaccountjegebruikt.

• Ganaarwww.boomberoepsonderwijs.nl/licentie.

• Bekijkdeinstructiefilmofleeshetstappenplan.

• Volgdestappen.

Daarnakunjeaandeslag!

Verwerkingsopdrachten

Bijiederthemahorenenkeleverwerkingsopdrachten.Dezeopdrachtenhelpenjede informatieuitdetheorieteverwerkenentoetepassen.

Uitdagingen

Tijdensdeuitdagingwerkjemetmeerderestudentenaaneengroteopdrachtopbasis vanverschillendethema’s,waarbijeenberoepwordtgedaanopje samenwerkingsvaardighedenenjecreativiteit.Deuitdaginglevertaltijdeenproduct opdatwordtbeoordeeld.

Aanspreekvorm

Indetheorieenverwerkingsopdrachtenwordtdelezerzoveelmogelijkaangesproken metdeneutraleje-vorm,metalsdoelomeeninclusieveomgevingtecreërenwaarin iedereenzichvertegenwoordigdvoelt.Daarnaastwordterbeperktde aanspreekvormen'hij'of'zij'gehanteerd.Hetisbelangrijkoptemerkendatwaar'hij' staat,ook'zij'gelezenkanwordenenandersom,omervoortezorgendatallelezers zichaangesprokenenerkendvoelen.

VeelplezierensuccesmethetwerkenmetAngerensteinZorg&Welzijn!

THEMA1 ORIËNTATIEOPHETVERPLEEGKUNDIG

BEROEP

Inhoudthema

• Hetvakvanverpleegkundige

• Jijalsverpleegkundige

• Dembo-verpleegkundigeinhetzorgwerkveld

• Richtlijnenvooreengoedeverpleegkundige

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

Jestaataanhetbeginvanjeopleidingencarrièrealsverpleegkundige.Jehebtde keuzevoordezeopleidinggemaaktopbasisvaneenbepaaldbeelddatjehebtvan hetverpleegkundigvak.Maarwathoudtdatverpleegkundigvaknupreciesin?Waar ishetooit,langgeleden,begonnen?Waarkunjegaanwerkenenwelkevaardigheden moetjebezitten?Ennietonbelangrijk:waaromwiljeeigenlijkverpleegkundige worden?

Omjeeenantwoordopdeze – enandere – vragentegeven,gaatditthema achtereenvolgensinophetvakvanverpleegkundigeinalgemenezin:geschiedenis, werkveldenenmaatschappelijkeontwikkelingen.Daarnakomjijalsindividuinrelatie tothetverpleegkundigvakaanbod,vervolgensdepositievandembo-verpleegkundige inhetwerkveldendekadersvoorde ‘goedeverpleegkundige’,dieonderandere beschrevenstaaninhetberoepsprofielendeberoepscode.Aldezeonderwerpen helpenjeomeengoedbeeldtekrijgenvanhetvak,hoeditpastbijjoualsindividu enwatervanjoualsbeginnendberoepsbeoefenaarwordtverwacht.

1.1Hetvakvanverpleegkundige

Degeschiedenisvandeverpleegkunde

Zolangermensenopaardezijn,wordenmensenziekenwordtervoorhengezorgd. Hetvakvanverpleegkundigeheeftechterpasindeloopdereeuwenvormgekregen enheeftzichvooralinde20eeeuwgeprofessionaliseerd.Hierleesjedegeschiedenis vandeverpleegkundeineennotendop:vanhetallereerstebegintotvandaagdedag.

2000voorChristus(v.Chr.) – 1800:vaneerstebeschavingtotgasthuizen

Nogaltijddragenprofessionalsindezorgoverwegendwitteuniformen.Diekleurgaat terugtothetoudeBabylonvan2000v.Chr.,waarartsenwerdengeachtwittekleding tedragen.Witomdatdezekleurstaatvoorreinheid,maarmeernoguithygiënische overwegingen.Immers,elkvlekjeiseroptezien,zodatdirectzichtbaarisofiemand schoonenhygiënischwerkt.Laterkwamdaareenpraktischeredenbij:wittekleding kanmeermalenwordenuitgekooktengesteriliseerd.

Deeerstebeschrijvingvanhetverpleegkundigvakisvanlateredatum(300v.Chr.), maarpasindemiddeleeuwenkrijgtverplegingeenduidelijkerplekindesamenleving. Ditkomtdoordatdestijdsdezorgvoorziekenvooralvanuitbijbelsenaastenliefde plaatsvondeninkloosterswerduitgevoerddoornonnenenmonniken.Bij verpleegkundigehandelingenindietijdmoetjedenkenaanwassen,wonden verbinden,aderlaten,klysma’sgevenenmedicijnentoedienen,vaakinvormvan kruiden.Determ ‘verpleegster’ stamtuitde16eeeuw.HetEngelsewoord nurse komt overigensvanhetLatijnse nutire (zuigen),ditomdatindietijddewelgesteldevrouwen anderevrouwenindienstnamenomhunpasgeborenkindborstvoedingtegeven.

Toenveelkloostersinde17eeeuwverdwenen,moestereenandereplekworden gecreëerdvoordezorgvoorzieken.Datwerdende gasthuizen:huizeninofaande randvaneenstad,waarziekenenarmenwerdenverzorgd.Ditzijndevroegevoorlopers vandeziekenhuizenenverpleeghuizen.

1800 – 1950:medischeontdekkingenenverpleegstersopleiding

Doordatdemedischewetenschapzichinde18eeeuwontwikkelde,ontwikkeldede verpleegkundemee.Zowerddelichaamsthermometeruitgevonden,werden medicijnenvoorspecifiekeziektenontwikkeldenwasermeeraandachtvoorgoede hygiëne.AandievooruitgangdroegookFlorenceNightingale(1820–1910)bij.Zijwordt gezienalsdegrondleggervandeverpleegkundezoalswedienukennen.Daaromis haarverjaardag,12mei,uitgeroepentotdejaarlijkseDagvandeVerpleging.

Aldezeontwikkelingenbrachtenmetzichmeedatermeervanverpleegsterswerd verwachtenhetvakcomplexerwerd.Daaromgingin1878deeerste verpleegstersopleidinginonslandvanstart.Hetwasookindezeperiodedatdeeerste ziekenhuizeninNederlandontstonden.

Doordetweewereldoorlogeninde20eeeuwkwamdeverplegingeveneensindelift: develegewondenbrachtenmetzichmeedaterinkortetijdveelkennisover behandelingenwerdverworven.Daarnaastwasdebehoefteaanverpleegsterstijdens dezeoorlogengroot,waardoorhetbelangvandezeberoepsgroepmeerwerdervaren.

Operatiewaarbijverpleegsterstoekijken(1880).

1950 – nu:professionaliseringvanhetverpleegkundigvak Hetvakvanverpleegsterwerdtotdantoeoverwegendgezienalseenvrouwelijk beroep – eenbeelddatookvandaagdedagnogsteedsbestaat.Tenonrechte,want ookmannenvervuldendezerol.Hetispassinds1951datookmannelijkeverplegers zichofficieelkunnenlatenregistreren.Vijftienjaarlaterwerdhetbegrip ‘verpleegster’ vervangendoor ‘verpleegkundige’.Indiezelfdeperiodevondeen professionaliseringsslagplaatsdoordeopkomstvan verpleegkundigspecialisten: verpleegkundigendiezichhebbengespecialiseerdineenbepaaldvakgebiedentaken vanbijvoorbeeldartsenkunnenovernemen.

HetvakvanverpleegkundigekrijgtmetdeinvoeringvandeWetopdeBeroepenin deIndividueleGezondheidszorg(BIG)in1993eenbeschermdeberoepstitel.Die professionaliseringbrengtookverplichtingenmetzichmee:vanaf1997vallen verpleegkundigenonderhet medischtuchtrecht,derechtspraakbinnende gezondheidszorg.Maarookverenigenzezichinvakbonden,vakverenigingenen VerpleegkundigeAdviesraden(VAR).Sinds2000ishetverpleegkundigvakverder geprofessionaliseerddoordathettoepassenvan EvidenceBasedPractice – het uitvoerenvanhandelingendiewetenschappelijkzijnonderbouwd – eenvoorwaarde werdvoorhetuitvoerenvanhetverpleegkundigberoep.

Deverpleegkundigewerkvelden

Wanneerjeinopleidingtotverpleegkundigebent,ligtereenwereldvoorjeopen.Het verpleegkundigvakkentnamelijkverschillendewerkvelden–specifiekewerkterreinen binnendezorg – enelkwerkveldkentweerverschillendeverpleegkundigefuncties enspecifiekedeelgebieden.Kortom,jehebtgekozenvooreenvakdatzeerbreedis enerisongetwijfeldeenwerkvelddatbijjoupast.Maarwatzijndieverpleegkundige werkveldenprecies?Devolgendezijndemeestvoorkomende,waarjealsbeginnend beroepsbeoefenaarkuntgaanwerken:

• ziekenhuis

Hetziekenhuisisdeplekwaardemeesteverpleegkundigenwerken.Hetiseen zeerdiverswerkveld:jekomteralleziektebeeldentegen,vansomatisch (lichamelijkeaandoeningen)totpsychisch.Dewerkzaamhedenzijnafhankelijk vandespecifiekeafdelingenvanhetsoortziekenhuis:een(watkleiner) perifeer ziekenhuis of academischziekenhuis.Ineenacademischziekenhuisstaatde wetenschaphooginhetvaandel,waardoorerdoorgaansmeercomplexezorg wordtgeboden.Iniedergevalkomjeinditwerkveldinaanrakingmeteengrote verscheidenheidaanziektebeelden,disciplinesenbehandelingen.

• verpleeghuiszorg

Inhetverpleeghuisverblijvenmensen(vaakouderen)dienietmeerzelfstandig kunnenwonenenwiehetnietmeerluktgoedvoorzichzelftezorgen.Ditkan tijdelijkzijn(bijvoorbeeldomteherstellennaeenziekteofoperatie)ofpermanent (zoalsmensenmetdementie).Netalsinhetziekenhuiskrijgenzorgvragershier 24uurszorg.Andersdaninhetziekenhuiswerkjeineenverpleeghuisvoorlangere tijdmetdezelfdezorgvragers.Jehebtdaardoordemogelijkheidomeenlangduriger zorgrelatieoptebouwen.

• (geriatrische)revalidatiezorg

Somsisheteenonderdeelvaneenverpleeghuis,somsstaathetalszorginstelling opzichzelf:revalidatiezorg.Determzegthetal:inditwerkveldhelpjemensente revalideren,bijvoorbeeldnaeenongeluk,eenCerebroVasculairAccident(CVA)of eenheupoperatie.Jewerktaanhetvergrotenvandezelfredzaamheidvande zorgvragerendiensterugkeernaar – indemeestegevallen – dethuissituatie.In degeriatrischerevalidatiezorghebjedezorgvoorkwetsbareouderendiemoeten revalideren.Diekwetsbaarheidkanzoweltemakenhebbenmethunfysiekeals methunmentaleconditie.

• thuiszorg

Wienogwelthuiskanwonen,maartijdelijkofpermanentzorgnodigheeftomdat hijbepaaldehandelingenzelfnietmeerkanuitvoeren,kanthuiszorgaanvragen. Denkaanhetverzorgenvaneenwond,hettoedienenvanmedicatie,hetverwisselen vansondevoedingofkatheteriseren.Maarook psychosocialebegeleiding kaneen belangrijkaspectzijn,wanneereenzorgvragerbijvoorbeeldpaseennaasteheeft verlorenofbeginnenddementerendis.Thuiszorgiseengroeiendevormvanzorg, omdatzorgvragerszichbijgebrekaaneenplekinzorginstellingenlangerthuis moetenzienteredden.Alsverpleegkundigeondersteunjehendaarbij.

• publiekegezondheidszorg

ElkegemeenteinNederlandbeschiktovereenGemeentelijkeGezondheidsDienst (GGD).Dezedienstdraagtzorgvoorde publiekegezondheid.Eenbelangrijketaak vandeGGDis preventie:degezondheidvanmensenbevorderenendekansop ziektezoveelmogelijkvoorkomen.Voorlichting, screening (testen,controleren) enhetgesprekaangaanmetmensenzijndaarinbelangrijkeinstrumenten.Dat gebeurtbijvoorbeeldophetgebiedvanjeugdgezondheidszorg,medische milieukundeendeopenbareggz.AlsverpleegkundigebijdeGGDbenjijdegene diedezevoorlichtinggeeft,diescreentenhetgesprekaangaat.Bijvoorbeelddoor mensentevaccinerentegenenvoortelichtenovervirussen.Ofjewerktmeeaan hetterugdringenvanhetaantalsoa’s(seksueeloverdraagbareaandoeningen) doorvoorlichtingtegevenensoa-testsuittevoeren.Daarnaasthebjeeentaak ophetmomentdatersprakeisvaneenepidemie,pandemieofeenrampwaarbij devolksgezondheidingevaaris.

• geestelijkegezondheidszorg

Wiepsychischeproblemenervaart,kanterechtbijdegeestelijkegezondheidszorg (ggz).Dieproblemenkunnenzeeruiteenlopendzijn:vangedragsstoornissenzoals ADD,autismespectrumstoornis(ASS)totpsychiatrischeaandoeningenzoals schizofrenie,bipolariteitofdepressie.Maarookverslavingszorgvaltonderdeggz. Dezorgvoormensenbinnendeggzisvooralgerichtopgedragsveranderingbijde zorgvragerenopbegeleidingbijhetkunnenleidenvaneenzoacceptabelmogelijk leven.

• gehandicaptenzorg

Binnendegehandicaptenzorgkunjewerkenmetzorgvragersmeteen verstandelijkebeperking,meteenlichamelijkebeperkingofmeteencombinatie vandietwee(eenmeervoudigebeperking).Eenhandicapkanzichbinnendeze zorginverschillendegradatiesvoordoen:deenezorgvragerkanzichvooreendeel nogzelfredden,deandereheeftvolledigezorgnodig.Devormenmatevan beperkingbepalendeinhoudvanjouwwerkalsverpleegkundige.

Maatschappelijkeontwikkelingenenverpleegkunde

Hetberoepvanverpleegkundigeheeftzichdoordeeeuwenheensteedsontwikkeld endoetdatnogsteeds.Hetiseenberoepdat ‘nooitstilstaat’.Ditisooknietzo verwonderlijk:dewereldverandertendaarmeeookdezorg.Meerderethema’szijn inonze21eeeuwinbelangrijkematevaninvloedopdeontwikkelingenindezorg. Denkbijvoorbeeldaandetoenamevanwelvaartsziekten – zoalsdiabetes,kankeren hart-envaataandoeningen – dievooreenbelangrijkdeelde patiëntenpopulatie (de groepvanzorgvragers,mensenmeteengezondheidsprobleem)bepalen,de zorgbehoefteendaarmeehetverpleegkundigwerk.

Maardenkookaandemigratiestromen,waardoorjealsverpleegkundigetemaken kuntkrijgenmetzorgvragersuiteenanderecultuur,diemogelijkeenandere verwachtinghebbenvan‘goedezorg’endie–waarhetvluchtelingenbetreft–mogelijk getraumatiseerdzijn.

Denkdaarnaastaande dubbelevergrijzing inNederland.Dithoudtindatmensen ouderworden – erissprakevaneenhogerelevensverwachting – éndathetaandeel ouderenonderdeNederlandsebevolkingtoeneemt.Zostijgtdelevensverwachting van81,4in2020naar85,8in2040enisdeverwachtingdatin204025%vandebevolking 65-plusis(CBS,2022).Dezevergrijzingheefteentweeledigeffect:doordaterminder jongemensenzijnenrelatiefmeerouderen,zijnermindermensenomdebeschikbare (zorg)banenoptevullen.Devergrijzingheeftookinvloedopdeteverlenenzorg: doordatmensensteedsouderworden,zalhetaantalzorgvragersmetaandoeningen alsdementie,hartfalenenartrosetoenemen.

Mededoordevergrijzingneemtdedrukopdezorgtoe.

Mededoordevergrijzingneemtdedrukopdezorgtoe.Datwilzeggen:erliggenmeer zorgtakendanhetzorgpersoneelkanuitvoeren.Ditbetekentdaterkeuzesmoeten wordengemaakt:watdoejewel,watdoejeniet?Ofkaneenzorgtaakmisschienop eenanderemanierwordenuitgevoerd,bijvoorbeelddooreenmantelzorgerofmet behulpvantechnologie?Wantookdetechnologischeontwikkelingenindezorggaan ineenrazendtempo.Ditbiedtjoualsverpleegkundigemogelijkheden:bepaaldetaken kunnenwordenovergenomendoordetechniek.Daarbijblijfthetuiteraardsteeds cruciaalomdeafwegingtemaken:draagtditbijaangoedezorg?

Deinhoudvanhetverpleegkundigvak

Hoeziethetwerkvaneenverpleegkundigeerinde21eeeuwuit?Uiteraardverschilt ditperwerkveldenishetwerkvandeverpleegkundigeafhankelijkvande maatschappelijkeontwikkelingenvandatmoment.Tochzijnerenkeleuitgangspunten enbasisvaardighedendiegeldenvoorálleverpleegkundigeninélkverpleegkundig werkveld.

Kijkinhetberoepsprofielmbo-opgeleideverpleegkundigevoorwatjealsbeginnen beroepsbeoefenaarmoetwetenenkunnen.

Hierinstaatwatjealsbeginnendberoepsbeoefenaarmoetwetenenkunnenaanhet eindvanjestudie.Endusook:watjealsverpleegkundigetoepast,inwelkwerkveld vandezorgjeookwerkt.

• zorgbehoeftecentraal

Dezorgdiejeverleent,isgerichtopdezorgbehoeftevandezorgvrager.Die zorgbehoefteverandertgaandeweg,omdatiemandhersteltofeensituatiejuist verslechtert.Aanjoualsverpleegkundigedetaakomookdangoedteblijven afstemmenopdezorgbehoeftevandatmoment.

• preventie,herstel,behoudenbevorderingvandegezondheid

Bijdeuitvoeringvandiezorgrichtjeje – afhankelijkvandezorgbehoefteende situatie – ophetvoorkomenvan(verergeringvan)ziekte,hetherstelvande zorgvrageren/ofondersteunjedezorgvrageromdiensgezondheidtebehouden ofteverbeteren.

• oogvooreigenregie

Zelfredzaamheid – dateenzorgvragerdatgenewathij/zijzelfkánookzélfblijft doen – isbelangrijkineenherstelprocesenvoorhetbehoudvangezondheiden eigenwaarde.Alsverpleegkundigestimuleerjedaaromdeeigenregievande zorgvragerenneemjenietmeeroverdannodig.

• uitvoering,organisatieencoördinatie

Jevoertalsverpleegkundigenietalleenzorguit,jeorganiseertencoördineert dezeook.Watiserbijvoorbeeldnodigwanneereenzorgvragervanuithetziekenhuis weernaarhuisgaat?Watmoeterwordenaangepastinhetzorgplanwanneerde zorgbehoefteverandert?Erligtvoorjoueentaakomdittesignaleren,organiseren encoördineren.

• werkenvolgensprotocollenenrichtlijnen

Omalsverpleegkundigedebestmogelijkeenwetenschappelijkgefundeerde(EBP) zorgteverlenen,opeenzoeenduidigmogelijkemanier,voerjeverpleegkundige handelingenuitvolgensvastgesteldeprotocollenenvoorgestelderichtlijnen.Hier wijkjealleenvanafalsditnoodzakelijkisenjeditkuntbeargumenteren.

• samenwerkenvoordebestmogelijkezorg

Omdezorgrondomeenzorgvragerzogoedmogelijkvormtegeven,zijndoorgaans meerderedisciplinesnodig.Eenzorgvraagbeperktzichimmersmeestalniettot éénprobleem.Jewerktdussamenenstemtafoverdezorgmetanderebetrokken disciplines.

• duurzaamwerken

‘Duurzaam’ iseenheelbreedbegrip.Voorjoualsverpleegkundigezijntenminste tweeinvullingenhiervanvanbelang:

a.Zorgdatjebijdeuitvoeringvanjewerk ergonomischverantwoord werkt, kortomdatje ‘zuinig’ bentopjelichaamdoorbijvoorbeeldtiltechniekentoe tepassenenhulpmiddelentegebruiken.

b.Verbruiknietmeermateriaaldannodigis,omverspillingenonnodigafvalte voorkomen.

• blijvenleren

Alsverpleegkundigebenjenooituitgeleerd.Nieuweontwikkelingen,nieuwe wetenschappelijkeinzichten,veranderingvanwerkveld:dekenniswaarmeejeje vakgebiedkuntverdiepenofuitbreiden,ligtvoorhetoprapen.Alsprofessional blijfjedanookjewerkzamelevenlangnieuwsgierigenonderzoekend.

1.2Jijalsverpleegkundige

Binnenditthemakrijgjeeenbeeldvanhetvakvanverpleegkundige,maarnatuurlijk hadjedaarvoordatjeaandezestudiebegonookalideeënover.Opbasiswaarvan hebjeervoorgekozenomverpleegkundigetewillenworden?Watzoujewillenbereiken enopwelkemanierpastditvakbijjou,denkje?Deantwoordendaaropkomenvoort uitjouwdrijfveren,maniervanzingevingenwaardenennormen.

Drijfveren

Elkmenswordtgedrevenindekeuzesdiehijofzijmaakt,elkedagenbijnaelkmoment: ofjekoffieneemtofthee,ofjenaarlinksgaatofnaarrechts,ofjeervoorkiestom fysiotherapieofverpleegkundetegaanstuderen.Waardóórmensenwordengedreven – hun drijfveren – issomseenbewustproces,maargaatvaakookonbewust.Datis maargoedook,anderswerdhetmetaldiekeuzeswelheeldrukinjehoofd.Menselijke drijfverenkomenvoortuitfysiekeencognitievebehoeften.Jemistietsofhebtergens behoefteaanenhebtvervolgensdeneigingdaaroptereageren,omdiebehoeftein tevullen.Kortom:drijfverenzettenjeaantotgedrag.

Fysiekebehoeftenhebbenprimairtemakenmetoverleven,metinlevenblijven(eten endrinken)enhetvoortbestaanvandesoort(voortplanting).Ditzijndemeestbasale menselijkedrijfveren.Zezijnaangeborenenuniverseel,zegeldendusvoorallemensen opdewereld.

Cognitievebehoeftenhebbennietmetoverlevingtemaken.Zehangensamenmet de cognitie (bijvoorbeelddebehoefteomteleren,teontdekken,vanwaardetewillen zijn)enmetsocialerelaties(zoalsdebehoefteom ‘erbijtehoren’,omlieftehebben ofomboostedurvenzijn).Indeuitingvandezedrijfverenonderscheidteenindividu zich,omdatzebijiedereennetevenandersendaarmeeuniekzijn.Hetzijndeze cognitievebehoeftendiejouhebbenaangezettotdekeuzeomverpleegkundigete willenworden.

Inrelatietotwerkzijnerveledrijfverentenoemen.Zakendievaakwordengenoemd, zijnzekerheid,geld,status,uitdaging,ietsdoenmetofvoormensenenietswillen bijdragenaandemaatschappij.Maarooksociaalcontact,inhoud,creativiteiten

idealismekunnendrijfverenzijn.Daarmeezijnzelangnietallemaalbenoemd. Drijfverenzijnnetalscognitievebehoeftenindividueelbepaald:zeverschillenper persoonenzekunnenookgedurendejelevenveranderen.Bijvoorbeeldomdatje ervaringenopdoetoftotbepaaldeinzichtenkomt.

Zingeving

Invullinggevenaanjecognitievedrijfveren,leidt – zekerinhetverpleegkundigvak –vaaktotzingeving.Bijvoorbeeldomdatjevanwaardekuntzijnvooreenanderen daarmeeookvoorjezelf.Wantinhetwerkdatjedoet,geefjeuitingaanwatjij belangrijkvindtinhetleven,aanjouwwaarden.

Watvooriemandzingevendis,kanindeloopvanhetlevenveranderen.Watvoorjou zinvolis,groeitalshetwaremeemetjepersoonlijkheidenwordtbeïnvloeddoorde omstandighedendiezichinhetlevenvoordoen.Daaromishetbelangrijkomop bepaaldemomentenevenstiltestaanenbijjezelfnategaan:ishetnogzinvolwatik doe?Zouikhetanderswillenenwátwilikdananders?

Uitverschillendeonderzoekenisgeblekendatzingevendleven,jebewustzijnvanje eigenwaardenendaarinvullingaangeven,bijdraagtaanindividueelwelzijn.Hetvak vanverpleegkundigeisbijuitstekhetwerkveldwaarjehierinvullingaankuntgeven, mitsjejebewustbentvanjouwwaardeneneigengrenzen.

DedrijfverenvanJoris

Jorisheeftalskindveelinhetziekenhuisgelegen,leukemiedeedhemophetrandje vandedoodbalanceren.Daarkreeghijbewonderingvoorhetwerkvande verpleegkundigen. ‘Ikwilvooranderendoenwatzijvoormijhebbenbetekend’,heeft hijlanggedacht.Inmiddelsishijzelfinopleidingtotverpleegkundige.

Waardenendekeuzevoorhetverpleegkundigvak

Determ ‘waarden’ kwamalevenvoorbij,hetiseenveelgebruiktbegrip.Maarwatzijn eigenlijkwaarden?Welkefunctiehebbenzeinhetlevenenhoespelenzeeenrolin jouwbesluitomverpleegkundigeteworden?

Waarden zijndieaspectendiejijbelangrijkvindtinhetleven;hetkanbijvoorbeeld gaanomrespect,eerlijkheid,zelfredzaamheidofzelfontplooiing.Elkindividuheeft doorgaansmeerderewaardendierichtinggevenaanzijn/haargedrag.

Waardenkomenvaakvoortuitdeopvoedingdiejehebtgehadendeomgevingen cultuurwaarinjebentopgegroeid.Zekomenvooraltotuitinginrelatietotanderen: incontactmetdeanderwordtjouwgedrag – endaarmeedatwatjijwaardevolvindt

merkbaar(voordeander).Vindjebijvoorbeeldeerlijkheidbelangrijk,danzuljeeen collegavooralvanwaardevollefeedbackvoorzienennietzosneleensociaalwenselijke reactiegeven.Waardenliggenredelijkvast;zeveranderennietregelmatig,maar kunnenzichwelindeloopvanhetlevendoorinzichtenofervaringenwijzigen.Hetis daaromookwaardevolomafentoestiltestaanbijdewaardendiejenaleeft:vindje ditnogsteedsbelangrijk,pastdemanierwaaropjeleeftenwerktdaarnogsteeds bij?Waardengevenrichtingaandekeuzesdiejemaakt.Zozullenook – bewustof onbewust – waardendiejijbelangrijkvindteenrolhebbengespeeldinjekeuzeom verpleegkundigeteworden.

1.3Dembo-verpleegkundigeinhetzorgwerkveld

Verschillendeniveausindezorg

Jevolgtopditmomentdeopleidingmbo-verpleegkundigeniveau4.Daarmeewordt directduidelijkdatersprakeisvanmeerdereniveausbinnendeverplegingen verzorging.Welkefunctieshorenbijdieniveausenwatzijneigenlijkdeverschillen?

Niveau1:assistentDienstverleningenZorg

DeassistentDienstverleningenZorgondersteunteenzorgvragerbijeenvoudige, routinematigetakeninhuishoudenenpersoonlijkeverzorging.

Niveau2:helpendeZorgenWelzijn

DehelpendeZorgenWelzijnvoerthuishoudelijkwerkuitenenkeleverzorgendetaken. Ookheeftdehelpendeeensignalerendetaak.Een helpendeplus mag(onder begeleiding)bijvoorbeeldookmedicijnenverstrekkenensteunkousenaan-enuitdoen.

Niveau3:verzorgendeIndividuelegezondheidszorg(IG)

Deverzorgende-IGvoertnaastverzorgendetakenookverpleegtechnischehandelingen uit,zoalsinjecterenofkatheteriseren.

Niveau4:verpleegkundige

Alsverpleegkundigeniveau4verleenjeverpleegkundigezorg,verzorgingen psychosocialebegeleiding,steljeverpleegkundigediagnosenensteljeeenzorgplan op.Datdoejeingemiddeldtothoogcomplexesituaties.

Niveau5:verpleegkundige(AssociateDegree)

Deverpleegkundigeniveau5heefteentweejarigehbo-opleidingafgerond.Vooral verpleegkundigenniveau4enwerkendenvolgendezeopleiding.Indepraktijkkunnen zeopdezelfdeplekkenwerkenalsdeverpleegkundigeniveau4,vaakmetwatmeer verantwoordelijkheden.Zomageenverpleegkundigeniveau5 indiceren (hetbepalen vandezorgbehoeftebinnendethuiszorg).

Niveau6:verpleegkundige(Bachelor)

Dezeverpleegkundigeheeftdevierjarigehbo-opleidingtotverpleegkundigeafgerond. Hijofzijkanbehalveverpleegkundigehandelingenophoogcomplexniveau – in dezelfdewerkveldenalsniveau4en5 – regisserendeenleidinggevendetakenopzich nemen.

Elkaaraanvullenenversterken

Hoeweler – intheorieenoppapier – eenlogischeopbouwzitindeverschillende niveausbinnenverplegingenverzorging,zijndezeverschillenindepraktijknietaltijd evengoedmerkbaar.Werkjealsmbo-verpleegkundigebijvoorbeeldineenteamin eenziekenhuis,danzullenjijenjehbo-collega’sveelaldezelfdetakenoppakken.Een aantaltakenenverantwoordelijkhedenzaldehbo-verpleegkundigeuitvoeren,zoals regisserendetaken,handelingenbijhoogcomplexezorgofhetindicerenvanzorg (binnendethuiszorg).Ditzegtnietsoverdegeschiktheidvandeverpleegkundige niveau4,maarheeftvooraltemakenmetdeeisendiezorginstellingenen zorgverzekeraarsstellen.

Binnendeverplegingenverzorgingheeftieder – afhankelijkvanfunctieenindividu – zijnofhaareigenexpertiseenkwaliteiten,metallemaalhetzelfdedoel:debest mogelijkezorgleverenaandezorgvragersdieaanjulliezijntoevertrouwd.Omdie zorgtekunnenleveren,ishetbelangrijkomtekijkenhoejullieelkaarkunnenaanvullen enversterken.Zozuljealsverpleegkundigeniveau4eenregieverpleegkundigenodig hebbenvoorbepaaldeoverstijgendeorganiserendetaken.Bijvoorbeeldomtekunnen regelendatafsprakenmeteencollega-zorginstellingwordenaangepastomde overdrachtvanzorgvragersteverbeteren.Maarandersomzalderegieverpleegkundige jounodighebbenomeennieuwecollegaintewerkenvanwegejouwervaringen kennisophetgebiedvanpatiëntgerichtezorg.

Indepraktijk

VerpleegkundigeSamiraheefthetrazenddruk,zekomtniettoeaanalletakendieer liggen.ZeweetdatInge,verzorgende-IG,nogwelwatruimteinhaaragendaheeft. SamiravraagtofzijmeneerDijkstrawilzwachtelenenbijmevrouwDeJongde insteekopeningvandePEG-sondewilverzorgen. ‘Natuurlijk’,reageertInge. ‘Danwil ikjouvragenommijbinnenkorteensuitteleggenhoejedatglijzeilpreciesgebruikt. Datkrijgikmaarnietonderdeknie.’

Metanderewoorden:aldezemensenindeverplegingenverzorginghebbenelkaar nodiginhetuitvoerenvankwalitatiefhoogwaardigezorg,iedervanuitdeeigenrol, kennisenkwaliteiten.

Anderedisciplinesindezorg

Behalvemetdeverschillendeprofessionalsindeverplegingenverzorgingwerkjeals verpleegkundigesamenmetveleanderedisciplinesmetdatzelfdedoel:debest mogelijkezorgvoor ‘jullie’ zorgvragers.Metwelkedisciplinesjeinjedirectewerkte makenkrijgt,hangtuiteraardafvanhetwerkveld.Demeestvoorkomendezijn:

• arts(huisarts,basisarts,coassistent,specialist)

• apotheker

• verpleegkundigspecialist

• physicianassistant

• fysiotherapeut

• ergotherapeut

• logopedist

• diëtist

• (medisch)maatschappelijkwerker

• geestelijkverzorger

• psycholoog

• psychiater.

Samenwerkendoejeindezorgvoortdurend,meteenofmeerdisciplinesenvoor zovermogelijkuiteraardmetdezorgvragerendiensnetwerk.Binnenzorginstellingen, zoalsinziekenhuizen,verpleeghuizenofggz-instellingen,wordendoorgaansstructurele multidisciplinaireoverleggen (MDO’s)gehouden.Tijdensdezeoverleggenworden dezorgenbegeleidingaanindividuelezorgvragersvanuitverschillendeprofessionele perspectievenbesproken.Ookbinneneenwerkgebiedkunnendergelijkebesprekingen plaatsvinden,bijvoorbeeldtussenhuisarts,verpleegkundigevandethuiszorg, fysiotherapeutenmaatschappelijkwerker.Opdezemanierkaniedereprofessional zijnofhaarervaringenbetreffendeeenzorgvragerinbrengenenkennisvanuithet eigenwerkgebieddelen.Zokunnenjulliesamenkomentotdebestmogelijkezorg vooreenindividu.

Jouwkwaliteitenalsmbo-verpleegkundigeinhetgeheel Bijdetotalezorgrondomeenzorgvragerkunnenveledisciplinesbetrokkenzijn.Jij benteenvanhen,eenonmisbareschakelinhetgeheel.Hetisvanbelang – voorjouw professionaliteit,jegevoelvaneigenwaardeéndekwaliteitvanzorg – datjedieplek tenvolleinneemt.Immers,jijhebtdezestudiegevolgdomhiertekomen,jehebt inmiddelswaarschijnlijkdenodigeervaringéneeneigenmeningenkritischeblik.De redenomdittebenadrukkenisdatbeginnendberoepsbeoefenarenweleenskunnen denken: ‘Deartszegthet,dusmoetikhetmaardoen’, ‘Zijisniveau6,ikgamaarniet zeggendatzediehandelingeigenlijkbeteranderskandoen’ of ‘Ikbeginnogmaar net,watweetikernouvan?’.

Jijbenteenvandeonmisbareschakelsinhetgeheel.

Wanneerjedeopleidingmbo-verpleegkundehebtafgerond,iserindepraktijknog heelveeltelerenmaarjewéétenkuntookalhetnodige.Jediplomawilzeggendat jedevaardighedenencapaciteitenbezitomzorgvragersaanjouwzorgovertelaten. Neemdehandelingsruimteenverantwoordelijkheiddiejekrijgt,datverwachtenniet alleendeanderezorgprofessionals,maarookdezorgvragersvanjou.Zijhebbenje allemaalnodig.Voerjijjewerkserieusenmetovertuiginguit,dankunnenanderen ookoptimaalhúntaakindezorgketenvervullenenkrijgtdezorgvragerdebest mogelijkezorgdiejijinhuishebt.

1.4Richtlijnenvooreengoedeverpleegkundige

Jijbentopwegomeengoedeverpleegkundigeteworden.Maarwat is nueengoede verpleegkundige? ‘Déverpleegkundigebestaatniet’,aldusneuropsycholoogErik Scherder(Nursing,2021b). ‘Iedereenheeftzijneigenverhaalenachtergrond,enmoet zijneigenobstakelsoverwinnen.’ Endaarheefthijgelijkin,iedereverpleegkundige (inopleiding)isuniekengeefteenandere,eigeninvullingaanhetvak.Tochzijner uiteraardwelrichtlijnenenomschrijvingenvoorwateengoedeverpleegkundigeis, watjezoumoetenkunnenenweten,welkerollenjeaanneemtenhoejehoudingkan ofzoumoetenzijnrichtinganderen(zorgvragers,professionals,jezelf).Ditallesiste vindenineenaantalformeledocumentenenregisters,diegeldenvooralle (mbo-)verpleegkundigeninNederland:

• CanMEDS-rollen

• beroepsprofiel

• beroepscode

• BIG-register

• KwaliteitsregisterV&V.

Vanaldezedocumentenenregistersleesjehierachtereenvolgenshoezejoukunnen helpeneengoedeverpleegkundigeteworden.

DeCanMEDS-rollenvandeverpleegkundige

Alsverpleegkundigevervuljeverschillenderollen,vaakmeerderetegelijkineenen dezelfdesituatie.Inelkerollaatjeweeranderevaardighedenzien.Desystematiek vande CanadianMedicalEducationDirectionsforSpecialists(CanMEDS) beschrijft dierollenvoorprofessionalsindezorg.Zehelpenjoualsbeginnend beroepsbeoefenaar,maarooklateralservarenverpleegkundige,ominvullingtegeven aanjewerkenaanjeverdereprofessioneleontwikkeling.

DezevenCanMEDS-rollenvandeverpleegkundige.

Dezerollen – Zorgverlener,Communicator,Samenwerkingspartner,Reflectieve professional,Gezondheidsbevorderaar,OrganisatorenKwaliteitsbevorderaar – zijn onlosmakelijkmetelkaarverbonden.DerolvanZorgverlenervormtdekernvanhet verpleegkundigberoep,maarvaakstaanookandererollenmeeropdevoorgrond. Demanierwaaropdezerollenwordeningevuldengecombineerd,bepalenvooreen belangrijkdeeldekwaliteitvanjoualsindividueleverpleegkundige.

Meerdererollenbinnenenkeleminuten

Fatimawerktineenverpleeghuis.HetisochtendenzedientnetmeneerDeGrootzijn insulinetoewanneerhaarpiepergaat.Zelegtmeneereerstnogeenkeeruitwaarom hetbelangrijkisdathijzichaanhetvoorgeschrevendieethoudt,rondtdandezorg afenlooptnaardeteamkamer: ‘HetziekenhuisbeldeomtezeggendatmeneerDe Grootmorgenterechtkanvoordieingreep,maarhijmoetwelmetdeambulance’, laatdesecretaresseweten.

DeCanMEDS-rollenvormentevensdebasisvoorhetverpleegkundigberoepsprofiel, waaraanelkerolvaardighedenwordentoegekend.

Hetverpleegkundigberoepsprofiel

Hetberoepsprofielvoordembo-verpleegkundigeomschrijftwelkevaardighedenper roljezoumoetenhebbenwanneerjealsprofessionalaandeslaggaat.Dit beroepsprofielislandelijkvastgesteld,dushetgeldtvooriedereendie mbo-verpleegkundeheeftafgerond.Ditoverzichtlaatdevaardighedenperrolzien (V&VN,2016).

Vaardigheden CanMEDS-rol

Zorgverlener 1

• Stellenvangefundeerdeverpleegkundigediagnosen.

• Werkenopbasisvanrichtlijnen,protocollenen standaarden.

• Uitvoerenvanvoorbehoudenenrisicovollehandelingen.

• Opstellen,evaluerenenbijstellenvaneenzorgleefplan.

• Opafgestemdewijzeaangaanvandezorgrelatiemetde individuelezorgvrager.

• Signalerenenbijpassendeinterventieskiezenen uitvoeren.

• Psychosocialebegeleidingvandeindividuelezorgvrager.

• Verlenenvanpalliatieveenterminalezorg.

• Toepassenvanpassendegesprekstechnieken.

• Vermogentotinlevingindezorgvrager.

• Adequaatomgaanmetagressief,grensoverschrijdenden onbegrepengedrag.

• Communicerenmetenbetrekkenvanfamilie, mantelzorgersensociaalnetwerkvandezorgvrager.

• Professioneelkunnencommunicerenoverpalliatievezorg enhetlevenseinde.

• Vaardigheidintoepassingvanelektronischemiddelenin dezorgenwerksituatie.

• Kennishebbenvandesocialekaartenmaatschappelijke steunsystemenrondomdezorgvrager.

• Professioneelsamenwerkenmetzorgvrager,naasten, sociaalnetwerk,professionalsenvrijwilligers.

• Handelenvanuiteengelijkwaardige,collegialeenopen houding.

• Accurateverslagleggingenoverdracht.

• Oppeilhoudenvaneigendeskundigheid.

• Opprofessionelemaniergevenenontvangenvan (collegiale)feedback.

• Bijdragenaanintercollegialedeskundigheidsbevordering enkennisuitwisseling.

• Fungerenalsrolmodel.

• Bewustzijnvaneigenmoreleethischewaarden(en daarnaarhandelen).

• Toepassenvanvroegsignalering.

• Versterkenvanhetsociaalnetwerkvandezorgvrager. Gezondheids-

• Adviserenovergewensteleefstijlofuitvoerenvantherapie.

• Gevenvangezondheidsvoorlichtingenuitvoerenvan individuelepreventieveinterventies.

Organisator 6

Vaardigheden

• Coördinerenvanhetprimaireprocesronddezorgvrager.

• Handelenmetbeleidvandeorganisatiealsbasis.

• Handelenmetinzichtenkennisvanzorgbekostigingen rolvandezorgverzekeraardaarin.

• Verantwoordomgaanmetmaterialenenmiddelen.

• Bijdragenaanpatiëntveiligheidenwerk-enleerklimaat.

• Kunnenwerkenvolgensdegeldende(gedrags)regelsen protocollen.

• Instaatomtechniekenaangaandezorgopafstandtoete passenentewerkenmethetelektronisch patiëntendossier.

7

Professionalen

kwaliteitsbevorderaar

• Takenuitvoerenophetgebiedvankwaliteitszorgen innovatie.

• Signalerenwanneerprotocollennietgoedtoepasbaar zijn.

• Instaatplanmatigtewerken,prioriteitentestellenen keuzestemaken.

• Kunnenwerkenvanuitdevisieop ‘goedezorg’.

• Instaattewerkenvolgensdeverpleegkundige beroepscode,wetgevingenregelsvandeorganisatie.

• Instaathetberoepzelfstandigenassertiefuittevoeren.

• Instaatgrenzenvandeeigenbevoegdheiden bekwaamheidaantegeven.

• Omkunnengaanmetspanningsvelden(zoalsafstand versusnabijheid,zakelijkheidversusbetrokkenheid).

Deverpleegkundigeberoepscode

Inhetberoepsprofielstaatomschrevenwelkevaardighedenvanjouals verpleegkundigewordenverwacht.Maardaarnaastisernogeenbelangrijkevraag: hóevoerjealjeverpleegkundigetakenuit?Datiseenkortevraagmeteen veelomvattendantwoord.

Eenbelangrijkdeelvandatantwoordvindjeinde Beroepscodevoor VerpleegkundigenenVerzorgenden

Dezecodegeeftjeeenleidraadvoorjehandelenenjehoudingenbijhetmakenvan keuzesinlastigesituaties.Bijvoorbeeldhoejewaardenennormentoepastinde praktijkenwaarjegrenzenmagstellen.Deberoepscodehelptjou,kortom,omgoede zorgteverlenenéngoedvoorjezelftezorgen.

Derichtlijnenindeberoepscodezijningedeeldaandehandvandevolgendethema’s (V&VN,2015):

1.Algemenepuntenmetbetrekkingtotdeberoepsuitoefening Bijvoorbeeld:

• Alsverpleegkundige/verzorgendekenikdegrenzenvanmijneigendeskundigheid enberoepsverantwoordelijkheidenverrichtikalleenhandelingendiebinnendeze grenzenliggen.Datbetekentonderanderedatik:

– geenopdrachtenenverantwoordelijkhedenaccepteerdiebuitendegrenzen vanmijndeskundigheiden/ofberoepsverantwoordelijkheidliggen

indergelijkegevallenadequaatweetdoorteverwijzen

– hulpzoekinsituatieswaarikalleennietuitkom.

• Alsverpleegkundige/verzorgendezorgikgoedvoormezelf.Datbetekentonder anderedatik:

– mijnrechtenenplichtenalswerknemerken

– mijinconflictsituatiesadequaatkanvoorzienvanmoreleen/ofjuridische bijstand

– letopmijnsociaal,geestelijkenlichamelijkwelzijn

– zoergonomischmogelijkwerk

– ingevalvanziekteditdirectmeldenmetmijnleidinggevendeen/ofcollega’s overlegofhetverstandigisaanhetwerktegaan.

2.Deverpleegkundige/verzorgendeinrelatietotdezorgvrager Bijvoorbeeld:

• Alsverpleegkundige/verzorgendestelikdezorgvragercentraalindezorgverlening. Datbetekentonderanderedatik:

– opkomvoordebelangenvandezorgvrager

– bijschaarstedezorgrechtvaardigoverdeverschillendezorgvragersverdeel enmijnverdelingkanverantwoorden.

• Alsverpleegkundige/verzorgendestemikbinnenmijnprofessionelemogelijkheden mijnzorgverleningafopdezorgbehoeften,waardenennormen,cultureleen levensbeschouwelijkeopvattingenvandezorgvrager.Datbetekentonderandere datik:

– bijmijnzorgverleningrekeninghoudmetdeleefregelsengewoontendievoor dezorgvragerbelangrijkzijn,voorzoverdatdebehandelingenzorgniet schaadt,nietinstrijdismetdeplichtvaneengoedhulpverlenerenrekening houdtmetdebelangenvananderen

– aandezorgvrageraangeefwaarzijnleefregelsengewoontenzorgvragendie buitendegrenzenvanprofessioneelhandelenvalt.

3.Deverpleegkundige/verzorgendeinrelatietot(in)formele samenwerkingspartners

Bijvoorbeeld:

• Alsverpleegkundige/verzorgendewerkiksamenmetniet-zorgverleners.Dat betekentonderanderedatik:

– mijnverantwoordelijkhedenendievandeniet-zorgverleners(bijvoorbeeld gemeenteambtenaar,leerkracht,(wijk)agent)indiesamenwerkingken

– mijndeskundigheidinzetindesamenwerking(rekeninghoudendmet beroepsgeheimenprivacywetgeving).

• Alsverpleegkundige/verzorgendewerkiksamenmetmantelzorgersenvrijwilligers. Datbetekentonderanderedatik:

– demantelzorgersenvrijwilligersondersteunbijhetdragenvaneigen verantwoordelijkheid

– dedraagkrachtvanmantelzorgersenvrijwilligersondersteunenbewaak

– bijhetdelenvanzorgtakenmetinformelezorgverlenersmijneigen verantwoordelijkheidbewaak

– bijhetoverdragenvantakenaaninformelezorgverlenersdecontinuïteiten veiligheidvanzorgaandezorgvragerbewaak.

4.Deverpleegkundige/verzorgendeinrelatietotdesamenleving Bijvoorbeeld:

• Alsverpleegkundige/verzorgendeverleenikookbuitenmijnwerkvanuitmijn professioneledeskundigheidvoorzovermogelijkzorginnoodsituaties.Dat betekentonderanderedatik:

– nietalleeneenburgerplichtheb,maardatvanmijals verpleegkundige/verzorgendeineennoodsituatieookeenprofessioneleinzet wordtverwacht.

• Alsverpleegkundige/verzorgendedraagikbijaandebeschermingvanhetmilieu binnendezorg.Datbetekentonderanderedatik:

opeenverantwoordemanieromgamethetwegwerpmateriaalenmetschaarse hulpbronnenalsenergieenwater

– volgensvastgestelderichtlijnenenvoorschriftenomgametmedischafval, gebruiktematerialen,mogelijkbesmetteproductenenscherpevoorwerpen – anderenstimuleeromopeenzelfdemaniertehandelen.

Wiezetdevuilnisbijdestraat?

Yannick,verpleegkundigeindethuiszorg,worsteltmeteendilemma:mevrouwDerksen (81)heeftartroseenvraagthemhaarvuilnisaandestraattezetten,haarluktdat absoluutniet.Yannickweetdatditniettotzijntakenbehoort.Wanneerhijmevrouw Derksenhiernumeehelpt,zalzijncollegaditbinnenkortookmoetendoen.Het

buitenzettenvandevuilniskanbeterwordengedaandooreenbuurmanoffamilielid. Yannickkijktnaardezoondieaantafelzitendiealeenhalfuuraandetelefoonis meteencollega:kanhijhemvragenzijnmoederhiermeetehelpen?

HetBIG-register

Hetvakvanverpleegkundigeiseenbeschermdberoep,datwilzeggendatnietiedereen zichzomaarverpleegkundigemagnoemenenhetvakmaguitvoeren.Datmagpas wanneerjestaatgeregistreerdinhetBIG-register.DitregisterkomtvoortuitdeWet BIG(BeroepenindeIndividueleGezondheidszorg).Alleenwieinditregisteris opgenomen,mageenbepaaldeberoepstitelvoerenendedaarbijbehorende voorbehoudenhandelingen(zelfstandig)uitvoeren.Ditzijndeberoepen:apotheker, arts,fysiotherapeut,gezondheidszorgpsycholoog,klinisch technoloog,orthopedagoog-generalist,physicianassistant,psychotherapeut,tandarts, verpleegkundigeenverloskundige.

Voorbehoudenenrisicovollehandelingen

Voorbehoudenhandelingen zijnrisicovollehandelingendiealleendoorbevoegd zorgpersoneelmogenwordenuitgevoerd.Zomagjealsverpleegkundigebijvoorbeeld injecteren,maariemandondernarcosebrengenbehoortniettotjouwtaken.Datmag alleenwordengedaandooreenartsoftandarts.Intotaalzijnerveertienvoorbehouden handelingen(Rijksoverheid,z.d.):

1.heelkundigehandelingen

2.verloskundigehandelingen

3.endoscopieënuitvoeren

4.katheterisatiesuitvoeren

5.injectiesgeven

6.punctiesuitvoeren

7.ondernarcosebrengen

8.radioactievestoffengebruiken

9.electievecardioversieuitvoeren

10.toepassenvandefibrillatie

11.elektroconvulsievetherapietoepassen

12.geneeskundigesteenvergruizinguitvoeren

13.kunstmatigebevruchtinguitvoeren

14.voorschrijvenvangeneesmiddelenoprecept.

Daarnaastkenthetwerkenindezorg risicovollehandelingen.Datzijnhandelingen dienietbehorentotdevoorbehoudenhandelingen,maardiewéleenrisico(voorde zorgvrager)metzichmeekunnenbrengen.Denkaanhettoedienenvansondevoeding.

Plichtenaanhetbeschermdberoep

Hetuitoefenenvaneenbeschermdberoepbrengtookplichtenmetzichmee:jewordt geachtjewerkzaamhedenuittevoerenvolgensderegelsenrichtlijnendiedaarvoor gelden(zoalsonderandereomschreveninhetberoepsprofiel,deberoepscodeenhet BIG-register).Wiezichnietaandieregelshoudt,kanvoorhetmedischtuchtcollege wordengedaagd.Dittuchtcollegeoordeeltofeenzorgverlenerzijn/haarwerk zorgvuldigheeftgedaanofnalatigisgeweesteninstrijdheeftgehandeldmetdezorg diehij/zijhadmoetenleveren.Opbasisvanhetoordeelkanhetmedischtuchtcollege eenzorgverleneronderandereeenwaarschuwingofberispinggeven,ofinhetuiterste gevaldeBIG-registratiedoorhalenendebetrokkeneeenberoepsverbodopleggen.

Bevoegdenbekwaam

Omvoorbehoudenofrisicovollehandelingentemogenuitvoeren,moetjeals verpleegkundigebevoegdenbekwaamzijn. Bevoegd benjewanneerjeeenhandeling maguitvoerenomdatjedaarvoordejuisteopleidingofcertificatenbezit.Maardat wilnognietzeggendatjeook bekwaam bent:datjedehandelingookgoedkúnt uitvoeren,datjedevaardigheidbeheerstenweetwatjedoet.Wanneerjebijvoorbeeld eenpaarjaaralsverpleegkundigeindethuiszorghebtgewerktenjestaptovernaar eenbaanopdeafdelingHematologievaneenziekenhuis,benjeoppapierwelbevoegd omdeinsteekopeningvaneencentraalveneuzekatheter(CVK)teverzorgen,maar bekwaambenjenogniet.Diebekwaamheidzuljemoetenopdoendoor(bij)scholing, herhaaldelijkuitvoerenvandehandelingencoachingdoorcollega’s.Maarookwanneer jealjarenopdezelfdeplekwerkt,kunjemetzorgvragerstemakenkrijgenbijwieeen handelingmoetwordenuitgevoerddieweinigvoorkomtenwaarmeejijgeenofweinig ervaringhebt.Ookdanishetnodigdatjeeerstbekwaamwordtvoordatjezelfstandig dezehandelinguitvoert.

Jebentzelfverantwoordelijkvoordeinschattingofjebekwaambentofdatjenog scholingofondersteuningnodighebt.Weesdaarzeerkritischop,tenbehoevevan dezorgvragerenvanjezelf.

Herregistratie

WanneerjeinhetBIG-registerbentopgenomen,benjeverplichtomjeelkevijfjaar telaten herregistreren.Voordieherregistratiemoetjevoldoenaande werkervaringseis:jemoetineenperiodevanvijfjaareenminimumaantalurenhebben gewerktbinnendezorg,waarbijerspecifiekeeisenwordengesteldaandie werkzaamheden.HerregistratiewaarborgtdatiedereendieinhetBIG-registerstaat zijnofhaarvaknogvoldoendeuitvoert,bijhoudtenbeheerst.Ditiseenbelangrijke pijlervoordekwaliteitvanzorg,omdathiermeewordtvoorkomendatonbekwame professionalseenzorgberoepkunnenuitoefenen.

HetKwaliteitsregisterV&V

Eenanderregisterishet KwaliteitsregisterV&V.Indatregisterhoudjeals verpleegkundige – opvrijwilligebasis – jedeskundigheidbij,zodatjekuntvoldoen aande BeroepsnormDeskundigheidsbevordering.Dezenormsteltdatjeals professionalgedurendeelkevijfjaareenminimumaantalurenaan deskundigheidsbevorderendescholingenactiviteitenuitvoert.

Daarnaastvolgenontwikkelingeneninzichtenindezorgelkaarvoortdurendop, waardoorjenieuwekennisenvaardighedenmoetopdoen.Tegelijkertijdontwikkel jijjezelfook,doordatjebijvoorbeelddoorgroeitopjewerkplekofvanwerkomgeving verandert.Hetisdaaromvoordekwaliteitvanzorgdiejelevert,maarookvoorje eigenwerkplezier,vanbelangdatjejedeskundigheidbijhoudtenuitbreidt.Diegroei enontwikkelinghoudjeinditregisterbijindevormvaneenonlineportfolio.

HetKwaliteitsregisterV&Vheeft,kortom,alsdoelomdekwaliteitenprofessionaliteit vanverpleegkundigenenverzorgendentewaarborgen.Integenstellingtothet BIG-registerisinschrijvinginditregisterechternietverplicht.

1.5Kritischeberoepssituatie

OpdeafdelingChirurgie

JijlooptvoorjeopleidingVerpleegkundestageinhetziekenhuis,opdeafdeling Chirurgie.SindstweedagenligtmevrouwVanDijk(72)hier.Zeheeftdevoorgaande dageensigmoïdectomie(verwijderingvaneendeelvandedikkedarm)ondergaan. Zezagergtegendeoperatieopenisnubangdatdewondopengaat.Daarnaastklaagt zeoverbuikpijn. ‘Straksisdeoperatienietgoedgelukt!’ zegtzemeermalendwingend enmeteenangstigeblikinhaarogen.

‘Ikhoudhetnietmeeruit’

Jijbentingedeeldbijdelatedienst.Hetisdrukopdeafdeling.MevrouwVanDijk kreuntallangeretijd,zevraagtjeommeerpijnmedicatie. ‘Ikhoudhetnietmeeruit’, zegtze.Ookdeanderezorgvragersdiebijhaaropdekamerliggen,kijkenjouhoopvol aan;zijhebbenamperrustdoordeluidruchtigheidenklagendeverhalenvanmevrouw VanDijk.

Dilemma

Maaralsstagiairemagjijnognietzelfstandigmedicijnenuitreiken.Opditmoment zijnaljecollega’sbezigofweggeroepennaarandereafdelingen.Jewerkbegeleider isvandaagvrijendedienstdoendeartsisnetbijeenspoedgeval. ‘Ikhebéchtheel veelpijn,alsjeblieft…’ Jezitmetjehandeninhethaar,hetzweetstaatopjerug.

Watdoeje?

1.Ikgeefdebenodigdemedicijnen.

2.Ondanksdedrukteschakelikmijncollega’sofeenartsin.

1.6Begrippen

Bekwaam

Wanneerjeeenbepaaldehandelingbeheerst.

BeroepscodevoorVerpleegkundigenenVerzorgenden

Eendocumentdatdientalsleidraadvoorjehandelenalsverpleegkundige.

BeroepsnormDeskundigheidsbevordering

Denormdateenprofessionalelkevijfjaareenminimumaantalurenaan deskundigheidsbevorderendescholingenactiviteitenuitvoert.

Beroepsprofielmbo-opgeleideverpleegkundige

Documentwaarinstaatwelkerollenenbijbehorendevaardighedenvallenbinnenhet werkveldvandembo-verpleegkundige.

Beschermdberoep

Eenberoepdatalleenmagwordenuitgeoefenddoorprofessionalsdieaandedaarvoor gesteldeeisenvoldoen.

Bevoegd

Wanneerjevoldoetaandeeisendiewordengesteldaanhetuitvoerenvaneen bepaaldehandeling.

Cognitie

Hetvermogenominformatieoptenemen,teverwerkenendaarovernatedenken.

Drijfveren

Deovertuigingen,waardenenmotivatiedieiemandheeftendieaanzettentotgedrag enhetmakenvanbepaaldekeuzes.

Dubbelevergrijzing

Hetaandeelouderenneemttoeindesamenlevingénmensenwordenouder.

Ergonomischverantwoord

Hetcreërenvaneenoptimalewerkomgeving,zodatjelichaamzoweinigmogelijk wordtbelast.

EvidenceBasedPractice

Hetuitvoerenvanhandelingendiewetenschappelijkzijnonderbouwd.

Gasthuizen

Devroegevoorlopersvandeziekenhuizenenverpleeghuizen:huizeninofaanderand vaneenstadwaarziekenenarmenwerdenverzorgd.

Herregistreren

Jeopnieuwlatenregistreren,doortevoldoenaandedaarvoorgesteldeeisen,nahet verlopenvandeduurvaneenregistratie.

Indiceren

Hetbepalenvandezorgbehoeftebinnendethuiszorg.

Kwalificatiedossiermbo

Documentwaarinstaatomschrevenwateenafgestudeerdmbo-verpleegkundige moetwetenenkunnen.

KwaliteitsregisterV&V

Registerwaarineenverpleegkundigedeeigendeskundigheidsontwikkelingbijhoudt.

Medischtuchtrecht

Derechtspraakbinnendegezondheidszorg.

Multidisciplinaireoverleg(MDO’s)

Overlegwaarbijverschillendedisciplinestenaanzienvaneenonderwerphunvisie gevenvanuithuneigenvakgebied.

Patiëntenpopulatie

Degroepvanzorgvragers,mensenmeteengezondheidsprobleem.

Perifeerziekenhuis

Algemeenziekenhuisvoorregulierepatiëntenzorg.

Psychosocialebegeleiding

Emotioneleenpraktischeondersteuningbijproblemenvanpsychischeensociale aard.

Publiekegezondheid

Zorgvoordegezondheidvandesamenlevingenrisicogroepen.

Risicovollehandelingen

Handelingendienietzijnvoorbehouden,maarbijdeuitvoeringwelrisico’smetzich meebrengenvoordezorgvrager.

Somatisch Lichamelijk.

Universeel Geldendvooriedereen.

Verpleegkundigspecialisten

Verpleegkundigendiezichhebbengespecialiseerdineenbepaaldvakgebiedentaken vanbijvoorbeeldartsenkunnenovernemen.

Voorbehoudenhandelingen

Handelingendie,alszeondeskundigwordenuitgevoerd,onaanvaardbarerisico’s voordepatiëntmetzichmeebrengen.Alleenbevoegdezorgverlenersmogenze uitvoeren.

Waarden

Overtuigingendieiemandbelangrijkvindtinhetleven.Waardengevenrichtingaan hethandelenenhetmakenvankeuzes.

Werkervaringseis

Deeisdatjeineenperiodevanvijfjaareenminimumaantalurenhebtgewerktbinnen dezorg,waarbijwordtvoldaanaandespecifiekeeisendiewordengesteldaande werkzaamheden.

Werkveld

Specifiekwerkterrein.

Zelfredzaamheid

Hetvermogenomzoveelmogelijkzelftekunnenentedoenzonderondersteuning vanbijvoorbeeldeenzorgverlener.

THEMA2 WET-ENREGELGEVING

Inhoudthema

• Basiskenniswet-enregelgeving

• Wetgevingfinancieringenorganisatie

• Wetgevingkwaliteitvanzorg

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

• Begrippen

Alsburgermoetjejehoudenaanwettenenregelsdievooriedereengelden.Als verpleegkundigehebjedaarnaastooktemakenmetwettenenregelsdievan toepassingzijnopzorgenwelzijn.Eendeelvandiewettenisbedoeldomde financieringvandezorgteregelen;eenanderdeelregeltdekwaliteitvandezorg. Wettekstenzijnerguitgebreidenjehoeftzenietuitjehoofdtekennen.Welmoetje hetdoelvaneenwetkunnenuitleggeneninhetkortdestrekkingvandewet.Datheb jenodigvoorjeeigenwerk,maarookomzorgvragersenhunnaasteninbegrijpelijke taaltekunneninformeren.

2.1Basiskenniswet-enregelgeving

Wettenzijnvastgelegderegelsdiebindendzijn;iedereenmoetzichaandewethouden. Maarwetgevingisookheelcomplex.Voordatjemeerleertoverdewettendiegaan overzorgenwelzijn,hebjealgemenekennisnodigvan:

• defunctiesvanwetten

• detotstandkomingvanwetten.

Functiesvanwetten

Wetgevingendedaarmeesamenhangendewettelijkeregelshebbendriefuncties:

• ordenenvandesamenleving

• bewerkstelligenvangelijkheid

• conflictbeheersing.

Ordenenvandesamenleving

Zonderwettenzoudesamenlevingeenchaoszijn.Dankzijdeverkeerswetbijvoorbeeld, kunnenzoveelmensentegelijkertijddeelnemenaanhetverkeer.Veelwettenregelen hoemensenmetelkaarmoetenomgaan:burgersonderling,bedrijvenmetburgers enomgekeerd,endeoverheidmetburgersenbedrijven.

Bewerkstelligengelijkheid

Diversewettenzijnbedoeldomgelijkheidtussenburgerstestimuleren:gelijke mogelijkhedenenkansenvooriedereen.Hetrechtmoetdezwakkerenbeschermen, zodatniethet ‘rechtvandesterkste’ of ‘derijkste’ geldt.Dewetzorgterbijvoorbeeld voordatallekinderennaarschoolkunnen,ongeachthunniveauofhetinkomenvan hunouders.Hiertegenoverstaatdeleerplicht,deplichtvanoudersomhunkinderen naarschooltelatengaan.Nietiedereenisaltijdopdehoogtevanwettendiebedoeld zijnomgelijkheidtebewerkstelligen.Iemandmeteenverstandelijkebeperking bijvoorbeeld,zalnietzogoedvoorzichzelfopkomenalsiemanddiehoogopgeleidis. Hetiseentaakvandelandelijkeengemeentelijkeoverheiddatiedereengoedwordt voorgelichtoverallemogelijkheden.

Conflictbeheersing

Erzijnwettenombelangenteregelen,zodatergeenconflictenontstaan.Mensenen organisatieslevenenhandelenvanuitverschillendebelangen.Zoheefteenzorgvrager diezorginkooptbijeenzorgaanbiederalsbelangdathijdeafgesprokenzorgkrijgt. Dezorgaanbiederheeftalsbelangdatdezorgdiehijverleentookwordtbetaald.De zorgverzekeraarheeftalsbelangdatdekostenbinnendeperkenblijven.Deze verschillende,somstegenstrijdige,belangenkunnentotconflictenleiden.Doordat eronderlingafsprakenwordengemaakt,dievastliggeninwettenenregels,blijven allebelangeninevenwicht.Bijconflictenkunnenpartijenmettegengesteldebelangen zichviaderechterberoepenopdewet.

Totstandkomingvanwetten

IneendemocratischerechtsstaatalsNederlandbeslistdevolksvertegenwoordiging (hetparlement)overnieuwewettenenwijzigingenvanbestaandewetten.De procedurevoorhetvaststellenenwijzigenvaneenwetbestaatuitzevenstappen:

1.Eenofmeerministersmakenmetambtenarenvanhetministerieeenvoorstel (wetsontwerp).

2.Hetvoorstelwordtbesprokenindeministerraad.

3.HetgaatvooradviesnaardeRaadvanState.

4.ErvindtbesprekingenstemmingindeTweedeKamerplaats.

5.ErvindtbesprekingenstemmingindeEersteKamerplaats.

6.Dewetwordtbekrachtigddoordekoningendebetrokkenminister(s).

7.ErvindtpublicatieinhetStaatsbladplaats.

MeestaltreedtdewetdirectnapublicatieinhetStaatsbladinwerking.Deprocedure voordetotstandkomingvaneenwetduurtgemiddeldanderhalfjaar.Bijdeeerste vijfstappenishetmogelijkdathetvoorstelterugmoetnaardeministeromteworden aangepast.

Verderestappenuitvoering

Demeestewettenzijnzogenoemderaamwetten.Een raamwet iseenwetdiealleen dehoofdlijnenregeltennietgedetailleerdisuitgewerkt.Anderszoujebijiederekleine wijzigingdeprocedurehelemaalopnieuwmoetenvolgen.Omdedetailsuitdewet invullingtegeven,wordenermaatregelenenregelingenopgesteld.Daarvoorzijner tweemogelijkheden:

• algemenemaatregelvanbestuur

• ministeriëleregeling.

Algemenemaatregelvanbestuur

Voordemeergedetailleerdeuitvoeringvaneenwetstelteenministereen algemene maatregelvanbestuur (AMvB)op.EenAMvBisgebaseerdopdebijbehorendewet enheeftdezelfderechtskracht.DeprocedurevooreenAMvBisalsvolgt:

1.EenofmeerministersstelleneenvoorstelvooreenAMvBop.

2.Hetvoorstelwordtbesprokenindeministerraad.

3.HetvoorstelgaatvooradviesnaardeRaadvanState.

4.Demaatregelwordtbekrachtigddoordekoningendebetrokkenminister(s).

5.ErvindtpublicatieinhetStaatsbladplaats.

OpeenenkeleuitzonderingnahoefteenAMvBnietlangsdeTweedeenEersteKamer. Hierdoorisdeprocedureveelsneller.Hoesnelhetgaat,isafhankelijkvandeweten hetonderwerpvandeAMvB.

AMvBacutezorg

Per1januari2022zijndealgemenemaatregelvanbestuuracutezorgeneen bijbehorendeministeriëleregelinginwerkinggetreden.DeAMvBisonderdeelvande Wetkwaliteit,klachtenengeschillenzorg(Wkkgz).HetdoelvandeAMvBisde bereikbaarheidvanacutezorgteregelen.Alseenzorgaanbiederplannenheeftom hetaanbodvanacutezorgopeenbepaaldelocatiegeheelofgedeeltelijkopteschorten (tijdelijkeinperking/sluiting)ofgeheelofgedeeltelijktebeëindigen(definitieve inperking/sluiting),moethijmetallebetrokkeneneenzorgvuldig besluitvormingsprocesvolgen.Hetdoelhiervanisomtebevorderendatde beschikbaarheidendebereikbaarheidvandeacutezorgzogoedmogelijkgeborgd zijn,ookbijeeneventueleopschortingofbeëindiging.

Ministeriëleregeling

SomsisdeuitwerkingvaneenAMvBnognietgedetailleerdgenoegofverandertde inhoudregelmatigopbasisvandeactualiteit.Daarvooriserde ministeriëleregeling Eenministeriëleregelingkanopgesteldwordendooreenministerofstaatssecretaris. Eenministeriëleregelinghoeftnietlangsdeministerraad,deRaadvanStateenhet parlement.DeregelingwordtgepubliceerdindeStaatscourant.Veelministeriële regelingengaanoverbedragendieregelmatigaangepastmoetenwordenvolgens eenvastgesteldeindexering,ofoverprocedureszoalshetaanvragenvaneen parkeerkaartvoorgehandicaptenenwieervoorinaanmerkingkomen.Omdateen ministeriëleregelinggekoppeldisaaneenwetofAMvB,heeftderegelingrechtskracht. Jekuntderegelingdusnietnegeren.

Verordening

Eenbijzonderevormvanwetgevingisdeverordening.Eenverordeningiseenalgemeen bindendbesluitmeteenwettelijkebasis.Verordeningenkunnenwordenuitgevaardigd doordeEuropeseUnie,delandelijkeoverheid,provinciesengemeenten.Vooreen verordeningiseenminderuitgebreideprocedurenodigdanvooreenwet.Welis instemmingnodigvandevolksvertegenwoordigingopdeverschillendeniveaus: Europeesparlement,TweedeKamer,ProvincialeStatenofeengemeenteraad.

Verordeningprivacybescherming

EenbekendvoorbeeldvaneenEuropeseverordeningisdeAlgemeneverordening gegevensbescherming(AVG),dieinapril2016doorhetEuropeesparlementis aangenomen.Totdietijdhadelklandeeneigenprivacywet,metgroteverschillen tussenlanden.Sinds2016isdeAVGverplichteprivacywetgevingvoorallelidstaten vandeEU.

2.2Wetgevingfinancieringenorganisatie

Enkelewettendiebetrekkinghebbenopzorgenwelzijnzijnspecifiekbedoeldomde financieringenorganisatievandezorgteregelen.Ditzijn:

• Zorgverzekeringswet

• Wetmaatschappelijkeondersteuning

• Jeugdwet

• Participatiewet

• Wetlangdurigezorg

• Wetpubliekegezondheid.

Zorgverzekeringswet

De Zorgverzekeringswet (Zvw)regeltdevooralleburgersverplichtebasisverzekering voorzorgkosten.Naastdebasisverzekeringkunjeaanvullendeverzekeringenafsluiten. Dezorgverzekeraarsvoerendewetuit.Deuitvoeringwordtbekostigddoor:

• depremiedieiedereenbetaaltvoordebasis-enaanvullendeverzekering

• eenverplichteigenrisico

• eeninkomensafhankelijkebijdragediewordtingehoudenophetloonofde uitkering

Wetmaatschappelijkeondersteuning

De Wetmaatschappelijkeondersteuning (Wmo)steltgemeentenverantwoordelijk voorondersteuningenbegeleidingvanmensendiezorgofeenanderevoorziening nodighebben.HetdoelvandeWmoismensenzolangmogelijkzelfstandigen volwaardigtekunnenlatendeelnemenaandemaatschappij.Uitgangspuntisdeeigen verantwoordelijkheidvandeburgerenhetversterkenvandeeigenkracht.Deburger moetzoveelmogelijkzelforganisereneneenberoepdoenopzijneigennetwerken mantelzorg.Alsdieernietofonvoldoendezijn,biedtdegemeenteondersteuning,zo dichtmogelijkbijhuis.

FinancieringvandeWmo

Gemeentenkrijgengelduitdevolgendeinkomsten:

• vandeoverheidviahetzogenoemdegemeentefonds

• vanuitgemeentelijkeheffingenenbelastingen

• vanuiteigenmiddelen,bijvoorbeeldverkoopofexploitatievangrondengebouwen

• doorgebruikvaneerderopgebouwdefinanciëlereserves.

UitvoeringvandeWmowordtgefinancierduitbelastinggeldeneigenbijdragen.De overheidbeheertditgeldenkeerthetviaeenspeciaalgemeentefondsaande gemeentenuit.Bijdeverdelingvanhetgeldwordtvooralgekekennaarde samenstellingvandebevolkingineenbepaaldegemeente.Hiervoorzijnverschillende maatstaven,zoals:

• aantalinwonersindegemeente

• aantaljongerenenouderen

• aantaluitkeringsgerechtigdenenbijstandsontvangers

• gemiddeldinkomen

• aantalminderheden

• aantaleen-enmeerpersoonshuishoudens

• oppervlaktevandegemeente.

Erzijnruimvijftigverschillendemaatstavendieinvloedhebbenophetbedragdat eengemeenteontvangtuithetgemeentefonds.

Verschillenpergemeente

Hetvoordeelvandefinancieringpergemeenteisdatdegemeentezelfverantwoordelijk isvoordeWmo-uitgavenenopdiemanierzoveelmogelijkmaatwerkvoordeeigen inwonerskanleveren.Zomogengemeenteneeneigenbijdragevragenvoor Wmo-ondersteuningdiezeaanmensenthuisbieden.Hetnadeelisdatdevergoedingen pergemeentesomsaanzienlijkverschillen.Waarbijvoorbeeldindeenegemeente eeninwonereeneigenbijdragevoordeondersteuningmoetbetalen,hoeftdatineen anderegemeentenietofminder.

Jeugdwet

Opbasisvande Jeugdwet zijngemeentenonderandereverantwoordelijkvoor ondersteuning,hulpenzorgaanjeugdigenenoudersbijopgroei-enopvoedproblemen, psychischeproblemenenstoornissen.Ookzijngemeentenverantwoordelijkvoorde uitvoeringvankinderbeschermingsmaatregelenenjeugdreclassering,endeadvisering enverwerkingvanmeldingeninzakehuiselijkgeweldenkindermishandeling. Gemeentenhebbeneenjeugdhulpplicht,diewaarborgtdatjeugdigendehulpkrijgen diezijnodighebben.DeJeugdwetbiedtookruimtevoorpreventie.

Jeugdhulpisookspecialistischehulp:hulpwaaropnietiedereeneenberoepkan doen,maarwaarvooreenspecialeaanleidingmoetzijn.Bijvoorbeeldvoorkinderen meteenverstandelijkebeperkingengeslotenjeugdhulpvoorkinderenmeternstige gedragsproblemen.HetgeldvoordeJeugdwetkomtnetalsbijdeWmouithettotale budgetvandegemeente.

DeJeugdwetisbedoeldomjeugdigenzogezondenveiligmogelijktelatenopgroeien.

DeParticipatiewet

De Participatiewet heeftalsdoelommensenmeteenarbeidsbeperkingtehelpenbij hetvindenvanwerk.Eenarbeidsbeperkingwilzeggendatiemandwegensziekteof eenhandicaptijdelijkoflangdurignietinstaatisvolledigzelfstandigtewerken.De Participatiewetbepaaltdatiedereendiekanwerkenookgaatwerken.Dewetzorgt erookvoordatmensen,metofzonderarbeidsbeperking,werkkunnenvinden.De gemeentevoertdewetuitenkrijgtdaarvoorgeldvandeoverheid,datnergensanders voorgebruiktmagworden.

Wetlangdurigezorg

De Wetlangdurigezorg (Wlz)isbedoeldvoorzware,intensievezorgvoorkwetsbare ouderen,mensenmeteenhandicapenmensenmeteenpsychischeaandoening.De zorgwordtmeestalgegevenineeninstelling.Iemandkanerechterookvoorkiezen omthuisintensievezorgtekrijgen,mitsdatmogelijkis.

Het CentrumIndicatiestellingZorg (CIZ)beoordeeltofiemandinaanmerkingkomt voorzorgvanuitdeWlz.Alsiemandaandevoorwaardenvoldoet,geefthetCIZeen zogenoemdeWlz-indicatieafmeteenzorgprofiel.Ditiseenbesluitwaarinstaatwelke langdurigezorgdebetrokkenekankrijgen.OnderdeWlz-vergoedingvallende

verblijfskostenineeninstelling,medischezorginclusiefmedicatie,verplegingen verzorging,dagbestedingenhetvervoerernaartoeenhulpmiddelenzoalseenrollator ofrolstoel.

DeWlziseenvolksverzekering.Iedereburgerdieinkomenontvangt,betaaltpremie diedoordeBelastingdienstviadeinkomstenbelastingwordtgeïnd.Wiezorgviade Wlzkrijgt,betaaltvanaf18jaareeninkomensafhankelijkeeigenbijdrage.De zorgkantorenvoerendeWlzuit.

Wetpubliekegezondheid

DeWetpubliekegezondheid(Wpg)regeltonderanderedeorganisatievandeopenbare gezondheidszorgendepreventieenbestrijdingvaninfectieziekten.Ookregeltdewet depubliekejeugd-enouderengezondheidszorg.Hetgaatdanomde doelgroepbenaderingennietomindividuelegevallen.Delandelijkeoverheidvoert samenmetdegemeentendeWpguit.ZekrijgendaarbijondersteuningvanhetRIVM (landelijk)endeGGD.

2.3Wetgevingkwaliteitvanzorg

Kwaliteitswetteninzorgenwelzijnzijneropgerichtomiedereendiezorgnodigheeft eenoptimalekwaliteitvanzorgtebieden,verleenddoorbevoegdeenbekwame professionals.Debelangrijkstewettenophetgebiedvandekwaliteitvandezorgzijn:

• WetBIG

• Wetopdegeneeskundigebehandelingsovereenkomst

• Wetverplichtegeestelijkegezondheidszorg

• Wetzorgendwang

• Wetkwaliteit,klachtenengeschillenzorg

• euthanasiewetgeving

• privacywetgeving.

WetBIG

De Wetberoepsuitoefeningindeindividuelegezondheidszorg(WetBIG) iseen kwaliteitswetdieervoorbedoeldisomzorgvragerstebeschermentegenondeskundig enonzorgvuldighandelenvanzorgverleners.DeWetBIGregeltdrieaspecten:

• beroeps-ofopleidingstitelbescherming

• verplichteinschrijvingenperiodiekeherregistratieinhetBIG-register

• tuchtrecht.

Alledrieaspectenzijnvantoepassingopdevolgendeberoepen,dieinartikel3 genoemdworden:

• apotheker

• arts

• fysiotherapeut

• gezondheidszorgpsycholoog

• klinischtechnoloog

• orthopedagoog-generalist

• physicianassistant

• psychotherapeut

• tandarts

• verloskundige

• verpleegkundige.

VerpleegkundigeendeWetBIG

AlsverpleegkundigevaljeonderdeWetBIG.Erisdussprakevan beroepstitelbescherming.Iemanddienietdejuisteopleidingheeftgevolgdenniet geregistreerdisinhetBIG-registermagzichgeenverpleegkundigenoemen.Alsjeals verpleegkundigewerkt,isregistratieinhetBIG-registerverplichtenmoetjejeelke vijfjaarherregistreren.Ookvaljeonderhettuchtrecht.

Tuchtrecht

IndeWetBIGishettuchtrechtgeregeldvoordeartikel3-beroepen.Eriseen tuchtcollegedatklachtenoverdezeberoepsbeoefenarenbehandelt.Hetcollege bestaatuitjuristenenprofessionalsuitdezorg.Hettuchtcollegeisgeengewone rechtbankenkangeengevangenis-oftaakstrafopleggenenookgeen schadevergoedingbepalen.Welkanhettuchtcollegemaatregelenopleggendie variërenvaneenofficiëlewaarschuwing,eenboete,eentijdelijkverbodomhetberoep uitteoefenentotinhetergstegevalverwijderinguithetBIG-registereneen beroepsverbod.

Ernstigletseldoorfouten

Eenzorgvragerdiemeenternstigletseltehebbenopgelopendoorfoutenvaneen verpleegkundigekanjuridischeenaantalstappennemen.Omwelkestappendat gaat,isafhankelijkvanwatiemandwilbereiken.Alsdezorgvragerwilvoorkomendat deverpleegkundigenoglangereengevaarvooranderenis,stapthijnaarhet tuchtcollege.Alsdezorgvragereenfinanciëleschadevergoedingwil,kanhijde organisatiewaardeverpleegkundigewerktvoorderechterdagen.Ookishetmogelijk zowelnaarhettuchtcollegealsnaardegewonerechtertestappen.

Wetopdegeneeskundigebehandelingsovereenkomst

De Wetopdegeneeskundigebehandelingsovereenkomst (WGBO)regeltderechten enplichtenvandezorgvragerinderelatiemeteenbehandelaar.Dewetgeldtook vooralleverpleging,verzorgingennazorgdiedaaruitvoortvloeien.

Indewetisgeregelddatdezorgvragerofdienswettelijkvertegenwoordigerhetrecht heeftom:

• duidelijkeinformatietekrijgenoveronderzoeken,behandelingenende gezondheidstoestand

• inoverlegmetdebehandelaarsamentebeslissenoverdebehandeling

•‘nee’ tezeggentegeneenvoorgesteldebehandeling

• geeninformatietewillen

• hetdossierintezieneneenkopiedaarvanteontvangen

• fouteninhetdossierteherstellen

• eeneigenverklaringaanhetdossiertoetevoegen

• gegevensuithetdossiertelatenvernietigen

• persoonlijkegegevensvertrouwelijktelatenbehandelen

• eensecondopinion(tweedemening)aantevragenvaneenanderebehandelaar dandeeigenbehandelaar.

WGBOininstellingen

Alsdezorgvragerineeninstellingverblijft,hoefthijgeenaparte behandelingsovereenkomsttesluitenmetelkebehandelaar.Dezorgvragersluitdan eenbehandelingsovereenkomstmetdeinstellingvoorelkevormvanbehandeling, verplegingenverzorging.Alsverpleegkundigemoetjeinjewerkdusookallerechten volgendiedezorgvragerheeftopgrondvandeWGBO.

IndeWGBOisgeregelddatiederezorgvragerhetrechtheeftomheteigendossierinte zien.

Wetverplichtegeestelijkegezondheidszorg

De Wetverplichtegeestelijkegezondheidszorg(Wvggz) regeltdatmensenmeteen ernstigepsychischeaandoening,diedaardooreengevaarvoorzichzelfofdeomgeving vormen,verplichtezorgkrijgen.Dezewetvervangtsinds2020deWetbijzondere opnemingeninpsychiatrischziekenhuis(Bopz).Onderverplichtezorgvallenmedicatie, beperkenvandebewegingsvrijheidentoezichthoudenopdezorgvragerbijiemand thuisofineeninstelling.Uitgangspuntisdatiemandzolangmogelijkinzijneigen omgevingblijft,zodathijkanblijvendeelnemenaandemaatschappijenincontact blijftmetzijnfamilieenvrienden.Alleenalshetnietveiligisvoordezorgvragerofzijn omgeving,kanverplichteopnameeenbetereoplossingzijn.Dewetgeeftdezorgvrager enzijnnaastenookmeerinspraakindeverplichtebehandeling.

Dezewetisnietvantoepassingopmensenmeteenverstandelijkebeperkingen dementie.DaarvoorgeldtdeWetzorgendwang.

Wetzorgendwang

De Wetzorgendwang(Wzd) regeltsinds2020alsopvolgervandeWetbijzondere opnemingeninpsychiatrischeziekenhuizen(Bopz)onvrijwilligezorgvoormensen meteenverstandelijkebeperkingofpsychogeriatrischeaandoening.Voorbeelden vanonvrijwilligezorgzijn:

• toedienenvanmedicatie,voedingenvocht

• toezicht(inclusiefdomotica)

• beperkenbewegingsvrijheid

• beperkenbezoek

• controlevankledingenkameropaanwezigheidvangedragsbeïnvloedende middelen

• insluiting.

Onvrijwilligezorgiseennoodmaatregeldiezominmogelijkingezetmoetworden.Bij hetbiedenvanonvrijwilligezorgmoetdeinstellinghetstappenplanWetzorgen dwanghanteren.Ditstappenplanbeschrijftprecieshoevaakendoorwiegetoetst moetwordenofdeonvrijwilligezorgverleendmoetblijvenworden.

OpdewebsitevanVilansvindjeeenvoorbeeldvanzo’nstappenplan.

Wetkwaliteit,klachtenengeschillenzorg

Zorgmoetaankwaliteitseisenvoldoen.Daarvooriserde Wetkwaliteit,klachtenen geschillenzorg(Wkkgz).Hetuitgangspuntisdatzorgvragerseenbeterepositiehebben enklachtenkunnenmelden.DeInspectieGezondheidszorgenJeugd(IGJ)ziettoeop denalevingvandezewet.Volgensdezewethebbenzorgaanbiedersdevolgende verplichtingen:

• eenduidelijkeklachtenprocedure

• eensysteemvoorhetveiligmeldenvanincidenten

• meldplichtbijdeInspectieGezondheidszorgenJeugd

• voorindiensttredinghetfunctionerenvandezorgverlenercontroleren

• extraverplichtingomdezorgvragergoedteinformerenalserietsfoutisgegaan

• aansluitingbijeenexternegeschilleninstantie.

Euthanasiewetgeving

Artsenkunneninbijzonderegevalleneenzorgvragerhelpenmetsterven;datheet euthanasieofhulpbijzelfdoding.Bijeuthanasiedientdeartshetmiddelzelftoeen bijzelfdodingverstrektdeartshetmiddel,maarneemtdebetrokkenehetzelfin. Artsendoendatalleenalseenzorgvragerdaarzelfomvraagt.Indeeuthanasiewet staanalleregelsdiegeldenbijeuthanasieofhulpbijzelfdoding.Deofficiëlenaam vandeeuthanasiewetis Wettoetsinglevensbeëindigingopverzoekenhulpbij zelfdoding (Wtl).Hierinstaataanwelkeeiseneenartsmoetvoldoenalshijmeewerkt aanlevensbeëindigingofhulpbijzelfdoding.Dewetschrijftookvoorhoedeartsde handelingenmoetmeldenenhoehijwordtgecontroleerd.Euthanasiekanalleenop verzoekvandezorgvragerwordenuitgevoerd,nietvanzijnfamilieofvrienden.Als verzoekgeldtookwatisvastgelegdbijdenotarisineenlevenstestamentvoorhet gevaldezorgvrageropenigmomentnietmeerwilsbekwaamis.Euthanasieisvoor dezorgvragergeenrechtenvoordeartsgeenplicht.Alseenartsgeeneuthanasiewil uitvoeren,kanhijdezorgvragerdoorverwijzennaareenanderearts.

Zorgvuldigheidseiseneuthanasie

Euthanasieenhulpbijzelfdodingzijnlegaalalsisvoldaanaanallezes zorgvuldigheidseisenuitdewet:

1.Deartsiservanovertuigddathetverzoekomeuthanasievrijwilligen weloverwogenis.

2.Erissprakevanuitzichtloosenondraaglijklijden.

3.Deartsheeftdezorgvragergeïnformeerdoverzijnsituatieenzijnvooruitzichten.

4.Deartsendezorgvragerzijntotdeconclusiegekomendatergeenredelijke andereoplossingis.

5.Deartsheefttenminsteéénandere,onafhankelijkeartsgeraadpleegd,diede zorgvragerheeftgezienengesproken.Dezeartsgeeftschriftelijkzijnoordeel overdesituatie.

6.Deartsvoertdelevensbeëindigingofhulpbijzelfdodingmedischzorgvuldiguit.

Gewetensbezwaren

Alsjealsverpleegkundigegewetensbezwarenhebtopbasiswaarvanjenietdirectof indirectwiltmeewerkenaaneuthanasie,kunjedoorniemandverplichtwordenom datweltedoen.

Indepraktijk

Irisisverpleegkundigeindethuiszorg.MeneerGerritsenis87enongeneeslijkziek. Hijisaleentijdjenietmeerbijkennis.Dekinderenhebbendehuisartsgewezenop heteuthanasieverzoekinhetlevenstestamentdatmeneerbijdenotarisheeftlaten vastleggen.Daaropheeftdehuisartsdeprocedureinganggezet.Uiteindelijkheeft deartsaanallezorgvuldigheidseisenvoldaanenkandeeuthanasiewensvanmeneer vervuldworden.DehuisartsvraagtIrisalsvastecontactverpleegkundigeerbijaanwezig tezijnenhaarteassisteren.Dekinderen,dieIrisgoedkennen,zoudendatookgraag willen.

Irislegtuitdatzenietopditverzoekkaningaan.Euthanasiedruistintegenalle principesvanhaargeloof.Dehuisartsantwoordtdataanallewettelijke zorgvuldigheidseisenisvoldaanendatassisterenbijeenmedischehandelingbijhet werkvanIrishoort.Maardehuisartsmagenwilhaarooknietdwingenenzebesluiten eencollegavanIristevragen.

VoordezekerheidoverlegtIrisnogmethaarleidinggevende.Diezegtdatzejuistheeft gehandeld.Netzoalshetvoordehuisartsgeenplichtisomeuthanasieuittevoeren, ishetvoorIrisgeenplichtomerbijaanwezigtezijn.

Privacywetgeving

Alsverpleegkundigekunjeopdriemanierentemakenkrijgenmetwetgevingrond privacybeschermingvandezorgvrager:zwijgplicht,beroepsgeheimen geheimhoudingsplicht.Hetprincipevanalledriemanierenisdatjezonder toestemmingvandezorgvragergeeninformatieoverhemmagdelenmetanderen. Ditheetde zwijgplicht.Informatiemoetjeruimzien:hetgeldtvoormondelingeen schriftelijkeinformatie,maarbijvoorbeeldookvoorfoto’swaaropdezorgvragerstaat.

Privacybescherminghoudtindatjezorgvuldigmetgegevensmoetomgaan,datjeze alleenbeschikbaarmagstellenaandirectbelanghebbendenendatditalleenmag mettoestemmingvandezorgvrageralsdie16jaarofouderis.Alsdezorgvragerjonger dan16jaaris,istoestemmingvandeoudersofvoogdnodig.Iseenzorgvrager wilsonbekwaamennietinstaatzelfkeuzestemaken,zoalsbijdementieofandere psychischebeperkingen,danistoestemmingvanzijnwettelijkvertegenwoordiger nodig.Eenwettelijkvertegenwoordigermoetofficieelzijnaangesteldbijnotariële akteofviaderechtbank.Aandachtspunt:partnerofkinderenzijnnietautomatisch ookwettelijkvertegenwoordiger.Juridischgezienkunnenzenietnamensdezorgvrager toestemminggevenvoorhetopvragenvaninformatieofhetgevenvaninformatie aananderenoverdezorgvrager.

Jehebttemakenmet:

• hetberoepsgeheim

• degeheimhoudingsplicht

• deAlgemeneverordeninggegevensbescherming.

Hetberoepsgeheim

InhetBurgerlijkWetboekishet beroepsgeheim geregeld.Datisdezwijgplichtvoor bijvoorbeeldnotarissen,accountants,advocatenenpolitiefunctionarissen.IndeWet BIGisvastgelegdvoorwelkeberoepenindegezondheidszorghetwettelijk beroepsgeheimgeldt.Ditzijndeberoependieinartikel3genoemdworden,dusdit geldtookvoorverpleegkundigen.Schendingvanhetberoepsgeheimisstrafbaar gesteldinhetWetboekvanStrafrecht.

Overhetbegrip‘beroepsgeheim’bestaanveelmisverstanden.Somsstaatdewettelijke term ‘beroepsgeheim’ tenonrechteineenarbeidsovereenkomst.Medewerkersinde zorg,andersdandeartikel3-beroepenuitdeWetBIG,hebbengeenwettelijk beroepsgeheimmaareengeheimhoudingsplicht.

Degeheimhoudingsplicht

Dewetvermeldtdusberoepenmeteenberoepsgeheim.Maarinorganisatieswerken allerleimensenmetvertrouwelijkeinformatieoverzorgvragers.Voorhengeldtde geheimhoudingsplicht.Dezwijgplichtgeldtvoorzowelhetberoepsgeheimalsvoor degeheimhoudingsplicht.Degeheimhoudingsplichtblijftookgeldennabeëindiging vandearbeidsovereenkomst.Hetbelangrijksteverschilmethetberoepsgeheimisde juridischeafhandelingalsiemanddezwijgplichtschendt.

DeAlgemeneverordeninggegevensbescherming

De Algemeneverordeninggegevensbescherming (AVG).DeAVGiseenEuropese privacywetdiesinds2018vantoepassingisvoorallelidstatenvandeEuropeseUnie. Dewetgeldtvoorinstellingen,bedrijven,overheidsinstellingenenandereorganisaties. Zezijnverplichtdeprivacytebeschermenvaniedereendiedirectofindirectbijde organisatiebetrokkenis.Hetgaatookomgegevensvanklantenendusookvan zorgvragers.

Schendenvandeprivacy

Hetverschiltussendedrieprivacywettenblijkthetduidelijkstalsjejeverplaatstin eenzorgvragervanwiedeprivacygeschondenwordt.

Diekanverschillendestappenondernemen:

• artikel-3beroepen

Hetgaatomeenwetdiedoordeoverheidgehandhaafdwordt.Eenbenadeelde zorgvragerkandusaangiftedoenbijhetOM,datvervolgensonderzoektofer sprakeisvaneenstrafbaarfeit.DebenadeeldekanooknaarhetBIG-tuchtcollege stappen.Ditcollegedoetookonderzoekenkandanbijvoorbeeldeenofficiële waarschuwinggeven.DecombinatieOMentuchtcollegeisookmogelijk.

• schendinggeheimhoudingsplicht

Hierbijgaathetomhetnietnakomenvanverplichtingendievoortkomenuitde arbeidsovereenkomst.Ditiseenzaaktussenwerkgeverenwerknemer.De benadeeldekandeprivacyschendingmeldenbijdewerkgever(leidinggevende, klachtencommissie),dievervolgensonderzoekzaldoen.Alsdebenadeeldegelijk heeft,volgteenofficiële,schriftelijkewaarschuwingnaardemedewerker.

Afhankelijkvandeernstofbijherhalingkandewerkgevereenontslagprocedure inwerkingstellen.

Overigenshebjealsverpleegkundige,alsjeergensindienstbent,nietalleentemaken methetwettelijkberoepsgeheim,maarookmetdegeheimhoudingsplichtendeAVG. EenbenadeeldezorgvragerkanduszowelaangiftedoenbijOM/tuchtcollegealsbij jewerkgever.PrivacyschendingvolgensdeAVGwerktanders.DeAVGiservoor organisatiesennietvoorindividuelemedewerkers.Eenbenadeeldezorgvragerkan daaromdeinstellingaanklagenbijdeAutoriteitPersoonsgegevens(AP),inde volksmondookwel ‘privacywaakhond’ genoemd.

2.4Kritischeberoepssituatie

Zorgvrager

MeneerDeHaan(87)isgediagnosticeerdmetdeziektevanParkinson.Nietveellater kwamdaardementiebij.OmdathetmevrouwDeHaannietmeerluktehaarmanthuis teverzorgen,ismeneereenjaargeledenverhuisdnaarwoon-zorgcentrumDe Parkvijver,afdelingLelie.

MeneerDeHaanheeftvaaklastvanorthostatischehypotensie,oftewel:eenplotselinge bloeddrukdalingbijhetrechtstaan.Alsgevolgdaarvanishijalregelmatiggevallen. Gelukkigisdittotophedenmeteensisserafgelopen.

ZijnvrouwvindthetvreselijkwanneerhetverzorgendepersoneelvanDeParkvijver weerbeltmethetberichtdathaarmanisgevallen.Meestalgaatzedangelijknaar hetwoon-zorgcentrumtoeomverhaaltehalen.Hijwoonthiertochzodaterophem geletwordt?

Casus

Hetisdonderdagavond17:30uur.VerpleegkundigeDannydraaiteenavonddienstop deafdelingLelie.VanwegevakantiesenziektemoethijvanavonddeLelieinzijneentje draaiendehouden.Hiervanwashijvoorafgaandaanzijndienstnognietopdehoogte enhijbaaltdanook:hijheeftnuinzijneentjedeverantwoordelijkheidvoorzeven bewoners,vanwieerdrieonbegrepengedragvertonen.Hijkanwelhulpinroepen vaneenandereafdeling,maarookdaarhebbendemedewerkershetdruk.

Hetisetenstijdenhetisonrustigopdeafdeling.MevrouwBlauwheeftvolledigehulp nodigbijhetnuttigenvandemaaltijdenmeneerDeHaanisnietvanplantegaan eten.TerwijlDannymevrouwBlauwhelpt,ziethijinzijnooghoekmeneerDeHaan opstaan.HijverzoekthemvriendelijkweertegaanzittenendatdoetmeneerDeHaan ook.Maarnoggeendertigsecondenlaterkomtmeneeralweerindebenen.Danny weetdatditgevaaroplevert.StraksmoethijooknogmevrouwDeHaanbellenmet demededelingdathaarmanweerisgevallen.

DoordehelesituatieendeonderbezettingraakthetgeduldvanDannyeenbeetjeop. HijweetdathijmeneerDeHaanineenrolstoelkanzetten,datheefthijeencollega weleensziendoen:wanneerhijderemopderolstoelzet,kanmeneerdeHaanniet meerindebenenkomenenblijfthijmeestalgewoonrustigzitten.

Dilemma

DannyweetdathijvandewetnietzomaarderemopderolstoelvanmeneerDeHaan magzetten,maaraandeanderekantheefthijookheelwatballenindeluchtte houden,nuhijalleenopdeafdelingstaat.

WatdoetDanny?

1.DannyzetmeneerDeHaantochinderolstoelenplaatstderemerop.

2.DannylaatmeneerDeHaanopstaanenrondlopen.

2.5Verdieping

DeAVGgaatveelverderdanalleendeprivacybeschermingvanzorgvragers.De verordeningiserbijvoorbeeldookvoordeprivacybeschermingvanmedewerkersen andererelatiesvandeorganisatie.InNederlandhoudtdeAutoriteitPersoonsgegevens namensdeoverheidtoezichtopnalevingvandewetengeeftorganisatiesadviezen overdetoepassing.

Dagjeuitmetdewoongroep

VerpleegkundigbegeleiderAishagaateendagjeuitmetdewoongroepentwee collega’s.Hetiseenprachtigedageniedereenheefthetgeweldignaarzijnzin.Aan heteindvandedag,alsiedereengezelligaaneenlangetafelzitmeteengrootbord frietjesenfrikadellenvoorzich,maaktAishafoto’s.Zewistaldatzediefoto’snietop haarsocialemediamagdelenalserzorgvragersopstaan.Numagzedefoto’sop basisvandeAVGooknietdelenalsercollega’sopstaan.Eenfotowaaralleencollega’s opstaan,magzeweldelenalsdiecollega’sdaarpersoonlijkenexpliciettoestemming voorgeven

DeAVGeninstellingen

VanwegedeAVGhebbeninstellingentemakenmetallerleiregelsenverplichtingen omdeprivacyvanzowelzorgvragersalsmedewerkerstebeschermen.Hetgaatom eenaantalvandevolgendeverplichtingen:

• bewijsplicht

• strenggegevensbeheer

• explicietetoestemminggegevensgebruik

• verwerkingsovereenkomstensluiten

• aanstellingvaneenfunctionarisgegevensbescherming

• eenperiodiekerisicoanalyseuitvoeren

• beveiligdeICT-verbindingen.

Bewijsplicht

InstellingenmoetennietalleenmaarzeggendatzeaandeAVG-eisenvoldoen,ze moetenhetookkunnenbewijzenalsdeAutoriteitPersoonsgegevensdaaromvraagt.

Strenggegevensbeheer

Instellingenleggenineenprivacyreglementofprivacyverklaringvasthoezeomgaan metprivacygevoeligegegevens.Zorgvragersofwettelijkvertegenwoordigersen medewerkersmoetenopeentransparantemanierinzichthebbeninwatermet persoonsgegevensgebeurt.Inhetprivacyreglementmoeteninstellingenhetvolgende vastleggen:

• metwelkdoelwelkegegevenswordenbewaard

• hoelangzebewaardworden

• waarenhoezebewaardworden(digitaalofoppapier)

• wiegegevenskunneninzien,invoeren,wijzigenenverwijderen

• hoedetoegangbeveiligdis(waaronderhetwachtwoordprotocol)

• metwiewelkegegevenswordenuitgewisseld.

Explicietetoestemminggegevensgebruik

Voorhetopslaanendelenvangegevensisexplicietetoestemmingnodig.Expliciet wilzeggen:persoonlijkenpersituatie.Hetkannietmeteenalgemeneverklaringbij deopnamevaneenzorgvragerofbijdeindiensttredingvaneenmedewerkerdat iemandakkoordgaatmethetdelenvangegevensoffoto’s.Stilzwijgendetoestemming isnietmogelijk.

Verwerkingsovereenkomstensluiten

Veelinstellingenwerkenmetexternebedrijvendieookmetdepersoonsgegevenste makenkrijgen;denkaanICT-bedrijven.Instellingenmoetenmethenzogenoemde verwerkingsovereenkomstensluiten.Inzo’novereenkomstwordtvastgelegdhoe dezebedrijvenomgaanmetdegegevens,hoezediebeveiligenenwelkerechtenen plichtenwerknemersvandezebedrijvenhebben.

Aanstellingvaneenfunctionarisgegevensbescherming Organisatiesdiepersoonsgegevensgebruikenbij ‘regelmatigenstelselmatigtoezicht’ (wettekst)moeteneenfunctionarisgegevensbeschermingaanstellen.Ditgeldtdus ookvoorinstellingeninzorgenwelzijn.Dezefunctionariszietnamensdewerkgever toeoptoepassingvandeAVGengeefteradviezenover.

Periodiekerisicoanalyseuitvoeren

Instellingenmoetenperiodiekeenrisicoanalyseuitvoerenmetbetrekkingtotdekans opprivacyschendingbijhetbeheervandegegevensendesystemen.Daarhoort natuurlijkookeenoplossingbijdieaangeefthoegeconstateerderisico’sverkleind kunnenworden.

BeveiligdeICT-verbindingen

Persoonsgegevensmagjealleendigitaalversturenalsditgebeurtviaeenbeveiligde verbinding.Bijeenelektronischpatiëntendossierisdatgeregeldindesoftwareenvia persoonlijketoegangscodes.Maarbijvoorbeeldeendocumentmetpersoonsgegevens magjealleenviae-mailversturenalsditviaeenbeveiligdeverbindinggebeurt.Vraag zonodigbijjeICT-afdelingnaofdathetgevalis.

Ambulantemedewerkersgebruikenvoorpersoonlijkegegevensvaak(alshetgoed is)beveiligdeappsophuntabletofsmartphone.Maarwistjedatjegeen persoonsgegevensmaggebruikeninWhatsApp-berichtenensoortgelijkeapps?Die berichtenwordenopgeslagenopeenserverbuitenNederland,maarvolgensdeAVG mogenpersoonsgegevensnooithetlanduit.Sms-berichtenmetpersoonsgegevens zijnweltoegestaanalsergeenanderebeveiligdeappsbeschikbaarzijn.

UitgebreideinformatieoverdeAVGkunjevindenopdewebsitevandeAutoriteit Persoonsgegevens.

AVGeninformatie-uitwisseling

InvoeringvandeAVGenandereprivacybeschermingswettenheeftvanafhetbegin veelproblemenopgeleverdvoordevaakbelangrijkeinformatie-uitwisselingtussen hulpverleners.Bijdeuitwisselingvanmedischeinformatietussenbijvoorbeeldhuisarts enziekenhuisenomgekeerdzijndeproblemenmindergroot.Daarvoorgeven zorgvragersmeestalwelexpliciettoestemming,omdatzehetbelangerwelvaninzien. Hetzelfdegeldtvoordeoverdrachtvaninformatietusseninstellingenbijbijvoorbeeld overplaatsing.Deproblemenmethetnietmogenuitwisselenvaninformatiezijnechter veelgroterbijinformatie-uitwisselingtussenbijvoorbeeldhuisartsen,wijkteams, jeugdzorg,woonvoorzieningen,politie,dak-enthuislozenopvang,asielzoekersen gemeenten.

DeWetaanpakmeervoudigeproblematiek

Omdeproblemenmetdenoodzakelijkeinformatie-uitwisseling(gedeeltelijk)opte lossenzalnaarverwachtingde Wetaanpakmeervoudigeproblematieksociaal domein (Wams)in2024vankrachtworden.Hetwetsvoorstelisaangenomendoorde TweedeKamerenmoetnogwordengoedgekeurddoordeEersteKamer.

MeerinformatieoverdeWamskunjeonderanderevindenopdewebsitevanhet ProgrammaSociaalDomein.

2.6Begrippen

Algemenemaatregelvanbestuur(AMvB)

Meergedetailleerdeuitwerkingvaneenwetdooreenministeruitgevaardigd.

Algemeneverordeninggegevensbescherming(AVG)

Europeseprivacywetgevingdieinallelidstatenvantoepassingis.

Beroepsgeheim

Wettelijkgeregeldezwijgplichtvoorindewetgenoemdeberoepsbeoefenaren,voor artikel3-beroepenwettelijkgeregeldindeWetBIG.

CentrumIndicatiestellingZorg(CIZ)

Instantiediebeoordeeltofmenseninaanmerkingkomenvoorzorgenondersteuning vanuitdeWetlangdurigezorg.

Geheimhoudingsplicht

Regeltdezwijgplichtvoormedewerkersdienietondereenwettelijkberoepsgeheim vallen.

Jeugdwet

Wetdiedeverantwoordelijkheidvangemeentenregeltvoorondersteuning,hulpen zorgaanjeugdigenenouders.

Ministeriëleregeling

Meergedetailleerdeuitwerkingvaneenwetalsvervolgopeenalgemenemaatregel vanbestuur.

Participatiewet

Wetdieregelthoemensenmeteenarbeidsbeperkinggeholpenkunnenwordenbij hetvindenvanwerk.

Raamwet

Eenwetdiealleendehoofdlijnenregeltennietgedetailleerdisuitgewerkt.

Verordening

Algemeenbindendbesluitmeteenwettelijkebasis.

Wetaanpakmeervoudigeproblematieksociaaldomein(Wams)

Wetdiedeinformatie-uitwisselingtussenprofessionals,hulpverlenersenandere betrokkenenregelt(conceptin2023).

Wetberoepsuitoefeningindeindividuelegezondheidszorg(WetBIG)

Kwaliteitswetomzorgvragerstebeschermentegenondeskundigenonzorgvuldig handelenvanzorgverleners.

Wetkwaliteit,klachtenengeschillenzorg(Wkkgz)

Wetdiedepositievanzorgvragersregeltbijklachtenengeschillen.

Wetlangdurigezorg(Wlz)

Wetdiedeintensievezorgenondersteuningregeltvoorkwetsbareouderenenmensen meteenhandicapofpsychischeaandoening.

Wetmaatschappelijkeondersteuning(Wmo)

Wetdiedeverantwoordelijkheidvangemeentenregeltvoorondersteuningvanburgers diezorgofandereondersteuningnodighebben.

Wetopdegeneeskundigebehandelingsovereenkomst(WGBO)

Wetdiederechtenenplichtenregeltinderelatietussenzorgvragerenbehandelaar, inclusiefdezorgenandereondersteuningdieuitdebehandelingvoortvloeien.

Wetpubliekegezondheid(Wpg)

Wetdieonderanderedeorganisatievandeopenbaregezondheidszorgendepreventie enbestrijdingvanbesmettelijkeziektenregelt.

Wettoetsinglevensbeëindigingopverzoekenhulpbijzelfdoding(Wtl)

Wetdiehethandelenvanartsenrondeuthanasieregelt.

Wetverplichtegeestelijkegezondheidszorg(Wvggz)

Wetdieregeltdatmensenmeteenernstigepsychischeaandoening,diedaardooreen gevaarvoorzichzelfofdeomgevingvormen,verplichtezorgkrijgen.

Wetzorgendwang(Wzd)

Wetdieonvrijwilligezorgregeltvoormensenmeteenverstandelijkebeperkingof psychogeriatrischeaandoening.

Zorgverzekeringswet(Zvw)

Wetdiedevooralleburgersverplichtebasisverzekeringvoorzorgkostenregelt.

Zwijgplicht

Deplichtomgeeninformatieovereenzorgvragermetderdentedelen.

THEMA3 ORGANISATIEVANZORG

Inhoudthema

• Algemenezorgindelingen

• Diverseindicatiestellingen

• AanvraagprocedureWmo

• AanvraagprocedureCIZ

• ZorgprofielenCIZ

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

• Begrippen

InNederlandzijnerheelveelorganisatiesenzelfstandigeprofessionalsdiezorg aanbieden.Datisnietverkeerd,maarhetzijnerzoveeldatjesomsdoordebomen hetbosnietmeerziet.Eenindelinginsoortenzorgkanbehulpzaamzijn.Daarnaast ishetnodigdatjekennishebtvanwettenenproceduresdiedetoegangregelentot veelvoorkomendesoortenzorg.Zorgwettenzijnonlosmakelijkverbondenmetde financieringvandezorg,enomtoegangtekrijgentotdiebetaaldezorgzijnerinveel gevallenindicatieafsprakenen-procedures.Jebentalsverpleegkundigemeestalniet directbetrokkenbijdeindicatieaanvragen,maarjemoetdeprocedureswelkennen omzorgvragersennaastenerovertekunneninformeren.Ookishetdebedoelingdat jekuntsignalerendatdebehoeftevaneenzorgvragerstructureeltoeneemtener mogelijkeenherindicatienodigis.Bedenktenslottedatwetten,financieringen bijbehorendeproceduresregelmatigveranderen.Checkdusaltijdopinternetofinje organisatiewatdemeestactueleprocedureis.

3.1Algemenezorgindelingen

Jekuntzorginalgemenezinopeenaantalmanierenindelen.Tweeveelgebruikte indelingenzijn:

• indomeinen

• naarhetdoelvandezorg.

Indelingindomeinen

Bijdeindelingindomeinenkunjeonderscheidmakenin:

• eerstelijnszorg

• tweedelijnszorg

• derdelijnszorg.

Somskomjeookhetbegripnuldelijnszorgtegen.Ditisdepreventievegezondheidszorg zoalsdiedoorGGD’swordtuitgevoerd.Derelatietussendedriedomeinenisdater eenlogischevolgordeisindezorgdiewordtaangeboden.Uitgezonderdspoedeisende zorgkunjezonderindicatienietindetweedelijnbeginnenmeteenzorgvraag.Bij spoedeisendezorggeeftdebehandelendartsdeverwijzingachteraf.Iedereenbegint indeeerstelijnenpasalsdeprofessionaldaaroverbesluit,kunjeterechtindetweede lijn.Daarnakunjepasindederdelijnterechtalseenspecialistindetweedelijnje daarnaardoorverwijst.

Eerstelijnszorg

Deeerstelijnszorgiszorgdievooriedereendirecttoegankelijkis.Daaromheethet ook eerstelijnszorg.Alsjeeenzorgvraaghebt,gajealseerstenaareenprofessional indeeerstelijn.

Professionalsindeeerstelijnszorgzijnonderanderen:

• huisarts(enpraktijkondersteuner)

• tandarts

• fysiotherapeut

• verloskundige

• thuiszorg

• kraamzorg

• maatschappelijkwerk

• psycholoog(basis-ggz).

Eerstelijnszorgisbasiszorgwaarvoorjemeestalgeenverwijzingnodighebt,hoewel jevoorsommigefysiotherapeutischeenpsychologischebehandelingenweleen verwijzingvandehuisartsmoetoverleggen.Voorthuiszorghebjegeenverwijzing nodig,maarweleenindicatiedooreenwijkverpleegkundige.Hetzelfdegeldtvoor kraamzorg.

Eerstelijnszorgvaltonderdebasisverzekering.Dezorgverzekeringvergoedtdemeeste eerstelijnszorg,maarnietinallegevallen.Zohebjevoorsommigefysiotherapeutische entandartsbehandelingeneenaanvullendeverzekeringnodig.Gaooknaofde professionaldiejewiltbezoekeneenovereenkomstheeftmetjouwzorgverzekering. Zelfstandigwonendemensenmeteenverstandelijkebeperkingofpsychiatrische stoornismakenopdezelfdemaniergebruikvandeeerstelijnszorgalsiedereandere burger.

Tweedelijnszorg

Waardeeerstelijnszorgbasiszorgis,isde tweedelijnszorg gespecialiseerdezorg.In detweedelijnwerkenspecialistenenisermeerenbetereapparatuuraanwezigvoor diagnostiekenbehandeling.Voortweedelijnszorgisaltijdeenverwijzingnodigdoor eenprofessionaluitdeeerstelijn,ditomdekostentebeheersen.Tweedelijnszorgis veelduurderdaneerstelijnszorg.Voorbeeldenvaninstellingenvoortweedelijnszorg zijn:

• ziekenhuizen

• ggz-instellingen

• instellingenvoormensenmeteenverstandelijkebeperking

• verpleeghuizen

• revalidatiecentraofrevalidatieafdelingenineenverpleeghuis(verwijzingnietdoor deeerstelijn,maardooreenmedischspecialistindetweedelijn)

• gespecialiseerdekliniekenvoorbijvoorbeeldorthopedieenplastischechirurgie.

Specialisten

Indetweedelijnszorgwerkenveelverschillendespecialisten,naarwiedeeerstelijn verwijst.Enkelevoorbeelden:

• ziekenhuis:medischspecialistsomatischeen(psycho)geriatrischezorg

• ggz-instelling:psychiater,klinischpsycholoog,psychotherapeut,gz-psycholoog

• instellingvoormensenmeteenverstandelijkebeperking:artsverstandelijk gehandicapten(avg),(ortho)pedagoog,psycholoog

• verpleeghuis:specialistouderengeneeskunde

• revalidatiecentrum:revalidatiearts

• kleinschaligewoonvormenwaarzorgvragerswonenmeteenindicatievoor behandeling.

Klinischenpoliklinisch

Indetweedelijnzijndebehandelingenklinisch,poliklinischofeencombinatievan beide.Klinischwilzeggen:behandelingmettijdelijkeopname.Bijpoliklinischezorg vindtdebehandelingplaatsineenpolikliniekofdagbehandeling.Ziekenhuizen, ggz-instellingeneninstellingenvoormensenmeteenverstandelijkebeperkingkennen poliklinischebehandeling.Tegenwoordigzijnerbijveelpolikliniekenvanziekenhuizen naastspecialistenindeouderenzorgookartsenverstandelijkgehandicapten betrokken,metspecialespreekurenvoordezedoelgroep.

Derdelijnszorg

Alsdetweedelijndegespecialiseerdezorgnietkanbieden,verwijstdespecialistdoor naarde derdelijnszorg.Ditwordtookweltopklinischezorgofsuperspecialisme genoemd.Voorbeeldenzijnthoraxchirurgie,traumacentrum,brandwondencentrum enIVF.Dezorgwordtgegevendoorafdelingenvanacademischeziekenhuizenofgrote ziekenhuizen,ofdoorgespecialiseerdeinstellingen.Centravoortopklinischezorgzijn beperktenstaanverspreidoverhetland.Ditheefttemakenmethetfeitdatde benodigdeapparatuurergkostbaarisendatdezorginkleinereziekenhuizenzoweinig voorkomtdatdeprofessionalshunkennisenvaardighedenonvoldoendeoppeil kunnenhouden.

Indelingnaarhetdoelvandezorg

Eenandereindelingvandezorgisdiewaarbijjekijktnaarhetdoelvandezorg:

• care

• cure

• preventie.

Careencure

Deindelingincareencurebestaatallangenisgebaseerdopwetgevingdienietmeer vantoepassingis.Somskomjedebegrippennogweltegen. Cure betekentgenezen, oftewelbehandelendooreenarts. Care betekentzorgenalsgenezingnietmeer mogelijkis.

Meestalgaathetomlangdurigezorg,methetaccentopverplegen,verzorgenen begeleiden.CurevielindertijdonderdeZiekenfondswet(Zfw)encareonderde Algemenewetbijzondereziektekosten(Awbz).DeZfwendeAwbzbestaannietmeer enzijnvervangendooranderssamengesteldewetten:deZorgverzekeringswet(Zvw) endeWetlangdurigezorg(Wlz).Ook,nietonbelangrijk,werddeWetmaatschappelijke ondersteuning(Wmo)ingevoerd,diedegemeenteverantwoordelijkmaaktvoorveel vormenvan(jeugd)zorgenandereondersteuning.Almetalbestaatdeoorspronkelijke basisvoorhethanterenvancureencarenietmeer.

Preventie

Waardebegrippencureencaresteedsmindergebruiktworden,iserweleennieuw algemeenzorgdoeltoegevoegd:preventie.Preventiebetekentvoorkomen,inditgeval hetvoorkomenvanziekte,vanverergeringvanziekteofvanhetontstaanvannieuwe ziektenalsgevolgvanaanwezigeziekten.Preventiespeeltzichafop landelijk/maatschappelijkniveau(denkaandetakenvanhetRIVM),op instellingsniveauenopindividueelniveaubijondersteuningvanzorgvragers.

3.2Diverseindicatiestellingen

Voorveelvormenvandewettelijkgeregeldezorghebjetoestemmingnodigomervan gebruiktemogenmaken.Ditheefttemakenmetbeheersingvandekosten.Jehebt daneenindicatienodig.Een indicatie iseenvormvantoestemmingomkostente makenvoorzorgofondersteuning.Jehebtnietvoorallevormeneenindicatienodig. InhetkadervandeZorgverzekeringswethebjebijvoorbeeldgeenindicatienodigom eenhuisarts,tandartsofverloskundigetebezoeken.Ensomsooknietvoor fysiotherapie.Gaaltijd(!)naofdeprofessionaldiejewiltbezoekeneencontractheeft metjouwzorgverzekering.Voorbezoekaaneenmedischspecialisthebjewelaltijd eenverwijzingvaneenhuisartsnodig.Overopnameineenziekenhuisofggz-instelling beslisteenspecialist.Envoormedicijnen(zelfzorgmiddelenuitgezonderd)hebjeeen receptvaneenartsnodig.VoorlangdurigezorghebjeeenindicatievanhetCentrum IndicatiestellingZorg(CIZ)nodig.HetCIZverzorgtdeindicatiestellingvoordeWet langdurigezorg(Wlz).

Wieindiceertwelkezorg? Indetabelziejewiewelkezorgindiceert.

Wieindiceert

Wet

Soortzorg Zorgverzekeringswet

Voorhuisartsenenkele andereprofessionals

Tijdelijkekortdurende opnameverpleeghuis

Medischspecialistische zorg

Opnameziekenhuisofggz

Thuiszorg

Medicijnen

Voorallevormenvan langdurigezorgineen instellingofthuis: somatisch,psychiatrisch, (psycho)geriatrisch, verstandelijkebeperking

Allerleivormenvanhulp enondersteuninginen ronddeeigenwoning

Tip

Geenindicatienodig

Huisartsofmedisch specialistziekenhuis

Huisarts

Medischspecialist

Indicatie wijkverpleegkundige

Opreceptvaneenarts

CentrumIndicatiestelling Zorg(CIZ)

Wetlangdurigezorg

Gemeentevia

Wmo-consulent,cq. cliëntondersteuner

Gemeenteviajeugdteam ofCentrumvoorJeugden Gezin

Wetmaatschappelijke ondersteuning

Jeugdwet

Probeeraltijdeerstteachterhalenvolgenswelkewetdezorggefinancierdwordten vervolgenswelkeindicatieprocedurevoordiewetgeldt.

3.3AanvraagprocedureWmo

Hetstrevenisdatmensenmeteenzorgvraagzolangmogelijkthuiskunnenwonen. Wiethuiswoontenhulpofondersteuningnodigheeftennietinaanmerkingkomt voorvergoedingviadeWlz,zorgverzekeringofeenandereverzekering,kanviade gemeenteeenberoepdoenopdeWetmaatschappelijkeondersteuning.

AanvraagprocedureWmo.

DeprocedurebijdegemeenteheetnietzoalsbijhetCIZ ‘indicatie’,maargewoon ‘aanvraag’ engaatalsvolgt:

• DezorgvragerofnaastemeldtzichaanbijhetWmo-loketvandegemeente.

• DeWmo-consulent(ofanderedeskundige)vandegemeentemaakteenafspraak vooreengesprekmetdezorgvrager,thuisofinhetgemeentehuis.Indevolksmond wordtdithet ‘keukentafelgesprek’ genoemdalshetbijiemandthuisplaatsvindt.

• DeWmo-consulentmaaktbinnentienwerkdageneenverslagvanhetgesprek, metdaarindesituatievandezorgvragereneenvoorstelvoorpassendeoplossingen, enstuurtditnaardezorgvrager.

• Dezorgvragerkanhetverslaglezenenhetbijakkoordondertekendterugsturen.

• Daarnabeslistdegemeentewelkevoorzieningenperwanneereninwelkevorm wordenverstrektenwelkeeigenbijdragewordtgevraagd.

Maatwerkvoorzieningen

DeWmomaakthetmogelijkommaatwerkteleverenvooriedereindividuele zorgvrager.VoorbeeldenvanvoorzieningendiedegemeenteviadeWmokan aanbieden:

• algemeen:boodschappendienst,maatschappelijkeopvang,maaltijdservice, personenalarm

• vervoer:scootmobiel,rolstoel,aanpasseneigenauto,regio-ofrolstoeltaxi

• maatwerk:begeleidingnaarwerk,huishoudelijkehulp,individuelebegeleiding, dagbesteding,aanpassingenaandewoning.

Indepraktijk

HetechtpaarGroothuiswoontineenwoon-zorgcentrum.Mevrouwkrijgt verpleeghuiszorgopbasisvaneenCIZ-indicatievoorlangdurigezorg.Ellais verpleegkundigeeneerstverantwoordelijkevoormevrouw.Meneer,81jaar,heeftnog geenzorgnodig.OpeendagzegtmeneertegenElladathijnietgoedmeerdestraat opdurftomboodschappentedoenofeeneindjetewandelen.Hijisbangdathijvalt envraagtaanEllaofhijeenrollatorkankrijgenvanhetzorgcentrum.Zijnvrouwheeft erimmersookeen.Diewilhijechternietgebruiken,omdatzijnvrouwhemzelfnodig heeftenomdathijderollatordansteedsopnieuwmoetafstellen.

Ellalegtmeneeruitdatmevrouweenverpleeghuisindicatieheeft,waarbijook hulpmiddelenwordenvergoed.Zedenktooknietdatdezorgverzekeringvoormeneer eenrollatorvergoedt,omdatdienietmeerinhetbasispakketzit.Zeadviseertmeneer omerzelfeentekopenoftehurenbijeenthuiszorgwinkel.Meneerlegtuitdathijdat welzouwillen,maardatditnietkanvandeAOWeneenkleinpensioentje.Dan adviseertEllameneeromnaarhetWmo-loketvandegemeentetegaaneneen vergoedingaantevragenviadeWmo.Ellalegthemuithoehijdatkanaanpakken.

Hulpinnaturaofpgb

Meestalkandezorgvragerkiezenvoorhulpinnaturaofeenpersoonsgebondenbudget (pgb).Bijhulpinnaturawordtdehulpgegevendooraanbiederswaarmeedegemeente eenovereenkomstheeft.Diedeclarerenrechtstreeksbijdegemeente.Hetvoordeel isdatdezorgvragergeenadministratieverompslompheeft.Hetvoordeelvaneen pgbisdateenzorgvragerzelfhulpkaninkopenenkankiezenbijwie.Hetnadeelis denauwkeurigeurenadministratiedievooreenpgbnodigis.Enalsdezorgvrager werkgevervandehulpverlenerwordt,krijgthijooktemakenmet(loon)administratie voordeBelastingdienst.

Arbeidsovereenkomstbijeenpgb

Indevolgendegevallenissprakevaneenarbeidsovereenkomsttussenzorgvrageren hulverlener:

• Dehulpverlenerisnietindienstvaneenorganisatie

• éndehulpverlenerkomtminimaalvierdagenperweeklangs(alishetmaareen halfuurtje)

• éndehulpverlenerisgeenfamilie.

Hetgevolgisdatdezorgvrageraanwerkgeversverplichtingenmoetvoldoen,inclusief hetinhoudenenafdragenvanloonbelastingenpremiesvolksverzekeringen.Ook moetdezorgvrageruiteraarddebijbehorendeadministratiebijhouden.

3.4AanvraagprocedureCIZ

DeWetlangdurigezorgisbedoeldvoormensenmeteenchronischeziekteofbeperking dieblijvendzorgentoezichtnodighebben.Omervoorinaanmerkingtekomen,heb jeeenindicatienodigvanhet CentrumIndicatiestellingZorg (CIZ).Hiervoorgeldtde volgendeindicatieprocedure:

• ErwordteenaanvraagingediendbijhetCIZdoordezorgvrager,eennaasteofeen zorgprofessional(bijvoorbeeldhuisartsofwijkverpleegkundige).

• DeprofessionalsvanhetCIZonderzoekendeaanvraag:zebekijkenhetmedisch dossierenhetzorgplanenvoereneengesprekmetdezorgvrager.

• NaongeveerzeswekenstuurthetCIZhetindicatiebesluitnaardezorgvrager.

• Het zorgkantoor verzorgthiernadeverdereuitvoeringvanhetbesluit.

Inhetbesluitstaandevolgendegegevens:

• dedatumvaningang

• voorwelkesectorhetbesluitgeldt

• hetzorgprofiel:hoeveelzorg(lees:budget)geïndiceerdisvoorpersoonlijke verzorging,verpleging,begeleidingenzonodigbehandeling.

AanvraagprocedureCIZ-indicatie.

Leveringsvormen

Alshetverantwoordis,kandezorgvragerervoorkiezenomthuisteblijvenwonen. Hijofzijkanookkiezenvoorvolledigezorgineeninstelling.Hiervoorhanteerthet zorgkantoordriezogenoemdeleveringsvormenvandezorg:

• volledigpakketthuis(vpt):volledigonderverantwoordelijkheidvanéén zorgaanbieder

• modulairpakketthuis(mpt):zorgdoorverschillendeWlz-zorgaanbieders

• persoonsgebondenbudget(pgb):zorgzelfinkopen.

Eencombinatievandeeltijdzorgineeninstellingmeteenmptofpgbthuisisook mogelijk.

Overbruggingszorg

NadathetCIZeenindicatiebesluitheeftvastgesteld,ishetmogelijkom overbruggingszorgthuistekrijgenalsereenwachtlijstisvoordeinstelling.Dezezorg wordtdanalvergoedvanuitdeWlz.

Wetzorgendwang

HetCIZbesluitookoverdeindicatievoortoepassingvanonvrijwilligezorginhetkader vandeWetzorgendwang(Wzd).Deprocedurehiervoorkanapartgevolgdworden oftegelijkmetde ‘gewone’ aanvraagvooreenCIZ-indicatie.Naonderzoekenalsaan

devoorwaardenisvoldaan,stelthetCIZeenbesluitop.Ditheeteen‘besluittotopname enverblijf’.HetCIZverzorgtookdeprocedurevooreenrechterlijkemachtigingalsde zorgvragernietonvrijwilligopgenomenwilworden.

Gecombineerdeaanvraag

MeneerPolat,eenmanvan77jaar,woondetotvoorkortzelfstandigenzonder beperkingen,totdathijeenhersenbloedingkreeg.Naopnameopderevalidatieafdeling vaneenverpleeghuisblijktdatdehersenbloedinggeenlichamelijkeschadeheeft veroorzaakt,maarweleenernstigevormvanvasculairedementie(dementiealsgevolg vaneenhersenbeschadiging).Hierdoorheeftmeneerzorgenblijvendtoezichtnodig opeengeslotenafdelingvaneenverpleeghuis.Despecialistouderengeneeskunde vraagtnaoverlegmetdekinderenvanmeneerPolatenhetteameenCIZ-indicatie aanvoorlangdurigezorgenmeteeneenindicatievoortoepassingvandeWetzorg endwang.

3.5ZorgprofielenCIZ

BijhetindicatiebesluitwijsthetCIZeenzorgprofieltoe.Een zorgprofiel iseen beschrijvingvandezorgbehoefte.HetCIZonderscheidtdaarbijzevensectoren:

• Verplegingenverzorging(V&V)

• Verstandelijkgehandicapt(VG)

• Lichtverstandelijkgehandicapt(LVG)

• Lichamelijkgehandicapt(LG)

• Zintuiglijkgehandicapt,auditiefencommunicatief(ZGaud)

• Zintuiglijkgehandicapt,visueel(ZGvis)

• GGZ,B-groep(GGZ-B)

Inelkesectoriseronderscheidtussenverschillendeniveausinzorgzwaarte.Als voorbeelddezorgprofielenvoordesectorverstandelijkgehandicapt(VG):

• VGWonenmetbegeleidingenverzorging

• VGWonenmetbegeleidingenintensieveverzorging

• VGWonenmetintensievebegeleidingenintensieveverzorging

• VGWonenmetintensievebegeleiding,verzorgingengedragsregulering

• VG(Besloten)wonenmetzeerintensievebegeleiding,verzorgingen gedragsregulering

• VGWonenmetbegeleidingenvolledigeverzorgingenverpleging.

Uitwerkingvandezorgbehoefte

Bijelkniveauzorgbehoeftehoorteenuitgebreideuitwerkingvanwatdiezorgbehoefte inhoudt.Hetvoertteveromhieralleprofielenenzorgbehoeftenuittewerken.

Gedetailleerdeuitwerkingenvanalleprofielenenzorgbehoeftenkunjevindenop internet.

Omeenindruktekrijgenziejeinhetvoorbeeldeengedetailleerdeuitwerkingvande indicatieVGWonenmetbegeleidingenintensieveverzorging.

Uitgewerktzorgprofiel

HetuitgewerktezorgprofielVerstandelijkGehandicaptWonenmetintensieve begeleiding,verzorgingengedragsregulering

Decliëntenfunctionerensociaal(zeer)beperktzelfstandigenzijnintensief begeleidingsbehoeftig,vanwegeeenverstandelijkehandicap(functiestoornis) gecombineerdmetgedragsproblematieken/ofpsychiatrischeproblematiek.De begeleidingisvaakindividueelenstructuurbiedend,gerichtophetregulerenvande gedragsproblematiekenopveiligheid.Erwordengrenzengestelddooranderen.Er issprakevaneenvoorspelbareinvullingvandedagenvanvasteleefregels.

Veiligheidsrisico’svoordebegeleiderszijnbeperkt.

Ophetgebiedvansocialeredzaamheidhebbendecliëntentenaanzienvandemeeste aspectenhulpofovernamevantakennodig.Metnamebijhetuitvoerenvan complexeretaken,hetregelenvandedagelijkseroutineenhethuishoudelijkleven isvanwegegedragsproblematiekovernamevantakennodig.

Tenaanzienvandepsychosociale/cognitievefunctieshebbencliëntenvaakhulp, toezichtofsturingnodig.Metnameophetgebiedvanconcentratie,geheugenen denkenkanzelfssprakezijnvancontinubehoefteaanhulp,toezichtofsturing.

DecliëntkanADLveelalzelfuitvoeren,maariemandandersmoetweltoezienof stimulerenofsomshelpen.

Tenaanzienvanmobiliteitisdoorgaansgeenhulpnodig,somsweltoezichten stimulatiebijhetverplaatsenbuitenshuis.

Bijdezecliëntenisdoorgaansgeensprakevanverpleging.

Erissprakevanstructurele,vaakcumulatievegedragsproblematiek.Decliënten hebbenhierdoorvaakofcontinubehoefteaanhulp,toezichtofsturing.Decliënten vragenvanhunomgevingcontinugrotealertheidvanwegemanipulatief,dwangmatig, ontremdenreactiefgedrag.

Erkomtregelmatigpsychiatrischeproblematiekvoorbijdezecliënten.Ditkanzowel actiefalspassiefofwisselendvanaardzijn.

Deaardvanhetbegeleidingsdoelisdoorgaansgerichtopstabilisatieofontwikkeling.

Dedominantegrondslagvoorditcliëntprofielismeestaleenverstandelijkehandicap (functiestoornis).

Bron:integraalovergenomenvande RegelinglangdurigezorgbijdeWlz.

VergoedingnietaltijdviadeWlz

NietelkzorgprofielwordtbetaaldvanuitdeWlz.Zospreekjebijvoorbeeldbijmensen meteenlichtverstandelijkebeperkingookvaneen ‘laagprofiel’.Laagbetekentindit geval:lichtezorgenbegeleiding.DeWlzbetaaltweldezorgvoorzorgvragersmeteen laagprofieldieineeninstellingwonen.Maaralszorgvragersmeteenlaagprofiel ervoorkiezenthuistewonen,moetenzeaankloppenbijdegemeentevoor ondersteuningvanuitdeWmoeneventueelbijdezorgverzekeraarvoorbehandeling, verpleging,verzorgingofbegeleiding.DeWlzvergoedtdanniets.

Tenslotte

DezorgprofielenzijnvoorhetCIZeenhulpmiddelomdejuistezorgzwaartemet bijbehorendetarievenvasttestellen,maarindepraktijkwerkjezelfnooitmet zorgprofielen.Datzouhethokjesdenkenwelheelergindehandwerken.Jewerkt metmensenmeteenziekteofbeperking,dieondersteuningnodighebben,zonder datjedaareenstickertjeopkuntplakken.Welishetbelangrijkomveranderingenin dezorgzwaarteindegatentehouden.Alsdeondersteuningsbehoefteessentieelen structureelverandert,kanditaanleidingzijnomeenherindicatiebijhetCIZaante vragen.Bespreekditmetdezorgvrager,naastbetrokkenenenhetbehandelteam.

VooreenuitgebreidoverzichtvandeleveringsvormenvanondersteuningviadeWlz kunjeterechtopdewebsitevanhetZorginstituut.

3.6Kritischeberoepssituatie

Zorgvrager

MevrouwDeBie(82)heeftvasculairedementie.Zewoontnogthuisenkrijgt’sochtends en ’savondshulpvandethuiszorg.IndeochtendbezoektmevrouwDeBiede dagbesteding.Zewordtdanmeteenbusjeopgehaaldenrond13:00uurweer thuisgebracht.DemanvanmevrouwDeBieisvijfjaargeledenoverledenendekinderen wonenzo’n150kmverderop.Zekomennietvaaklangs,maarvindenhetwelheel belangrijkdathunmoederzelfstandigblijftwonen.

Casus

VerpleegkundigeNoaisnetterugvanzwangerschapsverlof.Vanochtendgaatzesinds langetijdweernaarmevrouwDeBie.Daaraangekomenschriktze:watismevrouw cognitiefhardachteruitgegaanenwatisheteenrommelinhuis!

NoabeltErica,dedochtervanmevrouwDeBie,omhaarzorgenteuiten. ‘Ishetniet verstandigeromdeproceduretoteenopnameinhetverpleeghuistegaanvolgen?’ oppertze.Ericawordtgelijkergboos:waarbemoeitNoazichmee?!Zeverteltdatze sindskortmoederindegatenhoudenmetcamera’sendathetthuiswonenopdeze maniernogprimagaat.ElkeavondrondzesuurbeltEricahaarmoederomtezeggen datzemoetgaaneten,endethuiszorghelpthaarmetdeochtend-enavondzorg.Niks aandehanddus,volgensErica.ZewenstNoaeenprettigedagenbeëindigthet telefoongesprek.

Noaisverbouwereerd.Zekijktnogeensomzichheenenzucht.

Dilemma

WatdoetNoa?

1.NoakijktnaofmevrouwDeBieeenhogereindicatiekankrijgen,zodatzethuis kanblijvenwonen.

2.NoablijftaansturenopopnamevanmevrouwDeBieineenverpleeghuis.

3.7Verdieping

Dewettenmetbijbehorendeondersteuningenfinancieringzijningewikkeld.Voor zorgvragersdieondersteuningnodighebben,ishetvaaklastigomhetjuistelokette vinden.Ennietalleenvoorzorgvragersishetlastig.Ookprofessionalshebbenervaak grotemoeitemee.HetministerievanVWSheefteenwebsitevoorzorgvragersen professionalsdiekanhelpenomhetjuistelokettevinden.

OpdewebsiteRegelhulpkunjehetjuisteloketkuntzoeken.

Verticalestructuur

Ookalsjehetjuisteloketweettevinden,kunneneraltijdnogproblemenzijn.De huidigestructuurisverticaal.JekuntdevierwettenZvw,Wlz,WmoenJeugdwetzien alsvierverticalekolommen:vierdomeinenmetelkeigenwetgeving,vormenvan ondersteuning,indicatiesenfinancieringuitverschillendebronnen.Binneneendomein ishetvoorzorgvragersenprofessionalsmeestalwelduidelijk.Deproblemenontstaan alsdeondersteuningsbehoefteofleeftijd(Jeugdwet)veranderteneenzorgvrager overzoumoetenvanhetenedomeinnaareenanderdomein.

Ditveroorzaaktproblemenoptweegebieden:

• uitwisselingvangegevens

• degeldstroom.

Uitwisselingvangegevens

Deuitwisselingvangegevenstussendomeineniseenprobleemdatallangspeelt.Er ismomenteelgeenjuridischegrondslagomdenoodzakelijkepersoonsgegevens domeinoverstijgendtedelen,teverzamelenenteverwerken.Hetisdebedoelingdat deWetaanpakmeervoudigeproblematiekinhetsociaaldomein(Wams)ditprobleem (gedeeltelijk)gaatoplossen.In2023isereenwetsvoorstelnaardeEersteKamer gestuurd.

Degeldstroom

Eenvolgendprobleembijdeovergangvanhetenedomeinnaarhetandereisde financiering.

Vandeenewetnaardeandere

EenthuiswonendezorgvragerheeftondersteuningvanuitdeWmo.Dezorgvraagwordt echtersteedsintensieverenhetwordttijdomeenCIZ-indicatievoordeWlzaante vragen.OphetmomentdatdezorgvragerdeCIZ-indicatieaanvraagt,isde ondersteuningsbehoeftealintensiever.DeWmoheeftgeenmiddelenomdeze ondersteuningtefinancieren.DeWlzheeftdiemiddelenwel,maarkanopbasisvan dewetgevinggeenondersteuningineenanderdomeinfinancieren.Ditiseenprobleem gedurendedeperiodedatdenoodzaakvooreenCIZ-indicatieduidelijkisenvoorhet feitelijkeindicatiebesluit.Ditduurtminimaalzesweken.Alshetoméénzorgvrager gaat,ishetnogwelteoverzienenoptelossen.Maarhoegroterdegemeente,deste groterdekansdatditbijmeerzorgvragersspeeltendaarmeeookeengroterprobleem is.

SoortgelijkeproblemenspelenookbijdeovergangvandeJeugdwetnaardeWmoof Wlz,metdatverschildaterbijdeJeugdweteenhardeleeftijdsgrensiswaaropde zorgvragerovermoetvanhetenedomeinnaarhetandere.Waarbijdeovergangvan deWmonaardeWlzsomsnogwelspeelruimteis,isdieerbijdeJeugdwetvanwege dehardegrensveelminder – hoewelerindepraktijksteedsmeerexperimentenzijn meteengroterespeelruimtebijdeleeftijdsgrens.

Horizontalegeldstroom

Watishetprobleem?Alsjegoedkijkt,ziejedatindeverticalestructuurdezorgvrager vandomeinmoetwisselen.Dezorgvragervolgthetdomeinmetbijbehorende financiering.Datkaneenongewensteonderbrekingindecontinuïteitvande ondersteuningopleveren.Hetisnietintegraal.Hetzoubeterzijnalsnietdezorgvrager hetdomeinmoetvolgen,maaromgekeerd:degeldstromenvolgendezorgvrager.De zorgvragerenzijnzorgbehoeftestaancentraal.Ditwordtook persoonsvolgendezorg genoemd.Tip:zoekopinternetnaar"persoonsvolgendezorg".

Jesnaptwaarschijnlijkweldatditeenzeercomplexeingreepis.Dewettenmoeten aangepastwordenenhetzelfdegeldtvoordehelefinanciëlehuishoudingdiebijdie wettenhoort.Totdatditgebeurt,werkenbetrokkenenaanandereoplossingen:

• beteresamenwerkingtussendedomeinen

• experimentenmetpersoonsvolgendezorg

• vooralookkennisdelen,zodateenondersteunerbijvoorbeeldnietalleen gespecialiseerdisindeWmo,maarookindeWlzenanderewetten.

Cliëntondersteuners

Gemeentenzijnverplichtomcliëntondersteuningaantebieden.Ditdoendemeeste gemeentenindevormvaneenofmeer onafhankelijkecliëntondersteuners. Onafhankelijkecliëntondersteuningiseengratisgemeentelijkevoorziening,die bestemdisvooriedereendievragenheeftoverlevensdomeinenalszelfstandigleven, zorgenondersteuning,participatie,wonen,onderwijsenwerkeninkomen.Iedere gemeenteiswettelijkverplichthierintevoorzien.Hetdoelvancliëntondersteuning isomervoortezorgendatdeinwonerpassendeondersteuningofzorgkrijgt(Movisie, 2017).

Zoalsverwachtlopencliëntondersteunersooktegendeproblemenaandiezich voordoenbijdeovergangvandeenewetnaardeandere.Hetiscomplexe problematiek.ZozijnerzorgvragersdieleveninhetgrijzegebiedtussendeWmoen deWlz.ZehebbennogeenkeuzeofzewelvandeWmonaardeWlzwillen.Maardat isgeeneenvoudigekeuze.

WmoofWlz?

AspectendieeenrolspelenbijdekeuzevoorWmoofWlz:

• contractzorgaanbieders

NietiederezorgaanbiederdieisgecontracteerddoordegemeentevanuitdeWmo heeftookeenWlz-contractmethetzorgkantoor.Ditkanbetekenendateen zorgvragerdezorgvandehuidigezorgaanbiedernietkanbehoudenbijovergang naardeWlzendatmenopzoekmoetnaarnieuwezorgaanbieders.

• maximumfinanciering

Wlz-zorgprofielenkenneneenfinancieringsplafond,watbetekentdatereen maximumvergoedingisvoordezorgdievanuitdeWlzwordtgeleverd.Ditkanzelfs betekenendaterbinnendeWlzminderfinanciëleruimteisdanbinnendeWmo (incombinatiemetdezorgverzekering).

• maximumtarieven

Bijeenpersoonsgebondenbudget(pgb)binnendeWlzzijndezorgkantorenook gehoudenaanmaximumtarievenvoorzorgverleners.Dezekunnenlagerzijndan detarievendievanuitdegemeentebetaaldworden.Voorsommigezorgverleners kanditeenredenzijnomdezorgnietvoorttewillenzetten.

• eigenbijdrage

DeeigenbijdrageindeWlzkanaanzienlijkhogerliggendandeeigenbijdragein deWmo.Ditisafhankelijkvaniemandsinkomenenvermogen.Sommigemensen komenhierpasachteralszijdeoverstapnaardeWlzalgemaakthebben.Opdat momentisergeenwegterugnaarzorgenondersteuningvanuitdeWmo.Isde keuzeeenmaalgemaakt,dangeldtdeWlz.

Experimentenmetkoplopergemeenten

Ombeterteanticiperenopdeproblematiekbijdeovergangvanwettenheeftde VerenigingvanNederlandseGemeenten(VNG)hetinitiatiefgenomenommet ondersteuningvanMovisieeenprojecttestartenonderdenaam ‘Koploperproject’. In2021zijn21nieuwekoplopergemeentenaandeslaggegaanomdebekendheid, kwaliteitenhetaanbodvanonafhankelijkecliëntondersteuningteverbeteren.Samen metdeeerdergestartegemeentenzijnerin2021113koplopergemeenten.

Dekoplopergemeentenwerkenaanverschillendeexperimenten:

• overbruggingscoachvoordezorgvrager:gespecialiseerdeondersteuningbijde overgangvanWmonaarWlz(indepraktijkvanhetexperimentwarenhetvooral professionalsdiedehulpvaneenoverbruggingscoachinschakelden,insituaties waarindezorgvragertussendewalenhetschipviel)

• samenwerking:stimulerenenintensiverenvandesamenwerkingtussen cliëntondersteunersvandeWmoendievandeWlz

• deskundigheidenkennis:meerscholingentrainingvoordecliëntondersteuners metbetrekkingtotdeovergangvanWmonaarWlzenkennisvanelkaarswetgeving en(on)mogelijkheden

• lokalenetwerken:het(meer)activerenvanlokalenetwerken,zodat cliëntondersteunersvandeWmoendeWlzelkaarbeterkennenenelkaar makkelijkerkunnenbenaderenvooradvies

• domeinoverstijging:experimentenmetpersoonsvolgendezorg.

OpdewebsitevanMovisievindjeuitgebreidereinformatieoverhetKoploperproject.

3.8Begrippen

Care

Behandelingenzorgalsgenezingnietmogelijkis.

CentrumIndicatiestellingZorg(CIZ)

InstantiediedeindicatiegeeftvoorlangdurigezorgdieonderdeWlzvalt.

Cure

Behandelingenzorggerichtopgenezing.

Derdelijnszorg

Zorgdiespecialistischerisdantweedelijnszorg.

Eerstelijnszorg

Zorgdievooriedereendirect,meestalzonderverwijzing,toegankelijkis.

Hulpinnatura

BijdeWmo:ondersteuningdoorprofessionalsmetwiedegemeenteeencontract heeft.Zedeclararenrechtstreeksbijdegemeente.

Indicatie

Toestemmingom(zorg)kostentemaken.

Tweedelijnszorg

Gespecialiseerdezorgwaarvooraltijdeenverwijzingnodigis.

Onafhankelijkecliëntondersteuner

Eenfunctionarisvandegemeentediegratisondersteuningbiedtaanburgersmet vragenoverlevensdomeinenalszelfstandigleven,zorgenondersteuning,participatie, wonen,onderwijs,werkeninkomen.

Persoonsvolgendezorg

Hetbudgetverhuistmetdezorgvragermeealsdieovergaatvandeenewet(budget) naareenanderewet.

Zorgkantoor

InstantiediehetindicatiebesluitvanhetCIZuitvoert.

THEMA4 WOONVORMENENVOORZIENINGEN

Inhoudthema

• Vanweggestopttotmiddenindesamenleving

• Mogelijkhedenvoorouderen

• Mogelijkhedenbijeenlichamelijkebeperking

• Mogelijkhedenggzenverstandelijkebeperking

• Mogelijkhedenindekraamzorg

• Desocialekaart

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

• Begrippen

HetdoelvanhetNederlandsezorgsysteemisdatzoveelmogelijkmensenmeteen aandoeningofbeperkingzolangmogelijkthuiskunnenblijvenwonen.Alsdatniet meerlukt,zijnervooralledoelgroepenveelkleinschaligewoonvormeninallerlei verschillendewoonomgevingen.Dezewoonvormenhebbenzoveelmogelijkde kenmerkenvaneennormalewoning:eenhuiskamereneetkamer,eenkeuken,een badkamerenvooriederezorgvragereeneigen(slaap)kamer.Degroepsgrootteineen kleinschaligewoonvormvarieertvanviertotongeveerachtzorgvragers,afhankelijk vandegrootteenbouwvandewoning.Naastwoningenvoorpermanentverblijfzijn erallerleivoorzieningenvoorkortverblijf,variërendvaneendagtotenkeleweken.

Zorgvragersdieergenswonen,hebbentemakenmetallerleiprofessionalseninstanties ophetgebiedvanwonenenondersteuning.Welkedatzijn,verschiltpersectoren doelgroep.Hetishandigvoordezorgvragerenvoorjouomeenoverzichttehebben vanprofessionalseninstantieswaarmeejeregelmatigtemakenhebt.Ditnoemje eensocialekaart.

4.1Vanweggestopttotmiddenindesamenleving

Hetisnognieteenszolanggeledendathetverblijfininstellingenertotaalanders uitzag.Daaromvolgthiereenkorteterugblikaandehandvandriedoelgroepen,zodat jeweethoedehuidigewoonvormentotstandzijngekomen:

• mensenmeteenpsychiatrischestoornis

• mensenmeteenverstandelijkebeperking

• ouderen.

Mensenmeteenpsychiatrischestoornis

Mensenmeteenpsychiatrischestoorniswerdentotdejarenzeventigopgenomenin instellingen,buitenhetzichtvandesamenleving.Ooitheettendezeinstellingen ‘krankzinnigengesticht’,indevolksmond ‘gekkenhuis’.Hetzegtallesoverhoemen toendachtovermensenmeteenpsychiatrischestoornis.NadeTweedeWereldoorlog veranderdedenaamin ‘psychiatrischeinstelling’.Nogwatlaterheettehet ‘psychiatrischcentrum’.

Andereinzichten

Indejarenzestig – detijdvandedemocratiseringennieuwenormenenwaarden –begonookindepsychiatriedediscussieoverdekwaliteitvanzorg.Totdatmoment leefdenpatiënteningrotegroepenopevengroteafdelingenensliepenzeinslaapzalen metvaakveertiganderensamen.Zebrachtendedagdoorineenstoel,vaakinsaaie kledingvandeinstelling,versuftdoormedicijnen.

Nieuwemedicijnen,therapieënenvooralinzichtenhebbengeleidtoteen menswaardigerbestaan.Depatiëntmetzijnmedischongeneeslijkestoornisen onmogelijkhedenstondnietlangercentraal.Demedischebenaderingwasnietlanger leidend,maardemensmetzijnbeperkingenenvooralmogelijkhedenkwamcentraal testaan.Groteafdelingenwerdengaandewegopgesplitstinkleineleefgroepen. Uiteindelijkleiddendeinspanningenaanheteindvandevorigeeeuwtotveel kleinschaligewoonvormenmiddenindesamenleving.Levenbinnendemurenvan eeninstellingheet ‘intramuraal’.Levenbuitendemurenvaneeninstellingheet ‘extramuraal’.Daaromwordtdeovergangnaarkleinschaligewoonvormeninwijken endorpenook extramuralisering genoemd.

Mensenmeteenverstandelijkebeperking

Deontwikkelingenbijmensenmeteenverstandelijkebeperkingzijnvergelijkbaar metdieindepsychiatrie.Zijwerdenlangetijdgehuisvest(lees:opgeborgen)in instellingendieindebossenverscholenlagen.Aanvankelijkheettenze ‘zwakzinnigengesticht’ enlater ‘zwakzinnigeninrichting’.Ookwarenerpsychiatrische centrametaparteafdelingenvoorzwakzinnigen.Erwarendriemedischediagnoses: idioot,imbecielendebiel,vergelijkbaarmetwatwevandaagdedagkennenalszeer ernstig,ernstig/matigenlichtverstandelijkbeperkt.Zwakzinnigheidwerdgezienals eenmedischprobleem,metalsgevolgdatdeaandachtuitgingnaardebeperking, nietnaardemogelijkheden.Medischgezienwaszwakzinnigheidimmerseen ongeneeslijkeziekte.

Ruimvijftigjaargeledensliepenmensenmeteenpsychiatrischestoornisnogsamenin groteslaapzalenzonderprivacy.

Nieuweinzichtenvanafdejarenzestig

Netalsindepsychiatrieontstondenindejarenzestignieuweinzichteninbehandeling enbegeleiding.Mensenmeteenverstandelijkebeperkingwerdennietlangergezien alseenmedischprobleem.Erkwamruimtevoorgedragswetenschappers.Hetaccent kwamteliggenopdemogelijkhedenjeteontwikkelen,opgedragsveranderingen eenmenswaardigbestaanmiddenindesamenleving.Zoontstondenvanafdejaren zeventigookvoormensenmeteenverstandelijkebeperkingnieuwe,kleinschalige vormenvanwonen.Debegeleidingveranderdeinondersteuningbijdewoonvormen ofthuis,alsdezorgvragernogbijzijnouderswoonde.

Ouderen

TotvlaknadeTweedeWereldoorlogwarenerweinigvoorzieningenvoorouderen. Dezorgvoorouderenwasietsvoorfamilieleden,liefdadigheidenkerken;specifieke instellingenvoorouderenwarenerniet.Indestedenzagjesoms ‘oudeliedenhuizen’. Derijkenkochteneenkleinewoningineenhofje.Pastijdensdewederopbouwwerden erbejaardentehuizengebouwd.Zokondendeouderenmeteenookwoonruimte vrijmakenvoorjongegezinnen.Ineenbejaardentehuiswerdvanallesaangeboden: recreatie,maaltijdenenhulpindehuishouding.Verzorgingwaserniet.Toende bejaardentehuizenvanafdejarentachtigweerverdwenen,ofveranderdenin verzorgingshuizen,wasergeenoplossingmeervoordeenormevraagnaarwoningen. Ditprobleemwerddeelsopgelostdoorhetbouwenvanseniorenwoningenin woonwijken.

Verzorgingshuizen

Doorhettoenemendeaantalouderen – zekregensteedsbeteremedischezorgen werdensteedsouder – namdedrukopdebejaardentehuizentoe.Ouderenkregen meerbehoefteaanzorg.Uiteindelijkveranderdenvanafdejarentachtig bejaardentehuizenlangzamerhandinverzorgingshuizen.Ookwerdenernieuwe verzorgingshuizengebouwd.Veelverzorgingshuizenhaddenookaanleunwoningen – hierkondenouderenzelfstandigwonenengebruikmakenvandefaciliteitenvan hetverzorgingshuis.Eenvandenadelenwasdatouderensteedsmoestenverhuizen alshunzorgbehoefteveranderde:vanaanleunwoningnaarverzorgingshuis,van verzorgingshuisnaarverpleeghuis.Bovendienwerddezorgonbetaalbaar.In2004 ontkoppeldedeoverheidwonenenzorgenmoestenoudereninverzorgingshuizen hetwoongedeelte(dehuur)zelfgaanbetalen.Zoverdwenenaanhetbeginvandeze eeuwdemeesteverzorgingshuizen.Zewerdenwoon-zorgcentradieverschillende woonvormenenzorgopmaataanbieden.Ouderenkunnendaardoorlangeropéén plekblijvenwonen.

Verpleeghuizen

Verpleeghuizenzijnerpasvanafdejarenzestig.Ouderenmeteenlichamelijke aandoeningbleventotdanvaaklangineenziekenhuis.Ouderenmeteenpsychische aandoening(zoalsdementie)werdenopgenomenineenpsychiatrischcentrum.

In1965werdheteersteverpleeghuisvoor ‘psychischgestoordebejaarden’ geopend, eenvoorlopervanwatlaterhetspecialismepsychogeriatriezouworden.Ookhette langeendustedureverblijfvanouderenineenziekenhuiskwamonderdruktestaan. Dezorgdiedeouderenodighadinhetziekenhuiswasvaakteintensiefomweernaar huistekunnen.Zoontstondenverpleeghuizen,eerstmetalleensomatischeafdelingen. Kortdaarnawerdendemeesteverpleeghuizengecombineerd somatisch/psychogeriatrisch.Veelverpleeghuizenhebbenookrevalidatieafdelingen, dieoverigensnietalleenvoorouderenzijn.Ookbijverpleeg-enverzorgingshuizen ontstondenaanheteindvandevorigeeeuwkleinschaligerleefgroepen,meteeneigen kamervooriederezorgvrager.

Woon-zorgcentrum

MetdeinvoeringvandeWetopdelangdurigezorgin2015ishetbegripverzorgingshuis officieelverdwenen.Deoverheidheefthetvanafdanoverwoon-zorgcentrumof woon-zorgcomplex(zie:regelhulp.nl).Erzijnookveelwoon-zorgcentramet gecombineerdeverpleeghuiszorg.Indepraktijkwordthetbegripverzorgingshuisnog steedsgebruikt.Veelinstellingenzijnindertijdgebouwdalsverzorgings-ofverpleeghuis enstaaninhunomgevingnogsteedszobekend.

Recenteontwikkelingen

Hethuidigebeleidisgerichtopzolangmogelijkthuiswonenindevertrouwde omgevingofeenomgevingwaarjejethuisvoelt,waarjegezienwordtenonderdeel vaneengeheelbent,waarjejeeigenregiehebtenzoveelmogelijkjeeigenlevenkunt leiden.Ookdecriteriavoorvergoedingvanzorgineenverzorgingshuiswerden zwaarder.Hierdoorisdebezettinginveelverzorgingshuizenflinkgedaald.Sommige verzorgingshuizenzijnmeteenafbouwbezig,anderewordenviafusieofnieuwbouw onderdeelvaneenwoon-zorgcentrum.Ookzijnerverzorgingshuizendieeendeelvan hungebouwgeschikthebbengemaaktvoorverpleeghuiszorg,meestalvoormensen metdementie.

Bijnieuwbouwgaatmentegenwoordigweluitvanechtewoon-zorgcentrameteen gecombineerdaanbodvanverpleeghuiszorg,verzorgingshuiszorgenzelfstandige ouderenwoningen.Ookkomenersteedsmeergrotekoepelorganisatiesdie woon-zorgcentrabeherenopverschillendelocaties.Vaakhebbenzeookeenaparte takvoorthuiszorg,waardoorzeeenbreed,geïntegreerdaanbodineenstadofregio kunnenleveren.

4.2Mogelijkhedenvoorouderen

Demogelijkhedenvoorouderenomergenstewonenzijnbijnaonbegrensd,hoewel nietaltijdvooriedereeneventoegankelijk.Eenopsommingkandanooknooitvolledig zijn.Eendeelvandewoonvormenisgebaseerdopeigenkeuzesvanouderen.Een anderdeelwordtbepaalddoordebehoefteaanzorgenondersteuning.

Veelvoorkomendewoonvormen

Naastthuisblijvenwonen,aldannietmetmantelzorgofthuiszorg,komendevolgende woonvormenveelvoor:

• zelfstandigeseniorenwoningofaanleunwoning

• serviceflat

• mantelzorgwoningofzorgunit

• kangoeroewoning

• gestippeldwonenenharmonicawonen

• beschermdwoneninkleinewooneenheden

• woon-zorgcentrum.

Zelfstandigeseniorenwoningofaanleunwoning

Voorouderendienietdirectintensieveondersteuningnodighebben,zijner seniorenwoningen.Ditzijnkleinerezelfstandigewoningenineenwijk,bijvoorkeur gemengdmetgezinswoningen.Ofhetzijnappartementenineenzogenoemde seniorenflat.Inzo’nflatisdanookeenontmoetingsruimteomietstevierenofvoor gezelligheidsactiviteiten.Ookiservaakeenlogeerkamerwaarbezoekkanovernachten.

Erzijnookzelfstandigeseniorenwoningendiebijeenwoon-zorgcomplexhoren.Dat noemje aanleunwoningen.Hetvoordeelvaneenaanleunwoningisdatbewoners tegenbetalinggebruikkunnenmakenvanfaciliteitenvanhetwoon-zorgcentrum. Denkaanmaaltijdeninhetrestaurant,activiteitenbijwonenofgewoonelkaar ontmoeten.Zorgzitnietinhetpakketvandeaanbiedervansenioren-en aanleunwoningen.Wiezorgnodigheeft,moetdatopdezelfdemanierregelenalseen regulierthuiswonendezorgvrager.

Serviceflat

Een serviceflat isvoorwatbetreftvoorzieningenvergelijkbaarmetdevoorzieningen vanhetvroegerebejaardentehuis.Jekunter,meestalvanaf50jaar,eenappartement huren.Jebetaaltdanhuureneentoeslagvoordeservice.Deservicebestaatinelk gevaluiteenvoorschotopdeenergierekening,schoonmaakalgemeneruimtes, liftonderhoudenzovoort.Welkeservicenogmeerwordtgeboden,verschiltper aanbieder;bijvoorbeeldeenkapper,pedicure,winkeltje,restaurantinhetcomplex eneenaanbodvanontspanningsactiviteiten – welallemaaltegenbetaling.Ookbij serviceflatsiseventuelezorgnietinbegrepenenmoeteenbewonerdiezelfregelen.

Wonenineenserviceflatisvrijprijzigendaardoorishetvoorveelouderenniet weggelegd.Dehuurvooreenkleinappartementbegintbij € 800(normvrijesector 2023)endeservicekostenbedragentussende € 500ensomswel € 1000permaand. Daarkomendandegewonekostennogbij,zoalsmaaltijden,wasverzorgen,internet, telefoon,tv,(zorg)verzekeringeneneigenappartementschoonmaken.

Levensloopbestendigewoningen

Steedsmeerverschijnener levensloopbestendigewoningen.Ditzijnwoningendie voorzieningenhebbendiehetmogelijkmakenomerzolangmogelijkteblijvenwonen. Jekunteralgaanwonenophetmomentdatjenoggeenzorgvraaghebt.Bij voorzieningenkunjedenkenaan:

• verlaagdedrempelsofgeendrempels

• inloopdouche

• slaapkamerofbadkameropdebeganegrond

• beugels/steunen

• aangepastekeuken

• aangepastebadkamer

• betereverlichting

• antislipvloer

• automatischedeuropener.

Levensloopbestendigewoningenzijngoedterealiserenbijnieuwbouw.Veelouderen wonenechterinwoningendienietlevensloopbestendiggebouwdzijnenwaarbij aanpassingentecomplexzijn.Daaromheeftdeoverheideind2022een stimuleringsregelinginhetlevengeroepenominelkgevalgemeenschappelijkeruimtes inappartementencomplexenlevensloopbestendigtemaken.

Onlinevindjemeerinformatieoverdestimuleringsregelinglevensloopbestendige gemeenschappelijkeruimtes.

Ondersteuningbijseniorenwoningen

Mensendieineenseniorenwoningwonenendieextrazorgofondersteuningnodig hebben,krijgendieafhankelijkvandebehoefteopdriemanieren:

• viaderegulierethuiszorg

• viadeWmo/gemeente

• viaeenpersoonsgebondenbudgetmetCIZ-indicatie.

Ditgeldtinprincipeookvoormensendieineenaanleunwoningbijeen woon-zorgcentrumwonen.Zijkrijgendusineersteinstantiegeenverzorgingof verplegingvanuithetwoon-zorgcentrum.DatkanwelveranderenbijeenCIZ-indicatie.

Mantelzorgwoningofzorgunit

Een mantelzorgwoning iseenkleine,verplaatsbarewoningdieindetuinoftegen eenmuurvaneenbestaandewoninggeplaatstkanworden.Zozijnzorgvrageren mantelzorger(s)steedsinelkaarsnabijheidenheeftiedertochzijneigenprivacy.Een mantelzorgwoningkunjevergelijkenmeteentuinhuisjemeteenzit-/eet-/slaapkamer, eenbadceleneenkeukenblokje.Mantelzorgwoningenzijntekoopoftehuur.

Een zorgunit isookverplaatsbaar,maarveelkleinerdaneenmantelzorgwoning.Een zorgunitisgeschiktvoorzorgvragersdiepermanentbedlegerigzijn.Erisalleeneen slaapkamereneenbadcel.

Eenmobielemantelzorgwoning.

Kangoeroewoning

Een kangoeroewoning iseenwoningmettweezelfstandigewooneenhedenonder ééndak.Zehebbenelkeeneigeningang.Somsisereenafsluitbaretussendeurtussen dewoningen.Hetisdebedoelingvaneenkangoeroewoningdatééneenheidwordt bewoonddooriemandmeteenzorgvraagendeanderewoningdooreenmantelzorger. Hetgaatmeestalomeenbestaande,groterewoning,diewordtverbouwdtot kangoeroewoning.Tegenwoordigziejeooknieuwbouwwoningendievoorbereidzijn alskangoeroewoning.Inallegevallenisoverlegmetdegemeentenodig,methetoog opdenoodzakelijkevergunningenvoorwonenen(onder)verhuur.

Gestippeldwonenenharmonicawonen

Gestippeldwonenenharmonicawonenzijnwoonvormenwaarmensenmeteen zorgvraagzelfstandigwonenineencomplexdatookmensenzonderzorgvraag huisvest.Bij gestippeldwonen wonendemensenmeteenzorgvraagverspreiddoor hetgebouwtussenanderen.Bij harmonicawonen wonenmensenmeteenzorgvraag geclusterdbijelkaar,bijvoorbeeldopéénverdieping.

Beschermdwoneninkleinewooneenheden

Kleinschaligewooneenhedenkunjevindenineenstadswijkofdorp. Beschermd wonenwilzeggen:24/7verzorging,verplegingenbegeleiding.Somswordenbestaande woningengekoppeldenverbouwdofwordenzespeciaalvoorditdoelnieuwgebouwd. Zobestaanerookhofjesmetaanelkaargebouwdekleinschaligewooneenhedenvoor mensenmetdementie.

Woon-zorgcentrum

Een woon-zorgcentrum kentdriesoortenaanbodvoorwonenincombinatiemet zorg:

• Verzorgingshuiszorg:basisverzorging,zonodigverpleging,behandelingdoorde eigenhuisarts.

• Daarnaasthebbenveelcentraeenafdelingvoorrevalidatie:intensieveverzorging, verpleging,begeleidingenbehandelingdoorgespecialiseerde(para)medici.

• Vaakvindjeerookeenofmeerafdelingenvoorsomatischeenpsychogeriatrische verpleeghuiszorg:intensieveverzorging,verpleging,begeleidingenbehandeling doorgespecialiseerde(para)medici.

Overhetalgemeenzijndezorgvragersverdeeldinkleinewoon-/leefgroepen(circa zestottienpersonen)metiedereeneigenslaapkamer,badkamereneen gemeenschappelijkehuis-eneetkamerenkeuken.Revalidatieisnietbedoeldvoor langdurigverblijfendevoorzieningendaarzijndoorgaansvergelijkbaarmetdiein eenziekenhuis.

Voorzieningenkortdurendverblijf

Naastmogelijkhedenompermanenttewonen,zijnervoorouderendevolgende mogelijkhedenvoortijdelijkverblijf:

• dagopvangbijeenwoon-zorgcentrum:enkeledagenofdagdelenperweek;het aanbodbestaatonderandereuitontspanning,bewegingofgeheugentraining

• logerenineenwoon-zorgcentrummetverzorgingenverpleging,bijvoorbeeldom demantelzorgtijdelijkteontlastenofbijziekenhuisopnamevaneen partner/mantelzorger

• nachtopvangbijeenwoon-zorgcentrum:vooralsiemand ’snachtsondersteuning nodigheeft,dienietopeenanderemanierteregelenis

• noodbedden:vooracuteproblemenalsdezorgthuisechtnietmeerkanenerwel eenindicatieisvoorverpeeghuis-ofverzorgingshuiszorg;hetnadeelvaneen noodbedisdatergeenvrijekeuzeisendatzo’nplekookverderwegkanzijn

• zorghotel:tijdelijkverblijfmetverzorgingenverpleging,bijvoorbeeldomte herstellennaeenziekenhuisopname,voortijdelijkeontlastingvanmantelzorgers, vooroverbruggingtussenthuiseneenwoon-zorgcentrumalsdaarnoggeenplaats is,ofgewoonvooreenweekjevakantiemeteenpartner

• hospice:voorzorgvragersindelaatstemaandenvanhetleven.

Tenslotte

Naastdegenoemdewoonmogelijkhedenzijnernogveelandereinitiatievenen experimenten.Veelvandieinitiatievenzijngerichtopmogelijkhedenomcollectiefte wonen;bijvoorbeelddoorhetsplitsenvangrotewoningenintweeofmeerdelen.

OpdewebsitevanOmslag, ‘ServicepuntAnderswonen,Andersleven’,vindjeveel actueleinitiatievenenontwikkelingenophetgebiedvanwonenvoorouderen.

4.3Mogelijkhedenbijeenlichamelijkebeperking

Iemandmeteenlichamelijkebeperkingkanthuisblijvenwonenofvoordevolgende woonmogelijkhedenkiezen:

• woon-zorgcentrum

• beschermdwoneninkleinschaligegroepswoningen.

VoormensendieredelijkzelfstandigkunnenwonenmetADL-ondersteuningendie afentoeverzorgingofverplegingnodighebben,zijnerzogenoemde ADL-woningen. Ditzijnwoningenmetéénverdieping,aangepastvoorrolstoelgebruik.Ookisde woningviaeenalarmeringssysteem24/7directverbondenmeteenhulppost.

Kleinschaligewoongroepenzijnnaastvoorzieningenvoorlichamelijkebeperkingen aangepastaandegemiddeldeleeftijdvandedoelgroep.Immers,nietallemensen meteenlichamelijkebeperkingzijnsenioren.

Mogelijkhedenbijeenzintuiglijkebeperking

Totzintuiglijkebeperkingenhorenauditieveenvisuelebeperkingen:doofheidof slechthorendheidenblindheidofslechtziendheid.Mensendiemeteenzintuiglijke beperkingzijngeboren,ofdezeinhunvroegejeugdhebbengekregen,hebbeninde loopvandetijdgeleerdommethunbeperkingteleven.Zijkunnendanookmetweinig ofgeenondersteuningzelfstandigwonen.Ditgeldtnietvoormensendiedebeperking oplatereleeftijdhebbengekregenenvoormensendiedaarnaasteenverstandelijke beperkinghebben.Dezemensenwonenoverhetalgemeeninkleinegroepenmet dezelfdebeperkinginbeschermdewoonvormenmetverzorging,verplegingen begeleiding.Dewoningenzijnaangepastaandebeperkingvandedoelgroep.

Wonenmetzintuiglijkebeperking

Woningenvoormensenmeteenzintuiglijkebeperkingzijnaangepastmetspeciale voorzieningen;bijvoorbeeldeenringleidingvoorslechthorendenennaastgeluidook lichtsignalenvoordedeurbelofalshetetenoptafelstaat.Voormensenmeteen visuelebeperkingkunjedenkenaanaudioapparatuurvoorvoorleesboeken, gebruikmakenvangrotelettersoficonenbijinstructies,zorgenvoorvrije doorlooproutesenmeubelsnietsteedsverplaatsen.En,nietonbelangrijk,medewerkers hebbennaasteenzorg-ofwelzijnsopleidingeenspecialetraininggehadomtekunnen omgaanmetdebeperkingenvandedoelgroep.

4.4Mogelijkhedenggzenverstandelijkebeperking

Dewoonmogelijkhedenvoormensenmeteenverstandelijkebeperkingeneen psychiatrischestoorniszijnnagenoeggelijk:

• begeleidzelfstandigwonen

• wonenineeninstellingvoormensenmeteenzeerernstigechronischebeperking, dieintensieveverzorging,verpleging,begeleidingenbehandelingkrijgen

• kleinschaligbeschermdwonenophetterreinvaneeninstellingofineenwijkmet 24/7verzorging,verpleging,begeleidingenzonodigbehandelingvanuiteen instelling.

Begeleidzelfstandigwonen iseentussenvormtussenvolledigzelfstandigwonenen beschermdwonen.Dezorgvragerwoontzelfstandigenverzorgtzichzelf,maarkrijgt eenpaarkeerperweekbegeleidingenkanzonodigeenprofessionaloproepen.De enezorgvragerzalnooitzonderdiebegeleidingkunnen,terwijleenanderezichzodanig kanontwikkelendatvolledigzelfstandigwonenmogelijkis.Somskaneenzorgvrager overgaanvanbeschermdwonennaarbegeleidzelfstandigwonen.Ookhetomgekeerde gebeurt:alsbegeleidzelfstandigwonennietlukt,gaatiemandnaareenbeschermde woonvorm.

Voorzieningenkortdurendverblijf

Voormensenmeteenpsychischebeperkingzijnerdevolgendemogelijkhedenvoor kortdurendverblijf:

• dagactiviteitencentrum

• tijdelijkeopnamevoorbehandelingenverplegingineeninstelling

• tijdelijkeopnamevoorbehandelingenverplegingopdepsychiatrischeafdeling vaneenalgemeenziekenhuis(PAAZ)

• crisisplaatsbijeeninstellingofPAAZbijacute,ernstigeproblematiek.

Deduurvaneentijdelijkeopnamevarieertvanenkelemaandentoteenjaaroflanger.

Dagactiviteitencentrum

Eendagactiviteitencentrum,afgekorttotDAC,biedtmogelijkhedenvoordagbesteding. Onderprofessionelebegeleidingkaneendeelnemerleren,ontspannenofbegeleid werken.Hetdoeliszinvolletijdsbestedingenpersoonlijkeontwikkeling,rekening houdendmetdemogelijkhedenenhetniveauvandedeelnemers.Eenspecialevorm vandagbestedingisde zorgboerderij,waardeelnemershelpenbijactiviteiteninen rondeenboerderij.

Erzijnapartedagactiviteitencentravoormensenmeteenverstandelijkebeperking enmensenmeteenpsychiatrischestoornis.EenDACbevindtzichineendorpofstad ofophetterreinvaneeninstelling.

Indepraktijk

Pauliseenmanvan45meteenlichttotmatigverstandelijkebeperkingeneenlichte visuelebeperking.Hijheeftaltijdthuisgewoondindeveiligeomgevingbijzijnouders. OnlangsiszijnvaderoverledenennukanzijnmoederdezorgvoorPaulnietmeer aan.Hijisdaaromeenpaarwekengeledenverhuisdnaareenbeschermdewoonvorm.

Kirstenisverpleegkundigeenwerktalsbegeleiderbijdebeschermdewoonvormvan Paul.ZeheeftPaulextraaandachtgegevenomhemteondersteunenbijhetwennen aandenieuwesituatie.Datheeftgewerkt,wantPaullijktgoedgewendenhijheeft zijnplaatsindegroepgevonden.Maarhijklaagtweloveréénprobleemendatis verveling.Hijwasthuisgewenddatzijnoudersdagelijksveelactiviteitenmethem deden.

Kirstendenktdateendagactiviteitencentrumbezoekeneengoedeoplossingis.Ze legtPauluitwateenDACisendathijeropproefnaartoekanomtekijkenofhet bevalt.DatideespreektPaulwelaanenKirstenneemtcontactopmethetDACom eenafspraaktemaken.

4.5Mogelijkhedenindekraamzorg

Dekraamzorgkentgeenwoonvormen,maarwelvoorzieningenvoortijdelijkverblijf. Naastthuisbevallenzijnerdevolgendemogelijkhedenvoorbevallenbuitenshuis:

• ziekenhuis,onderbegeleidingvaneengynaecoloogenalleenopmedischeindicatie

• poliklinischbevallen

• geboortecentrum

• kraamhotel.

Bevalleninhetziekenhuisgebeurtonderbegeleidingvaneengynaecoloogofklinisch verloskundigeenisalleenmogelijkmeteenmedischeindicatie.Kraamzorgwordt gegevendoorverpleegkundigenvoorzolangdeopnamevandemoederduurt.

Poliklinischbevallen

Poliklinischbevallen isbevallenineenvandeverloskamersvaneenziekenhuis. Kenmerkenvanpoliklinischbevallenzijn:

• Dekraamvrouwweetvantevorendatzenaarhetziekenhuisgaatenkanzicherop voorbereiden.

• Medischepijnbestrijdingismogelijk.

• Deeigenverloskundigebegeleidtdebevalling(behalvebijmedische pijnbestrijding).

• Medischehulpvoormoederenbabyisdichtbijalseronverhooptcomplicaties optreden.

• Nadebevallingkandevrouwweersnelnaarhuis.

Enkelenadelenvanpoliklinischbevallen:

• Desfeerismeerklinischendusminderhuiselijk.

• Dezwangeremoeternaartoeterwijlzealweeënheeft.

• Deverzekeraarvergoedtnietaltijdallekosten.

Desfeerbijeenpoliklinischebevallingisminderhuiselijk.

Geboortecentrum

Een geboortecentrum iseenzelfstandiggebouwdatuitsluitendenvolledigisingericht voorbevallingenenkortenazorg.Dekenmerkenvanbevallenineengeboortecentrum zijn:

• Hetisdichtbijeenziekenhuisingevalvancomplicaties.

• Eriseenmeerhuiselijkesfeer.

• Deeigenverloskundigebegeleidtdebevalling.

• Erzijnlichtevormenvanpijnbestrijdingmogelijk.

• Somsishetmogelijklangerteblijvennadebevallingendaarookkraamzorgte krijgen.

Nadelenvanbevallenineengeboortecentrum:

• Netalsbijpoliklinischbevallenmoetdezwangereernaartoeterwijlzealweeën heeft.

• Deverzekeraarvergoedtnietaltijdallekosten.

Kraamhotel

Ookeen kraamhotel iseenopzichzelfstaandgebouwdatuitsluitendenvolledigis ingerichtvoorbevallingenennazorg.Hetheeftveelwegvaneengewoonhotel;erzijn bijvoorbeeldsuitesmeteeneigenbadkamer.Ookkaneenpartnerblijvenslapenen eten.Demogelijkhedenvaneenkraamhotelomtebevallen,komenverderingrote lijnenovereenmetdievaneengeboortecentrum.

Tweeverschillenzijn:

• Eenkraamhotelligtvaaknietindedirectenabijheidvaneenziekenhuis.

• Moederenkindkunnenerlangerblijvenenerwordtdanookkraamzorggegeven.

Eenkraamhotelisdaaromeengoedeoplossingvooriemanddiebijvoorbeeldmidden ineenverhuizingofverbouwingzit,alshetthuisergonrustigisofalsiemandinhet buitenlandwoont,maarlieverinNederlandbevalt.

4.6Desocialekaart

Hetisnatuurlijknietverkeerddaterheelveelorganisaties,verenigingenen professionalszijndieietsvoordezorgvragerennaastenkunnenbetekenenophet gebiedvanwonenenzorg.Hetnadeelisdatjijsomsdoordebomenhetbosnietmeer ziet,omnogmaartezwijgenvaneenzorgvrager.Eenoplossingdaarvoorisdesociale kaart.Een socialekaart iseenpapierenofdigitaaloverzichtvanallemogelijke instantiesenprofessionalsineenplaatsofregio,waaropjijofeenzorgvragereen beroepwiltdoen.Jekunt,eventueelsamenmeteenzorgvrager,eensocialekaart makendiezorgvragerszelfkunnengebruiken.Bijminderzelfstandigezorgvragers maakjeeensocialekaartvoorjezelf,collega’s,familieenanderebetrokkenen.Je kunteenalgemenesocialekaartmakenofeensocialekaartvoorspecifieke doelgroepen.Denkaaneensocialekaartvoormensendieslechtziendzijn,ofeenvoor mensenmetpsychischeaandoeningen.Devormvandesocialekaartisvrij.Jekunt bijvoorbeeldeencontactenappofeenpapierenadresboekjegebruiken,maarook eenspreadsheet.Dieheeftalsvoordeeldatjemakkelijkkuntselecterenensorteren.

Watneemjeopopdesocialekaart?

Voorbeeldenvaninstantiesenprofessionalsdiejeopdesocialekaartkuntopnemen:

• woningbouwverenigingofandereverhuurder

• storingsdienstenvoorwonenenenergie

• instantiesvoorhuur-enanderetoeslagen

• gemeentelijkeinstanties,zoalsWmo-loket,contactcliëntondersteuners,buurthuis, wijkteamsenzovoort

• eerstelijnsprofessionals:huisartsenpraktijk,apotheek,fysiotherapeut,diëtist, logopedist

• kapper,pedicure

• sport-,ontspannings-enhobbyverenigingenen-clubs.

Informatiebronnenvoordesocialekaart

Omeensocialekaartsamentestellenmoetjeeerstzelfopzoeknaardeinformatie. Daarvoorhebjedevolgendemogelijkheden:

• websites

• papierenofdigitalegemeentegidsen

• informatievoorspecifiekedoelgroepen:(gespecialiseerde)instellingen, koepelorganisaties,kenniscentra,patiënten-ofcliëntenverenigingen, beroepsverenigingen,internetforums.

Handighulpmiddel

EenerghandighulpmiddelisdedigitalesocialekaartvanDiSKopinternet.(DiSK staatvoorDigitaleSocialeKaart.)Vuldepostcodeinenjekrijgtadressenophetgebied vanwerkeninkomen,zorgenwonen,jeugdenopvoeding,cultuurenontspanning enzovoort.Jekuntselecterenopwerkveldenhulpvraag.

4.7Kritischeberoepssituatie

Zorgvrager

Joshua(28jaar)woontzelfstandigineenkleinebovenwoninginhetcentrum.Hijis tienjaargeledengediagnosticeerdmetschizofrenie.Indezeperiodeishijvierkeer langdurigopgenomengeweestinverbandmetpsychoses,waarbijhijzichzelfen anderensomsingevaarbracht.Hijisingesteldopmedicatieenheeftpsycho-educatie encognitievegedragstherapieondergaan.Joshuakaninmiddelsredelijkinschatten hoehetmethemgaatenwanneerhijuitbalansraakt.Delaatstekeerheefthijzich netoptijdlatenopnemenenbehandelen.Hetwas–netalsintweevoorgaandesituaties – eenvrijwilligeopname.Joshuakomtuiteengezinvandriekinderen,vanwiehijde jongsteis.MetzijnoudstebroerBjornheefthijhetbestecontact.Bjorniszijneerste contactpersoon.

Casus

Joshuageefttijdenshetontslaggesprekaandathijweerzelfstandigwilwonen.Hij willievernietzoveelzorgmeerenvoeltzichopzijnvingersgekeken.Tijdensdeopname heefthijimmerslatenziendathijinzichtinzijnziektebeeldheeftenzelfwelkan

aangevenwanneerhetnietgoedgaat.Hijwilgraagterugnaardeplekwaarhijvoor deopnameookwoonde:naarzijnkleinebovenwoning,gelegenineenoudpandin hetdrukkecentrum.

Joshua’sregiebehandelaarHarmenbroerBjorndenkendaarandersover.Zijzijn bangdatJoshuazichteveelterugtrekt,waardoorhijgeïsoleerdraaktenbuitenhet zichtvandezorgraakt.Mogelijkkrijgthijdannietoptijddebehandelingdiehijnodig heeftenmoethijnogeenkeeropgenomenworden.Zijmakenzichzorgenomhet sociaalwelbevindenvanJoshua.Zijwillengraagdathijnaareencomplexgaatwaar hijbegeleidkanwonen.Inditcomplexisdagelijksbegeleidingaanwezig.Joshuazou hiereenappartementkunnenkrijgen.

EnerzijdswilzowelHarmalsBjornhemeenkansgevenomweerzelfstandigtewonen. Joshuaisimmersnogjong,heefteengoedziekte-inzichtenheeftalmeermaals vrijwilligaangekloptbijdehulpverlening.Anderzijdslijkthetzedusookonverstandig.

ZebesluiteningesprektegaanmetJoshua.

Dilemma

WelkadviesgevenHarmenBjornaanJoshua?

1.HarmenBjornadviserenJoshuaomterugtegaannaarzijnappartement.

2.HarmenBjornadviserenJoshuaomnaareenappartementmetbegeleidwonen tegaan.

4.8Verdieping

Bijhetwoningaanbodkunjeonderscheidmakentussen:

• regulierwoningaanbod

Ditishetaanboddatvooriedereentoegankelijkis.Allezelfstandigewoonvormen dieinditthemaaanbodzijngekomen,vallenonderhetreguliereaanbod.Wie zorgnodigheeft,moetdatapartregelen.Erisduseenkostenscheidingvanwonen enzorg.Alsdehuurstijgt,heeftdatgeeninvloedopdezorgkostenenomgekeerd.

• regulierwonenineeninstelling(inclusiefkleinschaligewoonvoorzieningendiede instellingbeheert)

DitistoegankelijkvooriedereenmeteenCIZ-indicatie.Inditgevalisergeen scheidingvankostenvoorwonenenzorg;devergoedingiséénbedrag.Zorgvragers betalendusnietapartvoorwonenenzorg.

• particulierwoningaanbod

Ditisnietvooriedereentoegankelijkenerisbijnaaltijdsprakevanscheidingvan kostenvoorwonenenvoorzorg.

Particulierwoningaanbodmetzorg

Dedoelgroepvanhetparticuliereaanbodvoorkleinschaligwonen,aldannietmet zorg,bestaatuitwelgesteldemensen.Datisookwelnodig,wantjemoetalgauw denkenaanenkeleduizendeneuro’spermaand.Dezevormvanparticulieraanbod komtalmeerdanhonderdjaarvoorenbestaatnogsteeds.Hetprincipeisalsvolgt: eeninvesteerderofondernemerkoopteenvillaofandergrotergebouwenverbouwt dittotdrieofmeerluxeappartementenmeteenkeukeneneengemeenschappelijke ontmoetingsruimte.Deeigenaarbeheerthetpandofneemteriemandvoorindienst. Debewonerbetaalthuurplusservicekosten.Servicekostenzijnonderanderekosten voorenergie,schoonmaakappartement,onderhoud,maaltijden,wasverzorging, eenvoudigezorgenondersteuningenpersoneelskosten.Ookvoorhuishoudingen eenvoudigeverzorgingisvastpersoneelindienst.Deeigenaarbiedtook ontspanningsactiviteitenaan.

Hetdoelvandeaanbiedersiscommercieel:zebeleggenhungeldenwillenwinst maken.Ditwiloverigensnietzeggendathettenkostezougaanvandekwaliteitvan zorg.Particuliereaanbiedersmoetenaandezelfdekwaliteitseisenvoldoenalsreguliere zorgaanbieders.

Ontwikkelingen

Tweeontwikkelingenhebbengroteinvloedophetparticuliereaanbod:

• ontwikkelingenindezorg

• ontwikkelingenindemarkt.

Ontwikkelingenindezorg

Hetbeschrevenconceptwerktgoedzolangdebenodigdezorgenondersteuning eenvoudigblijven,maardatistegenwoordignietmeeraandeorde.Hetaantalouderen neemttoeendezorgwordtcomplexer.Vaakishetnodigdatdeskundigzorgpersoneel 24/7aanwezigis.Datisvoorkleinschaligeparticulierewooneenhedennietmeer efficiëntteorganiseren.Uiteindelijkmoeteenbewonerdantochnaareenregulier woon-zorgcomplexendatisnietdebedoelingvanzolangmogelijkthuiswonen.Als erdaneenpartnerachterblijft,ishetmaardevraagofdiealleendemaandelijkse lastenkanopbrengen.

Daarnaastzietdeoverheiddebewonersalsthuiswonend.Ditbetekentonderandere datdehuisartsverantwoordelijkisvoordemedischezorg.Maaralsdiecomplexer wordt,heeftdehuisartsnietdekennisdieeenspecialistouderengeneeskundewel heeft.Daarnaastkanheteentezwarebelastingwordenvoordecapaciteitvande huisartsenpost.Eenoplossingis(gedeeltelijke)samenwerkingmeteenspecialistin eennaburigregulierwoon-zorgcentrum.

Omdatdeoverheiddebewonersalsthuiswonendziet,geldenvoorhendezelfde mogelijkhedenalsvoorregulierwonendezorgvragers.ZekunneneenCIZ-indicatie opbasisvandeWetlangdurigezorgkrijgen;bijvoorbeeldindevormvaneenvolledig pakketthuis(vpt).

Ontwikkelingenindemarkt

Deontwikkelingenindeouderenzorghebbenookinvloedopdemarktvoorparticulier wonen.Tweeontwikkelingenzijn:

• fusies

• nieuwedoelgroepen.

Fusies

HoeweldemeerintensievezorgvergoedwordtvanuitdeWlz,ishetvoordezeer kleinschaligeparticuliereaanbiedersondoenlijkomdezorgefficiëntteorganiseren. Ditleidttotfusiesenanderesamenwerkingsverbandentussenkleinschaligeparticuliere aanbieders.Ditisoverigensnietandersdanbijregulierezorgaanbieders,dieook fusieszijnaangegaanomefficiëntertekunnenwerken.Somsleidenfusiestotgrote organisaties,vergelijkbaarmeteenwoon-zorgcomplex,dieparticulierwonenmet allerleisoortenzorgaanbiedenoplocatiesverspreidoverhetland.Somsiserook eenzorghotelvoortijdelijkverblijfinhetpakket.

EenvoorbeeldvaneengroteparticuliereaanbiedervanwonenenzorgisDomus Magnus.Kijkvooreenindrukopdewebsite.

Nieuwedoelgroepen

Oorspronkelijkrichttenparticuliereinvesteerderszichopde(zeer)hoge inkomensgroepen.Tegenwoordigontstaanerooknieuweinitiatievenwaarbij investeerdersnietalleennieuwewoonvormenaanbieden,maarzichookrichtenop dewathogeremiddeninkomens.

OnderzoekSCP

HetSociaalenCultureelPlanbureau(SCP)heeftin2019naonderzoekeenuitgebreid rapportuitgebrachtoverparticulierwonenmetzorg.Hetonderzoekheeftonder anderegeleidtoteenaantalbeleidsvragenwaaraanbieders,gemeentenenoverheid eenoplossingvoormoetenbedenken(SCP,2019).

Toenemendecomplexiteitzorgvraag

Departiculierewoon-zorgheeftinmiddelseenstructurelepositieingenomen,waarvan een(nunog)bescheidenaandeelouderenmetzorgbehoeftegebruikmaakt.Datvraagt omstructureleaandachtinbeleid.

Enkeleaandachtspunten:

• Nieuweaanbiedersvanparticulierewoon-zorgvoorouderenrealiserenzichvaak onvoldoendedatzorgvragenvanouderenindeloopdertijdheelcomplexkunnen worden.Daarvoorisvoldoendeexpertisenodig,bijvoorbeeldvanspecialisten ouderengeneeskundeengespecialiseerdverpleegkundigpersoneel.Bovendien moetdehuisvestinggeschiktzijn.Starterszoudendaaropbetervoorbereidkunnen worden,zodatzijhiermeevantevorenrekeninghouden.Wellichtisinditkader ookenigesturingvanuitdelokaleoverheidmogelijkalseennieuweondernemer plannenvoorbestaandofnieuwvastgoedmaakt.Ookkannagedachtwordenover devraaghoebestaandewoon-zorgaanbiedersdietegenditknelpuntaanlopen, geholpenkunnenworden,zodatzijinstaatblijvenhunbewonerseengoede kwaliteitvanlevenengoedezorgtebieden.

• Daarnaastisheteenaanbevelingomgoednatedenkenoverderegionale afstemmingvanvraagenaanbodenzichaftevragenofreguliereenparticuliere aanbiederselkaarnietverdringen.Gemeentenenzorgkantorenzoudendaarmeer alertopmoetenzijn.Alseennieuweaanbiedermethetzorgkantoorafspreektom eenbepaaldaantalplaatsenmetWlz-zorgteleveren,kanditbetekenendateen andere – bijvoorbeeldeengrotereguliere – organisatieminderplekkenendusook minderfinancieringkrijgt.Datzoutenkostekunnengaanvanhetspecialistische aanbod,datvaakalleeningroteregulieresettingskanbestaan.

• Huisartsenkunnendecomplexezorgvragenvanouderennietaltijdaaneneris danookbehoefteaaneenbeterebeschikbaarheidvanspecialistische ouderengeneeskunde,waarvanookbewonersvanparticulierewoon-zorggebruik kunnenmaken.Ditisookinhetbelangvanouderendienoghelemaalzelfstandig wonenendie – doordatouderenlangerthuisblijvenwonen – complexere zorgvragenkunnenhebben.Ineenkennissyntheseoverdezorgaanthuiswonende ouderenwerdditbenoemdalseenvandeknelpuntenindehuidigeouderenzorg (DeKlerketal.,2019).Datvraagtookomgoedeinbeddingindelokalezorgketen.

• Tegelijkertijdzouparticulieraanbodjuistkunneninspelenopregionalebehoeften alsereentekortontstaatinhetvoorzieningenniveau,bijvoorbeeldinkrimpregio’s engebiedenmetveelvergrijzing.Enkelezorgondernemersstellendatzijdoorhun kleinschaligeeninnovatieveorganisatiesinstaatzijnomvoormindergelddezelfde ofzelfsbeterezorgtebiedendanreguliereorganisaties.Alsdatzois,zoude ouderenzorgzeergebaatzijnbijdezeorganisaties.Ermoetdanookaandacht wordenbesteedaandekosteneffectiviteitvanparticulierewoon-zorg,bijvoorbeeld ineenonderzoeknaarwenselijkheidenhaalbaarheidvankleinschaligewoon-zorg.

HetvolledigerapportkunjevindenopdewebsitevanhetSCP.

4.9Begrippen

Aanleunwoningen

Seniorenwoningbijeenwoonzorgcomplex.

ADL-woning

Woningenmetéénverdiepingenaanpassingenvoormensenmetlichamelijke beperkingen.

Begeleidzelfstandigwonen

Woonvormtussenvolledigzelfstandigwonenenbeschermdwonen.Dezorgvrager woontzelfstandigenverzorgtzichzelf,maarkrijgteenpaarkeerperweekbegeleiding enkanzonodigeenprofessionaloproepen.

Beschermdwonen

Kleinschaligewooneenhedenmet24/7verzorging,verplegingenbegeleiding.

Dagactiviteitencentrum

Centrumdatmogelijkhedenbiedtvoordagbesteding.

Extramuralisering

Overgangnaarkleinschaligewoonvormeninwijkenendorpen.

Geboortecentrum

Gebouwvoorbevallenenkortenazorgdichtbijeenziekenhuis.

Gestippeldwonen

Mensenmeteenzorgvraagwonenineenappartementencomplexverspreidtussen anderebewoners.

Harmonicawonen

Mensenmeteenzorvraagwonenineengrotercomplexbijelkaar,bijvoorbeeldop éénverdieping.

Kangoeroewoning

Woningdiebestaatuittweezelfstandigewoningen,waarvandeenebedoeldisvoor eenzorgvragerendeanderevooreenmantelzorger.

Kraamhotel

Vergelijkbaarmeteengeboortecentrum,maarnietaltijddichtbijeenziekenhuisen metmeerservicemogelijkheden.

Levensloopbestendigewoningen

Woningenmetvoorzieningenenaanpassingendiehetmogelijkmakenomerzolang mogelijkteblijvenwonen.

Mantelzorgwoning

Kleine,verplaatsbarewoningwaardooreenzorgvragerdichtbijeenmantelzorger kanwonen.

Poliklinischbevallen

Bevallenineenverloskamervaneenziekenhuis.

Serviceflat

Hoogbouwvoorouderenmetgemeenschappelijkeruimtes,voorzieningenen activiteiten.

Socialekaart

Papierenofdigitaaloverzichtvanprofessionalseninstantiesinderegio.

Woon-zorgcentrum

Wonenincombinatiemetverschillendesoortenbehandeling,verplegingenverzorging.

Zorgboerderij

Specialevormvandagbestedingwaarbijdedeelnemershelpenbijactiviteiteninen rondeenboerderij.

Zorgunit

Verplaatsbarewoon-/zorgruimte,kleinerdaneenmantelzorgwoning.

THEMA5 VISIE,MISSIEENBELEID

Inhoudthema

• Visie,missieenkernwaarden

• Visie

• Kernwaarden

• Beleid

• Verdieping

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

Voorjoualsverpleegkundigeishetbelangrijkdatjedevisie,dekernwaardenende missievandeorganisatiekentwaarjevoorwerkt.Alsmedewerkervandezeorganisatie draagjenamelijkdevisievandeorganisatieuitwanneerjezorgbiedtaanzorgvragers, enwerkjeaandehandvandekernwaarden.Hetbeleidgeeftjerichtlijnenhoejedeze visiehetbestindepraktijkkunttoepassen.

5.1Visie,missieenkernwaarden

Elkeorganisatieheefteenmissieeneenvisie,enmeestalookkernwaarden:

• De missie geefthetbestaansrechtvaneenorganisatieweerenbeschrijftwaarom deorganisatiedoetwatzijdoet.Eenziekenhuisheeftdoorgaansalsmissiehet leverenvanzorg.Eenmissieisonveranderlijk.

• Een visie beschrijftdeidealenenambitiesvoordetoekomstvaneenorganisatie. Eenvisiegeeftweerwelkebijdragedeorganisatieaandemaatschappijwilleveren. Zokaneenthuiszorgorganisatiedevisiehebbenomdezelfredzaamheidvan mensenteversterken.Eenvisiegeeftdaaromookdetijdgeestweerenkannaeen aantaljaarveranderen,alsdetijdgeestverandert.Eenmissiegeeftvooralaanwát eenorganisatiedoetenwatzewilbereiken(bijvoorbeeldhetleverenvanzorg), terwijleenvisieaangeefthóeeenorganisatievanplanisomdemissieterealiseren.

• Kernwaarden omschrijvendeidentiteitvandeorganisatie.Zebenadrukkenwaar deorganisatievoorstaatenwatzijdagelijkswilwaarmaken.Kernwaardengeven aanwelkehoudingenwelkgedragervandemedewerkerswordtverwachtinhet omgaanmetelkaarenmetdezorgvragers.

HetMaasstadZiekenhuisRotterdam

HetMaasstadZiekenhuiswildekwaliteitvanlevenvanpatiëntenverbeteren.Wijdoen datvakkundigenzorgzaam.

Alsvisie:

Doortopklinischeentopreferentezorgtebiedenwaarbijopleiden,kwaliteiten veiligheidvooropstaan,optimaliserenweonzezorgenvertrouwenpatiëntenzichaan onstoe.

Alskernwaarden:

• betrouwbaar

• deskundig

• verbindend

• ambitieus

• gastgericht.

5.2Visie

Eenvisiegeeftdeambitieweervaneenorganisatieengeeft richting aandemensen dievoordeorganisatiewerken.

Functievaneenvisie

Eenvisieheeftdrieverschillendefuncties:

1.richtinggeven

2.inspireren

3.onderscheiden.

Richtinggeven

Eenvisiegeeftdeambitievaneenorganisatieweerengeeftdaarom richting aande mensendievoordeorganisatiewerken.Wanneerhetmanagementvaneenorganisatie vooreenbelangrijkebeslissingstaat,moethetmanagementdezebeslissingnemen metdevisieinhetachterhoofd.Ookheeftdevisieinvloedopjouwdagelijkswerkals verpleegkundige.Alsjebijvoorbeeldbijeenthuiszorgorganisatiewerktdiealsvisie heeft ‘dezelfredzaamheidvanzorgvragersteversterken’,houdjijhierrekeningmee injewerkenlaatjedezorgvragerzoveelmogelijkzelfdoen.

Inspireren

Eenvisieiseenideaalbeeld.Wanneermedewerkershetzelfdeideaalbeeldhebben, kunnenzijzichgeïnspireerdvoelenomhunwerkzaamhedenzogoedmogelijkuitte voeren.Ookkaneenvisiewerkzoekendeninspirerenombijdeorganisatiete solliciterenalszijookindievisiegeloven.Devisievaneenorganisatiekaneeninspiratie zijnvoormedewerkersomhunwerkzogoedmogelijkuittevoeren.

Onderscheiden

Eenorganisatiekanzichmeteenvisieonderscheidenvanandereorganisatiesmet dezelfdemissie.Zoisdeenethuiszorgorganisatieeropgerichtomdeeigenregievan zorgvragersteversterken.Eenanderethuiszorgorganisatieheeftdevisie: ‘Kleurgeven aaneenwaardevolleven’.Welkethuiszorgorganisatiezoujijdankiezenalsje zorgvragerzouzijn?Welkethuiszorgorganisatiezoujekiezenalsjeopzoekbentnaar eenbaanalsverpleegkundige?

Devisieisveranderbaar

Devisieopzorgisveranderbaarenontwikkeltzichopbasisvanhoemenseninonze samenlevingnaargezondheidkijkenendoordeontwikkelingenindewetenschap.

In1948definieerdedeWereldgezondheidsorganisatieWHOgezondheidals: ‘Gezondheidiseentoestandvanvolledigfysiek,geestelijkensociaalwelbevindenen nietlouterhetontbrekenvanziektenofgebreken’.Bijhetopstellenvandezedefinitie warenerindewereldvooralinfectieziektenenwasernognauwelijkssprakevan chronischeaandoeningen.Datisnuwelanders.Wanneerjedezedefinitievanuithet nubekijkt,kunjealleenmaarconcluderendatwanneerjenietaandedefinitievoldoet, jenietgezondbentendatgeldttegenwoordigbijnavooriedereen.

Daaromisin2009dedefinitieveranderd;dezeluidtnu: ‘Gezondheidalshetvermogen jeaantepassenenjeeigenregietevoeren,inhetlichtvandesociale,fysiekeen emotioneleuitdagingenvanhetleven’.Metdenieuwedefinitiegaathetindezorg meerenmeeromhetlerenomgaanmetdebeperkingentengevolgevaneen aandoening.Ditwordt ‘positievegezondheid’ genoemd.Positievegezondheidlegt denadrukopveerkrachteneigenregieenzietgezondheidnietalsdoelofeindpunt.

Degezondheidszorgwasinhetverledenheelerggefocustopgenezenenherstellen. Devisiesvanzorgorganisatiesrichttenzichdanookmetnameopbehandelingen genezing.

Eenvoorbeeldvandeontwikkelingenindevisieopzorgisdeveranderdevisieop mensenmeteenverstandelijkebeperking.Rond1900heerstehet barmhartigheidsmodel,watneerkwamop ‘opbergenenverzorgen’.Tussen1945en 1960werdhetmedischmodelgehanteerd:verplegenenverzorgen.Na1960deedhet ontwikkelingsmodelz’nintrede.Hetmottowastoen ‘ontwikkelenenopvoeden’.Via hetIntegratiemodel(WonenenLeven,1970-1990)enhet ‘Zorgopmaatmodel’ vanaf 1990(Acceptatievanenrespectvoormensenmeteenverstandelijkebeperking)wordt nugewerktvanuithet ‘emancipatiemodel’.Dithoudtindatmensenmeteen verstandelijkebeperkingwordengezienalsvolwaardigeburgers.

Tegelijkmetdeontwikkelingvandevisieontwikkeltzichookdemanierwaarop bijvoorbeeldovermensenmeteenverstandelijkebeperkingwordtgesproken.Inhet verledenwerdenzijaangeduidals ‘debielen’, ‘mongolen’ of ‘zwakzinnigen’.Daarna werdhet ‘verstandelijkgehandicapten’ ennuwordenze ‘mensenmeteen verstandelijkebeperking’ genoemd.

Canonvandeverplegingenverzorging

Deontwikkelingvandezorgismooigevisualiseerdindecanonvandeverplegingen verzorging.Jevindtdezeopdewebsitevanfni.nl.Daarisookdecanonvande gezinszorgtevinden.

Visieenmaniervanwerken

Deontwikkelingvandevisieopzorgheeftveelinvloedopdemaniervanwerken. Wanneerzorgprofessionalsanderskijkennaarmensenmeteenzorgvraag,iseen anderevormvanzorgverleningvanzelfsprekend.

AanheteindevandenegentiendeeeuwkwamenerinNederland krankzinnigeninrichtingen.Zewarenbestemdvoormensenmetgeestesziekten.Er warennognauwelijksbehandelmethodenendevisieopzorgrichttezichopsomatische aandoeningen.Bedverpleging,waarbijdepatiëntdeheledageenzaaminbedmoest blijven,werdgezienalseffectievebehandelmethode.Datisnuwelanders.Methet veranderenvandevisieveranderdenookdeopleidingen.Beginvorigeeeuwwaren verpleegstersnauwelijksopgeleidendedenzevoornamelijklichamelijkeverzorging. Toenin1965deWetopdeZiekenverzorgersenZiekenverzorgsterswerdaangenomen, ontvingengediplomeerdeneenspeldmetdaaropeenwittelelie,eenkruiseneen rank.Debloemverweesnaarbarmhartigheid,hetkruisnaardemachtvanChristus enderanknaardehoopenheteeuwigeleven.

SpeldZiekenverzorging.

VisieopzorgvanIcare

ThuiszorgorganisatieIcareheeftdevolgendevisieopzorg.

Visieopzorg:zelfredzaam,welbevindencentraal

Vanuitdevisieopzorgzettendeverpleegkundigenenverzorgendenzichinomde zelfredzaamheidvanmensenversterken.Uiteindelijkwiliedereenzolangmogelijk thuisblijvenwonenindeeigenvertrouwdeomgevingenIcarewildaaraanbijdragen. Hetbiedenvandirectezorgenondersteuningisdaareenmogelijkheidvoor,maar ookhetwelbevindenvanonzeklantenstaatbijonscentraal.Datbetekentdatwij altijdvragenwatubelangrijkvindtinuwleven,waaruenergievankrijgt.Hoedezorg ofondersteuningwordtgeorganiseerd,isdaardoormaatwerk:afhankelijkvanuw persoonlijkesituatie,uwwensenenmogelijkheden.

Bron: Visieopzorg|Icare|.

DitbetekentvoorjoualsverpleegkundigebijIcare:

• Jerichtjeopzelfredzaamheid,dusjestimuleertdezorgvragerszoveelmogelijk dingenzelftedoen.

• Jezorgverleningiszodanigdatmensenzolangmogelijkthuiskunnenblijven wonen.

• Jelevertmaatwerk.

• Jeonderzoekthoejijeenbijdragekuntleverenaanhetwelbevindenvande zorgvrager.

Devisiegeeftdusbelangrijkeinformatieoverdevraaghoejijvormeninhoudmoet gevenaanjemaniervanwerken.

5.3Kernwaarden

Dekernwaardenzijnalshetwaredeidealenvandeorganisatie.Hetzijnde grondbeginselenendedrijfverenwaarjeorganisatieingelooftendiezegebruiktin dedagelijksegangvanzaken.Alshetgoedis,zijndekernwaardendegemenedeler vanaljecollega’s.ZevormenhetDNAvandeorganisatie.Dekernwaardengevenaan welkehoudingenwelkgedragervanjouwordtverwacht,zowelinhetcontactmet dezorgvragersalsmetjecollega’s.

Kernwaardenzorgenerdusvoor:

• dathetduidelijkiswaarjeorganisatievoorstaat,zowelvoorjou,jecollega’sals voordezorgvragers

• datiedereenweetwatdeidealenvanjeorganisatiezijn

• datduidelijkiswatdeidentiteitvanjeorganisatieis

• datjehandvattenhebtomkeuzestemakenenbeslissingentenemen

• datjeorganisatiemedewerkersaantrektdiepassenbijdeorganisatiecultuur.

AlsjekijktnaarhetvoorbeeldvanthuiszorgorganisatieIcare,kunjevierkernwaarden onderscheiden:

• Wijhebbenliefdevoormensen.

• Wijzijnbetrouwbaar.

• Wijzienmogelijkheden.

• Wegelovendatiedereenietsvooreenanderkanbetekenen.

WanneerjebijIcarewerktofwiltgaanwerken,isdeeerstevraag:herkenjijjeindeze waarden?ZijndekernwaardenvanIcareookbelangrijkvoorjou?Passenzebijjeen komenzeovereenmetjouwpersoonlijkewaarden?Wanneerdatzois,zuljejesnel thuisvoelenindecultuurvandezeorganisatieennietalteveelmoeitehebbenmet het ‘leven’ vandekernwaarden.

Vervolgensgevendekernwaardenrichtingaandemanierwaaropjejewerkverricht. Dangaathetomgedrag.‘Betrouwbaar’kanbijvoorbeeldbetekenendatjejeafspraken nakomtendoetwatjezegt.Overigensgeldtditnietalleenvoorjou,maarookvoorje collega’senjeleidinggevende.Jekuntdekernwaardendanookgebruikenomfeedback tegevenophethandelenvanjecollega’sofleidinggevende.

Jouwinvloed

Demissievandeorganisatiestaatdoorgaansvast,maardevisieendekernwaarden kunnenindeloopvandetijdveranderen.Eennieuwevisieennieuwekernwaarden zijnvoorénvanallemedewerkersindeorganisatie.Zewordeneigenlijkalleen gedragenenuitgedragenwanneeriedereenbetrokkenwordtbijhetopstellenvan dezevisieenkernwaarden.

Vooralingrotezorgorganisatiesisdatnietaltijdevenmakkelijk.Hetmanagement kiesterdanvooromgebruiktemakenvandediverseinspraakorganen,zoalsde cliënten-ofpatiëntenraad,deondernemingsraad,devertegenwoordigingvande maatschappenendeverpleegkundigeofverzorgendeadviesraad(VAR).

Uitdragenvandevisie

Hetuitdragenvandevisiedoejevooraldoorvolgensdievisietewerken.Ookalheeft dezorgvragerdevisienietgelezen,hijzalaandemanierwaaropjijjewerkdoet, merkenwatdezeinhoudt.

VisieWelThuis

WelThuis,eenorganisatiemeteenaantalwoon-zorgcentra,heeftdevolgendevisie: ‘Wijvindenhetbelangrijkdatukuntzijnwieubentendatuzichthuisvoelt.Wijwillen aansluitenbijuwbelevingswereld,wensenenbehoeften.Wijnodigenuwfamilie, kennissenenbuurtgenotenuitomactiefbetrokkentezijnenteblijvenbijuwdagelijks leven.Omuwbandmetdemaatschappijtebehoudenofteverstevigen.Udoetertoe!’

Alsdezorgvragerervaartdatjejeverdieptinzijnbelevingswereld,nieuwsgierigbent naarwathijgraagwilenwathijéchtnodigheeft,alsdezorgvragermerktdatjeactief debuitenwereldnaarbinnenhaalt,danisdevisienietuitgesprokenmaarwelduidelijk.

Alsjedevisiemoetdelen,bijvoorbeeldbijdebegeleidingvaneenstagiair,hetwerven vaneennieuwecollegaofdeintakevaneenzorgvrager,danishetvooralbelangrijk datjijvolledigachterdevisiekuntstaanendaarooknaarhandelt.Wanneerjebij WelThuiswerktenjehebthetmetjestagiairover ‘diedementen’,hebjedevisieniet echtbegrepen.

5.4Beleid

Hetbeleidomvatdedoelenvandeorganisatieendemanierwaaropdeorganisatie dedoelenwilbereiken

Beleidsplan

Demissie,devisieendekernwaardenvormendoorgaanseenonderdeelvanhet beleidsplanvandeorganisatie.Hierinstaatwatdeorganisatiewilbereikenindevorm vandoelenenhoeditbereiktmoetworden:destrategie.Hetwordtdanookweleen ‘strategischbeleidsplan’ genoemd.Vaakzijnhetlijvigedocumenten,maarwanneer jezedoorbladert,kennenzeallemaalongeveerdezelfdeopbouw:

• demissie

• devisie

• dehuidigesituatie

• degewenstesituatie

• deorganisatiedoelen

• welkemiddeleningezetwordenomdedoelentebereiken

• welkeactiviteiteningezetwordenomdedoelentebereiken

• eenplanningvandeactiviteitenmeteendeadlinewaaropdedoelenbehaald moetenzijn.

Hetstrategischofmeerjarenbeleidsplanheefteenbepaaldtijdpad.Eenbeleidloopt doorgaansgedurendeeenbepaaldeperiode,bijvoorbeeldtweeofdriejaar.Nadie periodezaldeorganisatiehetbeleidevaluerenennieuwbeleidopstellen.

Organisatiedoelen

Aandehandvandevisieenmissieformuleerthetmanagementdoelendiehetbeleid richtinggeven.Deze organisatiedoelen moetenaandevolgendeeisenvoldoen.

Deorganisatiedoelen:

• vloeienvoortuitdevisieenmissievanorganisatie

• zijnhaalbaar,maartochookuitdagend

• zijnminofmeermeetbaar,zodatdevoortgangkanwordenbewaakt

• zijnvoorallemedewerkersbegrijpelijk

• zijnbekendbijallemedewerkers.

GGZNoord-HollandNoordwildezichinhetStrategischMeerjarenbeleid2020-2022 ondermeerrichtenop ‘Preventie’ ensteldedaarvooralsdoelenvoordeverschillende regio’sinNoord-HollandNoord:

• bevorderenvanpsychischegezondheid,veerkrachtensociaalfunctioneren

• beperkenvanderisico’sophetontstaanvanpsychischeproblemen

• voorkomenvaneenongunstigeontwikkeling

• vroegtijdigingrijpenbijontluikendepsychischeproblematiek.

Ditzijnnogheelvagedoelen.Hetisaandeverschillendeonderdelenvandeorganisatie omdezedoelenverderintevullenenteconcretiseren.Datgeldtookvoorde speerpuntendieGGZNoord-HollandNoordinhetStrategischMeerjarenbeleid 2020-2022heeftbenoemd:

• eeneenvoudigestructuurenduidelijkebesturing

• helderekadersmetdaarinruimtevooreengoedemixtussenvrijheiden verantwoordelijkheid

• kwaliteitvanbehandelingmonitorendooreenduidigeprestatie-en procesindicatoren

• zinnigenzuinigorganiseren(indirectekosten)

• kostenbeheersingvanpersoneel,ICTenvastgoed

• serviceensupportvoorcliëntenmedewerkergoedorganiseren

• faciliterenvanmanagementinformatieomrealisatievandoelentetoetsenente delen(datagedrevencultuur)

• organiserenvanhorizontaaltoezicht

• nieuwbouwontwikkelingenoplandgoedHeiloo.

Doelenperafdeling

Elkeafdelingheeftdanweerhaareigensubdoelen,diebijdragenaande overkoepelendemissieenvisievaneenorganisatie.Zokaneenverpleeghuisals hoofddoelhebbenomzorgvragerszolangmogelijkzelfstandigtelatenfunctioneren. Deverschillendeafdelingeninhetverpleeghuishebbendanhuneigensubdoelen,die zijnafgeleidvanhethoofddoel.Bijvoorbeeld:

• HetdoelvandeafdelingpersoneelszakenofHRisommedewerkersintezetten dieachterdevisieendeorganisatiedoelenvandeorganisatiestaan.

• Hetdoelvandekeukenisomgezondeenlekkeremaaltijdentebereiden,zodat dezorgvragerszogezondmogelijkblijven.

• Hetdoelvandezorgafdelingisomdezorgvragerspassendezorgenhulpmiddelen tebieden.Hierdoorkunnenzezoveelmogelijkeigenregiehoudenenopeenveilige manierzozelfstandigmogelijkblijven.

Jaarplannen

Wanneerhetstrategischofmeerjarenbeleidsplanisgoedgekeurddoordediverse inspraakorganenendeRaadvanToezicht,wordendedoelenverdergeconcretiseerd enomgezetinjaarplannen.Hetmanagementformuleertconcreetmeetbareresultaten, diedeorganisatiehetkomendejaarmoetbehalenomzodebeleidsdoelente realiseren.Dezeresultatenwordenvervolgensvertaaldnaardeverschillende afdelingenoforganisatieonderdelen,diezekoppelenaanhuneigendoelen.Ditgebeurt indevormvanafdelingsjaarplannen.

BijGGZNoord-HollandNoordzoudat,bijhetspeerpunt ‘Nieuwbouwontwikkelingen ophetlandgoedHeiloo’,kunnenzijndatervoorheteindevanhetjaar ‘eeninkosten entehuisvestendoelgroepenuitgewerktplangereedis,inclusiefontwerp,zodanig datinhetjaardaarophetgebouwgerealiseerdkanworden’.Jezietdatditeenconcreet enmeetbaarresultaatis.ResultateninjaarplannenzijndoorgaansSMART geformuleerd. SMART staatvoorSpecifiek,Meetbaar,Acceptabel,Realistischen Tijdgebonden.

SMART

Eenresultaatmoet Specifiek zijn.Datwilzeggendatjenietinalgemeenhedenspreekt, maarduidelijkenconcreetbenoemtwatjemetjeteamofafdelingwiltbereiken.Een tealgemeendoelisbijvoorbeeld:‘hetvergrotenvandepatiënttevredenheid’of‘minder zzp’ersinzetten’.Hierkunjenietzoveelmee;hetisonduidelijkhoehetresultaateruit moetzienenwanneerjehetbereikthebt.Beterzouzijn: ‘Onzepatiëntenbeoordelen dezorgmettenminstehetcijfer8’,of:Maximaal10%vanonspersoneelsbudgetmag gebruiktwordenvoordeinzetvanzzp’ers’.

Jezietbijdezeomschrijvingookgelijkdateenresultaat Meetbaar moetzijn.Het resultaatmoetjekunnenzienindevormvancijfersofgetallen.Wanneerjehet resultaatevalueert,kunjeaandehandvandecijfersaantonendatjehethebtbehaald. Hetisookmogelijkomconcreetgedragtebeschrijvenalsmeetbaarresultaat.Jekunt dandenkenaan: ‘Maandelijksbesprekenwemetalonzezorgvragersindividueelhoe zijdekwaliteitvanhunlevenervaren’.

Eenresultaatis Acceptabel ofAanvaardbaar.Eenresultaatgajealleenhalenalsjijen jecollega’servolledigmeeinstemmenenjulliegezamenlijkvindendathetookécht mogelijkisomhetbeschrevenresultaattebehalen.Hetmoetaansluitenbijjullie draagkracht.Wanneerjulliestructureelonderbezetzijn,wordtheterglastigom maandelijksmetallezorgvragershetgesprekaantegaanoverhunkwaliteitvanleven. Maarmisschienishetwelmogelijkomdatelkkwartaaltedoen.

Realistischwilzeggendatjulliealsafdelingofteamervanovertuigdzijndathetmogelijk moetzijnomhetresultaatbinnendeafgesprokentijdtebehalen.Alshetresultaat medeafhangtvandeinspanningvanandereonderdelenofafdelingenindeorganisatie,

zuljeookrekeningmoetenhoudenmetwatzijaankunnen.Wanneerdeafdeling Researcheenvragensetmoetontwikkelenvoorhetgesprekmetdezorgvragersover dekwaliteitvanleven,ishetdevraagofhetookvoorhenrealistischisomdievragenset optijdklaartehebben.

Resultatenmoetenbinneneenbepaaldeperiodebehaaldworden.Anderswordthet eeneindeloosverhaalenishetnooitaf.Vandaarhetcriterium Tijdgebonden.Jegeeft dusaanwanneerjehetresultaatbehaaldwilthebben,wanneerjehetgaatevalueren ofrapporteren.

Ookvoordeafdelingofhetorganisatieonderdeelvandeorganisatiewaarjijwerkt(of gaatwerken),isereenjaarplan.Erzijnverschillendevormen,maarinallejaarplannen staanresultatenbenoemddiejullieditjaarwillenbereiken.

Jouwinvloed

Alshetgoedis,heeftjeleidinggevendeditjaarplansamenmetjullieopgesteld,en uitgelegdhoederesultatenvanjullieafdelingoforganisatieonderdeelbijdragenaan hetmeerjarenbeleidvandeheleorganisatie.Omdatjeleidinggevendeditsamenmet jullieopstelt,hebjeinvloedopdeinhoud.Gezamenlijkstellenjullievastofde resultatenookechthaalbaarzijn,ofjullieoverdejuistemiddelen,kennisen vaardighedenbeschikkenomdebeschrevenresultatentehalenenwanneerjulliehet jaarplanevalueren.

Jekuntindevoorbereidingsfasevanhetjaarplanookzelfresultatenaandragen.Als jullieconstaterendatdesamenwerkingbinnenhetteamnietoptimaalis,kunjedat aandragenalsresultaatinhetjaarplan.Bijvoorbeeld: ‘Aanheteindevanditjaar beoordelenweonzeonderlingesamenwerkinginhetteammettenminstehetcijfer 9’.

Activiteiten

Omeenresultaattebehalenzuljeeenaantalactiviteitenmoetenverrichten.Inhet jaarplanzijndezevaakaluitgewerkt,metdaarbijeentijdpadof-fasering.Kijk bijvoorbeeldnogevennaardeteamsamenwerking,danzoudendevolgende activiteitenkunnenplaatsvindenomhetresultaattebehalen:

• teamuitjemethetheleteam:januari

• samenwerkingsprocesseninventariseren:februari

• elkaarskwaliteitenentalentenontdekken:maart

• samenwerkingsprocessenbeoordelenopeffectiviteitenefficiëntie:maart-mei

• samenwerkingsprocessenbijstellenenoptimaliseren:juni-september

• werkenvolgensdenieuweprocessen:oktober-december

• evaluerenenherbeoordelenonderlingesamenwerking:december.

Uiteraardishiervoorookbudgetnodig.Hetbeschikbarebudgetiseveneens opgenomeninhetjaarplan.

Beleidscyclus

Hetmeerjarenbeleidvandeorganisatieheefteenbepaaldtijdpad.Eenbeleidloopt gedurendeeenbepaaldeperiode,bijvoorbeeldtweeofdriejaar.Nadieperiodezal deorganisatiehetbeleidevaluerenennieuwbeleidopstellen.Ditprocesnoemjeook weleenbeleidscyclus.Erzijnverschillendemethodendieeenbeleidscyclushandvatten geven.

Plan-Do-Check-Act

DebekendsteisdePlan-Do-Check-Act-cyclus(PDCA-cyclus),diebestaatuitdevolgende vierfasen:

1. Plan:jesteltbeleidop.

2. Do:jevoerthetbeleiduit.

3. Check:jecontroleertofdedoeleninderdaadbehaaldworden.

4. Act:jeevalueertdeuitwerkingvanhetbeleidsplanenstelthetbeleidsplanbij.

Fase1:Plan

Indezefasestelthetmanagementeenbeleidsplanenvervolgensjaarplannenopaan dehandvandemissie,visieenorganisatiedoelen.

Fase2:Do

Deorganisatieverspreidthetbeleidonderallemedewerkers,diehetvervolgenszullen moetenuitvoeren.Hetisdeverantwoordelijkheidvanallemedewerkersomzichaan deorganisatiedoelentehouden.

Fase3:Check

Indezefasewordtgecontroleerdofdedoelenbehaaldzijnofnogbehaaldworden, enofdedoelentotdegewensteresultatenleiden.Ditgebeurtzoweldoorjoualsdoor hetmanagement.

Fase4:Act

Indezefaseevalueertdeorganisatiehetbeleidsplan,insamenwerkingmetalle medewerkers.Zonodigstelthetmanagementhetbeleidbij.Ookgebruikende managersdeuitkomstenvandeevaluatiebijhetopstellenvannieuwbeleid.

DePDCA-cycluswordtookgehanteerdbijhetjaarplanvandeafdelingofhet organisatieonderdeelwaarjewerkt.Aandehandvandebeleidsdoelensteltde leidinggevendevanjeafdelingsamenmetjulliehetjaarplanop(Plan).Jullievoeren deactiviteitendiebenoemdzijninhetjaarplanuit(Do),jecontroleertofhetSMART geformuleerderesultaatookdaadwerkelijkbehaaldis(Check)ensteltzonodigbij (Act).

Debehaalderesultaten – enhetverbindenvandezeresultatenaandebeleidsdoelen enhetmeerjarenbeleidsplan – wordendoorzorgorganisaties,samenmetde jaarrekening,vastgelegdinhetjaarverslag.Hierinvindjedoorgaansookdemissieen dekernwaarden.Wiljeduswetenwaarjeorganisatievoorstaatengaatenwatzede afgelopenjarengerealiseerdheeft,danishetjaarverslageenbelangrijkebron.De jaarverslagenzijnverplichtenwordengepubliceerd.

JekuntdezevindenopdesitevanhetministerievanVolksgezondheid,Welzijnen Sport.

Werkenvolgenshetbeleid

Alsmedewerkervaneenorganisatiebenjemedeverantwoordelijkvoordevertaling vanhetbeleidenhetjaarplannaardeuitvoeringindepraktijk.Ditwilzeggendatjij jehoudtaandeafsprakendiezijngemaaktinhetbeleids-enjaarplan:jevoertde daarvoorbedachteactiviteitenuitomdebeoogdedoelenenresultatentebehalen.

Indepraktijk

Gregorywerktineenverpleeghuisopeenafdelingvoorherstelzorg.Opdezeafdeling verblijvenzorgvragersdieinhetziekenhuisgeopereerdzijn,maarnognietnaarhuis kunnen.Dezeafdelingheeftinhetbeleidstaandatalhetzorgpersoneeldezorgvragers zoveelmogelijkmoetstimulerenomtebewegen.Alsverpleegkundigeadviseert Gregorydezorgvragersom ’sochtendsnadeverzorginghungewoneklerenaante trekkenenschoenentedragen.Hierdoorzijnzemindergeneigdomdeheledagin bedteliggen.Opdeafdelingstaateenfitnessapparaatwaarzorgvragersopkunnen fietsen.Gregoryvraagtregelmatigaanhenofhijhennaarditapparaatkanbegeleiden. Nietiedereenneemtditaanbodaan,maaralsiemandditweldoet,begintGregory vanbinneneventejuichen.

5.5Kritischeberoepssituatie

Beroepsbeoefenaar

SuzanneisflexwerkerbijhetDijklanderziekenhuis.Zeheefteenjaarcontractalszzp’er enbeschiktoverruimeervaringopdeafdelingenLonggeneeskundeenChirurgie.Het Dijklanderziekenhuiszethaarzoveelmogelijkinopdieafdelingen.Doorgrotedrukte iserbijnageengediplomeerdeverpleegkundigebeschikbaar.Hetbevalthaargoed inhetziekenhuis,maardewerkdrukiswelenorm.Zewilgraagverderinvastedienst.

HetDijklanderziekenhuisheeftalsvisie: ‘Persoonlijke,betrokkenendeskundigezorg opkwalitatiefhoogniveau.Hetbelangrijkstisgoedezorgenaandachtvooriedere patiënt’.

Casus

TeamleiderMartybeltSuzanneopenvraagtofzebijdeafdelingOncologieaanhet werkwil.Erisdaarengroottekortaangoedeverpleegkundigen.Zekanerderolvan eerstemedewerkeropzichnemen,waarbijhetdebedoelingisdatzeleidingen begeleidinggeeftaaneenkleingroepjeflexverpleegkundigen.Hetziekenhuisbiedt haarvoordietaakeenvastcontractaan,evenalseencursusLeidinggeven.Sowieso zijnerinhetDijklanderveelmogelijkhedenomjeteontwikkelenendoortegroeien. Erisechteréénvoorwaarde:Suzannemoetdirectbeginnenenookdirectderolvan leidinggevendeopzichnemen.InhettelefoongesprekzegtMarty: ‘Normaalgesproken latenweiemandnietzonderinwerkperiodealleidinggeven.Maarwehebbenecht eenprobleem.Jijhebtaleenjaarervaringopandereafdelingenendaaruitblijktdat jejezelfgoedensnelaanpastenkuntinspelenopeenonbekendewerkomgeving.De

teamleidervandeandereafdelingwasooktevredenoverjeinzet.Wijhebbenverder geengeschiktekandidateninonsteam,dusikdenkdatjehetwelkunt,ikheballe vertrouweninje.Hetiseenmooieervaring,waarjeongetwijfeldveelvanleert!’

OphaarvorigewerkplekheeftSuzanneookvaakmoetenwerkenzonderdatereen leidinggevendebereikbaarwasenzodoendeverantwoordelijkedienstengedraaid. Enhetisbijnaaltijdgoedgegaan,behalvedieenekeermetdieheftigegebeurtenis, waarbijzijverantwoordelijkwerdgehoudenvooreenmedicatie-incidentterwijlhet afdelingshoofdonbereikbaarwas.Suzanneweetdatereenpersoneelsprobleemis. OpdeafdelingOncologiezijnerbovendienveellangdurigziekenonderhetpersoneel. Zeheeftgeenervaringmetoncologie.Zedenktdatzehetopzichwelzoukunnen, maarzewilnulievernognietmeteenalsleidinggevendeopeenonbekendeafdeling metonbekendecollega’saandeslag.Zevindthetlastigomdateerlijktezeggen.

Dilemma

WatdoetSuzanne?

1.SuzannevraagtaanMartyofzedeteamverslagenvandeafdelingmaginzienom tekijkenofernaasthetpersoneelstekortnogbijzonderhedenzijn,enmaaktdan dekeusomhetwelofniettedoen.

2.MetpijninhaarbuikmeldtSuzannevoorzichtigdatzehetnietzietzittenomnu alalsafdelingshoofdaandeslagtegaanbijeenonbekendteamenzelfstandig tewerken.Zezegtdus ‘nee’ en ‘bedankt’.

5.6Verdieping

Enkelezorgorganisatieshebbennaasthunoverkoepelendevisieenbeleidooknog eenapartbeleidsdocumentoverspecifiekeonderwerpen.Ditzijnvaakonderwerpen waaroverveeldiscussieisindemaatschappij.Denkaaneuthanasie,palliatievezorg, reanimatie,seksualiteitendekinderwensvanmensenmeteenverstandelijke beperking.Zo’nbeleidsdocumenthelptomallemaaldezelfdeboodschapuittedragen enopdezelfdemaniertewerken.Medewerkershebbenallemaalzohuneigenculturele achtergrondenhuneigenwaardenennormen,maardeorganisatiewilgraagnaar dezorgvragersenhunnaasteneenvastevisieuitstralen.Hetisdanbelangrijkdatalle medewerkershandelennaardezevisie.

Voorbeeldenvanspecifiekbeleid

Eenorganisatiesteltaandehandvandeeigenvisieeenapartbeleidsdocumentop voorspecifiekeonderwerpendievoordeorganisatieaandeordezijn.Eenvoorbeeld hiervaniseenbeleidsdocumentoverdekinderwensvanmensenmeteenverstandelijke

beperkingvaneengehandicaptenzorginstelling.Eenbeleidsdocumentoverzo’n specifiekonderwerpbestaat,netalseenoverkoepelendbeleidsdocumentvande organisatiezelf,ookuiteenvisieenpraktischerichtlijnen.

Voorbeeldvisiekinderwensgehandicaptenzorg

Eenvoorbeeldvaneenvisieopdekinderwensvanmensenmeteenverstandelijke beperkingis:

‘Hetisbelangrijkomoogtehebbenvoordeeventuelekinderwensvanzorgvragers. Daarbijishetvanbelangommetdezorgvragersingesprektegaanoverwelke mogelijkhedenzijhebbenentotwelkedilemma’shetkrijgenvankinderenvoorhen kanleiden.Ditmoetopeenopenmaniergebeuren.Omdathetkrijgenvankinderen bijderechtenvandemenshoort,wordtdeuiteindelijkekeuzevandezorgvrager gerespecteerd.Wanneerdezorgvragertothetbesefkomtdathetvoorhaarniet mogelijkisomkinderentekrijgen,hoortdeverwerkingvanditbesefbijde ondersteuningvandezorgvrager.Enwanneerdezorgvragerwelbesluitkinderente willen,ontvangenzijenhaarkinddezorgdiedaarvoornodigis.’

Jezietinditvoorbeelddatdezezorgorganisatiezorgvragersondersteuntinhetmaken vaneenverantwoordekeuze.Erzijnookzorgorganisatiesdieeenontmoedigingsbeleid hanteren.

Voorbeeldrichtlijnenkinderwensgehandicaptenzorg

Inhetbeleidsdocumentwordenderichtlijnenvoordemedewerkersvande zorgorganisatieuitgewerkt,dieaansluitenbijdevisie.Inhetgevalvaneen zorgorganisatiediezorgvragersondersteunt,zoudenditvoorbeeldenvanrichtlijnen kunnenzijn:

• Wordjebewustvanjeeigenvisieopdeomgangmetdekinderwensvanmensen meteenverstandelijkebeperking.Jeeigenvisiebeïnvloedtnamelijkdemanier waaropjehiermeeomgaatalseenzorgvrageroverhaarkinderwensbegint.

• Hebaandachtvoordekinderwensindeseksuelevoorlichting.

• Onderzoekwelkewenserachterhetwillenvankinderenzit.Isdaterbijhoren, meedoenofdewensomliefdeenzorgtekunnengeven?

• Geefjezorgvragerspsycho-educatieoverwaterkomtkijkenbijhetverzorgenen opvoedenvaneenkind.

• Hebaandachtvoorhetrouwproceswanneerdezorgvragerafscheidneemtvan haarkinderwens.

Voorbeeldreanimatiebeleid

Omzorgvragersgoedteinformerenoverspecifiekebeleidsonderwerpenwordendeze specifiekebeleidsplannenvaakgepubliceerdopdewebsitevandezorgorganisatie ofinvoorlichtingsbrochures.ZoschrijftNoorderbreedte,eenouderenzorgorganisatie, overhetreanimatiebeleid:

ReanimatiebeleidNoorderbreedte

‘Eenreanimatieiseeningrijpendegebeurtenis.Dekansopoverlevenisgering; daarnaastiserhetrisicovanverslechteringvanhetfunctioneren.Bewonersvaneen zorgcentrumhebbenvaakmeerdereziektenenzijnkwetsbaar.Reanimatiekandan gezienwordenalseenmedischzinlozehandeling.Opgrondhiervanwordtuitgegaan vanhetprincipeniet-reanimeren.Ditiswettelijkbepaald.Alsuwelgereanimeerdwilt worden,moetuditaltijddoordespecialistouderengeneeskundeschriftelijklaten vastleggeninhetzorgleefplan.’

Overigensisditbeleidnietalleenafgeleidvandevisievandezorgorganisatie,maar ookgebaseerdopde ‘MultidisciplinaireRichtlijnBesluitvormingoverreanimatie –Anticiperendebesluitvormingoverreanimatiebijkwetsbareouderen’ vanhet NederlandsHuisartsenGenootschap(NHG),deberoepsverenigingvan zorgprofessionalsV&VNendeberoepsverenigingvanspecialistenouderengeneeskunde Verenso.

Indezerichtlijnwordtonderandereeenstroomdiagramgebruiktomtekomentot besluitvorming.

Multidisciplinairerichtlijn

Mogelijkeaanleidingen:

Opinitiatiefvandepatiënt/vertegenwoordiger*alsdeze

• vragenheeftoverdezorgrondhetlevenseinde

• meldingmaaktvaneenniet-reanimerenverklaring,niet-reanimerenpenning, niet-reanimerenwensofeenwils-ofeuthanasieverklaring

• vragenheeftover(desucceskansvan)reanimatie.

Bijkwetsbareouderenopinitiatiefvandeartsbijvoorbeeldalsblijktdat:

• ereensterkeveranderingoptreedtindegezondheidssituatievandepatiënt

• iemandalskwetsbareouderewordtgeïdentificeerd,bijvoorbeeldviascreening

• teverwachtenisdatdepatiëntbinneneenjaarzaloverlijden

• eenpatiëntmoetverhuizennaarofwordtopgenomenineenwoon-/zorginstelling, aanleunwoningofziekenhuis

• ofalsdeartsofeen(andere)zorgverlenersignaleertdatvoordepatiënteenof meervanonderstaandepuntengelden:

– eenongeneeslijkemaligneofprogressieveziekte

– 70+metcomorbiditeiténeensterkafnemendesomatopsychologischevitaliteit

– eenverhoogdekansopeenhart-ofademhalingsstilstand – cognitievebeperkingen

– eenverhoogdekansopernstigeenblijvendeinvaliditeit.

Stroomdiagrambesluitvormingreanimatiebijkwetsbareouderen.

*Devertegenwoordigerkantoestemminggevenvooreenbehandelingofdeze weigeren.Dezorgverlenergaatopdezelfdemanierommetdebeslissingvande vertegenwoordigeralsdievandepatiënt.Hijrespecteertdebeslissingtenzijhet medischzinloosis,schadetoebrengtaandegezondheidstoestandvandepatiëntof dezestrijdigismetdeprofessionelestandaard.

Ditbetekentvoorjoualsverpleegkundigedusdatjenietalleengoedkennismoet nemenvanhetbeleidvandezorgorganisatietenaanzienvanmeerspecifieke zorgonderwerpenalsreanimeren,orgaandonatie,seksualiteitenintimiteit,euthanasie, maarookmoetwetenwatdelandelijkerichtlijnenenafsprakenzijn.

Moraliteit

Hetkanzijndatjealsverpleegkundigegewetensbezwarenhebttenaanzienvanhet uitvoerenvanbepaaldbeleid;denkaanhetvervullenvaneenactieverolbijeen verzoektoteuthanasie.Hetisverstandigomdittijdensjesollicitatiealduidelijkte maken.Hetgeeftjederuimteom,wanneerereenberoepopjegedaanwordtineen situatiewaartegenjegewetensbezwarenhebt,daarnietbijbetrokkenteworden.

IndeBeroepscodevanVerpleegkundigenenVerzorgendenstaathieroverhetvolgende (artikel2.5).

BeroepscodevanVerpleegkundigenenVerzorgenden

Alsverpleegkundige/verzorgendehebikhetrechtomopgrondvangewetensbezwaren teweigerenommeetewerkenaanbepaalde(be)handelingen.Datbetekentonder anderedatik:

• medewerkingweigeraan(be)handelingendiemijinernstigconflictbrengenmet mijnlevensovertuigingofpersoonlijkwaarden-ennormbesef

• mijngewetensbezwaren,waarmogelijk,tijdigkenbaarmaak

• bijgewetensbezwarendezorggemotiveerdteruggeefaanmijnleidinggevendeof, alsergeenleidinggevendeis,aaneenvanmijncollega’s

• alszelfstandigwerkendemijngewetensbezwarenmeldaandezorgvrager(of anderebetrokkenen)enzorgverleentotdatdieovergenomenwordt

• weldezorgverleendienietdirectinrelatiestaattotdehandelingofingreep waartegenikgewetensbezwarenheb,tenzijdiezorgookdooreencollegawordt overgenomen.

OnlineisdeBeroepscodevanVerpleegkundigenenVerzorgendenintezien.

Ditbetekentoverigensnietdatjeopgrondhiervannietingesprekhoefttegaanmet dezorgvrageroverhethoe,watenwaaromvandehulpvraag.Eenvraagombepaald beleidiseenhulpvraagvandezorgvragerendiemoetjealtijdserieusnemen.Hetkan immersookzijndatervragenachterdehulpvraagliggen,ofdatersprakeisvandruk vandefamilie.

5.7Begrippen

Beleidscyclus

Hetcyclischeprocesvanvoorbereiding,opstelling,besluitvorming,uitvoeringen evaluatievanhetbeleid.Debeleidscycluskenteenlooptijdvanmeerderejaren.

Jaarplan

Devertalingvanhetstrategischofmeerjarenbeleidsplanvoorheteerstvolgendejaar inconcretedoelen(SMART),resultatenenactiviteiten.

Kernwaarden

Kernwaardenlatenzienwaardeorganisatievoorstaatenwatdeorganisatiewil waarmakenindedagelijksepraktijk.Dekernwaardengevenaanwelkehoudingen welkgedragervanjouverwachtwordt,zowelinhetcontactmetdezorgvragersals metjecollega’s.

Missie

Demissiegeefthetbestaansrechtvaneenorganisatieweerenbeschrijftwaaromde organisatiedoetwatzijdoet.Eenmissieisonveranderlijk.

Organisatiedoelen

Organisatiedoelengevenrichtingaanhetbeleidenzijngebaseerdopdemissieende visie.

PDCA-cyclus

PDCAiseenafkortingdiestaatvoorPlan(maakeenplanmetderesultatendiejewilt bereiken),Do(voerhetplanuit),Check(vergelijkderesultatenmetwatjehadwillen bereiken),Act(bijafwijking:neemmaatregelen/stuurbijomderesultatenalsnogte bereiken).

SMART

SMARTstaatvoorSpecifiek,Meetbaar,Acceptabel,RealistischenTijdgebonden.Als jedoelstellingenvolgensdezemethodeopstelt,wordenzeduidelijkenconcreet.

Visie

Eenvisiebeschrijftdeidealenenambitiesvoordetoekomstvaneenorganisatie.Een visiegeeftweerwelkebijdragedeorganisatieaandemaatschappijwilleveren.

THEMA6

RICHTLIJNEN,ZORGSTANDAARDENEN PROTOCOLLEN

Inhoudthema

• Richtlijnen

• Zorgstandaarden

• Protocollen

• Verdieping

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

Inelkeorganisatiekrijgjetemakenmetenormveelsoortenvoorschriften:documenten dievoorschrijvenhoejemoethandelen,welkeactiesjewanneermoetuitvoerenof welkgedraggewenstofnoodzakelijkis.Schriknietvandehoeveelheidvoorschriften, wantveelervanleerjealdoendeuitjehoofd.Ookzijnallevoorschriftenvastgelegd, zodatjezekuntraadplegen.Zozijnalleverpleegtechnischehandelingenvastgelegd ineenprotocol.Ookzijnerprotocollenvoorbrandenanderecalamiteiten.Datkomt gelukkignietvaakvoor.Alseensituatiemindervaakvoorkomtofalsjehetevenniet weet,ishetbelangrijkdatjeopjewerkdevoorschriftenweettevinden.

6.1Richtlijnen

Een richtlijn beschrijfthoeietsmoetenwatwelennietmag.Hetiseenvoorschrift dataangeefthoejemoethandeleninbepaaldegevallen.Eenrichtlijnkanbijvoorbeeld beschrijvenhoeeenartseenzorgvragermetosteoporosemoetbehandelen;datis eenbehandelrichtlijn.Maareenrichtlijnkanookbeschrijvenhoejejealszorgverlener moetgedragen.DeBeroepscodevoorVerpleegkundigenenVerzorgendeniszo’n richtlijn.

Richtlijnenindezorg

Richtlijnenzijnvaakgebaseerdopwetten.Wetgevingkanvaagzijn,waardoorhetniet duidelijkiswatjepreciesmoetdoenenlaten.Eenrichtlijnbeschrijftinmeerconcrete voorschriftenwatdebedoelingvandewetis.Jekuntrichtlijnendusoveraltegenkomen waarwetgevingoveris.DatkunnenEuropeserichtlijnenzijn,landelijkerichtlijnen, gemeentelijkerichtlijnenofrichtlijnenvandeorganisatiewaarjewerkt.Voorbeelden hiervanzijn:Europeserichtlijnklokkenluiders,landelijkerichtlijnenergietoeslag, gemeentelijkerichtlijnvoordebehandelingvanklachtenenderichtlijnprikaccidenten ineenzorgorganisatie.

Behandelrichtlijnenzijnmedischerichtlijnendieaanbevelingengevenoverde diagnostiekenbehandelingvanzorgvragersmeteenbepaaldeaandoening.Derichtlijn COPDschrijftdusvoorhoejealszorgprofessionalmoethandelenbijeenzorgvrager metCOPD.Derichtlijnbevataanbevelingenoverhetlichamelijkonderzoek,aanvullend onderzoekenhetmedischbeleidvoorzorgvragersmetCOPD.Dezerichtlijnenzijn nietopwetgevinggebaseerd,maarbeschrijvendemeestactuelekennisophetgebied vandiagnostiekenbehandelingopbasisvanwetenschappelijkonderzoek,expertise enervaringenvanzorgverlenersenzorgvragers.

Totstandkomenvaneenbehandelrichtlijn

Eenwetenschappelijkeverenigingofeenkennisinstituutneemtvaakhetinitiatieftot hetschrijvenvaneenrichtlijn,zoalshetIntegraalKankercentrumNederland(IKNL), deKoninklijkeNederlandseMaatschappijtotbevorderingderGeneeskunst(KNMG) ennogheelveelandereorganisaties.Zijbepalenhetonderwerpenstelleneen werkgroepsamenvanartsen,verpleegkundigen,paramediciénzorgvragers.Jij,als

verpleegkundige,kuntdusookdeelnemenaanzo’nwerkgroep.Deledenvande werkgroepzijnvertegenwoordigersvanhunachterban.Deverpleegkundigezitdus indewerkgroepnamensbijvoorbeelddeVerpleegkundigen&VerzorgendenNederland (V&VN)endeartsnamensdeVerenigingvanspecialistenouderengeneeskunde (Verenso).

Dewerkgroepsteltdevragenvastwaaropderichtlijnantwoordmoetgeven.Een voorbeeldvanzo’nvraagis: ‘Watisdetoegevoegdewaardevanzoutbeperkingbij zorgvragersmettherapieresistentehypertensie?’ Dewerkgroepanalyseertde wetenschappelijkeliteratuuromeenantwoordopdevragentevinden.Opbasisvan deanalyseendeervaringenvanzorgverlenersenzorgvragersschrijvenzijeersteen conceptrichtlijn.Dezeconceptrichtlijnwordtvoorgelegdaanberoepsverenigingen, patiëntenverenigingenenandereorganisaties,diefeedbackmogengeven.Daarna steltdewerkgroepdedefinitievenieuwerichtlijnvast.Alslaatstemoetdenieuwe richtlijnwordenverspreidengeïmplementeerd.Eensindezoveeljaarwordende richtlijnenherzienenaangepastaandelaatsteontwikkelingenennieuwsteinzichten.

Hetprocesvaneenrichtlijnontwikkelen.

DenieuweEuropeseRichtlijnenReanimatie(Guidelines,2021)zijnop25maart2021 gepubliceerd.MethetverschijnenvandezerichtlijnenheeftdeNederlandseReanimatie Raad(NRR)ookzijnrichtlijnenaangepast.

DeNederlandserichtlijnenzijnnadrukkelijknietslechtseenvertalingvande ERC-richtlijnen.Zezijnaangepastenwaarnodigherschreven,omzogoedmogelijk aantesluitenbijdeNederlandsesituatieenbijreedsbestaandeprotocollenvande verschillendewetenschappelijkeverenigingen,evenalsbijdealbestaandenotities vandeNRR,zoalsderichtlijn ‘Starten,nietstartenenstoppenvanreanimatie’.

Bron: RichtlijnenReanimatie2021-NederlandseReanimatieRaad

Eisenaaneenrichtlijn

Erbestaatookeenrichtlijnvoorhetschrijvenvaneenrichtlijn.Indezerichtlijnstaan twintigcriteriawaaraaneenlandelijkerichtlijnmoetvoldoen.Dezecriteriavormen eenleidraadomeenkwalitatiefgoederichtlijnteontwikkelen.

Enkelevoorbeeldenvandecriteriazijn:

• Hetzorgvragers-/cliëntenperspectiefmaaktdeeluitvanderichtlijn;deexpertise endeervaringvanzorgvragersmoetenaanbodkomen.

• Deinvloedvanbelangenverstrengelingwordtzoveelmogelijkbeperkt.Financiële encommerciëlebelangenvanledenvandewerkgroepwordengemeldenmogen geeninvloedhebbenopdeinhoud.

• Derichtlijnontwikkelingbegintmeteenknelpuntenanalyse;dewerkgroepprobeert eenzogoedmogelijkbeeldtekrijgenvandeproblemendiespelenindepraktijk. Maarookbelemmerendefactorenvoordeacceptatieeninvoeringvandenieuwe richtlijnhorenbijdeknelpuntenanalyse.

• Eenrichtlijnbesteedtaandachtaandoelmatigheid.Denieuwerichtlijngeeftinzicht infinanciëleenorganisatorischegevolgenvandeaanbevelingen,zodatereen verantwoordekeuzegemaaktkanwordenbijdebestedingvanmiddeleninde zorg.

Voor-ennadelenvaneenrichtlijn

Eenrichtlijnhelptbijhetverbeterenvandekwaliteitvanzorg,omdatdelaatste wetenschappelijkeinzichtenerinzijnmeegenomen.Elkezorgprofessionalkanopde hoogtezijnvandebestebehandelingenverzorgingdieineenrichtlijnisbeschreven. Omdatrichtlijnenvaaklandelijkzijn,ofzelfsinternationaal,krijgtelkezorgvrager dezelfdebestebehandelingenverzorgingvolgensderichtlijn.Andersomgeldtook dateenzorgvragereenverkeerdeofmindergoedebehandelingofverzorgingkrijgt alsderichtlijnnietzogoedis,ofalseenzorgprofessionalderichtlijnklakkeloosopvolgt zondernaardeindividuelezorgvragertekijken.Eenrichtlijnisalgemeen:somsheeft eenzorgvragernetietsandersnodigdaninderichtlijnstaatenmoeteen zorgprofessionalervanafwijken.Enelkerichtlijnveroudert;danzijndeaanbevelingen ookverouderdenzijnbepaaldenieuwewetenschappelijkeinzichtennognietverwerkt. Hiermoeteenzorgprofessionalrekeningmeehouden.

Samenvattend:eenrichtlijniseendocumentmetaanbevelingen,gerichtophet verbeterenvandekwaliteitvanzorg,berustendopsystematischesamenvattingen vanwetenschappelijkonderzoekenafwegingenvandevoor-ennadelenvande verschillendezorgopties,aangevuldmetexpertiseenervaringenvanzorgprofessionals enzorggebruikers(RichtlijnvoorRichtlijnen,2012).

Afwijkenvaneenrichtlijn

Alseenrichtlijnisgebaseerdopwetgeving,magjehiernietvanafwijken.Jemoetje immershoudenaandewet.Maarrichtlijnenindezorg,ofbehandelrichtlijnen,zijn nietgebaseerdopwetgevingendaarvanmagjealszorgprofessionalwelafwijken. Soms,alseenanderebehandelingofverzorgingvoordezorgvragerbeteris,moetje zelfsafwijken.Ofjekuntafwijkenalseenzorgvragereenduidelijkeanderekeusmaakt danderichtlijnadviseert.

Hetisaltijdgoedominhetdossiervandezorgvragervastteleggendatjeafwijktvan derichtlijnenwaaromjeditdoet.

Websitesmetrichtlijnen

Veelrichtlijnenkunjevindenopdiversewebsites.Bekijkonlinedemeestrelevante websites.

6.2Zorgstandaarden

Een zorgstandaard isgebaseerdopeenrichtlijn,maarbeschrijftdezorgvanuithet perspectiefvandezorgvrager.Hoewelbijdeontwikkelingeenrichtlijnookde ervaringenvanzorgverlenersenzorgvragerswordenmeegenomen,iseenrichtlijn bedoeldvoorzorgprofessionals.Eenzorgstandaardiseenhulpmiddelvoorde zorgverlener,deverzekeraaréndezorgvrager(Patiëntenfederatie.nl,z.d.).

Ineenzorgstandaardstaatwaaraangoedemultidisciplinairezorgvooreenbepaalde aandoeningmoetvoldoen.Maardezebeschrijftookwaaraandeorganisatievande zorgendeondersteuningvanhetzelfmanagementmoetenvoldoen.Ondersteuning vanhetzelfmanagementhoudtin:hoedezorgverlenerdezorgvragerkanondersteunen bijhetomgaanmetdeziekte,degevolgendaarvanenhoedezorgvragereengoed levenkanhebbenmétdeziekte(Zorgvoorbeter.nl,z.d.).Zorgstandaardenzijn uitgebreidedocumentendiedehelezorgketenbeschrijven.Ineenzorgstandaard staandusallefasenvanhetzorgproces,zoalspreventieenoptijdsignaleren, diagnostiek,individueelzorgplan,behandeling,re-integratieenhetvoorkomenvan terugval.Dezeenandereonderwerpenkomeninallezorgstandaardenterug.

InhetvolgendevoorbeeldziejedeonderwerpenvandeZorgstandaardCVA/TIA (KennisnetwerkCVANederland,2012).

OnderwerpenZorgstandaardCVA/TIA

• preventieenvroegtijdigeonderkenning

• diagnose

• individueelzorgplan

• behandeling,begeleidingenrevalidatie

• re-integratieensociaal-maatschappelijkeparticipatie

• zorggerelateerdepreventieenvoorkomenvanfunctioneleachteruitgang.

Ineenzorgstandaardstaanookkwaliteitsindicatorenbeschreven.Een kwaliteitsindicator iseenmetingvaneenbepaaldonderdeelvandezorg,dataan eenvastgesteldenormmoetvoldoen.Bijvoorbeeldhetregistrerenvanhetaantal spontanebevallingen,hetaantalzorgvragersmetdoorligwondenofdesterftecijfers. Denormkaneenpercentagezijn,zoals:minderdan5%vandezorgvragersheeft doorligwonden.Maardenormkanookeendoelzijn,zoals:bijallezorgvragerswordt eenmedicatie-anamneseafgenomen.Metdekwaliteitsindicatorenkandekwaliteit vandezorggecontroleerdenverbeterdworden.

Totstandkomenvaneenzorgstandaard

Zorgvragers,hunnaastenenzorgprofessionalsmakensameneenzorgstandaardvoor eenbepaaldeaandoening.Dezewerkgroeplegtdezorgstandaarddaarnavooraan beroepsgroepenenpatiëntenorganisatiesdiedezorgstandaardmoetengoedkeuren. Eenzorgstandaardkanaanbevelingenuitmeerdererichtlijnenovernemenendaar ééngeheelvanmaken.BijvoorbeeldindeZorgstandaardADHDstaanaanbevelingen uitderichtlijnADHDvoorvolwassenen,ADHDbijkinderen,ADHDvoorjeugdhulpen uitdeNHG-standaardoverADHD(Ggzstandaarden.nl,z.d.).Ookzorgstandaarden worden,netalsrichtlijnen,eensindezoveeltijdherzien.

Generiekemodules

Naastzorgstandaardenbestaanerookgenerieke(algemene)modulesofzorgmodules. Erzijnonderwerpenwaarmeeallezorgvragersmeteenbepaaldeaandoeningtemaken krijgen,bijvoorbeeldvoeding,bewegen,arbeid,herstelzorg,e-healthofparticipatie. Generiekemodulesgaandusnietovereenbepaaldeaandoening,zoalseen zorgstandaard.Zegaanovereenalgemeenonderwerpdatvooreengrotegroep zorgvragersbelangrijkis,ongeachthunaandoening.

Patiënteninformatie

Zorgstandaardenzijnvaaknogmoeilijktelezenvoorzorgvragers.Daaromwordter patiënteninformatiegemaakt,gebaseerdopdezorgstandaard.Patiënteninformatie isvaakterugtevindenopwebsitesvanpatiëntenorganisaties(Patientenfederatie.nl, z.d.).

Kijkopdewebsitevanthuisarts.nlvoorpatiënteninformatieinduidelijketaal.

Voor-ennadelenvaneenzorgstandaard

Eenvoordeelvanzorgstandaardenisdatallezorgverlenersééntaalspreken.Een zorgstandaardisnamelijkmultidisciplinairenbeschrijfthethelezorgproces,van preventietotenmetbehandelenenbegeleiden.Elkezorgprofessionaldiede zorgstandaardvolgt,gebruiktookdetaaldieindezorgstandaardstaat,zodatiedereen hetzelfdebedoelt.Eenandervoordeelisdatdezorgvragerinzichtkrijgtindehele ketenvanzorgenweetwathijkanverwachten.Alslaatstevoordeel:eenzorgstandaard verhoogtdekwaliteitvanzorg,omdathierineenminimumnormvoorgoedezorgis beschreven,waaraaniedereenzichmoethouden.

Maareenzorgstandaardbetekentgeenstandaardzorg.Alszorgverlenermoetjeblijven kijkennaardeindividuelezorgvrager,endebehandelingenzorgophemofhaar aanpassen.Jemoetzorgopmaatgeven.Zorgstandaardenbeschrijvendezorgvoor éénaandoening.Veelzorgvragershebbenmeerdereproblemenofaandoeningen waarmeedezorgstandaardgeenrekeninghoudt.DenkaaneenzorgvragermetCOPD éndiabetesmellitus.:moetjevoordiepersoondezorgstandaardCOPDvolgenofde zorgstandaardDiabetes?Eenzorgstandaardhoudtgeenrekeningmetmulti-en comorbiditeit.

Afwijkenvaneenzorgstandaard

Netalsbijeenbehandelrichtlijnmagjeafwijkenvaneenzorgstandaard.Inzo’ngeval moetjeuitleggenwaarjevanafwijktenwaarom.Jemoetditvastleggeninhet zorgdossier.

Overeenkomstenenverschillentussenrichtlijnenenzorgstandaarden Erzijnovereenkomstentussenrichtlijnenenzorgstandaarden,maarookverschillen. Overeenkomstenzijndatderichtlijnenenzorgstandaardengeschrevenzijnvooréén bepaaldeaandoeningendatzebeideregelmatigwordenherzien.Eenandere overeenkomstisdatrichtlijnenenzorgstandaardenmultidisciplinairzijn,bijvoorbeeld voorartsen,verpleegkundigen,fysiotherapeutenenpsychologen.Eenverschiliswel dateenrichtlijnookmonodisciplinairkanzijn,bijvoorbeeldalleenvoorarts-internisten. Andereverschillenziejeindetabel.

Behandelrichtlijn

Diagnostiekenbehandeling

Gebaseerdopwetenschappelijk onderzoek

Nietgebaseerdopzorgstandaarden

Zorgstandaard

Allefasenvanhetzorgprocesende organisatievandezorg

Gebaseerdoprichtlijnen

Combineertmeerdererichtlijnen

Behandelrichtlijn

Perspectiefzorgprofessional

Geenkwaliteitsindicatoren

Websitesmetzorgstandaarden

Zorgstandaard

Perspectiefzorgvrager

Kwaliteitsindicatoren

Veelzorgstandaardenkunjevindenopdiversewebsites.Bekijkonlinedemeest relevantewebsites.

6.3Protocollen

Vaakisookeenzorgstandaardnogteglobaalenzijnerverschillenperorganisatie. Daarvoorwordendanprotocollenontwikkeld.Debetekenisvanhetbegrip ‘protocol’ isafhankelijkvandebranchewaarinjewerkt.ZoisindeICTeenprotocoleenmanier waaropcomputersmetelkaarcommuniceren.Indezorgbetekenteenprotocol:een stapsgewijzevolgordevanhandelingenofactiesineenbepaaldesituatie.Hetdoel ervanisomjeteondersteunenbijhetuitvoerenvanzorginhoudelijkehandelingen, hetprotocolgeeftaanhóeeenhandelinguitgevoerdkanworden(Nivel.nl,z.d.).

Erzijnookprotocollendieaangevenwátjemoetdoen.Dezeprotocollengaanover gedrag.ZostaatineenprotocolMeldingincidentenwatjepreciesmoetdoenomeen incidenttemelden.

Totstandkomenvaneenprotocol

Zorgorganisatiesontwikkelenvaakhuneigenprotocollen.Zijbaserenzichopde wetgeving,richtlijnenenzorgstandaardendieerzijnoverhetonderwerp.Zozijner protocollendievoortvloeienuitdeArbowetenandereveiligheids-enmilieuwetten. Protocollenzijneenvertalingvandezewetten.Ofdezorgorganisatiemaakteen protocoldatgeldtvoordeheleorganisatie;denkaanhetomgaanmetpost-operatieve pijn.

KICK-protocollen

KenniscentrumVilansontwikkeltveelprotocollenvoorallerleisectoren,de zogenoemdeKICK-protocollen.Dezewordenregelmatigbijgewerktmetnieuwe protocollenofaanpassingen.Dedatabasemetprotocollenisnietgratisteraadplegen. Jeorganisatieofopleidingheefteenabonnementnodigomtoegangtekrijgen.

Werkgroep

Opeenafdelingofineenteamzijnervaakcollega’sdiezichineenwerkgroep bezighoudenmethetontwikkelenvannieuweprotocollenofhetactualiserenvan eenprotocol.Somswordenernieuwematerialenofapparatengeïntroduceerd,

waarvooreenprotocolmoetwordengeschreven.Dankunjejeookbaserenop handleidingenofinstructiesvandefabrikantomeenprotocolteschrijven.Eenprotocol isookeensoortwerkinstructie.

Indepraktijk

MargjeheefttwintigjaaralsverpleegkundigeopdeafdelingDermatologiegewerkt, maaronlangsheeftzedeswitchnaardeafdelingChirurgiegemaakt.Zewordt ingewerktdoorAdinda,eenjongerecollegadietweejaaropdeafdelingChirurgie werkt.OndanksdejarenervaringvanMargjezijnerheelwatverpleegkundige handelingendiezelangetijdnietheeftverricht.

MargjeenAdindagaansameneenneus-maagsondeinbrengenbijmeneerVande Wiel.Margjeverzameltdespullenenbrengtdeneus-maagsondeinonderbegeleiding vanAdinda.Desondewordtsoepelingebracht.Margjelegteenstethoscoopophet maagkuiltjevanmeneerVandeWielenspuiteenbeetjeluchtinviade neus-maagsonde. ‘Jahoor,dieligtgoed’,zegtzetevreden.Adindakijkthaarverbaasd aan. ‘Zocontroleerjedatniet.JemoetmaagsapoptrekkenendepHvanhetmaagsap controleren’,zegtze.Margjeverteltdatzehetcontrolerenvandepositievande neus-maagsondeopdezemaniergeleerdheeft,maardatzehetprotocolgaatlezen. ZezoektookevenverdernaarderichtlijnNeus-maagsondevandeV&VN,diein2012 isherzienenwaarinstaathetcontrolerenvandezesondemeteenstethoscoopniet meeristoegestaan – omfoutentevoorkomen.

Eisenaaneenprotocol

Erisgeenstandaardwaaraaneenprotocolmoetvoldoen.Globaalkunjehetvolgende ineenprotocolvinden:

• naamvandeorganisatie:naam,logo

• titel/onderwerp:welkehandelingbeschrijfthetprotocol?

• doelvanhetprotocol:watishetgewensteeindresultaat?

• gebruikersvanhetprotocol:welkemedewerkersenfuncties?

• beheerdervanhetprotocol:wieisverantwoordelijkvoorhetvaststellen?

• randvoorwaarden:verwijzennaaralgemeneprotocollen,zoals ‘Steriele handschoenenaantrekken’

• materialenenbenodigdheden:wathebjenodig?

• stappenplan:eventueelverdeeldinfasen

• datumenversienummer:wanneerishetprotocolvastgesteldenwanneerishet aangepastofwordthetherzien?

Voordelenvanprotocollen

Hetvoordeelvaneenprotocolisdatiedereenzichineenbepaaldesituatiezoveel mogelijkgelijkgedraagtenhetzelfdehandelt.Hetisnietmoeilijktebedenkenwater zougebeurenalsergeenprotocolwasbijbrand.Eenprotocolisdaneenhouvastvoor zorgverlenersineenonverwachteofweinigvoorkomendesituatie.

Eenprotocoldraagtbijaandekwaliteitvanzorg.Dewensomdekwaliteitteverbeteren oftehandhaven,isvaakaanleidingomeenprotocolteontwikkelen.Alsdepraktijk uitwijstdateennieuwewerkwijzeofbegeleidingsmethodegoedis,wordtereen protocolvooropgesteld.Zokaniedereenervanprofiteren.Eenvoorbeeldvan kwaliteitsverbeteringiseenprotocol‘Valpreventiebijouderen’.Hierinstaandestappen omvalrisico’steverkleinen.Ookprotocollenvoormedicatieveiligheidzijnvoorbeelden vankwaliteitsbewakingen/of-verbetering.

Ookzorgvragershebbenbelangbijprotocollen.Hetisvoorhenprettigdateenzelfde handelingnietsteedsopeenanderemanierwordtuitgevoerd.

Totslotkunjeprotocollengoedgebruikenbijhetinwerkenvannieuwecollega’sen hetbegeleidenvanstagiaires.Vraagbijvoorbeeldeenstagiaireeersthetprotocoldoor tenemenalsjulliesamenietsgaandoenwaarvooreenprotocolgeldt.Jekunthet protocoldanookgebruikenbijdenabespreking.

Voordeverschillendemaniervaninjecterenzijnprotocollenbinnendeinstelling beschikbaar.

Afwijkenvaneenprotocol

Eenprotocolgeeftminderruimteomaftewijkendaneenrichtlijnofeenstandaard, omdateenprotocolmeeristoegesnedenopeenspecifiekesituatie.Maarhetmag wel:jemagafwijkenvaneenprotocolalsdesituatieoftoestandvandezorgvrager daaromvraagt.Zomagbijvoorbeeldhetuitzuigenviaeentracheastomamaximaal 15secondenduren,maarbijheelveelsputumkanhetuitzuigenooklangerduren.Of denkaanringendiejemoetverwijderenvoordatdezorgvragergeopereerdwordt, terwijldatookweleensnietlukt.Inoverlegmetdeartskunjederingendansoms afplakkenmetpleister.Jemoetditwelkunnenonderbouwen,enhetafwijkenvan hetprotocolvastleggeninhetdossiervandezorgvrager.Hetisookverstandigomte overleggenmeteenervarencollega.Maarerzijnsituatieswaarinjeeralleenvoor staatendusnietkuntoverleggen.Danmoetjeinjeeentjebeslissenofjevanhet protocolafwijkt.Denkdanhieraan:

• Watisdeimpactvanhetprotocol?

• Alsjeafwijkt,welkerisico’sengevolgenkanditdanhebben?

• Hebjegenoegkennisenervaringomvanhetprotocolaftewijken?

Websitesmetprotocollen

Demeesteprotocollenvindjeviadecomputer(internetofintranet)enmobiele apparatenvanjeeigenzorgorganisatie.Dezeprotocollenzijnniettoegankelijkvoor mensendienietbijdezorgorganisatiewerken.Zezijngerangschiktoponderwerp, disciplineofafdeling.Protocollendievooréénzorgvragerwordengebruikt,vindjein zijnofhaardossier.Opdeafdelingvindjevaakookdebelangrijkste veiligheidsprotocollenoppapier;ditvoorhetgevaldathetcomputernetwerkuitvalt. Alsjeambulantwerkt,kunjedebelangrijksteprotocollenopjetabletofmobiele telefoonraadplegen.

Sommigeprotocollenkunjevindenopwebsites.

6.4Kritischeberoepssituatie

Zorgvrager

Lizeheeftbijhaargeboorteernstigzuurstofgebrekgehad,waarnazeinhetziekenhuis isgereanimeerd.Nazeswekenintensivecaremochtzemeenaarhuis.Alsneldaarna kreegzehaareersteepileptischeinsultenwerdzeweeropgenomeninhetziekenhuis. UitonderzoekbleekdatLizeepilepsieheefteneenernstigehersenbeschadiging.Later iszeonderbehandelingbijSeingekomen,hetexpertisecentrumvoorepilepsie.Lize isop8-jarigeleeftijduithuisgegaanenopeenkindergroepmeternstigemeervoudige beperkingengaanwonen.Vanwegedeveleepileptischeaanvallenindenachtkwamen haaroudersnauwelijksmeeraanslapentoe.Ophaar18eisLizeverhuisdnaareen

jongvolwassenEMB-groep.Driejaargeledenisereenstimulatorgeplaatst,dieelke zevensecondeneenkleinstroomstootjetoedientaandehersenzenuw(eenNVS: NervusVagusStimulator).Meteenmagneetkanereenextraschokjeworden toegediendtijdenseenaanval.DeartsheeftvoorLizehetepilepsieprotocolopgesteld. EenverpleegkundigevanSeinisaanspreekpuntbijvragenoverhaarepilepsie.

Casus

ChantalheeftnethaaropleidingVerpleegkundeafgerondenwerktsindstweemaanden opdewoningvanLize.Zeheeftdeopstartdienst.Omdathaarcollegaziekis,werkt zenusamenmetflexmedewerkerNouria.ChantaloverlegtmetNouria,legtuithoe deochtendverlooptenverdeeltdetaken.Zelfbegintzemethetuitzettenvande medicatieenzegaatnaarLizeomhaaralseerstemedicatietegeven.Alszeopde slaapkamervanLizekomt,treftzehaarineenepileptischinsult.Zekijktgelijkophaar horlogeenzietdathet7:16uuris.Lizeishelemaalverkrampt,haaltgeenademen eenstraaltjebloedlooptuithaarmond.

Dilemma

Chantaldenktrazendsnel: ‘Tonisch-clonischeaanval.Protocol.NVS.’ Demagneet hangtaaneenhaakjenaasthetbedenChantalhaaltdemagneetzigzaggendoverde NVSbijLize.Naeenminuutherhaaltzedeprocedure,omdatLizenietbijkomt,maar inmiddelshevigaanhetschokkenis.ChantalroeptomassistentieenvraagtaanNouria ofzijhetprotocolendeneussprayMidazolamwilpakken.ChantalweetweldatLize deneussprayMidazolamtoegediendmoetkrijgen,maarzewilgraaghetprotocol erbijhebbenomdatzedezesituatienognieteerderheeftmeegemaakt.OokNouria kenthetprotocolvandeneussprayMidazolamnietprecies.Deneussprayvindenze inhetnachtkastjevanLize.Zedenkenallebeidatdezenavijfminutentoegediend moetworden,maarzewillenhetgraagbevestigdhebbenmethetprotocol.Maarhet protocolopzoekenkostooktijd,wantzemoetendanteruglopennaardeteampost eninloggenopdecomputer.Chantalkijktophaarhorloge.Hetisnu7:20uur.Toen ChantalLizevond,waszemisschienalweleenhalveminuutindetonischefasevan eeninsult.

WatdoetChantal?

1.ChantalgeeftnavijfminuteninelkneusgatéénsprayMidazolamzonderhet protocolteraadplegen.

2.ChantalblijftbijLizeenvraagtNourianaardeteamposttelopenenhet epilepsieprotocoloptezoeken.

6.5Verdieping

AkwaGGZendeNederlandseGGZhebbenonderzochtofzorgstandaardenaldanniet nuttigzijn.Zijonderzochtenofzorgverlenersdezorgstandaardenindepraktijk gebruiken,welkeknelpuntenerzijnenofzorgverlenershetnutvanzorgstandaarden ervaren.Inzorgstandaardenisvanuithetperspectiefvandezorgvragerbeschreven waaraankwalitatiefgoedezorgmoetvoldoen.Datisheelbelangrijk,maarhetzijn lijvigedocumenten,dushetgebruikervanstaatsomsterdiscussie.

Uitkomstenvanhetonderzoek

Hetonderzoekvondplaatsonderduizendprofessionalsenrichttezichophetgebruik vandezorgstandaardenADHD,angst,bipolairestoornissen, persoonlijkheidsstoornissenenpsychose.Enkelealgemenethema’szijnonderdeel vanzorgstandaardenindeggz,zoals:

• samenbeslissen

• betrekkenvannaasten

• herstelondersteuning

• evalueren.

Dezethema’szijnmeegenomeninhetonderzoek.

Uitkomstenvandethema’s

Dealgemenethema’s ‘samenbeslissen’, ‘hetbetrekkenvannaasten’ en ‘persoonlijk, maatschappelijkensociaalherstel’ zijnonderdeelvandevisieopzorgindeggz. Zorgverlenersvindenhetmoeilijkomdezevisietevertalennaarbeleidenvervolgens hetbeleidtoetepassenindepraktijk.Tweederdevandeteamsziet verbetermogelijkhedenophetgebiedvansamenbeslissen.Zorgverlenerservaren namelijkhandelingsverlegenheid(niethandelenofnietwetentehandelen)bijhet betrekkenvannaastenenzijervarenproblemenbijuitvoeringsvraagstukken.

Bijvoorbeeld:hoebetrekiknaastenalsdezorgvragerdatnietwil?Zorgverlenerswillen ookgraagondersteuningbijhetvertalenvanhetbeleidnaardedagelijksepraktijk alshetgaatomzorgvragersondersteunenbijherstel.

Samenbeslissen,hetbetrekkenvannaastenenherstelondersteuningmoetendoor dehelebehandelingheeneenbasisattitudevandezorgverlenervormen.Tochishet indepraktijkgeenbasisattitudevanzorgverleners,maarzettenzijsamenbeslissen ofherstelinalsapartestapinhetzorgproces.

Ophetgebiedvanhetthema ‘evaluerenvandebehandeling’ zijnerveelverschillen tussenteams.Nietiedereenziethetnutvanevaluerenalsonderdeelvande behandelingensommigeteamsbeschouwenhetalseenverplichting.Eendeelvan deteamsvindthetbelangrijkomdebehandelingteevaluerenaandehandvan vragenlijsten.Zijvindendatditbijdraagtaandekwaliteitvanzorgenmerkendatde

zorgvragerhetwaardeertalszijdeuitkomstenmethem/haarbespreken.Teamsdie aangevendatevaluereneenaandachtspuntis,willenevaluerenbeterinzettenomde behandelingbijtesturenofaftesluiten.

Uitkomstenzorgstandaarden

Uithetonderzoekkomeneenpaaralgemeneconclusies,diegeldenvooralleinhet onderzoekmeegenomenzorgstandaarden.Deeerstebevindingisdatzorgstandaarden meteenduidelijke,stapsgewijzestructuurmakkelijkertoetepassenzijnindepraktijk.

Eenanderebevindingisdatondersteuningindepraktijknietaltijdwordtingezetvan lichtnaarzwaar.Behandelingeneninterventiesinzorgstandaardenzijnvaak opgebouwdvanpreventieve,lichteinterventiesnaarzwareinterventies,zoals psychotherapeutischeinterventies,medicamenteuzeofpsychosocialeinterventies. Deredenendatzorgverlenershiervanafwijken,zijncapaciteitsproblematieken patiëntenvoorkeuren.Lichteinterventies(zoalspsycho-educatie)wordenopverzoek vandezorgvragerregelmatignietingezet,terwijldieeenbelangrijkonderdeelvan zorgstandaardenvormen.

Uitkomstenperspecifiekezorgstandaarden

Naastdezealgemeneconclusiesoverdezorgstandaardenzijnerookconclusiesover despecifiekezorgstandaarden:

• BijdebehandelingvanADHDwijktdehelftvandeteamsafvanhetadviesomte beginnenmeteenenkelvoudigebehandeling.Dezeteamsstartenmeteen combinatievancognitievegedragstherapieenmedicamenteuzebehandeling.

• Bijdebehandelingvanangstkrijgenzorgvragersgeregeldmedicatiealszijopde wachtlijststaan,terwijldezorgstandaardaanbeveeltomalleenmedicatiete starteninoverlegmeteenpsychiater.Teamszienhetstartenmetmedicatieals eenknelpunt,omdatandereinterventiesdaardoormindereffectiefzijn.

• Bijdebehandelingvanpsychosewordtcognitievegedragstherapiebijeengroot deelvandezorgvragersnietsystematischtoegepast.Cognitievegedragstherapie isbijdezorgstandaardPsychoseweldevoorkeursbehandelingénonderdeelvan hetzorgaanbodvanzorgverleners.

• Hetaanbodvanoptioneleinterventiesvoordebehandelingvanzorgvragersmet eenpsychoseisruim,maarhetaanbodvanstandaardinterventieszoalscognitieve gedragstherapiestaatonderdruk.Hetruimebehandelaanbodvraagtnamelijk bredekennisvanzorgverlenersenveelzorgverlenersgevenaandatzijkennisvan detebehandelenproblematiekmissen.Zehebbenbehoefteaanmeeropleiding, trainingenuitwisselingmetandereteams.

Overigeuitkomsten

Personeelstekortwordtdoorveelteamsalsknelpuntgenoemd.Doorhetgebrekaan personeelofonvoldoendepsychiater-urenkiezenzorgverlenersookvoorandere interventies,ofeenanderevolgordevaninterventies,danindezorgstandaard

beschreven.Ondanksditcapaciteitsprobleemwordenlichtereinterventiesdus regelmatignietingezet.Somswordengecombineerdebehandelingenaangeboden, terwijlhetadviesvandezorgstandaardeenenkelvoudigebehandelingis. GroepsbehandelingeneHealthkunneneenoplossingvoorhetpersoneelstekort vormen.

Delaatsteconclusieisdatdesamenwerkingtussenafdelingenorganisatiesnietaltijd soepelverloopt.Diesamenwerkingisnodigomdejuistezorgtekunnenbieden.Als erwordtsamengewerkt,kanookhetbehandelaanbodwordenuitgebreid.

Conclusie

Deconclusievandeonderzoekersisdaternogruimtevoorverbeteringisalshetgaat omhetvertalenvanzorgstandaardennaardepraktijk.Standaardendieconcreet omschrijvenwatgoedezorgiseneenorganisatiediedezorgstandaardondersteunt metconcreetbeschrevenbeleid,werkenindepraktijkhetbest.

Ookhetinhelderestappenuitschrijvenvanhetzorgproceskanbijdragenaaneen betereaansluitingmetdepraktijk.Extraaandachtvoorevaluatieenhetafsluitenvan debehandelinghelptdezorgverlenersomdezorgstandaardtoetepassen.Verderis ertrainingenondersteuningnodigopdethema’s ‘samenbeslissen’, ‘hetbetrekken vannaasten’ en ‘herstelgerichtwerkenalsbasisattitude’.Specialistischezorg concentrerenopéénplekkaneenoplossingzijnvoorhetkennistekortofmeerkennis opdeplaatsvanbehandeling.

6.6Begrippen

Kwaliteitsindicator

Eenmetingvaneenbepaaldonderdeelvandezorg,dataaneenvastgesteldenorm moetvoldoen.

Richtlijn

Eendocumentdatbeschrijfthoeietsmoetenwatwelennietmag.Hetiseen voorschriftdataangeefthoejemoethandeleninbepaaldegevallen.

Zorgstandaard

Ineenzorgstandaardstaatwaaraangoedemultidisciplinairezorgvooreenbepaalde aandoeningmoetvoldoen.Eenzorgstandaardisgebaseerdopeenrichtlijn,maar beschrijftdezorgvanuithetperspectiefvandezorgvrager.

THEMA7 VEILIGHEIDRONDDEZORGVRAGER

Inhoudthema

• Veiligheidvandezorgvrager

• Veiligheidscultuur

• Communicatieenveiligheid

• Bijdragezorgvragersaanveiligheid

• Eenveiligeomgeving

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

• Begrippen

Sindsheteindevandevorigeeeuwisersteedsmeeraandachtgekomenvoorveiligheid ronddezorgvrager.HetAmerikaanse InstituteofMedicine publiceerdetoenhetrapport Toerrishuman (‘Vergissenismenselijk’).Erblekenjaarlijksveelmeerzorgvragers doorvermijdbarefoutenteoverlijdendangedacht.Ookwerdergekekennaarde oorzakenvandiefouten:nietdeindividuelezorgverlenerwasschuldigaaneenfout, maardeomstandighedenwaarindezorgverlenermoestwerken.

InNederlandisonderanderedoorditrapportbegonnenmethetinvoerenvan maatregelenomdeveiligheidronddezorgvragerverderteverbeteren.Tegenwoordig iselkezorgorganisatiebijvoorbeeldverplichtomeenmeldingssysteemvoorincidenten enbijna-incidententehebben.

Inditthemawordtverderingegaanoponderwerpendieveelinvloedhebbenopde veiligheidvandezorgvrager,opdebijdragevanzorgvragerszelfeneenveilige omgeving.

7.1Veiligheidvandezorgvrager

Dedefinitievan patiëntveiligheid is: ‘Het(nagenoeg)ontbrekenvan(dekansop)aan depatienttoegebrachteschade(lichamelijk/psychisch)dieisontstaandoorhetniet volgensdeprofessionelestandaardhandelenvanhulpverlenersen/ofdoor tekortkomingvanhetzorgsysteem’ (VanSchotene.a.,2022).

Methetzorgsysteemwordtdeheleorganisatievandezorgbedoeld:vanwet-en regelgevingtotafsprakentussentweezorgverleners.Veiligheidvandezorgvrager heeftdustemakenmethethandelenvandezorgverlenerzelf,maarookmetde omstandighedenwaaronderzorgverlenersmoetenwerken.Dieomstandigheden hebbeninvloedopdemanierwaaropeenzorgverlenerzijnwerkuitvoert.

Voorbeeldenvanomstandighedendieinvloedkunnenhebbenopdeveiligheidvan eenzorgvrager:

• personeelsbezetting

Voorhoeveelzorgvragersiseenzorgverlenerverantwoordelijktijdenseendienst enisergenoegpersoneelalsdezorgzwaartewordtmeegenomen?

• aanwezigematerialen

Zijnerbijvoorbeeldgenoegpersoonlijkebeschermingsmiddelen(PBM)voor zorgverlenersomkruisbesmettingtussenzorgvragerstevoorkomen?

• cultuurvanhetteam

Somsheerstereenbepaaldesfeerineenteam,waardooreenzorgverlenerniet snelomhulpdurfttevragen.

Standaardisatievanzorg

Omdeveiligheidindezorgteverhogen,wordenzorgprocessensteedsvaker gestandaardiseerd. Standaardisatie houdtindatopbasisvanwetenschappelijk onderzoekwordtvastgelegdopwelkemanierdezorghetbestuitgevoerdkanworden. Ditzorgtervoordatelkezorgverleneropeenzelfdemanierwerktenleidttoteen afnamevanincidenten.

Voorbeeldenvanstandaardisatieindezorg:

• richtlijnen

Ditzijnhandvattenhoejedezorgineenbepaaldesituatiehetbestkuntaanpakken.

• Protocollen

Ditiseenpraktischewerkinstructiewaarvanjenietzomaarkuntafwijken.Vaak makenorganisatieshuneigenprotocollenopbasisvan(landelijke)richtlijnen.

• zorgpaden

Ineenzorgpadstaatvooreenspecifiekziektebeeldwatertijdensdehele behandelinggedaanwordt,doorwelkezorgverlenerenwanneer.

Veiligheidsmanagementsysteem

In2007ishet Veiligheidsmanagementsysteem (VMS)ontstaan.EenVMSis ‘de verankeringvanpatiëntveiligheidinpraktijk’ (VMSzorg,2018).HetdoelvaneenVMS isdepatiëntveiligheidinziekenhuizenteverhogendooronveiligesituatiescontinu optemerkenenverbeteringendoortevoeren.Alleziekenhuizenzijnverplichteen geaccrediteerdofgecertificeerdVMStehebben.

Erzijntienthema’svastgesteldwaarvolgensonderzoekveelverbeterdkonworden ophetgebiedvandeveiligheid.Eenpaarvoorbeelden:

• verwisselingvanenbijzorgvragers

• kwetsbareouderen

• medicatieverificatiebijopnameenontslag

• voorkomenvanwondinfectiesnaeenoperatie.

DeInspectieGezondheidszorgenJeugd(IGJ)houdttoezichtopdeverbeteringenvan dethema’s.

VeiligIncidentMelden

Sinds2016iselkezorgaanbiederverplichtomeensysteemhebbenomincidenten interntemelden.DitstaatindeWetkwaliteit,klachtenengeschillenzorg(Wkkgz). Een incident isvolgensdeWkkgz: ‘Eennietbeoogdeofonverwachtegebeurtenis,die betrekkingheeftopdekwaliteitvandezorgenheeftgeleid,hadkunnenleidenofzou kunnenleidentotschadebijdecliënt’ (InspectieGezondheidszorgenJeugd,2023). Nietelkefouthoeftgevolgentehebbenvooreenzorgvrager.

Hetdoelvan VeiligIncidentMelden (VIM)isomvandezeincidententelerenende zorgveiligertemaken.Hetsysteemisnietbedoeldomzorgverlenerstebestraffen. Ookbijna-incidentenhorengemeldteworden.Ditzijngebeurtenissenwaarbijiets verkeerdhadkunnengaan,maarditnetnietisgebeurd.Eenvoorbeeldiseencollega dieingrijptophetmomentdatjemedicatieaandeverkeerdezorgvragerwiltgeven.

Kwaliteitsmedewerkersmakenanalysesvandeincidentmeldingenendeuitkomsten wordenteruggekoppeldnaardezorgverleners.Zezoekenhierbijnaaroorzakeninde organisatieofhetzorgsysteem.Dooraanpassingenenverbeteringenindeorganisatie kunnenditsoort(bijna-)incidentenindetoekomstwordenvoorkomen.

Risicobewusthandelen

Veiligheidheeftallestemakenmetrisico’s.Eenzorgverlenerschatrisico’sinentoch kanhetgebeurendaterietsmisgaat.Alsereenrisicovoordeveiligheidbestaat,neemt eenzorgverlenerallemaatregelendienodigzijnomditrisicozoveelmogelijkte beperken.Erwordenverantwoordeafwegingengemaakt.Ditheet risicobewust handelen.IndeWetBIGwordenhandelingengenoemdwaarvanduidelijkisdatdie altijdeenzekerrisicometzichmeebrengen.Daarommogenzulkehandelingenalleen onderstrengevoorwaardendoorbevoegdeenbekwameprofessionalsworden uitgevoerd.Endannogkanerschadeontstaandieniemandteverwijtenvalt.

Foutbijhetgevenvaneeninjectie

MartineisverpleegkundigeengaatmevrouwCoxeenintramusculaireinjectie toedienen.MevrouwCoxiseenrustigevrouw,dieregelmatigeeninjectiekrijgt.Nog nooitheeftdatproblemenopgeleverd.Ditkeergaathetmis.Ophetmomentvan toedienenvandeinjectieschriktmevrouwvaneenhardeknalbuiten.Zemaakteen onverwachtebewegingendenaaldraakteenzenuw.

Martinemeldthetbijhaarteamleiderensamennemenzeallestappendoor.Martine heeftgeleerdintramusculaireinjectiestoetedienen:zeisbekwaam.Zedoethetin opdrachtvaneenartsdieeerderheeftgeconstateerddatzedezevaardigheidgoed beheerst:zeisbevoegd.Zeheeftdeinjectieklaargemaaktendooreencollegalaten controlerenvolgenshetprotocol.Zeheeftmevrouwvoorbereid.Kortom:Martine heeftnietsverkeerdgedaan.

SamenmetdeteamleidervultMartineeenincidentmeldingin.Deteamleiderwilhet incidentookindeteamvergaderingbespreken.Hetlijkteropdatzoietsnooitte voorkomenis,maarmisschienkomeneruitdegroepnogsuggestiesomhetrisico nogverderteverkleinen.

7.2Veiligheidscultuur

De veiligheidscultuur bestaatuitallewaarden,normenenopvattingenineen organisatieoverveiligheidvoorzorgvragers.Alshetmanagementendemedewerkers vaneenorganisatiedenkendatzegoedezorgleverenenhetonderwerpnooitopde agendakomt,isdekansgrootdaterbijvoorbeeldweinigincidentmeldingenworden gedaan.Eenorganisatiediebewustomgaatmetveiligheidenaltijdwilleren,heeft eeneffectieveveiligheidscultuur.Danwordthetrisicooponbedoeldeschadevoorde zorgvragerkleiner.Zorgenvoorveiligheidbetekenteenvoortdurendbewustzijnvan mogelijkebedreigingenvoordeveiligheid,proactiefhandelenenpreventie.

Deontwikkelingnaareeneffectieveveiligheidscultuurineenorganisatieiste vergelijkenmethetbeklimmenvaneenladder.Onderaandeladderbeginthetbij weinigaandachtvoorveiligheidenachterafreagerenopeenincident.Maareen organisatiekangroeiennaareenvooruitstrevende,veiligeorganisatie.Ditiseen organisatiewaarveiligheidvoortdurendenopallerleimanierenaandachtkrijgt.

Decultuurladder.

Factorendiebijdragenaaneeneffectieveveiligheidscultuur Erzijnveelfactorendiedeveiligheidscultuurbeinvloeden.Eenorganisatiekandeze factorenverbeteren.Alsdeveiligheidscultuurverbetert,vergrootditdeveiligheid voorzorgvragers.

Voorbeeldenvanfactorendieinvloedhebbenopdeveiligheidscultuur:

• verwachtingenenactiesvanleidinggevenden

• niet-veroordelendereactie

• reactieopmeldingenenlerenvanfouten.

Verwachtingenenactiesvanleidinggevenden

Leidinggevendenhebbendetaakomaandachttehebbenvoordeveiligheid.Wordt ditonderwerpgeregeldbespreekbaargemaakt,danontstaatdekansomdeveiligheid vanzorgvragersteverbeteren.Alseenleidinggevendevaakaandachtaanincidenten enonveiligesituatiesbesteedt,krijgenookdewerknemersoogvoorditthema.

Niet-veroordelendereactie

HetdoelvanhetVIMisdatleidinggevendennooitboosofbestraffendreagerenals medewerkersincidentenmelden.Eenniet-veroordelendereactieiseenreactiewaarbij eenzorgverlenerzichnietbeschuldigdvoeltnahetmeldenvaneenincident.Hierdoor meldteenzorgverlenerookindetoekomstmakkelijkereenincident.Hijzietdanniet optegendereactievanzijncollega’sofleidinggevende.

Reactieopmeldingenlerenvanfouten

Hetmeldenvaneenfoutisalleenzinvolalsdemelderookeenreactiekrijgt.Dereactie laatziendaterietsmeegedaanis.Zokunnenerverbetervoorstellenkomenenkunnen foutenindetoekomstwordenvoorkomen.Komtergeenreactieopincidentmeldingen, danneemtdebereidheidomopnieuwtemeldenaf.

7.3Communicatieenveiligheid

Communicatietussenzorgverlenersheeftveelinvloedopdeveiligheidvande zorgvrager.Erkanveelverkeerdgaanalseenzorgverlenernietduidelijkofnietvolledig is.Ookheeftcommunicatieinvloedopdemanierwaaropdesamenwerkingmet collega’sverloopt.

Samenwerkingtussenafdelingen

Samenwerkingtussenafdelingenhoudtin:allevastgestelderegelsenproceduresen communicatietussendeverschillendeafdelingenvaneenorganisatie.Hetbegintbij debereidheidomsamentewerkenenelkaarterespecteren.Indezorgwerken zorgverlenersmetveelverschillendeafdelingensamen;denkaanfysiotherapieof diëtetiek.Zorgvragerswordenookovergeplaatstvandeenenaardeandereafdeling, ofvandeenenaardeandereinstelling.Hetisbelangrijkdatiedereenzichhoudtaan regelsenproceduresenonderlinggoedoverlegt.

Teamworkbinnenafdelingen

Teamworkisdesamenwerkingtussendeteamledenvaneenafdeling.Voorde veiligheidvanzorgvragersishetbelangrijkdatzijelkaarvertrouwenensteunen.Bij druktehelpendeteamledenelkaar.Zebesprekenonveiligesituatiesenpakkendie aan.Openheidinteamsisbelangrijk.

Eengoededienstoverdracht

Dedienstwisselingiseenbelangrijkmomentindeinformatieoverdracht.Dieverloopt digitaal,schriftelijken/ofmondeling.Omdewerkzaamhedengoedtekunnen overnemenmoeteencollegabekendzijnmetbelangrijkezaken,zoalsde(veranderde) toestandvandezorgvrager,nieuweafsprakenenbijzonderheden.Dekwaliteitvan deinformatiemoetgoedzijnenermaggeeninformatieverlorengaan.Andersbestaat hetrisicoopfouten.

Opencommunicatie

Opencommunicatieiscommunicatiewaarinteamledenzichkwetsbaaropstellenen moeilijkhedendurventebespreken.Teamsmakenafsprakenovergoedluisteren, respecttonenenelkaarlatenuitpraten.Datisbelangrijkomgoedmetelkaaromte gaan.Alleenindiesfeerdurvenmensenzichzelftezijnendurvenzeookeenfoutte melden.

Indepraktijk

Timwerktineenverpleeghuismetdementerendeouderen.Delaatstetijdzijner landelijkpublicatiesgeweestovermisbruikdoormannelijkezorgverlenersvan dementerendeouderenininstellingen.Timvoeltzichdaarnietgoedbij.Hijisbang datnaastenhemnuookkunnenzienalseenpotentieledader.Hijwilopgeenenkele manierdatzorgvragersennaasteneengevoelvanonveiligheidhebben.Misschien moethijmaargeenvrouwelijkezorgvragersmeerhelpenmetwassenenaankleden. Timlegtzijntwijfelvooraanzijncollega’sineenteamvergadering.Hijwilwetenwat zijervanvindenenhoezijermeeomgaan.

Veiligcommuniceren

Veiligcommunicerenhoudtindatdemaniervanpratenenoverleggenbijdraagtaan hetvoorkomenvanonnodigeschadevoordezorgvrager:

• Jecommuniceertduidelijk,zowelverbaalalsnon-verbaal.

• Jecommuniceerteffectiefinhoogrisicosituaties.

• Jecommuniceertvolgens(communicatie)standaarden.(Wanneergeefjewelke informatieenopwelkemanier?)

• Jemaaktduidelijkeschriftelijkerapportagesenzorgtvoorhelderedossiers.

• Jegaatzorgvuldigommetinformatievanzorgvragersenbewaaktdatdezealleen bijbevoegdenterechtkomt.

• Jevraagt,geeftenontvangtfeedback.

• Jebespreekt(bijna-)incidenteneerlijk.

• Jecommuniceertrespectvolmetcollega’s,zorgvragersenmantelzorgers.

• Jecommuniceertophetbegripsniveauvandezorgvrager.

• Jegebruiktzonodighulpmiddelenbijdecommunicatie,zoalspictogrammenof tekeningen.

7.4Bijdragezorgvragersaanveiligheid

Zorgvragerskunnenookzelfbijdragenaandeveiligheid.Zijzijnvaak ervaringsdeskundigen,daaromishetbelangrijkdatjijalszorgverlenernaarhun ervaringenenideeënluistert.Alszorgvragersmeekunnendenkenenbeslissenover hunbehandeling,houdenzijzoveelmogelijkderegie.Ditversterkthetgevoelvan veiligheid.Ditbetekentnietdatzorgvragersaltijddeveiligsteoptiekiezen.Als zorgverlenerhoorjeindatgevalintegrijpen.

Zorgvragerskunnenbijdragenaandeveiligheiddoor:

• participatiebijveiligheidsbeleid

• eenmeldingsprocedurevoorzorgvragers

• veiligheidskaarten.

Participatiebijveiligheidsbeleid

Participatievanzorgvragersbetekentdatzijen/ofhunnaastenwordenbetrokkenbij hetontwikkelenvanonderandereveiligheidsbeleid.Deervaringenvanzorgvragers meteenbepaaldeziekteofdezorgverleningzijnwaardevolenwordenmeegenomen omdezorgverderteverbeteren.Veiligheidsradenvaninstellingenmakenookgebruik vankenniseninzichtenvanervaringsdeskundigen.

Meldingsprocedurevoorzorgvragers

Bijeenmedewerkervanhetteamofdirectbijdeklachtenfunctionarisvandeinstelling kunnenzorgvragerszelfonveiligesituatiesmelden.Elkeinstellingheefteenveiligheidsofklachtenfunctionaris.Ditiseenonpartijdigemedewerker,aanwienshulpgeen kostenzijnverbonden.Samenmeteenmedewerkerofdeveiligheidsfunctionariskan eenzorgvragereen(bijna-)incidentformulierinvullen,zoalsookmedewerkersdit kunnendoen.

Onveiligesituatieszijneropverschillendeniveaus:bijdezorgvrager,opdeafdeling enindeorganisatie.Indetabelziejevoorbeeldenvanonveiligesituatiesdie zorgvragerskunnenmelden.

Niveau

Bijdezorgvrager

Onveiligesituatie

• agressieenpesten

• onverwachttoepassendwangendrang

• verkeerdofniettijdigtoedienenvanmedicatie

• onvolledigeoffoutedossiervorming

Opdeafdeling

• rokenwaarditverbodenis

• eenslechte,ruzieachtigesfeerinhetteam

• achterstalligonderhoudvandelocatie

• ontbrekenvannoodzakelijkemiddelen,zoals brandblussers

Indeorganisatieen directeomgeving

• onveiligeomgeving

• onvoldoendeofdefectebuitenverlichting

• bezuinigingendieonzekerheidoproepen

Patiëntveiligheidskaarten

DePatientenfederatieheeftveiligheidskaartenontwikkeld,diezowelzorgverleners alszorgvragerskunnengebruiken.Oorspronkelijkzijnzebedoeldvoorziekenhuizen enhuisartsenpraktijken,daaromhetenzeofficieelpatientveiligheidskaarten.Maar zezijnookinanderesectorenbruikbaar.Erstaancartoonsopmeteeninstructietekst overeenonderwerp.Dezorgvragerweethierdooropwelkedingenhijmoetlettenof welkevragenhijkanstellenaaneenzorgverlener.Viadewebsitevande Patiëntenfederatiekunnendekaartenaangevraagdwordenenhetisookmogelijk omsameneennieuwekaartteontwikkelen.

Depatiëntveiligheidskaart.

7.5Eenveiligeomgeving

Elkezorgorganisatiemoetvoldoenaanregelsomeenveiligeomgevingvoor zorgvragerstekunnenbieden.Erzijnbijvoorbeeldbouwkundigeeisenvoorhet gebouw,maarookishethebbenvaneencalamiteitenplanverplicht.Eenzorgverlener heeftzelfookinvloedopeenveiligeomgevingdooronderandere veiligheidsprotocollennateleven.

Vooriedereinstellingofzorgsectorgeldenspecifiekeeisen,afhankelijkvandegroep zorgvragersdieergebruikvanmaakt.Eengrootziekenhuismoetbijvoorbeeldaan andereregelsvoldoendaneenkleinewoongroep.

Factorendiebijdragenaaneenveiligeomgevingzijn:

• veiligheidsprotocollen

• alarmsystemen

• hulpmiddelen

• privacywetgeving

• observeren – signaleren – melden – evalueren.

Veiligheidsprotocollen

Inveiligheidsprotocollenstaathoeonveiligesituatiesvoorkomenkunnenworden,of hoeerineenonveiligesituatiemoetwordengehandeld.Hetisbelangrijkdateen zorgverleneropdehoogteisvandeverschillendeveiligheidsprotocollenvande organisatie.Hierdoorontstaateenveiligeomgevingvoordezorgvrager.Ookkaneen zorgverlenervoorlichtinggevenoverderegelsenuitleggenwaaromeropeenbepaalde maniergehandeldwordt.

Eenvoorbeelduiteenveiligheidsprotocolishetvrijhoudenvangangen.Gangenzijn vluchtwegenbijeenbrand.Alserrolstoelenofschonebeddenindegangenstaan,is hetlastigeromdevluchtwegtegebruiken.

Alarmsystemen

Naastprotocollenzijnerookhulpmiddelendiedeomgevingvaneenzorgvrager veiligerkunnenmaken.Eenvoorbeeldiseenalarmeringssysteem.Diezijnerniet alleenvoorzorgvragers,maarookvoorzorgverleners.Ininstellingenzijner bijvoorbeeldsystemenomdehulpvancollega’sinteroepenineenacutesituatie. Ookisersomseenknopopdeafdelingwaarmeedebrandweerdirectingeschakeld kanworden.

Personenalarmsysteem

Voorzorgvragersdiezelfstandigwonen,iserhet personenalarmsysteem (PAS).Een personenalarmsysteemiseenalarmknopdieeenzorgvragerverbindtmeteen medewerkervandethuiszorgofhetverzorgingshuis,ofeenzelfgekozenmantelzorger.

Dezeknopkanaaneenhalskettingzittenofomdepolswordengedragen.Een zorgvragerkandoormiddelvanhetalarmhulpinroepenalshijbijvoorbeeldgevallen isennietbijdetelefoonkan.

Ininstellingenzoalseenziekenhuisofverpleeghuishebbenzorgvragersvaakeen ‘bel’ bijhetbed.Hetisbelangrijkdateenzorgvragerhieraltijdbijkan.Somsisdithetenige middelwaarmeeiemandcontactkanmakenmetzorgverlenersbuitendekamer.Zorg erdusvoordatdezebelaltijdbinnenhandbereikis.

Eenpersonenalarmsysteemaaneenhalsketting.

Altijdreagerenopeenalarm

Eenzorgvragermoetervanuitkunnengaandaterdaadwerkelijkactievolgtopzijn oproep.Datisweleenslastig.Erzijnzorgvragersdiehetsysteemmisbruiken.Zebellen omdatzebijvoorbeeldbehoeftehebbenaaneenpraatjeofomdatereenknoopje scheefzit.Alsiemandditvakerdoet,kunjedeneigingkrijgenzo’nalarmtenegeren. Datisnatuurlijknietdebedoeling.Legdezorgvragernogeensrustiguitwaarhet alarmsysteemvoorbedoeldis.

Hulpmiddelen

Erzijnveel(technische)hulpmiddelendiedezorgveiligermaken;bijvoorbeeldom valincidententevoorkomen.Valincidentenkomenregelmatigvoorindezorg. Zorgvragersdieslechtterbeen,(plotseling)verwardofdoorziekteverzwaktzijn,lopen meerkansopeenval.Instellingenhebbenvaakaanpassingen,waardoorvalincidenten verminderdkunnenworden.Voorbeeldenzijnmuurleuningeningangen,beugelsin badkamers,antislipvloerbedekkingenhoog-laagbeddenmetbedhekken.Ookbijeen zorgvragerthuiskunnenditsoortaanpassingenwordenaangebracht.

Privacywetgeving

Eenveiligeomgevingvoordezorgvragerbetekentookdatzijngegevensnietzomaar openbaartoegankelijkzijn.DeprivacyvanzorgvragersisonderandereindeAlgemene verordeninggegevensbescherming(AVG)vastgelegd.Gegevensvanzorgvragersmogen alleentoegankelijkzijnvoorzorgverlenersdiedirectbetrokkenzijnbijdezorgverlening aaneenbepaaldezorgvrager.SindsdeinvoeringvandeAVGin2018bestaatereen verantwoordingsplicht.Beveiligingvandegegevensmoetgoedgeregeldzijn,niet alleentechnisch,maarookopdewerkvloer.Dossiersvanzorgvragerszijnvaakdigitaal. Zorgervoordatniemandbijdegegevensvaneenzorgvragerkanalsjeweglooptvan decomputer.

Observeren-signaleren-melden-evalueren

Observereniseenkerntaakvanelkezorgverlener.Hetgaatnietalleenomhet observerenvanzorgvragers,maarookvanhunomgeving.Alsjeobserveert,signaleer jeookdatbepaaldesituatiesnietveiligzijnofeenrisicovormen.Laathetnietbij signaleren,maarmeldonduidelijkesituatiesbijeenleidinggevende.Evalueer vervolgensdegenomenmaatregelenomdeveiligheidteverbeteren.

Lossetegelsindetuin

Ophetterreinvaneeninstellingstaateenaantalwoonunitsbijelkaar,metinhet middeneenmooietuin.Middenindetuiniseenbetegelddeelvoorsportenspel. Nouraheeftaleenpaarkeermeegemaaktdateenzorgvragertijdenseenbalspel gestruikeldis.Datgebeurtbijeendeelwaardewortelsvaneenvandebomenboven degronduitkomenendetegelsomhoogwordengeduwd.Totnutoeishetgoed gegaan,maarNouravindtweldaterietsgedaanmoetwordenomergertevoorkomen. Zebespreekthetprobleemmethaarteamleider.Deboomhoeftnietgekaptteworden, maarmisschienkanermetbielzeneenplantenbakomheengemaaktworden.De teamleiderzegttoeactieteondernemen.

Criminaliteit

Eenanderebedreigingvoordeveiligheidiscriminaliteit.Maatregelenzoalsgoede verlichting,camerabewakingensomsbeveiligingspersoneelzijnbelangrijk.Maardan nog:insluipingenininstellingenzijngeenuitzondering.Sommigecriminelenkunnen goedtoneelspelen.Meteenstalengezichtlopenzedoordeinstelling,alsofzebijeen leverancierwerkenenietskomenafgeven.Anderentrekkenzelfseenpolitie-of ambulance-uniformaan.Deboodschap:spreekvreemdenaan.Vraaghenbijvoorbeeld omzichtelegitimeren.

Betrouwbaarheidenintegriteit

Vaniederezorgverlenermagverwachtwordendathijbetrouwbaarenintegeris. Zorgvragerszijnaltijdkwetsbaar,omdatereenbepaaldemachtsrelatiebestaattussen eenzorgverlenerenzorgvrager.Doordiekwetsbaarheidkunnenzijeerderslachtoffer zijnvanbijvoorbeeldmisbruik.InstellingenvragensteedsvakeromeenVerklaring OmtrenthetGedrag(VOG)vanmedewerkers.Voororganisatiesdielangdurigezorg aanbieden,ishetzelfsverplichtomeenVOGtevragen.EenVOGiseenverklaringvan justitiewaarinstaatdatiemandnieteerdereenstrafbaarfeitheeftgepleegddatvoor defunctieeenprobleemvormt.

Collega’saanspreken

EenVOGisgeengarantiedateencolleganietsverkeerdszaldoen.Aandeanderekant ishetooknietdebedoelingdatjevoortaanelkecollegaalsmogelijkeverdachte bekijkt.Weeswelalertalsjevreemdedingenziet,bijvoorbeeldalseencollegasteeds veelnaardezelfdezorgvragertrekt.Vraagallereerstbijjecolleganaofdieerzich bewustvanisenwatderedenis.Misschiengebeurtzoietsonbewustenisernietsaan dehand.Bijtwijfelkunjealtijdoverleggenmetjeleidinggevende.

Brandveiligheid

Brandineenzorginstellingkangrotegevolgenhebben.Naastmateriëleschadeisde kansoplichamelijkletselgroter.Zorgvragerskunnenzichnietaltijdzelfinveiligheid brengen,bijvoorbeeldomdatzebedlegerigzijn.Ennietalleenhetvuurkanernstig letselofzelfsoverlijdenveroorzaken,ookhetinademenvanrookofvrijgekomen giftigestoffenisgevaarlijk.Daaromiserveelaandachtvoorbrandpreventiein zorginstellingen.Debrandweervoertperiodiekcontrolesuitopdebrandveiligheid. Onderdelenvanbrandveiligheid:

• bouwkundigeaspecten

• protocollenbrandveiligheid

• beperkenvanschade

• preventie.

Bouwkundigeaspecten

Zorginstellingenmoetenaanstrengebrandveiligheidseisenvoldoen.Gebouwenzijn bouwkundigonderverdeeldincompartimenten.Eenbrandkandaardoornietzomaar overslaanvanhetenecompartimentnaarhetandereenzalzichdusmindersneldoor eengebouwverspreiden.Decompartimentenzijnmetelkaarverbondendoor (automatische)deuren.Degangenentrappenhuizenzijnvaakvluchtwegen.Zorg ervoordathieraltijdvrijedoorgangis.Blokkeernooit(automatische)deurendoorer ietsvoortezetten,waardoorzenietkunnensluitenbijeenbrandalarm,ooknietals zo’ndeurineenverhoekjevandeafdelingzitennooitgebruiktwordt.Demurenzijn vanbrandwerendmateriaalgemaaktenkunneneenbrandvaak30minutenoflanger tegenhouden.

Protocollenbrandveiligheid

Elkeinstellingheeftprotocollenenvoorschriftenoverbrandveiligheid.Dezegaan overhetvoorkomenvanbrand,maargevenookinstructieswatjemoetdoenalser tochbranduitbreekt.Dezeprotocollenwordenopgestelddoordeverantwoordelijke medewerkerineeninstelling,insamenwerkingmetdebrandweer.Zijevaluerendie ookregelmatig.Zorgdatjedezeprotocollenweettevindenendatjedebelangrijkste onderdelenuitjehoofdkent,bijvoorbeeldwelknummerjebijbrandmoetbellen.Kijk ookrondinjeinstelling,zodatjeweetwaardeblusmiddelenhangenenwelke vluchtwegenerzijn.

Zorgdatjeweetwelkevluchtwegenerzijn.

Beperkenvandeschade

Alsertochbranduitbreekt,ishetbelangrijkdatdeschadezoveelmogelijkbeperkt wordt.Zorginstellingenhebbenrookmeldersenvaakooksprinklerinstallaties. Rookmelderskunneneenbrandnietvoorkomen,maarzehelpenwelomdiesnelte signaleren.Hetbrandalarmisinzorginstellingenvaakeenstilalarm,watinhoudtdat alleendemedewerkerswordeningelicht.

Bijeenbrandvolgjealtijdhetprotocolvanjeinstelling,maarvaakisditdevolgorde vanhandelen:

• Evacueeriedereendiedirectgevaarloopt.Jeeigenveiligheidgaathierbijaltijd voordievandezorgvrager.

• Schakeldirecthiernahulpin.Dithoudtindatjededichtstbijzijndebrandmelder activeerténhetinternenummervoorbrandbeltalsjeineeninstellingwerkt. Buiteneeninstellingbelje112.Bij24uurszorgishetverplichtombrandmeldingen directaandemeldkamerdoortegeven.

• Sluitdeurenenramen(nietopslot).Ineeninstellingzullenbranddeurentussen compartimentenautomatischdichtvallen.

• Bijeenkleinebrandgebruikjeblushulpmiddelen,zoalseenbrandslang,poederofschuimblusser(afhankelijkvandeoorzaakvandebrand).Bijeengrotebrand ofveelrookontwikkelinglaatjeditoveraanprofessionalsenbeginjedirectmet evacueren.

• Evacueerde(restvande)zorgvragersnaarhetvolgendecompartiment:eerstaltijd horizontaal,zonodigdaarnaverticaal(naareenandereverdieping).

Indepsychiatriegeldenspecifiekeprotocollenenvoorschriften.Zorgervoordatje hiervanopdehoogtebent.

Handbrandmelderdiejedirectactiveertalsjeeenbrandsignaleert.

Preventie

Zorginstellingenzullenveeldoenombrandtevoorkomen.Erbestaanveel brandwerendeofbrandvertragendematerialen.Ookzijnerveelelektrischeapparaten dieautomatischafslaannaeenbepaaldetijd.

Inzorginstellingenvindenregelmatigbrandoefeningenplaats.Zorgervoordatjede belangrijksteonderdelenvandebrandveiligheidsprotocollenuitjehoofdkentenzie eroptoedatvluchtwegenaltijdvrijzijn.Groterezorginstellingenhebbeneen bedrijfsbrandweer.

Jouwrolbijbrandpreventie:

• Signaleerrisicovollesituatiesenmelddeze.

• Kendebrandveiligheidsprotocollenenvoorschriftenenvolgzeop.

Calamiteiten

Een calamiteit iseenonverwachtegebeurtenisdieomvangrijkeschadeofletsel veroorzaakt.Daarmeeis ‘calamiteit’ eenruimbegrip.Opinternationaaloflandelijk niveauspreekjemeestalvaneenramp;bijvoorbeeldeennatuurrampofeen vliegtuigramp.Dezorgsectorkenthetbegripcalamiteitookopafdelingsniveau:een onverwachtegebeurtenisdieleidttoternstigletselofdedoodvaneenzorgvrager. Opinstellingsniveauiseencalamiteit:eenonverwachtegebeurtenisdieomvangrijke schadeofletselveroorzaaktbijeengroteregroepzorgvragers,medewerkersof bezoekers.

Soortencalamiteiten

Voorbeeldenvancalamiteiteninzorginstellingen:

• brand

• stroomuitval

• grotewaterlekkage

• uitvallenvanverwarming

• uitvallenvantelefoonverbindingenofcomputersystemen

• onverwachtgroteuitvalvanpersoneeldoorziekteofhetuitbrekenvaneenernstige besmettelijkeziekteonderzorgvragers

• lekkagevangiftigestoffen.

Nietelkeverstoringleidtdirecttoteencalamiteit.Vaakzijnermaatregelengenomen omeencalamiteittevoorkomen.Ziekenhuizenhebbenbijvoorbeeldnoodaggregaten inhetgevalvanstroomuitvalenback-upsvoorcomputersystemen.Hoeernstigeen calamiteitis,hangtafvandedoelgroep,degroottevandeorganisatieendespreiding vangebouwen.

Calamiteitenplan

ElkezorginstellingisvolgensdeArbowetverplichtomeen calamiteitenplan of bedrijfsnoodplantehebben.Hierinstaathoeerbijcalamiteitengehandeldmoet wordenenwiedeleidingheeft.Andereonderdelenvanhetcalamiteitenplan:

• Wiezittenerinhetcrisisteam?

• Waarkomthetcrisisteambijelkaar?

• Welketakenenverantwoordelijkhedenhebbendirectbetrokkenen?

• Wieisbevoegddehulpdiensteninteschakelen?

• Welkemedewerkersmoetenaltijdopgeroepenworden(ookbuitendiensttijd)?

• Plattegrondenvangebouwenmetvluchtwegen,looprichtingenendeplaatsvan blusmiddelen.

• Instructieplan:regelmatigvaststellenwievolgenshetcalamiteitenplanwelke instructiesmoetkrijgen.

Voorkomenvancalamiteiten

Voorallesoortencalamiteitenzijnerplannenhoezevoorkomenofzosnelmogelijk opgelostkunnenworden.Zoheefteentechnischediensteenplandataangeeftwat ermoetgebeurenbijstroomuitval.DeICT-afdelingheeftplannenvoorhetmakenen terugzettenvanback-ups,hetoverschakelenopandereserversenbeveiligingtegen datalekken.Alszorgverlenerhebjedetaakomdreigendecalamiteitentijdigte signalerenentemelden.Denkniettemakkelijk.Beterdriekeerteveelgemeld,dan eenkeerteweinig.

Bedrijfshulpverlening

Elkeorganisatieheeft bedrijfshulpverlening endaarvoor bedrijfshulpverleners (bhv’ers)aangesteld.DitisvoorelkeorganisatieverplichtenisgeregeldindeArbowet. VanwegedeArbowetisbedrijfshulpverleningprimairgerichtopdeveiligheidvan medewerkers,maarinzorgorganisatieskunjedatnietloszienvanveiligheidaan zorgvragers.Hetdoelvanbedrijfshulpverleningiseffectiefhandelenbijschadeof letselvanzorgvragers,medewerkersenbezoekers.Eenorganisatieheefteenbhv-plan waarinstaathoedebedrijfshulpverleningisgeorganiseerdenhoeveelbhv’erser moetenzijn.

Bedrijfshulpverleners

Elkeorganisatieheeftdusbedrijfshulpverleners.Ditisgeenapartberoepofaparte functie,maareentaakdieeenmedewerkernaastdenormalewerkzaamhedendoet. Bhv’ersvolgenregelmatigscholingenvaardigheidstrainingen.Hetaantalbhv’ersis afhankelijkvandegroottevandeorganisatie,debranche,deveiligheidsrisico’sen despreidingvangebouwen.Watdebhv’ermoetdoen,isofficieelenschriftelijk vastgelegd.Ditzijndetakenvaneenbhv’er:

• eerstehulpverlenen

• bestrijdenvanbeginnendebrand

• beperkenvanschadeenletsel

• coordinerenvanbhv-oefeningen

• coordinerenvanevacuatiesvanzorgvragers,medewerkersenbezoekers.

Risico-inventarisatieen-evaluatie

Werkgeverszijnverplichtvoorhunorganisatieperiodiekeenzogenoemde risico-inventarisatieen–evaluatie (RI&E)uittevoeren.EenRI&Eiseenoverzichtvan belangrijkeknelpuntenenrisico’svoordeveiligheidengezondheidvanmedewerkers. OnderdelenvandeRI&Ekunnenzijn:

• arbobeleidenverzuimbeleid

• inrichtingvangebouwen,werkplekkenenorganisatievandebhv

• fysiekebelastingvanmedewerkers

• gevaarlijkestoffenenbeschermingsmiddelen

• functie-inhoud,werkdruk,arbeidstijden,rusttijden.

DeRI&Eisineersteinstantiegerichtopmedewerkers,maarindirectookopzorgvragers enbezoekers.Tenslotteiseengevaarlijkestofvooriedereengevaarlijk.Debhv’erkan veelnuttigeinformatiehalenuitdeRI&E.OokbepaaltdeRI&Ehetaantalbhv’ersdat nodigisineenorganisatie.

7.6Kritischeberoepssituatie

Zorgvrager

MeneerTanis83jaarenisvanochtendinhetziekenhuisopgenomenmeteen pneumonie(longontsteking).MeneerTanwoontsamenmetzijnvrouwineenvrijstaand huisvlakbijhetbos.Zeleideneenactiefsociaallevenenmakendagelijkslange wandelingeninhetbos.Meneerheeftgeenmobiliteitsproblemenendetrappenin huisvormenookgeenprobleem.Welishijdriemaandengeledeneenkeergevallen tijdenseenwandeling.

Zijnmedischevoorgeschiedenisbestaatuitdeverwijderingvanzijnappendix (blindedarm)toenhij14was,eneenpolsfractuurnaeenvalvanzijnfietstwintigjaar geleden.Hijsliktopditmomentalleendagelijkseencholesterolverlager.

Casus

Vorigeweekbegonmeneertehoestentijdenseenverkoudheid.De verkoudheidsklachtengingensnelover,maarhethoestenbleef.Naeenweekkreeg meneerTankoortsenhethoestenhieldhem ’snachtswakker.Sindstweedagen voeldemeneerzichwatbenauwdendaarombezochthijvandaagdehuisarts.Die stuurdehemdirectdoornaarhetziekenhuis,omdatzijnsaturatie92%was.Inhet ziekenhuisbleekmeneerTaneenpneumonietehebbenenhijwerdopgenomenop delongafdeling.

MeneerTankrijgt2literzuurstoftoegediendenintraveneuzeantibiotica.Hijheeft nogsteedskoortsenzegtzichmatigtevoelen.Hijligtveelinbed,netalsdeafgelopen weekthuis.Meneergeeftaandathijergmoeisenlastheeftvanslappebenen.Ook heefthijhetideedathijniethelemaalhelderkannadenken.

BijopnamevultverpleegkundigeAlexhetvalriscoin.HetvalrisicovanmeneerTan komtvolgensdetestuitopeenhoogrisicoopeenval.Ditbetekentdatermaatregelen genomenmoetenwordenomhetrisicoopeenvalteverlagen.Alexverteltditaan meneerTan,maardiezietdiemaatregelennietzitten.Hijisgewendomalleszelfte doenenhijkannogprimainschattenwathijwelennietkan.Hijbelooftookdathij nietzomaaruitbedzalopstaan.Zijnvrouwzitnaasthetbedengeeftaandatzijhem welindegatenhoudt.

Dilemma

WatdoetAlex?

1.Alexvoertdeinterventiesindiepassenbijdescore.

2.Alexkijkthetevenaan.Hijvertrouwtophetinschattingsvermogenvanmeneer enmevrouw.Deautonomievandezorgvragerisbelangrijk.

7.7Verdieping

Sinds2004wordtveiligheidvandezorgvragersystematischonderzochtinNederland. Ditishetgevolgvanhetrapport Toerrishuman:Buildingasaferhealthsystem van hetAmerikaanseInstituteofMedicine(IOM)uit1999.Uitditrapportbleekdathet aantalzorgvragersdatoverlijdtalsgevolgvanvermijdbarefoutentijdensopnamein hetziekenhuisindeVerenigdeStatentussende44.000en98.000perjaarbedroeg. Hetgaathierdusomfoutendievoorkomenhaddenkunnenworden.

DeresultatenvanhetonderzoekinNederlandseziekenhuizenlietenziendatvande zorgvragersdiein2004inNederlandwerdenopgenomen5,7%onbedoeldeschade en2,3%vermijdbareschadeopliep.Mogelijkoverledendatjaar1735mensenals gevolgvanvermijdbareschade(DeBruijne,Zegers,Hoonhout&Wagner,2007).

HetNivel(NederlandsInstituutvoorOnderzoekvandeGezondheidszorg)ende AmsterdamUniversitairMedischeCentrapublicerenelkepaarjaarde Monitor ZorggerelateerdeSchade.Hierinstaandeonderzoeksresultatenvanmetingenvan vermijdbareschadeensterfteinNederlandseziekenhuizen.

Hoemeetjeveiligheidronddezorgvrager?

Hetmetenvanveiligheidronddezorgvragerislastig.Erisgeenenkelemethodedie alleswatveiligheidomvat,kanmeten.Omeenvolledigbeeldineenorganisatiete krijgenzoudenverschillendemethodengecombineerdkunnenworden.Voorbeelden vanverschillendemeetmethodenzijn:

• dossieronderzoek

• incidentmeldingen

• patiëntervaringsonderzoekenen/ofmeldingenvanzorgvragers

• datauitdossiers.

Dossieronderzoek

Dossieronderzoekhoudtindatdossiersvanzorgvragersbestudeerdworden.Dit kunnenspecifiekedossierszijnvanzorgvragersvanwiebekendisdaterincidenten hebbenplaatsgevonden,maarookwillekeurigedossiers.Inhetlaatstegevalwordt ergezochtnaarspecifiekeaanwijzingen(triggers)enaandehanddaarvanwordtal dannietverderonderzoekverricht.

Ditonderzoekisretrospectief,watbetekentdathetachteraf,opbasisvangegevens uithetverleden,wordtuitgevoerd.Dezemethodewordtgezienalsdegoudenmethode inpatiëntveiligheidsmetingen,maarkostveeltijd.

Incidentmeldingen

Incidentmeldingenkunnenookeenmanierzijnomdeveiligheidtemeten.Hetnadeel vandezemethodeisdatdemeldingenvrijwilliggebeurenendatdaardoornietalles gemeldwordt.Hetaantalmeldingenheeftonderanderetemakenmetdeheersende veiligheidscultuur.Hetgeeftdusgeenvolledigbeeldvandeveiligheidvande zorgvrager.

Patiëntervaringsonderzoekenen/ofmeldingenvanzorgvragers

Deantwoordenvanpatiëntervaringsonderzoekenkunnensomsinformatiegeven overveiligheid.Ditkunnengebeurtenissenzijndienietdooreenvandeandere methodenopgemerktworden.Eenvoorbeeldisdemanierwaaropdecommunicatie ofoverdrachttussenverschillendezorgverlenersverloopt.Ookmeldingenvan zorgvragersoverincidentenkunnengebruiktwordenomdeveiligheidtebeoordelen.

Datauitdossiers

Datauit(elektronische)dossiersgevenookinformatieoverdeveiligheidvande zorgvrager.Uitdezedatakanbijvoorbeeldwordenafgeleidhoevaakeenpreoperatieve checklistisingevuld,maarookhoevaakeendoorligwondineeninstellingontstaat.

Hethangtvandegebruiktemeetmethodeafhoeeenorganisatiedeeigenveiligheid ronddezorgvragerbeoordeelt.Eencombinatievanmeetmethodengeeftvaakhet bestebeeld.

Hetdoelvanmetingen

Erzijnverschillenderedenenomdeveiligheidvandezorgvragertewillenmeten. Bijvoorbeeldomteonderzoekenwatheteffectisvanspecifieke verbeteringsmaatregelendiezijningevoerd.Ookkunnendeuitkomstenredenzijn omnieuweverbeteringendoortevoerenineenorganisatie.Daarnaastkunnen verschillendeorganisatiesdoordemetingenmetelkaarvergelekenworden.Tenslotte kunnenmetingenlatenzienofdeveiligheidoverlangeretijdverbetert.

Landelijkemetingen

Naasthetmetenvandeveiligheidindeeigenorganisatiezijnerooklandelijke metingen.HetNivelpubliceertelkepaarjaarde MonitorZorggerelateerdeSchade.Dit rapportgeeftdevermijdbareschadeensterfteinNederlandseziekenhuizenen zelfstandigebehandelcentra(ZBC’s)weer.Eengroeponafhankelijkeverpleegkundigen enartsenonderzoektdossiersvanoverledenzorgvragersineenaantalwillekeurig gekozen(universitaire)ziekenhuizen.Hetisduseenvormvanretrospectief dossieronderzoek.

OokdoethetNivelonderzoeknaardeveiligheidscultuurinzorginstellingen,nietalleen inziekenhuizenenZBC’s,maarookindeeerstelijnszorg.HetNivelheefteen onderzoeksmethodeontwikkeldominzichttekrijgenindeveiligheidscultuur: CultuuronderzoekOnderMedewerkersoverPatientveiligheidinZiekenhuizen (COMPaZ).Ditiseenvragenlijstvoormedewerkers,waarbijnietalleende veiligheidscultuuropdeafdeling,maarookdecultuurindeheleorganisatiewordt gemeten.Devragengaanbijvoorbeeldoverteamwork,samenwerkingenhetgeven vanfeedback.

Resultatendoordetijdheen

Demetingenlatenziendatsindshetbeginvandemetingenhetaantalzorgvragers datvermijdbareschadeoplooptofoverlijdtalsgevolgvanvermijdbarefoutensterk isverminderd,meteenafvlakkingsinds2011/2012.Deniet-vermijdbareschadeisde laatstejarenjuiststerktoegenomen.Ditiswaarschijnlijkhetgevolgvansteedsmeer zorgvragersmetcomorbiditeit(eenofmeeraandoeningennaasteen hoofdaandoening).Hierdoorzijnbehandelingenrisicovollerencomplexer.

UitderesultatenvanCOMPaZblijktdatziekenhuizeneensteedsopener veiligheidscultuurhebben,waarbijvoorbeeld(bijna-)incidentengemeldenbesproken worden.Ookzijnsteedsmeerziekenhuizenopwegnaareenproactieve veiligheidscultuuropdecultuurladder,deopeennahoogstetrede.

Veiligheidiseenbelangrijkthemaindezorg.Hetmeten,enopbasisvanderesultaten maatregelennemen,draagtbijaandeverbeteringvandeveiligheidrondde zorgvrager.

7.8Begrippen

Bedrijfshulpverleners

Eenmedewerkerdienaastdeeigenwerkzaamhedenzorgtvoordeveiligheidvan collega'senhulpverleentbijeenincident.

Bedrijfshulpverlening

Hulpverleninggerichtopdeveiligheidvanmedewerkersineenorganisatie.

Calamiteit

Eenonverwachtegebeurtenisdieomvangrijkeschadeofletselveroorzaakt.

Calamiteitenplan

Eenplanwaarinstaathoeerbijcalamiteitengehandeldmoetwordenenwiedeleiding heeft.

Incident

Eennietbeoogdeofonverwachtegebeurtenis,diebetrekkingheeftopdekwaliteit vandezorgenheeftgeleid,hadkunnenleidenofzoukunnenleidentotschadebijde cliënt.

Patiëntveiligheid

Het(nagenoeg)ontbrekenvan(dekansop)aandepatienttoegebrachteschade (lichamelijk/psychisch)dieisontstaandoorhetnietvolgensdeprofessionelestandaard handelenvanhulpverlenersen/ofdoortekortkomingvanhetzorgsysteem.

Personenalarmsysteem(PAS)

Eenalarmknopdieeenzorgvragerverbindtmeteenmedewerkerofzelfgekozen mantelzorger.

Protocol

Eenpraktischewerkinstructie,vaakopbasisvan(landelijke)richtlijnen.

Richtlijn

Handvattenhoedezorgineenbepaaldesituatiehetbestaangepaktkanworden.

Risicobewusthandelen

Maatregelendieeenzorgverlenerneemtomrisico'szoveelmogelijktebeperken.

Risico-inventarisatieen-evaluatie

Periodiekeinventarisatievanbelangrijkeknelpuntenenrisico'svoordeveiligheiden gezondheidvanmedewerkers.

Standaardisatie

Opbasisvanwetenschappelijkonderzoekvastleggenopwelkemanierdezorghet bestuitgevoerdkanworden.

Veiligheidscultuur

Allewaarden,normenenopvattingenineenorganisatieoverveiligheidvoor zorgvragers.

Veiligheidsmanagementsysteem

Eenmanagementsysteemomcontinuonveiligesituatiesoptemerkenenverbeteringen doortevoeren,metalsdoeldepatiëntveiligheidenkwaliteitvanzorgteverhogen.

VeiligIncidentMelden(VIM)

Eensysteemwaarbij(bijna-)incidenteninterngemeldkunnenwordenzonderdatde zorgverlenerhetrisicolooptomgestraftteworden.

Zorgpad

Destappentijdensdebehandelingvaneenbepaaldziektebeeld,duswanneeriets gedaanwordtendoorwelkezorgverlener.

THEMA8 KWALITEITSZORG

Inhoudthema

• Kwaliteit

• Wetgeving

• Toezicht

• Kwaliteitssysteem

• Kwaliteitskeurmerken

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

Hetleverenvankwaliteitvanzorgstaatsterkindebelangstelling.Deoverheidheeft kwaliteitseisenvoorzorgorganisatiesvastgelegdinverschillendewetten.Zorgvragers kunneneropvertrouwendatzorgorganisatieszichaandekwaliteitseisenhouden doortoezichtvanuitonderanderedeInspectieGezondheidszorgenJeugd.Ookzijn erverschillendekwaliteitskeurmerkendieaangevenofeenorganisatieaanspecifieke eisenvoldoet.

Inditthemawordendedefinitievankwaliteitvanzorg,dewetgevingenhettoezicht daarop,hetkwaliteitssysteemenkwaliteitskeurmerkenbeschreven.

8.1Kwaliteit

Kwaliteitbetekentdematewaarinietsgoedis(VanDale,z.d.).Dedefinitievankwaliteit vanzorg isdematewaarinzorgdegewenstezorgresultatenoplevertofaanbepaalde normenvoldoet.Kwaliteitiseensubjectiefbegrip,maarjekuntdezorgobjectiever makendoorbijvoorbeeldhetopstellenvan prestatie-indicatoren.Hierdoorwordtde zorgmeetbaar.

Debasisvoorkwalitatiefgoedezorgis EvidenceBasedPractice.EvidenceBased Practicehoudtindathetnemenvanbeslissingengebeurtopbasisvandebest beschikbare(wetenschappelijke)kennisopdatmoment,deeigenklinischeervaring vandeverpleegkundigeendewensenvandezorgvrager.VolgensdeWorldHealth Organization(2020)iskwalitatiefgoedezorg:

• effectief,dusevidence-based

• veilig,dusschadeaanzorgvragerswordtvoorkomen

• persoonsgericht,dusgerichtopdewensenenbehoeftenvandezorgvrager

• tijdig,duszonderlangewachttijden;zorgkrijgenophetmomentdatdienodigis

• gelijkwaardig,dusdezorgishetzelfdevooriedereen,ongeachtfactorenzoals geslacht,afkomst,woonplaats,leeftijdofpolitiekevoorkeur

• efficiënt,dusbeschikbaremiddelenwordenzinvolgebruikt,opdeplaatswaardit demeestetoegevoegdewaardeheeft,enzinlozehandelingenwordenvermeden.

Kwaliteitszorg

BinneneenorganisatiehoudtdeafdelingKwaliteitszorgzichbezigmethetverbeteren vandekwaliteitvanzorg.Alleactiviteitendiebijdragenaaneengoedekwaliteitvan zorgvallenonderkwaliteitszorg.Dagelijkswordtgewerktaanonderanderehet controlerenvandekwaliteit,bijvoorbeelddoorhetmetenvandeprestatie-indicatoren, enhetmakenvanbeleidomdekwaliteitvanzorgverderteverbeteren.

Besteziekenhuizen

Elkjaarpublicerenverschillendemediaranglijstenmetdebesteziekenhuizen. Zorgvragerskunnenziekenhuizenookzelfvergelijken,bijvoorbeeldopdewebsite ziekenhuischeck.nl.Dezesitemaaktgebruikvandegegevensdieziekenhuizenverplicht registrerenoverkwaliteit.ZiekenhuizenleverenonderanderedataaandeInspectie GezondheidszorgenJeugd,deNederlandseZorgautoriteitenZorginstituutNederland aan.DeafdelingKwaliteitszorgvaneenziekenhuishoudtdezegegevensbij.

Verschillendeniveaus

Erkanopdrieniveausnaarkwaliteitvanzorgwordengekeken:opmacro-,meso-en microniveau(FoendoeAubèl,2018).

Macroniveau

Macrobetekent‘groot’enhetmacroniveauomvatdehelegezondheidszorg.Wetgeving, zorgverzekeraarsenberoepsorganisatiesvallenhierbijvoorbeeldonder.Macroniveau gaatoverlandelijkkwaliteitsbeleidenmoetzorgenvoortoezichtenveilige, verantwoordezorg.

Mesoniveau

Mesobetekent ‘midden’;dezorgorganisatiesvallenonderhet mesoniveau.Deeisen waaraandezorgmoetvoldoenenalleswatbedacht,ontworpenofverbeterdwordt binneneenzorginstellinghorenhierbij.Dewijzewaaropzorgverlenersbinneneen zorginstellingmultidisciplinairsamenwerkenomdezorgvrageroptimalezorgte kunnenbieden,iseenvoorbeeldvankwaliteitopmesoniveau.Maarookzorgketens, dussamenwerkingtussenverschillendezorgorganisaties,vallenonderhetmesoniveau.

Microniveau

Microbetekent ‘klein’ engaatoverdegezondheidszorgophetkleinsteniveau:die tussendezorgverlenerenzorgvrager.Hetgaatoverhetdagelijksecontactmeteen zorgvrager.Eenvoorbeeldvankwaliteitop microniveau ispersoonsgerichtezorg. Omdekwaliteitopmicroniveauhoogtehoudenisdezorgverlenerverplichtomop dehoogteteblijvenvannieuweontwikkelingenenevidence-basedkennis.

8.2Wetgeving

Erzijnverschillendewettendiebetrekkinghebbenopkwaliteitvanzorg.Voorbeelden zijndeWetopdeberoepenindeindividuelegezondheidszorg(WetBIG),deWetop degeneeskundigebehandelingsovereenkomst(WGBO)endeWettoelating zorginstellingen(WTZi).

Wetkwaliteit,klachtenengeschillenzorg

IndeWetkwaliteit,klachtenengeschillenzorg(Wkkgz)staatspecifiekdateen zorgorganisatieeenkwaliteitssysteemmoethebben,enaanwelkekwaliteitseisen eenzorgorganisatiedienttevoldoen.Ditbetekentonderanderedateen zorgorganisatieverplichtisominformatieoverdekwaliteitvanzorgteverzamelen enteregistreren,enmoetcontrolerenofdeuitvoeringvandezorgtotgoedezorg leidt.Zonodighoortdezorgverleningbijgesteldenverbeterdteworden.

VerderzorgtdeWkkgzvoor:

• eenbetereaanpakvanklachten

• veiligincidentenmelden(VIM)voorzorgverleners

• eensterkerepositievoorzorgvragers(zorgvragershebbenrechtopgoede informatie)

• uitbreidingvandemeldplichtvoorzorgorganisaties(zorgorganisatiesmoetenalle vormenvangeweldineenzorgrelatieenontslagvaneenzorgverlenervanwege disfunctionerenmeldenaandeInspectieGezondheidszorgenJeugd).

DeWkkgzgeldtvoorallezorgorganisaties,maarookvoorzelfstandigezorgverleners. Behalveziekenhuizen,huisartsenenfysiotherapeutenvallenbijvoorbeeldook bedrijfsartsenenaanbiedersvancosmetischezorgenalternatievegeneeswijzenonder dezewet(Rijksoverheid.nl,2022c).

Klachtenprocedure

VolgensdeWkkgziselkezorgaanbiederverplichtomeen klachtenfunctionaris te hebben.Deklachtenfunctionariskanindienstzijnvaneenzorgorganisatie,maaris onpartijdig.Eenzorgvragerkangratiscontactmetdezepersoonopnemenalshij/zij ernietuitkomtmetdezorgaanbieder.Deklachtenfunctionarisgeeftadviesoverde verschillendemogelijkhedenenkanbemiddelentussendezorgvragerenzorgverlener. Vaaklosteengoedgesprektussenbeidenalveelop.Deklachtenfunctionariszoekt naareenoplossingtussendezorgvragerenzorgverlener(InspectieGezondheidszorg enJeugd,2021a).

Geschilleninstantie

Wanneerdezorgvragerniettevredenisoverdeafhandelingvandeklachtdoorde klachtenfunctionaris,kanhijeenofficiëleklachtindienenbijde geschilleninstantie Ditiseeninstantiedieonpartijdigiseneenonafhankelijke,bindendeuitspraakkan doen.Tegendeuitspraakkannietinberoepwordengegaan.

Elkezorgaanbiedermoetaangeslotenzijnbijeenerkendegeschilleninstantie.Een klachtmoetaltijdeerstmetdezorgaanbiederwordenbesprokenvoordateenofficiële klachtbijdegeschilleninstantiekanwordeningediend.Eenadvocaatisbijde geschilleninstantienietnodig.

Tuchtcollege

Bijeenernstigeklachtovereenzorgverlenerkaneenzorgvragerooknaarhet TuchtcollegevoordeGezondheidszorg.Ditkunnenklachtenzijnzoalshetschenden vanhetberoepsgeheim,hetverstrekkenvanverkeerdemedicijnenofhetvertonen vangrensoverschrijdendgedrag.Hettuchtcollegebepaaltofeenzorgverlener gewaarschuwd,berisptof(tijdelijk)uithetberoepgezetwordt.

Eenzorgvragerkanzelfeenklachtopstellen,maarookeentuchtklachtenfunctionaris, eenadvocaatofrechtsbijstandsverzekeraarkanditdoen.Hetindienenvaneenklacht bijhettuchtcollegeisnietgratisenookdekostenvoorrechtsbijstand,zoalsdehulp vaneenadvocaat,komenvoorrekeningvandezorgvrager.Alsdezorgvragerniet tevredenisoverdeuitspraak,kanhijinhogerberoepgaan.

LandelijkMeldpuntZorg

Het LandelijkMeldpuntZorg kaninformatiegevenoverdeafhandelingvanklachten. Ditmeldpuntlostgeenklachtenop,maargeeftadviesoverdemanierwaaropeen klachtopgelostkanworden.Ernstigeklachtengeefthetmeldpuntdooraande InspectieGezondheidszorgenJeugd(Rijksoverheid.nl,2022d).

Optiesvoordezorgvragerbijklachtenoverdezorgverlening.

8.3Toezicht

Indezorgvindtopverschillendemanierentoezichtplaats.DeInspectie GezondheidszorgenJeugdendeNederlandseZorgautoriteitzijnvoorbeeldenvan organisatiesdiedekwaliteitentoegankelijkheidvandezorgbewaken.

InspectieGezondheidszorgenJeugd

De InspectieGezondheidszorgenJeugd (IGJ)houdttoezichtopdekwaliteiten veiligheidvandezorgenjeugdhulpinNederland.Daarnaaststimuleertze zorgorganisatiesomdezorgverderteverbeteren.DeIGJgaatuitvanvertrouwenin dezorgverleners.Toezichtvindtplaatsdoormiddelvanrisicogestuurdtoezichten incidententoezicht.

Risicogestuurdtoezicht

DeIGJverzameltproactiefinformatieomzichttekrijgenopdegrootsterisico’sinde zorgverlening.DeIGJanalyseertdeverzameldeinformatieomtebeoordelenbijwelke zorgaanbiederofinwelkbedrijfer(mogelijk)risico’sbestaan.Eeninspecteurvande IGJgaatindatgeval(onaangekondigd)opbezoekbijdiezorgaanbiederoffabrikant vaneenmedischhulpmiddel.Alsblijktdaterrisico’sbestaan,grijptdeIGJin.

Incidententoezicht

Iedereen,ookbijvoorbeeldeenzorgaanbiederofgemeente,kanklachtenenincidenten melden.DeIGJgebruiktdezemeldingenomteonderzoekenoferonveiligeof kwalitatiefmindergoedezorgwordtgeleverd(InspectieGezondheidszorgenJeugd, 2023c).ZorgaanbiedersenfabrikantenzijnviadeWkkgzverplichtombepaalde incidentenaltijdtemeldenbijdeIGJ.Voorbeeldenzijncalamiteitenengeweldbinnen eenzorgrelatie.

Maatregelen

Meerdandertigwettenen veldnormen vormendebasisvoorhettoezichtvandeIGJ. Veldnormenbeschrijvenwatgoedezorgisvolgensdeveldpartijenzelf.Wanneerde kwaliteitofdeveiligheidonvoldoendeblijkentezijn,kandeIGJopverschillende manierenoptredentegeneenzorgorganisatieofzorgverlener.Voorbeeldenvan maatregelenzijn(InspectieGezondheidszorgenJeugd,2022b):

• aanwijzing

Hierinstaatwelkeverbeteringenzijnvereistbinneneenbepaaldetijd.

• bestuurlijkeboete

Eenboetewanneerwettenen/ofveldnormenwordenovertreden.

• verscherpttoezicht

Eenzorgaanbiederkrijgtdekansombinneneenbepaaldetijdtochaandewetten en/ofveldnormentevoldoen,metextracontrolesvandeIGJ.

• lasttotonmiddellijkeonthoudingvandeberoepsactiviteiten(LOOB) Eenzorgverlenermoetindatgevaldirectstoppenmethetuitvoerenvanhetberoep totdatdetuchtrechteruitspraakdoet.

BehalveinspecteurswerkenerookopsporingsambtenarenbijdeIGJ.Zijdoen onderzoeknaarstrafbarefeiten,zoalsfraudeofeenvermoedenvanseksueelmisbruik. Deinspectiemaaktveelinspectiegegevensopenbaar.Bijvoorbeeldwanneerersprake isvaneenrisicovoorzorgvragersbijhetgebruikvaneenmedischhulpmiddel.De fabrikantkrijgtdaneenveiligheidswaarschuwingenmoetactieondernemen.

NederlandseZorgautoriteit

NaastdeIGJhoudtookde NederlandseZorgautoriteit(NZa)toezichtoponderandere dekwaliteitvanzorg.ZijdoetditopeenanderemanierdandeIGJ.DeNZacontroleert bijvoorbeeldofzorgverzekeraarsallezorgvragersvoordebasisverzekeringaccepteren. Ookwordtgecontroleerdopgoedbestuurvaneenzorgorganisatieofdatdezorg toegankelijkblijftvooriedereen(NederlandseZorgautoriteit,2023).

8.4Kwaliteitssysteem

Een kwaliteitssysteem issinds1996verplichtvoorallezorgorganisaties.Het kwaliteitssysteembrengtstructuuraanbinneneenorganisatieophetgebiedvan kwaliteit.Hetzorgtvooreensystematischemaniervanwerkenomineenorganisatie dekwaliteitvanzorgtebehoudenenteverbeteren.Dooreenkwaliteitssysteemwordt kwaliteitalseencontinuprocesvanplannen,uitvoeren,controlerenenbijsturen gezien.

Debasisvaneenkwaliteitssysteembestaatuit:

• kwaliteitseisen

• kwaliteitsborging

• kwaliteitscontrole

• kwaliteitsinstrumenten.

Kwaliteitseisen

Deoverheidsteltkwaliteitseisenopwaaraanelkezorgorganisatiemoetvoldoen.Deze eisenzijnvastgelegdindeverschillendewettendievantoepassingzijnopdezorg. Voorbeeldenvankwaliteitseisen:

• Voorbehoudenhandelingenmogenalleenwordenuitgevoerddoorzorgverleners meteenBIG-registratie.

• Hetzorgplanwordtaltijdbesprokenmeteenzorgvrager.

• Zorgvragershebbenmedezeggenschap.

• Zorgaanbiederszijnverplichteenklachtenproceduretehebben.

Dekwaliteitseisenstaanbijvoorbeeldindevolgendewetten(Rijksoverheid.nl,2022a):

• deWetkwaliteit,klachtenengeschillenzorg(Wkkgz)

• deWetopdeberoepenindeindividuelegezondheidszorg(WetBIG)

• deWetmedezeggenschapclientenzorginstellingen(Wmcz)

• deWettoelatingzorginstellingen(WTZi).

Zorgorganisatieswillenookaandekwaliteitseisen(wensenenverwachtingen)van zorgvragersvoldoen.Ofeenzorgvragertevredenis,hangtafvanverschillendezaken, bijvoorbeeldvandiensverwachtingenenervaringen.Indeouderenzorgkunje bijvoorbeelddenkenaan:professionelemedewerkers,persoonlijkeaandacht,leuke activiteiten,eengezelligebinnenruimteeneenverzorgdebuitenruimte.

Kwaliteitskader

BranchesindezorghebbendeWkkgzvertaaldnaarkwaliteitsnormenvoor verschillendesectoren.Ditwordthet kwaliteitskader genoemdenisdewettelijke basisvoorkwaliteitszorg.Hierinstaatbijvoorbeeldhoezorgorganisatieskunnen zorgenvoorveiligheidenwatdenormenzijnvoorpersoneelsbezetting.Het Zorginstituutsteltdekwaliteitskadersdaarnavast(ZorgvoorBeter,2022).

Eenpaarvoorbeeldenvankwaliteitskaderszijn:

• KwaliteitskaderJeugd

• KwaliteitskaderPalliatievezorg

• KwaliteitskaderVerpleeghuiszorg

• KwaliteitskaderWijkverpleging

• KwaliteitskaderGehandicaptenzorg.

Dezedocumentenzijnonlineintezien.

Kwaliteitskadersbeschrijvendecriteriavoorzorgorganisaties,voordezorgvoorde zorgvragerenvoorderelatietussenzorgvragerenzorgverlener.Bijhetcriterium organisatiegaathetomeisendiegesteldwordenaanzorgverlenersenomdemiddelen. Metmiddelenwordenbijvoorbeelddefinancielemiddelenbedoeld.Bijdezorgvoor dezorgvragergaathetomcriteriadiegoedezorgvoordezorgvragerborgen; bijvoorbeelddedeskundigheidvandezorgverleners.Decriteriavoorderelatietussen dezorgvragerendezorgverlenergaanoverrespectvolcontacttussenzorgverleners enzorgvragers.

BekijkonlinehetfilmfragmentoverhetKwaliteitskaderVerpleeghuiszorg,waarin wordtuitgelegdwaterondergoedezorgwordtverstaan.

Kwaliteitsborging

Zorgorganisatieswillengraagdatdekwaliteitvanzorgbehoudenblijft.Ditwordt kwaliteitsborging genoemd.Kwaliteitborgenbetekentdezekerheidgevendatde kwaliteitvandeorganisatiegoedisengoedblijft.Dedeskundigheidvanzorgverleners

kaneenzorgorganisatiebijvoorbeeldborgendooraanhenminimalediploma-eisen testellen.Protocollenenwerkinstructieszijnookvormenvankwaliteitsborging.Hierin beschrijfteenzorgorganisatieallestappenvaneenhandeling,taakofactiviteit.Een protocolofwerkinstructieborgtdatiedereendehandelingopdezelfdemanierenin dezelfdevolgordeuitvoert.

Omtebeoordelenofeenzorgorganisatievoldoetaandekwaliteitseisenvande overheidmoetergetoetstkunnenworden.Zorgorganisatiesbeschrijvendaaromde kwaliteitdiezewillenbereiken.Ditmoetzoduidelijkmogelijkenmeetbaarzijn.

Vervolgensishetdetaakvandezorgorganisatieomhetwerkzoteorganiserenenuit tevoerendathetvoldoetaandekwaliteitseisen.Zorgorganisatieskunnenmeteen keurmerkofcertificeringhunkwaliteitborgen.Hiermeebiedenzedezekerheidaan eenzorgvragerdatzeaandekwaliteitseisenvandebranchevoldoen.

Kwaliteitscontrole

Bij kwaliteitscontrole wordtgecontroleerdofdezorgvoldoetaandekwaliteitseisen vandeoverheid.Hiervoorishetbelangrijkdatdecriteriavoorkwaliteitduidelijk, concreetenmeetbaarzijn.

Auditszijneenmanieromdekwaliteittecontrolerenenverbetermogelijkhedente signaleren.Auditszijnonderzoekenenkunneninternofexternzijn.Bijeeninterne auditwordtbijvoorbeeldgekekennaardestappendienoggenomenmoetenworden omvoorcertificeringinaanmerkingtekomen.Enbijeenexterneauditcontroleert eenauditor(persoondiecontroleert)ofeenorganisatievoldoetaandegestelde normen.

Kwaliteitscontrolelevertvaakaandachtspuntenop.Uiteenauditkanbijvoorbeeld naarvorenkomendatervierwekentusseneenaanmeldingenhetintakegesprekzit, terwijldeafspraakeenwachttijdvanmaximaaldriewekenis.Dewachttijdisindat gevaleenverbeterpunt.Debetrokkenenbesprekenwaardoorhetkomtdathetniet binnendriewekenlukt.Vervolgensbekijktdeorganisatiewelkeactiesnodigzijnom dewachttijdteverkorten,zodatdiedevolgendekeerwelaandeafspraakvoldoet.

Kwaliteitsinstrumenten

Kwaliteitsinstrumentenzijnbijvoorbeeldallerichtlijnen,protocollen,werkinstructies enauditsdiezorgenvoorhetborgenenbewakenvankwaliteitszorg.

Anderevoorbeeldenvaninstrumentenvoorkwaliteitszorg:

• Duidelijkeorganisatiestructuur:iedereenweetwiewaarvoorverantwoordelijkis.

• Intervisie:gesprekkenwaarinzorgverlenersvanelkaarkunnenleren.

• Handboekkwaliteit:handboekmetwerkinstructiesenprotocollen.

• Klachtenregeling:beschrijvingvanhoedeorganisatieomgaatmetklachten.

Indepraktijk

FaroekisverpleegkundigeopdeafdelingInterneGeneeskunde.Vandaagzorgthij voormeneerDrost,bijwieeenpercutane(viadehuid)galwegdrain(PTC-drain)is aangebracht.DezePTC-drainszienzeeenpaarkeerperjaaropdeafdeling.Hetis alweerevengeledendatFaroekeenzorgvragermeteenPTC-drainheeftverpleegd. VoordathijnaarmeneerDrostgaatomdedrainteverzorgen,zoekthijhetprotocol op.Opdezemanierweethijprecieswathijmoetdoenalshijbijmeneerkomt.

Alsalleverpleegkundigenbijhetverzorgenvandedrainhetprotocolvolgen,gebeurt ditelkekeeropdezelfdemanierenvolgensdebestbeschikbare(wetenschappelijke) kennis.Hetprotocolisinditgevaldushetkwaliteitsinstrumentdatzorgtvoorborging vandekwaliteitvanzorg.

8.5Kwaliteitskeurmerken

Zorginstellingenkunnenbeschikkenovereenkeurmerkofcertificaatvoorkwaliteit. Een keurmerk geeftaandatdezorgaanbepaaldeeisenvoldoet(Rijksoverheid.nl, 2021).Erzijnverschillendekwaliteitskeurmerkenencertificatenvoorzorgorganisaties.

Voorbeeldenzijn:

• HKZ

• PREZO

• ISO9001

• NEN7510.

Daarnaastzijnerooknogkeurmerkenvoorspecifiekeziektebeelden,zoalsvoor borstkankerzorg,envooreenseniorvriendelijkziekenhuis.

HKZ

HKZ iseenkwaliteitskeurmerkvoorzorg-enwelzijnsinstellingen.HKZstaatvoor HarmonisatieKwaliteitsbeoordelingindeZorgsector.HKZontwikkeltkwaliteitsnormen voororganisatiesindezorg-enwelzijnssector.

EenzorgorganisatiekanmethetHKZ-certificaatlatenziendatersystematischwordt gewerktaankwaliteit.HKZheeftperbranchenormenvastgesteldvoordezorgende organisatie.Detoetsingvaneenzorgorganisatieisonafhankelijkenbetrouwbaar. Dezetoetsingwordtdooreenonafhankelijkecertificatie-instellinguitgevoerd(NEN, z.d.a.).

HKZmaaktonderscheidtussenhetprimaireenhetsecundaireproces.Inhetprimaire processtaatdezorgvoordezorgvragercentraal;inhetsecundaireprocesgaathet omdeorganisatievanbijvoorbeeldhetpersoneelendefinancien.Ineengoed functionerendeorganisatieverlopenbeideprocessengoed.

PREZO

PREZOiseenwerk-endenkmodeldatzorgorganisatieskunnengebruikenomoptimale zorgenondersteuningtebiedenaanzorgvragers.PREZOstaatvoor:PREstatiesinde ZOrg.PREZOhelptzorgverlenersenorganisatiesheelconcreetomhundagelijks handelenteversterken.OrganisatiesdiePREZOgebruiken,werkeniederedagaan hetverbeterenvanhunprestatiesenkwaliteit.

PREZOkijktnaardeprestatiesdiezorgverlenersenzorgorganisatiesleveren.Het kwaliteitssysteemhelptomdekwaliteitheelgericht,concreetenstructureelte verbeteren.PREZOheeftvoorelkebrancheeeneigenwerk-endenkmodel,met bijbehorendeuitlegeninstructies,bijvoorbeeld:

• verpleging,verzorging,thuiszorg

• gehandicaptenzorg

• hulpbijhethuishouden

• hospicezorg.

MetPREZOwerkenzorgverlenerssamenmetdezorgvrageraankwaliteit.Deresultaten liggenvast,maarhoediebereiktworden,bepalendezorgverlenerendezorgvrager samen.Zorgverlenersgaaningesprekmetdezorgvragerensamenmakenzeafspraken diegenoteerdwordenineenpersoonlijkdossier(StichtingPerspekt,z.d.).Inhet teamoverlegwordtalleinformatiegedeeldendatismeteenookeenreflectiemoment. Zowordtersystematischenstructureelgewerktaankwaliteit.

ISO9001

ISO9001 (InternationalOrganizationforStandardization)iseeninternationaalerkende normmeteisenvoorkwaliteitsmanagement.EenzorgorganisatiekanmeteenISO 9001-certificaataantonendatdeorganisatievoldoetaandewet-enregelgevingen datdeorganisatiekwaliteit,klanttevredenheidencontinueverbeteringbelangrijk vindt.ISO9001isvantoepassingopallebranches.

EenexterneauditorsteltvastofeenorganisatievoldoetaandeeisenvandeISO 9001-norm.Deauditorschrijfteenrapporteneenonafhankelijkecertificatie-instelling bepaaltofdeorganisatievoldoetaandeeisenvooreenISO9001-certificaat.Nahet behalenvanhetcertificaatvindtiederjaareenauditplaats,waarbijwordtgekeken ofdeorganisatienogsteedsaandeISO9001-normvoldoet(NEN,z.d.c.).

NEN7510

ISO9001/HKZkeurmerk.

NEN7510 iseennormvoorinformatiebeveiligingindezorg.Zorgorganisatieshebben deverplichtingominformatietebeveiligen.Binnenzorgorganisatieswordenveel medischegegevensengegevensvanzorgvragersuitgewisseldendusis informatiebeveiligingnoodzakelijk.Zorgorganisatiesmoetenzichhoudenaandewetenregelgevingophetgebiedvaninformatiebeveiliging.Deeisenhieraanveranderen steeds;sinds2018geldtbijvoorbeelddeAlgemeneverordeninggegevensbescherming (AVG).

Zorgorganisatieswordenbeoordeelddooreenonafhankelijkecertificatie-instelling. WanneerdeinformatiebeveiligingvaneenzorgorganisatievoldoetaandeNEN 7510-eisen,ontvangtdeorganisatieeencertificaat.Nahetbehalenvanhetcertificaat isditdriejaargeldig.Nadriejaarvindthercertificatieplaatsentussendoorwordter getoetstofdeorganisatienogsteedsaandeNEN7510-eisenvoldoet(NEN,z.d.b.).

8.6Kritischeberoepssituatie

Zorgvrager

MevrouwDeVlieger(78)krijgttweekeerperdaghulpvandethuiszorgbijhetuitzetten vanhaarmedicatie.Om9:00uurenom18:00uurstaatzeopderoute.Tweekeerper weekwordtzeindeochtendgeholpenmetdouchen.

MevrouwDeVliegerisaltijdvroegwakker.Toenzesamenmethaarmandeboerderij noghad,wasdatookaltijdhetgeval.Eenwekkerheeftzenooitnodiggehad.Haar manisinmiddelsoverledenendeboerderijisovergenomendoorhaarzoon.Mevrouw woontnuineenseniorenwoningaanderandvanhetdorp.

MevrouwDeVliegersliktThyraxinverbandmeteentraagwerkendeschildklier. Daarnaastheeftzeookmedicatietegeneenhogebloeddruk.

Casus

Amywerktsindsdriemaandenalsverpleegkundigebijdethuiszorg.Zeheeftmeestal tweekeerperweekdeochtendrouteeneenkeerperweekdeavondroute.De zorgverleningisgeindiceerdoptijd,datwilzeggendatisvastgelegdhoeveeltijdze magbestedenaandezorgvraag.BijmevrouwDeVliegerheeftzevoorhetuitzetten vandemedicatie10minuten.Voorhetdouchenis50minutengeindiceerd.

Indeochtendstaantienadressenopderoute,verspreidoverhetdorp.Omzomin mogelijkreistijdteverliezenisderoutedaaropaangepast.

ElkemorgenzitmevrouwDeVliegeraangekleedtewachtenenheeftzehetontbijtal op.HetvaltAmyopdatmevrouwDeVliegervaaknietgoedinhaardoenis.Zevindt datergvervelendvoormevrouw.Watzouzedaaraankunnendoen?Watiseigenlijk deoorzaak?

ErgensheeftAmyhetideedatzeietsoverhethoofdziet.Danopeensherinnertzezich delesfysiologieoverdewerkingvandeschildklierenhetmiddelThyrax.Deinname vanditmiddelluistertheelnauw.Jemoethetechteenhalfuurvoorhetontbijt innemen,anderswerkthetnietofmindergoed.Devolgendemorgenzegtzetegen mevrouwDeVliegerdatzemethaarontbijtmoetwachtentotzehaarmedicatieheeft ingenomen.Danzalzezichgauwbetervoelen.

EenweeklaterkomtAmyweerbijmevrouwDeVliegerenvraagtzehoehetis.Mevrouw zegtdathetwelwatbetergaat,maarAmymerktaanhaardatzenietallesvertelt.Ze kijkthaaraanenwachteven.DanzegtmevrouwDeVlieger: ‘Ikwilwelwachten,maar ikhebzo’ntrekomhalfacht.Dusdanneemikalleeneveneenbeschuitje.’

Dilemma

WatdoetAmy?

1.AmyzegttegenmevrouwDeVliegerdatzeechtmethaarontbijtmoetwachten totzehaarmedicatieheeftingenomen.ZelegtuitdatThyraxeenhalfuurvoor hetontbijtingenomenmoetworden,andersblijftmevrouwzichnietgoedvoelen.

2.AmyvraagtaandeplannerofmevrouwDeVliegereerderopderoutekan,omdat zehaarmedicatieeenhalfuurvoorhetontbijtmoetinnemen.Mevrouwiszo vroegwakker,danis9:30uurontbijtenwelerglaat.

8.7Begrippen

EvidenceBasedPractice

Debestbeschikbare(wetenschappelijke)kennisopdatmoment,deeigenklinische ervaringendewensenvandezorgvragervormendebasisvoorhethandelenvande verpleegkundige.

Geschillenindicatie

Eenonpartijdigeinstantiedieeenbindendeuitspraakkandoenbijeenofficiëleklacht vaneenzorgvrager.

HKZ

HarmonisatieKwaliteitsbeoordelingindeZorgsector:keurmerkomtelatenziendat eenzorgorganisatiesystematischaankwaliteitwerkt.Perbranchezijnernormen vastgesteldvoordezorgenorganisatie.

InspectieGezondheidszorgenJeugd

DeIGJhoudttoezichtopdekwaliteitenveiligheidvandezorgenjeugdhulpin Nederland.

ISO9001

Internationaalerkendenormmeteisenvoorkwaliteitsmanagement.ISOstaatvoor InternationalOrganizationforStandardization.

Keurmerk

Ditgeeftaandatdezorgaanbepaalde(specifieke)eisenvoldoet.

Klachtenfunctionaris

Iemanddiegratisonpartijdigadvieskangevenbijklachten,maarookkanbemiddelen tussenzorgvragerenzorgverlener.

Kwaliteitsborging

Hetbehoudenvandekwaliteitvanzorg.

Kwaliteitscontrole

Controleofdezorgvoldoetaandekwaliteitseisenvandeoverheid.

Kwaliteitskader

Dekwaliteitsnormenpersector,opgestelddoordebranchesenvastgestelddoor ZorginstituutNederland.

Kwaliteitssysteem

Eenstructuuromsystematischaankwaliteitvanzorgtewerkenendezecontinute verbeteren.

Kwaliteitvanzorg

Dematewaarindezorgdegewenstezorgresultatenoplevertofaanbepaaldenormen voldoet.

LandelijkMeldpuntZorg

Ditmeldpuntlostgeenklachtenop,maargeeftinformatieoverdeafhandelingvan klachten.

Macroniveau

Ditomvatdehelegezondheidszorgengaatoverlandelijkbeleid.

Mesoniveau

Ditomvathetniveauvaneenzorgorganisatie,maarookdesamenhangtussen organisaties,zoalszorgketens.

Microniveau

Ditgaatoverhetkleinsteniveauindegezondheidszorg,dusderelatietussen zorgverlenerenzorgvrager.

NederlandseZorgautoriteit(Nza)

ToezichthouderindezorgenadviesorgaanvoorhetministerievanVWS.

NEN7510

Eennormvoorinformatiebeveiligingindezorg.

Prestatie-indicator

Eenmeetbareprestatiedieietszegtoverdekwaliteitvanzorg.

PREZO

PREstatiesindeZOrg:eenwerk-endenkmodeldatzorgverlenershelpthundagelijks werkzogoedmogelijktedoen.

TuchtcollegevoordeGezondheidszorg

Ernstigeklachtentegeneenzorgverlenerofzorgorganisatiewordendoorhet TuchtcollegevoordeGezondheidszorgbehandeld.Hogerberoepismogelijknade uitspraak.

Veldnormen

Afsprakenoverwatgoedezorgisvolgensdeveldpartijenzelf.

THEMA9 KWALITEITVANZORGVERBETEREN

Inhoudthema

• Kwaliteitvanzorginkaartbrengen

• Audits

• Knelpuntenanalyseren

• Methodenomdekwaliteitteverbeteren

• Rolvandeverpleegkundigebijkwaliteitsverbetering

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

• Begrippen

Zorgorganisatieswerkencontinuaanhetverbeterenvandekwaliteitvanzorg. Zorgverleners,enmetnameverpleegkundigen,spelenhierbijeenbelangrijkerol. Doordatzijmeertijdmeteenzorgvragerdoorbrengendananderezorgverleners, hebbenverpleegkundigenvaakgoedzichtopwaterbeterzoukunnen.

Dooronderanderehettoezichtopdezorgwordenzorgorganisatiescontinu gestimuleerdomaankwaliteitsverbeteringtewerken.Ditiseenbelangrijketaakvan deafdelingKwaliteitszorg.

Erzijnverschillendemethodenomknelpunteninkaarttebrengenendekwaliteitvan zorgteverbeteren.Inditthemawordenmethodenbeschrevenomdekwaliteitvan zorginkaarttebrengen,knelpuntenteanalyseren,verbetermethodenenderolvan deverpleegkundigehierbij.

9.1Kwaliteitvanzorginkaartbrengen

Hetmetenencontinuverbeterenvandekwaliteitvanzorgisonderdeelvanhet kwaliteitssysteemvaneenzorgorganisatie.DeafdelingKwaliteitszorghoudtzichhier dagelijksmeebezig.Erzijnverschillendefunctiesbinnendezeafdeling,bijvoorbeeld:

• dekwaliteitsmedewerker

• dekwaliteitsverpleegkundige.

Kwaliteitsmedewerker

Kwaliteitsmedewerkerszorgenvoorhetwaarborgenenverbeterenvandekwaliteit vanzorg.Zeontwikkelenenimplementerenkwaliteitsbeleid.Dithoudtindatze meewerkenaanhetopstellenenvaststellenvanbijvoorbeeldproceduresenrichtlijnen. Ookmonitorenenmetenzedekwaliteitsindicatoren.Daarnaastwerkenzemeeaan interneenexterneonderzoekennaardekwaliteitvanzorg.Zebereidenbezoekenvan deInspectieGezondheidszorgenJeugdvoor.Ookhetcoördinerenenimplementeren vanverbeterprojectenhoortbijdetakenvaneenkwaliteitsmedewerker.

Kwaliteitsverpleegkundige

Kwaliteitsverpleegkundigenzijnverantwoordelijkvoordekwaliteitvande verpleegkundigezorg.Zewerkenmeeaanhetontwikkelenvannieuwkwaliteitsbeleid enkunnendaarnaastmeehelpenaanhetimplementerenvanverbeteringendoorhun praktischekennisvandezorg.Kwaliteitsverpleegkundigenwerkenoverhetalgemeen nietmeeopdewerkvloer,maarvormeneenschakeltussendeverpleegkundigenin dezorgendeafdelingkwaliteitszorgvaneenorganisatie.Zeobserverenensignaleren knelpuntenindezorgenzorgendaarnaastvoorkwaliteitsborgingopdewerkvloer. Hetgevenvantrainingenisookonderdeelvanhunwerkzaamheden(Waardigheiden trotsvoordetoekomst,2022).

Methodenomdekwaliteitvanzorginkaarttebrengen

Erzijnverschillendemethodenomdekwaliteitvanzorgopzowelopmeso-als microniveauinkaarttebrengen:

• evaluatie

• incidentmeldingen

• ervaringsonderzoek

• medewerkerstevredenheidsonderzoek.

Evaluatie

Een evaluatie iseenmanierombepaaldbeleidofeeninterventietebeoordelen.Het laatheteffectvanhetonderzochtezien(effectevaluatie)ofgeeftinzichtindemanier waaropeenbepaaldprocesverloopt(procesevaluatie).Opbasishiervankanbeleid bijvoorbeeldwordenaangepastofverbeterd.

Bijevaluatieskunnenverschillendemethodengebruiktwordenomaangegevenste komen.Vaakgaathetomobservaties,hetverzamelenvanmeetbaregegevensofhet analyserenvaneenbepaaldesituatie.Hetisbelangrijkomopverschillendemomenten tekijkenhoehetprocesverloopt,zekeralserverschillendeinterventiesgelijktijdig geëvalueerdworden(Loketgezondleven.nl,z.d.).

Incidentmeldingen

Meldingendiebinnenkomenviahetsysteem VeiligIncidentMelden gevenook informatieoverdekwaliteitvanzorg.Doorhetanalyserenvandezeincidentmeldingen kunnenconclusiesgetrokkenwordenoverprobleemgebiedenineenorganisatie.Als bijvoorbeeldeenbepaaldsoortincidentvaakterugkomt,betekentditdatdeafdeling Kwaliteitszorghiereenverbeterplanvoormoetopstellen.Ookbijna-incidentenleveren belangrijkeinformatieop.Doorhetanalyserenvanbijna-incidentenkunnenprocessen wordenverbeterd,nogvoordaterincidentenoptreden(VMSzorg,2021).

Ervaringsonderzoek

Zorgorganisatiesvragennaardeervaringenvanzorgvragersominzichttekrijgenin deervaringenmetdegebodenzorg.Dezeonderzoekenworden PREMs genoemd,wat staatvoor PatientReportedExperienceMeasures.Ditkanbelangrijkeinformatieover dekwaliteitvanzorgopleveren.EenPREMisvaakeenvragenlijstmetduidelijke vragen,zoals: ‘Ikbegreepdeinformatiedieikkreeg’.Ervaringenvanzorgvragersmet dezorgverleninggevenbetereinformatieoverdekwaliteitvanzorgdanhetvragen naartevredenheid.Tevredenheidissubjectieverengaatmeeroverdeverwachtingen vanzorgvragers.

Bij ervaringsonderzoek gaathetomhetperspectiefvandezorgvragerenwatzij belangrijkvindenindezorg.Naastvragenlijstenkunnenzorgvragersookuitgenodigd wordenvoordiepte-interviews,groepsgesprekkenof spiegelgesprekken.Deze informatiekangebruiktwordenbijhetverbeterenvandekwaliteitvanzorg(Boset al.,2015).

Medewerkerstevredenheidsonderzoek

Onderzorgverlenerswordtregelmatigeen medewerkerstevredenheidsonderzoek (MTO)uitgevoerdenditlevertookgegevensopovermogelijkeknelpunten.Deze knelpuntenkunnentevenseenaanleidingzijnvoorhetverbeterenvandekwaliteit vanzorg.

9.2Audits

Audits zijnonderzoekennaardekwaliteitvanzorg,uitgevoerddoorauditors.Ditzijn medewerkersdiegetraindzijninhetdoenvanaudits.Zijkijkenopeensystematische maniernaardekwaliteitvanzorg.Erzijnverschillendesoortenaudits,zekunnen bijvoorbeeldinternofexternzijn.Eenvisitatieisookeenvormvanauditen.Dedoelen vandeverschillendeauditszijnhetzelfde:hetbeoordelenvandekwaliteitvanzorg, hetsignalerenvanrisico’senhetinkaartbrengenvanverbetermogelijkheden.

Interneaudit

Een interneaudit wordtdoormedewerkersuitdeeigenorganisatieuitgevoerd,vaak vandeafdelingKwaliteitszorg.Zeonderzoekenhoebepaaldeprocessenverlopen,of bijvoorbeeldpraktischer:hoevaakmedewerkershandhygiënetoepassen.Zokrijgen organisatiesinzichtinhuneigenkwaliteitsbeleidenkunnenzebeoordelenofzeaan denormvoldoen.Opbasisvanderesultatenvaninterneauditskunnen verbetervoorstellenwordenopgesteld(Rijnstate,z.d.a.).

Externeaudit

Externeauditswordenuitgevoerddooronafhankelijkeorganisaties,zoalsdeInspectie GezondheidszorgenJeugd(IGJ),maarookcertificatie-instellingen.Zijkijkenofeen organisatieaande(kwaliteits)normvoldoet.Ditdoenzebijvoorbeelddoorhethouden vaninterviews,hetbekijkenvandossiersvanzorgvragersenobservatiesopde afdelingen.

EenbezoekvandeInspectieGezondheidszorgenJeugd

DeInspectieGezondheidszorgenJeugd(IGJ)houdttoezichtopdekwaliteiten veiligheidindezorg.Tijdenseenbezoekaaneenzorgorganisatiekomenertwee inspecteurs(auditors)langs.Ditbezoekisvaaknietaangekondigdenduurtmeestal eendag.Deinspecteurslegitimerenzichaltijd,zodatduidelijkisdathetomechte inspecteursgaat.Inspecteurshebbennetalszorgverlenersberoepsgeheim.

Vaakbeginthetbezoekmeteengesprekmetdegenediedeleidingoverdeorganisatie heeftof,alsdienietaanwezigis,deplaatsvervanger.Daarnagaandeinspecteursin gesprekmetbijvoorbeeldverpleegkundigen,kwaliteitsmedewerkers,zorgvragersof hunfamilieleden.Ookobserverenzedezorgverleningenbeoordelenzehoede communicatieverloopttussenzorgverlenersenzorgvragers.Daarnaastkunnenze documenteninzienofvragenstellenaanmedewerkersoverbepaaldeproceduresin eenorganisatie.Zekijkensomsooknaarspecifiekeonderdelenvandezorg, bijvoorbeeldmedicatieveiligheid.

Aanheteindevandedagoverleggendeinspecteursmetelkaaroverwatzijgezien hebbenengevenzeeenkortetoelichtingaanhetbestuur.Somszijnerdirect maatregelennodig.Vervolgenskrijgtdeorganisatiebinnenvierwekeneenrapport metdebevindingenenaanbevelingen.Deorganisatiemagdaareenreactieopgeven. HiernamaaktdeIGJeendefinitiefrapportopmetdebeoordelingenwelke verbeterpuntenerzijn.

Visitatie

Een visitatie isookeenvormvanauditen.Bijeenvisitatiekomencollega’suitdezelfde beroepsgroepvanbuitendeorganisatieopbezoek:intercollegialetoetsing.Zekijken naardekwaliteitvanzorgengaannaofdezevoldoetaandenorm.Ookgevenze suggestiesvoorverbeteringen.Dedoelenvaneenvisitatiezijnomvanelkaarteleren, endekwaliteitenveiligheidvandezorgverderteverbeteren(Verenso,z.d.).

9.3Knelpuntenanalyseren

Indezorgverleningkunnenknelpuntenontstaan.Dezekunnenmaterieelofimmaterieel zijn.Materiëleknelpuntenhebbentemakenmetmiddelenofmaterialen,dustastbare zaken.Voorbeeldenvanmateriëleknelpuntenzijneentekortaanmedicijnenof niet-functionerendebloeddrukmeters. Immateriëleknelpunten zijnniettastbaar, dusdiekunnenbijvoorbeeldbetrekkinghebbenopdecommunicatietussenartsen verpleegkundige.Medewerkerskunnendezeknelpuntenmeldenbijeen leidinggevende.

Eenknelpuntenanalysekanhelpenomdeoorzakenvanhetprobleemtevinden.Er zijnverschillendemethodenomknelpuntenanalysestemaken:

• rootcauseanalyse

• visgraatdiagram

• pareto-analyse.

Rootcauseanalyse

Bijde rootcauseanalyse (RCA)wordtdedieperliggendeoorzaakvaneenincidentof knelpuntonderzocht.Eenknelpuntkanalssymptoomwordengezienendeoorzaak zitvaakverborgen.BijeenRCAkunnenookoplossingenofinterventiesbedacht worden.RCAbestaatuitvijfstappen:

1.Omschrijfhetknelpuntofincident.

2.Verzamelinformatie.

3.Bedenkoorzakenvanhetknelpuntofincident.

4.Bepaalwatderootcauseis(erkunnenookmeerdieperliggendeoorzakenzijn).

5.Bedenkmogelijkeinterventies.

Eenmanieromhetprobleemteonderzoeken(instap3)ismetde 5Why’s-methode. Doorbijelkeoorzaaksteedsweerde ‘waarom-vraag’ testellen,krijgjeuiteindelijkde dieperliggendeoorzaakboven(Lean6Sigma,2020).

Voorbeeldvande5Why’s-methode.

Visgraatdiagram

Eenanderemanieromachtereendieperliggendeoorzaakvaneenknelpunttekomen ishet visgraatdiagram.Ditheeftdevormvaneenvisgraat.Hetprobleemstaataan derechterkantendoormiddelvanbrainstormenwordenmogelijkeoorzakenbedacht. Dezeoorzakenkomenineenvandevolgendezescategorieëntestaan:mens,methode, machine,materiaal,managementenomgeving.Dezeoorzakenvormendegratenvan devis.

Categorieën

• Mens:wiezijnerbetrokkenbijhetprobleem?

• Methode:hoewordtergewerkt,welkeregelsenwettenspelenermee?

• Machine:welkeapparatuurgebruikjebijhetprobleem?

• Materiaal:welkematerialenzijnernodig?

• Management:watisderolvanhetmanagement?

• Omgeving:watisdeinvloedvandeomgeving(bijvoorbeeldgeluid,cultuur)op hetprobleem?

Ookhierbijishetsteedsdoorvragenmetde ‘waarom-vraag’ belangrijk.Allegenoemde oorzakenwordenopgenomeninhetdiagramzonderdatanderenfeedbackgeven.Er wordtnetzolangdoorgegaantotdatergeenoorzakenmeerbedachtkunnenworden. Tenslottekiezendeteamledendebelangrijksteoorzakenengaandaarmeeverder aanhetwerkomtoteenoplossingvanhetprobleemtekomen(Brouwer,z.d.).

Visgraatdiagram.

Pareto-analyse

De pareto-analyse gaatuitvande80-20-regel.Dezeregelhoudtindatinveelgevallen 20%vandeoorzakentot80%vandeproblemenleidt.Hetiseensnellemanierom achterdebelangrijksteoorzakenvanproblementekomen.

Bijdezeanalysewordenoorzakenopgeschrevenenvervolgensineen paretochart gezet.Indezechartrangschikkendeteamledendeverschillendeoorzakenvaneen probleem.Hierdoorwordtduidelijkwelkeoorzakenhetgrootsteaandeelineen probleemhebben.Eenorganisatiekanverbeteringendanfocussenopditkleinedeel oorzaken(20%),waardoorveelproblemen(80%)wordenaangepakt(Lean6Sigma, 2022).

9.4Methodenomdekwaliteitteverbeteren

Erzijnveelverschillendemethodenomaankwaliteitvanzorgtewerken.Twee voorbeeldendievaakgebruiktwordenzijn:

• PDCA-cyclus

• designthinking.

PDCA-cyclus

ZorgorganisatiesmoetenvolgensdeWetkwaliteit,klachtenengeschillenzorg(Wkkgz) zorgdragenvoorsystematischebewaking,beheersingenverbeteringvandekwaliteit vandezorg.Eeninstrumentdatkanhelpenbijsystematischekwaliteitszorgisde PDCA-cyclus vanWilliamEdwardsDeming(ookweldecirkelvanDemingofde kwaliteitscirkelvanDeminggenoemd).DePDCA-cyclusiseenverbetermethode.

DePDCA-cyclusbestaatuitvieropeenvolgendestappen:Plan,Do,Check,Act.Je maakteenplan,voertdituit,checktofhetplangoedisuitgevoerdensteltdedoelen ofdeuitvoeringzonodigbij.

• Plan

IndePlan-fasewordtgekekennaardehuidigesituatieenwordteenplanopgesteld voorverbetering.Inhetplanstaatdezeverbeteringcentraalenworden doelstellingenvastgesteld.

• Do

IndeDo-fasegaathetomdeuitvoeringenrealisatievandegeplandeverbeteringen. Inditstadiumishettijdomactieteondernemen.Hetplanisvastgesteld, doorgenomen,verspreidengecontroleerd,ennuwordtallestoegepastwatinde Plan-faseisbesloten.

• Check

IndeCheck-fasewordtactiefgecontroleerdengeevalueerdofhetplangoedheeft gewerkt.Deresultatenvandeverbeteringenwordengemetenenvergelekenmet deoorspronkelijkesituatieengetoetstaandevastgesteldedoelstellingen.

• Act

DeAct-fasegaatoverhetbijsturen,hetbijstellenaandehandvandegevonden resultatenbijCheck.Vervolgenswordeneventueelmaatregelengenomenomhet oorspronkelijkgeplanderesultaatalsnogtebehalen.

HetdoelvandePDCA-cyclusisdekwaliteitteverhogendoorcontinuteverbeteren endeverbeteringenteevalueren.DePDCA-cycluskunjetoepassenvoordeorganisatie alsgeheel,maarookvooreenafdeling,eenteamofjeeigenwerk.

Indepraktijk

HamidisverpleegkundigeinverpleeghuisDeAkkerwindeendaarnaastook bedrijfshulpverlener.Hamidmaaktsamenmeteencollegaregelmatigeenrondedoor hetverpleeghuismeteenchecklist.Zecontrolerendeveiligheidengaannaofalle vluchtroutesgoedbereikbaarzijn.Vluchtrouteswordensomsgeblokkeerddooreen rollatorofrolstoelvaneenbewonerenerverandertregelmatigietsaandeinrichting ineenruimte.Hamidenzijncollegaontdekkentijdenseencontroledatdenieuw ingebouwdeliftvlakbijeenvluchtrouteis.Devluchtrouteishierdoornietmeergoed begaanbaarvoorrolstoelgebruikers.Hamidmeldtditbijzijnleidinggevendeener wordtgezorgdvooreenaanpassingvandevluchtroute.Bijdeeerstvolgende brandoefeningzijnallezorgvragersoptijdbuiten.

Hamidheeftmetzijncollegadehuidigesituatiebekekenenontdektedateen vluchtroutenietgoedbegaanbaarwas(Plan).VervolgensheeftHamidditgemeldbij zijnleidinggevende(Do).Devluchtrouteisaangepasteneriseenbrandoefening gehouden(Check).Bijdebrandoefeningwarendezorgvragersallemaaloptijdbuiten, dusdedoelstellingisbereikt(Act).

Designthinking

Bij designthinking zijndeervaringenenideeënvandeeindgebruikereenbelangrijk onderdeelvanhetverbeterproject.Hetdoelisomsamenopeencreatievemaniertot eenverbeteringofoplossingvaneenprobleemtekomen.DeiPhoneisookviadeze methodeontstaan.

NetalsdePDCA-cyclusisdesignthinkingeencyclischproces,waarbijsteeds aanpassingenwordengedaantotdathetgewensteresultaatbereiktis.Devijffasen vandesignthinkingzijn:

1.Empathize(inlevenmetempathie)

2.Define(probleemdefiniëren)

3.Ideation(ideeënbedenken)

4.Prototyping(prototypesbouwen)

5.Testing(testen).

Defasenvandesignthinking.

Defasenzijneromrichtingtegevenaanhetproces,maarzehoevennietallemaal doorlopenteworden.Indeeerstefaseishetdoelomzoveelmogelijkverschillende ervaringenenwensenteverzamelen.Inlevenindezorgvrager(Empathize)eneen openhoudingzijndaarombelangrijk.

Indevolgendefaseleidthetanalyserenvandeervaringentoteenduidelijkprobleem (Define).Hiernavolgtde Ideation-fase:allemogelijkeoplossingenworden opgeschreven,creativiteitishierbijbelangrijk.Zorgvragerskunnenookmeedenken overoplossingenofiniedergevalbetrokkenwordenbijdezefaseomhunideeënover demogelijkeoplossingentegeven.Indefase Prototyping wordtopeensnelleen goedkopemaniereenoplossingtotprototypegebouwd.Alsbijvoorbeeldeennieuwe looprouteineenziekenhuiswordtontwikkeld,kanditopkartonmetpijlenworden aangegeven.Indelaatstefase(Testing)testendeeindgebruikerseenprototypeen ditwordtopbasisvanfeedbacksteedsweeraangepast.DefasenIdeation,Prototyping enTestingwordensteedsweerdoorlopentotdatheteinddoelbereiktis(Vilans,z.d.a.).

9.5Rolvandeverpleegkundigebij kwaliteitsverbetering

Verpleegkundigenspeleneenbelangrijkerolbijkwaliteitsverbetering.Doorhet intensievecontactmeteenzorgvragerwetenzevaakwaarknelpuntenindezorg zitten,zowelvoorhenzelfalsvooreenzorgvrager.Erzijnverschillendemanierenom dekwaliteitvanzorgoppeiltehoudenenbijtedragenaankwaliteitsverbetering:

• methodischwerken

• kennisenvaardighedenbijhouden

• feedbackvragenengeven

• duidelijkheidnaarzorgvragers

• tevredenheidchecken

• afstemmenmetcollega’s

• verbeterpuntensignalerenenbespreken

• reflectiebesprekingen

• evaluerenenmeten.

Methodischwerken

Wanneerjemethodischwerkt,bedenkjevantevorenwatjegaatdoenenhoejedit gaatdoen.Denkaanhetlezenvanwerkinstructiesvoorverpleegtechnische handelingen.Jeweetdandatjehetwerkopdejuistemanierdoet,volgensde kwaliteitseisenvandeorganisatie(Waardigheidentrotsvoordetoekomst,z.d.).

Kennisenvaardighedenbijhouden

Jouwdeskundigheidbeinvloedtdebelevingvankwaliteitvanzorgvragers.Dooractief nieuwsbrievenentijdschriftentelezenoverjevakgebiedblijfjeopdehoogtevande laatsteontwikkelingen.Daarnaastishetvolgenvaneenrelevantetrainingeenmooie kansomnieuwekennisenvaardighedenoptedoen.

Feedbackvragenengeven

Dooringesprektegaanmetjecollega’sofjeleidinggevendekunjeerachterkomen hoejejewerkdoet.Viahenkunjenuttigeinformatiekrijgen,diejekuntgebruiken omjezelfenjewerkteverbeteren.Andersomkunjijjecollega’shelpenenstimuleren omzichzelfteontwikkelenenhunwerkteverbeteren.

Ditkunjedoendoorbijvoorbeeld:

• eenfunctioneringsgesprektevoerenmetjeleidinggevende

• feedbacktevragenaancollega’s

• feedbackteontvangenvancollega’s

• feedbacktegevenaancollega’s.

Duidelijkheidnaarzorgvragers

Hetisvoorzorgvragersbelangrijkomtewetenwatzekunnenverwachten.Maak duidelijkeafsprakenencheckofdezorgvragerdegemaakteafsprakenookbegrijpt. Informeerzorgvragerstijdigalserveranderingenzijndievoorhengevolgenkunnen hebben.

Tevredenheidchecken

Luisterenenobserverenzijnbelangrijkevaardighedeninhetwerkvaneen verpleegkundige.Hierdoorkunjeooktewetenkomenofeenzorgvragertevredenis ofniet.Tevredenheidkanblijkenuiteencomplimentvooreenfijngesprekofeen bedankjevoordehulp.Ontevredenheidkunjeopmerkendoorbijvoorbeeldeennorse blikvaneenzorgvrager.Doortevragenwateraandehandisenmetaandachtte luisteren,kunjesomstoteenoplossingkomen.

Afstemmenmetcollega’s

Alszorgverlenerhebjetijdenshetwerksteedstemakenmetveranderingen, bijvoorbeeldveranderingenindeuitvoeringvandezorgenveranderingeninde zorgvragenvanzorgvragers.Hetisdaarombelangrijkomduidelijktezijnnaarcollega’s. Julliewerkensamenaangoedezorg.Ditvergtafstemming,zodatjullievanelkaar wetenwatergedaanisenwaternogmoetgebeuren.Ookishetbelangrijkom bijvoorbeeldafsprakendoortegeven,zodatergeenmisverstandenontstaan.

Verbeterpuntensignalerenenbespreken

Doormetcollega’stebesprekenwatergoedgaatenwatbeterkan,kunjehetwerk vanhetteamverbeteren.Samenmetcollega’skunjeverbeterpuntensignaleren,en bijvoorbeeldeenvoorstelmakenvoorverbeteringenditvoorleggenaande leidinggevende.Omerachtertekomenwaardeverbeterpuntenliggen,kunjede informatiediejekrijgtvanzorgvragersenvancollega’salsstartpuntgebruiken.

Ditkunjedoendoorbijvoorbeeld:

• contacttemaken:dooropenengeslotenvragentestellenaanzorgvragers

• teobserveren:doorgoedtekijkenhoezorgvragersopjoureageren

• teluisteren:doorgoedteluisterenkunjeerachterkomenwateenzorgvragervindt vandezorgdiejegeeft.Wanneeriemandditzelfnietgoedkanaangeven,kunje ookbijdenaasteninformeren.

Reflectiebesprekingen

Een reflectiebespreking iseenvoorbeeldvaneenteambespreking.Bij reflectiebesprekingenwordtopheteigenwerkgereflecteerd.Vaakgebeurtditbinnen eenteamvancollega’s.Iemandbrengteensituatieinendiewordtonderling besproken.Ditkanbijvoorbeelddeomgangmeteenbepaaldezorgvragerzijn,maar

ookdecommunicatiebinneneenteam.Belangrijkhierbijisdatdecollega’snaar elkaarluisterenenelkaarnietveroordelen.Hetdoelvanreflectiebesprekingenisom vanelkaartelerenendekwaliteitvanzorgteverbeteren(ZorgvoorBeter,2022).

Evaluerenenmeten

Wanneerjebezigbentmetverbeteringen,ishethandigomopvastemomentente evaluerenmetcollega’s,zorgvragersofjezelf.Voorbeeldenvanvaste evaluatiemomentenzijn:

• eenfunctioneringsgesprek

• eenevaluatiegesprekmeteenzorgvrager

• eenteambespreking

• eencasusbespreking.

Metenisookeenmanieromeenbeeldtekrijgenvanhoejejewerkdoetenofde zorgvragerstevredenzijn.Hiervoorkunjeeenvoudigemeetinstrumentengebruiken, dieinzichtgeveninhoehetmetdezorgvragergaatenofdaarveranderingeninzijn. Jekuntbijvoorbeeldeenbeeldkrijgenvandepijndieeenzorgvragerheeftdooreen pijnschaaltegebruiken.Hierbijvraagjedebetrokkeneomdepijneencijfertegeven ofeengezichtjetekiezendathetbestuitdrukthoehijzichvoelt.

Tipsomsuccesvolteverbeteren

Jeweetalszorgverlenervaakaldaterietsbeterkaninjewerk.Dithebjemisschien albesprokenmeteencollegaofjehebtdaarzelfideeenover.Ofhetnuomeen verbetertrajectgaatofeenkleinereaanpassing,jekuntverschillendedingendoen omaandezeverbeteringtewerken.Hiermeedraagjebijaanhetverbeterenvande kwaliteit.

• Maakverbeterenalledaags. Zoeknaarverbeteringeninjedagelijkse werkzaamheden.Hoedoenwehetnuenwatkanerbeterofanders?Maakvan verbetereneendagelijkseroutine.

• Benutdefrisseblikvanbuiten. Laatbuitenstaanderstoemethunopenblik.Jekijkt hierdoorweerandersnaarjedagelijkswerk.

• Verspreidwatjehebtbereikt. Verspreidjenieuwekennisondercollega’sofandere organisaties.Laatzienwatjehebtbereikt.

• Betrekzorgvragersinhetverbeterproces. Luistergoednaarhunwensenenzetdeze ominverbeterdoelen.

• Denkgroot,doeklein. Verbeteringenhoevennietdirectteleidentotheelgrote veranderingen.Denkgroot,enweetdatjeditbereiktmetkleineacties.

Verbeterproject

Wanneerjewiltwerkenaanverbeteringen,kunjeeenverbeterprojectstarten.Hierbij kunjeeenstappenplaninzetten.Onderstaandestappen(Vilans,z.d.b.)kunjegebruiken ombinnenjouworganisatiehetgewensteeffecttebereiken.Jekuntdestappenkiezen diejijnodighebtenhiereeneigeninvullingaangeven.

1. Betrekdebelangrijkesleutelpersonen. Doorbijdestartvanhetprojectdejuiste sleutelpersonentebetrekken,zorgjevoorsteunvoorjouwproject.

2. Steleenprojectteamsamen. Doormeercollega’sverantwoordelijktemakenvoor hetresultaatvanhetproject,zorgjedirectvoormeerdraagvlak.Hierdoorvergroot jedekansvanslagenvanhetproject.

3. Screendehuidigesituatie.Resultatenuiteenscreeninggevenzichtopdehuidige situatie.

4. Organiseereenkick-offbijeenkomst. Vergroothetdraagvlakvoorhetprojectdoor eenleukekick-offbijeenkomstteorganiseren.Jeinformeertdecollega’soverhet projectenbiedtdirecteenmogelijkheidomsamendeeerstestappentezetten.

5. Zetalleactiesineenactieplan. Eenactieplangeefthouvastomtezienofhet projectopschemaloopt.Ookbiedteenduidelijkactieplandemogelijkheidom deverantwoordelijkheidvooractiesteverdelen.

6. Regeldevoorwaardenenhulpmiddelen. Omveranderingendirectgoeddoorte voerenindepraktijkishetbelangrijkdatdevoorwaarden(kennis,tijdenruimte) endejuistematerialenbijdestartvanhetprojectbeschikbaarzijn.

7. Voereennulmetinguit.Doortemetenkrijgjeantwoordopdevraagofde veranderingendaadwerkelijkverbeteringenzijnenwelkebesparingenze opleveren.

8. Gaaandeslagentest.Alleendoorte ‘doen’ ontdekjeofdenieuwewerkwijze ookindepraktijkgoedwerkt.Waarlopencollega’stegenaanwaarjijnogniet aanhebtgedacht?

9. Evalueerhetproject. Jewiltwetenofjemetdeactiesechtdateffectbereiktdat jevoorogenhebt.Doordemetingenenervaringenvancollega’senzorgvragers teanalyserenenevalueren,kunnenjijendesleutelpersoneneengoedebeslissing nemenofjulliehieropdezemaniermeedoormoetengaan.

10. Borgdenieuwemaniervanwerken. Alsjulliemooieresultatenhebbenbehaald, wiljeuiteraarddatdeverbeteringenwordenmeegenomenindedagelijkse routinesenhetgedragvandeteams.Hetdoelvandezelaatstefaseisdanook omervoortezorgendatdesuccesvolleverbeteringenbehoudenblijven.

9.6Kritischeberoepssituatie

Zorgvrager

MevrouwVanDommelen(56jaar)isgetrouwdenheeftdriekinderen.Zewerkttwee dagenperweekalsbibliotheekmedewerkervlakbijhuis.Zeistevredenmetde werk-privébalansenkanveeltijdbestedenaanhaarhobby’s,zoalstuinierenenlezen.

Mevrouwisbekendmeteenhogebloeddrukensliktdaaromdagelijksmetoprolol.Ze heeftverdergeenmedischevoorgeschiedenis.

Casus

MevrouwVanDommelenwerdtweedagengeledenopgenomenopdeafdelingInterne geneeskundeinverbandmetacutenierinsufficiëntie(nierfalen).Delaatsteweken hieldzesteedsmeervochtvast,zehadlastvanoligurie(weinigurineproductie), hoofdpijnenmisselijkheid.

Deafgelopendageniseronderzoekgedaannaardeoorzakenvanhaaracute nierinsufficiëntie.Mevrouwheeftbijopnameeenurethraleverblijfskathetermet urimetergekregen,zodathaarurineproductieelkuurgeobserveerdkanworden.De urineproductieblijfterglaagendaaromwordtervandaageencentraalveneuzelijn geplaatst,zodatmevrouwkangaandialyseren.

IndedagdienstisMirjamdeverpleegkundigedievoormevrouwVanDommelenzorgt. Mevrouwgeeftaandatzeniettevredenisoverdeverpleegkundigezorg.Denefroloog heeftgezegddatdeurineproductieelkuurgenoteerdmoetworden,maardatgebeurt volgensmevrouwhelemaalniet.Zegeeftaandatditvoorhaarhetverschilkan betekenentussenwelofnietstartenmetdialyse.

Mirjamisheteigenlijkweleensmetmevrouw.Hetbijhoudenvandevochtbalansis altijdeenprobleemopdeafdeling.

Dilemma

HoepakMirjamditaan?

1. Mirjamgaatopzoeknaardedieperliggendeoorzaakdoormiddelvanhetopstellen vaneenvisgraatdiagram.HiernagebruiktzedePDCA-cyclusomtoteen verbeteringtekomen.

2.Mirjamgaatsamenmetcollega’sopzoeknaareenoplossingdoorgebruikte makenvandesignthinking.

9.7Verdieping

Prestatie-indicatoren metendekwaliteitvanspecifiekeonderdelenvanhet zorgproces.Hetdoelvandeindicatorenisdekwaliteitvanzorgenveiligheidrondde zorgvragerteverbeteren.Zezeggenietsoverdegeleverdezorgvaneenzorgorganisatie enoferredenisomverderonderzoeknaardekwaliteitvanzorgtedoen.Nietalle indicatorenzijnbruikbaarvoorelksoortziektebeeldofsector,daaromwordenervoor elkziektebeeldofiederesectoraparteindicatorenopgesteld.

Erzijnverschillendesoortenindicatoren,dieandereonderdelenvanhetzorgproces meten:

• structuurindicatoren

• procesindicatoren

• uitkomstindicatoren.

Structuurindicatoren

Structuurindicatoren geveninformatieoverdemanierwaaropeenzorgorganisatie ofafdelinggeorganiseerdis.Voorbeeldenvanstructuurindicatorenzijn:

• hethebbenvaneenbepaaldprotocol

• hetaantalartsenwerkzaambijeenorganisatie

• deaanwezigheidvaneenelektronischpatiëntendossier.

Procesindicatoren

Procesindicatoren gaanoveralleswatergedaanwordtomeenzorgvragertegenezen vaneenbepaaldeziekteofwatergedaanwordtaanpreventievezorg.Voorbeelden zijn:

• hetaantalpreventievemammografieëndatgedaanwordt

• hoevaakeenbepaaldantibioticumophetjuistemomentistoegediend.

Demeesteprestatie-indicatorenindezorgzijnprocesindicatoren.

Uitkomstindicatoren

Uitkomstindicatoren gaanoverhetresultaatvaneenbepaalde(be)handeling.

Voorbeeldenzijn:

• hetaantalsterfgevallennaeenbepaaldeoperatie

• hetpercentagewondinfectiesnaeenheupoperatie.

Deuitkomstindicatorenlijkenbelangrijkbijhetmetenvandekwaliteitvanzorg.Toch zijnuitkomstenvaneenbehandelingvaaknietafhankelijkvanhethandelenvaneen zorgverleneralleen.Doorbijvoorbeeld comorbiditeit – hethebbenvaneenofmeer (chronische)aandoeningennaastdehoofddiagnose – kaneenzorgvrageroverlijden tijdenseenoperatie,terwijldechirurghiergeeninvloedophad.Hiermeemoetrekening wordengehoudenalsjeuitkomstindicatorengebruiktalsmaatvoorkwaliteitvan zorg(AgencyforHealthcareResearchandQuality,z.d.).

Hetbepalenvandeprestatie-indicatoren

Elkjaarwordtervastgesteldopwelkepuntenextratoezichtnodigis.Dezepunten vormendebasisvoorhettoezicht.Bijvoorbeeldvoordeziekenhuizenbepaaltde InspectieGezondheidszorgenJeugd(IGJ)samenmetonderandereVerpleegkundigen &VerzorgendenNederland(V&VN)endeFederatieMedischSpecialisten(FMS)welke

gebiedenextraaandachtnodighebben.Ditgebeurtopbasisvanmetingendie ziekenhuizenzelfdoen.DieindicatorenvormendeBasissetMedischSpecialistische Zorg(InspectieGezondheidszorgenJeugd,2023a).

Tot2022warendeprestatie-indicatorenopgenomenindeBasissetwaaropdeIGJ toezichthoudt.Sinds2023staaneralleenverbeterdoeleninwaarorganisatiescijfers overinleverenbijdeIGJ.Ditgebeurtnogsteedsopbasisvanmetingenvan ziekenhuizenzelf.Prestatie-indicatorenwordennogwelgebruiktvoorinternemetingen dienietopenbaarwordengemaakt.Ookverzekeraarsgebruikenprestatie-indicatoren bijdeonderhandelingenmetzorgorganisatiesoverdeteverzekerenzorg.

NaastdeBasissetdiedeIGJgebruiktbijhetrisicotoezicht,leverenzorgorganisaties ookcijfersoverprestatie-indicatorenaanandereinstitutenenorganisaties.

Zorgaanbiedersindeverpleeghuiszorgleverenbijvoorbeeldgegevensoverde indicatorenaanhetZorginstituutNederland.EenandervoorbeeldisdeLandelijke RegistratieOrthopedischeInterventies(LROI),waarallerleisoortenorthopedische ingrepengeregistreerdworden.Daarnaastzijnernogmeerverschillendeorganisaties dieindicatorenopstellenenmetingendoen.

Hetrapporterenvanmetingen

DeafdelingKwaliteitszorgvaneenzorgorganisatiehoudtdemetingenbijdieuitgevoerd engerapporteerdmoetenworden.Eriseenspecialeregistratiesitewaardegegevens vervolgenswordeningevoerd:OmniQ.Dezesiteregistreertdegegevensvanonder anderedeIGJendeTransparantiekalendervanhetZorginstituutNederland.De gegevensvanbijvoorbeelddeLROIstaanalautomatischingevuld.DeRaadvanBestuur moetdeingevoerdegegevensgoedkeuren,voordatdedefinitieveregistratie plaatsvindtendemetingenopenbaarworden(DHD,2022).

Doelvanprestatie-indicatoren

Hetdoelvandeprestatie-indicatorenishetcontinuverbeterenvandekwaliteitvan zorg(InspectieGezondheidszorgenJeugd,2019).Zorgorganisatiesgebruikeninterne metingenomdeeigenzorgverleningtebeoordelenendezorgopbasisvande uitkomstenverderteverbeteren.Externemetingencontrolerenofdegeleverdezorg aandehuidigenormeneneisenvoldoet.Zorgverzekeraarsgebruikendeindicatoren bijonderhandelingenmetzorgorganisaties.Ookzorgvragerskunnen prestatie-indicatorengebruikenomverschillendezorgorganisatiestevergelijken (Rijnstate,z.d.b.).

DeindicatorendieopdeOmniQ-websitezijningevoerd,kunnenookmetelkaar vergelekenworden.Opdezemanierkunnenorganisatieszichzelfvergelijkenmet vergelijkbareorganisaties.

Registratielast

Naastdepositievekantenvanprestatie-indicatorenzijnerookongewensteeffecten. Hetregistrerenvanalleprestatie-indicatorenvandeverschillendeinstitutenen organisatieskostzorgverlenersveeltijd(DICA,2017).Ookisdevraagofde prestatie-indicatorenaltijdmetenwatzezoudenmoetenmeten.Ondanksdenadelen vanhetregistrerenneemtdekwaliteitvanzorgsteedsverdertoe.De prestatie-indicatorenhebbenhiereengrootaandeelin(InspectieGezondheidszorg enJeugd,2019).

9.8Begrippen

5Why's-methode

Methodeomtotdedieperliggendeoorzaakvaneenprobleemtekomen,doorsteeds weerde'waarom-vraag'testellen.

Audit

Onderzoeknaardekwaliteitvanzorg.

Bijna-incidenten

Eenonbedoeldegebeurtenisdietotschadeaaneenzorgvragerhadkunnenleiden, maardoortijdigingrijpenisditvoorkomen.

Comorbiditeit

Hethebbenvaneenofmeer(chronische)aandoeningennaastdehoofddiagnose.

Designthinking

Methodeomdekwaliteitvanzorgteverbeteren,waarbijdeideeënenervaringenvan deeindgebruikereenbelangrijkonderdeelvanhetverbeterprojectzijn.

Effectevaluatie

Onderzoeknaarheteffectvanbeleidofeeninterventie.

Ervaringsonderzoek

Onderzoeknaardekwaliteitvanzorgopbasisvanervaringenvanzorgvragers.

Evaluatie

Beoordelingvanbepaaldbeleidofeeninterventie.

Externeaudit

Onderzoeknaardekwaliteitvanzorgdooreenonafhankelijkeorganisatie.

Immaterieelknelpunt

Knelpuntendieniet-tastbaarzijn,dusnietmetmiddelenofmaterialentemaken hebben.

Interneaudit

Onderzoeknaardekwaliteitvanzorgdoormedewerkersuitdeeigenorganisatie.

Materieelknelpunt

Eenknelpuntdattemakenheeftmetmiddelenofmaterialen,dustastbaredingen.

Medewerkerstevredenheidsonderzoek(MTO)

Onderzoeknaardetevredenheidondermedewerkersvaneenbepaaldeorganisatie.

Paretoanalyse

Methodeomsnelachterdebelangrijksteoorzakenvaneenprobleemtekomen, waarbijwordtuitgegaanvanderegeldat20%vandeoorzakenvaaktot80%vande problemenleidt.

PDCA-cyclus

Methodeomdekwaliteitvanzorgteverbeteren.

PREMs

PatientReportedExperienceMeasures,onderzoeknaardekwaliteitvanzorgdoor naarervaringenvanzorgvragerstevragen.

Prestatie-indicator

Meetdekwaliteitvaneenspecifiekonderdeelvandezorg.

Procesevaluatie

Onderzoeknaardemanierwaaropeenbepaaldprocesverloopt.

Proces-indicator

Geeftinformatieoveralleswatergedaanwordtomeenzorgvragertegenezenofwat ergedaanwordtaanpreventievezorg.

Reflectiebespreking

Reflectieopheteigenwerk,vaakbinneneenteamvancollega's.

Rootcauseanalyse(RCA)

Eenmethodeomachterdedieperliggendeoorzaakvaneenknelpuntofincidentte komen.

Spiegelgesprek

Kringgesprekmetzorgvragersoverhunervaringen,onderleidingvaneen onafhankelijkegespreksleider.Zorgverlenerskunnenalstoehoorderaanwezigzijn, maardiscussiesoverdeervaringenzijnniettoegestaan.

Structuurindicator

Geeftinformatieoverdemanierwaaropeenzorgorganisatieofafdelinggeorganiseerd is.

Uitkomstindicator

Geeftinformatieoverhetresultaatvaneenbepaalde(be)handeling.

VeiligIncidentMelden

Eenverplichtsysteemvoorzorgorganisatieswaarinzorgverlenersveilig(zonder gevolgen)(bijna-)incidentenkunnenmelden.

Visgraatdiagram

Methodeomachterdedieperliggendeoorzaakvaneenknelpunttekomen.

Visitatie

Auditdoorcollega'suitdezelfdeberoepsgroep,maarvanbuitendeorganisatie; intercollegialetoetsing.

THEMA10

MEDEZEGGENSCHAPINDEZORG

Inhoudthema

• Inspraakvoorzorgvragers

• Inspraakvoormedewerkers

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

• Begrippen

Eenzorginstellingwordtaangestuurddooreenbestuurofmanagement.Vaakbepaalt ditbestuurhetbeleid:opwelkemanierwerkenwebinnendezeorganisatie,hoegaan wemetelkaarom,hoeverlenenwedezorgaanonzezorgvragersenwaarliggende prioriteiten?Bijhetmakenvanbeleidisdemeningvandezorgvragersenzorgverleners onmisbaar.Indeidealesituatiebetrekthetbestuurhenbijontwikkelingenen veranderingen.Dieinspraak,het ‘meekunnenpraten’,isopverschillendemanieren georganiseerd.

10.1Inspraakvoorzorgvragers

Meekunnenpratenoverdezorgdiehijofzijontvangt,geefteenzorgvrager(hetgevoel van)eigenregie.Doordieinbrengzaldezorgverbeterenénbeterwordengewaardeerd doordezorgvragers.

Vormenvanmedezeggenschapvoorzorgvragers

Medezeggenschap voorzorgvragers – hetkunnenmeepratenenmeedenkenover aspectenvandegangvanzaken – isonmisbaarvoorhetleverenvankwaliteitvan zorg.Diemedezeggenschapkanvormkrijgenopdrieverschillendeniveaus: 1.deindividuelezorgvrager

Hiergaathetomdezorgaanenhetwelzijnvanéénindividuelezorgvrager.Een zorgvragerkanhierinvloedopuitoefenendoorbijvoorbeeldteworden uitgenodigdvooreenmultidisciplinairoverleg(MDO)oftijdensdebespreking vande zorgovereenkomst (devastgelegdeafsprakentussenzorgorganisatieen zorgvrageroverdeteverlenenzorg),waarindeteverlenenzorgwordt doorgenomen.Bijvoorkeurzittendanookéénofmeerderenaastenvande zorgvrageraantafel.

Isdezorgvragerzelfniet(meer)instaatomdezetaakopzichtenemen –bijvoorbeeldomdathij/zijmeervoudiggehandicaptisofdementerend – dankan eenvertegenwoordigerdiensplekinnemen.Vaakisdatiemanddiedichtbijde zorgvragerstaat,eenpartneroffamilielid.Ditworden verwanten genoemd. 2.allezorgvragersbinneneenzorglocatie

Ishetetenineenlocatievaneenzorginstellingbenedenpeil?Zijnzorgvragers ontevredenoverdebezoektijden?Willenzorgvragersgraaghuisdiereninhet eigenappartementkunnenhouden?Dat – enveleanderezaken – zijn onderwerpenwaaropzorgvragersinvloedkunnenuitoefenenvanuitde cliëntenraad.Decliëntenraadpraatmeeoverzakendiealleofeengrootdeel vandezorgvragersaangaan,dezogenoemde collectievebelangenbehartiging. Ookhiergeldt:wanneerzorgvragerszelfnietmeer(goed)kunnenmeepraten, wordenzijvertegenwoordigddoorverwanten.Heefteenzorginstellingmeerdere locaties,danmoetelkelocatieeencliëntenraadhebben.

3.allezorgvragersineenzorginstelling

Cliëntenradenvanverschillendelocatieskunnenverenigdzijn(vaakdoor afvaardigingvanéénlidofenkeleleden)ineen centralecliëntenraad.Daarin komendebevindingen,wensenenideeënvanallecliëntenradenbijeen.Zo kunnendezorgvragersen/ofhunverwantenerachterkomenofverspreiddoor deorganisatiedezelfdesoortenproblemenvoorkomen.Ditkaneenredenzijn omdezesignalenophogerniveau,bijvoorbeeldbijhetbestuur,uittespreken enverbetervoorstellenvoorteleggen.Zokandezorgbinneneeninstellingop organisatieniveauwordenverbeterd.

Vragennaareenmeningisnoggéénmedezeggenschap

Naastdezevormenvanmedezeggenschapkaneenzorgorganisatieookdemening vanzorgvragerspeilen;bijvoorbeelddooreencliënttevredenheidsonderzoektehouden ofenquêtesoverspecifiekeonderwerpenaftenemen.Maarhetgaathierbijomde meningenervaringenvandezorgvragers,watnietwilzeggendatersprakeisvan medezeggenschap.Deorganisatiekanernamelijkookvoorkiezenomnietstedoen metdeuitkomstenvaneenenquête.Datisandersinhetgevalvaneencliëntenraad.

Cliëntenraad:zorgvragerspratenendenkenmee

DeNederlandseoverheidvindtdatzorgvragersineenzorginstellinginvloedmoeten hebbenopdezorgdiezijkrijgenenopdezakendievaninvloedzijnophundagelijks leven.Zorgvragersmoetenvolwaardigkunnenmeedenkenen-praten.Kortom,dat ereenvormvanmedezeggenschapmoetzijn.DaaromisdeWetmedezeggenschap cliëntenzorginstellingen2018(Wmcz2018)opgesteld.Dezewetgeldtvoor zorginstellingenwaarmeerdantienpersoneelsledenwerken.Voorambulanteen eerstelijnszorg(zoalseenhuisartsenpraktijkofkraamzorginstelling)ligtdezegrens op25personeelsleden.Vooraldezeorganisatiesgeldtdatzeverplichtzijneen cliëntenraadintestellen.

MetdezeWmcz2018isgeregelddatzorgvragerseengezamenlijkestemhebbeninde organisatiewaarzezorgontvangen.Hunbelangenwordenbehartigddooreen afvaardigingvanzorgvragersen/ofverwanten.Eencliëntenraadiseenbelangrijk adviesorgaanvoorhetbestuurvaneenorganisatie:deledenpratenmeeoverhet beleid,gevenadviesenmoetensomszelfsom instemming wordengevraagd.Danis hetbestuurverplichtomeenvoorstelvoorteleggenaandecliëntenraadenhetpas doortevoerenwanneerdeledenhungoedkeuringhebbengegeven.

Viadecliëntenraadkunnenzorgvragersmeedenkenenmeepraten.

Onderwerpenomovermeetepraten

Bijwet(deWmcz2018)isvastgelegdwaarovereencliëntenraadadviesmoetgeven enoverwelkeonderwerpeninstemmingmoetwordengevraagd.

Gevraagdofongevraagdadvies

Hetbestuurvaneenzorginstellingmoetonderandereadviesvrageningevalvan:

• veranderingenindedoelstellingvandeorganisatie

• eenfusieofsamenwerkingmetandereinstellingen

• eenverhuizingofverbouwing

• hetaanstellenvaneennieuwbestuurslid

• hetvaststellenvandebegroting.

Daarnaastmageenbestuureencliëntenraadookoveranderethema’somadvieste vragen.Hetmogenmeedenken,vergroothet draagvlak bijzorgvragerswanneerer bijvoorbeeldeenveranderingopstapelstaat.Zezullendieveranderingsneller accepterenenpositieverwaarderendanwanneerdeze ‘vanbovenafwordtopgelegd’.

Signaleerteencliëntenraadietswatbeterkan,bijvoorbeelddoorklachtenvanuitde achterban (deanderezorgvragers),dankanzijongevraagdadviesuitbrengenaan hetbestuur.

Indepraktijk

InverpleeghuisHetHeidehofhanteerthetzorgpersoneelaltijdeenvastestructuur: voordekoffiepauzevan10:00uurmoetelkezorgvragerzijngewassenenaangekleed, enmoetdemedicatiezijntoegediend.Decliëntenraadkrijgtregelmatiggeluidenvan onvredetehoren: ‘Ikwilsomsweleensuitslapen’ of: ‘Ikhóefnietelkeochtendonder dedouche’.Nadatdecliëntenraadhaarachterbanheeftgeraadpleegdoverdewensen dieerleven,leggendeledeneenvoorstelvooraanhetbestuurvanhetverpleeghuis. Dieluisterenenvoerenuiteindelijkeenaantalpuntenvanhetvoorsteldoor.

Bijvoorbeelddatzorgmedewerkersvoorafoverleggenmetelkeindividuelezorgvrager watzijnofhaarwensenzijninhetochtendritueel – métdekanttekeningdatnietalle wensenaltijdingewilligdkunnenworden,demedewerkershebbenookmaartwee handen

Daternaarhenisgeluisterdendatdezorgbetermethenwordtbesproken,heeftde tevredenheidvandezorgvragersvergroot,zoblijktuiteenlateruitgevoerd cliënttevredenheidsonderzoek.

Instemmingsrecht

Hetadviesvaneencliëntenraadisniet bindend.Hetbestuurmaghetnaastzich neerleggen.Datisandersalseencliëntenraadinstemmingsrechtheeft;danmaghet bestuureenvoorstelpasnagoedkeuringdoorvoeren.Hetgaatdaarbijomzakendie betrekkinghebbenop:

• kwaliteitvanzorg

• veiligheidenhygiëne

• voedingsaangelegenheden

• geestelijkeverzorging

• recreatiemogelijkheden

• ontspanningsactiviteiten

• maatschappelijkebijstand.

Voordatdeledenvaneencliëntenraadeengoedonderbouwdadviesofinstemming kunnengeven,moetenzevolledigentijdiggeïnformeerdzijn.Hetisde verantwoordelijkheidvanhetbestuuromdaarvoortezorgen.

Stopdeverbouwing

InzorginstellingSamenSterkwonenjongerenmeteenverstandelijkeofmeervoudige beperking.HetbestuurvanSamenSterkisvanplanomdeactiviteitenruimtete halveren,datisnodigomhetaantalkantorenuittebreiden.Ophetmomentdatde architectnetdetekeningenvoordeverbouwingklaarheeftenhetcontractmeteen aannemerzalwordengetekend,bedenktdebestuurssecretarisdatdecliëntenraad hierooknogietsvanmoetvinden.Deledenvandecliëntenraad – allemaalouders vandejongerendieindeinstellingverblijven – voelenzichvoorhetblokgezetenzijn hetnieteensmetdeinbreukopdeactiviteitenmogelijkhedenvanhunkinderen.Ze verlenengeeninstemmingendeverbouwinggaatnietdoor.

De InspectieGezondheidszorgenJeugd (IGJ),dietoezichthoudtopdekwaliteitvan dezorginNederland,controleertofdeinspraakvanzorgvragersbinneneenorganisatie goedisgeregeld.

10.2Inspraakvoormedewerkers

Vormenvanmedezeggenschapvoorzorgmedewerkers

Veranderingenindezorgwordenbeter ‘gedragen’ (erismeerdraagvlakvoor)als zorgvragersdaarbijbetrokkenzijngeweest.Datzelfdeprincipegeldtvoorde medewerkersvaneenzorgorganisatie.Wordtaanhengevraagdommeetedenken enmeetebeslissenoverhetbeleid,danisdekansgroterdatzeditbeleiddaadwerkelijk accepteren.Maarwatminstenszobelangrijkis:danwordtergebruikgemaaktvande kennisenervaringwaaroverdemedewerkersbeschikken.Dezekennisenervaring heefthetbestuurvaaknodigomeenbesluittekunnennemendataansluitbijde dagelijksewerkzaamhedenenbehoeftenvanhetpersoneel.

Werkjealsverpleegkundigebinneneenzorgorganisatie,dankunjeopverschillende niveausmeepratenoverdegangvanzakenendeinhoudvanjewerk(Hingstman, 2022):

• individueel/team

• organisatie

• beroepsgroep

• landelijk.

Individueel/team

Wanneerjeineenorganisatiewerkt,zuljevastmeermaalsdenken:ditkanvolgens mijbeter.Datkangaanoverdezorgdiewordtverleend,overdemanierwaarophet teamwerktofoverdearbeidsomstandigheden.Jijkuntdaninvloedproberenuitte

oefenendoorjeideeuittewerkenenhetvoorteleggenaanjeleidinggevende.Betrek hierzomogelijkcollega’sbijmetdezelfdeofaanvullendeideeën.Zokomthetvoorstel nogkrachtigeroverenheefthetalenigdraagvlak.

Organisatie

Structureelmeepratenoverorganisatiebeleidkanvanuitde Verpleegkundige Adviesraad (VAR).SomswordtdezeookdeVerpleegkundigeen/ofVerzorgende Adviesraad(VVAR)ofProfessioneleAdviesraad(PAR)genoemd.Eendergelijke adviesraadgeeftvanuitheteigenvakgebiedadviesaanhetbestuur,metalsdoelde kwaliteitvandezorgtewaarborgenenteverbeteren.Jijkuntinvloeduitoefenenop organisatieniveaudoorjouwideeënaantedragenbijdeVARófuiteraarddoorhier zelfzittingintenemen.

Ookkunjeinvloeduitoefenenvanuitde Ondernemingsraad (OR).DeOR vertegenwoordigthetvoltalligepersoneeldatbijeenorganisatiewerkt,waarhetgaat omarbeidsvoorwaardenen-omstandigheden.

Beroepsgroep

Hetkanookzijndatjevindtdaterbinnenjouwberoepsgroepietszoumoeten veranderenofzoukunnenverbeteren.Bijvoorbeeldmeerscholingoverhetomgaan metdiversiteitbinnenverpleeghuizenofmeerinspraakvoorverpleegkundigeninhet landelijkezorgbeleid.

• Beroepsverenigingen voorverpleegkundigenenverzorgendenzettenzichinvoor dekwaliteitvanhetverpleegkundigvakendepositievanhunleden.Datdoenzij onderanderedoorkennistedelen,zorgmedewerkersdekanstebiedenmeete denkenvanuiteenexpertiseteamendoordeberoepsgroeptevertegenwoordigen oplandelijkenpolitiekniveau.

• Brancheverenigingen makenzichsterkvoordebelangenvan(dezorgvragersen medewerkersbinnen)eenbepaaldebranche,bijvoorbeeldvandeziekenhuizen inNederland,deggz-instellingenofinstellingenvoormensenmeteenverstandelijke beperking.

• Vakbonden zettenzichinvoordepositieenbelangenvanverpleegkundigen wanneerhetgaatomarbeidsvoorwaarden.Denkaanloon,werktijden, verzuimregelsenreiskostenvergoeding.

Landelijkniveau

Omdatberoepsverenigingen,vakbondenenbrancheorganisatiesinvloedproberen uitteoefenenoplandelijkenpolitiekniveau,kunjemetjelidmaatschapofzelfshet innemenvaneenpositiebinnenzo’norganisatieopeenhoogniveaujestemlaten horen.BijhetministerievanVolksgezondheid,WelzijnenSport(VWS)iseenChief NursingOfficeraangesteld,meestaleen(voormalig)verpleegkundige.Dezefunctionaris wordtdoorhetministeriegevraagdmeetedenkenenadviesuittebrengenover vraagstukkenbinnendezorg.

Omdatdekansgrootisdatjealsverpleegkundigeineenorganisatiekomttewerken waareenOReneenVARzijn,wordtdaarnuverderopingegaan.

OR:meepratenoverarbeidsvoorwaardenenarbeidsomstandigheden ElkeorganisatieinNederlandmetvijftigofmeermedewerkersmoeteenORinstellen. Zijnerminderdanvijftigmensenwerkzaam?DaniseenORnietverplicht,maarwel toegestaan(Rijksoverheid,z.d.b.).

EenORwordtgevormddooreenaantalmedewerkers.Zijgeveneenstemaanhet voltalligepersoneelrichtinghetbestuurvandeorganisatiealshetgaatomde personeels-enorganisatiebelangen.Denkdaarbijaan:

• goedearbeidsomstandigheden

• nalevingvandeafsprakenoverarbeidsvoorwaarden

• gelijkebehandelingengelijkwaardigebeloningvoormedewerkers

• diversiteit:datookmensenmeteenmigratieachtergrondofbeperkingdekans krijgenaangenomenteworden

• hetvoortbestaanvandeorganisatie:datdefinanciëleeneconomischesituatie ‘gezond’ is.

Snijdenindekosten

ZiekenhuisNederCaremoetbezuinigen.Devastelastenvandeorganisatieende kostendiedezorgmetzichmeebrengt,kunnennietmeerwordenbekostigduitde opbrengsten.Hetbestuurisdaaromvanplanomdecontractenvaneenaantal stafmedewerkersnietteverlengenendeafdelingPlastischechirurgietesluiten.Maar voordatdebestuursledentotactiekunnenovergaan,moetenzeadviesvragenbijde OR.Omdathetomingrijpendebesluitengaat,gaandeledenvandeOReerstinoverleg metdemedewerkers,hunachterban.

DeORkanveelinvloeduitoefenenopbeslissingenvanhetbestuurdoorgebruikte makenvanhetadviesrecht,instemmingsrechtofinitiatiefrecht.

Adviesrecht

DeORheeft adviesrecht voorbelangrijkefinanciële,economischeenorganisatorische besluiten.DitbetekentdathetbestuurdeORomadviesmoetvragenbijgrote investeringen,plannenvooreenreorganisatie(erwordenveranderingenaangebracht indeorganisatiestructuur)of fusie (deorganisatiewordtsamengevoegdmeteen andereorganisatie).

HetkangebeurendathetbestuurhetadviesvandeORnietwilofkanovernemen.In datgevalmoethetbestuurditduidelijkkunnenuitleggenenmoethetbestuurhet besluitopschorten.

Instemmingsrecht

Gaathetomhetvaststellen,wijzigenofintrekkenvanpersoneleregelingen,danmoet deORinstemmingverlenen.Ditwordthet instemmingsrecht genoemd.Wanneerhet bestuurbijvoorbeelddewerktijdenwilveranderen,hetopleidingsbeleidwilaanpassen ofandereafsprakenwilmakenrondomziekteverzuim,danmoethetdeORdaarbij betrekken.GaatdeORnietakkoord,danmaghetvoorgenomenbesluitnietworden doorgevoerd.Doethetbestuurdittoch,dankandeORnaarderechterstappen.

Initiatiefrecht

SignaleertdeOR(zelfofviahaarachterban)daterverbeteringenmogelijkzijnophet gebiedvanpersoneels-oforganisatiebelangen,danmagderaadongevraagd voorstellenvoorleggenaanhetbestuur.Zijmaaktdangebruikvanhaar initiatiefrecht DeORenhetbestuuroverleggenvervolgensoverhetvoorstel,waarnahetbestuur eenbesluitneemt.

Rechtopinformatie

Omhuntakengoedtekunnenuitvoeren,hebbendeledenvandeORuiteraard volledigeentijdigeinformatienodig.Alleenopdiemanierkunnenzijadviesinwinnen bijhunachterbanenhetbestuuradviserenofaldannietinstemmenmeteenbesluit. Ditwordthet rechtopinformatie genoemd.

VAR:meepratenoverdeinhoudvanwerkenzorg

MeedenkenenmeepratenoverdeinhoudelijkekantvanhetwerkkanvanuitdeVAR. EenVARkunjevindeninelkezorginstellingwaarverpleegkundigenen/ofverzorgenden enanderezorgprofessionalswerken.MaarintegenstellingtoteenORiseenorganisatie nietverplichteenVARintestellen.

EenVARwordtgevormddoorzorgprofessionalsdievanuithuneigenvakkennisen ervaring gevraagdenongevraagd (opverzoekofopeigeninitiatief)adviesuitbrengen aanhetbestuurvandeorganisatie,metalsdoelomdekwaliteitvandezorginstand tehoudenenwaarmogelijkteverbeteren.Datkanoverelkonderwerpgaandat verbandhoudtmetdezorgen/ofdeinhoudvanhetwerk.Denkaaneenwijziging voorstelleninhetprotocolvoorwondzorg,adviserenoverhetveiligermakenvanhet medicatiebeleid,eenvoorsteluitbrengenoverhetgebruikvanbeter incontinentiemateriaalofeencommunicatietrainingaanvragenompersoneelte scholeninhetvoerenvanfamiliegesprekken

Zokunjealszorgpersoneelinvloeduitoefenenophetinhoudelijkbeleidvande organisatiewaarjewerkt.Alsadviezenvanzorgprofessionalswordenmeegenomen inhetbeleidvandeorganisatie,komtditdoorgaanstengoedeaandekwaliteitvan zorgenbovendienzalhetbeleidookbeteraansluitenbijdedagelijksepraktijkvan dezezorgprofessionals.

Minderkatheteriseren

InverpleeghuisWeidezichtwordenmeerderezorgvragersregelmatiggekatheteriseerd omurineretentietevoorkomen.Maarditisinmeerdereopzichtenbelastendvoor hen:sommigenervarendehandelingalspijnlijk,anderenblijvenschaamtevoelen tijdenshetinbrengen.Eenaantalverpleegkundigenisvanmeningdateenbladderscan eenuitkomstzouzijn,dankunnenzeopeenvoudigewijzeenzondertekatheteriseren metenhoeveelurineerindeblaasisachtergebleven.Dezeverpleegkundigendragen dezewensaanbijdeVAR,diehiertoeeenvoorsteloppapierzetenditaanhetbestuur voorlegt.

Zeggenschapvastgelegdindewet

HetadviesvaneenVARwastot2023nietbindend:hetbestuurwasnietverplichter ietsmeetedoen.Maarwanneeradviezenvandezorgprofessionals(regelmatig)terzijde wordengelegd,zalerweinigdraagvlakzijnvoorhetbeleidvandeorganisatie(‘er wordttochnietnaaronsgeluisterd’).

Dezevrijblijvendheidismetingangvan1juli2023verdwenen,doordattoeneen wetswijziginginwerkingisgetreden.Dezewetswijziginghoudtindatonderhetbegrip ‘goedezorg’ voortaanookvaltdatzorgprofessionalsinvloedkunnenuitoefenenop dewijzevanzorgverleningenhetzorginhoudelijkbeleidvandeorganisatie.Kortom: hetbestuurvaneenzorgorganisatieiswettelijkverplichtomzorgprofessionalste betrekkenbijdeinhoudvandezorgendeontwikkelingvanhunberoep.Een organisatieisredelijkvrijindemanierwaaropditgebeurt.DatkanmeteenVAR,maar magookopeenanderemanier.

10.3Kritischeberoepssituatie

Beroepsbeoefenaar

Tirzaisverpleegkundigeineenverpleeghuisopeenpsychogeriatrische(PG)-afdeling. Erwordtgrotendeelsgewerktvolgensprotocollenenrichtlijnen,maarsommigedingen wordenookwelgedaan ‘omdatwehetaltijdalzodoen’.DatmerktTirzabijvoorbeeld indemanierwaaropermetdebezoekregelingwordtomgegaan,daarhoudthet personeelredelijkstrakaanvast. ‘Datgeeftonzezorgvragersrustenstructuur’,is steevasthetantwoordwanneerTirzanaarhetwaaromvraagt.Numerktzedateen enkelepartnervaneenzorgvragerookweleensopanderetijden –’savondsna21uur bijvoorbeeld – wilkomenofzelfsdenachtwildoorbrengen.Vooraldatlaatsteisvoor sommigecollega’sonbespreekbaar: ‘Moetenwedáárooknogietsvoorregelenen wieweetwatzesamenuitspoken?’ TerwijlTirzadeindrukheeftdatditeenzorgvrager juistrustzoukunnenbrengen.Daarnaastisheteenwensvansommigepartners:weer eveneennachtdoorbrengenmetmanofvrouw.

Casus

InhetteamoverlegishetTirzanietgeluktomhiernieuwbeleidopteontwikkelen. Hooguitisvoorsommigenbespreekbaardatereenlogeerkamerwordtingericht.Zij overweegtanderestappentezetten.

Dilemma

Tirzazitintweestrijd:zijwildesituatiezoalsdienuis,nietonveranderdlaten voortbestaan.Alsverpleegkundigevindtzijdathetteam,enmisschienwelde organisatie,eenverbeteringkanaanbrengen.Aandeanderekantiszeookalveel weerstandtegengekomenenvraagzezichafofhetnogzinheeftom,watditthema betreft,voordezorgvragersindebrestespringen.Tirzaoverweegttweeinterventies.

WatdoetTirza?

1.Bijdeteamleiderdezesituatieenverbetervoorstellenneerleggenheeftgeenzin, heeftTirzagemerkt.Daaromgaatzemaareentredehoger:het locatiemanagement.Tirzalegthetzelfdevoorstelvooraandelocatiemanager enverteltdatzebinnenhaareigenteamgeengehoorheeftgevonden.

2. TirzakaartdekwestieaanbijdeVAR.Zevertelthoedezorgaanzorgvragersbeter zoukunneninhetcreërenvanmomentenvanintimiteitenhetbiedenvanprivacy. Daarvoorheeftzeideeënopgedaanbijcollega’sdieietsminderafwijzend tegenoverhaarvoorstelstaan.DieideeënheeftTirza – samenmethaarideeën – bijdeVARneergelegd.

10.4Verdieping

Hetmagduidelijkzijn:alsverpleegkundigekunjenietalleenkwaliteitvanzorgleveren door ‘aanhetbed’ testaan.Jehebtookopeenhogerniveauinvloed,alsjejedaarvoor inzet.

Betervoorzorg,sfeerenwerkplezier

Inelkeorganisatie,endusookinzorgorganisaties,gebeurendingenwaarverbetering opzijnplekzouzijn.Devraagis:watdoejijinzo’ngeval?Gajeer – mettegenzin – in meeenhoopjedathetvanzelfwentofalsnogeenkeerverandert?Ofneemjeje verpleegkundigeleidenderolenlaatjejestemhoren?Wanneerjezietofdenktdat erookmaarietsvanveranderingofverbeteringmogelijkis,toonjejeeenbetrokken professional.Pakjehetopdejuistemanieraan,danzuljeervooralrespectmee afdwingen.Jekomtdanookopvoordeverpleegkundigeberoepsgroepen ‘jouw’ zorgvragers.Ennietonbelangrijk:jewerkwordteenstukleukerwanneerjeerzelfiets overtezeggenhebt,zoblijktuitonderzoek.

OokvoormaligdirecteurvanberoepsverenigingV&VNSonjaKerstenbenadruktdit: ‘Dezorginstellingenwaarverpleegkundigenenverzorgendenechteenflinkevinger indepaphebben,datzijndeplekkenwaarjealspatiëntwiltzijn.Daarisdesfeer beter,daarisdezorgbeterendaardoenpersoneelstekortenzichmindervoor.’ (V&VN, 2018)

CanMEDS-rol:Professionalenkwaliteitsbevorderaar

Wanneerjejestemlaathorenenjeinzetvoorverbeteringvanarbeidsvoorwaarden, werkomstandighedenofdekwaliteitvanzorg,neemjedeCanMEDS-rolvan Professionalenkwaliteitsbevorderaaraan.Wantjeanalyseertaldannietcomplexe problemenindezorgverleningendraagtoplossingenaan(ZorgvoorBeter,z.d.).Zo toonjejeeenbetrokkenprofessionalenbevorderjedekwaliteitvanzorg.

Beroepscode

DooralsProfessionalenkwaliteitsbevorderaarmeetedenkenentepraten,geefje ookinvullingaandeberoepscodevanverpleegkundigen.Daarbijgaathetomde volgenderichtlijnenuitdeberoepscode(V&VN,2015):

• Alsverpleegkundige/verzorgendeneemikinitiatievenenondersteunikactiviteiten terbevorderingvandeontwikkelingvanhetberoependekwaliteitvanzorg.

• Alsverpleegkundige/verzorgendedraagikbijaaneenveiligezorgverlening.

• Alsverpleegkundige/verzorgendedraagiknaarvermogenbijaandeontwikkeling, implementatieenevaluatievanhetbeleidvandeinstellingoforganisatiewaarik werk.

• Alsverpleegkundige/verzorgendeondersteunikactiviteitenvandeberoepsgroep omvoorwaardentescheppenvooreenverantwoordeberoepsuitoefening.

OnlinekunjedeberoepscodevanVerpleegkundigenenVerzorgendendownloaden.

Neemjezelfenjevakserieus

Onderverplegendpersoneelkansomshetideespelenvan:ikbenmáár verpleegkundige,wieluisterternounaarmij?Datiseenonterechtegedachte,want jijenjecollega’szijndeprofessionalsdiewetenhoeheterindedagelijksepraktijk aantoegaat.Jijbentopjouwvakgebieddeexpertenvanuitdiepositiekunjevanuit deVARofORconstructiefbijdragenaanhetbeleidvandeorganisatie.Hetbestuur, jecollega’sendezorgvragerszullenjeerdankbaarvoorzijn.

"Zeggenschapiseenkwestievandurven,doenenvolhouden."

RowanMarijnissen,IC-verpleegkundigeenvoorzittervandeberoepsverenigingV&VN IC

10.5Begrippen

Achterban

Degroepmensendiedooreenraadofpartijwordenvertegenwoordigd.Dezeraadof partijwordtgesteundenvaninformatievoorziendoordeachterban.

Adviesrecht

Hetrechtomadviesuittebrengenover-endusinvloeduitteoefenenop-een voorgenomenbesluit.

Beroepsvereniging

Bijeenberoepsverenigingzijnmensenmethetzelfdeberoepaangesloten.Zijdelen kennisenstellenrichtlijnenopomeeneenduidigemaniervanwerkenterealiseren. Ookwordendebelangenvaneenberoepsgroependekwaliteitvanhunwerken behartigdoplandelijkniveau.

Bindend Verplichtend.

Branchevereniging

Verenigingwaarverschillendespelersbinneneenbranchehunkrachtenbundelen. Eenbrancheverenigingbehartigthetcollectievebelangvandeleden.

Centralecliëntenraad

Eencliëntenraaddieophethoogsteniveaubinnendeorganisatiemeepraaten-denkt. Vaakzijnhierinledenvanlokalecliëntenradenvertegenwoordigd.

Collectievebelangenbehartiging

Hetopkomenvoordebelangenvaneenspecifiekegroepmensen.

Draagvlak

Dematewaarinmenseneenvoorstelofbesluitaccepterenenbereidzijndituitte voerenofzicheraantehouden.

Fusie

Samenvoegenvantweeofmeerorganisaties.

Gevraagdenongevraagd

Opverzoek(gevraagd)ofopeigeninitiatief(ongevraagd).

Initiatiefrecht

Hetrechtomgevraagdofongevraagdeenadviesofvoorstelvoorteleggen.

Instemming

Goedkeuring.

Instemmingsrecht

Hetrechtomaldannietgoedkeuringteverlenenaan-endaarmeemeetebeslissen over-eenvoorgenomenbesluit.

InspectieGezondheidszorgenJeugd(IGJ)

DeInspectieGezondheidszorgenJeugdisonderdeelvanhetministerievan Volksgezondheid,WelzijnenSport.DeIGJverzorgthettoezichtopdekwaliteitvan dezorg,medischeproductenenjeugdhulp.

Medezeggenschap

Hetbinneneenorganisatieuitoefenenvaninvloedophetbeleid,de arbeidsomstandighedenendeinhoudvanhetwerk.

Ondernemingsraad(OR)

Eeninspraak-enmedezeggenschapsorgaanbinneneenorganisatie.Dezeraadbestaat uitmedewerkersdienamenshetpersoneeloverlegvoerenmethetbestuuroverhet ondernemingsbeleidendepersoneelsbelangen.

Rechtopinformatie

Hetrechtophetontvangenvanvolledigeentijdigeinformatie.

Reorganisatie

Eenveranderingindestructuurvaneenorganisatie.Bijvoorbeeld:defunctievan 'locatiedirecteur'verdwijnt,dienstakenwordenovergenomendoordeteamleiders.

Vakbond

Vakbondenmakenafsprakenoverwerkeninkomen.Dieafsprakenzijnvastgelegdin eencollectievearbeidsovereenkomsten(cao)perberoepsgroep.Ookzieteenvakbond toeopendenktmeeovereerlijkewetgevingalshetgaatomwerkeninkomen.

VerpleegkundigeAdviesraad(VAR)

Eenraadbestaandeuitverpleegkundigenen/ofverzorgendenbinneneen zorgorganisatie,dieadviesuitbrengenoverdeverbeteringvandekwaliteitvanzorg enhetverpleegkundigberoep.

Verwanten

Mensendieaaneenanderverbondenzijn,doorgaansdooreenfamilieband.Een verwantekanduseenfamilielidzijn,maarookiemandandersdieeenzorgvrager goedkent,zoalseendierbarevriend.

Zorgovereenkomst

Devastgelegdeafsprakentusseneenzorgorganisatieenzorgvrageroverdeteverlenen zorg.

THEMA11 EVIDENCEBASEDPRACTICE

Inhoudthema

• EvidenceBasedPractice

• Niveausvanbewijskrachtvanbewijsmateriaal

• DevijfstappenvanEBP

• KwaliteitvanzorgenEBP

• BestPractice

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

• Begrippen

Dezorgisaltijdinontwikkeling,zodatersteedsbeterezorggeleverdkanwordenen zorgvragerssteedsmeergeholpenkunnenworden.Erwordtveelonderzoekgedaan indezorg,waarbijregelmatignieuwemethodenofinterventieswordenontwikkeld. Alsverpleegkundigehebjijdeverantwoordelijkheidomjedeskundigheidoppeilte houdenendenieuweontwikkelingentevolgen.Ookwordtervanjeverwachtdatje kritischbentoverdezenieuweontwikkelingenenmeedenktofhetdebestezorgis voordezorgvrager.Inditthemawordtbesprokenhoejijdoorhetmeedenkenin EvidenceBasedPracticemeewerktaandebestezorgvoordezorgvragers.

11.1EvidenceBasedPractice

Omeengoedeverpleegkundigetewordenleerjeindeopleidingenvanjecollega’s indepraktijkhoejejewerkzaamhedengoeduitvoert.Jeleertopeenbepaaldemanier tehandelenendezorgaftestemmenopdebehoeftevandezorgvrager.Voorhet goedkunnenuitvoerenvanhetvakhebjekennisenvaardighedennodigom onderbouwingtevindenvoorhetverlenenvangoedezorg.

FlorenceNightingale(1820-1910)wasdegrondleggervanhetvakverpleegkunde.Zij heeftzichalseenvandeeersteverpleegkundigeningezetvoorhetverbeterenvande zorg.Zegebruiktealstatistiekenoverdezorgomhaarwerkenideeënteonderbouwen. Metdezestatistiekenverbeterdezijdeopleidingtotverpleegkundige,waardoorhet beroepwerderkend.Hetwerkalsverpleegkundigewordtsindsdienonderbouwd vanuitwetenschappelijkonderzoekendekennisenervaringvanprofessionals.Om dezorgookgoedaftestemmenopdeindividuelezorgvragerwordtervolgensEvidence BasedPracticegewerkt.

EvidenceBasedPractice (EBP)ishetzorgvuldig,explicietenverstandiggebruiken vanhetbestebewijsmateriaaldatopditmomentbeschikbaaris,gecombineerdmet deeigenklinischeexpertise,metalsdoelombeslissingentenemensamenmetde individuelezorgvrageromzodekwaliteitvandezorgverleningteverbeteren(Swanson, 2010).

DedriepijlersvanEBP – hetbewijsmateriaal,deeigenklinischeexpertiseende individuelezorgvrager – zijndebelangrijksteuitgangspuntendiesamenonderzocht moetenwordenomeenuitspraaktedoenoverwatdebestezorgis.

DedriepijlersvanEBP.

Bewijsmateriaal

Met bewijsmateriaal wordtallesbedoeldwatalsbewijskandienen.Inhetkadervan EBPwordternaarhetbestebewijsmateriaalgezocht.Deinformatiediejegebruikt, moetzoveelmogelijkbewezenzijn.BijEBPwordtaltijdgebruikgemaaktvan wetenschappelijkeartikelenofbronnendieveelwetenschappelijkeartikelen verwerken,zoalsrichtlijnenenprotocollen.

Eenwetenschappelijkartikelgaatovereenonderzoekdatopeensystematische manierisuitgevoerd.Hetresultaatvaneenonderzoekvormtbewijsmateriaaldatje kuntgebruikenvoorhetverbeterenvanzorg.BijEBPgajeuitvanhetbewijsmateriaal datopdatmomentbeschikbaaris.Hetisdusooktijdelijkekennis,morgenkanereen nieuwonderzoekverschijnenwaarinbewezenisdaterandersgewerktmoetworden dantotnutoegedacht.

Vanuithetberoepsprofiel(V&VN,2015)wordtvanjegevraagddatjevakliteratuur bijhoudtendatjeeenactievebijdragelevertaanintercollegiale deskundigheidsbevorderingenkennisuitwisselingmetcollega’s.Invakliteratuurzoals tijdschriftenals TVZ of Nursing wordenveelartikelenonderbouwdaandehandvan wetenschappelijkeliteratuur.Erzitwelverschilinofjedeinformatiekuntgebruiken, enhoe.Alsverpleegkundigemoetjehetartikelbeoordelenopdebetrouwbaarheid vandeinformatiediejeleest.

Klinischeexpertise

Met klinischeexpertise wordtvakkennisbedoeld.Vakkennisgaatoverdekennisen ervaringdieeenverpleegkundigeheeftopgedaantijdenshetuitoefenenvanzijn/haar vak.Wanneerjezorgverleent,doejedatvanuitdekennisdiejehebtopgedaanen vanuitjeervaring.Deklinischeexpertiseisnetzobelangrijkalshetgebruikvan bewijsmateriaal.

BijEBPisklinischeexpertisebelangrijk,wantnietalhetbewijsmateriaalisgeschikt voordeindividuelezorgvragerofvoordezorgvragersopdeafdelingwaarjewerkt.

Hetisaanjouendecollega’somhetbewijsmateriaaltebeoordelenentekijkenof ditpassendisvoordespecifiekezorgdiejeverleent.

Klinischeexpertiseiskennisenervaringvandeverpleegkundige.

Deindividuelezorgvrager

Dezorgvragerstaatcentraalbijhetleverenvangoedezorg.Wanneerjebewijsmateriaal hebtgevondendatvolgensdeklinischeexpertisepassendis,moethetooknogvoor deindividuelezorgvragergoedzijn.Elkezorgvragerisuniekennietallezorgpastaltijd bijallezorgvragers.Erwordtvanjouverwachtdatjedezorgkuntafstemmenopwat hetbesteisvoordeindividuelezorgvrager.

Indepraktijk

Ineenorganisatievoormensenmetdementieisbeslotenomrobotsaanteschaffen. Erisveelaandachtvoorzorgtechnologieenhetlijkthetmanagementeengoedidee omeenpaarrobotsaanteschaffen,dieinteractiekunnenhebbenmetdezorgvragers. Hetisnognietpreciesduidelijkomwatvoorrobotshetgaat.Erzijntwijfelsofzeecht vanmeerwaardekunnenzijn.Wanneerditmetcollega’sbesprokenwordt,blijken enkelentetwijfelen.Hetisnietzekerofdeinzetvanrobotsdekwaliteitvanzorg verhoogt.Erwordtbeslotenombewijsmateriaalteverzamelenenuittezoekenhoe hetgeregeldismetdebewijslastrondomdeinzetvanrobotsbijmensenmetdementie.

Erwordteenartikelgevondendatgaatoverhetverbeterenvandestemmingenhet stimulerenvansocialeinteractieencommunicatiebijmensenmetdementiedoor hetinzettenvaneenhuisdierrobot,Parodezeehond(Liang,2017).Deresultatenlaten ziendatdezorgvragersmeerontspannenlekenendatdecommunicatiemethet personeelverbeterdedoorhetinzettenvandezeehond.

DaarnaastwordtereendocumentgevondenvanhetCentrumvoorEthieken Gezondheidoverrobotiseringindelangdurigezorg(CentrumvoorEthieken Gezondheid,2020).Hierinstaatdaternogveelontwikkelingnodigisvoorrobots.Ze zijnnogbeperktinwatzekunnen,zekunnenzichnietaanpassenaansituatiesen geengesprekkenvoeren.Zekunnennoggeenechtewerkzaamhedenovernemen, zoalssteunkousenaantrekkenofmedicatieuitdelen.Ookvermeldtditrapportdat eengrootdeelvandemedewerkersgeennutzietindeinzetvanrobotsindezorg.

Metcollega’swordtbesprokenwatergevondenis.Aandeordekomt(klinische expertise)daterookrisico’szittenaanhetinzettenvaneenrobot.Mensenmet dementiekunnenergverwardzijnenbegrijpennietaltijdergebeurt.Hoeveiligiszo’n roboteigenlijk?Hetisbijvoorbeeldaleenkeergebeurddateenknuffelvaneentijger erzolevensechtuitzagdateenzorgvragererheelbangvanwerd.Dezezorgvrager zouookbangkunnenwordenvandezerobot.

Beslotenwordtdatdegevondeninformatieentwijfelsmetdemanagereninhet multidisciplinaireteamwordenbesproken.Erwordtbekekenwaarmogelijkrisico’s zijnenerwordteenwerkgroeprondomdeaanschafvanrobotsopgezet.Hierdoor wordtergewerktaandebestezorg.

11.2Niveausvanbewijskrachtvanbewijsmateriaal

BijhetzoekenvanbewijsmateriaalvoorEBPblijktdekwaliteithiervannogaleenste verschillen.Expertsofandereonderzoekerstwijfelenweleensofdeinformatieecht klopt.Hetislastigomdebetrouwbaarheidvandeinformatietecontroleren.

Nietalleendebetrouwbaarheidvandeschrijvervanhetbewijsmateriaalverschilt, maarookdematewaarinietsechtbewezenis.Hethangtsterkafvandeauteurvan deinformatie.Eentekstvanuiteenpatiëntenvereniging,zoalsDiabetesvereniging Nederland,isdooriemandgeschrevendiedeskundigisophetgebiedvandiabetes. InformatieopWikipediakanvaniedereenafkomstigzijn.Alshetgaatom wetenschappelijkeonderzoeken,kanhetzijndathetonderzoekbeterhadgekund. Ookkanertwijfelzijnofderesultatennietdoorietsanderszijnveroorzaakt.

Hetbeoordelenvandebetrouwbaarheidvaninformatieisbelangrijk.

Deonderbouwingdiegebruiktwordt,maarookdepersoondiedeinformatieschrijft, kandebetrouwbaarheidvergroten.Wanneerjeinformatieleest,ishetbelangrijkdat jedevolgendezakencontroleert:

1.Wieheeftdeinformatiegeschreven?Watisdeexpertisevandeauteurofwelk bedrijfziterachterdeinformatie?

2.Waarkomtdeinformatievandaan?Isheteeneigenmeningofvanuitervaring geschreven?Ofishetvanuiteenberoepsgroepofgroterbedrijfgeschreven?

3.Hoeisdetekstopgebouwd?Isdeze(enkel)vanuitdeauteurgeschrevenengeeft hij/zijeenmeningofgaathetominformatievanuitbronnenenwordtdezevanuit meerdereinvalshoekenbelicht?

Betrouwbareinformatiebronnen

Bijeenaantalinformatiebronnenkunjeervanuitgaandatzealtijdbetrouwbaarzijn:

• Wanneereenartikelgepubliceerdisineenwetenschappelijktijdschrift,hebben expertsgecontroleerdofhetonderzoekopeenjuistemanierisuitgevoerd.

• Landelijkerichtlijnenoflandelijkeprotocollenzijngeschrevendoorexpertsuitde praktijkenonderbouwdvanuitwetenschappelijkeartikelen.

• Bijinformatieopinternetpagina’svanhetministerievanVolksgezondheid,Welzijn enSport(VWS)magjeervanuitgaandatdezebetrouwbaaris.VWSgeeftopdracht totonderzoekenenhetuitvoerenvanprogramma’srondomkwaliteitvanzorg. OrganisatieszoalsZorgvoorBeterenZonMwzijnvoorbeeldenhiervan.

• Leerboekenzijnbetrouwbarebronnen.Boekenvooropleidingenworden geschrevenmethulpvanexpertsuitdepraktijkenwordenonderbouwdvanuit actuelebronnen.

• Ookdeprotocollenwaarmeezorgorganisatieswerken,magjealsbetrouwbaar beschouwen.Dezeprotocollenvolgenaltijddelaatstewetenschappelijke onderzoekenenwordenregelmatigherzien.

• Informatiediegedeeldwordtdoorexpertsophunvakgebied,zoalshoogleraren ofonderzoekers,wordtookalsbetrouwbaargezien.Welkanhetzijndatbinnen eenvakgroepdeexpertsverschillendeideeënhebben.Leesaltijdinformatievan meerdereexpertsoverhetzelfdeonderwerp.

Hoeleesjeinformatieoveronderzoekeninhetnieuws?

Hetverbandtussenslapeneneenbierbuik

Op3april2023stondin DeTelegraaf devolgendekop: ‘Bierbuikvoorkomen?Zoveel slaaphebjevolgensonderzoeknodig’ (DeTelegraaf,2023).Dekopvanhetartikel suggereertdatalsjegenoegslaapt,jeeenbierbuikvoorkomt.Maarisdatookecht zo?

Alsjehetartikelvan DeTelegraaf verderleest,wordterkortgenoemddatjeookmoet lettenopjevoeding,nietteveelalcoholmoetdrinkenenvoldoendemoetsporten. Alsjedezeactiviteitenallemaalzouuitvoeren,zoujedannogeenbierbuikhebben? Hoeveelinvloedheefthetslapenophetontstaanvaneenbierbuiknouecht?

Hetwetenschappelijkeartikeldat DeTelegraaf heeftgebruikt,kunjeopzoeken;inhet artikelwordtaangegevenwaardeinformatieisgevonden.Inditonderzoekisinderdaad aangetoonddaterbijmenseneenverbandisgevondentussenkorterslapenende hoeveelheidvetronddeorganen(Giannos,2023).Een verband betekentdatdeene factor,inditgevalhetslapen,inrelatiestaattotdeanderefactor,dehoeveelheidvet ronddeorganen.Ditwilzeggendathetwaarisdatdemensendiezo’n5,5uurper nachtsliepenmeervetronddeorganenblekentehebben.Erwaseenduidelijkverschil tezienmetmensendie8uurofmeersliepen.Bijhenwasermindervetrondde organen.

Inditonderzoekwordtbeschrevendathetaantalurendatiemandslaaptinvloed heeftopdeeetlust.Daarnaastbeïnvloedthetdekeuzevoorvoedseldiedebetrokkene maakt.Slapenheeftookinvloedopdehoeveelheidhormonendiejeaanmaakt:bij minderslapenmaakthetlichaamminderhormonenaandangoedvoorjeis.Ditkan allemaalmeespeleninhetontstaanofbehoudenvanvetronddeorganen.Meerdan 8uurslapenheeftdaarentegennieteennogpositievereffectopdehoeveelheidvet ronddeorganen(Giannos,2023).

Goedslapenhelptdusomjelichaamgoedtelatenfunctionerenenzorgtervoordat jebeterekeuzesmaaktrondometen.Maarvetronddeorganenkannogsteeds aanwezigzijn.Eengoedenachtrustisgeengarantiedatermindervetronddeorganen ontstaat.Wanneerjegoedslaapt,maarnogsteedsovermatigeetofteveelalcohol drinkt,voorkomjemetslapenniethetontstaanvanvetronddeorganen

Alsjenuopnieuwkijktnaardekopvanhetartikelvan DeTelegraaf: ‘Bierbuik voorkomen?Zoveelslaaphebjevolgensonderzoeknodig’,vindjedandatdezeklopt metwaterinhetwetenschappelijkeartikelstaat?

Tip

Gaernooitvanuitdatdekopvaneennieuwsartikelmeteenklopt!Koppenzijnbedoeld omdelezerteprikkelenomverdertelezen,maarzijnnietaltijdgebaseerdopfeiten.

Wetenschappelijkeonderzoeken

Inwetenschappelijkonderzoekwillendeonderzoekerszoveelmogelijkaantonendat eenresultaatniettoevalligoptreedt,maardathetkomtdoordeinterventiedieze aanhetonderzoekenzijn.Datietsniettoevalligzois,maardathetblijktvanuit metingendieinhetonderzoekgedaanzijn,wordt significantie genoemd.Inhetartikel inhetvoorgaandevoorbeeldbeschrijvendeonderzoekersdathetsignificantis,dat

echtdoormetingenisaangetoonddathetbewezenis.Hoegrootschaligerhet onderzoekisuitgevoerd,hoegroterdekansdathetresultaatsignificantis.Significantie kunnendeonderzoekersaantonenmetstatistischeberekeningenvanderesultaten.

Eriseenverschilofjebijtienmensentestofzeallergischzijnvooreennieuwe zonnebrandcrèmeofdatjetienduizendmensenvraagtomdezonnebrandcrèmete testen.Bijeengroteregroephebjemeerkansdatjeeeneffectvandeinterventiekunt aantonen.

Alsaaneenkleinegroepwordtgevraagdommeetedoenaaneenonderzoek,wordt datvaakeen pilot genoemd:eensoorttestgroepvoorhetgrotereonderzoekdatze daarnawillendoen.Aandehandvanderesultatenvandepilotkunnende onderzoekershetonderzoeknogaanpassen.

Betrouwbaarheid ineenwetenschappelijkonderzoekheefttemakenmetdemate waarinjeeropkuntvertrouwendatdegegevensopwaarheidberusten.Demetingen diegedaanzijn,moetenbetrouwbareinformatieopleveren.Eenbetrouwbaar onderzoekzoujeopdezelfdemaniernogeenkeerkunnenuitvoeren,waarbijje dezelfderesultatenvindt.Hetkandannietzozijndatderesultateneentweedekeer anderszijn.Zogoedenzorgvuldigmoetergemetenwordeninwetenschappelijk onderzoek.

Wetenschappelijkonderzoeklezeniseenuitdaging.

Letop!

Somswordenderesultatenvaneenonderzoekalsnelgepubliceerd,terwijlhet onderzoeknognietafgerondis.Bijvoorbeeldnahetdoenvaneenpilot-onderzoek. Sommigeonderzoekenzijnzovanlevensbelangdaterweleensvoorgekozenwordt omsnelderesultatentedelen.Ditgebeurtbijvoorbeeldbijnieuwegeneesmiddelen dielevenskunnenredden.Somsmoetdebetrouwbaarheidvandemetingendannog welverderonderzochtworden.Hetkomtookvoordatdeuitkomstentochanders blijkentezijnnadatdateengrotegroepisonderzocht.

Inwetenschappelijkonderzoekishetheelbelangrijkdatjemeetwatjeookechtwilt meten.Ditwordt validiteit genoemd.Steldatjeeenevaluatiewiltdoen,waarbijje vragensteltaanjestudiegenotenhoezedeopleidingtotnutoebeoordelen.Dedocent luistertmetjulliemee.Krijgjedaneerlijkeantwoorden?Meetjedaadwerkelijkwatje wiltmetenbijjouwstudiegenoten?Sommigenzijnmisschienaardigerofniethelemaal eerlijkomdatdedocenterbijis.Zijnofhaaraanwezigheidkanderesultaten beïnvloeden.Hetiswaarschijnlijkbeteromdevragenschriftelijkenanoniemtelaten invullen.Dankrijgjeweleerlijkeantwoordenterug,omdatnietteachterhaleniswie watheeftgeantwoord.Jecreëertzoveiligheidomdewaarheidboventafeltekrijgen. Hiermoetenonderzoekersovernadenkenalszeeenonderzoekuitvoeren:hoezorgen weervoordatwemetenwatweookdaadwerkelijkwillenmeten?

Kwalitatiefenkwantitatiefonderzoek

Erzijnveelverschillendemanierenomonderzoektedoen.Onderzoekersmakeneen keuzehoezeeenonderzoekwillenuitvoeren.Demanierwaarophetwordtuitgevoerd, bepaaltookwatvoorresultateneruithetonderzoekkomen.Bijhetafnemenvan interviewsmetzorgvragersonderzoekjeandereinformatiedanwanneerjeineen patiëntendossierinformatieopzoekt.

Erwordthierbijonderscheidgemaakttussenkwalitatiefenkwantitatiefonderzoek:

• Kwalitatiefonderzoek isbeschrijvendonderzoek.Deonderzoekersgevenweer watdeervaringenzijnvanzorgvragersofzorgmedewerkers,ofhoeiemandiets beleefdheeft.Deonderzoekenbevattengeenhardefeiten,maarworden beschrevendoorhetweergevenvangesprekkenencitatenvandeelnemers.De hoeveelheiddeelnemersisvaakklein.

• Kwantitatiefonderzoekisonderzoekwaarinmetfeitenencijferswordtaangetoond datietssignificantofbewezeneffectiefis.Inkwantitatiefonderzoekisde bewijskrachtvaakgroterdaninkwalitatiefonderzoek.Hoegroterhetaantal deelnemers,hoebeterderesultatenaangetoondkunnenworden.

Steedsvakerkiezenonderzoekersvooreenmixvankwantitatiefenkwalitatief onderzoek.Demethodenwordengecombineerdalsdeonderzoekersnaastdecijfers diezeuitdemetingenhalenookverdiepingwilleninderesultaten.Wanneereen interventiewordtonderzocht,kaninhetonderzoekmetmetingenwordenaangetoond datdeinterventieeffectiefis(kwantitatief).Hetonderzoeklaatziendatdeinterventie goedwerkt.Hoedeinterventiewordtbeleefd,kanuitgevraagdwordenineenenquête (kwantitatief).Onderzoekerservarenmeerdiepganginresultatenoverhetbeleven vandeinterventiealszeechtingesprekgaanmetdedeelnemersdoorbijvoorbeeld interviewsaftenemen(kwalitatief).Eeninterventiekaneffectiefzijn,maaralsde zorgvragerheteenheelvervelendeervaringvindt,isdekansgroterdatdeinterventie uiteindelijknietwordtingezet.

Niveausvanbewijslast

Omtebepalenofdezorgaandehandvanbewijsgaatveranderenofwordtaangepast, isereenindelinggemaaktinniveaus.NiveauDishetminststerkenniveauA1ishet sterkstwatbetreftdematevan bewijskracht (ziedetabelhieronder).Medeaande handvanhetniveauvanhetbewijswordterbepaaldofderesultatenvaneen onderzoekgebruiktworden.Hierbijwordtaltijddeklinischeexpertisemeegenomen enwordtdeindividuelezorgvragerbetrokken.Welkniveauhetbewijsheeft,wordt altijdmeteengroepexpertsbepaald;bijvoorbeeldmetiemanddieonderzoekdoet injouworganisatieofineenwerkgroepmetHBOVerpleegkundigen.Hetiste ingewikkeldomdatzelftebepalen.

Indelingvandematevanbewijskracht

A1

SystematischereviewsdietenminsteenkeleonderzoekenvanA2-niveau betreffen,waarbijderesultatenvanafzonderlijkeonderzoekenconsistent zijn

Ditzijnwetenschappelijkeartikelenwaarbijerheelveelonderzoekenbij elkaarwordengenomenenderesultatenmetelkaarwordenvergeleken. Alsderesultatendanovereenkomen,iserheelsterkbewijsdatde resultatennietoptoevalberusten,maardatechtaangetoondisdathet werkt.

Gerandomiseerdvergelijkendklinischonderzoekvangoedekwaliteitenmet voldoendeomvangenconsistentie

Ditzijnonderzoekendiebetrouwbaarenvalidezijnenwaarbijinhet onderzoekeengrotegroepmensenismeegenomen.

A2

Indelingvandematevanbewijskracht

Gerandomiseerdeklinischetrialsvanmatigekwaliteitofonvoldoende omvangofandervergelijkendonderzoek

Ditzijnonderzoekenwaarbijerkanttekeningenzijnwatbetreftde betrouwbaarheiden/ofdevaliditeitvandeonderzoeken.Hetresultaat datzebeschrijven,hadmogelijkookeenandereoorzaakkunnenhebben.

Niet-vergelijkendonderzoek

Ditzijnonderzoekenwaarbijdeonderzoekersgeenvergelijkingenhebben gemaakt.Zehebbenweleengroepmensenonderzocht,maardezeniet vergelekenomaantekunnentonendathetbijeenanderegroepanders gaat.

Meningvandeskundigen

11.3DevijfstappenvanEBP

EenveelgebruiktemethodevoorhettoepassenvanEBPishetvolgenvanvijfstappen: 1.formulerenvaneenbeantwoordbarevraag 2.zoekstrategieenopbrengst 3.kritischebeoordelingmethodevanonderzoekenresultaten 4.conclusieentoepassenindepraktijk 5.evalueren.

Vijfstappenvoordebestezorg.

1.Formuleereenbeantwoordbarevraag

Ditklinktmisschienraar,wantjezoukunnendenkendatjeallevragenzoukunnen onderzoeken,dateraltijdweleenantwoordtevindenis.Hiermeewordtbedoelddat jedevraagzoconcreetmogelijkverwoordt.Hoeconcreterditgebeurt,hoebeterje eenantwoordkuntvinden.Eenvraagmoetnietteomvangrijkzijn.Hetkanzijndat erweinigonderzoekisgedaannaarhetonderwerpdatjewiltuitzoeken.Danmoetje devraagsomsnetevenandersformuleren,waardoorjewelgeschikteinformatiekunt vinden.

Deonderzoeksvraagdiegeformuleerdwordt,isdeleidraadvoorderestvandestappen. Deelementendieerinstaan,zijnbepalendvoordezoektochtnaarbewijsmateriaal.

Eengoedeonderzoeksvraagmoetdevolgendeelementenbevatten:

• dezorgvragermethetprobleemofdeaandoening

• hetonderwerpdatjewiltuitzoeken

• deuitkomstofhetresultaatdatjewiltteruglezen.

Somsvergelijkjeeeninterventieookmetdewijzewaaropdezorgnugeleverdwordt. Ditkunjeookindevraagmeenemen.

Voorbeeldenvanonderzoeksvragen

Watisdemeerwaardevaneenrobotindezorgvoormensenmetdementie?

Dezorgvragerszijndemensenmetdementie,hetonderwerpisderobotendeuitkomst diejeterugwiltlezeniswelkemeerwaardeeenrobotheeft.

Wanneerkunnenmantelzorgersbetrokkenwordenindeuitvoeringvanzorgtakenen watisernodigwatbetreftbekwaamheid?

Demantelzorgershorenbijdezorgvrager,hetonderwerpishetuitvoerenvanzorgtaken endebekwaamheidvandemantelzorgersendeuitkomstdiejewiltlezen,iswanneer zeingezetkanworden.

Wanneermoetjealsverpleegkundigehandenwassenenwanneerishetdesinfecteren vandehandenvoldoendevoorhetuitvoerenvaneenvoorbehoudenhandeling?

Deverpleegkundigeisdeprofessional,hetonderwerpishandenwassenen desinfecterenvandehandenvooreenvoorbehoudenhandelingendeuitkomstis wanneerjewatpreciesmoetdoen.

2.Zoekstrategieenopbrengst

Wanneerdevraaghelderis,gajeopzoeknaarbewijswaarmeedevraagbeantwoord kanworden.Ditgebeurtsystematisch. Systematischzoeken betekentdaterordelijk envolgenseensysteemgezochtwordtendaterzoektermenwordengeformuleerd. Zoektermenzijnwoordenwaaropjezoektindatabasesomantwoordentevinden; netzoalsinGoogle,maarnuzorgjeervoordatjeheelgerichtzoektenallesynoniemen vanwoordenmeeneemtinjezoektocht.Synoniemenzijnanderewoordendiehetzelfde betekenen.Wanneerjezoektnaarhetwoord ‘zorgvrager’,zoekjeookop ‘patiënt’, ‘cliënt’, ‘bewoner’ of ‘zieke’.

ZoektermenwordenvaakgeformuleerddoorhetopstellenvaneenPICO.PICOstaat voor:

• P: problem of patient (probleemofpatient)

• I: intervention (interventieofonderwerp)

• C: compersion (dezorgwaarmeejehetvergelijkt)

• O: outcome (watisdeuitkomstdiejewiltvinden?).

Hetgaatomdezelfdeelementendieookindeonderzoeksvraagstaan,alleengaje welkijkennaarmeertermenwaaropjegerichtkuntzoeken.

Watisdemeerwaardevaneenrobotindezorgvoor mensenmetdementie?

• P:mensenmetdementie,alzheimer,verwardheid

• I:robotindezorg,robotica,socialerobotzoalsTessa,gezelschapsrobot

• C:geenrobot,dezorgzoalsdienuwordtverleend

• O:meerwaarde:welzijn,geluk,mindereenzaamheid,gezelligheid,afleiding

Voorelkeonderdeelkunjevaakmeerderezoektermenformuleren.Bijhetzoekenvan bewijswiljezoveelmogelijkinformatievinden.Hiervoorishetbelangrijkdatjezo veelmogelijkzoektermenmeeneemtinjezoektocht.Omdatveelwetenschappelijke artikeleninhetEngelszijngeschreven,formuleerjedezoektermenookinhetEngels.

Dezoektermenkunjedaninvoerenineendatabasemetwetenschappelijkeartikelen, maarjekuntookinGooglezoeken.Debeschrijvinghoejesystematischhebtgezocht enbewijsmateriaalhebtgevonden,wordteen zoekstrategie genoemd.BijGoogleis hetlastigedatjeallesvindtwatopinternetstaat,dusookveelwatnietpassendisals bewijsmateriaal.

Googleheefteenaparteeenvoudigezoekmachinegemaaktvoorwetenschappelijke literatuur,GoogleScholar.

Allemogelijkinteressanteresultatenvanhetzoekenindedatabasesworden meegenomen.Ditkunnenheelveelartikelenzijn,maarhetonderwerpkanookzo specifiekzijndaterermaareenpaarartikelenwordengevonden.

3.Kritischebeoordelingmethodevanonderzoekenresultaten Deartikelenenandereinformatiediebijdezoekstrategiezijngevonden,worden beoordeeld.Degevondeninformatiemoetpassenbijdeonderzoeksvraag.Ookdit gebeurtsystematisch,medeomervoortezorgendatjeefficiëntzoektenleest.

Devolgordevanhetsystematischlezenenbeoordelenvanbewijsverlooptvolgens eenaantalstappen:

1.Eerstleesjedetitelendesamenvatting.Alsdeinformatiediejehieraantreftniet pastbijdeonderzoeksvraag,wordthetartikelnietmeegenomen.

2.Deartikelenwaarvandetitelensamenvattingpassendlijken,leesjehelemaal. Jebeoordeeltzeophetniveauvandeonderzoekenenopdebetrouwbaarheid envaliditeitvanhetonderzoek.Alsjesterktwijfeltaanhetonderzoek,kunje ervoorkiezenomhetartikelnietmeetenemen.Ookkunnenerkeuzesgemaakt wordeninhoeverrehetresultaatvanhetonderzoekvolledigwordtopgevolgd indepraktijk.

3.Deinformatiedieinhetartikelbijderesultatenstaat,ishetbelangrijkstomte lezen.Dezeinformatiewordteruitgehaaldensamenmetdebeoordelingvan hetartikelwordenalleresultatenverzameld.Doordezeresultatentebekijken enteordenenkomjetoteenantwoordopdeonderzoeksvraag.Verschillende artikelenvormendusmetelkaareenantwoordopdevraagvanuitdepraktijk.

4.Conclusieentoepassingindepraktijk

Aandehandvanallegelezenbewijsmateriaalwordtereenconclusiegetrokkenen wordenaanbevelingengedaanvoordepraktijk.Deaanbevelingenzijnvoorjouals verpleegkundigeerginteressant.Jekuntdezevaakmeteenmeenemennaardeafdeling enbesprekenmetjecollega’senleidinggevende.

DenkaltijdvolgensdedriepijlersvanEBP

Jemoetaltijdvanuitjeklinischeexpertisegoedbekijkenofdeaanbevelingenook echtbijjouopdeafdelingpassendzijnenofdeindividuelezorgvragerbaatheeftbij deaanbeveling.Bespreekditmetelkaarenzorgookdatallebetrokkendisciplines opdehoogtezijn.Hetisnietdebedoelingdatjeietsleestendatvervolgensmeteen invoertbijjewerkzaamheden.Hetisaltijdeenmultidisciplinairebeslissingomanders tegaanwerken.

5.Evaluatie

Nahetinvoerenvaneenveranderingishetvanbelangdaterregelmatiggeëvalueerd wordthoehetnieuweprocesverlooptbijdezorgvragers.Ookevalueerjeofde aanpassingindepraktijkwerktzoalsverwacht.Uitonderzoekkandanwelgebleken zijndatietsgoedwerkt,maardatwilnietzeggendathetopdeafdelinghetgewenste resultaatheeft.Erkanvanallesaandehandzijnwatdesituatienetandersmaakt daninhetonderzoekbeschreven.

CAT

EenheelpraktischetoepassingvanEBPishetmakenvaneen CriticalAppraisalofa Topic (CAT).EenCATiseenliteratuuronderzoekwaarbijsystematischwordtgezocht omeenvraagstukuitdepraktijktebeantwoorden.Wanneereropdeafdelingeen probleemofvraagisoverhetuitvoerenvanzorg,kandoormiddelvanhetmakenvan eenCATeenantwoordgevondenworden.Hiermeekunjeheelpraktisch,gerichtop dedirectezorg,dekwaliteitvanzorgverbeteren(Donachie,2022).Inveel (academische)ziekenhuizenzijnerwerkgroepenwaarinverpleegkundigenmetelkaar CAT’slezenomtebekijkenofderesultatentoegepastkunnenwordenopdeafdeling. VerpleegkundigenschrijvenzelfsmeeaanCAT’s,vaaksamenmetiemanddiezelf onderzoekdoet(zoalseenverpleegkundigspecialist,verplegingswetenschapperof eenuniversitairopgeleideprofessionalzoalseenartsofpsycholoog).Jekuntje aansluitenbijeenwerkgroep,zodatjekritischkuntmeedenkenwatresultatenof aanbevelingenzijndieindepraktijkgoedtoepasbaarzijn.Hetdraaitimmersomhet beantwoordenvaneenvraagofprobleemuitdepraktijk.

BijeenCATwordtopbasisvaneenpraktijksituatieeenonderzoeksvraaggeformuleerd, omdaaropvervolgensvanuitdeliteratuureenantwoordtevinden.

HetAmsterdamUMCpubliceertvrijtoegankelijkopzijnwebsiteboekjesmetallerlei CAT’soveronderwerpendieookvoorjouinteressantkunnenzijn!

11.4KwaliteitvanzorgenEBP

EBPgaatsamenmetgoedezorg;ditwordtookwelkwaliteitvanzorggenoemd. Kwaliteitvanzorgbetekentdatdezorgveiligis,datdezorgafgestemdisopde zorgvrager,datdezorgbeschikbaarisvooriedereendiedezenodigheeft,datdezorg eengoedresultaatheeftennietteduuris(MinisterievanVolksgezondheid,Welzijn enSport(z.d.)).

Doorhetbewijsmateriaalteverzamelen,jeklinischeexpertiseintezettenende individuelezorgvragermeetenemen,werkjeaanhetverhogenvankwaliteitvan zorg.EBPiseenonderdeelvankwaliteitvanzorg,maarerzijnmeerelementenvan kwaliteitvanzorgwaarmeeEBPnietaltijdrekeninghoudt.DoorEBPtoetepassen kunjeverantwoordenwelkekeuzesjemaaktindezorgenneemjezorgvuldig beslissingen,samenmetdezorgvragerofdiensnaasten(Kuiper,2020).Ditverhoogt dekwaliteitvanzorg.

OrganisatieswerkenvaakmetdePDCA-cyclusondekwaliteitvanzorgteverhogen. Methetvolgenvandestappenindezecycluswerkjevolgenseenplan(Plan),gaje hetplanuitvoeren(Do)omvervolgensderesultatentebekijken(Check)endoordeze evaluatiekunjehetplanaanpassenofvaststellen(Act).Inhetwerkenmetde PDCA-cycluswordtEBPmeegenomenomdezorgteverbeteren.

Kwaliteitvanzorgbetekentcontinubezigzijnmethetverbeterenvandezorg.

Wanneerjeaanbevelingenuiteenwetenschappelijkonderzoekofeenanalysezoals eenCATmeeneemtindePDCA-cyclus,verhoogjedekwaliteitvanzorg.Jeverhoogt dedeskundigheidvanjezelfenvanjecollega’senjeverleentdezorgvragersbetere zorg.

11.5BestPractice

BestPractice isdesituatiedatuitgevoerdezorgindepraktijkgoederesultatengeeft, hoewelernoggeen(wetenschappelijk)bewijsmateriaalis.Ditwordtookwel good practices genoemd(ZorginstituutNederland,2018).Hetkanzijndaterindepraktijk aleeninterventiewordtingezet,maardatnognietisbewezendatdezeook daadwerkelijkeffectiefisvooreengroteregroepzorgvragers.Erisdannoggeenof weinigonderzoekgedaanwaarbijaangetoondisdatdeinterventiesignificantwerkt. Doorwetenschappelijkonderzoekuittevoerenkunnenervanuitgoodpractices erkendeinterventiesontstaan.Ditmoetvaakwelaangetoondwordeninmeerdere onderzoeken.Wanneerinterventieserkendzijn,zullenzewordenopgenomenin landelijkerichtlijnenenprotocollen.Zewordendaningezetvoorhetverhogenvan kwaliteitvanzorg.

Bestpracticesine-health

E-healthisvolopinontwikkeling.Hierdooriseralwelervaringmethetgebruikvan e-health,maarisernietaltijdonderzoeknaargedaan.Erisdusnietaltijdsignificant bewijs,terwijleralwelveelervaringmeeisopgedaan.

Erwordtnubijvoorbeeldveelgebruikgemaaktvancommunicatieviahet patiëntenportaal,viaappsofviae-consulten.Eenzorgvragerkanzelfuitslagenbekijken enviae-maileenvraagstellenaandearts.Voorheenwerdenbijnaallegesprekken livegedaan:dezorgvragergingnaardeartsofverpleegkundigetoeenkreegdande uitslagtehoren.

Erwordtonderzochtofdedigitalemaniervanwerkeninvloedheeftophoede zorgvragerdebegeleidingervaarttijdenszijnziekte,enofhijdezemaniervan communicerenalsprettigervaart.Deinterventieszijnalingezet,maarhetonderzoek looptnog.

Vilansheefteenwebsitewaarinterventieswordengedeelddienognietvolledigerkend zijn,maaralwelgoedonderbouwdzijn – oferzijnaanwijzingendatdeinterventie effectiefis.Dezeinterventieswordenonderzocht,maarerisnogniet(volledig) aangetoonddatdeinterventieechtaltijdwerkt.

11.6Kritischeberoepssituatie

Situatie

Julietiswijkverpleegkundigeineenteammetnogvijftiencollega’s.Hetkomt regelmatigvoordatereenzorgvragerontslagenwordtuithetziekenhuisendatde verpleegkundigennaeenaantaldagendehechtingenverwijderen.HetisJuliet opgevallendaterverschilzitindewijzewaaropdecollega’sdewondverzorgen. Sommigenontsmettendewondmetdesinfectansvoordatzedehechtingeneruit halen,anderendoenditniet.Inhetteamishieroverdiscussieontstaan.Enkelecollega’s werkenalmeerdantienjaarindezorgenzijgevenaandatzealtijdhebbengeleerd datergedesinfecteerdmoetworden.Eenjongerecollegadienetstageheeftgelopen inhetziekenhuisgeeftaandatdezemethodeachterhaaldisendathetjuistde wondgenezingnegatiefbeïnvloedt.Alsjedesinfecteert,doodjeookdegoedebacteriën, dusdanduurtdewondgenezinglanger.DemanagervanJulietheefthaargevraagd dituittezoeken,wanthetisnietwenselijkdateropverschillendemanierengehandeld wordt.Voorhetleverenvangoedezorgishetvanbelangomtewetenwatdebeste methodeis.

Julietheeftinformatieopgezochtenkomttegenstrijdigeberichtentegen.Opinternet leestzebijallerleizorgorganisatiesdatdehechtingennoggedesinfecteerdmoeten worden,maarbijeenaantalstaathetniet.Daarvindtzealleendatdewond drooggedeptmoetwordennahetdouchen.Ookleestzeergensopeenwebsitedat alservochtuitdewondkomt,erdangedesinfecteerdmoetworden,zelfsmetjodium.

Julietbesluitopzoektegaannaarrichtlijnenoflandelijkeprotocollen.BijhetRIVM vindtzeeenrichtlijnvandeWerkgroepInfectiePreventie(WIP),waarinnietsoverhet desinfecterenistelezen.Erstaatalleendatjeschoneniet-sterielehandschoenen moetdragen(WIP,2009).DaarnaastvindtJulieteenrichtlijnvandeV&VNover postoperatievezorg.Hierinstaatdatalleenalsdoorbloedrestenofandermateriaal hetzichtopdehechtingenbelemmerdwordt,dewondgereinigdmoetwordenom dehechtingentekunnenverwijderen.Dehuidisalzodaniggenezendathetnietmeer nodigisomtedesinfecteren(V&VN,2009).

Dilemma

Julietblijfthetverwarrendvinden.Hoekanhetdathetprotocolvanheelveel zorgorganisatiesvermeldtdatdesinfecterennognoodzakelijkisvoordatdehechtingen wordenverwijderd,maardatdelandelijkeWerkgroepInfectiePreventiehierniets overzegt?

WatdoetJuliet?

1.Julietbespreektwatzeheeftgelezenmetdeartsen(experts).

2.Juliettrektzelfeenconclusie.Watlijkthetmeestlogischnadatzeallesheeft gelezen?Ditgeeftzedooraanhaarmanager.

11.7Verdieping

Hetlezenvaneenwetenschappelijkartikelislastig,zekeralshetgaatomeenartikel dataansluitbijdeindividuelezorgvragerofdeafdelingwaarjewerkt.Jehoeftniet allesvanhetonderzoektebegrijpenomeenartikeltekunnenlezen.Sommige onderdelenzijnbelangrijkomtecontroleren.Alsjeeenartikelvindtdatgepubliceerd isineenwetenschappelijktijdschriftkunjeervanuitgaandathetonderzoekzorgvuldig isuitgevoerd.

Hetbeoordelenvaneenartikel

Eenartikelbeoordelenisnieteenvoudig.Wiljeditgoeddoen,danmoetjeveelkennis hebbenvanhetdoenvanonderzoek.Erzijnzoveelverschillendevormenvan onderzoekendathettevervoertomditallemaaluitteleggen.Welkunjeeenartikel bekijkenopdedriestappendiealeerderbeschrevenzijn.Eenaantalonderdelenkun jevrijeenvoudigcontroleren,waardoorjejeweleenbeeldkuntvormenvande bewijskrachtvaneenartikel.Bespreekditaltijdmetiemanddieverstandheeftvan wetenschappelijkonderzoekenhetbeoordelenvanartikelen.

Omtelatenzienhoejededriestappenkuntgebruiken,wordthetNederlandseartikel vanH.deKamenJ.Deenik(2022)bekeken.Hetgaatoversymptoommonitoringbij psychiatrischepatiëntenindepalliatievefase.Deinterventiedieisonderzocht,ishet UtrechtSymptoomDagboek.Metditdagboekkunnensymptomenenlichamelijke klachteneerderwordengesignaleerdengemonitord.Psychiatrischezorgvragers kunnendoorhunstoornismoeilijkeraangevenwathunlichamelijkeklachtenprecies zijnenditdagboekkandaarbijhelpen.

Wanneerjeeenartikelbeoordeelt,gajealtijduitvandepatiëntencategorieenafdeling waarjijwerktofwaaroverdeonderzoeksvraagwordtgesteld.Stel,jewerktopdit momentinhetziekenhuisopdeacutepsychiatrieafdelingenjewiltbeoordelenof hetdagboekbruikbaarisopjouwafdeling.Hetartikelbekijkjedanalsvolgt.

Onlineishetartikel‘Symptoommonitoringbijpsychiatrischepatiëntenindepalliatieve fase’ teraadplegen.

Titelensamenvatting

Indetitelstaatdathetompsychiatrischezorgvragersgaat.Jewerktinhetziekenhuis, voornamelijkmetacutepsychiatrie,maarjekuntervanuitgaandatopdeafdeling vergelijkbarezorgvragerskomen.Alsjedesamenvattinghebtgelezen,hebjealeen indrukwaarhetartikelovergaat:inzichtkrijgeninsymptomenindepalliatievefase. Opdeafdelingkomendergelijkezorgvragersnietheelvaakvoor,maarerwordt weleensiemandopgenomendieindepalliatievefaseisenookacutezorgnodigheeft. Hetlevertopdeafdelingookweldiscussieopoverdevraagwelkebehandelingnog wordtingezet.Jebesluitnahetlezenvandetitelensamenvattingdatjehetartikel verderwiltlezenenbeoordelen.

Hetonderzoek

Bijhetonderdeel ‘Methode’ leesjehoedeonderzoekershetonderzoekhebben uitgevoerd.Jeleestdatdelevensverwachtingvandedeelnemersminderdandrie maandenmoestzijn(palliatievefase).Hetdagboekmoestéénkeerperweekworden ingevuld,maaralsdesituatieverslechterdevaker.Hetgebruikwerdgeëvalueerdin multidisciplinaireoverleggenendezorgvragersmoestenouderzijndan18jaar.

Uiteindelijkziejeinhetstroomdiagramoppagina361dater110dagboekenzijn ingevuld,maardat50dagboekenvan38zorgvragersuiteindelijkbruikbaarwaren voorhetonderzoek.Inhetartikelleesjederedenenwaarombepaaldedagboeken zijnafgevallen.Degroepisuiteindelijknietheelgrootgeweest.

Hetiseenkwantitatiefonderzoek,deonderzoekerspresenterencijfersinderesultaten. Oppagina362leesjedesymptomendiezegemetenhebbeninhetdagboekenook welkepsychiatrischestoornisdezorgvragershadden.Ditgeeftjeinformatieoverde groepdieonderzochtis.Zokunjemetdeklinischeexpertisediejijhebt,goedbekijken ofdezegroepvergelijkbaarismetdezorgvragersdieopjouwafdelingverblijven.Als jewerktopdeacutepsychiatrieenjevergelijktdezorgvragersdiedaarveelvoorkomen, zijnhetvergelijkbarezorgvragersdieinditonderzoekhebbenmeegedaan.De symptomendiezeinhetdagboekhebbenbijgehouden,biedenjeveelherkenbare informatie.Delichamelijkesymptomendiezorgvragersindepalliatievefasekunnen hebben–zoalspijn,verminderdeeetlustenslikproblemen–wordendoordecollega’s opdeafdelingweleensalslastigervaren.Somsisereenvermoedendatzorgvragers lasthebben,maarishetmoeilijkomerineengesprekachtertekomenwaterprecies nodigis.Ditdagboekzoukunnenhelpenbijhetklinischredenerenrondomde palliatievezorg,enkunnenvoorkomendateenzorgvrageronnodiglijdt.

Alshetgaatomdeniveausvanbewijskracht,isditeenniet-vergelijkendonderzoek (C).Deonderzoekershebbennamelijkmaarééngroeponderzochtendeinterventie nietvergelekenmeteenanderegroepzorgvragers.Ookleesjenietterugdatde resultatensignificantzijn,jevindtvooralresultatendiedeinhoudenhetgebruikvan hetdagboekbeschrijven.

Conclusie

Nahetlezenvanhetartikelbespreekjeditmetjecollega’senmetdearts.Jebekijkt watvoor-ennadelenzijnenofhetzinvolzouzijnomhetdagboekuitteproberen. Nietallezorgvragershebbenhetnodig,maarvoordepalliatieveofterminale zorgvragerszouhetwelzinvolkunnenzijn.Desymptomendieingevuldkunnenworden inhetdagboek,kunnenmogelijkhelpenmetklinischredenerenenhetvoorkomen vanonnodiglijdenindepalliatievefase.

11.8Begrippen

BestPractice

Zorgdieindepraktijkgoederesultatengeeft,hoewelernoggeenwetenschappelijk bewijsmateriaalvooris.Ookwel'goodpractices'genoemd.

Betrouwbaarheid

Betrouwbaarheidbinnenwetenschappelijkonderzoekbetekentdatdeuitkomsten hetzelfdezijnalsjedemetingofhetgeheleonderzoekopexactdezelfdewijzenog eenkeeruitvoert.

Bewijskracht

Dematewaarinbepaaldegegevensoffeiteneenstellingonderbouwen.

Bewijsmateriaal

Alleswatalsbewijskandienen.

CriticalAppraisalofaTopic

Eenliteratuuronderzoekomeenantwoordtekrijgenopeenvraagstuk.

EvidenceBasedPractice(EBP)

Hetzorgvuldig,explicietenverstandiggebruikenvanhetbestebewijsmateriaaldat opditmomentbeschikbaaris,gecombineerdmetdeeigenklinischeexpertise,met alsdoelombeslissingentenemensamenmetdeindividuelezorgvrageromzode kwaliteitvandezorgverleningteverbeteren.

Kwalitatiefonderzoek

Beschrijvendonderzoeknaarervaringenenbelevingvanmensen.

Kwantitatiefonderzoek

Onderzoekwatcijfersenhardefeitenweergeeft.

Klinischeexpertise

Vakkennis:dekennisenervaringdieeenverpleegkundigeheeftopgedaantijdenshet uitoefenenvanzijn/haarvak.

Pilot

Eenkleinonderzoekomietsuitteproberenenhetgrotereonderzoekteverbeteren.

Significantie

Niettoevallig,maardoorstatistiek(metingen)bewezen.

Systematischzoeken

Ordelijkenvolgenseensysteemzoeken.

Validiteit

Metenwatergemetenmoetworden.

Verband

Datdeenefactorinrelatiestaattotdeanderefactor.

Zoekstrategie

Debeschrijvinghoebewijsmateriaalsystematischwordtgezochtengevonden.

THEMA12 PROFESSIONALITEIT

Inhoudthema

• Overprofessionaliteit

• Professioneelwerkenalsverpleegkundige

• Professioneelgedragtersprakebrengenenstimuleren

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

WanneerjestraksjediplomaenBIG-registratieopzakhebt,kunjejezelfverpleegkundig professionalnoemen.Maarprofessionaliteitzitniet(alleen)ineendiploma. Professionaliteitzitinwatdeprofessionalaandebuitenwereldlaatzien:indemanier waaropeenverpleegkundigehetcontactmetdeanderaangaat,hoeiemand verantwoordelijkheidtoontenfoutenoplost,hoeiemandzichkleedtenomgaatmet privacy,onderandere.Daarnaastbegintprofessionaliteitnatuurlijkooknietpas wanneerjeeenbaanhebt,maaralophetmomentdatjeaanjeopleidingbegint.

Hoejijjetotaanheteindvanjouwloopbaanprofessioneelkuntopstellen,daarover gaatditthema.

12.1Overprofessionaliteit

Eenanderwoordvoor ‘professie’ is ‘beroep’.Professionaliteithangtdusaltijdsamen metjevak.Inhetwoordenboek(VanDale,2022)wordt ‘professioneel’ omschreven als: ‘aaneenberoepeigen’.Wateengoedeprofessional – inwelkberoepdanook –typeert,leesjeindezeparagraaf.Daarnawordtspecifiekeringegaanopwateigenis aanhetberoepvanverpleegkundige.

Professionaliteit

Professionaliteit isdatwatiemandvanuiteenberoepaanvakkennis,vaardigheden, waardenennormenuitdraagtenwatwaarneembaarisvoordeander.Als verpleegkundigebaseerjejedaarbijenerzijdsopdeberoepscode,hetberoepsprofiel, datwatjetijdensdeopleidingeninhetwerkveldleertenanderzijdsopjouweigen waardenennormen.

Jouwprofessionelehoudingisdebasisvoorhetvertrouwendateenzorgvragerheeft indeverleendezorg.Wanneerjijlaatziendatjeeenhandelingdaadkrachtigen zelfverzekerduitvoert,wanneerjijdezorgvragerduidelijkuitlegtwathij/zijkan verwachtenenwanneerjeaandachthebtvoordienstangst,isdekansgrootdatdeze persoonhetgevoelheeftingoedehandentezijn.

Alleendoorprofessioneeltehandelenwordtiemandeengoedevakmanofvakvrouw. Datvraagtomeenbepaaldehouding.

Professionelehouding

Ofiemandnuverpleegkundige,accountantofpolitieagentis,bepaaldeaspectenvan eenprofessionelehoudinggeldenvoorvrijwelelkevakmanof-vrouw.Onder professionelehoudingwordtverstaan:demanierwaaropjecommuniceertenhoeje jewerkuitvoert.Denkdaarbijaan:

• afsprakennakomen

• eerlijkzijn

• efficiëntwerken

• aandachtigluisteren

• duidelijkzijn

• respecttonen

• prioriteitenkunnenstellen

• kunnenomgaanmetwerkdruk

• problemenkunnenoplossen

• besluitenkunnennemen.

Eenaantalvandezehoudingsaspectenbezitjemisschienalvannature.Wanneerje ergensnognietzovaardiginbent,ishetbelangrijkjedaarbewustvantezijnenje daarinteontwikkelen.Maakerbijvoorbeeldleerdoelenvantijdensjestageenvraag daaractieffeedbackopvandemensenmetwiejewerkt.

Professionelekennis

Iemandmerktnietalleenaanjehoudingdatjeeenprofessionalbent,ookjekennis onderscheidtjouvandemensendiegéénverpleegkundigezijn.Datwatjeinhoudelijk leerttijdensjestudie,stageen(later)tijdensjewerkalsverpleegkundigeis professionelekennis.Denkbijvoorbeeldaankennisvanhetziektebeeldbijdiabetes typeIIofoverhetbedienenvaneenmorfinepomp.

Hetkanhelpendzijnomjouwprofessionelekennistedelenmeteenzorgvrageren eventueeldiensnaasten.Daarmeelaatjezienkennisvanzakentehebben,watde andereengevoelvanvertrouwenkangeven.Doedituiteraardwelopeengoed afgestemdemanier.Zegtegeneenzorgvragerdiealleendebasisschoolheeftdoorlopen niet: ‘Uheeftdecubitusopuwstuit,ikzaldaaromhydrocolloïdaanbrengen.’ Dan schietjejedoelvoorbij:dezorgvragerheefthoogstwaarschijnlijkgeenideewaarje hetoverhebtenvoeltzichmisschien ‘minder’ omdathijofzijdezebegrippenniet kent.

Indepraktijk

Martha,verpleegkundigeopdeafdelingNeurologievaneenziekenhuis,heeftdezorg voormeneerAbdolah.Hijheeftdecubitusontwikkeldvanwegezijnhemiparese.Meneer isgeboreninIranenbeheerstdeNederlandsetaalredelijk.Marthavertelthemwat eraandehandisenwatzegaatdoen: ‘Uheeftzelfdieplekopuwstuitalgevoeld, hè?Datnoemenweeendoorligplek,daarwordtdehuiddunenhijgaatsomsstuk omdatuveelinbedmoetliggen.Ikgaeenspeciaalverbandaanbrengenomervoor tezorgendatdiepleknietgroterwordt.’

Dooreenzorgvragertebenaderenzoalsinhetpraktijkvoorbeeldlaatjeziendatje eenverpleegkundigebentdieweetwaarzehetoverheeft,maardievooralookaansluit bijhetniveauendebelevingswereldvandezorgvrager.

COPYRIGHTBOOMMBO

Hetopdoenvankennisalsprofessionalhoudtnooitop.Zekernietalsverpleegkundige, wantdeontwikkelingenindezorgstoppennooit.Daaromishetbelangrijkom gedurendejeheleloopbaanteblijvenleren.Houdjekennisbijophetgebiedwaarin jijwerkt,bijvoorkeurmetwetenschappelijkonderbouwdeinformatie.Zokunje evidence-basedblijvenwerken.Datdraagtinbelangrijkematebijaanjouw professionaliteit.

12.2Professioneelwerkenalsverpleegkundige

Jehebtjeeenalgemeenbeeldkunnenvormenvanprofessionaliteit.Dezeparagraaf gaatinopdespecifiekeeigenschappenenvaardighedendieiemandeenprofessioneel verpleegkundigemaken:

• uiterlijkeverzorging

• arbeidsethos

• verantwoordelijkheidnemen

• aandachtgeven

• flexibiliteittonen

• privacyrespecteren

• feedbackgevenenontvangen

• kritischzijnopvanzelfsprekendheden

• professioneledistantieafstemmen

• efficiëntwerken

• omgaanmetfouten

• eenlevenlangleren.

Professionelehoudingvandeverpleegkundige

Elkeverpleegkundigegeefteeneigenindividueleinvullingaanhetvak,geentwee zorgverlenerszijngelijk.Maarnaastdeeerdergenoemdeaspectendievoorelke professionalgelden,zijnerookenkelehoudingsaspectendiejoutoteenprofessioneel verpleegkundigemaken.Dezehoudingsaspectenhoorjealtijdinachttenemen. Wanneerjeeenervanachterwegelaat,kandatgrotegevolgenhebbenvoorhet resultaatvanjewerkenjouwgeloofwaardigheidalsprofessional.Wanneerje bijvoorbeeldnieteerlijkbent,regelmatigtelaatkomtofgeengepasteafstandtoteen zorgvragerhoudt,zullenanderenhunvraagtekenszettenbijjouwprofessionaliteit.

Pasdeomschrevenhoudingsaspectendaaromaltijdtoe,inelkeverpleegkundige CanMEDS-rol.

Uiterlijkeverzorging

Hetlijktmisschienvanzelfsprekend,maartochishetbelangrijkomjebewusttezijn vanjeuiterlijkeverzorging.Hoejevoorjezelfzorgt,zegtindeogenvanandereniets overdemanierwaaropjealsverpleegkundigevooranderenzorgt.Zorgdaaromvoor schoneenfrissekledingenvoorkomeenoverheersendegeur(vanparfumof sigaretten).Werkjeopeenverpleegafdelingvaneenziekenhuis?Binddanjelange haarsamenendraaggeenringenoflangeoorbellen.Inwelkematejemoetvoldoen aanregelsomtrentjouwuiterlijkevoorkomen,isafhankelijkvandesectorwaarje werkzaambent(opeenafdelingChirurgiegeldenandereregelsdanopeenwoongroep indeGHZ).Protocollendieeenorganisatiehieroverhanteert,zijnaltijdleidend; bijvoorbeeldwatbetrefthetdragenvanlangemouwenensieraden.Ookdecultuur enhetwerkveldvaneenorganisatiekunneninvloedhebbenophetuiterlijken voorkomenvandemensendieerwerken.Bepaalzelfofdatbijjoupast,maarvooral: houdjeaandegedragsregelsvandeorganisatiewaarjewerkt.

Alsjeopeenverpleegafdelingwerkt,binddanjelangehaarsamenendraaggeenringen oflangeoorbellen.

Uiterlijkeverzorgingalscommunicatiemiddel

CanMEDS-rol:Communicator

Jannaispasbegonnenalsverpleegkundigeineenverslavingskliniek.Zevindthet belangrijkomerverzorgduittezien,dusdraagtzeeenbandplooiboek,stevigepumps eneennettewitteblouse.Zeheeftwatvandeparfumopgedaandiezemetkerstvan haarmankreeg.

Tijdenseengesprekmeteendaklozeman,verslaafdaanheroïne,merktzedathij argwanendnaarhaarkijktenaarzelendantwoordgeeft.WanneerzecollegaMeike hieroververtelt,reageertzijmet: ‘Inzijnogenkomjijuiteenheelanderewerelddan dezijne,hijzaldenkendatjehemnietsnapteneenoordeeloverhemhebt.Probeer devolgendekeereenseenspijkerbroekenafgetraptegympen.’

Arbeidsethos

Arbeidsethos isdemotivatiediejevoeltomjewerkopeengoede,professionele maniertedoen.Bepalenddaarbijzijndewaardediejehechtaanjewerkendewaarden ennormendiejebelangrijkvindtinhetleven.Iemandvoorwiehetwerknietheel belangrijkis,zaleenlagerarbeidsethoshebbendaniemanddiesupergemotiveerd is.Wieeenhoogarbeidsethosheeft,zalbereidzijnmeerinzettetonenenzalnietzo snel ‘dekantjeservanaflopen’ endaarmeeprofessioneleroverkomen.

Decultuurbinneneenorganisatieisookhiervaninvloed:medewerkershebbende neiginghetheersendearbeidsethosvanelkaarovertenemen.Belangrijkisdatjeje hierbewustvanbentwanneerjeopeennieuweplekgaatwerken.Blijfkritisch nadenken:watvindikhiervanenwatisvoormijprofessioneelgedrag?

Samenzoekennaareenoplossing

CanMEDS-rollen:Kwaliteitsbevorderaar,Samenwerkingspartner Brianwerktsindstweewekenalsverpleegkundigeopeengeriatrische revalidatieafdelingvaneenverpleeghuis.Hijvindthetbelangrijkomzijndienstaltijd goedafteronden.Daaromblijfthijsomsietslanger,zodathijderapportagezorgvuldig kaninvullen.Maarzijncollega’skledenzichom15:50uuralom,zodatzeoptijdnaar huiskunnen. ‘Jegaattochnietdóórwerken?’ reagerenzijnaarBrian. ‘Datkande avonddienstweldoenhoor,zodoenwedathieraltijd,kom.’ Brianbesluitinhet eerstvolgendeteamoverlegtebesprekenwathijenzijncollega’stijdenshundienst kunnenveranderenomallesbinnendetijdaftekrijgen.

Verantwoordelijkheidnemen

Verantwoordelijkheidnemen alsverpleegkundigewilzeggendatjedeverplichting aangaatomervoortezorgendatjouwtakengoedverlopen.Zekerindezorgishet nemenvanverantwoordelijkheidvangrootbelang.Gebeurtditniet,dankandatgrote gevolgenhebbenvoorhetwelzijnvanzorgvragers.

Jelaatzienverantwoordelijktezijndoor:

• datwatjedoetgoedtekunnenuitleggen

• evidence-basedtewerken

• dezorgdiejeverleentopeenhelderemanierterapporteren

• nietvoortakenwegtelopen(geenuitstelgedragtevertonen)

• jeaanafsprakentehouden

• jesteedsoptimaalintezetten

• hulptevragenwanneerjeeralleennietuitkomt

• foutentemelden,teerkennenen(mee)optelossen.

Ophetmomentdatjeaanhetwerkgaatalsverpleegkundige,draagjeeen verantwoordelijkheidnaardeorganisatieennaardezorgvragersvoorwiejijdezorg hebt:

• Deorganisatiemoetervanuitkunnengaandatjijjewerkzodaniguitvoertdat zorgvragersoptimaalwordenverpleegd.Daarmeebenjijeenvandevisitekaartjes vandezorgorganisatie:zorgvragers,hunnaastenenexternezorgverlenerszullen deorganisatiemedebeoordelenopbasisvanhoezijjoualsprofessional meemaken.Zokaneenvoormaligezorgvragervertellen: ‘Indatziekenhuishadden zeéchteaandachtvoorme.Ja,dezorgisdaarechtheelgoed.’ Ofeenapotheker kanmopperen: ‘Ikhebdiewijkverpleegkundigenogzógezegddatzedie herhaalmedicatietijdigmoetaanvragen,komtzeerwéérpasophetlaatste momentmee.Zezijndaarbijdethuiszorgnietergscherp.’

• Dezorgvragersaanwiejijzorgverleent,moetenervanuitkunnengaandatjij bevoegdenbekwaambentenjewerkopdebestmogelijkemanieruitvoert.

Dewensvandezorgvrager

CanMEDS-rol:Zorgverlener,Organisator,ReflectieveEBP-professional HeleenwerktineenverpleeghuisenistijdenshaardagdienstbijmevrouwVander Zande(94).Mevrouwheeftslikproblemeneneenafnemendegezondheid,mentaalis zenoghelder.Strakskomentweevanhaarkleinkinderenenmethenwilzegraag taarteten. ‘Datdedenwevroegerookaltijd’,glimlachtze.Heleentwijfelt:degeriater heeftvoorgeschrevendatdezezorgvrageralleenzeerfijngemalenvoedselmaghebben. ‘Ikhoefgeenappeltaartgeprakttotbabyvoeding’,alduseenfellemevrouwVander Zande. ‘Alsjeblieft?Misschienisditweldelaatstekeer …’ Heleenbesluitzichervoor intezettendezewenstevervullen.Zeneemtcontactopmetdeartsenrapporteert zorgvuldigallestappendiezeinditproceszet.

Aandachtgeven

Eenvandebelangrijksteonderdelenvandeverpleegkundigeprofessionaliteitis aandacht.Aandachtvoordezorgvragerdiestilis,pijnlijkttehebben,boosisofjuist zegt: ‘Niksaandehand.’ Dooriemandjouwaandachttegeven,zegje: ‘Ikvindjou belangrijk,ikbenernuevenhelemaalvoorjou,hoegaathetécht?’ Oprechteaandacht geefjedoordeandervragentestellenentesignalerenwatjebijdiepersoon waarneemt,zonderdatjegedachtenafdrijvennaardezorgvragersdiejestraksnog ontmoet.

Oprechteaandachtenhettonenvanverantwoordelijkheidvormendebasisvooreen goedezorgrelatie.Uitonderzoek(Leijenhorst,2019)blijktdatdekwaliteitvande zorgrelatiemeereffectkanhebbenophetresultaatvandezorgverleningdande interventiesdiewordeningezet.Kortom:hoejijenjecollega’seenzorgvrager benaderen,isvangroteinvloedopdienswelzijn.

Stilletranen

CanMEDS-rol:ZorgverlenerenCommunicator MeneerDerksen(67)ishalfzijdigverlamdvanwegeeenCVA,eenmaandgeleden.Hij ligtopderevalidatieafdelingvaneenverpleeghuis.Hijkanzichvanwegedeverlamming enafasiemoeilijkinwoordenuiten.VerpleegkundigeHansisnetbezignieuwe sondevoedingaantekoppelenbijmeneerwanneercollegaJolijnbinnenkomtmet depost. ‘Kijk,leukekaartjes!’ zegtzenogalluid. ‘Vanuwvrouwenkinderen,leukhè?’ JolijnkletstnogwattegenmeneerDerksenaan,maarHanszietdatmeneerverdrietig wordt. ‘Hetisgoedzo,dankjewel’,laatHanshaarweten.Dangaathijbijmeneerzitten: ‘Ditiszwaar,hè?’ MeneerDerksenknikt,dankomendetranen.

Flexibiliteittonen

Dezorgisonvoorspelbaar:de(gezondheids)situatievaneenzorgvragerkanplotseling veranderen,waardoordezorgaangepastmoetworden.Eencollegakanziekworden, waardoorjijmeerzorgvragersonderjehoedekrijgt.Oferzijnnetenkelenieuwe opnames,waardoorhetteamoverleginhetgedrangkomt.

Opdatsoortsituatiesmoetjealsverpleegkundigesnelenaccuraatkunneninspelen. Kortom,jemoetflexibelzijn.Dathoudtindatjesnelafweegt:

1.Watisdesituatie,watvindikdaarvan?

2.Watishierinmijntaak?

3.Opwelkemanierenkanikhetaanpakken?

4.Watisdebestemanieromtekiezenenwaarbeginikmee?

5.Hebikhulpnodigvananderen?

Zekerwanneerjepaskortalsverpleegkundigewerkzaambent,kunnenonverwachte situatieslastigzijnommeeomtegaan.Zekunnenjeonzekermaken:kanikhierwel opeengoedemanieropreageren?Hiervoorgeldt:hoevakerjeinonverwachtesituaties terechtkomtenjezelfbovenstaandevragenstelt,hoemeerjeerbedreveninraakt. Naverloopvantijdwordtflexibiliteiteenautomatisme.

Thuisopdebankofinvallenvooreencollega?

CanMEDS-rol:SamenwerkingspartnerenReflectieveEBP-professional Janneke(wijkverpleegkundige)zitnetindetuinindezon.Zezucht:eindelijkeven tijdvoorhaarzelf.Dangaatdetelefoon.HetishaarteamleiderNadia,dievraagtofze dieavondeenroutekanrijden.Erzijntweecollega’suitgevallenvanwegeziekte. Jannekeisevenstil,maarinhaarhoofdishetdruk:ikwilhetliefstthuisblijven,maar hoemoetdatdanmetonzezorgvragers,ikdoealzovéélvoorhetwerk,maarmijn collega’szijnlaatstookvoormíjingevallentoeniknietkonwerken… Degedachten buitelenoverelkaarheen.HardopdeeltJannekehaaroverwegingenmetNadia, waarnazesamentoteenbesluitkomen.

Privacyrespecteren

Eenbelangrijkonderdeelvanhetvakvanverpleegkundigeishetrespecterenvande privacyvanelkezorgvragermetwiejetemakenkrijgt.Datdoejeopverschillende manieren:

1. Jehanteertderegelsrondomhetberoepsgeheim

Zogeefjebijvoorbeeldzonderdiensuitdrukkelijketoestemminggeeninformatie overeenzorgvragerdooraananderen.Datkangaanommedischeinformatie, maarookomiemandsnaamofbeeltenis.Zetdusnooitietsopsocialemediadat gaatoverzorgvragers.

2. JehanteertdeAVG-wetgeving

DeAVG,watstaatvoorAlgemeneverordeninggegevensbescherming,heeftals doeldepersoonlijkegegevensvanmensentebeschermen.Zomagjegeen gegevensvaneenzorgvragerregistrerendiegeenrelatieheeftmetde zorgverlening.Denkaandehoogtevaniemandssalarisofdeseksuelegeaardheid.

3. Jerespecteertdelichamelijkeintegriteitvandezorgvrager Hiermeewordtbedoelddatjeopeenrespectvollemanieromgaatmetiemands lichaam.Stembijvoorbeeldafwanneerjeiemandaanraakt(‘ikdoeevenuwshirt omhoog,zodatikdeinsulinekantoedienen’ of ‘vindtuhetgoeddatikuhelp metdouchen?’).Voorkomookdatiemandzichopgelatenvoelttijdens zorgmomenten.Ligtiemandinhetziekenhuisenvoerjehandelingenuitbijdeze zorgvrager?Sluitdanhetgordijn.Enligtiemand(deels)naaktinbedtijdenseen zorgmoment?Bedekdandeintiemedelen,zodathijofzijzichnietongemakkelijk hoefttevoelen.

Schendingvaniemandsprivacyoflichamelijkeintegriteitisernstig:hetkaneen zorgvragerschaden,hetvertrouwenindezorgdoenafnemenenjouwprofessionaliteit beschadigen.

Nietviadeapp

CanMEDS-rol:SamenwerkingspartnerenKwaliteitsbevorderaar HetzorgteamvandewoongroepMozaïek,voormensenmeteenmeervoudige beperking,heefteengroepsappaangemaakt.Indezeappwisselencollega’suit wanneerzeeendienstwillenruilenenfeliciterenzeelkaarwanneereenvanhenjarig is.OpeendagzietcollegaCarlawatrodeuitslagophetgezichtvaneenzorgvrager. Zemaakthiereenfotovanenzetdezeindegroepsappmetdevraag: ‘Wieweetwat ditis?’ Dereactiesoverdebehandelingvandehuidvolgenelkaarop.Maareriséén verpleegkundigediereageertmet: ‘Carla,ikkomnuevennaarjetoe.’ Die verpleegkundigeverteltCarlawaaromhetdelenvangegevensenfoto’svanzorgvragers viadegroepsappinstrijdismetdeprivacyregels.Daarnaaststeltzevooromsamen methetteamduidelijkeafsprakentemakenoverhetgebruikvandeapp.

Feedbackgevenenontvangen

Waarmensenwerken,wordenfoutengemaakt.Belangrijkisdatjeleertvanfouten envansituatiesdiebeterhaddengekund.Datdoejedoormiddelvanhetgevenen ontvangenvanfeedback.Ziejeeencollegaietsdoenwaarvanjedenkt:datgaatniet goed,datkanbeterofwatdoetdiecollegadatgoed!,dangeefjediegenedaarfeedback opvolgensderegelsdiedaarvoorgelden.Krijgjijandersomfeedbackvaneencollega, zorgvragerofandereprofessional?Ziedatalseenleermomentenverwerkdefeedback volgensderegels.

Opdiemanierhelpenjullieelkaaralscollega’svooruitenwerkenjulliesamenaande kwaliteitvanzorg.

‘Beterishetom...’

CanMEDS-rol:Samenwerkingspartner

CarlawerktinhetzorgteamvandewoongroepMozaïek,voormensenmeteen meervoudigebeperking.Zeheefteenfotovaneenzorgvragergedeeldviade groepsapp,omdatzemetcollega’swildeafstemmenwatzemoestdoenmetde huiduitslagdiezesignaleerde.HaarcollegaHildakomtvanafeenandereafdeling naarhaartoeengaatevenbijhaarzitten. ‘Ikzagdefotodiejeindegroepsapphad gezet’,zegtHilda. ‘Ikschrokdaareenbeetjevan.Waaromhebjejevraagopdiemanier gesteld?’ Carlalegthaaroverwegingenuit,Hildaverteltwatdegevolgenkunnenzijn vanhetdelenvanpersoonlijkegegevensviaditmedium.Zesluitafmet: ‘Beterishet omeenvanonseventebellen,wekomenzólangs.Maarikvindhetwelgoeddatje dehuiduitslaghebtopgemerkt,daarmoetenweinderdaadietsmee.’

Kritischzijnopvanzelfsprekendheden

Hetismenseneigenomdedingendiezemeenemenuithun socialisatie (datwatje meekrijgtvanuitjeopvoedingenomgeving)alsvanzelfsprekendtezien.Zeverwachten datdievanzelfsprekendhedenookvooranderengelden.Voorjoukanhetbijvoorbeeld normaalzijndatjeeenouderiemandmet ‘u’ aanspreekt.Maarjouw vanzelfsprekendhedengeldennietvooriedereen,waardoorzeervoorkunnenzorgen datjedeandernietmeteenopenblikbenaderten(onterecht)eenoordeelvelt.Dan kaneenzorgvragerzichnietgezienofbegrepenvoelen.Weesdaaromkritischopdat watjijalsvanzelfsprekendbeschouwt.

Tochmaarevendoorvragen

CanMEDS-rol:Communicator

VerpleegkundigeRachel,werkzaamineenverpleeghuis,isvanuithaaropvoeding gewendomanderenaltijdrespectvoltebenaderen.Envanuithaargeloofisvloeken uitdenboze,datzietzealseenzonde.Wanneerzedeintakevaneennieuwezorgvrager doet,zitzetegenovereenmandiehetmaarniksvindtdathij ‘naarditvreselijketehuis’ moetverhuizen. ‘Endangajijmijzekervertellendathetallemaalwelmeevalt,hè? Hetisgeenpretjeomtewetendatditmijnlaatsteplekzalzijn.’ Deman,meneerDirks, vloekteenpaarkeerhartgrondig.Rachelverstart,ditisniethoezijiemandzou aanspreken,integendeel.Zeheeftdeneigingdeintakesnelafteronden.Wateen nareman,denktze.Maarzeherpaktzichenbegintvragentestellen.Natwintig minutenheeftzeeenheelanderbeeldvandezezorgvrager,zekentnuzijnverhaal enhijvindtdezeplek ‘misschienzoslechtnogniet’.

Professioneledistantieafstemmen

Hetcontacttussenjoualsverpleegkundigeendezorgvragerisvanprofessioneleaard. Dithoudtindatjijalsprofessionaljouwcommunicatieentakeninzettenbehoeve vanhetwelzijnvandezorgvrageréndatjijverantwoordelijkbentvoordeonderlinge zorgrelatie.Hetbetekentbijvoorbeelddatjijdegenebentdiehetgesprekaangaat wanneereenzorgvragernietgoedmeewerktinhetverlenenvandezorg,daarstem jevervolgensdezorgopaf.Jijbentervoordezorgvragerennietandersom.Indiezin iseenzorgrelatieongelijk.

Maaralsverpleegkundigezulje,vanuitjouwmens-zijn,ookemotioneelbetrokken rakenbijzorgvragers:hunsituatieraaktje,omwelkeredendanook.Datkomtdoordat jijeneenzorgvragerdichtbijelkaarkomen:jeraaktdeanderaan,vraagtnaardiens emotiesenhoortpersoonlijkeverhalen.Datbrengtintimiteitindezorgrelatieendat iswathetverpleegkundigvakvoorvelenmeerwaardegeeft.

Betrokkenheidindezorgrelatiegeeftmeerwaardeaanhetvakvanverpleegkundige, afstemmenvandejuisteprofessioneledistantieisdaarinbelangrijk.

Hetisvanbelangomhiereengoedebalansintevinden:hetpersoonlijkeaspectvan dezorgrelatieenerzijdsenjedaarinprofessioneelblijvenopstellenanderzijds.Dat wordtprofessioneledistantiegenoemd:deafstandtussenjouendezorgvragersteeds opnieuwaftastenenafstemmen,opzo’nmanierdathettengoedekomtaanhet welzijnvandezorgvrager.

Privéofprofessioneel?

CanMEDS-rol:ZorgverlenerenCommunicator

Yusufwerktalsverpleegkundigeindethuiszorg.Hijkomtregelmatigbijmevrouw Dijkstra,dieeenprogressievehersentumorheeft.Langzaamgaatzeachteruitenkrijgt zesteedsmeeruitvalsverschijnselen.Yusufheeftregelmatiggesprekkenmethaar overhetlevenendedood.DatdoetmevrouwDijkstragoed,zeisdaarvoorzodankbaar datzeYusufhethorlogevanhaaroverledenmanwilgeven.Ooknodigtzehemuit voorhaarlaatsteverjaardag.Yusuftwijfelt:ishetwelprofessioneelomhethorloge aantenemenenineigentijdnaardeverjaardagsvisitetegaan?Enstoothijhaarniet voorhethoofdalshijditweigert?

Efficiëntwerken

Verpleegkundigenkomenvaaktijdtekort,ermoetveelgebeurenindeurenvanhun dienst.Daaromishetbelangrijkomslimmetdietijdomtegaan.Efficiëntwerkenis danookeenonderdeelvanjeprofessionaliteit.Zogajebijvoorbeeldplanmatigte werk:jebedenktwatjetijdensjediensthetbestalseerstekuntdoen,watdaarna enzovoort.Enkomterietstussendoor,danweegjeafhoejejeplanningveranderten ofjemisschienookbeter ‘nee’ kuntzeggen.

Dezetipshelpenjeomefficiëntjewerktedoen(Rantyetal.,2020):

1.Maakeenplanningvanjetaken.

2.Stelprioriteitenenzeg ‘nee’ wanneerdatnodigis.

3.Houdopruiming:opjewerkplek,injewerkschema,mailboxenagenda.

4.Vermijduitstelgedrag,voerjetakenookuitwanneerjeergeenzininhebt.

5.Reflecteeropjemaniervanwerken:watdoejegoed(efficiënt)enwaarkunje verbeteringinaanbrengen?

6.Piekerniettelangengaaandeslag,hersenspinselszijndoorgaansnieteffectief.

Detijdnemenomefficiënttewerken

CanMEDS-rol:Organisator

HetisdrukopdeafdelingOrthopedie.Dezedaggaanenkelezorgvragersmetontslag, erkomennieuwevoorindeplaatseneenaantalmoetklaarwordengemaaktvoor eenoperatie.Sannehoorttijdensdeoverdrachtaanhetbeginvanhaardagdienst waterallemaalmoetgebeuren.Heteerstewatzedenkt,is:onee,datgaatnóóit lukken.Omgeentijdteverliezengaatzedirectaandeslag.Zerentvanhotnaarher, haastzichnaarelkezorgvragerdieopdebeldrukt,looptdeelsdeartsenvisitemee

engaatopverzoekvandeorthopeedmeenaareenfamiliegesprek. ‘Ditiseenchaos’, realiseertSannezich.Dusgaatzezittenomeenplanningtemakenvanalhaartaken, vraagtzeeenpaarcollega’sietsvanhaarovertenemenenzegtzetoch ‘nee’ ophet verzoekvandeorthopeed.Meteenstukmeerrustenoverzichtvervolgtzehaardienst.

Omgaanmetfouten

Bijwerkenhoorthetmakenvanfouten,datisonvermijdelijk.Maarhoemenselijkhet ookis:eenfoutmakenisnooitprettig,iedereenwil ‘hetgraaggoeddoen’.Doorop eengoedemanieromtegaanmetfouten,doordeverantwoordelijkheidtenemenen telatenziendatjeervanleert,toonjejeeenprofessioneelverpleegkundige (Hingstman,2022).

Erkeneengemaaktefout,maakdiebespreekbaarenzoeknaareenoplossing.

Wanneerjeeenfouthebtgemaakt,kunjehetbestzotewerkgaan:

1.Erkenjefout.

2.Vertelhetaananderen(leidinggevende,collega’s).Wachtdaarnietmee,maar doehetdirect.

3.Laatmerkendatjedesituatievervelendvindt.

4.Zoekactiefnaareenoplossing.

5.Analyseerwaterfoutgegaanisenhoejeditvoortaankuntvoorkomen.

6.Maak(voorzoverrelevant)officieelmeldingvandefout(incidentmelding)en volgdaarbijdeprocedurevandeorganisatie.

7.Voorkomherhaling.

Isdesituatieopgelostenafgehandeld,probeerdanookomhetlostelatenenjezelf defoutnietteveeloftelangkwalijktenemen.Wanneerjevanjezelfmaglerenvan zo’nsituatie,kunjeweervooruitkijken.

Directmeldenvaneenfout

CanMEDS-rol:ReflectieveEBP-professional HetwasdrukopdeafdelingOncologie,Sharonisblijdatzenaarhuiskan.Zehaalt haarfietsvanhetslotterwijlzededagnogeensoverdenkt.Dankrijgtzeopeenseen knoopinhaarmaag.Zerealiseertzichdatzebijeenvandezorgvragerseen neus-maagsondeheeftingebracht,maardatzeinallehaastisvergetenomte controlerenofdesondegoedzit.Snelbedenktze:watishetrisico,watkaniknuhet bestdoen?Danzetzehaarfietsgauwweeropslotenhaastzichterugnaardeafdeling. Daarlichtzehaarcollega’svandeavonddienstenhaarleidinggevendein.Daarna neemtzedetijdomeenincidentmeldingintevullen.Zevindtzichzelfontzettend stomenschaamtzich.Haarleidinggevendelaathaarwetendatzo’nfoutinderdaad ernstigegevolgenhadkunnenhebben,maardatSharongoedheeftgehandelddoor directdefouttemelden.

Eenlevenlangleren

Dehoudingvaneenprofessionalisopenenlerend.Datisindezorgeennoodzaak, geziendeontwikkelingendieelkaarinhoogtempoopvolgenendenieuweinzichten dieuitonderzoekenvoortkomen.

Lerengebeurtdagelijks,alsjeeroogvoorhebt.Jekuntlerenopverschillendeniveaus enmanieren:

1.doortereflecterenopsituaties

2.dooranderenalsrolmodeltezien(wathebbenanderenwaarjijgraag ‘ietsvan zouwillenhebben’?)

3.doorfeedbacktevragenvandemensenmetwiejewerkt(collega’smaarook zorgvragers)

4.doordeeltenemenaanintervisiebijeenkomstenofmoreleberaden,ofdezete organiseren

5.doordeeltenemenaanklinischelessen,workshopsofcongressen

6.doorvakliteratuurtelezenenberichtgevingoverthema’sdiespelenindezorg

7.dooraanvullendeopleidingentevolgen,inlijnmetjouwtoekomstplannen.

Doorderegietenemenopjeeigenleerproceswordjenietalleeneenbetere,maar ookeengelukkigereprofessional.Wanteenbasisbehoeftevandemensis zelfontplooiing(Bobbinketal.,2006).Wachtdaaromniettotjeietsaangebodenkrijgt, maarmerkdeleermomentenopenneemzelfhetinitiatieftothetvolgenvaneen training,hetorganiserenvanintervisiebijeenkomstenofhetvragenvanfeedback. Eengoedeprofessionalisnooituitgeleerd.

Blijvenlerenessentieelvoordekwaliteitvanzorg

‘Deoverheid,onderzoekersenpraktijkzijnheterovereens:blijvendlerenenverbeteren isvoorzorgmedewerkersessentieelomgoedekwaliteitvanzorgtekunnenleveren.’ (Hamersveldetal.,2021)

Na25jaarweernieuwedingenleren

CanMEDS-rol:ReflectieveEBP-professionalenGezondheidsbevorderaar Nancywerktal25jaaralsverpleegkundigeindegehandicaptenzorg.Zehoudtvan haarwerkmetdezorgvragers,hetkosthaarweinigmoeite.Maarsteedsvakerstelt zezichzelfdevraag:blijfikmijnwerkgrotendeelsopdeautomatischepilootdoenof wiliknogietsnieuwsleren?Zebedenktwaarhaarinteresseligt,enmethaar leidinggevendebespreektzewaarbinnendeorganisatiebehoefteaanis.Samen komenzetotdeconclusiedaterophetgebiedvanintimiteitengrensoverschrijdend gedragveelvragenleven,terwijlermaarweinigkennisbeschikbaaris.Zesprekenaf datNancydaareencursusingaatvolgenendaarnadezethema’salsaandachtsgebied krijgt.

Wathetoplevert

Wanneerjealsverpleegkundigelaatzieneenprofessionaltezijndoorallegenoemde aspectentoetepassen,zaldathetvolgendeeffecthebben:

1.Jekrijgthetvertrouwenvanleidinggevende,collega’s,zorgvragersennaasten. Zijwetendatzedezorgaanjoukunnenoverlaten.

2.Collega’szullenjouomraadvragenofbetrekkenbijwerkgroepen.

3. Jedraagtbijaaneenpositiefbeeldoverdeverpleegkundigezorginhetalgemeen endezorgorganisatiewaarjijwerktinhetbijzonder.

4.Jedientalsrolmodelvoorcollega’s;zijzienhoejijjealsprofessionalopstelten zezullenjoudaarinalsvoorbeeldnemen.

stimuleren

Deprofessionelehoudingsaspectendiejealsverpleegkundigemoetlatenzien, ontwikkeljegaandewegenzewordennaverloopvantijdeenautomatisme.Toch gebeurthetsomsdatbepaaldeonderdelenvanhetprofessionelegedragminder aandachtkrijgenenwatslordigwordentoegepast.Daaromishetbelangrijkomelkaar alscollega’sscherptehoudenopiedersprofessionaliteit.

Terugkerendthema

Bespreekregelmatigeenoftweeprofessionelehoudingsaspectenmetelkaar.Zorg bijvoorbeelddatditelkemaandeenkeeropdeagendavanhetteamoverlegstaat. Zokomenbinneneenjaarallehoudingsaspectenminimaaléénkeeraanbod.Ook kanelkjaardevoortgangvaneenhoudingsaspectwordengeëvalueerd:hoewashet vorigjaarenhoezijnwedaaringegroeid(ofjuistniet)?

Organiserenvanintervisie

Somsloopjetegeneenprobleemofvraagstukaan,ietswaarjezelfnietuitkomten waarjejecollega’sbijwiltbetrekken.Danisheteengoedekeuzeomintervisiete organiseren.

Tijdenseenintervisiebijeenkomstzitjemetgelijkwaardigen(collega’sofvakgenoten) bijelkaarenlegteenvandedeelnemerseensituatievoor.Datkaneensituatiezijn waariniemandzelfeenprobleemervaartofwaarneemt,maarhetkanookeen succesmomentzijndatiemandwildelen,omdaardeanderenmeeteinspireren.Altijd wordtdesituatiegezamenlijkgeanalyseerdvolgenseenvastestructuur,waarbijeen vandedeelnemershetgesprekbegeleidt.Intervisiekanzoeeninstrumentzijndatde deelnemerskanhelpenomtegroeieninhunprofessionaliteit.

Gevenvanfeedback

Signaleerjebijeencollegagedragdatinjouwoptieknietprofessioneelis?Geefdie persoondanopbouwende,helpendefeedback.Datkanspannendzijn,omdatjede andernietwiltkwetsenendesamenwerkingsrelatiegoedwilthouden.Realiseerje dan:jijhebtalsverpleegkundigederolvankwaliteitsverbeteraar.Vanuitdierolheb jedetaakomdekwaliteitvanzorgteverbeteren,onderanderedoorcollega’ste wijzenopmogelijkeverbetering.Ookhelpjeeencollegazichverderteontwikkelen.

Pashierbijderegelsvoorhetgevenvanfeedbacktoe:vertelwatjewaarneemt,wat jedaarbijdenktenvoeltenhoehetvolgensjouookopeenanderemanierzoukunnen.

Coachenopprofessionaliteit

Nogeenstapverderdanhetgevenvanfeedbackisiemandcoachenomzijnofhaar professionaliteitverderteontwikkelen.Alsverpleegkundigekunjebijvoorbeeldeen stagiairecoachen,eennieuwecollegaofeencollegadieeenhulpvraagheeftwaar hetgaatomprofessionelehoudingsaspecten.

Coachingbegintbijeenhulpvraagofhetsignalerenvanietswatbeterkan.Zokunjij aangewezenwordenalsbegeleidervaneenstagiaireofnieuwemedewerker.Vanaf datmomentgaanjulliesameneentrajectin,waarinjijhemofhaarcoachtinhet toepassenvanprofessioneelgedrag.Maarjekuntooksignalerendateencollega(nog) nietzobedrevenisinbijvoorbeeldefficiëntwerken.Wanneerjijdiepersoondaarop feedbackgeeft,kunjeaanbiedenhemofhaartecoachenopdezevaardigheid.In beidesituatiesbiedjijdeanderdemogelijkheidomdeeigenprofessionaliteitverder teontwikkelen.

Wanneerjeiemandcoacht,doorloopjedevolgendestappen:

1.Bepaalsamenhetdoelvandecoaching:watmoetdeanderkunnenenwanneer?

2.Maakafsprakenhoejijhem/haarcoacht:waargajeopletten,hoekoppeljejouw bevindingenterug,hoevaakhebbenjullieoverlegoverdevoortgang?

3.Tijdensdecoachingsmomenten:

a.Maakeeninschattingvanwatdeanderalweetenkan.

b.Leguithoedeanderietshetbestkanaanpakken,afgestemdopdienskennis envaardigheid.

c.Wisseldaaroveruit.

d.Laatdiegenedevaardigheidtoepassen(neemhetnietover).

e.Geefdaarfeedbackop.

4.Herhaaldittotdatdeanderhetdoelheeftbehaald.

5.Evalueersamen:inhoeverrevoeltdeanderzichgegroeidinprofessionaliteit, hoezorgthij/zijdatdevaardigheidup-to-dateblijft,hoehebbenjulliebeidede coachingervaren?

Dooriemandopeengoedemaniertecoachen,laatjenietalleendeandergroeien, maarontwikkeljeookjeeigenprofessionaliteit.

12.4Kritischeberoepssituatie

Zorgvrager

MeneerDrijver(84)woontinhetplattelandsdorpwaarhijisopgegroeidenaltijdheeft gewoond.Hijspreektvooralindialectenistotaanzijnpensioenlandarbeidergeweest bijdeboerenindeomgeving.

VanwegeeenCVAheeftmeneerDrijverhulpnodigbijdeADL.Ookishijeenjaargeleden geopereerdaaneencoloncarcinoom,waardoorhijeenstomaheeft.Dagelijkskomen medewerkersvandethuiszorgomhemtehelpenbijdeADLenstomazorg.Meneer hechtergaanzijnwoonplekenisblijmetdezorgdiehijontvangt.

Casus

OliviawerktaljarenbijdethuiszorgenisdanookbekendmetmeneerDrijver.Vandaag looptSandramethaarmee,eennieuwecollegadieingewerktmoetworden.Sandra werktevoorheenopeenwoongroepmetmensenmeteenverstandelijkebeperking.

Wanneerbeideverpleegkundigenindewoningvanmeneerarriveren,verteltOlivia hemdatSandravandaagmethaarmeeloopt.Zevraagtofhetgoedisdatdezenieuwe collegameneervandaaghelptbijhetdouchenenmetdestomazorg.MeneerDrijver knikt: ‘Jahoor,prima.’

DanvaltOliviaietsop:Sandradraagttweeringen.Hetprotocolschrijftvoordatde verpleegkundigengeenarmbanden,ringenoflangeoorbellenmogendragentijdens dezorg.DusgebaartOlivia,zonderdatmeneerhetopmerkt,datSandraderingen nogevenafmoetdoen.Maardieschudthaarhoofd: ‘Datzijnmijntrouwringende ringvanmijnoverledenmoeder,diedoeiknooitaf.’ MeneerDrijverkijktop: ‘Watzegt u?’ Sandra: ‘O,niks.’

WanneerSandrameneerindeslaapkamerhelptbijdestomazorg,hoortOliviahaar zeggen: ‘Hetisnogalwatomhierzoalleentewonen,hè?Hetismisschienbeter wanneeruoptermijnverhuistnaareenzorgcentrum.Ikweetnogweleengoed zorgcentrumindebuurt.Ukuntmetuwzorgzwaartepakketvastweleenindicatie krijgenbijhetzorgkantoor.Zullenwijdatvooruregelen?’

Oliviahoortmeneerwatmompelen.WanneerhaarnieuwecollegaenmeneerDrijver weerindewoonkamerkomen,merktzedathijopeenswatstilis.Hetkopjekoffiedat hijvoorheenaltijdaanbood,blijftachterwege.

Dilemma

Oliviazitineendilemma:zesignaleertmeerdereaspectendiezeaanSandraniet professioneelvindt.

1. GeeftOliviaditdirectterugaanSandra?Oliviawilhaarnietafschrikken.Wanneer Sandra(dieinhaarproeftijdzit)besluitnaareenanderewerkgevertegaan,wordt hetpersoneelsgebrekbinnenhunorganisatienóggroter.Zewilookgraagde onderlingewerkrelatiemetSandragoedhouden.

2.StaptOliviaeerstnaarhaarteamleideromaantegevenhoezeSandraals professionalziet?Zevindtweldathaarteamleiderhiervanopdehoogtemoet zijneneenbeslissingmoetnemen.Uiteindelijkisgoedezorghetbelangrijkst.

12.5Begrippen

Arbeidsethos

Demotivatiedieiemandvoeltomzijn/haarwerkopeengoede,professionelemanier tedoen.

Professionaliteit

Watiemandvanuiteenberoepaanvakkennis,waardenennormenuitdraagtenwat waarneembaarisvoordeander.

Professioneledistantie

Degepasteafstandtusseneenprofessionaleneenzorgvrager,cliëntofklant.

Socialisatie

Watiemandmeekrijgtvanuitdeopvoedingenomgevingenwatdaarmee(mede)de persoonlijkheidvormt.

Verantwoordelijkheidnemen

Deverplichtingaangaanomtakenopeengoedemaniertelatenverlopenende gevolgendragenvanderesultaten.

THEMA13 FEEDBACK

Inhoudthema

• Feedbackofkritiek

• Feedbackgeven

• Feedbackontvangen

• Professioneleenpersoonlijkeontwikkelingdoorfeedback

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

Jijbentbezigomverpleegkundigeteworden – eengoedeverpleegkundige,natuurlijk. Jezultallesdanookgraaggoedwillendoen:datwatjeaankennisenvaardigheden laatzientijdensdestudieendemanierwaaropjejouwtakentijdensjestagesuitvoert. Tegelijkertijdzitjeookineenleerproces.Jekuntnietallesperfectdoen,hoegraag jedatmisschienookzouwillen.Ditgeldtoverigensnietalleenvoorstudentenen stagiaires,maarookvoorervarenverpleegkundigen.Wantinditvakblijfjeeenleven langleren,jekuntjekennisaltijduitbreidenenjevaardighedenverbeteren.Een belangrijkemanieromteblijvenleren – endiegoedeverpleegkundigeteworden – is hetontvangenengevenvan feedback.

Foutenmaaktiedereen.Maarhetisdanbelangrijkomheldertekrijgenhoeiets –gedrag,houdingofeenhandeling – kanwordenverbeterd.Daardraaithetombijhet gevenenontvangenvanfeedback.

13.1Feedbackofkritiek

Waarwordtgewerkt,kanhetgebeurendatdingenmindergoedverlopenofzelfs misgaan.Datisvervelend,maartegelijkertijdookeenleermoment.Somsisdegene dieeenfoutmaakt,ofietsdoetdatwellichtmindergepastis,zichdaarnietaltijdvan bewust.Alscollega’sindezorgzijnjulliedanookelkaarsorenenogeninhetstreven debestmogelijkezorgteleveren.Jelaatziencollegiaalenprofessioneeltezijn wanneerjeeencollegafeedbackgeeftopgedragdatinjouwogenandersofbeter zoukunnen.

Tenonrechtewordtfeedbacknogaleensverwardmetkritiek.Daaromvindenmensen hetsomsspannendomfeedbacktegevenenvervelendomfeedbacktekrijgen. Feedbackenkritiekkomenbeidevooropdewerkvloer,maarhetzijnabsoluuttwee verschillendefenomenen.

Kritiek

Wiekritiekgeeftopiemandsgedrag,keurtdaarmee(delenvan)hetgedragaf.De anderkrijgtdeboodschap ‘jedoethetnietgoed(genoeg)’ of ‘jebentnietgoed (genoeg)’.Inkritiekziteennegatiefoordeelenkritiekheeftdaarmeealtijdeen negatievelading.Dekansopweerstand,verdedigingofangstbijdeontvangerisdan ookgroot.Dekansdatdeontvangerdaadwerkelijkzijnofhaargedragaanpast,is meestalnietgroot.Datisandersbijfeedback.

Feedback

Geefjeiemandfeedback,dangeefjediegenealleenjouweigen(subjectieve)beleving terugopbasisvanwatjijhebtwaargenomen.Deboodschapdiejeuitdraagt,is: ‘Wat jijdeedwas … Datvondik … Misschienzouje …,maardiekeusisaanjou.’ De ontvangerwordtopdezemaniernietpersoonlijkaangevallenenbehoudtde

keuzevrijheidomaldannietietsmetdefeedbacktedoen.Dekansdatditopeen goedemanierbijdeontvangeraankomtentotveranderingleidt,isvelemalengroter danwanneerhetindevormvankritiekisgegoten.

Feedbackisnietaltijdnegatiefgeladen,zoalskritiek.Feedbackkanookpositiefzijn, bijvoorbeeldwanneerjeiemandverteltwatjewaardeertaanwathij/zijdoet,waarom enhoedatopjouoverkomt.Eenandergrootverschilmetkritiekisdatfeedbacktot doelheeftomiemandinzichttegevenindiensgedrag.Jehelptdeanderalshetware zichzelfverderteontwikkelen.Jegeeft ‘voeding’ aandieontwikkeling;datisde feed inhetbegripfeedback.

Feedbackwordt verbaal gegeven,maarjekuntdie non-verbaal ondersteunen.Je kuntiemandletterlijkzeggenhoegedragopjouoverkomt.Bijvoorbeeld: ‘Jezeitegen mevrouwDeVriesdatzemaarevenmoestwachten.Ikkanmevoorstellendatze daarvanschrok.Jezoueenvolgendekeerietsanderewoordenkunnengebruiken, zoals …’ Diefeedbackkunjenon-verbaalkrachtbijzettendoorbijvoorbeeldje wenkbrauwenoptetrekken,bijnaongemerkttezuchtenofjehoofdteschudden. Somsgebeurtditonbewust,maarditkanbijdeandersterkerbinnenkomendande woordendiejeuitspreekt.Indienon-verbalefeedbackkaneen(negatief)oordeel zitten,dushetisbelangrijkjehierbewustvantezijn.

Voorbeeldenvanmomentenwaaropfeedbackgegevenkanwordeninhet verpleegkundigvak:

• Eencollegawerktnietvolgensprotocol.

• Jouwteamleiderheeftaleenaantalmalendeteamvergaderingnietvoorbereid.

• Eencollegaheefthaarnekuitgestokenvoorbeterearbeidsvoorwaarden.

• Eencollegalaatzichindepersoneelskamernegatiefuitovereenpaarandere collega’s.

• Eenartsbrengtslechtnieuwsnogalkortafenplompverloren.Jezietdatde zorgvragerontredderdachterblijft.

Uiteraardisdezelijstlangnietcompleet,devoorbeeldenzijneindeloos.

Indepraktijk(1)

Yorickwerktalsverpleegkundigeineenverpleeghuis.Hijheefthettijdensde ochtenddienst,diealtijdergdrukis,eenseenkeerandersaangepakt.Inplaatsvan allezorgvragersinsneltreinvaartgereedtemakenvoordedagvroeghijelkezorgvrager afzonderlijkwanneerzewildenbeginnenmethunochtendritueel.Zowildedeeen om7:30uuralhaarmedicatieenwondzorg,terwijldeandertot10:00uurwildeblijven liggen.Hetresultaat:eenbeterespreidingvandewerkzaamhedenéntevreden zorgvragers.

Decollega’svanYorickreagerenwisselend: ‘WaaromligtmevrouwWortelboernog inhaarbed?Jebentnogalonhandigbezig,zieik.Ikzouhetmorgenmaarweernet zodoenalsaltijd.Numoetenwijstraksnogmensenuitbedgaanhalen.Ditwerkt niet.’ EenanderkomtnaastYorickstaan: ‘Goh,watverrassend.Ikzieeenpaarheel tevredengezichtenbijonzecliënten.Wasdatjouwideeomhetzotedoen?’

Inhoudenbetrekkingsniveau

Indeboodschapdieiemanduitdraagt,spelenvaaktweeaspecteneenrol:de inhoud enhet betrekkingsniveau.Deinhoudisdefeitelijkebetekenisvandewoordendie wordengeuit(‘IkziedatjehetstomazakjevanmeneerValdéshebtvervangen’).Maar dieboodschapkanookmeteenbepaaldegezichtsuitdrukkingof intonatie (gebruik vantoonhoogte)wordengebracht,waardoordeinhoudopeenbepaaldemanierkan overkomenbijdeontvanger.Ditwordthetbetrekkingsniveaugenoemd.Deinvloed vandezenon-verbaleondersteuningkangrootzijn,omdatdezeweergeeftwater onderdeoppervlakteleeft.Datkanopgekropteirritatiezijn(verbetenenmeteen donkereblik: ‘Ikhadjegevraagdnogeventewachtenmetdatstomazakje’)ofangst omderelatietebeschadigen(‘Ikhadjegeloofikgevraagdomdatstomazakjete vervangenwanneerikerbijwas,maarikkanmevergisthebben,hoor’).Inbeide gevallenisdeboodschapgekleurddoorwateraanonuitgesprokengevoelensspeelt.

Hetbetrekkingsniveaukomtveelvuldigvoorwanneererkritiekwordtgeleverd.Bij constructieve – opbouwendeenhelpende – feedbackspeeltditfenomeennietofveel mindereenrol.

Spannend

Goedefeedbackkunnengevenenontvangenisonmisbaarvooreenprofessionele verpleegkundige.Tegelijkertijdkanhetookheelspannendzijn.Jekuntbijvoorbeeld bangzijndeandertekwetsendoordiegenetelatenwetenwatjijnietgoedvondgaan. Ofjebentbangjullieonderlingerelatietebeschadigen.Geefjedeanderietspositiefs terug,danwiljenietdeindrukwekkennietkritischtezijn.Maarookhetontvangen vanfeedbackkanspannendzijn:krijgjijtehorendatietsbeterhadgekund,danzou jekunnendenken:ikbennietgoedgenoeg,of:noujazeg!Datzijnheelnatuurlijke reacties,wantkritiekoffeedbackopwatbeterhadgekund,veroorzaakteen stressreactieinhetlichaam(Streumer,2023).Daardoorkanangstofboosheideen logischeeerstereactiezijn.

Krijgjedaarentegeneencompliment,dankandeneigingontstaanomdatte bagatelliseren,omjouwaandeelkleinertemaken(‘o,datsteldenietzoveelvoor, hoor’).Wanneerjedevaardigheidbezitomfeedbackopeenconstructievemanierte ontvangen,zalditnietzosnel(meer)gebeuren.

Hoespannendhetookkanzijn,feedbackgevenenontvangenhoortbijjouwvakals verpleegkundige.Wantgoede,constructievefeedbackhelptiemandaltijdverder wanneerdiepersoonervooropenstaat.Sterkernog:geenfeedbackgevenop momentendatjesignaleertdatiemandstekenlaatvallen,ofgedragvertoontdat anderenindewegkanzitten,ishettegenovergesteldevancollegiaalenprofessioneel gedrag.Jeontneemtdeanderdaneenkansomtegroeienendekwaliteitvanzorg ensamenwerkingteverbeteren.Constructievefeedbackkaniemandinbeweging brengen.

13.2Feedbackgeven

Hetgevenvanfeedbackisnooit objectief,hetzegtallesoverjoualsfeedbackgever. Wantjijverteltdeanderietsover jouw waarneming(‘ikzagdatje …’), jouw gedachten (‘toendachtik:goh …’)en jouw gevoel(‘… endaarvoeldeikmewatongemakkelijk bij’).Jeschuiftjeeigenbelevingswereldenwaardenalshetwareevennaarvoren, meerdandatjedeandermeteenbestraffendevingerterechtwijst.Desondanksishet ietswatjebelangrijkgenoegvindt – voordeander,jezelfofvoordeomgeving – om uittespreken.Daarmeelaatjezienaandachttehebbenvoorhetgroeiprocesvande ander,voordekwaliteitvanjullieonderlingerelatieenvoordekwaliteitvandezorg (Hingstman,2022).

Wiljegoede,constructievefeedbackgeven,danpasjedezeregelsachtereenvolgens toe:

1.Geefalleenfeedbackop gedragdatdeanderkanveranderen.Alsjefeedback geeftopietswatdeandernietkanbeïnvloeden,werktditalleenmaarweerstand enpijnindehand.

2.Geefdefeedbackrelatief kortna hetdoorjouwaargenomengedrag.Wanneer hetnog ‘vers’ is,komthethetbestover.

3.Formuleersteedsvanuitde ik-vorm.

4.Geefdefeedbackopeen gepastmoment (nietsnelgehaasttussende werkzaamhedendoor,wantdeandermoetdefeedbackkunnenverwerken)en een gepasteplek (bijvoorkeurineeneen-op-eensituatieomdekwetsbaarheid vandeandertenopzichtevananderenniettevergroten).

5. Beschrijfhetgedrag datjehebtwaargenomen(‘ikzagdat …’).Gebruikhierbij concretetermen,zodatvoordeanderduidelijkiswatjebedoelt.

6.Vertelwat jouwgedachten warenbijhetwaargenomengedrag(‘ikdacht: …’).

7.Vertelvervolgenswat jouwbeleving daarbijwas(‘daarschrokikvan’).Wees daarbijeerlijkenhelder.

8.Ga – wanneerdesituatiezichdaarvoorleent – dedialoog aan,vraagnaarde redenenvanhetgedrag.Doeditmetopenvragen(‘kunjeuitleggenwaaromje …?’).Hierintoonjejouwinteresseindebeweegredenenvandeander.

9.Laatdanwetenwat jouwwens is(‘ikzouhetfijnvindenwanneer …’, ‘ikzouhet jegunnendatjewatmeer …’, ‘hetheefteenheelandereffectwanneerje …’). Weeshierinconcreet.

10.Geefdeanderde ruimteomhieroptereageren,eventueelopbasisvaneen aanmoedigendevraag(‘hoekijkjijhiertegenaan?’, ‘hoehebjijdatervaren?’, ‘hoeishetwanneerikdatzozeg?’).

11.Wanneerdeanderaangeeftietstewillenverandereninhetgedrag,vraagdanof jedaarbijkunthelpen,enzojaopwelkemanier.Daarmeelaatjemerkendatje graagsamenmetdeandertoteenoplossingwiltkomen.

12. Bedankdeander voorhetluisteren.

Indepraktijk(2)

Hannekewerktalsteamleiderineenverpleeghuis.Dieochtendheefthaarteamlid Yorickhetovereenheelandereboeggegooid:hijheeftnietstandaardineenrazend tempoallezorgvragersvoordekoffievan10uurgeholpenmethunochtendritueel, maarmetiederafzonderlijkoverlegd.Hannekeisverbaasdwanneerzemerktdat sommigezorgvragersnoginbedliggenterwijlanderetevredenenwelaanhetontbijt zitten.

ZestaptopYorickafenneemthemevenmeenaardepersoneelskamer: ‘Ikwas verbaasdtoenikvanochtendopdeafdelingkwam.Ikzageenaantalcliëntendienog nietwarengeholpen,maarookeenpaarheeltevredengezichten.Ikdachteerst:wat ishieraandehand?,maarikmeendeookteziendatjehieroverhebtnagedacht.Wat wasjouwideeachterdezeanderewerkwijze?’

Yorick: ‘Ikvondheteigenlijkzoraardatalonzecliëntenvoor10uurklaarmoetenzijn omdatdanonzekoffiepauzebegint.Sommigemensenwillengewoonuitslapen, waaromkondenzedatvroegerthuiswelenhierniet?’

Hanneke: ‘Datiseenheelgoedegedachte,jijdenktvanuitdezorgvrager.Wijals zorgmedewerkershebbennatuurlijkonswerkplan,maarmisschienverliezenwede aandachtvoorhetindividudaarmeewatuithetoog.Maarrealiseerjeweldatje vanochtendopeigenhoutjeenzonderoverlegmetmijhebtgehandeld.Ikvindhet fijnwanneerjemijeenvolgendekeerhierwelinbetrekt.’

Yorick: ‘Daarbenikinderdaadmisschienwattevoortvarendingeweest,excuus.’

Hanneke: ‘Dankje,excusesgeaccepteerd.’

TrainTool

Opwelkewijzegeefjeiemandfeedback,daarmeeoefenjeinTrainTool.Daarstaan kortefilmpjesvoorjeklaarwaarjijopreageertinderolvanprofessional.Tijdenshet rollenspelspreekjeeenpersoonaanopzijngedragenhanteerjederegelsdiegelden voorfeedbackgeven.

13.3Feedbackontvangen

Feedbackontvangenisnetzogoedeenbelangrijkevaardigheidalshetgevenvan feedback. ‘Ontvangen’ lijktmisschieneenpassievebezigheid,maardatishet allerminst.Wanneerjeookdevaardigheidvanfeedbackontvangenbeheerst,kunje vanveelsituatiesleermomentenmaken.Dathelptjeinbelangrijkemateomuitte groeientoteengoede,professioneleverpleegkundige.

Ookalishetoptevattenalseenwaardevolleermoment,wanneerjezelffeedback vaneenanderkrijgt,kandatbestevenmoeilijkzijn.Zekerwanneerhetgaatomiets waarjeonzekeroverbentofomietswatjealheellangprobeertteveranderen,maar watmaarsteedsnietlukt.Daarnaastishetnietgezegddatdeanderookderegels voorhetgevenvanfeedbackinachtneemt,waardoorhetmogelijkandersoverkomt danbedoeld.

Omfeedbackdiejekrijgtvoorjouvanwaardetemaken,doorloopjedevolgende stappen(Hingstman,2022):

1. Luister naarwatdeanderzegt,naardeinhoudennaardetoonwaarophetwordt gezegd.

2.Probeeropbasisdaarvante achterhalen:gaathethieromwatdeanderzegt (inhoud)ofiserietsandersaandehand(opbetrekkingsniveau)?

3. Vraagbijtwijfel hieropdoor(‘ikhoorjezeggen ,maarikhoorookirritatie,klopt dat?’).

4.Gaathetomgedragdatjijkuntveranderenenomietswatjeherkent?Vraag eventueelverduidelijkingwanneerietsnogniethelemaalduidelijkis.Probeer hetplaatjeheldertekrijgen(‘jezegtdatik …,kunjeuitleggenwatjedaarprecies vervelendaanvindt?’).

5. Bedankdeander voorhetgevenvandefeedback.

6.Stavervolgens stilbijwatjevindt vandefeedback:herkenjehet?Ishetietswat jezouwillenaanpassen?Inwiensbelangisdit?

7.Laatdeanderwetenofjeietsmetdiensfeedback gaatdoen enzoja,wat.Maak hiereventueelafsprakenover.

8.Alsjedefeedbackindepraktijkgaattoepassen: koppelterug aande feedbackgeverhoeditisgegaan.Ditgeeftdewaardeaanvandiensgegeven reactie.

Indepraktijk(3)

Yorick(verpleegkundigeineenverpleeghuis)krijgtvanzijnteamleiderHanneke feedbackopzijnanderewerkwijzetijdensdeochtenddienst.Wanneerzehem meeneemtnaardepersoneelskamer,schrikthijevenendenkt:hebikietsfoutgedaan?

MaarinplaatsdaarvanvraagtHannekehemnaarderedenenvanzijnkeuze.Yorick isblijdathemnaarhet ‘waarom’ vanzijnhandelenwordtgevraagdenzegt: ‘Ikvond heteigenlijkzoraardatalonzecliëntenvoor10uurklaarmoetenzijnomdatdanonze koffiepauzebegint.Sommigemensenwillengewoonuitslapen,waaromkondenze datvroegerthuiswelenhierniet?’

HannekecomplimenteertYorickmetdezedenkwijze,maargeefthemookmeedat zeeenvolgendekeergraagbijzulkewijzigingenwordtbetrokken.Yorick: ‘Daarben ikinderdaadmisschienwattevoortvarendingeweest,excuus.Hoewiljedatikhet voortaandoe?’ Hanneke: ‘Ikvindhetprettigwanneerjemebeltofbijmebinnenloopt omjeideeënvoorteleggen.Dankunnenwesamenzienwatwedaarmeekunnen.’

Yorickstaatevenstilbijdezewoorden,iskortgeschrokkenvandeterechtwijzing, maarvindteigenlijkookdatzijnleidinggevendewelgelijkheeft.Hanneke: ‘Maar ondertussenwilikjeookvragenommeetedenkenhoewedatochtendritueel structureelanderskunnenaanpakken.’

Yorick: ‘Graag!’

360-gradenfeedback

Eenanderemanieromfeedbacktekrijgen,isdoormiddelvan 360-gradenfeedback. Daarbijvraagjefeedbackaanmeerderemenseninjeomgeving.Ditishetmeest waardevolwanneerjedaarvoormensenvraagtdieopverschillendemanierenmet jouverbondenzijn,wantdankrijgjeeenzocompleetmogelijkbeeld(360graden)van jezelf.Inverschillendesituatieslaatjeimmersverschillendekantenvanjezelfzien: bijjemedestudenten,thuisbijjepartnerofjefamilie,tijdensjestagebijjebegeleider, ophetwerkbijjeleidinggevendeencollega’s.Zijmakenjouallemaalopeenandere maniermeeenzeervarenjouophuneigen(subjectieve)manier.Doorverschillende mensentevragenhoezejouopspecifiekeaspectenervaren,krijgjeeencompleter beeldvanjezelf.Jekuntuitdezevormvanfeedbackveelherkenningspuntenhalen, maarookaspectenvanjezelfwaarvanjejenoghelemaalnietbewustwas.

360-gradenfeedbackvraagjeactief,dooriedereendiejebenadertdezelfdevragenlijst voorteleggen.Deantwoordenopdezevragenvullendemensenophuneigenmoment in.Datdoenzenietinjouwbijzijn,wantzokrijgjedeeerlijksteantwoorden.Die vragenlijstkunjezelfopstellen,metvragenoverdeaspectenvanjezelfwaarnaarje

benieuwdbentenwaarinjejegraagverderwiltontwikkelen.Maarindepraktijkkomt hetookvoordatjeeenvragenlijstkrijgt – bijvoorbeeldvanjeleidinggevende – om voorteleggenaandirectecollega’s.Zokrijgtjeleidinggevendeeencompleetbeeld vanjouenjefunctioneren.Datkanbijvoorbeelddebasiszijnvoorjouw functioneringsgesprekofjaargesprek.

13.4Professioneleenpersoonlijkeontwikkeling

Debasisvoorverbetering

Wanneerjewerktalsverpleegkundige,zijnhetgevenenontvangenvanfeedback belangrijkevoorwaardenvoorverbetering:verbeteringvandeindividuelevaardigheden vanjouofeencollega,(daarmee)verbeteringvandekwaliteitvanzorg,meerbegrip voorelkaaren(daardoor)verbeteringvandeonderlingecollegialerelatie.Dooreerlijke enconstructievefeedbacktegevenendezeopeengoedemanierteontvangen,halen julliehetbesteinelkaarnaarboven.

Verbeter-enpositievefeedback

Verbeterfeedback – wanneerjereageertopietswateenanderinjouwogenbeter kandoen – werktvolgensonderzoekers(Feedbackgeven,2012)hetbestbijmensen dievanzichzelfvindendatzeveelwetenovereenbepaaldonderwerp.Jemagervan uitgaandatzijnógmeerwillenwetenovereenonderwerpofnógbeterwillenworden ineenvaardigheid.Datkanmetbehulpvanjouwfeedback.

Positievefeedback – iemandbevestigeninkennisofvaardigheid – werktbeterbij beginnersineenbepaaldvakgebied.Omdatzijonzekerkunnenzijn(‘doeikhetwel goed?’, ‘klopthetwelwatikzeg?’)stimuleerthethenjuistomdoortegaanennietop tegevenwanneerzepositievefeedbackontvangen.

Veiligecultuur

Maaromeerlijkefeedbacktekúnnengevenishetnoodzakelijkdatereenveilige cultuurheerstbinnenhetteam:dusdatjejevrijvoeltomtekunnenzeggenwatje wilt,datjeweetdaternaarjewordtgeluisterdeneropeenserieuzemaniermetjouw reactiewordtomgegaan.Datisnietinelkteamhetgeval.Wanneerjedatsignaleert, ishetaanteradenomdeveiligheidterspraketebrengenineenteamoverlegofmet jeleidinggevende – hoespannenddatmisschienookis.Wanneerjedaarbijderegels voorhetgevenvanfeedbackhanteert,isdekansgrootdater(uiteindelijk)ietsmee wordtgedaan.Iniedergevalgetuigthetvanjouwprofessionaliteitenwilom verbeteringnatestreven.

Zichtopjezelf:hetJohari-venster

Hoeontwikkelenjijenjecollega’szichnuoptimaaldoormiddelvan – gegevenof verkregen – feedback?Datdoejedoorevenafstandtenemenvandesituatieente reflecterenopwatergebeurt.HetJohari-vensterhelptjedaarbij.HetJohari-venster isontwikkelddoorJosephLuftenHarryIngham;debeginlettersvanhunnamen vormensamenhetwoordJohari.Hunmodelhelptmensenzichzelfbeterteleren kennen.Hetzieteralsvolgtuit.

Johari-venster.

Jezoudezevlakkentezamen – hetvenster – kunnenbeschouwenalsjouw persoonlijkheid:wiejebent,hoejedenkt,hoejejevoeltenhoejejegedraagt.Een deeldaarvankenjezelfdoorendoor,netals(sommige)anderemensen.Maarniet allesvanwatofwiejebent,isvooriedereenzichtbaar;anderenziennietalleaspecten vanjouwpersoonlijkheid.Maarandersomzijnerookaspectendiezijwelzien,maar waarvanjijjenietbewustbent.Doorelkaarvanfeedbacktevoorzien,kunjedeomvang vandevlakkeninditvenstervergrotenofverkleinen.EenuitlegvanhetJohari-venster maaktditinzichtelijk.

Opengebied – de ‘arena’

Inhetopengebiedbevindenzichdekenmerkenvanjepersoonlijkheiddiejevanjezelf kentendieookmerkbaarenzichtbaarzijnvooranderen. ‘Jebenteenopenboek’, zullenanderenzeggenoverwatzichinditvlakbevindt.Hoegroterditvlak,hoebeter jijjezelfkentenhoemeerjeervanlaatzienaananderen.Datheefttotgevolgdatje transparantenvertrouwenwekkendoverkomt.Mensenwetenwatzeaanjouhebben.

Blindgebied – de ‘blindevlek’

Inhetblindgebiedbevindenzichaspectenvanjouwpersoonlijkheiddiemerkbaar enzichtbaarzijnvooranderen,maardiejezelf(nog)nietkent.Datkunnenminder prettigedingenzijn – zoalshetgebruikvaneenstopwoordjeofmoeitehebbenmet ‘nee’ zeggen – ofjuistkwaliteitenwaarjejezelfnognietvanbewustbent.Denkaan devaardigheidgoedtekunnenluisterenofaltijdgoeddehoofd-vandebijzakente kunnenscheidenindiscussies.

Wanneerdezeblindevlekgrootis,zijnerdusdelenvanjezelfdiejenognietgoed kent.Hierzitdanookdemogelijkheidomjezelfteontwikkelen:doordeverkleining vanditblindgebied.Datdoejedoorfeedbackteontvangenentevragen.

Verborgengebied – het ‘masker’

Inhetverborgengebiedbevindenzichdiedelenvanjezelfdiejevoor(sommige) anderenverborgenhoudt.Jekentzekortomvanjezelf,maaranderenzienofmerken zenietaanjou.Hiermeelaatjeeendeelvanjezelfnietzien.Hetdeeldatmensenwel zien,isdaarmeeeenmaskerwaardelenvanjouachterschuilgaan.Bijvoorbeelddat jeeigenlijkbestveelweetoverbepaaldemedicatieomdatjemoederapothekeris, maardatjeditvoorjehoudtomnietalsopscheppergezienteworden.Ofdatjevindt datmensendierokennietinaanmerkingzoudenmoetenkomenvooreen longtransplantatie,eenmeningdiejeuitangstvoornegatievereactiesmaarvoorje houdt.Hoekleinerditvlak,hoe authentieker – endaarmeetransparanteren vertrouwenwekkender – jeoverkomt.

Onbekendgebied – het ‘onbewuste’

Watzichvanjouwpersoonlijkheidinhetonbekendegebiedbevindt,isonbekendvoor jouénvooranderen.Datkunneneigenschappen,gedragingenofkwaliteitenzijndie jemisschienwelhebt,maar(nog)nietinzet.Jekunthieropgeenfeedbackvragen, omdatjejeernietbewustvanbent;anderenzullenjeergeenfeedbackopgeven, omdatzehetnietbijjeopmerken.

Dezeonbekendeaspectenvanjezelfkunnennaarvorenkomenineensituatiewaarin zenodigblijken.Dusdoortedoen,teervarenendaaroptereflecterenleerjejezelf beterkennen.

BeïnvloedenvanjouwJohari-venster

InhetplaatjezijnallevlakkenvanhetJohari-vensterevengrootgetekend.Maarin eenidealesituatieisdatniethetgeval,daarishetopengebiedhetgrootstevlak.Want dankenjejezelfgrotendeelsenlaatjedataandebuitenwereldmerken.Dankomje authentiekoverenwetenmensenwatzeaanjehebben.

Erzijntweemanierenomditopengebiedbijjezelftevergroten:

1.Verkleinhetblindgebied.Datzijndeonderdelendiejijnognietvanjezelfkent, maardieanderenwelmerken.Dooromfeedbacktevragenleerjemeerover jezelf,verkleinjehetblindgebiedenvergrootjejeopengebied.

2. Verkleinhetverborgengebied.Datiswatanderennietvanjouzien,maarwaarvan jijweetdatjehetinjehebt.Doorjekwetsbaarhedentedurventonen,doorje nietvoorjezelfteschamenendatterspraketebrengen – hoemoeilijkdat misschienookis – kunjeditgebiedverkleinenenjeopengebiedvergroten.In deogenvananderenzuljeernogauthentiekerdoorworden.

Blijfje,uiteraard,welbewustvanwatjelaatzienvanjezelfendeeltmetanderen. Jouwgrenzenzijndaarinaltijdleidend.Denkaanzakendievoorjouprivézijnendie jelievervoorjezelfwilthouden.Hetkanookgaanomvertrouwelijkeinformatie,ofje schatindaternietopeenjuistemaniermeezalwordenomgegaan.

EenbetereverpleegkundigedoorhetJohari-venster

Alsverpleegkundigebenjenooituitgeleerd;jelaatziendatjeeenprofessionalbent wanneerjejeblijftontwikkelen.Feedbackvragen,gevenenontvangenzijndaarbij belangrijkeinstrumenten.Metdezeinstrumentenstimuleerjenietalleenjeeigen ontwikkeling,maarookdekwaliteitvanzorg,degroeivananderen(collega’s bijvoorbeeld)enjullieonderlingesamenwerking.Daarmeezijnhetinstrumentendie eenprofessioneelverpleegkundigegedurendedeheleloopbaanmetgroteregelmaat inzet.

13.5Kritischeberoepssituatie

Zorgvrager

JoséwerktalspasafgestudeerdverpleegkundigeopdeafdelingOrthopedievaneen perifeerziekenhuis.Opdekamerswaarzeisingedeeld,liggenvooralzorgvragersdie eennieuweknieofheuphebbengekregenendieterobservatienogeennachtinhet ziekenhuismoetenblijven.Joséstaakbestaatuitobservatie,wondzorg,verstrekken vanmedicatie,controlerenvandevitalefunctiesenbegeleidingbijalgemenedagelijkse levensverrichtingen(ADL).

VandaagismeneerYilmaz(68)binnengebracht.HijheefteenTurkseachtergronden beheerstdeNederlandsetaalnietvolledig,maaroverbasaleonderwerpenalseten, slapenenpijnkunjegoedmethemcommuniceren.MeneerYilmazheeftvanmiddag eennieuweheupgekregen.TijdensdedienstvanJosémoetzijnwondworden verzorgd.Dezeisgaanlekkenenmeneerblijktovergevoeligvoordegebruikte wondpleisters.Daarnaastmoethijwordenbegeleidbijdetoiletgang.

Casus

Omdatzenettweewekenopdeafdelingwerkt,wordtJoséingewerktdooreenaantal collega-verpleegkundigen.VandaagisdatHarma.ZijlaatJoséallereerstzienhoeeen wondalsdievanmeneerYilmazwordtverzorgd.Josékijktaandachtigtoeenletgoed op.Danvalthaarietsop:Harmadesinfecteertwelhaarhanden,maardraagtgeen handschoenenbijhetaanbrengenvanhetnieuweverband.DatisnietzoalsJoséhet heeftgeleerd.Wanneerhetnieuweverbandisaangebracht,helpenzemeneersamen naarhettoilet.HetvaltJosédaarbijopdatHarmanogalluidspreekt: ‘Wegaannu evennaarhettoilet!’, ‘Nietopuwlinkerbeenleunen!’, ‘Zooo,broeknaarbeneden!’. JosézietmijnheerYilmazinelkaarkrimpen.

Dilemma

Josésignaleertminimaaltweeaspectenwaarvanzedenkt:ditzouikandersdoen, en:volgensmijkanditbeter,voordezorgvrager.Maarzijispasnieuwenhaarcollega Harmawerktaljarenalsverpleegkundige.

WatdoetJosé?

1.Josélaathetvoorwathetis.ZezegtnietwatzezietbijHarma,watzedaarvan vindtenhoehetmisschienanderskan.

2.Joséreageertwél.Maar:wanneer,waarenhoedan?Kandatwel,terwijlJoséer nogmaarzokortwerkt?

13.6Begrippen

360-gradenfeedback

Daarbijvraagjefeedbackaanmeerderemenseninjeomgeving.

Authentiek

Oorspronkelijk,zoalsiemandis.

Bagatelliseren

Kleiner,minderbelangrijkmaken.

Betrekkingsniveau

Demanierwaaropeenboodschap(non-verbaal)wordtovergebracht.Het betrekkingsniveauzegtietsoverdeonderlingeverhoudingtussenmensen.

Constructief

Opbouwendeenhelpendefeedback.

Feedback

Eenreactieopiemandsgedragofprestaties,metalsdoelverbeteringofontwikkeling tebewerkstelligen.

Inhoud

Defeitelijkebetekenisvaneenboodschap,dewoordendiewordengezegdof geschreven.

Intonatie

Gebruikvantoonhoogtemetdestem.

Non-verbaal

Zonderwoorden.Communicerenmetgebaren,gezichtsuitdrukking,stemvolume, intonatieoflichaamshouding.

Objectief

Gebaseerdopfeitenennietopmeningenofpersoonlijkevoorkeuren.

Positievefeedback

Eenreactieopiemandsprestatieofgedragdat(volgensdefeedbackgever)goedis.

Subjectief

Gebaseerdopeenpersoonlijkoordeel.

Verbaal Mondeling,metwoorden.

Verbeterfeedback

Eenreactieopiemandsprestatieofgedragdat(volgensdefeedbackgever)beterzou kunnen.

THEMA14 BEVORDERENVANEIGENDESKUNDIGHEID

Inhoudthema

• Zichtopeigenfunctionerenendeskundigheid

• Reflecterenenevalueren

• Vergrotenvanjedeskundigheid

• Planmatigedeskundigheidsontwikkeling

• Onderhoudenvandeeigendeskundigheid

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

WanneerjejediplomaVerpleegkundebehaalt,hebjejarenvanlerenachterderug. Maarooknajeafstuderengaathetlerendoor.Deprofessioneleenambitieuze verpleegkundigeblijftwerkenaandeeigendeskundigheid.Alleenopdiemanierkun jedeallerbestezorgleveren,blijfjeuitgedaagdinjevakenkunjehetoptimale betekenenvoor ‘jouw’ zorgvragers.Doorjedeskundigheidverderuittebreidengroei jenietalleenalsverpleegkundige,maarookalsmens.

Ditthemaneemtjemeeindemanierwaaropjejouwdeskundigheidgedurendeje heleloopbaankuntblijvenontwikkelen.

14.1Zichtopeigenfunctionerenendeskundigheid

Omopeengoedemanieraanjedeskundigheidtewerken,moetjeeerstwetenwatje alkuntenwaarinjenogbetermoetofwiltworden.Belangrijkisdusomzichttekrijgen opjeeigenfunctionerenendeskundigheid.

Zichtopjeeigenfunctioneren

Deskundigheidsbevordering wilzeggendatjejouwdeskundigheidopeenbepaald vlak(verder)ontwikkelt.Datkandoorbijvoorbeeldeenklinischeles,cursusofopleiding tevolgen,dooreencollegatevragenjoueenvaardigheidtelerenofdooreenvakblad telezen.

Omtewetenopwelkvlakjejouwdeskundigheidkuntuitbreiden,ishetnoodzakelijk datjezichthebtopjeeigenfunctioneren.Wantalleendanweetjewaarjenogiets mistaankennisofvaardigheden.

Zichtopjefunctionerenkrijgjeopdevolgendemanieren:

1.doortereflecterenophoeje(bepaaldedingenin)jewerkdoet

Wanneerje reflecteert opeensituatie,kijkjeaandachtignaarwaterprecies gebeurdeenwatjouwrolenbelevingdaarinwaren.Jeoordeeltnietindezin vangoedoffout,jebeschouwtdesituatieentrektjeconclusiewatjedaarvan kuntleren.Zokomjesteedseenstapverderinjeeigen (deskundigheids)ontwikkeling.Reflecterenleerjedooreenspecifieke reflectiemethodetoetepassen.Inditthemawordenverschillendemethoden uitgelegd.

2.doorgebeurtenissenteevalueren

Evaluerenwilzeggendatjeterugkijktopeengebeurtenisofeenproceswaarmee jeeenbepaalddoelwildebehalen.Jekuntbijvoorbeeldmetjestagebegeleider evaluerenhoezijjoutijdensjestageheeftbegeleid.Bijdeevaluatiekijkenjullie terug:watginggoed,watgingmindergoed,ishetdoelbehaald,watlerenwe hierallebeivan?Evaluerenlijktopreflecteren,maarisniethetzelfde.Hetverschil wordtindevolgendeparagraafuitgelegd.

3.tijdenseenfunctioneringsgesprek

Wanneerjeeenarbeidscontracthebtbijeenwerkgever,zuljeregelmatig (waarschijnlijkeensperjaar)eenfunctioneringsgesprekvoerenmetje leidinggevende.Tijdenszo’ngesprekbesprekenjulliehoejijjewerkdoet,watje vindtvandesamenwerking,waarjejenogverderinkuntontwikkelenenwat jouwplannenvoorde(nabije)toekomstzijn.Bereidjealtijdgoedvooropzo’n gesprekdoorvoorafoverdezeonderwerpennatedenken.Danhaaljeuithet gesprekhetoptimalevoorjouwprofessioneleontwikkeling.

4.doorfeedbacktevragen

Jemoetvooralnietwachtentothetjaarlijksefunctioneringsgesprekomtehoren hoeanderenvindendatjijjewerkdoet.Eenbelangrijkemanieromtewetente komenwaarjijjezelfinkuntontwikkelen,isdoorfeedbacktevragen.Netals iedereenhebjenamelijk ‘blindevlekken’:delenvanjegedragwaarvanjejeniet bewustbent.Eenanderkanjouhelpendieblindevlekkenzichtbaartemaken. Feedbackkunjevragenaancollega’s,andereprofessionalsmetwiejesamenwerkt ofaanzorgvragers.Hanteerdaarbijderegelsvoorhetontvangenvanfeedback, zodatjeeroptimaaldoorkuntgroeien.

GroeiverandertjouwJohari-venster

Wanneerjebeterzichtkrijgtophoejijfunctioneertalsverpleegkundige,leerjejezelf beterkennen.DaardoorverandertjeJohari-venster.(Ditwordtuitgelegdinhetthema overFeedback.)

HetJohari-venster,waarbijhetopengebiedisgegroeidtenkostevanhetblindegebied.

Doortereflecteren,functioneringsgesprekkentevoerenenfeedbacktevragen,maak jehetvlak ‘arena’ groterenhetvlak ‘blindevlek’ kleiner.Ditwilzeggendatjejezelf steedsbeterleertkennenendatandereneensteedscompleterbeeldkrijgenvanhoe jeéchtbentenfunctioneertalsverpleegkundige.

Heteffectdaarvanisdatjetransparantenvertrouwenwekkendoverkomt.Mensen wetenwatzeaanjoualsprofessionalhebben.Bovendienweetjijwaarjekwaliteiten, valkuilenenbehoeftenliggen,zodatjerichtingkuntgevenaanje deskundigheidsontwikkeling.

DeblindevlekvanYara

YaravraagtzichweleensafwaaromzijnooitwordtgevraagdomhetMDOvoorte zittenenanderecollega’swel.ZevraagthetaanhaarcollegaJoris,diehetoverlegal meerderekerenheeftgeleid.Jorisdenktevennaenzegtdan: ‘Ikdenkdathetkomt doordatjejenogalterughoudendopstelt.Jebrengtnietveelinenbentdaardoorniet goedzichtbaarvoordeanderen.’ Yarahadzichnietgerealiseerddatzezooverkomt opanderenenbesluitietsaanhaarhoudingteveranderen.ZevraagtJorisofhijhaar daarinwilcoachen.

14.2Reflecterenenevalueren

Doortereflecterenopjeeigenrolineensituatieofdooreengebeurtenisteevalueren, krijgjezichtopjeeigenfunctionerenendeskundigheid.Danweetjewaarinjejezelf alsverpleegkundigenogverderkuntontwikkelen.Hoejepreciesreflecteerten evalueert,leesjeindezeparagraaf.

Reflecterenenevalueren:niethetzelfde

Hoewelbeidebegrippennogaleensdoorelkaarwordengebruikt,zijnerwezenlijke verschillen.Wanneerjereflecteert,denkjenaovereensituatieenanalyseerjedeze uitgebreid.(Watgebeurdeer?Watwasmijnrol?Watvondikervan?Watdachtik?Wat voeldeik?Etcetera.)Daarbijoordeeljenietoverdeinzichtendiejedanopdoet.Eris vooraleennieuwsgierigehoudingnaarhet ‘waarom’ vandemanierwaaropietsis gegaan,enjouwgedachtenengevoelensdaarbij.Reflectieisdaarmeeeen(soms diepgaande)analysevanjezelf.Datisnietaltijdmakkelijk,maarvooreen verpleegkundigeonmisbaarenzeerwaardevol.

Indepraktijk

Basistweewekengeledenbegonnenalsverpleegkundigeindethuiszorg.Wanneer hijbijmevrouwYilmazkomt,merkthijdatzeschriktwanneerzehemziet. ‘Waaris Maartje?’ vraagtmevrouwmeteenkleinstemmetje. ‘Vandaagbeniker’,zegtBas extraopgewekt. ‘Ikgastraksuwstomaverzorgen,maareerstzalikuhelpenmet douchen.Kommaar.’ Hijhelpthaaruitdekleren.MevrouwYilmazlijktverstijfden zegtbijnanietsmeerterwijlBaseris.Hijisondertussenbezigmetzijnplanning:haal ikallezorgvragersopmijnroutebinnendegesteldetijd?Meteenontevreden onderbuikgevoelvertrekthijbijmevrouwYilmaz.

’sMiddagsreflecteerthijopditzorgmoment,wanthetlaathemnietlos:watgebeurde erprecies?Watwasmijnrolenhoehebikdataangepakt?Watdachtik?Watvoelde ik?Hoehadikhetanderskunnenaanpakken?

Wanneerjeeengebeurtenisofeenprocesevalueert,iserwélsprakevaneenoordeel. Datwatjeevalueert – bijvoorbeeldeenproject,hetverblijfvaneenzorgvrageropeen verpleegafdelingofdesamenwerkingbinneneenteam – moetdoelgerichtzijn.Dat houdtindatjeeenbepaalddoelvoorogenhadtoenjeermeebegon.Tijdenseen evaluatiebepaaljeofdatdoelbehaaldisofnietenbeoordeeljewaterbeterhad gekund.

Hetzorgteamevalueert

Eenvandezorgteamsineenverpleeghuisiseenprojectgestart:BewustMetMaterialen. Hetdoelvanditprojectisverspillingvanmaterialenzoalsverbanden incontinentiemateriaaltegentegaan.Binnendriemaandenwilhetteam20%minder materialengebruiken.

Inmiddelszijndezedriemaandenomenzittendeteamledenbijelkaaromhetproject teevalueren:hebbenwehetdoelbehaald?Hoehebbenwehetmetelkaargedaan? Hoekunnenwehetnogbeterdoen?

Reflecteren

Bijreflecterenneemjedetijdomnieuwsgierigtekijkennaarjezelfineenspecifieke situatieengajenahoejedaarvankuntleren(endusgroeieninjedeskundigheid).

Elkesituatieisgeschiktomoptereflecteren,bijvoorbeeld:

• Jijenjemedestudentenwerkensamenaaneenopdrachtendatgaatniethelemaal vlekkeloos.

• Jemoederbeltenerontstaatvoordezoveelstekeeroverenweerirritatie.

• Eenzorgvragerwordtemotioneel,jijlaathetwerkevenliggenenprobeertte troosten.

• Jezietdateenmantelzorgeroverbelastraakt.Jegaatmethaarhetgesprekaan enweetvoorlastenverlichtingtezorgen.

Hoedoejedatnu,reflecterenopeensituatieenopjezelf?Daarzijnverschillende gestructureerdemanierenvoor.HiermaakjekennismetdeSTARRT-methode,de ABCD-methodeenhetmodelKorthagen.Kiespersituatiedemanierdiepastbijjou enbijdesetting.

STARRT-methode

MetdeSTARRT-methodekunjeeenvoudigreflecterenopjeeigenhandelenineen specifiekesituatie.STARRTstaatvoorSituatie,Taak,Aanpak,Resultaat,Reflectieen Transfer.

ReflecterenvolgensdeSTARRT-methodedoejedoorjezelfdevolgendevragente stellen:

1. Situatie – Watisdespecifiekesituatie?

2. Taak – Watwasdaarinmijntaak?

3. Aanpak – Hoehebikdietaakuitgevoerd,waaromopdezemanier?

4. Resultaat – Watwashetresultaatvanmijnhandelen?

5.Reflectie – Hoekijkikterugopmijnhandelenenophetresultaat?

6. Transfer – Hoezouikhetineenvolgende(vergelijkbare)situatieaanpakken,wat heeftdezesituatiemijgeleerd?

ABCD(EF)-methode

DeABCD(EF)-methodeisnetevenandersdandeSTARRT-methode.Hierinspelenje eigenbelevingenoordeelietsmeereenrol.ABCDstaatvoorAanleiding,Belangrijk, Conclusie,Doen,eventueelaangevuldmetEenF:EffectenFeedback.

ReflecterenvolgensdeABCD(EF)-methodedoejedoorjezelfdevolgendevragente stellen:

1. Aanleiding – Watisergebeurd?Watwasdesituatie?

2. Belangrijk – Watwasdaarinbelangrijkvoormij?

3. Conclusie – Welkeconclusietrokikhoeikindiesituatiemoesthandelen?

4. Doen – Deedikdatookofdeedikietsanders?

5. Effect – Watwasdaarvanheteffect?

6. Feedback – Beniktevredenoverdewijzewaaropikhethebaangepakt?Wathad ikanderskunnendoen?

ModelKorthagen

Vanelkenieuweervaringleerjedooreroptereflecterenenvervolgensnieuwgedrag uitteproberen,isdegedachtevanFredKorthagen.Hijisdebedenkervanditmodel (Reflectiesite,z.d.b.).HetModelKorthagenlaatjevijffasendoorlopen,waarbijje terugkijktopeensituatie,hetgeleerdevervolgensindepraktijktoepastenzoweer eennieuweervaringopdoet.Ditherhaaltzichsteedsweer(cyclus),waardoorjejezelf enjedeskundigheidverderontwikkelt.

Bijelkefasesteljejezelfeenaantalvragen.

Fase1:Voorgenomenhandelen (sluitaanopfase5vandevorigecyclus)

1.Watwildeikbereiken?

2.Waarwildeikopletten?

3.Watwildeikuitproberen?

Fase2:Terugblikken

1.Watgebeurdeerconcreet?

2.Watwildeik?

3.Watdeedik?

4.Watdachtik?

5.Watvoeldeik?

Fase3:Bewustwordingvanbelangrijkeaspecten

1.Watkanikconcluderenuitdeantwoordenopdevragenvanfase2?

2.Watbetekentdatnuvoormij?

3.Watis(dus)hetprobleemofdepositieveontdekking?

Fase4:Alternatieven

1.Welkealternatievenzieik?

2.Welkevoor-ennadelenhebbendie?

3.Watneemikmenuvoor,voordevolgendekeer?

Fase5:Uitproberen (=startvandevolgendecyclus)

Reflecterenwordteenautomatisme

Goedreflecterenvergtaandacht,zekerinhetbegin,wanneerjejehetreflecterennog eigenmoetmaken.Neemdaarvoordetijdenderust,hoedrukjehetalsgevolgvan jewerkofstudieookhebt.Alleenwanneerjegoedkijktnaareensituatieennaarjezelf, kunjeopeengoedemanierjedeskundigheidvergroten.

Wanneerjehetsystematischreflecterenregelmatigtoepast,zuljemerkendathetje steedsmakkelijkerafgaat.Insteedsmeersituatiesgajeterugkijkenopwateris gebeurdenwatjedaarvankuntleren.Alsvanzelfsprekendkomendereflectievevragen danbijjeop.Naverloopvantijdwordthetreflecteren,endaarmeejouwgroeials professional,eenautomatisme.

Nietwéérreflecteren!

Hetisdonderdagmiddag,16:30uur.Yasmin,BartenAnnemiekhebbengedrieëneen aantalwekenaaneenopdrachtvoorhunstudieVerpleegkundegewerkt.Zehebben nogéénonderdeeltevoltooien:dereflectie.Annemiekzucht: ‘Nietwéérreflecteren, ikkrijgdaarzolangzamerhandechteenpunthoofdvan.’ OokBartenYasminzitten erwatonderuitgezaktbij.DanlooptmedestudentMiralangs,zeschuiftevenaan: ‘Ik vondhetookaltijdmaarverspildemoeite,datreflecteren’,glimlachtze. ‘Totdatik ietsingrijpendsinmijnlevenmeemaakte:mijnmoederwerdheelergziekterwijlik nétmetmijneerstestagewasbegonnenenopmezelfwasgaanwonen.Allesgaat dantegelijkertijddoorjeheen:verdriet,schuldgevoel,studiestress,onzekerheidover destage,noemmaarop.Maardoordatikopaldiegevoelensenopdehelesituatie konreflecteren,benikovereindgeblevenenkonikdaaringoedekeuzesmaken. Anderswasikingestort,datweetikbijnawelzeker.’ Haardriemedestudentenkijken haarstilaanenzijnwatmeerrechtopgaanzitten.DanklaptBartzijnlaptopopen: ‘Tochmaarevendoen.’ Binneneenuurzijnzeklaarenhebbenzenieuweinzichten opgedaanoverzichzelfenoverhunsamenwerking.Meteentevredengevoelgaanze deavondin.

Evalueren

Bijhetevaluerengeefjeachterafeenoordeeloveriets(zoalseenproject,een samenwerkingofeenervaring).Ookbepaaljetijdenseenevaluatieofhetdoeldatje voorogenhad,isbehaaldofniet.Evaluerenkunjeindividueeldoenofmeteengroep.

Erzijnveeldingendiejekuntevalueren,bijvoorbeeld:

• debegeleidingdiejehebtgehadtijdenseenstage

• jeleerprocestijdensdestage

• eenprojectwaaraanhetheleteamheeftmeegewerkt

• hetresultaatendewerkwijzevaneenwerkgroep

• deervaringenvaneenzorgvragergedurendediensverblijfopeenverpleegafdeling.

Erzijndriesoortenevaluaties:planevaluatie,procesevaluatieeneffectevaluatie. Omdatdezelaatstetweehetvaakstwordentoegepastinhetvakvanverpleegkundige, wordendezeuitgelegd.

Procesevaluatie

Een proces iseenopeenvolgingvanactiviteitenmeteenspecifiekdoel.Een inwerkperiodeisbijvoorbeeldeenproces(metactiviteitenzoalsvaardighedenoefenen, gecoachtworden,gesprekkenvoerenoverdevoortgangentakenzelfstandig uitvoeren),meteeneindresultaatalsdoel(dateennieuwecollegaopeengoede manierhetwerkzelfstandigkanuitvoeren).

Ineenproceskanvanallesgoedgaan,maarerkunnenookdingenfoutofminder goedgaan.Omdaarvantelerenenervoortezorgendatheteenvolgendekeernóg betergaat,voerjeeen procesevaluatie uit.Bijvoorkeurdoejedatmetalle betrokkenen.Jesteltdanvragenals:

1.Hoeverliephetproces,watisdealgemeneindruk?

2.Hoeverliepdecommunicatie?

3.Hoeverliepdesamenwerking?

4.Heeftiedereendetakengoedvolbracht/kunnenvolbrengen?

5.Watwarensuccesmomenten?

6.Watwarenobstakels?

7.Watmoetereenvolgendekeeranders?

Dooreenprocesteevaluerenkomjeer(samen)achterhoeietsandersofbeterhad gekund.Daarmeeontwikkelenjijenjecollega’sjulliedeskundigheid.

DeinwerkperiodevanMarjo

Marjoisdriemaandengeledenbegonnenalsverpleegkundigeopdepsychogeriatrische afdelingvaneenverpleeghuis.ZeisingewerktdoorNoëlleenJannie.Nugaanze gedrieënevaluerenhoedeinwerkperiodeisverlopenenofMarjovindtdatzeklaaris omvolledigzelfstandigtewerken.

Effectevaluatie

Denaamzegthetal:een effectevaluatie meetheteffectvaneeninterventie.Datkan bijvoorbeeldeenwondbehandelingzijnbijeenzorgvrager,hetgebruikvannieuwe antidecubitusmatrassenopdeafdelingofeennieuwemaniervanoverdracht.Zo’n interventieisaltijdgestartmeteendoel,zoalsspoedigewondgenezing,vermindering vandecubitusbijbedlegerigezorgvragersoftijdbesparingdooreenmeereffectieve maniervanoverdracht.Tijdenseeneffectevaluatiebepaaljeofhetdoelisbehaald enofdeinterventiedejuisteisgeweest.

Datdoejemetvragenals:

1.Watishetresultaatvandeinterventie?

2.Inhoeverreishetdoeldaarmeebehaald?

3.Inwelkemateheeftdeinterventiebijgedragenaanhetresultaat?

4.Opwelkemanierkaneen(nog)beterresultaatwordenverkregen?

Netalsbijdeprocesevaluatieishiersprakevandeskundigheidsbevordering:jekijkt kritischhoejeietsnogbeterhadkunnendoen,waardoorjeinzichtenopdoetdiejou alsprofessionalverderdoengroeien.

DerodewondvanmeneerJones

HansbehandeltindethuiszorgderodewondvanmeneerJones.Omdatdezeniet goedgeneest,heeftHanszichverdieptinanderebehandelingenvanrodewonden. Inoverlegmetmeneerencollega’sstelthijeenwondzorgplanop,datisgebaseerd opdenieuwstewetenschappelijkeinzichten.NatweemaandenevalueertHansdeze nieuwewerkwijzemetmeneerJonesendirectbetrokkencollega’s.

14.3Vergrotenvanjedeskundigheid

Zorgmedewerkerszienhunwerkplekvaaknietalsleerplek,zobleekuitonderzoek (Hamersvelde.a.,2021).Endatisjammer,wantlerengebeurtdagelijks,alsjeeroog voorhebt.Elkedagbiedtvelemogelijkhedenomjedeskundigheidtelatengroeien.

Manierenomjedeskundigheidtebevorderen

Opverschillendeniveausenmanierenkuntjejedeskundigheidbevorderen.Elke manierlevertjeweerietsandersop.

Manieromjedeskundigheidtelaten groeien

Reflecterenopsituaties

Evaluerenvanprocesseneninterventies

Functioneringsgesprek(goedvoorbereid) voeren

Feedbackvragen

Watjeditkanopleveren

Inzichtinjeeigenfunctioneren

Achteraflerenenhetdaardooreen volgendekeernogbeterkunnendoen

Inzichtinjeeigenfunctionerenen toekomstperspectieveninjewerk

Inzichtinjeeigenfunctionerenen verminderenvanblindevlekken

Manieromjedeskundigheidtelaten groeien

Deelnemenaanintervisieenmorele beraden

Deelnemenaanklinischelessen, workshopsofcongressen

Volgenvanbijscholingofaanvullende opleidingen

Bijhoudenvanvakliteratuurenvoeren vanvakinhoudelijkegesprekken

Anderenalsrolmodelzien

Watjeditkanopleveren

Inzichtindemogelijkeaanpakvan situaties

Kennisvermeerderingopeenspecifiek vlak

Kennisvermeerderingenvergrotenvan vaardigheidopeenspecifiekvlak

Kennisvermeerderingenaanscherping vaneigenstandpunten

Opdoenvannieuwe (gedrags)mogelijkheden

Dooreenklinischeles,workshopofcongrestevolgendoejenieuwekennisop.

Nieuwsgierigblijven:wat,hoe,waarom?

Alsverpleegkundigebenjenooit ‘uitgeleerd’,eengoedeprofessionalblijftzichaltijd verderontwikkelen.Debasisdaarvanisnieuwsgierigheid.Dussteljezelfvoortdurend vragen:watiseraandehand,hoezitdatprecies,waaromdoetiemandzo?

Dehoeveelheidzakendieertewetenentebegrijpenzijn,isonmetelijk(Hingstman, 2022).Hetiseendomino-effect:elkantwoordroeptweerverschillendevragenop. Daaromzuljekeuzesmoetenmakenindatwaarinjejeverdiept.Daarmeevormje jezelf:waargaanjeharteninteressenaaruit,watpastbijje,watvoorverpleegkundige wiljegraagzijn?

Alsverpleegkundigekunjejeopverschillendeniveausnieuwsgierigtonen,omjezelf zoverderteontwikkelen.Dienieuwsgierigheidkanzichbijvoorbeeldrichtenop:

1.dezorgvrager

2.verpleegkundigehandelingenofinterventies

3.(hetgedragvan)eencollega

4.degroepsdynamiekbinnenhetteam

5.hetbeleidvandeorganisatie

6.hetoverheidsbeleidenpolitiekestandpuntentenaanzienvanzorgthema’s 7.deorganisatievanzorgengezondheidsomstandighedeninanderelanden.

Waaromdeskundigheidsbevorderingbelangrijkis

Waaromishetvoorjoualsverpleegkundigenuzoonmisbaarenbelangrijkomaan deskundigheidsbevorderingtewerken?

• Dooreenbeterzelfinzichtlaatjejenietverleidentottakenofprojectendieniet bijjepassen.

• Jepakt(daardoor)deprojecten,functiesentakenaandiepassenbijjekwaliteiten entoekomstbeeld.

• Jekuntbeterinspelenopveranderendezorgvragenenontwikkelingenindezorg.

• Jekunt(daardoor)eenbeterekwaliteitvanzorgleveren.

• Jetoontjezelfeenkundigeprofessionalvanwiecollega’sopaankunnen.

• Anderenzullen(daardoor)snellergeneigdzijnjouomadviestevragen.

• Jekomtopzorgvragersoveralsiemandinwiezevertrouwen(kunnen)hebben.

Neemdaaromzelfderegieopjeeigendeskundigheidsbevordering.Wachtniettotje ietsaangebodenkrijgt,maarziedeleermomentenenneemzelfhetinitiatieftot bijvoorbeeldhetvolgenvaneentraining,hetorganiserenvanintervisiebijeenkomsten ofhetvragenvanfeedback.

14.4Planmatigedeskundigheidsontwikkeling

Jehebtkunnenlezendatjeopveelverschillendemanierenjedeskundigheidverder kuntontwikkelen.Omtevoorkomendatjehetzichtopdieontwikkelingverliest,is hetbelangrijkomplanmatigtewerktegaan.DatdoejedooreenPOPeneenPAPop testellen.

Persoonlijkontwikkelingsplan(POP)enpersoonlijkactieplan(PAP)

Ineen persoonlijkontwikkelingsplan (POP)legjejouwpadvan deskundigheidsontwikkelingvast.Ditplanhelptjeomalsprofessionaldiekantopte groeiendiejijwilt.Het persoonlijkactieplan (PAP)iseenonderdeelvandePOP,hierin formuleerjedeconcreteactiesdiemoetenleidentothetbehalenvanje (ontwikkel)doelen.

Omvoorjezelfheldertekrijgenwatjewiltbinnenhetverpleegkundigvakbeginje methetbeantwoordenvandevolgendevragen:

1.Waarstaiknu?

2.Watwilikbereiken,waarwilikoverdrieenvijfjaarzijnalsprofessional?

3.Watvoorverpleegkundigewilikzijn,welkeeigenschappenvindikbelangrijk?

4.Welkeontwikkelingenzijner(binnendeorganisatie,binnendezorg)waarik rekeningmeemoethouden?

5.Watvindik(verder)belangrijkinmijnleven?

6.Welkedoelenwilikopbasisvandezeantwoordenstellen?

7.Watiservoornodigomdiedoelentebehalen?

Ditzijnvragenwaarjegoedovernamoetdenken,hetgaatoverjouwtoekomst.Neem erdaaromdetijdvoorenwisselhieroveruitmetmensenuitjeomgeving.

VervolgenssteljejePOPopdoorhetvolgendeopteschrijven:

1.Analysevanjehuidigesituatie

a.Watdoeikopditmoment?

b.Watkanikgoedalsbeginnendprofessional?

c.Waarkrijgikenergievaninmijnwerkenstudie?

d.Watvindikmoeilijk,maarwelbelangrijk?

e.Watvoorverpleegkundigewilikzijn,welkeeigenschappenvindikbelangrijk?

f.Watvindikverderbelangrijkinhetleven?

g.Waarwilikmeverderinontwikkelen?

2.Doel(en)voordetoekomst

a.Overéénjaarhebikhetvolgendebehaald:

b.Overdriejaarhebikhetvolgendebehaald:

EenPOPhelptjeomalsprofessionaldiekantoptegroeiendiejijwilt.

FormuleerdoelenSMART

FormuleerdezedoelenSMART:Specifiek,Meetbaar,Acceptabel,Realistischen Tijdgebonden.Datzorgtervoordatjededoelenopeenhaalbaremanierkuntbereiken.

Eenvoorbeeldvaneentealgemeendoelis: ‘Ikwilbetervoormezelfzorgen’.Formuleer jezo’ndoelSMART,danzietheterzouit: ‘Vanafvandaagdenkikgoednavoordatik “ja” zegopeenverzoek’ en ‘overtweemaandenzegik “nee” opeenverzoekwanneer ikdaarnietaankanofwilvoldoen’.

1.Persoonlijkactieplan(PAP),perleerdoel:

a.Alleactiesdienodigzijnomhetdoeltebehalen

b.Watisernodigomdieactiesuittekunnenvoeren?

c.Planning:wanneervoerjedeactiesuit,wanneerhebjejedoelbereikt?

2.EvaluerenvanPOPenPAP:

a.Tussentijds(bijvoorbeeldtweemaandelijkszelfenjaarlijkstijdensje functioneringsgesprek):

A.Welkeactieshebikuitgevoerd?

B.Wathebikdaarmeebereikt?

C. MoetikdedoeleninmijnPOPaanpassenofzijnzenoginovereenstemming metmijnontwikkelingendehuidigesituatie?

b. BijdeafrondingvanjePOP(ofwanneerjevertrektnaareenanderewerkgever):

A.Inhoeverrehebikmijndoelenbereikt?

B.Hoevindikdatmijndeskundigheidsontwikkelingisverlopen?

C.Welkenieuwedoelenwilikstellenvoordetoekomst?

BekijkonlineeenvoorbeeldvaneenPOP.

JouwPOPenPAP ‘levend’ houden

EenPOPenPAPzijnbepalendvoorderichtingvanjeloopbaan.Hetisdaarom belangrijkdathetplannieteendocumentwordtwaarjenooitmeernaarkijkt.Zorg datjehetopvastemomentenzelfkortevalueert(zetdiemomenteninjeagenda)en brenghetjaarlijksterspraketijdensjefunctioneringsgesprek.Jeleidinggevendeheeft opdiemaniereengoedbeeldvanjedeskundigheid,deontwikkelingdiejedoormaakt enjetoekomstbeeld.Zotoonjejezelfeenserieuzeprofessionalénjeleidinggevende kanjehelpenbijhetrealiserenvanjedoelen.

Vraagindedagelijksepraktijkaancollega’somfeedbackwanneerjewerktaaneen vanjedoelen.Zokrijgjevanuithunperspectiefzichtopjeeigengroeiproces.

14.5Onderhoudenvandeeigendeskundigheid

Jeeigendeskundigheidsbevorderingisnietgeheelvrijblijvend.Deoverheidstelteisen aanhetniveauvanjedeskundigheid,wantdekwaliteitvanzorgdieinNederlanddoor verpleegkundigenwordtgeboden,moetgewaarborgdzijn.Daarommoetjeals verpleegkundigprofessionalvoldoenaandeeisenvanhetBIG-registerenkunjeje inschrijveninhetKwaliteitsregister.

Verpleegkundigeblijven

Jeweetinmiddels:omalsverpleegkundigetekunnenblijvenwerken,moetjevoldoen aandewerkervaringseisdiedeoverheidstelt.Alleendanblijfjegeregistreerdinhet BIG-register.Dewerkervaringseishoudtindatjeelkevijfjaareenminimumaantal urenalsverpleegkundigemoethebbengewerkt.Opdesitevanhetministerievan Volksgezondheid,WelzijnenSportvindjedeactueleeisen.

Voldoejenietaandewerkervaringseis,danisernogdemogelijkheidomjetelaten herregistrerendoorscholing.Jedoetdaneenlandelijkexamen,waarmeejeaantoont datjenogvoldoendekennisenvaardigheidbezitomalsverpleegkundigeverantwoord aanhetwerktekunnen.

KwaliteitsregisterV&V

OmjeBIG-registratietebehouden,moetjevoldoendewerkervaringopdoen (herregistratieviascholingevenbuitenbeschouwinglatend).Maarhetaantaluren werkervaringzegtnognietsoverjedeskundigheidendegroeidaarin.Daarvoorishet KwaliteitsregisterV&V inhetlevengeroepen.Ditregisterheeftalsdoeldekwaliteit vanhetwerkvanverpleegkundigenenverzorgendentewaarborgen.Ineenonline portfoliohoudje – opvrijwilligebasis – bijwatjedoetaan(bij)scholing,bezoekenvan congressenenandereactiviteitendiejeverpleegkundigedeskundigheidhebben

bevorderd.HetbijhoudenvanhetKwaliteitsregisterkanonderdeelzijnvanjePOP, bijvoorbeelddooralsdoeltestellen: ‘Ikwerkelkkwartaalmijnportfoliovanhet KwaliteitsregisterV&Vbij’.

Ditregisterhelptjeomtevoldoenaande BeroepsnormDeskundigheidsbevordering. Dezenormsteltdatjealsprofessionalelkevijfjaareenminimumaantalurenaan deskundigheidsbevorderendescholingenactiviteitenzoumoetenuitvoeren.Opde sitevanV&VNvindjedeactueleeisendiedaaraanwordengesteld.

IntegenstellingtothetBIG-registerisinschrijvinginhetKwaliteitsregisterV&Vniet verplicht.Welkaneenwerkgeverjouvragenjeinteschrijvenvoorditkwaliteitsregister enhet(endaarmeejouwdeskundigheid)bijtehouden.

14.6Kritischeberoepssituatie

Zorgvrager

MevrouwBakker(74)heeftnierfalen.Zemoetgedialyseerdworden,maardereisnaar hetdialysecentrum,meerderekerenperweek,isvoorhaartebelastend.Daaromzijn zijenhaarnefroloogtotdeconclusiegekomendatContinueAmbulante Peritonaaldialyse(CAPD)eengoedalternatiefis.Ookditiseenbelasting:mevrouw zalviermaaldaagseenspoelingmoetenkrijgen,diezijenhaarmannietkunnen uitvoeren.Daaromwordtdeplaatselijkethuiszorgorganisatieingeschakeld.

Casus

Johanna(58)isverpleegkundigebijdezethuiszorgorganisatie.Deafgelopenjaren reedzevaakdezelfderouteslangsveelaldezelfdezorgvragers.Tijdenshetjaarlijkse functioneringsgesprekgeefthaarteamleidersteevastaandathijvindtdatJohanna haarwerkgoeddoet.Ookkomtdandevraagoptafelofzenogeensietsanderswil inhaarloopbaan.Johannaschudtdanhaarhoofd:zevindthetwelcomfortabel zo.MaardeteamleiderzietmeerkwaliteitenbijJohannadanzeindepraktijklaat zien.Daaromvraagthijhaareneenpaarcollega’somdezorgvoormevrouwBakker opzichtenemen.Ditbetekentdatdezeprofessionalseentraininginhettoepassen vanCAPDmoetenvolgen.

Johanna’seersteneigingisom ‘nee’ tezeggenopditverzoek,maarzehoudtzichnog evenstil.Wantdezevraagheeftietsbijhaaropgeroepen:wiliktotmijnpensioen blijvenwerkenzoalsikdatnudoeofwilikmeeruitdagingen?Wilikmijndeskundigheid verderontwikkelenennieuwedingenleren?Wilikmisschiennaareenanderefunctie binnendeorganisatie?Maarietsnieuwslerenkosttijd.Hoebewaarikdandebalans metmijnprivésituatie?

Dilemma

WatdoetJohanna?

1.Johannalaathaarwerkzoalshetnuisendoetalleenhethoognodigewatvereist isombevoegdenbekwaamteblijven.

2.Johannamaakthaarwerkmeeruitdagendenleertnieuwedingen.

14.7Begrippen

BeroepsnormDeskundigheidsbevordering

Denormdieaangeeftwaaraandedeskundigheidvaneenverpleegkundigezoumoeten voldoen.

Cyclus

Eenherhalingvansteedsdezelfdeopeenvolgendeactiesofgebeurtenissen.

Deskundigheidsbevordering

Hetontwikkelenvandeskundigheidopeenbepaaldvlak,doorkennisvermeerdering en/ofhetaanlerenvanvaardigheden.

Effectevaluatie

Dezevormvanevaluatiemeetheteffectvaneeninterventie.

Evalueren

Terugkijkenopeengebeurtenisofproces,waarbijjeeenoordeelgeeftoverhet resultaatenverbeteringenformuleertvooreenvolgendekeer.

KwaliteitsregisterV&V

Registermetalsdoeldekwaliteitvanhetwerkvanverpleegkundigenenverzorgenden tewaarborgen.

Persoonlijkactieplan(PAP)

Hierinformuleerjealleactiesdienodigzijnomdedoelendiejejezelfstelttekunnen behalen.Jeomschrijftdeacties,watdaarvoornodigisenwanneerzeuitgevoerd wordenenvoltooidzijn.

Persoonlijkontwikkelingsplan(POP)

Hierinlegjejepadvandeskundigheidsontwikkelingvastdooreenomschrijvingvan dehuidigesituatie,natestrevendoelenenmaniervanevalueren.Hetpersoonlijk actieplan(PAP)kanhierdeelvanuitmaken.

Proces

Eenopeenvolgingvanactiviteitenmeteenspecifiekdoel.

Procesevaluatie

Hetbeoordelenvandeopeenvolgingvanactiviteitenmeteenspecifiekdoel.

Reflecteren

Terugkijkenopeensituatie,waarbijjeanalyseertwaterisgebeurd,hoejedatzelf hebtervarenenwatjehieruitkuntleren.

THEMA15 JEZELFSTAANDEHOUDEN

Inhoudthema

• Inzichtinjezelf

• Flexibiliteitentrots

• Werkdrukensamenwerken

• Persoonlijkenverpleegkundigleiderschap

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

Hetvakvanverpleegkundigeiseenprachtigberoep,datzuljehorenwanneerje verschillendeverpleegkundigenspreekt.Maartegelijkertijdishetookeenberoep waarinjesituatiestegenkomtdielastigofmoeilijkkunnenzijn.Bijvoorbeeldomdat jemetmensentemakenkrijgtdiehunemotiesuiten,omdateendienstandersloopt danverwacht,omdateensamenwerkingnietprettigverloopt,omdatjejeeigen emotiesevennietdebaaskuntofomdatdewerkdrukjebovenhethoofdgroeit.

Hetisnoodzakelijkdatjejeookopdiemomentenstaandekunthouden.Alleendan behoudjehetplezierinjewerkenblijfjedieprofessionaldiegoedkanzijnvoor anderen.

15.1Inzichtinjezelf

Jezelfstaandehoudeninlastigesituatiesbegintbijinzichtinjezelf:wiebenik,waarom reageerikzo?Hetantwoordopdezekortevragenisnieteen-twee-drietegeven.Dit themaneemtjedaaromeerstmeeineenblikopjezelf.

Jouwpersoonlijkheid

Jebentzoalsjebentenjereageertzoalsjereageert,kunjezeggen.Maarwanneerje (ingrotelijnen)ziethoejepersoonlijkheidissamengesteld,begrijpjejezelfende manierwaaropjereageertbeter.Danlukthetjebeteromdaarzelfinvloedopuitte oefenen.Onder persoonlijkheid wordtverstaan:deverzamelingeigenschappendie bepalenhoejijjevoelt,hoejedenktenjegedraagt.

Jouwpersoonlijkheidwordtgevormddoormeerderefactoren(Verhulst,1989):

1.genetischefactoren

Dezekrijgjebijgeboorte(deels)meevanjeouders.Denkaanintelligentie, temperamentofgemoed.Ditzijngeenconstantefactoren,wantonderinvloed vanjeomgevingkunnenzewordenversterktofafgezwakt.

2.culturelefactoren

Decultuurwaarinjebentopgegroeid,heeftjounormenenwaardenmeegegeven: watisbelangrijkinhetlevenenhoezoujemoetenleven?Veelervanzulje –bewustofonbewust – hebbenopgenomeninjepersoonlijkheid.Benjeopgevoed vanuiteenbepaaldgeloofofeenbepaaldelevensovertuiging,danisdatookeen belangrijkevoedingsbodem.

3.milieufactoren

Hetmilieuisdesocialeklassewaarinjebentopgegroeidofwaarinjenuleeft. Netalseencultuurheeftookelkesocialeklasseeigennormenenwaarden.Leden vandiesocialeklasselevenvolgensdienormenenwaarden(bijvoorbeeld taalgebruik,klederdracht,voorkeuren,gedragingen).

4.opvoedingsfactoren

Vanuitdeopvoedingwordendecultureleenmilieufactorenopeenkind overgedragen.Maardatnietalleen:oudershebben(vaakonbewust)deneiging omhunkinderenopdezelfdemanieroptevoedenalszezelfzijnopgevoed. Daarnaastlatenouderszienwatgoedoffoutisdoorhunkinderentebestraffen oftebelonenendoorhetgedragdatzezelflatenzien.

Herinneringaanvroeger

Deniseisverpleegkundigebijdethuiszorg.Zeschriktwanneerdezorgvragerdieze eenheparine-injectietoedient,opeenshartgrondigbeginttevloeken.Zeslaathaar ogenneer,maaktdehandelingsnelafenrapporteert.Zemompelt: ‘Totziens’ engaat dedeuruit.Wanneerzeinhaarautozit,haaltzeevendiepadem. ‘Watgebeurter?’ vraagtzezichaf.Wanneerzeheterlatermethaarcollegaoverheeft,diehierop doorvraagt,realiseertzezichdatvloekenvroegerinhungelovigegezineenzonde was.DaarnaastkonhaarvaderheftigreagerenwanneerhijvonddatDeniseietsniet goeddeed.Zewerddaaraltijdbangvanentrokzichdanterug.

Doorinzichttekrijgenindevraaghoedezefactorenerbijjouuitzienenhoezezijn ontstaan,leerjejezelfbeterbegrijpen.Maardatnietalleen:metdezevierfactoren leerjeook(hetgedragvan)anderenbeterbegrijpen.Datiseenonmisbarekwaliteit vooreenverpleegkundige,zekerinlastigesituaties.

Jouwzelfbeeldendeander

Vanuitjepersoonlijkheidgeefjeuitingaanwiejebent:watjezegtenhoejehetzegt, hoejejekleedt,hoejereageertopanderen,watjedoetenwatjenietdoet.Jehebt daarbijeenideehoejedaarmeeopanderenoverkomt:jouwzelfbeeld.Dekansdat jezelfbeeldpreciesovereenkomtmethoeanderenjouzien,isheelklein.Hoeanderen jouzien,isafhankelijkvandepersoonlijkheidvandieanderenvandematewaarin jijjezelfkent.

Zelfbeeldeninvloedvandeander

Jezelfbeeldvormtzichgedurendejehelelevenenwordtbeïnvloeddoorallerlei factoren:opvoeding,cultuur,socialecontextenvooralreactiesvananderenopje gedrag.Benjedoorjeoudersenvriendenvooralpositiefbevestigd(kreegje complimentenenwerdjeaangemoedigd)ofkreegjevaakafwijzingenteverwerken? Ditiswaarschijnlijkvaninvloedophoejijnaarjezelfkijkténhoejejezelfbeoordeelt (Hingstman,2022).

Hetisbelangrijkomjeditterealiseren:hoeanderenopjoureageren,zegtsomsmeer overdieanderdanoverjoualsmens.Jouwzelfbeeld,datjevooreendeelhebt gevormdopbasisvande(somsmisschienwelemotionele)reactiesvananderen,is danooknietaltijdrealistisch.Maarhetoordeelvandeanderkanjezorakendatdit voorjoudewerkelijkheidwordt.Jijgaatkortomgelovendathetwaarishoedeander jouziet,waardoorjijjezelfookopdiemaniergaatbekijken.Misschiengajejeerzelfs naargedragen.Datiseenmenselijkereactie,maartegelijkertijdookeenkansomje zelfbeeldbijtestellen.

Enwegishetgoedegevoel...

OpdeverpleegafdelingOrthopediezitdedagdiensterbijnaopvoorHakim.Hijheeft netderapportagevanzijnzorgvragersgeschrevenenleuntvoldaanachterover:het waseenintensieve,drukkedagmaarhijistevreden.

TijdensdeoverdrachtnaardeavonddienstleestzijncollegawatHakimdiedag allemaalheeftgedaanenhijreageerthardopverbaasd: ‘WaaromhebjemeneerVan Geelgeholpenbijhetdouchen?Datmoethijtochzelfdoen?Deartszeinog: “Stimulerentotzelfzorg” ’ Hakimkrijgteveneenknoopinzijnmaag,hijhadzijneigen overwegingenbijdeondersteuningvanmeneerVanGeel,maardieishijnuevenkwijt. Heteerstewathijdenktis:dathebikdusfoutgedaan.Ikookaltijdmetmijn behulpzaamheid.Zijntevredengevoelisweg.

Eenkritischzelfbeeldbegintmetzelfkennis.

Eenkritischzelfbeeldbegintmetzelfkennis:overjekwaliteitenenvalkuilen,jekrachten enjekwetsbaarheden.Omalsprofessionalstappentekunnenzetteninjeontwikkeling ishetvanbelangdatjealdezeaspectenleertkennenendaarbijniettéstrengbent voorjezelf.Niemandisnamelijkperfect.

Meerzelfkennis:kwaliteitenenvalkuilen

Hoebeterjijjezelfkent,hoecompleterenrealistischerjezelfbeeld,hoeminderjevan jestukgebrachtwordtdoorhetoordeelvandeanderenhoebeterjejegrenzenkunt aangeven.Kortom:hoebeterjejezelfstaandekunthoudenalsprofessional.

Iedermensheefteeneigenuniekeverzamelingaankwaliteiten,dusjijook.Waarben jijgoedin?Watgaatjemakkelijkaf?Waarligtjehart?Waarvanzeggenmensen: ‘Jij kuntdatzogoed’?Zulkevragenzijnmakkelijkertestellendantebeantwoorden.

Eenmanieromachterjeeigenkwaliteitentekomenishet ‘kernkwadrant’ (Ofman, 2017).

Hetkernkwadrant.

Metditmodelkunjemeerinzichtkrijgeninjezelf.Jeziethoebijjoudeaspecten kernkwaliteiten,valkuilen,uitdagingenenallergieënmetelkaarsamenhangen.Inde afbeeldingwordtditgeïllustreerdmetdekernkwaliteit ‘zorgzaamheidnaaranderen’. Devolgendetoelichtinggeefteennogbeterbeeldvandebegrippen: 1.kernkwaliteiten

Hetwoordzegthetal:dezekwaliteitenkomenuitjekern.Jebenteralshetware meegeboren.Zezijnnietaangeleerd,maarmakendeeluitvanwiejebent.Je kuntzenietafleren,hooguitkunjelerenzeopeenanderemaniertoetepassen. Voorbeeldenzijn:betrokkenheid,daadkrachtofzorgzaamheid.

2.valkuilen

Slajedoorinjekernkwaliteit,dankunjedaarlastvankrijgen.Jekwaliteitisdan opeenseenvalkuil.Dezekannietalleenjezelfindewegzittendoordatjeeen grensovergaat,maarookbijeenanderirritatieoproepen.Dekwaliteit ‘zorgzaamheid’ kandoorslaanin ‘teveelvandeanderovernemen’.

3.uitdagingen

Hettegenovergesteldevaneenvalkuiliseenuitdaging.Eenuitdagingiseen kwaliteitdiejounogniet ‘eigen’ is,maardieeenmooieaanvullingzoukunnen zijninjouwpakketvankwaliteiten.Metdevalkuil ‘teveelvandeander overnemen’ zoueenuitdagingkunnenzijn ‘geenactieondernemen,deander hetzelflatenoplossen’.Uitdagingenzijnaspectenwaarmeejeinhetdagelijks levenvaakgoedkuntexperimenteren.

4.allergieën

Experimenteerjeovermatigmeteenuitdaging,dankandateenanderirriteren. Steldatjeprobeertommindervooreenandertezorgenendiegenemeerzelfte latendoen,dankandatbijdeanderoverkomenalspassiefgedragofgebrekaan betrokkenheid.Andersomkaneenanderookgedragvertonendatbijjouirritatie oproept,kortom:deander ‘zitinjouwallergie’.Hetisgoedomjeterealiseren datdiepersoondanwellichtbezigisteexperimenterenmeteenuitdaging,of eendoorgeslagenkwaliteitlaatzien.Ofdatdiensgedraghettegenovergestelde isvaneenvanjouwkernkwaliteiten.

Kortom:dezeonderdelenvanhetkernkwadranthelpenjeomjezelfbetertebegrijpen, maarookommeerbegriptekrijgenvoorhetgedragvaneenander.

DezorgzaamheidvanElsbeth

Elsbethoverweegtomdeopleidingtotverpleegkundigetegaandoen. ‘Jijbentaltijd zozorgzaam’,krijgtzevaaktehorenvandemensenuithaarnaasteomgeving.Dat vindtElsbethzelfook,wantzekaneigenlijknietandersdanrekeninghoudenmet anderenenhelpenwaarnodig.Tegelijkertijdweetzenietzogoedofzeerwelhaar vakvanmoetmaken.Immers,vraagteriemandomhulp,danstaatElsbethdirect klaar.Zevindthetdanmoeilijkom ‘nee’ tezeggen. ‘Wiljijnogevenboodschappen doenvoormij,buurvrouw?’, ‘Jijwiltdatverslagvooronzeprojectgroepnogweleven afmaken,hè?’.Zewordterzelfookweleensmoevan… Watbeterhaareigengrenzen kunnenaangeven,datzouzewelwillenleren.Elsbethhooptalleendatmensenhaar dannietonaardigzullenvinden,ofegoïstisch.Daarheeftzebijanderenookaltijdzo’n hekelaan.

Zelfvertrouwenvoelenenvergroten

Vertrouwenhebbeninjezelf,ervertrouweninhebbendatjeeengoedeverpleegkundige bentofkuntworden,geeftjeeenstevigebasis.Diebasisisnodigomjezelfstaande tehouden.Hetiseenveelgebruikteterm:zelfvertrouwen.Maarwatísheteigenlijk precies?Enkunjejeeigenzelfvertrouwenvergroten?

Gezondzelfvertrouwen

Gezondzelfvertrouwen wilzeggendatjeeenrealistischekijkhebtopwatjekuntof kuntleren.Doorervaringenoptedoen,doorteoefenenenteexperimenterenhebje gemerktwaarjekwaliteitenliggen.Hoevakerietsisgelukt,hoegroterdekansdatje vertrouwenhebtinjezelf.Hebjedaarbijpositievefeedbackontvangenvandemensen omjeheen,danversterktdatalleenmaarhetzelfvertrouwen.

Maarzelfvertrouwenisweleensubjectiefbegrip,deenepersooniszelfverzekerder dandeandere.Jezelfvertrouwenkanzelfsvanmomenttotmomentwisselen:wanneer jeervanovertuigdbentdatjeeenbepaaldeverpleegtechnischehandelingheelgoed kuntuitvoeren,kandatzelfvertrouweninéénklapverdwijnenwanneereencollega jehiernegatievefeedbackopgeeft.

Gezondzelfvertrouwenisdusnieteenconstantefactor,maarwanneerhetsamengaat meteengevoelvan waardigheid,ishetzelfvertrouwendoorgaansstabieler.

Waardigheidwilzeggendatjejezelfnogsteedsdemoeitewaardvindt,ookwanneer ereenkeerietsmisgaat.Jerealiseertjedatnietallesperfectkanofhoefttegaan. Wanneerjeniettéstrengbentvoorjezelfenjezelftoestaatomteblijvenleren,isde kansgrootdatjegevoelvanwaardigheidwordtversterkt.

Gebrekaanzelfvertrouwen

Zelfvertrouwenisernietaltijdenbijdeeenmeerdanbijdeander.Bijsommigemensen ofinsommigesituatiesisersprakevaneengebrekaanzelfvertrouwen.Datkanin belangrijkemateinvloedhebbenophetfunctioneren.

Gebrekaanzelfvertrouwenkanmeerdereoorzakenhebben:jehebtbijvoorbeeldeen laagzelfbeeld (jebentniettrotsopjezelf,jebentervanovertuigddatdingenniet zullenlukkenenhaaltjezelfnaarbeneden),jehebteenbepaaldevaardigheidnog nietgoedonderdeknieofjehebtweinigeffectievefeedbackontvangenvanuitje omgeving.

Zelfvertrouwenontwikkeltzichindekinderjaren,waarbijjeopvoedingensociale omgevingvangroteinvloedzijn.Benjebijvoorbeeldbeschermdopgevoed,dankan hetzijndatjeweinigruimtehebtgekregenomteexperimenteren,waardoorjenog teweinigervaringhebtopgedaanomerjezelfvertrouwenoptebaseren.

Ofmisschienbenjegepestenkreegjevanleeftijdgenotenvooraltehorendatjeniet meemochtdoenennietgoedgenoegwas.Hoewelzulkefactorennietbijdragenaan eengezondzelfvertrouwen,hebjeweldemogelijkheidomdaarzelfregieoptenemen.

Bouwenaanzelfvertrouwen

Zelfvertrouwenhebjeniet ‘zomaar’.Hetmoetgroeienendaarkunjijzelfeen belangrijkebijdrageaanleveren.Devolgendetipskunnenjedaarbijhelpen(MIND, z.d.a.):

• Weesjebewustvanjegedachten.

Wanneerjeineensituatieonzekerbent,hebjebepaaldegedachtenoverjezelf. Diegedachtenstimulerenhoejejevoelt(overjezelf).Datzijndoorgaansgeen positievegedachten.Wanneerjedezegedachtenherkent,kunjezeveranderen. Ditherkennenkunjeoefenendoorjezelfovereensituatiedevolgendevragente stellen:

a.Watgebeurdeer?(gebeurtenis)

b.Watdeedik?(gedrag)

c.Watvoeldeik?(gevoel)

d.Watdachtik?(gedachten)

• Stimuleerhelpendegedachten.

Wanneerjejebewustbentvandegedachtendiejouwonzekerheidopwekken (bijvoorbeeld ‘ikkanhetniet’ of ‘zevindenhetvaststomwatikhebgedaan’)kun jeerinvloedopuitoefenen.Datbegintmetjeterealiserendatdezenegatieve gedachtennietrealistischzijn,jij ‘maakt’ zezelf.Doorteproberendezenegatieve gedachtenomtebuigennaarmeerpositieveenrealistischegedachten,kunjeje zelfvertrouwenstukjebijbeetjeterugwinnen.

Indepraktijk

JoeymagvoorheteersthetMDOleiden.Hijvindthetspannend:inverpleegtechnische handelingenishijgoed,maargesprekkenleidenheefthijnognietvaakgedaan. ‘Ik gavaststotteren’ en ‘IkkanhetnooitzogoeddoenalsElsa,diehetvoorheenaltijd deed,diewaszoervaren’,zijngedachtendiedoorzijnhoofdspoken.Daarnaastkan hijookonderdeindrukzijnvandeandereprofessionalsdieaantafelzitten: ‘Dieartsen zullenweldenken:zo’nbeginnendeverpleegkundige’ en ‘Diefysiotherapeutkanzo dominantzijn,diekaniknooitonderbreken’.

HetliefstzouJoeyzeggendathijhetnietgaatdoen.Maardanherpakthijzich,hij herkentditvluchtgedragbijzichzelf. ‘Watbenikeigenlijkaanhetdoen?’ vraaghijzich af. ‘Hebikwéérvandienegatievegedachten.Waaromzouikhetníetkunnen?Wat kanerfoutgaan?Alsikhetnietprobeer,leerikhetnatuurlijknooit.’ Hijbesluitde uitdagingaantegaan.HijbeginthetMDOmetdewoorden: ‘Welkomallemaal.Voor mijisditeenbijzonderoverleg,ikmaghetvoordeeerstekeerleiden.Datvindik spannend,dusalsikafentoewathakkel,wetenjulliewaarhetdoorkomt.’

• Gauitdagingennietuitdeweg.

Denkjedatjeietsnietkunt?Probeerhettochtedoenengaervanuitdatjehet kunt.Vraageventueeliemandomjedaarbijtehelpen.Doorgeenuitdagingenaan tegaanontwikkeljejeveelmindersneltoteenprofessioneleverpleegkundige. Meteenleerervaringgeefjejezelfdemogelijkheidomtegroeien.

• Kenenziejekwaliteiten.

Sommigemensenhebbendeneigingomtekijkennaarwatzeníetkunnenofníet goeddoen.Maarelkmensheeftkwaliteiten,groteenkleine.Jemoetzelerenzien. Maakvoorjezelfeensdezezinnenaf:

– Ikbengoedin …

– Watmijgeenmoeitekostis

– Momentenwaaropiksucceshadwaren

– Ikkrijgweleenscomplimentenover …

Ditmaggaanovergrotemaarookheelkleinedingen.Eenkwaliteitiseen kwaliteit.Vindjehettochlastigdittebedenken?Vraagdananderenwatzij zienalsjouwkwaliteiten.

• Accepteerjezelfzoalsjebent.

Iedermensisuniek,geentweemensenzijngelijk.Vergelijkjezelfdanooknietmet anderen,wantookdieanderenzijnnietperfect.Juistomje ‘eigenheid’ benjij uniek.Probeerjezelfalsdatuniekeindividutezien:hettotaalpakketmetalle kwaliteitenenvalkuilen.

Eengezondzelfvertrouweniseenprocesvanvallenenopstaan.Hettoepassenvan dezetipsislangnietaltijdmakkelijk.Maardoordelatniettehoogteleggenvoor jezelfenkleinestappenrichtingzelfvertrouwenalssuccestezien,zuljemerkendat jegevoelvaneigenwaardegroeitendatjeje(nog)beterstaandekunthoudenals beginnendberoepsbeoefenaar.

Omgaanmet(jeeigen)emoties

Wanneerjeindezorgwerkt,krijgjeregelmatigtemakenmetmensendieeenmoeilijke periodeofsituatieinhunlevenmeemaken.Denkaandezorgvragerdienettehoren heeftgekregendatzeongeneeslijkziekis,volongeloof.Ofaanderadelozevaderdie opbezoekgaatbijzijndochter,diemeteenernstigepsychiatrischeaandoeningis opgenomen.Maarookaandecollegadietegenjeuitvaltomdatzedewerkdrukniet meergoedaankan.Aldieemotieshebbeneenoorzaakenzijnuitteleggen.Maarze kunnenookietsmetjóudoen,netzoalseenspecifiekesituatieietsinjoukanoproepen, bijvoorbeelddedementerendezorgvragerdiejedoetdenkenaanjeopametalzheimer, ofdevrouwdiebijhaarontslaguithetziekenhuisjounogeveneendankbareknuffel geeft.

Wiljejezelfgoedstaandekunnenhouden,danishetbelangrijkomtewetenwatbij jougevoelensenemotiesoproeptenhoejedaarmeeomkuntgaan.

Overgevoelensenemoties

Mensenkenneneenaantalbasisemoties:liefde,woede,angst,afschuw,verbazing, vreugde,schaamteenverdriet.Dezebasisemotieszijn universeel:(inprincipe)ieder menservaartzeinmeerofminderemate.Demanierwaarophieruitingaanwordt gegeven,iswélverschillendenpersoons-encultuurafhankelijk.

Jestemming,degevoelensdiejehebt,deemotiesdiejebeleeft:dezetermenworden nogweleensdoorelkaargebruikt.Maariselkgevoeleenemotie?Eniseenstemming alleeneengevoel?Deovereenkomstisdatzeallemaalietsvertellenoverje ‘binnenwereld’.Tochzijnerookverschillen:

• Gevoel speeltzichbinneninjeafenisdereactieopeengebeurtenis,objectof persoon.Jekrijgtbuikpijnomdatjeschrikt,ofeenwarmgevoelomdatjeiemand leukvindt.Ditzijnheelpurereacties,dieontstaanzonderdatjedaarovernadenkt.

• Emotie isdeuitingsvormvangevoel.Eenemotieismeestalvankorteduurenheeft eenbepaaldeintensiteit,dezekanbijvoorbeeldheelheftigzijn(gillenvanvreugde) ofinhetkleinbeleefdworden(stilhuilenzondertranenofgeluid).Eenemotieis gerichtopeenobject,gebeurtenisofpersoonenisvaakaftelezenaan gezichtsuitdrukkingenenlichaamshouding.

• Stemming iseenbepaaldgevoeldaturen,maarsomsookdagenkanduren.Een stemmingisnietergintensenwatmeeropdeachtergrondaanwezig.Vaakiseen stemmingnietconcreettoeteschrijvenaaneenbepaaldegebeurtenisofobject.

Mensenhebbeneen ‘emotioneelgeheugen’.Datwilzeggendatdeervaringendieje gedurendejelevenhebtmeegemaakt,zijnopgeslagen – metdebijbehorende gevoelensenemoties.Daardoorkanhetgebeurendateengebeurtenisjeheelergkan raken,omdatdiejedoetdenkenaanietswatjeinhetverledenhebtmeegemaakt.

Hetisdanookbelangrijkdatjejezelfenjeeigengevoelensenemotiesleertkennen, zodatjeweethoejeopsituatiesreageertenhoejedaarmeeomkuntgaan.Datmaakt jetoteenprofessioneleverpleegkundige,diesteviginzijnofhaarschoenenstaat.

Jouweigenemoties

Gevoelensofemotieshebbenaltijdeenbetekenis:zevertellenjouwatietsofiemand voorjoubetekentofwelkethema’serspeleninjouwleven.Demanierwaaropje persoonlijkheidisgevormd,eerdereervaringenendecombinatievanjouwkwaliteiten, valkuilen,uitdagingenenallergieënbepalenvooreenbelangrijkdeelwateensituatie metjedoet.Vaakzuljeditvanjezelfherkennenenbegrijpen,maarjezultooknog regelmatigversteldstaanvandegevoelensenemotiesdieopeensnaarbovenkunnen komen.Datisnietmeerdanmenselijk,datoverkomtiedereen.Kunje(nog)nietgoed verklarenwaardiegevoelensvandaankomen,ziezedanalseenmogelijkheidom meeroverjezelfteontdekken.Hieropreflecterenofhetermetanderenoverhebben kanjedaarbijhelpen.

Hetervarenvangevoelensofemotiestijdensjewerkalsverpleegkundigeismenselijk, hetgeeftaanhoebetrokkenjijbentbijwatjedoetenbijdemensenmetwiejewerkt. Hetkanjeopmomentenechterookindewegzitten.

Hetkaningewikkeldzijnomerachtertekomenwaarjouwgevoelenspreciesvandaan komen.Jekuntnietaltijdduidenwaaromerplotselingietsnaarbovenkomtwaardoor jeemotioneelgeraaktwordt.Tochishetbelangrijk – voorjezelfenvoordezorgrelatie –omteachterhalenwatdeoorsprongvanjegevoel(ongeveer)is.Globaalzijndaarvoor driemogelijkheden(Hingstman,2022):

1. Hetgevoelisgebaseerdopwateropdatmomentgebeurt. Jeraaktbijvoorbeeldgeëmotioneerdomdatdezorgvragervoorwiejealzolang dezorghebtinhetrevalidatiecentrum,weeropeigenkrachteenstukjekanlopen. Jekentzijngevecht,zijndoorzettingsvermogenenjulliegezamenlijkestreven omtotzelfstandiglopentekomen.

2. Jegevoelisgebaseerdopietsvanvroeger.

Hiergaathetomietswatjehebtmeegemaaktenwatjounogsteedsemotioneert (enwatjedusmisschiennogniethelemaalhebtverwerkt).Bijvoorbeeld:een zorgvragerindethuiszorg,een86-jarigeman,legtevenzijnarmomjeschouder.

Jeschriktenweerthemdirectwoestaf,omdatjeeenpaarjaargeledentemaken hebtgehadmetseksueeloverschrijdendgedrag.

3. Erissprakevaneenmengvorm.

Jeraaktgeëmotioneerddoorietsvandatmoment,maarjewordttegelijkertijd teruggebrachtnaareenmomentvanvroeger.Bijvoorbeeld:jewordtgeraakt doordezorgaandeterminalezorgvrageromdatjehaargraagmagenzeniet langmeertelevenheeft,maarookomdatdesituatiejedoetdenkenaanhet overlijdenvanjemoeder,kortgeleden.

Betrefthetgevoelensuithetverleden,onverwerktverdrietbijvoorbeeld,danishet goedomzetedelenmetnaastecollega’s.Neemdaarvoordetijd,zoekiemandopbij wiejejeverhaalgoedkwijtkuntineeneen-op-eengesprekofbrenghetintijdenseen intervisiebijeenkomst.Uitjejegevoelensbijdezorgvrager,danbenjemeermetjezelf bezigdanmetdeander.

Alsjegevoelensvoortkomenuitdeconcretesituatieinhetzorgcontact,kanhetwel zinvolzijnomzetedelenmetdezorgvrager.Jekuntzebijvoorbeeldbenoemen: ‘Goh, ditraaktmewel’, ‘Hierwordikevenstilvan’, ‘Ikkrijgeveneenbrokinmijnkeel’.Maak daarbijdeafwegingofjouwreactiedezorgrelatieen/ofhetwelzijnvandezorgvrager tengoedekomt.

Neemjeeigengevoelaltijdserieusenluisterernaar.Watdaaromaltijdhelptenzinvol is,isomtereflecterenopwatergebeurt.Alsjedaarbijstilstaateneraandachtvoor hebt,kunjebeterinschattenwatgoedisomtedoen,voordeanderenvoorjou.

Manierenommeteigenemotiesomtegaan

Reagerenopgevoelensgebeurtvaakvanzelf,zonderdatjeerovernadenkt.Jekunt jegevoelens(Leijenhorst,2019):

• verdringen(‘ditdoetmeniets’)

• ontkennenenbagatelliseren(‘neehoor,ikbennietverdrietig,valtheelergmee’)

• ervarenenjeerbewustvanworden(‘jeetje,waaromkrijgiknoueenknoopinmijn maag,ikbenopeenseenbeetjetriest’)

• erkennenenlatenzien(‘dezesituatiemaaktmeverdrietig,datisooknietzo verwonderlijk,iklaatmijntranenmaarevendevrijeloop’).

Hetspreektbijnavoorzich:alzijndereactiesnogzobegrijpelijkenverklaarbaar, verdringen,ontkennenenbagatelliserenbrengenjenietverderinjeontwikkelingtot professional.Watleverendezemanierenvanreagerenopenwelkeheeftdanwélde voorkeur?

• verdringen

Inditgevalgajeletterlijkwegvanjegevoel:jeprobeertjeaandachtterichtenop anderedingen,jenegeertjegevoel.Vaakligterangstonderdezeneigingtot verdringing,bijvoorbeeldangstvooreennegatievereactievandeanderofomniet goedgenoegtezijn.Maardoorjegevoelteverdringenkunjenietzienwater werkelijkaandehandis,enerdusooknietsaandoenomhetteveranderen.Voor eenverpleegkundigediezichwilontwikkelen,isditdaaromnieteengewenste manieromeigengevoelenstehanteren.

• ontkennenenbagatelliseren

Ontkennenenbagatelliserenlijkenopverdringen,maarzijnniethetzelfde.Bij ontkennenneemjedeemotieofhetgevoelwelwaar,dusjedrukthetnietdirect weg,maarjeontkentdatheteris(‘neehoor,doetmeniks’).Ofjedoetalsofhet allemaalwelmeevalt:jebagatelliseertwaterzichbinneninjeafspeelt.Vaakligt hieraanonzekerheidtengrondslag,bijvoorbeeldonzekerheidofjehetwerkwel aankunt.Hethelptomjedanterealiserendatiedereenweleensonzekeris.Dat zijnjuistdemomentenwaaropjekuntleren,maardatluktnietalsjeontkentof tebagatelliseert.Dusookditisdoorgaansgeeneffectievestrategie.

• ervarenenbewustworden

Dezemaniervanreagerenisweleffectief:jestaatstilbijwaterinjebinnenwereld gebeurt,je ‘doorvoelt’ degevoelensopdatmoment.Datisnietaltijdeven makkelijk,zekernietwanneerhetverdrietbetreft.Datkanextraemotionelepijn opleveren,waardoorhetgevoelofdeemotieevenergerwordt.Jekuntervoor kiezen – bijvoorbeeldomdatjedannetmetdezorgaaneenzorgvragerbezigbent – omhetopdatmomentnogeven ‘binnen’ tehoudenenhetlatertedelenmet anderenoferzelfbewustovernatedenken.

• erkennenenlatenzien

Hierzetjedievolgendestap:jebrengtjeemotiesmerkbaarnaarbuiten.Voor anderenwordtzichtbaarwaterinjouomgaat.Jebentdaneerlijknaarjezelfen jeomgeving.Datkanopluchtenenjeverderhelpeninjeontwikkelingals professional,zekerwanneerjereflecteertopwateraandehandis.

Waterbinneninjegebeurt,kanheelcomplexzijnenislangnietaltijdtebegrijpen. Jehoeftdusooknietinelkesituatiepreciestekunnenbeargumenterenwateraan handisenwaarhetvandaankomt.Maargajegevoelensnietuitdeweg,zewillenje altijdietsvertellen.

15.2Flexibiliteitentrots

Dezorgiseenwerkveldwaarinveelonvoorspelbaaris:hetziekteverloopvaneen zorgvragerkanandersverlopendanverwacht,eencollegameldtzichaanhetbegin vandedienstziek,erwordteennieuwezorgvrageropgenomenoverwienogmaar weinigbekendis… Geentweedagenzijnhetzelfdeeneendienstverlooptsomsheel andersvanjevantevorendacht.Datvraagtietsvanjouw flexibiliteit,jouwvermogen ommeetekunnenverenmetwateropdatmomentgebeurt.Ditiseenvandeaspecten diejouhelpenomjezelfbeterstaandetehoudenenomalseenrolmodelje beroepstrotsuittedragen.

Hetverschiltussenwensenwerkelijkheid

Injeopleiding,jewerkofprivékomjehetmisschienweldagelijkstegen:hoejeiets hadbedachtofgewenst,paktnetevenandersuit.Erisdaneenverschiltussenwens enwerkelijkheid,ietswat discrepantie wordtgenoemd.Omeenpaarvoorbeeldente noemen:

• Jehadverwachteenrustigedienstintegaan,maardanblijktjecollegaziekte zijnenhebjeerdezorgvooreenpaarzorgvragersbij.

• Eenzorgvragerdiejijlanginzorghebtgehad,leekgoedteherstellenvaneen operatie,maargaatopeensheelsnelachteruitenkomtteoverlijden.

• Jehebtheelergjebestgedaanopheteindverslagvanjestage,jebentertrotsop. Dankrijgjevanjewerkbegeleidertehorendatjenogflinkwatonderdelenmoet aanpassen.

• Jehadverwachtindezomerdriewekenvrijtekunnenkrijgeninverbandmetde reisdiejemeteenvriendwiltmaken.Maarhelaas:dewekenindeschoolvakantie zijnalgereserveerddooranderecollega’s.

Discrepantiebrengtbijnaaltijdgevoelensenemotiesmetzichmee,zoalsteleurstelling, onzekerheid,boosheid,verdrietofmisschienwelopluchting.Omdatjeals verpleegkundigeveeltemakenkrijgtmetveranderendesituaties,ishetvanbelang omdaarmeeomtekunnengaan.

Ontwikkelenvanflexibelgedrag

Wanneerjeflexibelgedragvertoont,wildatzeggendatjejeeigengedrag, verwachtingenen/ofdoelenkuntenwiltbijstellenwanneerdesituatieeromvraagt.

Flexibelofniet?

Annahadverwachteenrustigeavonddiensttegemoettegaan.Datvondzefijn,want zewaseigenlijknogbestmoevaneenserienachtdiensten.Eenpaarnietaltecomplexe zorgvragers,datisgoedtedoen,schattezein.Maarbijaankomstopdeafdelingblijkt

haarcollegaSaskiazichnetziektehebbengemeld.Opzo’nkortetermijnvervanging regelenluktniet,duskrijgtAnnaereenpaarmidden-complexezorgvragersbij.Ze zuchtendenkt:onee…

Scenario1(nietflexibelgedrag): Annamoppert,zuchtnogeensdiep.Zesloftoverde gang,doetwatzemoetdoen,maarooknietmeerdandat.Aanheteindvandedienst iszedoodop.

Scenario2(flexibelgedrag): Annabaalteven,maarzegtdantegenzichzelf: ‘Hetisniet anders,ditkangebeuren.’ Zevraagthaarcollega’sofzehaarwillenhelpenwanneer zemethaartakenindeknelkomt.Danbegintze,zemaaktevensneleenplanningin haarhoofdenrichtdanhaaraandachtopdeeerstezorgvrager.Methierendaarwat hulpvaneencollegavliegtdeavondvoorbij. ‘Datwasbesttedoen’,zegtAnnategen zichzelfwanneerzenaarhuisfietst.

Wanneerjeflexibelbent,benjedusinstaatombeteroponverwachteofveranderende situatiesintespelen.Datmaaktjetoteencollegametwiehetprettigsamenwerken isentoteenverpleegkundigedieaccuraatweettehandelen.Daarnaastwordthet werkenvoorjezelffijnerenlichter.Inhetvoorbeeldziejehoeniet-flexibelgedragje stemmingenenergieniveaukanbeïnvloeden.

Flexibiliteitspeeltzichafinjehoofd:jouwgedachtenbepaleninhoeverrejeflexibel bent.Deeendoetditalsvanzelfsprekend,eenanderheefthierveelmeermoeitemee. Persoonlijkheidskenmerken,kwaliteiten,uitdagingen,valkuilenenallergieënspelen daarineengroterol.

Devolgendestappenkunnenjehelpenommeerflexibiliteitteontwikkelen:

1.Jereflecteertkortendirectopeenveranderendesituatie:

a.Watvoelik?

b.Watdenkik?

c.Watismijntaak?

2.Jeweegtdealternatievenaf:

a.Watzijndealternatieven,opwelkemanierenkanikhetaanpakken?

b.Watleverendezealternatievenop?

c.Welkalternatiefishetbesteomtekiezen?

3.Keuzeenactie:

a.Oké,ditiswatikgadoen.

b.Waarbeginikmee,watismijnplanning?

c.Hebikhulpnodigvananderen?

Hetlijkenmisschienveelstappen,maaralsjezeregelmatigoefent,wordtditeen automatismeendoorloopjezebinnenenkeleseconden.

Beroepstrots

Wanneerjeertrotsopbentdatjeverpleegkundigebent,vergrootdatdemogelijkheid omjealsprofessionalstaandetehouden.Hetkanjehelpenomdoortezettenop momentenwaarophetmisschienevenlastigis.Hetwerktookandersom:wanneerje jestaandekunthoudenalsverpleegkundige,isdekansgroterdatjeberoepstrots voeltendituitdraagt.Dezetrotskansamenhangenmethetberoepsimagoende beroepsidentiteit.

Beroepsimagoen-identiteit

Toenjijkoosvoorhetvakvanverpleegkundige,hadjedaareenbepaaldbeeldvan: vanhetwerk,van ‘deverpleegkundige’,vandesfeermisschien.Zoheeftiedereeneen beelddatindienshoofdopkomtbijdegedachteaaneenverpleegkundige.Datwordt dathet beroepsimago genoemd.Ditimagovormenmensenopbasisvanhuneigen ervaringen(bijvoorbeelddoordatiemandalszorgvragerinhetziekenhuisheeftgelegen ofdoordateenfamilielidverpleegkundigeis),verhalenvananderenenberichtgeving indemedia.Datbeeldkloptnietaltijdmetdewerkelijkheid,vaakzienandereneen grootdeelvanhetberoepniet.

Hetberoepsimagowordtmedegevormddoorde beroepsidentiteit.De beroepsidentiteitiswatverpleegkundigenuitdragen(inmetnamegedrag)aande waardeenbetekenisdiezijgevenaanhunberoep.Déberoepsidentiteitisvrijwelniet teomschrijven,omdatiedereverpleegkundigeeeneigenuniekeinvullinggeeftaan hetvak.Tochkunjewelzeggendatjijstraksalsverpleegkundigebijdraagtaande beroepsidentiteitvandeverpleegkundigen.Daarmeebepaaljemedehetimagovan ‘deverpleegkundige’,vanhetbeelddananderenvanjouwberoepsgroephebben.

Hierisdussprakevaneengedeeldeverantwoordelijkheid:elkeverpleegkundige draagtbijaandeberoepsidentiteitendaarmeeaanhetberoepsimago.Waaromisdit nuzobelangrijk?Verpleegkundigenzijnmetzo’n80%vanhetgekwalificeerde zorgpersoneelsbestandhetgrootstedeelvandeprofessionelegezondheidszorg. Kortom:eenvakgroepomserieustenemen.Omserieusgenomenteworden,in politiekeonderhandelingenenmaatschappelijkediscussies,iseenprofessionele beroepsidentiteiteenvoorwaarde.

Dieberoepsidentiteitstaatoverigensnietvast,maarverandertgeleidelijkmetdetijd mee.Bijvoorbeeldomdatverpleegkundigetakenenverantwoordelijkhedenveranderen eneranderekwaliteitenvanverpleegkundigenwordenaangesproken.

Beroepstrots

Hoejejevakuitdraagt,wordtmedebepaalddoorje(toekomstige) beroepstrots.Dat isdetrotsdiejevoeltenuitstraaltwanneerjejeofficieelverpleegkundigemagnoemen. Wanneerhetzoveris,staerdaneensbijstilwaarómjeertrotsopbentomditberoep temogenuitoefenen.Watdoenjijenjouwvakgenoteninalgemenezinenjijspecifiek alsindividuwatjoutrotsmaakt?Wanneerjedietrotsvoeltenuitdraagt – inwoord engedrag – zuljeoverkomenalseenbevlogenprofessionaldiegekniptisvoorzijnof haarberoep.Datdraagteraanbijdatjealsprofessionalserieuswordtgenomen, waardoorzorgvragersgraagdoorjouverpleegdzullenwillenwordenencollega’s graagmetjewillensamenwerken.

Proudtobeanurse

HenkBakker,voormaligvoorzittervanberoepsverenigingV&VN,schreefin2016 kortnadeDagvandeVerplegingeenpleidooioverberoepstrotsen bescheidenheid.

‘Gedreven, tothepoint enmeteentikjeschroom.OpdeDagvandeVerpleginggingen kinderverpleegkundigeningesprekmetstaatssecretarisVanRijn.Indetoonvanhun stemmenendeglinsteringinhunogenzagiktrots.Trotsophunwerk,trotsopelkaar entrotsopzichzelf.Ikkonduidelijkzienenhorendatzehunvakserieusnemenener voordepatiënthetmaximaleuithalen.Elkedagweer.Dezeberoepstrotslaten verpleegkundigenenverzorgendennietzovaakaandebuitenwereldzien.Want verpleegkundigenenverzorgendenvindenhetwerkdatzedoenhelemaalnietzo

bijzonder.Eenverpleegkundigegenietdanookvaakinstiltevaneensucces.[…]Maar beroepstrotsisnodigvoorprofessionaliseringvanhetvak.Wijkunnenzoveelmeer bereikenalswesamenlatenzienwaarhetindeverpleegkundigeenverzorgende beroepsuitoefeningomgaat.Elkedag.’

15.3Werkdrukensamenwerken

Eenonderdeelvanhetberoepsimagoisdewerkdruk. ‘Verpleegkundigenhebbenhet heelergdruk’ en ‘jemoetechthartvoorditwerkhebben,andershoudjehetnietvol’ zijnveelgehoordeuitspraken.Hetisdusbelangrijkomtewetenhoejedaarmeeom kuntgaanénhoejullieonderlinggoedkunnensamenwerken.

Werkdruk(indezorg)

Dedrukopzorgmedewerkersisinderdaadhoog:doordedubbelevergrijzingzijner meerzorgvragers,maarhetaantalzorgmedewerkersgroeitnietmee.Demensendie wélindezorgwerken,hebbenduseenvoltakenpakket.Dattakenpakketisookvol vanwegedeadministratievetakendieeenverpleegkundigemoetuitvoeren.Ermoet veelvastgelegdwordenomdatwatjedoetteverantwoorden,onderandererichting dezorgverzekeraar,diedezorgdiejijverleentvergoedt.Daarnaastiseenzorgvuldige rapportagevandezorgdiejeverleentergbelangrijk:jecollega’smoetenpreciesweten hoehetmeteenzorgvragergaatenwatzemoetendoen.Somskunnenadministratieve takenefficiënterwordeningericht,somszijnzeeennoodzaak.Vaakwordthetals onnodigervaren, ‘omdathettijdisdiewenietaanonzezorgvragerskunnenbesteden’. Blijfdaarinaltijdkritischkijkennaarwatnoodzakelijkenwatoverbodigis.

Dezewerkdrukendesalarissenindezorg,dienaarhetoordeelvanvelenniethoog genoegzijn,hebbenmedetotgevolgdathetaantalmensendatindezorgwilwerken, afneemt.Ditverhoogtweerdewerkdruk,waardoorereenneerwaartsespiraalontstaat. Deoverheidenzorginstellingenspannenzichinomdaarveranderingintebrengen endezorgaantrekkelijkenwerkbaartehouden.Bijvoorbeelddoor(aankomend) verpleegkundigendoorgroeimogelijkhedentebieden,evenalsmeerzeggenschapen eenverminderingvanadministratievetaken.

Mogelijkegevolgenvanhogewerkdruk

Eentehogewerkdrukkanstressveroorzaken.Jeeenkeergestrestvoelenisnieterg, wanteenzekerematevanstressisnietperdefinitieongezond.Hethelptjesomsjuist ombetertepresteren.Maarjemoetnaeenstressvolleperiodeweldemogelijkheid hebbenomweerteherstellen,jemoetkunnenbijkomen.Kandatniet – bijvoorbeeld omdatdedrukopjewerknietafneemtofomdaterookinjeprivésituatieveelvanje wordtgevraagd – dankunnenerklachtenontstaan.Wanneerdestresszichopstapelt endiehooiopjevorknietafneemt,kandituiteindelijkleidentoteenburn-outof

overspannenheid.In2020gaf34%vandewerknemersinNederlanddiezichziek haddengemeldaandatwerkdrukofstressdehoofdredenwasvanhunverzuim(TNO, 2021).

Hetisdanookcruciaalvoorjegezondheiddatjestressklachtensignaleerteneriets aandoet.Signalenvanteveelstresskunnenzijn:

• Jereageertsnelleremotioneel(verdrietig,boos,onredelijk).

• Jevoeltjevaakmoe.

• Jeervaartpijninjelichaam.

• Jepiekertveel.

• Jeslaaptslecht.

• Jehebtgeenoverzichtmeer.

• Jekuntsomsnietmeerhelderdenken.

Hoehiermeeomtegaan?

Hoehoudjejezelfstaandeonderwerkdruk?Allereerstdoorgoedvoorjezelftezorgen. Eenverpleegkundigedraagtdezorgvooranderenenheeftdaarindoorgaanseen grootverantwoordelijkheidsgevoel.Maardatverantwoordelijkheidsgevoelkanjeook indewegzitten,wantvoorjezelfzorgenismisschiennogwelbelangrijkerdanzorgen voordeander.Datisnietegoïstisch,wantalleenwanneerjijjegoedvoelt,kunjeeen goedeverpleegkundigezijn.

Hierbijeenaantaltipsomgoedvoorjezelftezorgenendegevolgenvan(teveel) werkstressteverminderen:

1. Geefjegrenzenaan

Datisnatuurlijkmakkelijkergezegddangedaan.Veeloefenenbrengtjesteeds eenbeetjeverder.Devolgendestappenhelpendaarbij:

a.Onderzoekjevalkuilen(bijvoorbeeldsnel ‘ja’ zeggen)enleteropwanneerdie ontstaan.

b.Steljeantwoordevenuit: ‘Daardenkikevenoverna.’ Gadanbijjezelfnawat jeechtwilt.

c.Isergeentijdomnatedenken,denkdanhardop:datiseenplotselingevraag, wanneerikdaarjaopzeg,lukthetmenietommijneigentakenaftemaken, dusikkandezekeernietaanjeverzoekvoldoen.

d.Realiseerjedatjijniethetprobleemvaneenanderhoeftoptelossenendat jenietdooriedereenaardiggevondenhoeftteworden.

2. Zorgdatjevoldoendeontspanninghebt.

Hiergaathetompauze,vakantieeneenprettigeinvullingvanjevrijetijd.

3. Luisternaardesignalenvanjelichaamengeest.

Benjevaakmoe,snelgeprikkeld,hebjevakerhoofdpijn?Probeernategaan waarhetvandaankomtenmaakeenpasopdeplaats,zorgvoorontspanning.

4. Brengdewerkdruktersprake.

Geefbijjeleidinggevendeofcollega’saanwatdewerkdrukmetjoudoet.Vaak iserinoverlegmeermogelijkdanjedenkt.

5. Leefgezond.

Eetgezond,beweegvoldoende,zorgvoorvoldoendeslaap.

Samenwerkenindezorg

Alscollega’shebbenjullieelkaarnodigomdezorgaan ‘jullie’ zorgvragersgoedvorm tekunnengeven.Eengoedesamenwerkingisdanookonmisbaarvoordekwaliteit vanzorgénvoorhetwerkplezier.

Eenmensisvannatureeengroepsdier,daaromisergensbijhorenessentieel.Binnen eengroepontstaatvaakeenwij-gevoel,ookwel groepscohesie genoemd:hetgevoel bijeengroeptehoren.Inzo’ngroepzullendegroepsledenzichdoorgaanshouden aandeomgangsvormen,aandenormenenwaardenvandegroep.Vaakzijndat informelegedragsregels,dienietzijnvastgelegd,maargaandewegzijnontstaan:hoe gaanjulliealscollega’smetelkaarom,watkunjetegenelkaarzeggen,wieneemt welkerolinbinnendegroep?Jeraadthetal:ookeenzorgteamiseengroep.

Eensuccesvolteam

Eenteammetgoedeprofessionalsisnietperdefinitieeensuccesvolteam.Daarvoor iseenaantalbasisvoorwaardennodig.Hetblijktnamelijkdathetnietzozeergaatom wíeerineenteamzitten,maardathetjuistbelangrijkishoedeteamledenmetelkaar omgaan,hoezeinvullinggevenaanhunwerkenhoezehuneigenbijdrageaanhet geheelzien(Rantye.a.,2020).

Devolgendekenmerkenvergrotendekansopeensuccesvolteam:

1. jezelfkunnenzijn

Ditlijktmisschieneenopendeur,maarvanzelfsprekendishetniet.Alleenalsje jeezelfkuntzijnbinneneenteam,jenietandershoeftvoortedoendanjebent, komjealsindividugoeduitdeverfenbenjeopjebest.

2. psychologischeveiligheid

Iserbinnenhetteamruimteomjekwetsbaaroptestellen?Kunjeonzekerheden delenenelkaaraanspreken?Magjefoutenmakenendurfje(beredeneerde) risico’stenemen?Ishetantwoorddaarop ‘ja’,danheersterveiligheidindegroep. Isdieerniet,dantastditdesamenwerkingendekwaliteitvanhetwerkaan.

3. afhankelijkheid

Collega’szijnafhankelijkvanelkaar.Jemoetinhetwerkvanalledag,maarzeker innoodsituaties,vanjecollega’sopaankunnen.Alleenopdiemanierkunje goedezorgbieden.Datbereikjedoorjeaanafsprakentehoudenencollegiaal gedragtevertonen.

4. waardering

Waarderingvoorwerkkenteentweetalvormen,diebeideonmisbaarzijn.Ten eersteiserdefinanciëlewaardering,hetgegevendatjejesalarisopje bankrekeningontvangt.Tentweedeiserdewaarderingindevormvanerkenning: jeleidinggevendelaatjeblijkendatjehetgoeddoet,dathetteamtevredenmag zijnmetiemandzoalsjij.Isersprakevanteweinigofongelijkewaardering,dan kanerontevredenheidontstaan.

5. structuurenduidelijkheid

Eenteamfunctioneertoptimaalwanneerersprakeisvanstructuur(hoevaak vergaderenwe,wieheeftdeleiding,hoedelenwededienstenin?)enduidelijkheid (wiedoetwatprecies,welkeonderlingeafsprakenmakenwe?).Opdezemanier weetiedereenwaarhijofzijaantoeis.

6. betekenis en impact

Iederteamlidheefteigendrijfverenenbehoeftenomvanwaardetekunnenzijn inhetwerk.Devraagdiedaarbijcentraalstaat,is:ismijnbijdragevanbelang voordezorgvrager,hetteamendeorganisatie?Dematewaarindatvooriedereen binnenhetteamlukt,isbepalendvoorhetsuccesvanhetteam.

7. ontwikkelenendoorgroeien

Demensheeftvannaturedeneigingomzichteontwikkelen,nietstiltestaanen doortegroeien.Wanneerhetbinneneenteammogelijkisomeenopleidingte volgen,omdoortegroeienenideeënuittewerken,vergrootdatdekwaliteitvan werkenendaarmeehetsuccesvanhetteam.

Werkjeineenteamwaarineenvandezeaspectenontbreekt,danvalthetteoverwegen omditaantekaarteneneenvoorsteltotverbeteringaantedragen.Hetkomtjeteam, dekwaliteitvanhetwerkenjeontwikkelingalsprofessionalalleenmaartengoede.

Collegialiteit

Collegialiteitwilzeggen:elkaarsteunen,openstaanvoorvragenenfeedback,begrip hebbenvoorhet ‘anderszijn’ vandeander,elkaarinzettenopiedersspecifieke kwaliteitenenaandachthebbenvoordepersoonachterdeprofessional.Iemandis nietalleeneenverpleegkundige,eenteamleiderofeenvoedingsassistent,maarook eenmoedermeteenziekkindthuisofeenjongemandievoorheteerstinzijnleven eenhuisheeftgekocht.Daaraandachtvoorhebbenzorgtvooreensterkerecollegiale binding.Collegialiteitbetekentookdatjevertrouwenhebtinhetfunctionerenvan deanderendatjehem/haardaareerlijkefeedbackovergeeftenwaarnodigin begeleidt.

Hoekunjebijvoorbeeldcollegialiteittonen?

• Jezietdateencollegahetergdrukheeftenbiedtaanomtehelpen.

• Jeuitjebezorgdheidomdatjedenktteziendathetnietzogoedmetdeander gaat.

• Jebentattentinkleinedingen:jehaalteenkeerkoffieofmaakteencompliment.

• Jedurfteerlijktezijnnaardeander,ookwanneerhetnietietspositiefsis.

• Jevraagtfeedbackaanjecollega’s.

• Jetoontbelangstellingvoorhetpersoonlijkelevenvaneencollega.

• Zijneronderlingespanningen,danmaakjediebespreekbaar.

Problemenindesamenwerking

Erisnietaltijdsprakevaneensuccesvolteamofvanvolledigecollegialiteit.Waar mensensamenwerken,kunnenzichproblemenvoordoen.Dankanontstaanwaar niemandopzittewachten:eenconflict,eenonprettigeofzelfsonveiligewerksfeer. Tochkanzo’nsituatieietsopleveren,namelijkaanhetlichtbrengenwat(nog)niet goedgaatenwatbeterkan.Hetisdaaromvanbelangomconflictenofspanningen niettelatenbestaan,maarjuistaantepakken.Maareerst:watvoorproblemenkomen voornamelijkvoorbinnenteams?(Hingstman,2022)

1. gebrekaancommunicatie

Ditismisschienweldemeestvoorkomendeoorzaakvanproblemenbinnenteams eneenveelgehoordeklacht: ‘Decommunicatieisnietgoed.’ Tegelijkertijdis ‘communicatie’ zovaagdatjemetzo’nuitspraaknognietveelkunt. Verhelderendevragenstellenkanhelpenomhetprobleemboventafeltekrijgen: watgaaterpreciesnietgoed?Kunjedaarvoorbeeldenvangeven?Watmisje? Watisjouwroldaarin?Waarhebjebehoefteaan?

2. onduidelijkheid

Wetenmedewerkersnietwatervanhenwordtverwacht?Zijnzenietbetrokken bijveranderingen?Danisdekansgrootdaternietgoedmethenis gecommuniceerd.Daardoorontstaatonduidelijkheid:watisnupreciesde bedoeling?Onduidelijkheidzorgtvoorontevredenteamleden,zegaanzelfdingen invullenofwordenpassief.Duurtditlangeretijd,dankanhetleidentotroddelen, bondjesvormingofzelfseenimpasse.

3. roddelen

Hetheefteennegatievebijklank:roddelen.Inzekerezinishetdatook,erwordt ‘achteriemandsrug’ om(vaaknegatief)gesproken.Hetkandangaanomeen persoonofomeengebeurteniswaarbijanderenbetrokkenzijn.Roddelensluit degenediehetbetreftuitenkandaarombeschadigendzijnvoordiepersoonen voordesfeerenveiligheidbinnenhetteam.Bijroddelenwordenzakennietopen eneerlijknaarelkaaruitgesproken.

4. bondjesvorming

Roddelenkanleidentotbondjesvorming.Datzelfdekangebeurenbijeenverschil vanmeningofirritatiesdienietnaarelkaarwordenuitgesproken.Teamleden beginnenmetelkaarover ‘deanderen’ tepratenenzoekenmedestanders:er ontstaateen ‘bondje’.Alsreactiedaaropkanerweereenanderbondjeworden gevormd.Zoontstaatereensplitsinginhetteam,metallenegatievegevolgen vandienvoordesamenwerkingendekwaliteitvanhetwerk.Blijftzo’nsituatie voortduren,dankanhetteamineenimpasseraken.

5. deimpasse

Eenteamdatineenimpasseisgeraakt,zitalshetwareklemineensituatiewaar hetzelfnietmeeruitkomt.Deenergieenhetenthousiasmeverdwijnen, teamledendoennietmeerdanstriktnoodzakelijkis.Desfeer,collegialiteiten hetgevoelvanveiligheidnemenaf.Vaakspeelterietsonderdeoppervlakte,wat nietdirectzicht-ofmerkbaaris.Cruciaalisomerachtertekomenwaarhet knelpuntprecieszitenditsamenmethetteamoptelossen.Daarligteentaak voordeleidinggevende,maarookteamledenhebbeneenverantwoordelijkheid ineengoedesamenwerking.

Problemenindesamenwerkingkunnenbetrekkinghebbenopverschillendeaspecten:

• oporganisatie-aangelegenheden,zoalsdehoogtevanhetsalaris,deindelingvan diensten

• oppersoonlijkeofgroepsbelangen:nietwéérmetkerstwillenwerken,hetteam vandenachtdienstwordtstructureelvergetenindecommunicatie

• oprelationelezaken,zoalsonderlingeafgunst,roddelenovereencollega, oncollegiaalgedragvertonen.

Indepraktijkheefteenconflictvaakmeerdereoorzakenendanlopendezeniveaus sneldoorelkaar.

Hoehiermeeomtegaan?

Hoevoorkomjenudateenprobleemindesamenwerkinguitdehandloopt?Realiseer jedateenconflicteenmomentiswaaroppartijenhungrenzenstellen,waaropze aangevenwathunwaardenennormenzijn.Hetverteltkortomietsovereenindividu ofdecultuurbinneneenteam.Doorhetconflictaantepakkenenbespreekbaarte maken,lerenjullieelkaardanook(nog)beterkennenenbegrijpen.

Hettoepassenvandevolgendeaanwijzingen(Leijenhorst,2019)helptjedaarbij:

1. Reflecteeropdesituatieenhetgedrag.

Reflecteeropwaterpreciesaandehandis:watdoethetmetjou?Hoeervaarje hetgedragvandeander(en)?Watisjouwaandeeldaarin?Hoezoujehetgraag anderszien?Dithelptjeomeenreëelbeeldvandesituatietekrijgen.

2. Neemdeanderserieus,respecteerdeemoties.

Dekansisgrootdateenconflictemotiesbijjouoproept,netalsbijdeander.Die emotieshebbenruimtenodigomhetverdereverloopnietindewegtezitten. Neemdaaromjeeigenemotiesserieus,maarookdievandeander.Probeerte begrijpenwaardiensemotievandaankomt.Benoemwatjewaarneemtentoon begrip: ‘Ikmerkdathetjeontzettendboosmaaktendatsnapikergensookwel…’ Dathaaltvaakalveelkouuitdelucht.

3. Schetsjouwkantvanhetverhaal.

Geefdeanderconstructievefeedback.Beschrijfwatjefeitelijkhebtwaargenomen tenaanzienvanhetconflictenvertelwatditmetjoudoet: ‘Jetrokopeensdat dossieruitmijnhandenenliepweg,daarschrokikvan.’ Weeshieropeneneerlijk in,datnodigtdeanderalleenmaaruitdatzelfooktezijn.

4. Verheldermetvragen.

Dekansisgrootdatjullieelkaarnietgoedhebbenbegrepentijdenshetontstaan vanhetconflict.Steldaaromverhelderendevragen.Misschienheeftdeander jouoppuntenooknietgoedbegrepen.Geefditaanofvraag: ‘Zijnerdingendie jounietduidelijkzijn,diejijzouwillenweten?’ Ditkanhetbegripoverenweer vergroten.

5. Schetsjouwgewenstesituatie.

Vertelwatvoorjoueenidealeuitkomstisvanhetconflict: ‘Hetliefstzouikweer opeengoedemaniermetelkaaromgaan,opdezemanierligikerwakkervan. Ikweetdatwedaarallebeiietsinmoetendoen,maardathebikergraagvoor over.’ Daarmeegeefjedewaardeaandiehetvoorjouheeftomdesamenwerking teherstellen.Vraagookaandeanderwatvoorhem/haardegewenstesituatie is.

6. Komtotovereenstemmingenmaakafspraken.

Probeertotovereenstemmingtekomenoverwateraandehandis(‘ikwilA,jij wiltB’)enwatjulliebeidenastreven(‘maarallebeivindenwehetbelangrijkdat …’).Maakvervolgensafsprakenhoedittebereiken(‘ikzalnietmeer ,alsjij …’).

Voorkomdateenconflicttelangblijftbestaan.Hoelangerietsduurt,hoemoeilijker hetwordtomdeoorzaakteachterhalenenhoegroterdeschadeindesamenwerking. Geefeenconflictophetwerkdaaromaandachtenvoorrang.

Multidisciplinairesamenwerking

Uiteraardwerkjealsverpleegkundigenietalleenmetmedeverpleegkundigen,maar ookvaakmetveleanderedisciplines.Alleensamenkunnenjulliedezorgimmersop eengoedemaniervormgeven.Dezemultidisciplinairesamenwerkingisandersdan diebinneneenteamvanoverwegendverpleegkundigen.Watiserandersenhoehaal jezoveelmogelijkuitdesamenwerkingmetanderedisciplines?

Demeerwaardevanmultidisciplinairesamenwerking

Indezorghebjeelkaarnodig.Eenzaalartsinhetziekenhuiskanbeterbepalenofde medicatievooreenzorgvragermoetwordenaangepastopbasisvandeobservaties vandeverpleegkundigen,deverpleegkundigenmoetendefysiotherapeutinschakelen omeenzorgvrageropeengoedemaniertelatenrevalideren,defysiotherapeutheeft deverzorgendennodigomeenzorgvrageroverdagtestimulerenzijnofhaaroefeningen tedoen.Iedereprofessionalwordtingezetopheteigen expertisegebied,hetvlak waaropzijnofhaarkennisenvaardighedenliggen.

Multidisciplinairesamenwerkingzorgterookvoordatdezorgopelkaaraansluit:de eneprofessionaldraagtdeeigenbevindingentenaanzienvaneenzorgvragerover aandeandereprofessional.Denkaandewijkverpleegkundigediedesituatievaneen zorgvrageruitlegtaandeverpleegkundigeinhetziekenhuis,waardiezorgvragernet isopgenomen.Eengoede overdracht, deuitwisselingvaninformatieovereen zorgvrager,vergrootdekwaliteitvanzorg.Hetvermindertdekansopmedischefouten enhetvoorkomtdateenzorgvragerallerleivragenopnieuwmoetbeantwoorden.

Obstakelsenmogelijkheden

Hoebelangrijkook,multidisciplinairesamenwerkingverlooptnietaltijdprobleemloos. Watzijndemeestvoorkomendeobstakelsenhoekunnendiewordenoverwonnen?

Overzichtenafstemming

Hoemeerdisciplineserbijeenzorgvragerbetrokkenzijn,hoegroterdekansdat niemandmeerhettotaalbeeldheeft.Eenexpertisgespecialiseerdopéénvlakenkijkt vooraldaarnaar:dediëtistnaarhetvoedingspatroon,defysiotherapeutnaarhet bewegingsapparaat,decardioloognaarhethart.Dezedisciplineswerkenwelnáást elkaar,maarwerkenzeookmételkaar?Inhetonderlingafstemmenvandeeigen inzetenbevindingenzitnujuistdemeerwaardevanmultidisciplinairesamenwerking. Ookishetdaarbijvanbelangdatéénprofessional,zoalseencoördinerend wijkverpleegkundigeofeencasemanager,hettotaaloverzichthoudt.

Hiërarchieenautoriteit

Elkeorganisatiekenteenbepaaldematevan hiërarchie.Dithoudtindatereen rangordeis.Eenvoorbeeld:hetbestuurstaataanhethoofdvandeorganisatieen stuurthetmanagementaan,hetmanagementstuurtdeteamsaanenbinnende teamsstuurteenteamleiderhetteamvanverpleegkundigenenverzorgendenaan.

Hiërarchiezorgtervoordatduidelijkiswiewelkeverantwoordelijkhedenheeft. Daarnaastkanereenrangordeontstaanopbasisvan autoriteit.Iemandiseen autoriteitopzijnofhaarvakgebiedwanneerhij/zijmeerkanenweetdanandere vakgenoten.Hiërarchieenautoriteitkunnenmultidisciplinairesamenwerkinginde wegzitten.

Wanneererbinnenmultidisciplinairesamenwerkingsprakeisvanhiërarchische verhoudingen – jemoetbijvoorbeeldmet(onderanderen)jouwlocatiemanagerde richtlijnenvoorhetwerkenmetisolatiemateriaalaanpassen – kanhetverschilin hiërarchieervoorzorgendatjealsprofessionalnietoptimaaluitdeverfkomt.Jekunt jeondereenvergrootglaswanen(‘ikmoethetnuextragoeddoen’)ofgewendzijn ommensenmeteenhogerefunctieaanhetwoordtelaten,waardoorjeminder inbrengtdanjezouwillen.Realiseerjedan:jijbentdeexpertopjouwgebied.Jouw visie,kennisenkundezijnvantoegevoegdewaarde.

Iserbinnendesamenwerkingsprakevanautoriteit,dankanhetzelfdeontstaan.Bij autoriteitkunjedenkenaandespecialistmeteenstelligemeningovereen behandelplan,terwijljouwobservatiesbijdiezorgvragerlatenziendathetookanders kan.Ofaandeverzorgende-IGdietegenjouopkijktomdatjeverpleegkundigebent. Ofaaniemandmetautoriteitopwiesomsmetontzagkanwordengereageerd: ‘Wat dezeprofessionalzegtendoet,zalwelgoedzijn.’ Ookdaardoorkomtnietiedereen goedtotzijnofhaarrecht.Blijfdaaromaltijdkritischinmultidisciplinaire samenwerking:benikhethiermeeeens?Hebikmeerinformatienodig?Hebikandere ervaringenvanuitmijneigenexpertise?Datmaaktjeinbelangrijkematetoteen professioneleengoedeverpleegkundige.

15.4Persoonlijkenverpleegkundigleiderschap

Jijbent(straks)verpleegkundige,beginnendexpertopjevakgebied.Jehebtzichtop hoeheterbinnendezorgaantoegaatindeorganisatiewaarjewerkt.Daarhebjeeen meningenideeënover:kanhetergensbeter,iseenveranderingvanwerkwijzeeen verrijking?Datishetpuntwaaropjeleiderschapkunttonen.Hoedoejedat?Hoeziet leiderschaperuit?

Persoonlijkleiderschap

Elkevormvanleiderschapbegintmetgoed persoonlijkleiderschap.Datisdewijze waaropjedeleidingneemtoverjeeigenleven:

• Hoemaakjijbelangrijkekeuzes?(‘Welkestudiegaikvolgen?’, ‘Waargaikwonen?’)

• Hoegeefjerichtingaanjeleven?(‘Waarwilikovertienjaarstaan?’)

• Hoezetjejeeigenkwaliteitenin?(‘Waarbenikgoedin?’, ‘Hoekomikhetbesttot mijnrecht?’)

Wanneerjedatbewustdoet,opeenmanierdieinlijnismethoejijwiltleven,toonje persoonlijkleiderschap.Jebetrektdaarbijmisschiendemensenuitjeomgeving,maar jelaatanderennietjelevenvoorjoubepalen.Omdatopeengoedemaniertekunnen doen,ishetbelangrijkdatjeweetwatjouwkwaliteiten,valkuilen,uitdagingenen allergieënzijn.Kortom,jezelflerenkennenénjezelflatenzienzoalsjebent,iseen voorwaardeompersoonlijkleiderschaptekunnentonen.

Verpleegkundigleiderschap

Vanuitgoedpersoonlijkleiderschapkunjeuitgroeientoteenprofessionaldie verpleegkundigleiderschap toont. ‘Leiderschap’ isveelmeerdanleidinggeven,het isvooraleenhoudingdievanelkeverpleegkundigewordtverwacht.Verpleegkundig leiderschaptoonjebijvoorbeelddoorhetvoortouwtenemeninsamenwerking,door initiatieftetonenwanneerjedenkt:ditkanbeter,wanneerjeanderenhelptomdat zeietsnognietgoedkunnen,ofdoorjestemtelatenhorenomdatjeopkomtvoor zorgvragersofcollega’s.Leiderschapzitdusindedagelijksedingen.Jeoefentdaarmee invloeduitopdedirectezorgen/ofdestrategischerichtingvandezorgorganisatie (Stil,2021).

Initiatiefnemenennietgaanzittenafwachtentoterietsgebeurt,kunjeals verpleegkundigeopvelevlakkendoen.Zelfderegienemeniseenkwaliteitdiejekunt ontwikkelen.Devolgendevoorbeelden(Hingstman,2022)kunnenjedaarbijhelpen eninspireren.

• multidisciplinairesamenwerking

Ergaatregelmatigietsmisindeoverdrachtvanzorgvragersdiebijjullieinhet verpleeghuisvanuithetziekenhuisarriveren.Jehebtweleenideehoedatbeter kanendaarmeestapjenaarjeleidinggevende.

• communicatie

Hetisnietduidelijkwaaroverjulliealsteamledenwordengeïnformeerdenwaarover niet.Datveroorzaaktonrust.Jestaptnaardeteamleideromdittemeldenenstelt eenverbeteringvoor.

• kwaliteitsverbetering

Erwordteenwerkgroepingesteldvoorhetbeternalevenvande hygiënemaatregelenbinnenjullieorganisatie.Jijhebtwelietsmetdatthemaen geeftaandatjegraagindezewerkgroepwiltplaatsnemen.

• arbeidsomstandigheden

Bijjullieopdeafdelingheerstveelziekte,waardoormeerderecollega’stijdelijk nietinzetbaarzijn.Ditverhoogtdewerkdrukvoordeoverigeteamleden.Hetduurt alenigetijdenjeziethoejecollega’senjijzelfophunlaatstebenenlopen. ‘Eris geengeldvoorvervanging’,wordtergezegd.Jijpiktdatargumentnietenluidtde noodklokbijjullieleidinggevende.

• collegialiteit/samenwerking

Jemerktdatdesamenwerkingbinnenhetteamnietmeerzosoepelgaat.Erworden sindseentijdjetweebondjesgevormd,waardoorcollega’ssociaalworden uitgesloten.Ditheeftinvloedopdeactiviteitenopdewerkvloer.Iedereeninhet teamvoeltdit,maarhettersprakebrengenblijktspannend.Totjijhetuitspreekt tijdenshetteamoverleg.Hetmagweleenseerlijkenopenoptafelwaternu eigenlijkaandehandis,vindje.

• inspraak

Wéérwordtereenveranderingindewerkwijzevandeverpleegkundigen aangebracht.Ineennieuwsysteemmoetenmeerenanderegegevensoverelke zorgvragerwordeningevoerd.Jezietalwaarhetstraksindepraktijkmisgaat.Je vraagtjeafwaaromjulliealsverpleegkundigennietbijdezeveranderingzijn betrokken.Jespreektdithardopuitensteltinoverlegmetjeleidinggevendeeen mailopdiejenaardedirectievandeorganisatiestuurt.

Onderzoeklaatziendatalsverpleegkundigenmeerleiderschaptonen,dekwaliteit vanzorg,deveiligheidscultuurendesamenwerkingverbeteren.Daardoorstijgtde werktevredenheidvanverpleegkundigenendaaltdeuitstroom(V&VN,z.d.).

Typenleiderschap

Vrijweliedereenneemtweleenkeerdeleidersrolopzich,bijvoorbeelddooreenander tebegeleiden,doordeknoopdoortehakkentijdenseenoverleg,doorhetinitiatief tenemen.Zozijnervastookvelemomententebedenkenwaaropjijdeleidingneemt.

Watisnudeleiderschapsstijldiebijjoupast?Erzijnverschillendetypenleiderste omschrijven,hierleesjedemeestvoorkomende.Wanneerjedezeleiderschapsstijlen kent,helptditjeomzeindepraktijkteherkenneneneroptereageren.Zokunjeje leidinggevendebijvoorbeeldgoedefeedbackgevenwanneerdezenaarjouwoordeel stekenlaatvallen.

1. deautocratischleider

Eenautocratischleiderisiemanddiedemachtbijzichzelfhoudt.Eendergelijke leiderbepaaltwateropwelkemaniermoetgebeuren.Vooreigeninbrengen ideeënvanuitderestvandegroepisweinigruimte.Dezeleiderzietmedewerkers vooralalsinstrumentomdeorganisatiedoelentebehalen.

2. dedemocratischleider

Eendemocratischleiderisjuistwélgerichtopdemenseninhetteam.Moeten erbesluitenwordengenomen,danwordendeteamledendaarbijbetrokken.Zij krijgenruimtevooreigeninbrengenverantwoordelijkheidinhetuitvoerenvan hunwerk.

3. delaissez-faireleider

Ditiseenleidinggevendedievooralopdeachtergrondaanwezigisenervan uitgaatdatdemedewerkerszichwelredden.Hijofzijgeeftweinigsturing,terwijl medewerkersdaarsomsjuistbehoefteaanhebben.Bepaaldemedewerkers gedijengoedbijdezestijlvanleidinggeven,anderekunnenzichstuurloosenniet gesteundvoelen.

4. desituationeelleider

Eensituationeelleiderpastzijnofhaarleiderschapaanaandebehoeftenvan deteamledenende(veranderende)omstandigheden.Dezeleidinggevendevoelt aanwateropdatmomentnodigis:stevigoptredenofopdeachtergrondblijven, knopendoorhakkenofiedereenlatenmeebeslissen.Dezevormwordt – zekerin dezorg – doorvelengezienalsdeidealevormvanleiderschap.

Eenrolmodelzijn

Doorinitiatiefenleiderschaptetonenwordjijzichtbaaralsprofessional.Daardoor kunjeeenvoorbeeldzijnvooranderevakgenoten.Jebentmetanderewoordeneen rolmodel:anderennemeneenvoorbeeldaanjou.Eenrolmodelkunjezijninalhet gedragdatjealsverpleegkundigelaatzien;bijvoorbeeldindemanierwaaropjemet zorgvragersomgaat,hoejecollega’sbegeleidtofmetveranderingenomgaat.Het gaatdaarbijomgedragdatopvalt,gedragwaarmeejeietsbereikt.Jeonderscheidt jeermeevanjecollega’s.Ditbereikjedoorjebewusttezijnvanjenormenenwaarden enhoejedaaralsverpleegkundigeinjedagelijksewerkvormaanwiltgeven.Daar hoefjenietperseeenervarenverpleegkundigevoortezijn.Ookalsbeginnend beroepsbeoefenaarkunjemetnieuwsgierigevragenjecollega’shelpenomeenfrisse blikophunwerktekrijgen.

Doorbewusteenrolmodeltezijn,oefenjeinvloeduitopjeomgeving.Jeinspireert demensenomjeheen.Ookdatiseenvormvanverpleegkundigleiderschap.

Verbeterenvanjouwverpleegkundigleiderschap Alsbeginnendberoepsbeoefenaarhebjemisschienhetideedatjeernoglangniet aantoebentomverpleegkundigleiderschaptetonen.Realiseerjedandatjevanaf dag1datjeverpleegkundigebent,instaatbentomjeeenverpleegkundigleiderte tonen.Sterkernog:hetisonderdeelvandefunctievaneenprofessioneel verpleegkundige.Devolgendetipskunnenjedaarbijhelpen:

1. Neemhetvoortouw.

Draageenvoorstelaanwanneerjedenkt: ‘Waaromdoenwediteigenlijkzo?’, ‘Ditkanookmakkelijker’ of ‘Zogaathetnietgoed’.

2. Neemjezelfserieus.

Denkniettesnel: ‘Ikbeginnogmaarnet’ of ‘Wiedenkikweldatikben?’.Jijbent deprofessionalmet(werk-enlevens)ervaring,eenmeningenideeën.

3. Betrekanderen.

Jehoefthetnietalleentedoen,bundeljulliekrachten.Danwordteeninitiatief nogkrachtigerénheefthetmeerdraagvlak.

4. Blijfopenstaanvoordemeningenvananderen.

Doorstrakaaneenideevasttehoudenkunjejuistwaardevolleinzichtenvan anderenmissen.

5. GebruikEvidenceBasedPractice.

Wiljeeenverbeteringvoorstellen?Zoekdanwetenschappelijkonderbouwd bewijswaaromjouwvoorstelkansvanslagenheeft.

6. Stelnieuwsgierige,kritischevragen.

Doornieuwsgierigeenkritischevragentestellenkomjepreciestewetenhoe eensituatieisenkunjeverbeteringenvoorstellen.Ooklaatjedanziendatjeeen professionalbentdiezijn/haarwerkserieusneemt.

7. Blijfookkritischopjezelf.

Reflecteeropjeeigengedrag(‘watgebeurter,watisheteffectvanmijngedrag, moetikhetbijstellen?’)enstaopenvoorfeedbackvananderen.

8. Houdjekennisoppeil.

Bestudeerdeontwikkelingenopjevakgebied.Wanneerjekennishebtvaneen bepaaldonderwerp,kunjehetvoortouwnemenommetdiekennisdekwaliteit vanzorgteverbeteren.

15.5Kritischeberoepssituatie

Zorgvrager

Priscilla(21)iszojuistopgenomenopdecrisisopvangvaneenggz-instelling.Ze vertoontverwardenmanischgedrag.Haarvaderheefthaarbinnengebrachtenis totaalontdaan.

Jokewerktsindskortalsverpleegkundigeopdezeafdeling.Zevindtdeproblematiek diezetegenkomtmateloosinteressant.Tegelijkertijdvindtzehetookheelspannend: mensenmetpsychiatrischeziektebeeldenkunnenonvoorspelbaarzijninhungedrag. Zeheeftdaarnognietveelervaringmeeenhooptdatzehetallemaalgoedgaatdoen.

PriscilladoetJokeaanhaareigengroterezusdenken,dievanwegepsychische problemenveeltegenslagheeftgekendinhetleven.Zeraakteverslaafdenpsychotisch. HetheefteengrootdeelvanJokesjeugdgetekend.

Casus

TijdensdedienstvanJokelijktPriscillaietsrustigertezijngeworden.Zezitstilbijhet raaminhaarkamer,kijktafwisselendnaarbuitenennaardedeur.Jokezietdat Priscillaargwanendkijktwanneerzevoorzichtigindedeuropeningverschijnt.Joke zoekttoenaderingenspreekthaarrustigtoe.Deargwaanverdwijntenigszinsvan haargezicht,maarPriscillablijftJokemeteenalerteblikobserveren.Jokeprobeert contactmethaartemakendoorrustigtepraten,geïnteresseerdevragentestellen engeendrukuitteoefenen.Zemerktdathetwerkt,daardoorontspantzezelfook. DanvraagtPriscilla: ‘Kaniknaardehuiskamer?Demurenkomenhieropmeaf.’

Joketwijfelt:isdatverantwoord?ZekannognietinschattenhoePriscillazichineen groepmensenzalgedragenenhoedegroepophaarzalreageren.Depsychiaterzit ineenconsult,dushemkanzeopditmomentnietraadplegen. ‘Alsjeblieft,alsjeblieft?? Ikwordechtgékhier…’

Dilemma

HoekomtJoketoteenjuistebeslissing?Welkeafwegingenspelendaarin(mogelijk) eenrol?

1.Jokewachttotdepsychiaterklaarismetzijnconsultenvraagthemomzijn oordeel:kanPriscillanaardegroep?

2.JokekijktnogeensgoednaarPriscilla,leestdeweinigeinformatiedieinhaar dossieraanwezigisenneemtdaneenbesluit.

15.6Begrippen

Autoriteit

Wanneeriemanddusdanigveelkennisenkundeheeftdatdiegenealsgezaghebbend wordtbeschouwdopditvakgebied.

Beroepsidentiteit

Watdeledenvaneenberoepsgroepuitdragenaannormenenwaardendiezijaandat beroephechten.

Beroepsimago

Debeeldenenassociatiesdieanderenhebbenbijeenspecifiekberoep.

Beroepstrots

Trotszijnopheteigenberoepenophetgegevenditberoepuittemogen/kunnen uitoefenen.

Discrepantie

Eensituatiewaarintweedingen(bijvoorbeeldmeningenofverwachtingenen werkelijkheid)vanelkaarverschillen.

Expertisegebied

Hetgebiedwaarvaneenindividuofeengroepkennisheeft(ensomsookvaardigheden).

Flexibiliteit

Hetvermogenommeetekunnenverenmetwateropeenbepaaldmomentenineen bepaaldesituatiegebeurt.

Gezondzelfvertrouwen

Eenrealistischekijkopwatjekuntofkuntleren.Daarnaastaccepteerjejeeigen kwaliteitenénvalkuilen.

Groepscohesie

Dematewaarindeledenvaneengroeponderlingverbondenzijnofzichmetelkaar verbondenvoelen.

Hiërarchie

Rangordebinneneensysteem-zoalseenorganisatieofeensamenleving-waarbij depositiesvanfuncties,personenofinstantiesbovenen/ofnaastelkaarzijngeplaatst.

Laagzelfbeeld

Eengebrekaaneenpositiefbeeldoverdeeigenpersoonlijkheid,prestatiesen mogelijkheden.

Overdracht

Uitwisselingvaninformatie,vaaktussenprofessionals.

Persoonlijkheid

Deverzamelingeigenschappendiebepalenhoejijjevoelt,hoejedenktenhoejeje gedraagt.

Persoonlijkleiderschap

Demanierwaaropenmatewaarineenindividudeleidingneemtoverheteigenleven.

Rolmodel

Demanierwaaropjealsvoorbeelddientvoor(hetgedrag,dehoudingof meningsvormingvan)anderen.

Universeel

Geldendvoor(vrijwel)iedereen.

Waardigheid

Jezelfdemoeitewaardvinden,ookalgaathetsomsfout.Trotsmogenzijnopjezelf enrespecthebbenvoorjezelf.

Verpleegkundigleiderschap

Demanierwaaropendematewaarineenverpleegkundigeinitiatiefneemtinhet werk,waarmeeinvloedwordtuitgeoefendopdedirectezorgen/ofdestrategische richtingvandeorganisatie.

THEMA16 BEVORDERENVANEENGOEDWERKKLIMAAT

Inhoudthema

• Werkklimaat

• Factorenvanuitdeorganisatie

• Factorenindedirectewerkomgeving

• Verstoordwerkklimaat

• Bevorderenvaneengoedwerkklimaat

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

Ofjeblijbentmetjebaanhangtafvanallerleifactoren.Sommigefactorenhebben temakenmethetwerkdatjedoet,anderemetjoualspersoon.Eensimpelvoorbeeld isdathetwerkenmakkelijkgaatalsjeveelenergiehebtenjegoedvoelt.Alsjemoe bent,isdezelfdediensteenstukzwaarder.Inditsoortsituatieshebjezelfinvloedop hoejijjevoelt.Hetislastigeralshetopjewerknietgezelligis,ofalsjelangetijdte veelwerktedoenhebt.Deomstandighedenopjewerkzijnvaninvloedophetplezier datjeinjewerkhebt.

16.1Werkklimaat

Methet werkklimaat wordtbedoeld:deomstandighedenensfeerwaarinjewerkt. Hetgaatdaarbijomdeomstandighedendiedewerkgeverfaciliteert,zoalseengezonde werkomgevingofvoldoendepersoneel.Eengoedwerkklimaatbetekentdaterineen teamcollegialiteit,respectenwerkplezieris.Eengoedwerkklimaatleidttoteenhogere werktevredenheid. Werktevredenheid isdematewaarinwerknemerstevredenzijn overhunwerkenallefactoreneromheen.Alsergenseenhogewerktevredenheid heerst,werkenwerknemersgraagindeorganisatieenzijnzeloyaal,gemotiveerden productief.

Naasteengoedwerkklimaatvoormedewerkersmoeterookeenveiligwerkklimaat zijn.Eenveiligwerkklimaatbetekentdaterkwaliteitvanzorgwordtgeleverdendat dezorgpersoonsgerichtis.Daarnaastmoetdeorganisatiedemedewerkers ondersteuneninhetlerenvansituaties.Wanneerietsnietgoedisgegaan,maarook alsietssuccesvolisverlopen,ishetbelangrijkomervanteleren.Alscollega’ssituaties besprekenenmetelkaaranalyseren,verbetertdekwaliteitvanzorgindeorganisatie. Hetbespreekbaarmakenhiervanleverteenbeterwerkklimaatop.Medewerkers voelenzichgeziendoordeorganisatieenwordenondersteundomzichteverbeteren ofsuccessenteviereninhunwerk.

De InspectieGezondheidszorgenJeugd (IGJ)houdttoezichtopdekwaliteitvanzorg encontroleertoforganisatieseengoedwerkklimaatcreërenendezorgmedewerkers voldoendeondersteundwordenomtelerenvansuccessen,incidentenen(mogelijke) fouten(InspectieGezondheidszorgenJeugd,z.d.).

Rechten

Dankzijeengoedwerkklimaatwillenwerknemersvoordeorganisatieblijvenwerken enleverenzegoedwerk.Deorganisatieheeftdeverantwoordelijkheidomtevoldoen aanarbeidsvoorwaardenenalsmedewerkerhebjerechten. Arbeidsvoorwaarden zijndevoorwaardenwaaronderjewerkt.Dezeafsprakenwordenvastgelegdinde arbeidsovereenkomstdiejehebtmetjewerkgever(Rijksoverheid,z.d.).Indezorg wordendezevaakvastgestelddooreencollectievearbeidsovereenkomst(CAO).Een CAO iseencollectieveovereenkomstdiewordtvastgestelddoorvaakmeerdere werkgeversorganisaties,diedezelfdezorgbieden,endevakbonden.Een vakbond is

eengroepmedewerkersdiezichhebbenverenigd.Hetiseenverenigingdieopkomt voorgoedearbeidsomstandighedenenderechtenvanindividuelemedewerkers.In deCAOstaanwettelijkeafsprakenoverarbeidsvoorwaarden,diegeldenvoorde organisatiesdieaangeslotenzijnbijdeCAO.

OpdewebsitevanFNVvindjeverwijzingennaaralleCAO’sindezorg.

Individueleverantwoordelijkheid

Deorganisatieisverantwoordelijkvoorhetscheppenvandevoorwaardenvaneen goedwerkklimaat,maarelkeindividuelemedewerkerheeftdeverantwoordelijkheid omhieraanmeetewerken.VanuitdeCanMEDS-rollenbenjealsverpleegkundige medeverantwoordelijkvooreengoedwerkklimaat(V&VN,2023).Jehebtde verantwoordelijkheidomprofessioneelsamentewerkenensignalenvaneenverstoord werkklimaatbespreekbaartemaken.

16.2Factorenvanuitdeorganisatie

Deorganisatieisverantwoordelijkvoorhetscheppenvanrandvoorwaardenvooreen goedwerkklimaat.Ditbetekentdatzeervoormoetzorgendatdeomstandigheden zozijndatjemetpleziernaarjewerkgaat,datjeontwikkelmogelijkhedenhebt, inspraakhebtinhetgoedverlenenvanzorgendaterruimteisomgoedsamente werken.

Arbeidsvoorwaarden

EenorganisatiemoetdevastgesteldeafsprakenineenCAOvolgen.Hierkannietvan afgewekenworden,maareenorganisatiekanwelmeeraanbieden.De arbeidsvoorwaardengaanoverhetsalaris,afsprakenoverhetrooster,onregelmatig werkenenhetmaximumaantalurendateenmedewerkerachterelkaarmagwerken. Arbeidsvoorwaardengaanookovervakantiedagen,deduurvanhetouderschapsverlof enoververlofvanwegeprivéomstandigheden,zoalseenoverlijdenindefamilie.Wat ookonderarbeidsvoorwaardenvalt,ishetvolgenvanopleidingenofhoeveelruimte eenorganisatiegeeftvoorpersoonlijkeontwikkeling.Doorgoedearbeidsvoorwaarden aantebiedenkaneenorganisatiehetwerkplezierverhogenenwerkenmensengraag voordeorganisatie.

Ineengoedwerkklimaatstimuleertdeorganisatiedaterontwikkelmogelijkheden zijnvoormedewerkers.Datkandoormiddelvanhetaanbiedenvanopleidingenof scholingsmogelijkheden,maarhetkanookgaanomdeinhoudvandewerkzaamheden. Behalvedatjewerkzaambentindedirectezorg,kunjebijvoorbeeldookgevraagd wordenomaanorganisatiebredeontwikkelingenmeetewerken.Jekuntbijvoorbeeld deelnemenineenwerkgroepdieindeorganisatieonderzoektwatdemogelijkheden zijnomzorgtechnologieintezetten.

Socialeveiligheid

Socialeveiligheidisessentieelvooreengoedwerkklimaat. Socialeveiligheid betekent datmedewerkerszichvrijvoelenhunmeningtegeven,ennietbangzijnvoor belediging,vernederingofintimidatiedoorcollega’sofleidinggevenden(Groeneveld, 2020).Wanneerdesocialeveiligheidnietgoedis,doenzichsituatiesvoorwaarin ongewenstgedragofintimidatieskunnenvoorkomen.Erontstaateenangstcultuur, wateenernstigverstoordwerkklimaatoplevert.Deorganisatieheeftde verantwoordelijkheidomtemonitorenopsocialeveiligheidenzonodigintegrijpen alsdezenietgoedis.

Deorganisatieheeftdeverantwoordelijkheidomeenveiligewerkomgevingtecreëren voormedewerkers.

Beleid

Veelorganisatiesindegezondheidszorgwordenondersteunddoorbeleidvanuitde overheid.Alsmedewerkerhebjerechtopeenveiligewerkplek.Deorganisatieiservoor verantwoordelijkdatzorgmedewerkershandelingenveiligkunnenuitvoeren.Denk aanhetaanschaffenvanmaterialenvoorbarrièreverpleging,zodatjealtijdbeschermd jewerkkuntuitvoerenalsdatnodigis.Deoverheidbeschrijftdekadersvoorhet creërenvaneengoedenveiligwerkklimaatenhetverhogenvankwaliteitvanzorg. Alsmedewerkerhebjerechtopeenveiligewerkplek.Doordatorganisatieshetbeleid vandeoverheidvolgen,wordteenveiligewerkplekgecreëerd.

ZorgvoorBeteriseenkennispleinvoorouderenzorgendezorgvoorchronischzieken. Dezewebsite,eeninitiatiefvanhetministerievanVolksgezondheid,WelzijnenSport (VWS),biedtveelinformatieoververschillendethema’sbinnendeouderenzorg(Zorg voorBeter,2023).

In2016heeftdeoverheidbijvoorbeeldhetVeiligheidsManagementSysteem(VMS) voorziekenhuizeningevoerdomdepatiëntveiligheid,maarookdeveiligheidvoor zorgmedewerkerstegaranderen(NVZ&NFU,2017).Dethema’sinhetkadervan veiligheidsmanagementgaanoverhetstimulerenvaneengoedenveiligwerkklimaat.

OnlinekunjedeveiligheidsagendavanVMSvinden.Hierstaanthema’sdiedeveiligheid opdewerkvloerkunnenvergroten.

16.3Factorenindedirectewerkomgeving

Eengoedwerkklimaatbetekentdatersprakeisvancollegialiteit,respecten werkplezierindeomgevingwaarinjewerkt.Onderlingerelatiesineenteamofmet zorgvragerskunnenvaninvloedzijnopeengoedwerkklimaat.Ookindividuele omstandighedenofsituatiesdiezijnvoorgevallenindesamenwerkingkunneneen teampositief,maarooknegatiefbeïnvloeden.

Sfeerophetwerk

Voorveelmenseniswerksfeereenbelangrijkefactorvoorwerktevredenheid.Werksfeer ishetgevoelofdestemmingdiejekrijgtalsjewerkt.Hetishetgevoeldatjewanneer jedeafdelingoploopteenglimlachopjegezichtkrijgt,omdatjeerzininhebt.Ofhet ishetgevoeldatjeerjuisttegenopzietomtegaanwerken,somszelfsmetbuikpijn. Desfeerkanperdagverschillen,zelfspersituatieanderszijn.Zowerkjemogelijkmet deenecollegaprettigerdanmetdeandere,maarkanookeenzorgvragerbepalend zijnvoordewerksfeer.Eenzorgvragerdieclaimendis,kandesfeerineendienst negatiefbeïnvloeden.Desfeerkanveranderenalsdesamenwerkingmeteencollega nietfijnis,ofwanneererietsmisgaatinhetverlenenvanzorg.Werksfeerwordtbepaald doorallecollega’smetwiejesamenwerkt.Wanneerereenpositievewerksfeeris, werkjemetplezierenbeïnvloedenjulliemetelkaarhetwerkklimaatpositief.

Eengrapje

OpdeafdelingwaarCobywerkt,ishetgezelliginhetteam.Decollega’szijnnauw betrokkenbijelkaarendesfeeriseigenlijkaltijdgoed.Wathenmetnamebindt,is hungezamenlijkegevoelvoorhumor.Tijdenshetwerkmakenzeveelgrapjesenhalen zegeintjesmetelkaaruit.Zezeggenaltijddathumorhenhelptomhetzwarewerk voltehouden.

SindstweewekenwerktYousefopdeafdeling.Nadeeersteweekgeefthijalaandat hijmoetwennenaanallegrapjes,hijvoeltzichernietgoedbij.Bepaaldegrappen vindthijnietgepasteninzijnogenishetnietrespectvolnaardecollega’sofnaarde zorgvragersomzetemaken.Ditwordtbesprokeninhetteamoverleg.Decollega’sin hetteamzijnverbaasdenvindeneigenlijkdatYousefhetgrotermaaktdanhetis.

Indewekenernablijfthetteamopdezelfdemanierwerken.Yousefbesluitominzijn proeftijdtevertrekken,omdatdewerksfeernietbijhempast.

Samenwerken

Goedsamenwerkenisessentieelvooreengoedwerkklimaat.Jewerktals verpleegkundige(bijna)altijdineenteamwaarvanalleteamledensamen verantwoordelijkzijnvoordezorg.Goedsamenwerkenbetekentdatdezorg gezamenlijkwordtafgestemdopdebehoeftevandezorgvrager.Daarnaastwordter onderlinggoedgecommuniceerdeniservertrouwenindeander.Medewerkersvoelen zichbetrokkenenondersteunenelkaarindewerkzaamheden.Ookplezierinhetwerk enhumorzijnbelangrijkindesamenwerking.

Samenwerkendoejenietalleenmetjedirectecollega’s,maarookmetandere disciplinesoffunctionarissenindeorganisatie.Wanneerdesamenwerkingmetalle betrokkendisciplinesgoedverloopt,isdekwaliteitvanzorghogerenheerstereen goedwerkklimaat.Hetwerkklimaatenhetwerkplezierkunnenineensveranderenals artsen,collega’sofmanagerswisselen.Danishetgoedomhetgesprekmetelkaar aantegaanoverdeverwachtingenindesamenwerking.

Collegialiteit

Eenbelangrijkelementvoorwerkpleziereneengoedwerkklimaatiscollegialiteit. Collegialiteit betekentdatjecollega’shelptenondersteuntwaarnodigendatje meeleefteninteressehebtinhen.Jehebtrespectvoordeanderensteektenergiein hetlerenkennenvanjecollega’s,zodatjulliegoedkunnensamenwerken.Wanneer decollegialiteitgoedis,isdewerksfeergoed.Danishetteamhechtenisereenhoge matevanvertrouweninelkaareninhetteam.

Deorganisatiekancollegialiteitstimulerendoorbijvoorbeeldruimtetegevenaan teamuitjesentijdtebiedenvooroverleg.Alsverpleegkundigekunjedecollegialiteit ookversterkendooractiviteitenteondernemenomjecollega’sbetertelerenkennen. Bijeenkomstenzoalsintervisiestimulerendecollegialiteit,omdatervaakpersoonlijke gegevenswordengedeeldmetelkaar.

Vooreengoedwerkklimaatenwerkplezieriseengoedesamenwerkinginhet multidisciplinairteambelangrijk.

Lerenvanenmetelkaar

Ineenteamwerkjealtijdmetcollega’sdiemeerofminderervaringhebbendanjij. Vanelkaarlerenenmetelkaarblijvenlerenisessentieelvooreengoedwerkklimaat. Ineenteamishetbelangrijkdatiedereenervooropenstaatomtelerenenelkaar feedbackgeeftalsdatnodigis.Indezorgmaakjeregelmatignieuwesituatiesmee, ofmoetjenieuwevaardighedenaanlerenomdezorgtekunnenblijvenleveren. Bekwaamblijvengebeurtopdewerkplekenisvanbelangvooreengoedwerkklimaat. Bekwaamheid betekentdatjedekennisendejuistehoudinghebtendatjede vaardigheidbeheerst.Alsverpleegkundigehebjevaakeenbelangrijkerolinhet ondersteunenvanbekwaamhedenvancollega’s.Wanneerallecollega’sbekwaam zijn,verhoogtdithetwerkpleziervanhetteam.

Inhetdocument Lerenopdewerkplekin4fases vanVilansleesjeoverhetprocesvan lerenindepraktijkenpraktijkverhalenoverlerenopdewerkplek.

16.4Verstoordwerkklimaat

Aaneenverstoordwerkklimaatkunnenallerleifactorentengrondslagliggen.Hetkan vankorteduurzijn,maarooklangeraanhouden,waardoorereennegatievesfeerin eenorganisatieontstaat.Wanneererlangetijdeenverstoordwerkklimaatheerst, zullenveelmedewerkerseenanderewerkplekzoeken,waardoordesituatie verslechtert.Alsditnietsnelwordtverholpen,heeftditgroteconsequentiesvoorde kwaliteitvandezorg.EenorganisatiekanondertoezichtvandeIGJkomentestaan omervoortezorgendatdesituatiezosnelmogelijkverbetert.

Minderwerkplezier

Erzijnaltijdperiodesinhetwerkwaarinjeweleenstwijfeltofjebaannogbijjepast. Dewerkdrukishoog,ofdesamenwerkingmetjecollega’slooptevennietlekker.Als ditkortereperiodeszijn,isdatmeestalnietvangroteinvloedopjewerkplezier.Maar alszo’nperiodetelangduurt,kanhetwerkplezierverderafnemen.Danoverweegje wellichtomergensanderstesolliciteren.Zijnermeerderecollega’sdieklagenof zorgenvooreennegatievesfeer,danbeïnvloedtditvaakhetheleteam.Zoontstaat ereenverstoordwerkklimaat,omdathetwerkplezierbijeengrotegroepcollega’s vermindert.Hetmanagementmoethierzosnelmogelijkaandachtaanbesteden,om hetwerkpleziermethetteamteherstellen.Alshetjeopvaltdateralwatlangeretijd onvredeinhetteamheerst,maakditdanbespreekbaar.Alsverpleegkundigekunje dezesignalenkenbaarmakenbijhetmanagement.

Tehogewerkdruk

Werkdrukiseenvandebelangrijkstefactorenvoorwerkpleziereneenverstoord werkklimaat.Werkdrukwilzeggendatdebalanstussendehoeveelheidwerkenerzijds endehoeveelheidwerkdiejeaankuntanderzijds,nietgoedis.Eristeveelwerkvoor detijddiejehebt.Wanneerdewerkdruktijdelijktehoogis,isdatmeestalgeen probleem.Eenstructureeltehogewerkdrukkanechtergrotegevolgenhebbenvoor dedirectezorg,dekwaliteitvandezorg,maarmetnameookvoordeindividuele medewerker.Dooreentehogewerkdrukwordjemindercreatiefenminderproductief. Daarnaastvergroothetdekansopfoutenenongevallen(NederlandseArbeidsinspectie, z.d.).Inzo’nsituatieisergeengoedwerkklimaatindeorganisatie.

Bijeentehogewerkdrukloopjerisicoophetontwikkelenvanwerkstress. Werkstress isdestressinofdoorjewerksituatie.Alsdezewerkstresstelangvoortduurt,kunje lichamelijkeenpsychischeklachtenkrijgen.Hierdoorkunjezooverbelastrakendat jenietmeerkuntwerkenenjeziekmoetmelden.Somskandewerkdrukzohoogzijn daterinhetteamverschillendecollega’suitvallen.Danisereenernstigeverstoring vanhetwerkklimaatenmoeterzosnelmogelijkietswordengedaanvanuitde organisatie.

Eentehogewerkdrukkanlichamelijkeenpsychischeproblemenveroorzaken.

Onveiligewerkomgeving

Bijeenonveiligewerkomgevingvoeljejedooromstandighedennietveilig.Ditkan hetwerkklimaatverstoren.Hetkanzijndatjehetgevoelhebtdatjerisico’slooptbij hetuitvoerenvanjewerk,zoalsbijagressievanzorgvragersofnaasten.Daarnaast kanhetteamonveiligzijn.Wanneererbijvoorbeeldgeroddeldwordtofergeenrespect voorelkaaris,geeftdateenonveiliggevoel.Hetontbreektdanaancollegialiteiten socialeveiligheid.Inzo’ngevalmoetjezosnelmogelijkaandebeltrekkenbijhet management.Wanneerdesituatieuitdehandloopt,heeftditdirectinvloedopjou, maarookopdezorgdiegeleverdwordtaandezorgvragers.Ineenonveiligeomgeving rakenookdecommunicatieendesamenwerkingindezorgverstoord.Hierdoor ontstaatdesituatiedatzorgvragersnietdejuistezorgkrijgenofdaterfoutengemaakt worden.

Verstoordebedrijfscultuur

Eenvandeoorzakenvaneenverstoordwerkklimaatisdatdebedrijfscultuurnietop ordeis.Metde bedrijfscultuur wordendenormenenwaardeninhetbedrijfbedoeld, endeverwachtingendieerzijn,deongeschrevenregels.Debedrijfscultuurgaatniet alleenoverdevasteafsprakendiezijngemaakt,maarookoverwatdeorganisatie belangrijkvindtenwaarzevoorstaat.Onderdenormenvallenbijvoorbeeldde arbeidsvoorwaarden,devastgelegdeafspraken.Dewaardengaanoverhetdoeldat deorganisatiewilbereikenvoordezorgvragersenhoeerbijvoorbeeldwordt samengewerkt.Ditgaatomafsprakendienietaltijdzijnvastgelegd,maardiejeleert doorermeetewerken.

Isdebedrijfscultuurnietoporde,danhebbenmedewerkersindeorganisatieandere verwachtingenofideeënenwerkenzenietvolgensdewaardenvanhetbedrijf. Hierdoorkunnenprocessenverstoordrakenenkandecommunicatieverkeerdgaan, watinvloedheeftopdezorgverlening.Steldateenziekenhuisdecontroleafspraken indepolikliniekenzoveelmogelijkviabeeldbellenwillatenverlopen.Hetgaatdan omdeafsprakenwaarbijgeenbehandelinghoefttewordengegeven.Alsde zorgprofessionalsdezorgvragerstochlieverinhetziekenhuisontvangenenblijven doorgaanmethetuitnodigenvanzorgvragers,kandebedrijfscultuurverstoordraken, wantdeafsprakenwordennietopgevolgd.

Arbeidsconflict

Eenarbeidsconflictontstaatwanneereenwerkgeverofcollegadewerksfeerzonegatief beïnvloedtdatdezaakvoorderechterkomt.Denkhierbijaaneenhoogopgelopen conflicttussenmedewerkers,bijvoorbeeldeenmanagereneenzorgmedewerker. Ookkaneenconflictzoescalerendaterjuridischestappenwordengenomenvanuit eenexternepartij;bijvoorbeelddooreenontevredenzorgvragerofdiensfamilie.Vaak isdeonderlingerelatieinzo’nsituatiezoslechtgewordendatmensennietmeergoed metelkaarkunnenpraten.Hetcontacttussendepartijenverlooptbijeen arbeidsconflictvaakviaeenvertrouwenspersoon,klachtenfunctionaris,het(hogere) managementofeenadvocaatarbeidsrecht.Mochtjealsverpleegkundigemerkendat ereenconflictontstaat,neemdanaltijdcontactopmetjemanager.

Wanneereenrelatienietgoedisenereenarbeidsconflictdreigtteontstaan,ishet belangrijkjuridischeondersteuningtekrijgen.ViahetJuridischLoketvanhetministerie vanJustitiekunjemeerinformatieengratisadviesinwinnen.

16.5Bevorderenvaneengoedwerkklimaat

Bijhetbevorderenvaneengoedwerkklimaatzijndearbeidsvoorwaardeneen verantwoordelijkheidvandeorganisatie.Alsverpleegkundigedenkjemeeinhet bevorderenvanhetwerkklimaatenhebjemeerinvloeddanjezoudenken.Opde afdelingenindewerkzaamhedendiejeuitvoert,hebjedirectinvloed.

Veranderen

Veranderenissomsessentieelvoorhetverbeterenvanhetwerkklimaat.Sommige collega’shoudenvanveranderen,zijwillendezorgofzichzelfaltijdverbeteren.Erzijn ookcollega’sdiehetlastigvindenomteveranderenendiehetliefstblijvenwerken zoalszealtijdhebbengedaan.Eenverstoordwerkklimaatvraagtbijnaaltijdomeen verandering.

Wanneerhetwerkklimaatnietgoedisenergevraagdwordtomteveranderen,word jealsverpleegkundigevaakingeschakeldomdeveranderingendoortevoeren.Jij hebtdaneenvoortrekkersrolomsamenmetjecollega’seennieuwewerkwijzeof afsprakenintevoeren.Jebetrektdecollega’serbijomhetwerkklimaatteverbeteren, bijvoorbeelddooringesprektegaanofeenvergaderingteorganiseren.Een veranderingkunjeookaangrijpenomhetwerkenmakkelijkertemakenen/ofhet werkpleziertevergroten.Doormeetedenkenoverhoehetbeterkan,hebjedirect invloedophetwerkpleziervanhetteam.

Teamvorming

Alsverpleegkundigehebjeinvloedopdesocialeveiligheidenophetwerkpleziervan jezelfenjecollega’s.Denkaanhetverbeterenvandecommunicatie,hetondersteunen inhetlerenendesamenwerkinginhetteam.Jehebtdeverantwoordelijkheidomde samenwerkingtemonitorenenjekuntdecommunicatietussencollega’sbevorderen. Opencommunicatieinhetteamisbelangrijkvoorhetcreërenvansocialeveiligheid. Ditbetekentdatmensenmetelkaaringesprekgaanovereventueleirritatiesof verwachtingendieernaarelkaarzijnindesamenwerking.Alsverpleegkundigeheb jedaareenvoorbeeldfunctieinenkunjeditgesprekingangzettenalsjedenktdat hetnodigis.

Ookkunjeinvloeduitoefenendoormetcollega’seengoedewerksfeertecreëren.In jeeentjeishetlastigomdewerksfeertebeïnvloedenwanneerdezenietgoedis.Als verpleegkundigekunjemetjecollega’shetgesprekvoerenoverdesfeeropdeafdeling. Erwordtweinigoversfeergesproken,omdatditovergevoelensgaatennietalle collega’shetdaaroverwillenhebben.Wanneerjeditgesprekvoert,ishetnietnodig omallegevoelensboventafeltekrijgen.Hetkanalgenoegzijnommethetteam afsprakentemakenoverhetbehoudenvaneengoedesfeer.Ditgaatbijvoorbeeld overhetondersteunenvanelkaar,zodatereengezamenlijkekoffiepauzegehouden kanworden,ofoverdemaniervancommuniceren,zodatiedereenbeteropelkaaris afgestemd.

Indepraktijk

Eviissindstweejaarverpleegkundige.HaarisgevraagdommetRaoul,demanager, meetedenkenoverhetverbeterenvandesfeerinhetteam.HetisRaoulopgevallen daterweinigwordtsamengewerkt.Hijheeftgesprekkengehadmetmedewerkersdie zichnietveiligvoeleninhetteamenheeftgehoorddatmensenopeenvervelende manieroverelkaarpraten.EvibespreektmetRaoulwatzijdenktdatnodigisvoor hetherstellenvandeveiligheidinhetteam.

Ineengesprekbesluitenzeeenwerkgroepsamentestellen,waarinEvientwee betrokkencollega’szitten.Erzullenenkelebijeenkomstenwordengeorganiseerdom metelkaaringesprektegaan.Erkomteenteamoverleg,waarbijEvimethaartwee collega’seenkringgesprekgaatleidenoverdesfeerinhetteam.Daarnaastwordter, alsEviofeenvandetweecollega’saanhetwerkis,bijdeoverdrachtmetdeaanwezige collega’sevenstilgestaanbijdesamenwerkingencommunicatieindedienst.Als laatstewordtereenteambuildingsessiegeregeld,waarbijallecollega’saanwezig moetenzijnenergewerktgaatwordenaandesocialeveiligheidinhetteam.

DoordezebijeenkomstentefaciliterenzorgtRaoulervoordatergewerktwordtaan hetverbeterenvanhetwerkklimaat.Eviisonderdeelvanhetveranderprocesenheeft eenactieverolinhetbespreekbaarmakenvandesituatieopdeafdeling.

Vertrouwenspersoon

Alleorganisatieszijnerverantwoordelijkvoordatmedewerkerseen vertrouwenspersoonkunneninschakelenwanneerzijzoiemandnodighebben.Een vertrouwenspersoon isiemanddieisopgeleidomjeteondersteunenineensituatie waarbijongewenstgedragdoorcollega’sofleidinggevendenisvoorgevallen.Denk aanseksueelgrensoverschrijdendgedrag,agressie,pesterijenofdiscriminatie.De vertrouwenspersoonwerktinvertrouwelijkheidenverzameltalleenanoniemde signalenvanongewenstgedragvoordeorganisatie.

Verpleegkundigeinspraak

Sindsjanuari2023ishetwettelijkvastgelegddatverpleegkundigeninvloedmoeten hebbenopzorginhoudelijkbeleid.Insteedsmeerzorginstellingenisereen VerpleegkundigeofverzorgendeAdviesRaad(VAR)aanwezig.EenVARdenktmeemet deRaadvanBestuurenadviseertoverhetbeleidindeorganisatie.Werkklimaatis eenbelangrijkonderdeelwaaroverdeVARadviseert.DeVARvertegenwoordigtde verpleegkundigeberoepsgroep.Watsindsjanuari2023wettelijkisvastgelegd,isdat verpleegkundigenbetrokkenmoetenzijnbijhetbeleidvaneenorganisatie(V&VN, 2023).

16.6Kritischeberoepssituatie

Zorgvrager

MeneerGrootenveenisgisterengeopereerd.Hijheefteenthoraxdrainendehuid eromheeniswatontstoken.Tijdensdeartsenvisiteisbeslotendatdedraineruitmoet, omdateranderseentegrootrisicoontstaatdatdeinfectiegroterwordtenmeneer Grootenveenmogelijkeenlongontstekingkrijgt.

Casus

PriscillaisaanhetwerkenzeverzorgtmeneerGrootenveen.Erzijnvandaagtwee collega’sziek,dushetisheelergdruk.Ookvanuitdeandereafdelingenkonergeen hulpgebodenworden,waardoorPriscillatweekeerzoveelzorgvragersheeftverzorgd. Ondanksdatzegeenpauzeheeftkunnenhouden,iszenognietklaarmetdezorgals deavonddienstbegint.Zemoetnueenaantalbelangrijkewerkzaamhedenmondeling overdragenaanVera,haarcollegavandeavonddienst.ZohoeftVeraniettewachten enkanzehaardienstbeginnen.Priscillaschrijftnademondelingeoverdrachtalle rapportagesvandedossiers.

Veraheefthetindeavonddienstookergdruk.Nademondelingeoverdrachtvan Priscillaheeftzegeentijdmeergehadomdedossiersnogtelezen.Allezorgvragers liggeninmiddelsteslapen.WanneerzehetdossiervanmeneerGrootenveenleestom terapporteren,zietzedathijnoggraagdeartshadwillenspreken,omdathijongerust isoverheteruithalenvandedrain.Hijheefteerdermeegemaaktdatdedrainopnieuw geplaatstmoestwordenenwilgraagzekerwetendathetdezekeergoedgaat.Vera heefthettijdensdezorgverleningnietmetmeneerGrootenveenoverditgesprek gehad.

Dilemma

WatdoetVeranu?

1.Veraoverlegtofdedienstdoendeartsnogevenlangskomtommetmeneer Grootenveentepraten.

2.VeragaatzelfeveningesprekmetmeneerGrootenveenenzetinhetdossierdat ervoordevolgendedageengesprekmetdeartsgeplandmoetworden.

16.7Begrippen

Arbeidsvoorwaarden

Devoorwaardenwaaronderjewerkt.

Bedrijfscultuur

Denormenenwaardenmetdeongeschrevenregelsvandeorganisatie.

Bekwaamheid

Dejuistekennis,kundeenhoudingomeenhandelinggoeduittevoeren.

CAO

Collectievearbeidsovereenkomst,vastgestelddoorwerkgeversenvakbonden.

Collegialiteit

Begripenondersteuningvoorcollega's,waarbijjeinteressetoontenmeeleeft.

InspectieGezondheidszorgenJeugd(IGJ)

Houdttoezichtopdekwaliteitvanzorgencontroleertoforganisatieseengoed werkklimaatcreërenendezorgmedewerkersvoldoendeondersteundwordenomte lerenvansuccessen,incidentenen(mogelijke)fouten.

Socialeveiligheid

Eenveiligwerkklimaat,waarinmedewerkerszichvrijvoelenhunmeningtegeven, nietbangzijnvoorbelediging,vernederingofintimidatie.

Vakbond

Eengroepmedewerkersdiezichhebbenverenigd.Eenvakbondkomtopvoorgoede arbeidsomstandighedenenrechtenvanindividuelemedewerkers.

Vertrouwenspersoon

Eenprofessionaldieondersteuntbijongewenstgedragvancollega'sof leidinggevenden.

Werkdruk

Debalanstussendehoeveelheidwerkdieertedoenisendehoeveelheidwerkdieje aankunt,isnietgoed.

Werkklimaat

Deomstandighedenensfeerwaarinjewerkt.

Werkstress

Stressdoorofindewerksituatie.

Werktevredenheid

Dematewaarinmedewerkerstevredenzijnoverhunwerkenallefactoreneromheen.

THEMA17

BEVORDERENVANARBEIDSOMSTANDIGHEDEN

Inhoudthema

• Arbeidsomstandighedeneninvloeden

• DeArbowet

• Arbeidstijden

• Arbeidenverzuim

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

Ofjehetinjewerknaarjezinhebt,wordtvooreenbelangrijkdeelbepaalddoorde zogenoemdevierA’s:arbeidsomstandigheden,arbeidsvoorwaarden,arbeidsinhoud enarbeidsverhoudingen(Kompier&Marcelissen,1990).Ditisongeachtinwelkesector ofbranchejewerkt.DevierA’szijnoveralvantoepassingwaargewerktwordt.De arbeidsvoorwaarden,-inhouden-verhoudingenliggenvastindearbeidsovereenkomst, CAOenorganisatiestructuur.Jekunterweinigdirecteinvloedopuitoefenen.Datligt andersbijdearbeidsomstandigheden.Diekunnensterkwisselen,zelfsperdag.Je kuntervaakookinvloedopuitoefenen.Ditthemastaathelemaalinhettekenvande arbeidsomstandigheden.

17.1Arbeidsomstandighedeneninvloeden

Arbeidsomstandigheden – deomstandighedenwaaronderjejewerkdoet – zijnvan invloedopgezondenveiligwerken.HetRIVM,datveelgegevensover arbeidsomstandighedenverzameltvoorhetministerievanVWS,onderscheidtbijde arbeidsomstandighedenviercategorieëndieinvloedhebbenopgezondenveilig werken:

• fysiekebelasting

• psychosocialefactoren

• omgevingsfactoren

• onregelmatigwerken.

Fysiekebelasting

Zowellichamelijkeoverbelastingalsonderbelastingkangezondheidsproblemen veroorzaken.Teweinigbewegenleidttotonderbelasting,terwijlregelmatigteveel krachtgebruikenofopeenverkeerdemanierbewegentotoverbelastingleidt. Gezondheidsproblemenalsgevolgvanfysiekeover-ofonderbelastingzijnonder anderespier-engewrichtsklachtenindenek,rug,armen,schoudersenknieën.

Arbopublicatiesoverdezorgmakenvaakonderscheidtussencliëntgebondenfysieke belastingenniet-cliëntgebondenfysiekebelasting.

Cliëntgebondenfysiekebelasting

Bijcliëntgebondenfysiekebelastinggaathethoofdzakelijkomondersteunen,tillen enverplaatsenvanzorgvragers.Dewerkgeverheefthiervoorprotocollenenstelt geschiktehulpmiddelenterbeschikking.Jebentverplichtdezeprotocollenopte volgenendehulpmiddelentegebruiken.

Niet-cliëntgebondenfysiekebelasting

Voorbeeldenvanniet-cliëntgebondenfysiekebelastingzijnkrachtzetten,voorwerpen tillen,repeterendebewegingenmaken,trekken,duwenenbeeldschermwerk(naast decomputerooktablet,telefoonentv).Indemeestegevallenheeftjewerkgevervoor ditsoortbelastinggeenprotocollen.Welleerjeinjeopleidingoverergonomisch werkenenbovendiengevenveelwerkgeverservoorlichtingover.

TNOenhetCBSvoerensamenmethetministerievanSZWperiodiekdeNationale EnquêteArbeidsomstandigheden(NEA)uit.Deuitkomstenzijndeelsobjectiefendeels subjectief,gebaseerdophoewerknemersdeverschillendeaspectenervaren.Inde tabelishetaspecttrillingennietmeegenomen,omdatditminderrelevantisinde zorg.

Fysiekearbeidsbelastingallesectorenin2020(bron:NEA).

Nietalleenopjewerk

Devoorlichtingenadviezenoverergonomischwerkengeldennietalleenopjewerk. Omgezondteblijvendoejeergoedaandeadviezenookinjethuissituatieopte volgen.Jezoudeeersteverpleegkundigenietzijndieophetwerkallesnetjesvolgens voorschriftdoetenthuisdoorderuggaatbijhetopeenverkeerdemanierevensnel tillenvaneenzwaarvoorwerp.

Psychosocialefactoren

Psychosocialearbeidsomstandigheden zijndeomstandighedendiehetwelbevinden endesocialeveiligheidvandewerknemerbeïnvloeden.Overbelastingopditgebied leidttotstressenuiteindelijkeenburn-out.HetRIVMonderscheidthierbijdevolgende factoren:

• werkdruk:veelwerken,hardwerken,snelwerken

• emotionelebelasting:emotioneelveeleisendwerk,emotioneelmoeilijkwerk, matevanemotionelebetrokkenheidbijhetwerk

• pesten:gepestwordendoorcollega’s,zorgvragersofnaasten.

HoewelhetRIVMhetnietapartbenoemt,kunjehierookgrensoverschrijdendgedrag endiscriminatieaantoevoegen.

Indetabelziejedatdezorgrelatiefhoogscoortophetaspect ‘Emotioneelveeleisend werk’.

Psychosocialearbeidsbelastingallesectorenin2020(bron:NEA).

Individuelefactoren

Bijdebelevingvandepsychosocialearbeidsbelastingspelenookindividuelefactoren eenrol,waaronder:

• Copingvaardigheid:devaardigheidommetwerkdrukenstressomtegaan.Deze vaardigheidisbijiedereenverschillendenwordtmedebepaalddoorervaring.

• Leeftijd:jongerenmetnogweinigervaringhebbenbijvoorbeeldvaakmeermoeite metemotioneelveeleisendwerkdanouderenmetmeerervaring.Ouderenkunnen daarentegenmeermoeitehebbenmetlichamelijkveeleisendwerk.

• Werkopniveau:werkenbovenjeniveauvanopleidingenervaringkanstress opleveren,maarooklangdurigwerkenonderjeniveaukanstressveroorzaken.

• Plaatsinhetteam:dematewaarinjedeondersteuningkrijgtdiejenodighebtvan collega’senleidinggevende.

Omgevingsfactoren

Gunstigearbeidsomstandighedenkunnengedeeltelijkvoorkomendatmensendoor hunwerkziekwordenofzelfsarbeidsongeschiktraken.Factorendievaninvloedzijn opgunstigearbeidsomstandighedenzijnonderandere:

• eenschoneenprettigingerichte,ergonomischverantwoordewerkruimte, voldoendedaglichteneengoedetemperatuur,luchtvochtigheidenventilatie

• goedeengoedbereikbarehulpmiddelen,materialenenbeschermendekleding waarnodig

• duidelijkewerkafsprakenmetgoedgeorganiseerdewerkprocessen

• duidelijkecommunicatielijnentussenleidinggevendeenmedewerkersen medewerkersonderling

• jeveiligvoelentijdensjewerk.

Risico’s

Naastongunstigearbeidsomstandighedenzijnerookniet-vermijdbare omgevingsfactorendieeenrisicokunnenvormenvoordegezondheidvanwerknemers. Denkaan:

• werkenmetschadelijkestoffenvoordehuidofbijinademing;bijvoorbeeld schoonmaakmiddelenenanderechemicaliën,medicijnenalscytostaticabij oncologie

• werkenincontactmetbesmettezorgvragers

• gevaarlijkwerk,zoalsagressie,risicoopprik-ofsnijwondenofuitglijden.

Belastendeomgevingsfactorenallesectorenin2020(bron:NEA).

Stapelenvanfactoren

Defactorenophetgebiedvanfysiekeenpsychosocialebelastingenomgevingsfactoren zijnnietaltijdduidelijktescheidenenkunnenelkaaronderlingbeïnvloeden.Zoheeft werkenineenomgevingwaarinjejevanwegebijvoorbeeldagressienietveiligvoelt, invloedopjepsychosocialebelasting.Enzwaarfysiekwerkkanleidentoteentehoge werkdruk(psychosociaal).Defactorenkunnenookstapelen:problemenoptweeof zelfsalledriearbeidsomstandighedentegelijk.Bijvoorbeeldfysieknauwkeurigen emotioneelbelastendwerkmetbeschermendekledingalshetergwarmis(ongunstige omgeving).

Erkunnenmeerfactorentegelijkspelendiedearbeidsbelastingbeïnvloeden(stapelen).

OpdewebsitevanVZinfo,eensitevanhetRIVMinopdrachtvanhetministerievan VWS,kunjeveelinformatievindenoverarbeidsomstandighedenenachtergronden.

17.2DeArbowet

Eenvandeeerstewettenophetgebiedvanarbeidstamtuit1874enisbekend gewordenals ‘hetKinderwetjevanVanHouten’.Deofficiëlenaamluidde:deWet HoudendeMaatregelentothetTegengaanvanOvermatigenArbeidenVerwaarlozing vanKinderen.Dewetwasbedoeldomarbeiddoorjongerenonder12jaarteverbieden. Daarnavolgdennogveelanderearbeidswetten,maardiewarenergversnipperdover verschillendesectorenenwarensomsookmaarbedoeldvooréénspecifieke arbeidssituatie.

Hetzounogtot1983durenvoordateengrote,overkoepelendewetvoordearbeid stapsgewijswerdingevoerd:deArbeidsomstandighedenwet,afgekorttotArbowet. Deaanleidingwaseensteedstoenemendeengrotestijgingvanarbeidsgerelateerd

ziekteverzuim.Na1983isdewetnogeenaantalmalenflinkaangepast:in1993met meerverantwoordelijkhedenvoorwerkgeversenwerknemers,enin2005metmeer aandachtvoorpreventieenaanpassingaanEuropeserichtlijnenvoorveiligheiden gezondheidophetwerk.Demeestrecentegrotewijzigingwasin2017,metnogmeer aandachtvoorpreventieeneenuitbreidingvantakenenverantwoordelijkhedenvan depreventiemedewerker.Daarnazijnernogenkelekleineaanpassingengeweest.

DoelenwerkingvandeArbowet

Hetdoelvande Arbowet istebewerkstelligendatwerkgeversenwerknemerser samenvoorzorgendaterveiligengezondgewerktkanworden.DeArbowetisoveral inNederlandvantoepassingwaarmensenbetaaldearbeidverrichten.Dewetgeldt dusvoorallegroteenkleinebedrijven,dienstverleners,overheden,winkels, zorgaanbiedersenzovoort.

ArbobesluitenArboregeling

DeArbowetiseenraamwet,ookkaderwetgenoemd.Ditwilzeggendatdewetalleen hoofdlijnenaangeeft.Datkanooknietanders,omdatdearbeidsomstandigheden overalverschillendzijn.Eenministerheeftdemogelijkheidomdewetpreciezeruit tewerkenvoorverschillendesectorenensituatieszonderdatersteedseenomslachtige procedurenodigisomdewetzelfteveranderen.Zoisereendooreenminister vastgesteldArbeidsomstandighedenbesluit,afgekorttotArbobesluit.InhetArbobesluit staanmeergedetailleerdevoorschriftendieaangevenwelkresultaathetarbobeleid moethebben.

Arboenpsychosocialebelasting

EenvoorbeeldvaneenartikeluithetArbobesluitgaatoverpsychosociale arbeidsbelasting.Samengevatstaathetvolgendeindetekst.

Afdeling4.Psychosocialearbeidsbelasting

Artikel2.15.Maatregelentervoorkomingofbeperkingvanpsychosociale arbeidsbelasting:

1.Indienwerknemerswordenofkunnenwordenblootgesteldaanpsychosociale arbeidsbelastingwordeninhetkadervanderisico-inventarisatieen-evaluatie derisico’stenaanzienvanpsychosocialearbeidsbelastingbeoordeeldenworden inhetplanvanaanpak,metinachtnemingvandestandvandewetenschap, maatregelenvastgesteldenuitgevoerdompsychosocialearbeidsbelastingte voorkomenofindiendatnietmogelijkistebeperken.

2.Aanwerknemersdiearbeidverrichtenwaarbijgevaarbestaatvoorblootstelling aanpsychosocialebelastingwordtvoorlichtingenonderrichtgegevenoverde risico’svoorpsychosocialearbeidsbelastingalsmedeoverdemaatregelendie eropzijngerichtdiebelastingtevoorkomenoftebeperken.

Voorhetvolledigeartikel,ziewetten.overheid.nl

DeArbeidsomstandighedenregeling,afgekorttot Arboregeling,iseenverder gedetailleerdeuitwerkingvanhetArbobesluit.ArbobesluitenArboregelingzijn gekoppeldaandeArbowetenhebbendezelfderechtskracht.Werkgeversen werknemerszijndusverplichtzeoptevolgen.

Arboregelingbeeldschermwerk

EendeelvaneenartikeluitdeArboregelingoverbeeldschermwerk:

Artikel5.1.Apparatuurenmeubilair

Apparatuurenmeubilair,ingebruikbijhetverrichtenvanbeeldschermwerk,voldoen iniedergevalaandevolgendevoorschriften:

1.Detekensophetbeeldschermzijnvoldoendescherp,duidelijkvanvormen voldoendegroot,metvoldoendeafstandtussendetekensenderegels.

2.Hetbeeldophetbeeldschermisstabiel.

3.Deluminantievanofhetcontrasttussendetekensendeachtergrondis gemakkelijkdoordegebruikerbijtestellen.

4.Hetbeeldschermisvrijteplaatsenengemakkelijkverstelbaarenkantelbaar.

5.Hetbeeldschermisvrijvanvoordegebruikerhinderlijkeglansenspiegelingen.

6.Hettoetsenbordkanhellendwordengeplaatstenvormtgeengeheelmethet beeldscherm.

7.Erisvoorhettoetsenbordvoldoenderuimtevoorhandenenarmenvande gebruiker.

8.Hettoetsenbordheefteenmatoppervlak.

Enzovoort.

Voorhetvolledigeartikel,ziewetten.overheid.nl

Verplichtingenvandewerkgever

DeArbowetverplichtwerkgeversmaatregelentenemenomgezondenveiligwerken tebevorderen.Hetgaatonderandereomdevolgendeverplichtingendiejeindewet kuntterugvinden.Dewerkgeverisverplicht:

• arbobeleidteontwikkelenenuittevoeren

• periodiekderisico’sdiewerknemersindeorganisatielopen,vastteleggenin eenrisico-inventarisatieen-evaluatie(RI&E) Ineen risico-inventarisatieen-evaluatie (RI&E)staatnaastderisico’svanhet werkookhoedemedewerkerstegendezerisico’sbeschermdworden.DeRI&E moettertoetsingwordenvoorgelegdaaneenarbodienstofgecertificeerde deskundige.

• eenplanvanaanpakoptestellenalsonderdeelvandeRI&E Hierinstaatwatdeorganisatietegenderisicovollesituatiesdoet.Denkaanhet aanbiedenvanpersoonlijkebeschermingsmiddelen,hetbeschikbaarstellenvan tilhulpmiddelenofhetverzorgenvanvoorlichtingentraining.

• omeenvandewerknemersaantewijzenalspreventiemedewerker Samenmetdebedrijfsartsenanderearbodienstverlenerswerktde preventiemedewerkeraangezondenveiligwerken.

• ervoortezorgendatiederewerknemerovereeneigenovereenkomstmeteen arbodienstofbedrijfsartsbeschikt:hetbasiscontract Allewerkendenmoetentoeganghebbentoteenbedrijfsartseniedereorganisatie isverplichtomsamentewerkenmeteenbedrijfsarts.Daarnaastkunnenalle werknemerseensecondopinionbijeenbedrijfsartsaanvragen.Inhetbasiscontract tussendewerkgeverendearbodienstofbedrijfsartsisvastgelegdwelkeandere arbodienst(en)ofbedrijfsarts(en)kan/kunnenwordengeraadpleegdvoorhet uitvoerenvaneensecondopinion.

• deinrichtingvanwerkplekken,dewerkmethoden,gebruiktehulpmiddelenen inhoudvanhetwerkzoveelalsmogelijkaantepassenaandepersoonlijke eigenschappenvandewerknemers

Ditgeldtookvoorwerknemersmeteenstructurelefunctionelebeperkingdoor bijvoorbeeldziekte.

• voorlichtingenonderrichtaandewerknemerstegeven

Devoorlichtingenhetonderrichtkunnenbetrekkinghebbenophetgebruikvan hulpmiddelenofpersoonlijkebeschermingsmiddelen,maarookopdewijzewaarop deorganisatieomgaatmetagressieenandergeweld,pestenen grensoverschrijdendgedrag.

• arbeidsongevallenenberoepsziektentemeldenenregistreren

• gevaarvoorderdeninverbandmetdearbeiddiedoordewerknemerswordt verricht,tevoorkomen

• werknemersindegelegenheidtestellenomperiodiekeen arbeidsgezondheidskundigonderzoekteondergaan.

Verplichtingenvandewerknemer

Naastwerkgeverszijnookwerknemersverplichtzelfbijtedragenaangezondenveilig werken.DevolgendeverplichtingenvoordewerknemerzijnindeArbowetvastgelegd:

• arbeidsmiddelenengevaarlijkestoffenopdejuistewijzegebruiken

• oparbeidsmiddelenaangebrachtebeveiligingennietveranderenennietweghalen, endezebeveiligingenopdejuistewijzegebruiken

• doordewerkgeverbeschikbaargesteldepersoonlijkebeschermingsmiddelenop eenjuistemaniergebruikenenopdedaarvoorbestemdeplaatsopbergen

• meewerkenaandevoorwerknemersgeorganiseerdevoorlichtingentraining

• meldenvangesignaleerdegevarenenrisico’svoordeveiligheidengezondheid

• dewerkgeverenanderedeskundigepersonen(preventiemedewerker, bedrijfshulpverlener)indiennodigbijstaanbijdeuitvoeringvanhunverplichtingen.

Protocollen

Omhetgedragvanmedewerkerstestureninderichtingvanveiligeengezonde arbeidsomstandighedenconformdeArbowetontwikkelteenwerkgeverprotocollen, proceduresenanderemaatregelen.Een protocol iseenvoorgeschrevenmaniervan handelenwaarjejeverplichtaanmoethouden.Eenprotocolzorgtervoordatiedereen indeorganisatieeenhandelingofactieopdejuisteendezelfdemanieruitvoert.Er zijnveelprotocolleninomloop.Enkelevoorbeeldenzijn:eentilprotocol,een brandprotocol,eenagressieprotocol,eenprotocolgrensoverschrijdendgedrag,een protocolvoorisolatieverplegingvanbesmettezorgvragerseneenprotocolvoorhet meldenvanincidenten.

Arbocatalogus

Werkgeversenwerknemerskunnenhetgeheelvanprotocollenenanderemaatregelen, praktischeadviezen,EvidenceBasedPracticeenhandleidingenophetgebiedvan veiligengezondwerkenbundelenineen arbocatalogus.Zoontstaatervoorelke sectorindezorgeenapartearbocatalogus,dievooriedereenonlineteraadplegen is.Erisonderandereeenapartearbocatalogusvoordesectorverpleeg-en verzorgingshuizenenthuiszorg(VVT),voordeggz,degehandicaptenzorg,ziekenhuizen enuniversitairmedischecentra.

OnlinevindjebijvoorbeelddearbocatalogusVVT.Opinternetkunjemakkelijkde arbocatalogivindenvoorelkesectoralsjedezoekterm"arbocatalogus"gebruikt, aangevuldmetdesector.

Bedrijfshulpverlening

IndeArbowet(artikel15)isopgenomendatbedrijvenverplichtzijnommaatregelen tenemenomsneltekunnenhandelenbijcalamiteiten.Ditstaatbekendals bedrijfshulpverlening (bhv).Dewerkgeverstelteenteamsamenvan bedrijfshulpverleners(bhv’ers)diezichdaarvrijwilligvoorkunnenaanmelden.Een bhv’erisalindienstenkrijgtertakenbijophetgebiedvanbedrijfshulpverlening.Het

aantalbhv’ersisafhankelijkvandegroottevandeorganisatie.Hetgaatom medewerkersmeteeninternefunctie,dusnietomambulantemedewerkers.Grotere organisatieshebbenookeenhoofdofcoördinatorBHV.

Takenvaneenbhv’erzijnvolgensdewettekstonderandere:

• hetverlenenvaneerstehulpbijongevallen

• hetbeperkenenbestrijdenvanbrandenhetbeperkenvandegevolgenvan ongevallen

• hetinnoodsituatiesalarmerenenevacuerenvanallewerknemersenandere personeninhetbedrijfofdeinrichting.

Daarnaastkunnenbhv’erscontactpersoonzijnvoorhulpdienstenenorganiserenze regelmatigbhv-oefeningen.Omdetakengoeduittekunnenvoerenvolgenze opleidingenentrainingen.Bhv’ersverrichtenhuntakenenhetvolgenvanscholing indiensttijd.Zekrijgeneenkleinejaarlijksevergoeding,diegeregeldisindeCAO.

Meerinformatieoverbedrijfshulpverleningkunjevindenopdewebsitevanhet ministerievanSocialeZakenenWerkgelegenheid.

Bedrijfshulpverlenersspeleneenbelangrijkerolbijcalamiteiten(bron:ANP).

17.3Arbeidstijden

Arbeidstijdenkunnenmetnamebijonregelmatigwerkenoverwerkeenbelastende arbeidsfactorzijn.Dewereldgezondheidsorganisatie(WHO)heeftonregelmatigwerken opdelijstgezetvanrisicofactorenvoorhetontwikkelenvansommigevormenvan kanker.Onbekendisofverstoorde24uursritmenhierdirectaantengrondslagliggen, ofdathettemakenheeftmeteenselectievanmensen,eenslaaptekortalsgevolg vanploegendienstenofbeperkteverlichtingindenacht(Gezondheidsraad,2015).Dit valtnietdirectonderdeArbowet.Omderisico’sopgezondheidsschadebijoverwerk enonregelmatigwerktebeperkeniserde Arbeidstijdenwet.NetalsdeArbowetis deArbeidstijdenweteenraamwet.DeArbeidstijdenwetkentdaaromook Arbeidstijdenbesluit,waarinbijvoorbeelduitzonderingenwordenvermelddieopde wetgemaaktmogenworden.OokindeCAOkunnenuitzonderingenenandere afsprakenwordenopgenomen.

VoorbeeldenuitdeArbeidstijdenwet

EnkelevoorbeeldenvanafsprakenuitdeArbeidstijdenwet(2023):

• Jemagmaximaal12uurperdagennietmeerdan60uurperweekwerken.Ben je16of17,danmagjegemiddeld40uurperweekwerken.

• Jemagnietiedereweek12uurperdag(hetmaximaleaantaluren)werken.Over eenperiodevanvierwekenmagjegemiddeld55uurperweekwerkenenovereen periodevanzestienwekenmaximaal48uurgemiddeld.

• Alsjelangerdan5,5uuraaneengeslotenwerkt,hebjerechtop30minuten(of tweekeer15minuten)pauzevanwerk.IndeCAOkunnendaaroverandere afsprakenstaan.Werkje10uuroflanger,danhebjerechtop45minutenpauze ofdriekeer15minutenverspreidoverdedag.

• Jerusttijdmoetdagelijksminimaal11uurzijn.Hebjeeendaggewerkt,danmag jevolgendedienstnietbinnen11uurbeginnen.

• Jewerkgevermagweljerusttijdeensindezevendageninkortentot8uur.Ditmag alleenalshetnodigisinverbandmetdeaardvanhetwerk.

• Jewekelijkserusttijdis36uurachterelkaarperweek.

• Alsdatnietlukt,moetjeineenperiodevanveertiendagen(gerekendvanafje eerstedienst)minimaal72uurachterelkaarrusten.Ditkunjeopsplitseninperiodes vanminstens32uur.

• Jehebtalswerknemeriederjaarrechtoptenminstedertienvrijezondagen. MeerinformatievandeFNVoverarbeidstijdenvindjeonline.

Onregelmatigediensten

DeArbeidstijdenwetisookvantoepassingalsjevolgenshetroosteronregelmatige dienstendoet.Dedetailsoverderoostersystematiek,min-enplusurenenoverwerk vindjeterugindeCAOvandesectorwaarjewerkt.ZostaaterindedeCAOVVT 2022–2023dateenroosterevenwichtigmoetzijnombijtedragenaanhetverminderen vanervarenwerkdruk.EenroostermoetdaaromvolgensdezeCAOvoldoenaan:

• voorspelbarewerktijden

• voldoenderust-enhersteltijd

• hetvoorkomenvantesterkeveranderingeninhetrooster

• eengoedebalanstussenwerkenprivé

• eenbalanstussenbelastbaarheidenbelasting.

17.4Arbeidenverzuim

Iedereenkanziekworden.Hetisvervelendalsdatgebeurtdoorde arbeidsomstandigheden.Ziekteverzuimisbehalveingrijpendvoordemedewerker ookvervelendvoordewerkgever.Verzuimheeftgevolgenvoordecontinuïteitende kwaliteitvandezorgenveroorzaakthogekosten,nietalleenvoordewerkgever,maar ookvoordegezondheidszorginhetalgemeen.

Hetziekteverzuimindezorgisaljarenerghoog.Indetabelziejedathetin2021en 2022hethoogstwas.Datzalvooreendeelkomendoordecoronapandemieende nasleep(longcovid),maarookvóórdepandemiewashetverzuimindezorgaltijd hoogenooknadepandemiezalhetvoorlopignogwelevenhoogblijven.

Indeanderetabelziejehetverzuiminhetvierdekwartaal2022perbranchebinnen dehelesectorGezondheidszorg.

Oorzakenarbeidsgerelateerdverzuim

Indeliteratuurvindjegeeneenduidigeoorzaakvanhethogeverzuimindezorg.Het iseencomplexprobleem,anderszouhetookmakkelijkeroptelossenzijn.Eenvan deoorzakendieveelgenoemdworden,isdehogewerkdrukalsgevolgvanfysiekeen psychosocialearbeidsbelasting.Omdeoorzaakhiervanwegtenemen,moeteriets wordengedaanaandehogewerkdruk.Oorzakenvandehogewerkdrukzijnonder andere:

• personeelstekort

• tegroteregeldrukenadministratievelast

• kortereligduurinziekenhuizenincombinatiemeteencomplexerezorgvraag(dit veroorzaakteenhogerewerkdrukindeziekenhuizenenomdatzorgvragerseerder naarhuisgaan,veroorzaakthetookindethuiszorgeenhogerewerkdruk)

• toenamevanhetaantalouderenmeteenzorgvraag

• eenhogeregemiddeldeleeftijdvanmedewerkersindezorg,watmetname problemenkangevenbijdefysiekebelasting

• devicieuzecirkel;medewerkerswordeneerderziekdoordewerkdruk,watopzijn beurtoverbelastingveroorzaaktbijcollega’sdienietziekzijn.Diegaanopzoek naarminderbelastendwerk,watvervolgensweervacaturesendus personeelstekortveroorzaakt.

Proefschriftoververzuimindezorg

Hetarbeidsklimaatisgelukkignietalleenmaarproblematischenooknietoveral. WetenschapperBabetteBronkhorstvandeErasmusUniversiteitheeftin2018inhet kadervanhaarproefschriftonderzoekgedaannaarhetorganisatieklimaatindezorg.

Zeverzameldeonderanderegegevensmetbehulpvaneenvragenlijstonder11.000 zorgmedewerkers.Deconclusievanhetonderzoekwasduidelijk:medewerkersdie eenveiligengezondarbeidsklimaatervaren,zijnmindervaakziekendoenzelfook mindereenberoepopdezorg.

Meerinformatieoverhetonderzoekenhetproefschrift HealthyandSafeWorkplaces inHealthCare:Examiningtheroleofsafetyclimate kunjevindenopdewebsitevan deErasmusUniversiteit.

Watkunjeerzelfaandoen?

Hetoplossenvanhetverzuimprobleemendetehogewerkdrukiseenbelangrijke uitdagingvoorhetmanagementenwerkgevers-enwerknemersorganisaties.Maarje kunterookzelfietsaandoen,zoals:

• hetopvolgenvanprotocollenenanderearbomaatregelen

• eengezondeleefstijlhanteren:gezondeenafwisselendevoeding,overgewicht voorkomen,voldoendebewegenalsjedatopjewerkonvoldoendedoet,voldoende rust/slaapenontspanning,nietrokenenmiddelengebruiken,matigofgeen alcohol;eengezondeleefstijlvergrootjedraagkrachtophetwerk

• alsereenverkoudheid,griepofandervirusheerstookprivévakerjehandengoed wassen

• praten:problemenopjewerkbespreekbaarmaken.

Indepraktijk

Edithisverpleegkundigeopeeninterneafdelingineenalgemeenziekenhuis.De werkdrukisaleentijdhoogennuzijnerooknoginkortetijdvijfzorgvragersoverleden dielangbekendwarenopdeafdeling.Ondanksberoepsmatigeafstandhaktdater tochwelinenEdithheeftheterzwaarmee.Eerderheeftzeineenanderziekenhuis eensoortgelijkesituatiemeegemaakt.Toenprobeerdezeermeteencollegaoverte praten.Zijnreactiewastoen: ‘Tja,hethoorternueenmaalbij.Jebentnogjong,maar geloofme,hetwentopdenduur.’ DaarschootEdithweinigmeeop.Sterkernog,het gafhaarhetgevoeldatzedeenigewasmetditprobleem.Ishetzogekdathetjouals verpleegkundigeietsdoetalsenkelebekendezorgvragersinkortetijdoverlijden?

Toevalliglaszeonlangsineenartikeldatverpleegkundigenhetvaakmoeilijkvinden omoverdepsychosocialebelastingtepraten.Zeschamenzich,omdatzedenkende enigetezijn,ofzezijnbangdathunleidinggevendenzeongeschiktvindenvoorhet werk.

Edithwildepsychosocialebelastingnutochgraagbespreekbaarmakeninhetteam. Zebenaderthaarleidinggevendemethetvoorstelomhetonderwerptersprakete brengenineenapartebijeenkomstofineenteamvergadering.Zesteltvoordatze zelfhaarprobleemalsinleidingbenoemtendatzedankijkenhoedecollega’serop reageren.Hetkanalvoorenigeopluchtingzorgenalsjemerktdatjenietdeenige bentmethetprobleem.Bovendienkunnenmensenelkaartipsgevenhoejeermee omkuntgaan.

Haarleidinggevendevindtheteengoedidee.Zewilereenapartebijeenkomstaan wijden,omdatzedenktdatEdithnietdeenigeis.Doordedruktegaatiedereenaltijd tesnelovertotdeordevandedag.

17.5Kritischeberoepssituatie

Beroepsbeoefenaar

Lize(34)werktsindseenhalfjaaralsverpleegkundigeinwoon-zorgcentrumCastanea. Zeheefteenvastcontractvan32uurperweek.Ondanksdehogewerkdrukheeftze heterergnaarhaarzin.Lizeisgescheidenenheefttweekinderen,diegelukkigzo goedalsaltijdbijhunvaderofopaenomaterechtkunnenalszemoetwerken.Datis fijn,wantzokanLizezoweldagdienstenalsavond-ennachtdienstenwerken.

Casus

HetisvrijdagmiddagenLizeisbijnaklaarmethaardagdienst.Hetwaseenbehoorlijk pittigedienst.VeelzorgvragersvroegenLizesaandachtendaarnaastmoestzeeen nieuwecollegainwerken.Zezitachterdecomputerterapporterenalsdetelefoon gaat.HetisNouriavandeplanning,dieeenprobleemmeldt:eencollegavandelate dienstheeftzichzojuistziekgemeld.ConcreetbetekentditvoorLizedatzeom15:00 uurnietwordtafgelost.Nouriageeftaandatzedrukbezigzijnmethetoplossenvan hetprobleem,maardatzenietveeloptiesmeerhebben.

Lizehangtwatoverrompelddetelefoonop,eigenlijkkanzehelemaalnietlanger blijven.Nietalleeniszemoevandepittigedienst,zeheeftookmethaarex-man afgesprokendatzeom15:30uurdekinderenophaalt.Zemoetennaarzwemles.

Dilemma

WatdoetLize?

1.LizebeltNouriaterugengeeftaanniettekunnenblijvenna15:00uur.

2.Lizebelthaarex-manengeeftdoordatzenietmetdekinderennaarzwemles kan.

17.6Begrippen

Arbeidsomstandigheden

Deomstandighedenwaaronderjejewerkdoet.

Arbeidstijdenbesluit

GedetailleerdeuitwerkingenvandeArbeidstijdenwet.

Arbeidstijdenwet

Wetomderisico'sopgezondheidsschadebijoverwerkenonregelmatigwerkte beperken.

Arbobesluit

MeergedetailleerdeuitwerkingvandeArbowet.

Arbocatalogus

Bundelingvanprotocollen,handleidingenenanderemaatregelenophetgebiedvan veiligengezondwerkenvooreensector.

Arboregeling

GedetailleerdeuitwerkingvaneenArbobesluit.

Arbowet

Wetdieervoormoetzorgendatwerknemersveiligengezondkunnenwerken.

Bedrijfshulpverlening(bhv)

EenvolgensdeArbowetvoorelkeorganisatieverplichtemaatregelomsneltekunnen handelenbijcalamiteiten.

Copingvaardigheid

Devaardigheidommetwerkdrukenstressomtegaan.

Protocol

Voorgeschrevenmaniervanhandelenwaarjejeverplichtaanmoethouden.

Psychosocialearbeidsomstandigheden

Deomstandighedendiehetwelbevindenendesocialeveiligheidvandewerknemer beïnvloeden.

Risico-inventarisatieen-evaluatie(RI&E)

VolgensdeArbowetperiodiekrisico'svanhetwerkinventariserenenbepalenhoe werknemersertegenbeschermdmoetenworden.

THEMA18 WERKBEGELEIDING

Inhoudthema

• Derolvanwerkbegeleider

• Fasenvanwerkbegeleiding

• Situationeelleiderschap

• Verschillendewerkbegeleidingsgesprekken

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

• Begrippen

Alsverpleegkundigeondersteunjecollega’sdieinopleidingzijn:studenten.Inbijna alleteamswaarjealsverpleegkundigewerkt,wordenstudentenopgeleid.Hetleren indepraktijk,vancollega’sdiehetvakalhebbengeleerd,iseenbelangrijkonderdeel vanhetwerkvaneenverpleegkundige.Inhetberoepsprofiel(V&VN,2015)isbeschreven datjeeenactievebijdragelevertaandedeskundigheidsbevorderingvancollega’sen datjeeenrolmodelbentvoor(aankomend)mbo-verpleegkundigen.Wanneerje verantwoordelijkbentvoordebegeleidingvandestudent,benjeeenwerkbegeleider.

Inderolvanwerkbegeleiderbegeleidjeeenstudenttijdenshetuitvoerenvan werkzaamhedenopdeafdeling.Eenstudentkanstagelopen,maarookalsleerling indienstzijnvandeorganisatie.Deleertrajectenzijnvergelijkbaar:beidestudenten volgendezelfdeopleiding,maarerzijnandereafsprakengemaaktoverboventalligheid. Boventalligwerkenbetekentdateenstagiairenietmeewordtgerekendindepersonele bezettingenextraisnaastdegebruikelijkediensten.Eenstagiairewerktboventallig meeopdeafdelingeneenleerlingisindienstvandeorganisatie.

18.1Derolvanwerkbegeleider

Dewerkbegeleiderisvaakeenzorgprofessionaldiedezelfdeopleidingheeftdoorlopen alsdeopleidingdiedestudentopdatmomentvolgt.Elkeverpleegkundigekanna hetbehalenvandeopleidingeenwerkbegeleiderzijneneenstudentbegeleidenin depraktijk.Omdebegeleidinggoedvormtegevenishetbelangrijkomtewetenwat derolvanwerkbegeleiderinhoudt.Hetdoelvanwerkbegeleidingishetbegeleiden, coachenenbeoordelenvaneenstudentindepraktijk,zodatdezezichkanontwikkelen inhetvak.Alswerkbegeleidermaakjehetmogelijkdateenstudentnieuwe vaardighedenkanleren,zorgjevooreenveiligleerklimaatenbewaakjehetleerproces.

Het leerklimaat heefttemakenmetdeverschillendefactorenindeorganisatiedie eenstudentkunnenondersteunenofbelemmereninhetleren.Ineenveiligleerklimaat isdeleeromgevingvandestudentoptimaalomtekunnenleren.Wiljegoedkunnen begeleiden,coachenenbeoordelen,daniseengoedleerklimaatbelangrijk.Het begeleiden,coachenenbeoordelenzijnvaardighedendieafhankelijkzijnvande ontwikkelingvandestudentenafgewisseldwordenperleermoment.

Begeleiden

Bijhetbegeleidenvaneenstudentondersteunjehem/haarindiensontwikkelingtot zorgprofessional.Eenstudentislerendeinhetvakenheeftdepraktijkervaringnodig omzichcompetentiesvandeopleidingeigentemaken.Een competentie ishetgeheel aankennis,vaardighedenenhouding(attitude)waardooreenstudentineen beroepssituatiegoedkanfunctioneren(V&VN,2023).Alswerkbegeleiderbegeleidje destudentinhetbehalenvandecompetenties.Ditdoejedoordestudentmeete

nementijdensdeuitvoeringvanwerk,jekennisenvaardighedentedelenenuitleg tegevenoverdezorgprocessen.Daarnaastondersteunjedestudentinhetbehalen vancompetentiesdoorgelegenheidtecreërenomtekunnenleren.

Hetbegeleidenvanstudentenkandooréénwerkbegeleidergedaanworden,maar vaakwordtervoorgekozenommettweewerkbegeleidersperstudenttewerken.Dit vanwegehetonregelmatigewerkendegarantievoordestudentdathetleerproces nietstagneertdoordateenwerkbegeleidernietwerkt.

Toestemmingvandezorgvrager

Eenstudentmagaltijdmeelopenindezorgomteleren.Erkunnensituatieszijnwaarin dezorgvragerhetnietprettigvindtalsermensenmeekijkenbijeenhandeling.Ook heeftdezorgvragerrechtopprivacy.Daaromishetbelangrijkdatjebijeenzorgvrager nietalleenaangeeftdateenstudentmetjemeeloopt,maardatjeooktoestemming vraagtommeetekijkenalsjeeenhandelinguitvoert.

Indepraktijk

MevrouwVermolenis82jaarenheeftsindseenoperatievijfjaargeledenlastvaneen retentieblaas.Datwilzeggendathetnietaltijdgoedluktomuitteplassenendater urineachterblijftindeblaas.Omdezeredenwordtzetweekeerperweekgebladderd omnategaanhoeveelurineernogindeblaaszit.Alshetmeerdan400mlis,wordt mevrouwVermoleneenmaliggekatheteriseerd.

VandaagwerktverpleegkundigeYasminmetstagiaireSonjasamenenzijnzebeiden verantwoordelijkvoordezorgvoormevrouwVermolen.Sonjaisnettweewekenbezig methaarstageinhaartweedejaarvandeopleidingtotverpleegkundige.Bijhet bladderenblijktdatermeerdan500mlindeblaasvanmevrouwVermolenzit.Yasmin vraagtaanhaarofzehetgoedvindtdatSonjameekijktmethetkatheteriseren. Mevrouwzegtdathetgoedis.

YasminenSonjazoekenhetprotocolopoverkatheteriserenennemenditdoor.Sonja heeftdehandelingnognooituitgevoerdzienworden.Yasminverteltookwatzetegen mevrouwVermolengaatzeggenenhoezetijdensdehandelingcommuniceertmet mevrouw.Ookverteltzewatzezoudoenalshetnietvolgenshetprotocolverloopt ofalsercomplicatiesontstaanbijhetuitvoerenvandehandeling.Sonjaheefthierbij detijdomvragentestellenenzichvoortebereidenomoptimaaltekunnenlerenvan hetzienvandehandeling.Vervolgenszoekenzeallematerialenbijelkaarengaanze naarmevrouwVermolenomdehandelinguittevoeren.

Hetkanookzijndatdestudenteenpersoonlijkeontwikkelingdoormaakt.Eenstudent komtinaanrakingmetsituatiesdienieuwzijnenindrukwekkendkunnenzijn.Tijdens debegeleidingishetgoedomregelmatigcontacttehebbenmetdestudent,zodat julliesituatiesdiehijheeftmeegemaakt,kunnennabesprekenenhijfeedbackkrijgt overhoedezorgisverlopen.

Persoonlijkleertraject

Dehoeveelheidbegeleidingdiejebiedt,isafhankelijkvanhoeverdestudentinzijn leerprocesisenhoegoeddestudentdegevraagdecompetentiesbeheerst.Elke studentheefteenpersoonlijkleertraject,waarbijdecompetentiesvandeopleiding leidendzijninwaardiestudentaanmoetvoldoen.Een leertraject betekentdatjeper studentnagaatwateenpassendtrajectisomgoedtekunnenleren.Hierbijbekijkje hoedeleerperiodeopdeafdelinghetbestvormgegevenkanworden.Eenstudentdie inhetlaatstejaarvanhaaropleidingzit,kanbijvoorbeeldsnellerondertoezicht werkzaamhedenuitvoerendaneeneerstejaarsstudent.

Florien

JokewerktinhetziekenhuisopdeafdelingPsychiatrie.VandaagbegeleidtzeFlorien, dienetisbegonnenaanhaareersteweekvandederdestageinhaaropleiding.Florien iszichnogaanhetoriënterenenlooptnumetJokemeetijdensdezorg.Aangezien zeinhetderdejaarvanhaaropleidingzit,isdeverwachtingdatzesnelzelfstandig zorgvragerskanbegeleiden.

WanneerJokemetFloriensameningesprekismeteenzorgvrager,valthaaropdat Florienweiniginitiatiefneemt.Ookmerktzedathetgesprekmetdezorgvragersom kennistemakenofeengesprekjeaanteknopen,enomiemandtelerenkennen,nog ergminimaalis.Florienblijfteenbeetjeopafstandenmengtzichnietechtinde gesprekken.

WanneerJokeenFlorieneenevaluatiegesprekhebben,blijktdatFlorienhetspannend vindt.Zegeeftaandatzeonderdeindrukisvandezorgvragers.Zeweetnietgoed hoezemoetreagerenenisonzeker.Ookvindtzesommigegesprekkenongemakkelijk enmerktzedatzezichsomsgeïntimideerdvoelt.Zeweetnietgoedofzedezestage welaankan.

JokeconcludeertdatFloriennognietmeteendevolgendestapkanzettennaarhet begeleidenvanzorgvragers.AlsFlorienhetzospannendvindt,kanhetzijndatzete veel(persoonlijke)grenzenovergaat.JokebesluitomFloriennogtweewekenlanger meetelatenlopeninplaatsvanhaaralzelftelatenbegeleiden.Indezetweeweken krijgtFlorienintensieverebegeleidingomdedoelgroeptelerenkennen,haargrenzen

tebewakenenonderbegeleidinggesprekkentevoerenmetzorgvragers.Ookvraagt JokewatFlorienzelfnodigheeftenkandoenomdeangstteverminderenenhoeze haardaarinkanbegeleiden.

HiermeewijktJokeafvanhetgangbareleertrajectvanstagiairesengeeftzeFlorien eeneigenleertrajectdatbijhaarpast.

Coachen

Naastbegeleideniscoacheneenbelangrijkevaardigheidvanwerkbegeleidersvoor studentenomgoedtekunnenleren.Coachenisandersdanbegeleiden,maarbeide gaanwelsameninhetleerprocesvandestudent.Dewerkbegeleiderwisselthet begeleidenencoachenaf.Bijbegeleidenstuurtdewerkbegeleider,jeneemtiemand meeinhetlerenvanvaardigheden.Bij coachen volgtdewerkbegeleiderdestudent inhetprocesvanleren;destudentbepaalthoehijwillerenenhoedewerkbegeleider kanondersteunen.Wanneereenwerkbegeleidercoacht,gaatheteromdatdeander demogelijkheidwordtgebodenomtekunnengroeienenzichteontwikkelen,zonder datdewerkbegeleiderbepaalthoehetprocesverloopt.Eenstudentmoetsomszoveel nieuwevaardighedenlerendathettijdkostvoordathijzichopz’ngemakvoeltinde nieuwevaardighedenencompetenties.Belangrijkdaarbijisdatdestudentderegie neemtendatjijalswerkbegeleiderondersteunt.

DeNederlandseOrdevanBeroepscoaches(NOBCO)beschrijftcoachingalsvolgt:

‘Coachingiseengestructureerdendoelgerichtproces,waarbijdecoachopinteractieve wijzedegecoachteaanzettoteffectiefgedragdoor:bewustwordingenpersoonlijke groei,hetvergrotenvanzelfvertrouwenenhetexploreren,ontwikkelenentoepassen vaneigenmogelijkheden.’ (NOBCO,2023)

Bijcoachingishetresultaatdateenstudentinzichtkrijgtineenleersituatieofin zichzelf.Hetbehalenvandeuitgevoerdetaakofvaardigheidstaatminderopde voorgrond.Wanneereenwerkbegeleidercoacht,stelthijvragenaandestudentom eensituatietebeschrijven,zondereenoordeeltegevenofdatgoedoffoutis.Soms moeteenstudentuitzijncomfortzonestappenomteleren.Dewerkbegeleidercoacht eenstudentomdezestaptezetten.

Eenstudentmoetomtelerenuithaareigencomfortzonestappen,watvraagtom veiligheidomtemogenlerenencoachingvandewerkbegeleider.

Bijcoachenisreflectereneenbelangrijkmiddelvoordestudentomteleren.Destudent kanlerendoortereflecterenopheteigengedraginpraktijksituaties.Bij reflecteren kijkteenstudentterugopheteigenhandelenofeenervaringenhaaltdaarleerpunten uitvooreenvolgendekeer.Dewerkbegeleiderhelptdestudentinzienhoeeenproces verlopenis,zondertesturenofteoordelen.Eenwerkbegeleiderkanweladviezen meegeven.Hetisbelangrijkdatdestudentzichveiligvoeltomtevertellenwelkgedrag hijheeftlatenzienenhoehijhieroverdenkt.

Beoordelen

Bijalleleertrajectenmoetjealswerkbegeleiderhetpraktijklerenbeoordelen.Bijeen beoordelinggeefjeeenoordeelofeenbeoordelingscriteriumbehaaldis.Destudent kanverschillendeproductenaanleverenomaantetonendathijvoldoetaande beoordelingscriteria.Hijofzijheeftvaardighedenlatenzienindeuitvoeringvanzorg tijdenshetbegeleidenencoachenopdeafdeling.Daarnaastishetgebruikelijkdat eenstudentverslagenschrijft,waarinhijinzichtgeeftinwathijgeleerdheeft.Dit kunnenuitgewerkteopdrachtenzijnvandeopleiding,reflectieverslagenoffeedback vancollega’sdieeenstudentheeftverzameld.Dezeverslagenbespreekjemethem ominzichttekrijgeninzijnleerproces.Destandaardgesprekkenomeenbeoordeling uittespreken,zijndetussenevaluatieendeeindevaluatie.

Kijkookeensinvakbladennaarinformatieoverwerkbegeleiding. Nursing beschrijft bijvoorbeeldvijfbelangrijketipsvoorhetbegeleidenvanstagiaires.

Beoordelingscriteria

Beoordelingscriteriazijndevastgesteldenormenwaaraaneenstudentmoetvoldoen. Dezenormenwordenbepaalddoordeopleidingenzijnlandelijkvastgelegd.Een studentmoetallebeoordelingscriteriahalenomteslagenvoorhetpraktijkleren.Voor verpleegkundigenwordendebeoordelingscriteriaopgesteldvolgensde Canadian MedicalEducationDirectionsforSpecialists (CanMEDS)-rollen(V&VN2023).Ditzijn zevencompetentiegebiedenwaarindeuitoefeningvanhetberoepvanverpleegkundige isbeschreven.

Dezevenrollenzijn:

1.Zorgverlener

Vakinhoudelijkhandelen:dezorgverleningaanzorgvragers.

2.Communicator

Communicatie:communicatiemetzorgvragersencollega’s.

3.Samenwerkingspartner

Samenwerken:samenwerkenmetzorgvragersencollega’s.

4.Reflectiefprofessional

Kennisenwetenschap:reflecterenopdeskundigheidenhetonderbouwenvan handelen.

5.Gezondheidsbevorderaar

Maatschappelijkhandelen:maatschappelijkecontextenbevorderenvan gezondheid.

6.Organisator

Organisatie:dewijzewaaropzorgwordtgeorganiseerd.

7.Professionalenkwaliteitsbevorderaar

Professionaliteitenkwaliteit:deprofessionelestandaardenhetborgenvan kwaliteit.

Destudentlaatinelkjaarvanhaaropleidingeenontwikkelingzieninallerollen.Het kanzijndatinheteneleerjaardefocusmeerligtopeenbepaalderoldaninhetandere. Inheteersteleerjaarbesteedteenstudentveeltijdaanhetvakinhoudelijkhandelen. Inhetlaatstejaarzalermeeraandachtzijnvoorprofessionaliteitenkwaliteit.De opleidingstelteenleertrajectvoordestudentenop,waarineenstudentzichkan ontwikkeleninallerollen.

InhetKwaliteitsregistervoorverpleegkundigenstaandeCanMEDS-rollentoegelicht. Ditvindjeonline.

Juridischeverantwoordelijkheid

Bijhetlerenvaneenstudentindepraktijkisdeorganisatieaansprakelijk.Mochteen studentschadeveroorzakenofbetrokkenrakenbijeenongeval,danzaldeorganisatie zorgenvoorjuridischebijstand.Eenstudentisdoormiddelvandestage-of leerarbeidsovereenkomstverzekerd.Alswerkbegeleiderbenjeookaltijdzelf

verantwoordelijkvoordepatiëntveiligheidtijdenshetlerenvandestudentenhet nemenvaneventuelerisico’s.Datgeldtookvoordestudentdielerendeis,zijisook verantwoordelijkvoorderisico’sdiezeneemt.

18.2Fasenvanwerkbegeleiding

Hetleertrajectvandestudentkentaltijddriefasen:deintroductiefase,deleerfaseen deafrondingsfase.Elkefasewordtmetdestudentbesproken,zodathijweetwater indiefasevanhemverwachtwordt.

Introductiefase

Destartvanhetleertrajectiseenintensievetijdvoorzoweldewerkbegeleideralsde student.Dewerkbegeleiderneemdestudentmeeinhetwerkprocesenzorgtervoor datdestudenteengoedeeersteintroductiekrijgt.Destudentmaaktkennismetde collega’sinhetteam,meteventuelevrijwilligersenmetdezorgvragers.Daarnaast leerthijwelkeafsprakenopdeafdelingvantoepassingzijnenwordthetleertraject vastgesteld.Destudentloopteerstmeemetdewerkbegeleider;afhankelijkvanhet leerjaarendeervaringvandestudentwordtbepaaldhoelangdatis.Tijdensde introductiefasedoeteenstudentniksopeigeninitiatiefbijzorgvragers,wanthijkan nognietinschattenwateventuelerisicovollesituatieszijn.

Destudentkanmetverschillendecollega’smeelopenomverschillendemanierenvan werkentelerenkennen.Ditgeefteenbredekijkophoehijzijncompetentieskanleren. Tijdensdeintroductiefasebenjealswerkbegeleidervooralbezigmetinformerenen introducerenvandewerkzaamheden.Hetdoelvandeintroductiefaseisdatdestudent eengoedbeeldkrijgtvandezorgopdeafdelingeninzichtinhoedegevraagde competentiesbehaaldkunnenworden.

Deleerfase

Tijdensdeleerfasebenjealswerkbegeleiderveelaanhetbegeleidenencoachen.De studentbehaaltindezefasedecompetenties.Afhankelijkvanhetstadiumvanleren benjealswerkbegeleideraanhetbegeleiden,coachenofbeoordelen.

Devierstadiavanleren

DepsycholoogAbrahamMaslowheefteenmodelopgestelddatdevierstappenin hetleerprocesweergeeft(Halem,2023).Devierstadiagevenjeinzichtinwelkstadium vanhetleerproceseenstudentis.Ookgeefthetmodeljourichtingofjemoet begeleiden,coachenofalkuntbeoordelen.Aanheteindevanhetleertrajectzitde studentmetallecompetentiesinhetderdeofvierdestadium.

Devierstadiazijn:

1.onbewustonbekwaam

Destudentweetnietwelkecompetentieshijwelennietbeheerst.Hijheeftgeen inzichtindecompetentieenheeftbegeleidingnodiginhetherkennenvande competentieenhoehijdecompetentiekanleren.

2.bewustonbekwaam

Destudentweetwelkecompetentieshijmoetbehalen,maarbeheerstde competentienogniet.Hijheeftbegeleidingencoachingnodiginhetlerenvan decompetentie.

3.bewustbekwaam

Destudentbeheerstdecompetentieenwerktaanhetverbeterenvanzijn bekwaamheid.Dewerkbegeleiderheeftdecompetentiemeteenvoldoende beoordeeld.Destudentheeftcoachingnodigalshijhieromvraagt.

4.onbewustbekwaam

Denieuwecompetentieswordeneennatuurlijkemaniervanwerkenvoorde student.Decompetentieisbehaaldenbehoeftgeenaandachtmeervande werkbegeleider.

Leerklimaat

Destudentmoetzichkunnenontwikkelenindecompetentiesdiegevraagdworden. Hijmoetvoldoendebegeleidingkrijgenenzichveiligvoelenomtekunnenleren. Daarnaastmoeteenstudentookdegelegenheidkrijgenomteleren.Hetleerklimaat wordtbepaalddoordewijzewaaropdeorganisatiehetbegeleidenfaciliteert,maar netzogoeddoorhetheleteam.Dewerkbegeleidingkangoedzijn,maaralsdestudent zichonveiligvoeltbijdeanderecollega’sofnietderuimtekrijgtomietsnieuwste leren,isergeengoedleerklimaat.

Benjebenieuwdhoeandereorganisatiesnadenkenovereengoedleerklimaat?In dezelinkvindjeallerleiinitiatievenomhetlerenindeorganisatiebeterteorganiseren.

DevierstadiavanlerenvolgensMaslow.

Deafrondingsfase

Wanneerhetleertrajectvandestudenterbijnaopzit,gaatdeafrondingsfasein.Een belangrijkonderdeelvandeafrondingsfaseisdebeoordeling.Destudenthoortofficieel ofhetleertrajectbehaaldis.Wanneerhijmetzijnlaatstewerkdagenbezigis,ishet belangrijkdaterafscheidwordtgenomenvancollega’senzorgvragers.De werkbegeleideroverlegtmetdestudenthoehijdezefasevormwilgeven.

18.3Situationeelleiderschap

Eenwerkbegeleidermoetopverschillendemaniereneenstudentkunnen ondersteunen.Daarbijlaateenwerkbegeleidersituationeelleiderschapzien.

Situationeelleiderschap betekent dat de manier van leidinggeven, die je als werkbegeleider toepast, afhangt van de (praktijk)situatie. Bij situationeel leiderschap zet je verschillende begeleidingsstijlen in, gericht op wat de student op dat moment nodig heeft. Met de begeleidingsstijlen wordt invloed uitgeoefend op het gedrag van de student in de door de werkbegeleider gewenste richting, afhankelijk van hoeveel sturing en/of ondersteuning de student nodig heeft (Vermeulen, 2018).

Debegeleidingisafhankelijkvandetaakvolwassenheidvaneenstudent. Taakvolwassenheid betekentdatdewerkbegeleiderkijkthoeveelkennisen vaardighedendestudentbeziteninhoeverrehijbereidisomteleren.Afhankelijkvan diefactorenzeteenwerkbegeleiderdebegeleidingsstijlin.

Begeleidingsstijlen

Binnensituationeelleiderschapwordenvierstijlenvanbegeleidenbeschreven:leiden, begeleiden,steunenendelegeren(Vermeulen,2018).Destijlenzijngerichtopde hoeveelheidbegeleidingensturingdiedestudentmoetkrijgen.Daarnaastzijnze gerichtopderelatie,dematewaarindestudentondersteundwordt.

Devierbegeleidingsstijlenvansituationeelleiderschapzijn:

• S1.Leiden

Indezestijlstuurjeveelenondersteunjeweinig.Jeschrijftvoorwatdestudent moetdoenengeeftnauwkeurigeinstructies.Jecontroleertdevaardigheidoftaak diedestudentuitvoert.Dezestijlkanautoritairoverkomen,maarmetnameaan hetbeginvaneenleertrajectkanhetnodigzijnomhemintezetten.Destudent kanbijvoorbeeldzogespannenzijndatjetijdenshetoefenenvaneen voorbehoudenhandelingpreciesvoorschrijftwatermoetgebeuren.

• S2.Begeleiden(coachen)

Indezestijlondersteunjedestudentdoorverantwoordelijkhedentedelenendoor veelvragentestellen.Jeluistertactiefenstimuleertencomplimenteertdestudent. Belangrijkisweldatjedeinbrengvandestudentmeeneemtendatjehem raadpleegtenbetrekt.

• S3.Steunen

Indezestijlbeslissenjulliesamenhoedestudentwordtondersteund.De werkbegeleiderondersteuntdestudentalleenopverzoekenisbeschikbaarvoor steun,ofommeetedenken.Dewerkbegeleiderisvooralstimulerend,deregieligt bijdestudent.

• S4.Delegeren

Indezestijlisdestudentzelfstandigaanhetwerkenscheptdewerkbegeleider metname(rand)voorwaardenvoordestudent.Dezestijlwordtvaakaanheteinde vaneenleertrajectingezetalsdestudentgoedfunctioneert.

Devierbegeleidingsstijlenmetdevariatieaansturingenondersteuningdieeen werkbegeleiderkaninzetten.

Mogelijkherkenjealveelvandebegeleidingsstijlenenweetjeookwelkestijljijgraag inzet.Destijlenzijnnietafhankelijkvanpersoonlijkevoorkeur,maarjezetzeinomdat destudenthetnodigheeft.Hetisdanookvanbelangomallestijlentekunnen toepassenalshetnodigis.

Benjebenieuwdhoejeprecieseenbegeleidingsstijlinzet?Kijkdaneensonlinenaar hetartikeloverhetinzettenvaneenbegeleidingsstijl;vanafpagina5staatheel gedetailleerdwatjezoukunnendoen.

18.4Verschillendewerkbegeleidingsgesprekken

Tijdenshetleertrajectvandestudentwordenerverschillendegesprekkengevoerd omhemtebegeleidenentebeoordelen.Bijdezegesprekkenzijnaltijddestudenten dewerkbegeleideraanwezig,insommigegevallenookeenpraktijkopleider.Een praktijkopleider organiseertenfaciliteerthetpraktijklerenvandestudentinde organisatie.Depraktijkopleidercoördineertalleplaatsingenvanstudentenopde afdelingenenheeftcontactmetdeopleidingenwaardestudentenvandaankomen. Hijiscoachendenondersteunendaandewerkbegeleiders.Vaakwerktde praktijkopleidernietopdeafdeling.

Introductiegesprek

Wanneereenstudentbegint,vindtereenintroductiegesprekplaats.Ditiseengesprek tussendewerkbegeleiderendestudentomkennistemakenenhetleertrajectte bespreken.Inditgesprekwordendevolgendeonderwerpenbesproken:

• uitgebreidekennismakingomelkaareenbeetjetelerenkennen

• hetleerjaarvandestudenteneerderopgedaneervaringen

• decompetentiesofleerdoeleninhetleerplandiedestudentheeftofgaatopstellen

• deopdrachtendiedestudentvanuitdeopleidingheeft

• deafsprakenenverwachtingenrondombegeleiding

• deafsprakenoverdeeersteperiodevanhetleertraject

• vastleggenenplannenvandegesprekkendievolgen

• delenvaninformatieoverdeafdelingeneenintroductieopdeafdeling.

Evaluerenvandiensten

Wanneereenstudentmeteenwerkbegeleidermeelooptofondertoezichtzelfstandig werkt,wordtdedienstgeëvalueerd.Destudentkanvoorhemnieuweofmoeilijke situatieshebbenmeegemaaktenomdieredenishetbelangrijkdathijdesituatie evalueert.Ookpositieveervaringenzijnhetwaardombesprokenteworden,omdat destudentdankanlerenwatzijnkwaliteitenzijnendezevakerkaninzetten.De werkbegeleiderheeftdetaakomdestudenttebegeleidenbijdezereflectie.Het gesprekwordtgevoerdineenrustigeomgeving,zonderanderecollega’s.De werkbegeleidersteltvragenoverhoedezorgisgegaan,watleermomentenwarenen geefteventueeladviesvooreenvolgendekeer.

Voortgangsgesprekken

Voortgangsgesprekkenzijnofficiëlegesprekkenwaarindestudentfeedbackkrijgt overzijnfunctionerenendegeleerdecompetenties.Ookiseraandachtvoorde opdrachtendieeenstudentvanuitdeopleidingmoetmakenenofzeopschemaloopt inhaarleertraject.Degemaakteafsprakenbijdestartvanhetleertrajectworden geëvalueerdenerwordtbekekenoferaandeverwachtingenwordtvoldaan.

Voortgangsgesprekkenwordenineenkortverslagjeuitgewerkt;degesprekken bevattenbelangrijkeinformatievoordebeoordelingvandestudent.Hetaantal voortgangsgesprekkenisafhankelijkvandeduurvanhetleertraject.

Beoordelingsgesprekken

Tijdensbeoordelingsgesprekkenzijnvaakdepraktijkopleiderendestagedocent vanuitdeopleidingaanwezig,ofzijwordenopdehoogtegesteldvandeuitkomstvan degesprekken.Ineenleerperiodezijnertweebelangrijkebeoordelingsgesprekken: detussenevaluatieendeeindevaluatie.

Detussenevaluatie

Detussenevaluatieismisschiennogweleenbelangrijkergesprekdandeeindevaluatie. Bij de tussenevaluatie maken jullie gezamenlijk de balans op: wat heeft de student aan competenties behaald en hoe verloopt het leerproces? De student kan zich nog verbeteren of nog verder ontwikkelen als dat nodig is. Het leerplan kan nog gewijzigd worden en het leertraject bijgesteld. De student bereidt het overleg voor. In deze voorbereiding staat beschreven hoe ver de student is met het behalen van de competenties.

Devolgendepuntenkomeninhetgesprekaandeorde:

• voortgangvanhetleertrajectvolgensdestudent

• voortgangvanhetleertrajectvolgensdewerkbegeleider

• conclusieoverhoehetleertrajectisverlopen

• tussenbeoordeling

• verwachtingvoorhetbehalenvanhetleertraject

• mogelijkbijstellenvanhetleertraject.

Deeindevaluatie

Bijdeeindevaluatiewordtdedefinitievebeoordelinguitgesproken.Alshetgoedis, heeftdestudentinallevoorgaandegesprekkenalgehoordhoehetpraktijklerenis gegaanenisdebeoordelinggeenverrassing.Hetkannietzozijndatdestudentalleen maarpositievegesprekkenheeftgehadenaanheteindetehorenkrijgtdatde beoordelingscriterianietvoldoendezijn.Eenstudentmoetzichtijdenshetleertraject kunnenverbeterenenkunnenwerkenaancompetentieswaaroverhijnognietbeschikt. Aanheteindeisdatnietmeermogelijk.

Dezeonderwerpenwordenbesprokenbijdeeindevaluatie:

• evaluatievanhetpraktijklerenenhetleerproces

• beoordelingvandebeoordelingscriteria;allecriteriamoetenvoldoendezijn

• leerpuntenvooreeneventueelvolgendleertraject

• afrondingvanhetleertrajectenafsprakenoverhetafscheidopdeafdeling.

Alshetleerprocesnietgoedgaat

Wanneerhetleerprocesnietgoedgaat,ishetsomslastigomditalswerkbegeleider aantekaartenbijdestudent.Dewerkbegeleiderisnietaltijddegenediezietdathet nietgoedgaat,maarmoetwelhetgesprekvoeren.Ookkanhetvoorkomendatde studentmeertijdnodigheeftomietstelerenendewerkbegeleiderniettesnelwil ingrijpen.

Eenstudentheefthetrechtomtewetenhoehetgaat,dushetisvanbelangdatde werkbegeleidersnelhetgesprekaangaatomdetwijfelsoverhetfunctionerente bespreken.Destudentkandanvertellenwatzijnkijkisopdesituatie.Mogelijkziet hijzelfookdathetnietgoedgaatenkunnenjulliesnelsameneenplanterverbetering maken.

Houdalswerkbegeleiderrekeningmetdevolgendepuntentijdenszo’ngesprek:

• Vraageventueeleenpraktijkopleiderofstagedocentvandeopleidingbijhet gesprek.

• Zorgvooreenrustigeplekzonderanderecollega’s.

• Vertelhetdoelvanhetgesprek.

• Vertelmeteenwaternietgoedgaat.

• Laatdestudenthieropreageren.

• Spreekconcreteverwachtingenuitoverhetgewenstegedragnaditgesprek.

• Maakhierbijconcreteafsprakenwaardestudentaanmoetvoldoen.

• Maakvervolgafsprakenomhetverbetertrajecttevolgenenteevalueren.

• Maakeenverslagvanhetgesprekendeafspraken,endeelditmetdestudenten eventueleanderebetrokkenen,zoalsdepraktijkopleiderendestagedocentvan deopleiding.

Wanneereenstudentforseproblemenheeftmethetfunctionerenopdeafdeling,kan hetookzijndatdemanagervandeafdelingbetrokkenwordtbijhetgesprek.

18.5Kritischeberoepssituatie

Zorgvrager

MevrouwKuikis68jaarenindeterminalefase.Zeisinheteindstadiumvanbotkanker enheeftsindsgisteravondineensveelpijnklachten.Morgenochtendwordtereen pompvoorcontinuesubcutanetoedieningvanmorfineingebracht.Totdietijdmag mevrouwdriekeerperdagmorfineintramusculairkrijgenomdepijntebestrijden.

Casus

Lucaszitinzijntweedejaarvandeopleidingtotverpleegkundige.Hijheeftalle voorbehoudenhandelingenindeopleidinggeleerd.Vandaagheefthijonder begeleidingvanAsha,zijnwerkbegeleider,voorheteerstmevrouwKuikeen intramusculaireinjectiemorfine10mginhaarbovenbeengegeven.Devoorbereiding hebbenzesamengedaan,waarbijLucasgoedkonvertellenhoehijdehandelingging uitvoerenenwaarhijopmoestletten.Tijdensdehandelingginghetalleennietvolgens protocol.LucaswaszozenuwachtigdathijnietdetijdnamomrustigmetAshade handelingdoortespreken.Hijnamooknietdetijdomtekijkenwaarhijpreciesging injecteren.Hijdeeddehandelingzosneldathijdeinjectieheeftingebrachtzonder datAshakonbijsturen.Ashawasopdatmomentnogwatspullenaanhetklaarleggen enmetmevrouwKuikingesprek.Lucasheeftdeinjectietehooggezet.Hijheeftop ditmomentdenaaldindehuid,maarheeftnognietgeïnjecteerd.Ashazegtdathij evenniksmoetdoen.

Dilemma

DehandelinggaatnietgoedendatkanconsequentieshebbenvoormevrouwKuik. WatdoetAshaindezesituatie?

1. AshastoptdehandelingenlaatLucasdenaalderweeruithalen,omdehandeling helemaalopnieuwtegaandoen.

2.AshalaatLucasdoorgaanmetdehandelingenbespreektlaterwaternietgoed ging.

18.6Begrippen

Beoordelingscriteria

Denormenwaaraaneenstudentmoetvoldoeninhetpraktijkleren.

Boventallig

Destudentisextraopdeafdelingenwordtnietmeegeteldindepersonelebezetting.

Coachen

Hetondersteuneninbewustwordingenpersoonlijkegroei,waarbijdecoachdestudent volgtinzijn/haarprocesvanleren.

Competentie

Hetgeheelaankennis,vaardighedenenhouding(attitude)omineenbepaalde beroepssituatiegoedtekunnenfunctioneren.

Leerklimaat

Factorenindeorganisatiediehetlerenvandestudentkunnenondersteunenof belemmeren.

Leertraject

Eenopmaatgemaakttrajectomdestudentoptimaaltelatenleren.

Praktijkopleider

Organiseertenfaciliteerthetpraktijklerenvandestudentindeorganisatie.

Reflecteren

Hetterugkijkenopheteigenhandeleneneigenervaringen,daarovernadenkenener leerpuntenvooreenvolgendekeeruithalen.

Situationeelleiderschap

Leidinggevenafhankelijkvandesituatiedoorhetinzettenvanverschillende begeleidingsstijlen.

Taakvolwassenheid

Dekennisenvaardighedenvandestudentendebereidheidomteleren.

THEMA19 KLINISCHELES

Inhoudthema

• Scholingsbehoefteenscholingsaanbod

• Doelendoelgroep

• Lesopzetentijdsplanning

• Verschillende(interactieve)werkvormen

• Evaluerenvandeklinischeles

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

Alsverpleegkundigebenjeverantwoordelijkvoor deskundigheidsbevordering van jezelfenjedirectecollega’s.Vanuithetberoepsprofielwordtbeschrevendateen verpleegkundigebijdraagtaandeintercollegialedeskundigheidsbevorderingen kennisuitwisseling.Daarnaastiseenverpleegkundigeeenrolmodelvoor(aankomend) mbo-verpleegkundigen(Terpstra,2015).Deskundigheidsbevorderingkanop verschillendemanieren;denkaanhetvolgenvanscholingen,stagelopenof vakliteratuurlezen.

Eenklinischelesiseenvormvanintercollegialedeskundigheidsbevorderingdieveel wordttoegepastdoorverpleegkundigen.Een klinischeles iseenonderwijsmethode dieeenverpleegkundigekangebruikenomkenniseninformatieuitdepraktijkmet collega’stedelenofnieuwekenniseninformatieintewinnen,methetdoelomdeze toetekunnenpassenindepraktijk(V&VN,2023).

19.1Scholingsbehoefteenscholingsaanbod

Een scholingsbehoefte kanopverschillendemanierenontstaan.Hetkanzijndateen vraagnaareenscholingontstaatalsgevolgvannieuweontwikkelingen.Bijeenpatiënt moetbijvoorbeeldeenvoorbehoudenhandelingwordenuitgevoerddiebijnanooit voorkomt.Oferwordteennieuweoperatiegeïntroduceerd,waarvandenazorgnog onbekendisbijdeverpleegkundigen.Ookkanhetzozijndathetmanagementomde scholingvraagt,omdatdezenodigisvanuitkwaliteitvanzorg.Aandehandvande inhoudvandescholingsbehoeftekanereenpassendscholingsaanbodworden gecreëerd.Hetisdaarbijbelangrijkdathet scholingsaanbod echtpassendisvoorde scholingsbehoefte.

Indepraktijk

Vanuitdeverpleegkundigeniserbehoefteaanhetverbeterenvandevaardigheden inhetomgaanmetmoeilijkhanteerbaargedrag.Delaatstetijdzijnerregelmatig incidentengeweestwaarbijeenzorgvragervanuithetnietsergboosisgeworden.De collega’svindenhetmoeilijkomdaargoedmeeomtegaanenzijnafentoezelfs bang.Hetisbijdezescholingsbehoeftenietlogischomdeverpleegkundigenalleen eene-learningtelatenmaken.Deexpertisevaneencollegadiekennisenvaardigheden beheerstinhetomgaanmetditgedrag,zalonderdeelmoetenzijnvanhet scholingsaanbodomtevoldoenaandescholingsbehoefte.

Scholingsbehoefteonderzoeken

Hetkanzijndatdevraagnaarendebehoefteaaneenscholingnietmeteenhelemaal duidelijkzijn.Danishetgoedomdescholingsbehoefteeerstteonderzoeken.Hierbij kunjedenkenaanhetbeantwoordenvandevolgendevragen:

• Vanwieisdevraagnaardescholingafkomstigenwaarom?

• Watmoetendedeelnemershebbengeleerdnadescholing?

• Opwelketermijnmoetdescholingzijngegeven?Isdezeurgentofkandescholing wordeningeplandopdelangeretermijn?

• Welkecollega’smoetendescholingkrijgen?

Wanneerjedescholingsbehoeftehebtgeïnventariseerd,kunjehetscholingsaanbod vaststellen.

Scholingsaanbod

Demogelijkhedenvoordeskundigheidsbevorderingzijndivers.Denkaanlezingen, casuïstiekbesprekingen,intervisie,klinischelessen,congressen,e-learnings,VRgames, cursussen,trainingenofpraktijklessen.Vaakontdekjetijdenshetonderzoekenvan descholingsbehoeftealwateenlogischaanbodis.Wanneererbehoefteisomover eenonderwerpopdeafdelingkenniseninformatieintewinnenendezemetelkaar tedelen,iseenklinischelesgeschikt.Ookalsopdeafdelingeennieuwevaardigheid ofinterventietoegepastmoetworden,iseenklinischeleseenlogischekeuze.

Klinischeles

Eenklinischelesiseenlesdiejegeeftaanjecollega’sopdeafdeling.Hetgaatomeen korteles,dievaakmaximaal60minutenduurt.Alsdevraagnaarscholinggroteris enermeerurennodigzijnvoorhetbehalenvanhetdoel,iseenanderevormvan scholingnodigenvoldoeteenklinischelesnietaandescholingsbehoefte.

Kenmerkendvooreenklinischelesisdeintercollegialemaniervanuitwisselenvan kennisenvaardigheden.Eenklinischelesgaatovereenverpleegkundigofverzorgend onderwerp,ofeenverpleegkundigevaardigheid(V&VN,2023).Hetdoelishet uitwisselenvaninformatieenkennisomdedeskundigheidtevergroten.Klinisch redenerenisvaakeenbelangrijkonderdeelvaneenklinischeles,omdatdezeover eenvraaguitdepraktijkgaat.Eenklinischeleskanvoordirectecollega’sgeorganiseerd worden,maarkanookmultidisciplinairzijn.

19.2Doelendoelgroep

Eenklinischelesheeftgeenvastevormofvastformat.Deinhoudbepaaljeaande handvanhetdoeldatjewiltbereiken.Deinhoudheeftwelaltijdbetrekkingopde directeberoepspraktijkenmoettemakenhebbenmethetwerkenopdeafdeling.

Alsjekenniswiltvergrotenoverhetziektebeelddelier,zaldeklinischelesinhetteken staanvanhetdelenvaninformatieoverdeziekteendesymptomenvaneendelier. Hetdoelvandeleszaldanzijndatdecollega’smeerkennishebbenvandeziekteen hetgedragvanzorgvragersbeterbegrijpen.

Alsdecollega’snietwetenhoezedenieuweveiligheidsnaaldenmoetengebruiken, zaldeklinischelesinhettekenstaanvanhetlerenvandevaardigheidomdenaalden veiligtegebruiken.Hetdoelvandeleszaldanookzijndatalledeelnemersdenieuwe naaldenveiligkunnengebruikenendevaardigheidbeheersen.

Specifiek,Meetbaar,Acceptabel,RealistischenTijdgebonden(SMART).

Doelformuleren

OmhetdoelzoconcreetmogelijktemakenformuleerjehetdoelSpecifiek,Meetbaar, Acceptabel,RealistischenTijdgebonden – oftewelSMART(ZorgvoorBeter,2017).

Doorhet SMART-principe tegebruikenbakenjehetafenwordtheteenhaalbaar doel.Eendoelstellingisaltijdeenuitkomst.Jeformuleerthetresultaatdatjeaanhet eindevandelesbereiktwilthebben.Naafloopvandeklinischeleskunjehetdoel evaluerendoorteconcluderenofhetresultaatwelofnietisbehaald.

KijkookeensopdewebsitevanZorgvoorBetervoormeerinformatieoverhetbepalen vaneendoel.JevindthierookeenoefenbladvoorhetopstellenvaneenSMART geformuleerdedoelstelling.

Maakhetdoelniettegroot;hetdoelgaatvaakomdekennisofdevaardigheidwaar delesovergaat.Wanneerjijbentgevraagdomdelestegeven,ishetbelangrijkdat jecontroleertofhetgeformuleerdedoelookhetdoelisdatbehaaldmoetworden volgensjouwopdrachtgever.

SMARTgeformuleerddoel

Vanafmaart2024zijneropafdeling3A50%mindermeldingentenopzichtevan december2023overhetdelenvanmedicatiediezonodiggegevenmagwordenaan eenpatiënt.

Doelgroepbepalen

Wanneerjehetonderwerpenhetdoelhebtvastgesteld,bepaaljede doelgroep.Het kanzijndatbijhetuitvragenvandescholingsbehoeftededoelgroepbestonduitde verpleegkundigen,maardatdeles,nahetvaststellenvanhetdoel,ookvoorandere disciplinesinteressantkanzijn.

Bijhetbepalenvandedoelgroepkunjedevolgendevragenbeantwoorden:

• Wiemoetmetdenieuweinformatieofvaardigheidkunnenwerkenenwatis zijn/haarrol?

• Wieheefteenbelangbijdeklinischelesenwaarom?

• Welkedisciplineszijnernodigomdekennisgoedtekunnendelen?

Zekeralshetgaatomzorgwaarbijmensenintensiefmoetensamenwerkenenelkaar echtnodighebben,kanhetbelangrijkzijndateenanderedisciplineaansluit.Jekunt ervoorkiezendatdezepersonenbijdedoelgroephorendiedelesgaatvolgen,maar afhankelijkvanhetonderwerpkunjehenookbetrekkenbijhetgevenvandeklinische les.

19.3Lesopzetentijdsplanning

Wanneerhetonderwerp,hetdoelendedoelgroepvaststaan,kunjedeinhoudvan delesvormgeven.Jebegintmethetvoorbereidenvanjelesdoorhetmakenvaneen lesopzet,waarbijjeookeentijdsplanningmeeneemt.Deleswordtvaakonderwerktijd gegevenenmoetduseffectiefenefficiëntzijn.Ineenlesopzetbeschrijfjeperonderdeel vandeleswatjegaatdoen.Dezevoorbereidinghelptjelaterbijhetgevenvandeles enhetbehalenvandejedoel.Delesstemjeafophetbeginniveauvandecollega’s aanwiejedelesgeeft.Afhankelijkvandekennisdiezijalhebben,geefjedeinhoud vandelesvorm.

Maakeenindelingindrieonderdelen:dekop-romp-staart-methode.Dezestaatvoor hetbegin,hetmiddenenheteindevandeles.Hierbijmaakjeookmeteeneen tijdsplanning.

Kop-romp-staart-methode.

Kop

Eenklinischelesbegintmeteenintroductieenhetbesprekenvanhetdoelvandeles. Vaakhebjehiermaar5tot10minutenvoornodig.Doordelesteintroducerenschep jeduidelijkheidoverhetonderwerpenkunjeeventueleverwachtingenvandecollega’s bespreken.Alszijietsandersverwachtendanwaardelesovergaat,danisdithet momentdatjeduidelijkheidcreëertenjedeverwachtingenbijkuntstellen.

Ookkunjekennisophalenvanjecollega’somjelesdaaropaftestemmenen bestaandekennisteactiveren.Hiermeevoorkomjeeventueleonvredeomdatzeiets andershaddenverwacht.Vervolgensgeefjeeenintroductieopderestvandelesen laatjewetenhoelangdelesduurt(Onrust,2013).

Romp

Daarnabedenkjehoejedaadwerkelijkdelesgaatuitvoerenenbeschrijfjede werkvormendiejewiltgebruiken.Hetkanzijndatjezelfaanhetwoordbent,maar jekuntookkiezenvoorinteractievewerkvormenwaarbijdecollega’saanhetwerk wordengezet.Bekijkwatlogischisomtedoenbijhetonderwerpvandeklinischeles. Bijeenvaardigheidneemjeeerstdevaardigheidmetdecollega’sdoor,omvervolgens metelkaarteoefenen.Bijdebesprekingvaneenziekteofaandoeningkunjede collega’seencasusvoorleggen,zodatjulliemetelkaarklinischkunnenredeneren. Alleenpresenterenisnietgebruikelijkvooreenklinischeles,danwordthetmeereen lezingofeenpresentatie.Hetisafhankelijkvandewerkvormenhoeveeltijdjeervoor nodighebt.Voorditgedeeltereserveerjeongeveer80%vandetijd.

Staart

Indelaatste5tot10minutenishetbelangrijkdatjedelesafrondt.Hierbijkunjenog ruimtegevenomvragentestellen,maarjegebruiktditdeelookomteevaluerenof hetdoelvandelesisbehaald.Ookbespreekjeofernogeenvervolgaangegeven moetworden.

Benodigdheden

Nietalleenhetvoorbereidenvandeinhoudvandeklinischelesisbelangrijk,ookmoet jebedenkenwatjenodighebt.Alsdebenodigdhedennietgeregeldzijn,kunjedeles mogelijknietgeven.Denkhierbijaaneengeschikteruimteomdelestegeven,een beamer,oefenpoppen,flip-overs,stiften,post-itsofanderschrijfmateriaalvoorde deelnemers.Hetkangoedzijnombehalveaandepraktischemiddelenookaanandere randvoorwaardentedenken,zoalsvergoedingvantijd,etenen/ofdrinkenof vervangingvancollega’sopdeafdeling.

Gebruikvanbronnen

Voordeinhoudvandelesmoetjebronnenraadplegen.Ditkunnendegebruikelijke bronnenzijn – zoalshetintranet,deprotocollenenrichtlijnenvandeorganisatie –maarsomshebjemeerinformatienodigdanwateralbekendis.Danishetgoedom jeteverdiepeninachtergrondinformatie,enbijvoorbeeldartikelenenwebsitesvan patiëntenverenigingenofkwaliteitskaderstelezendiegaanoverjouwonderwerp. Ookkanhetzinvolzijnomexpertsoptezoekenenbijheninformatieintewinnen. Doorverschillendebronnenteraadplegenkrijgjemeerdiepganginjeklinischeles enkunjedeinhoudgoedonderbouwenvoorjecollega’s.

KijkopdewebsitevanZorgvoorBetervooreenvoorbeeldvaneenuitgewerkte klinischeles.

19.4Verschillende(interactieve)werkvormen

Eenklinischelesbestaatuiteenofmeer werkvormen.Vaakwordtergekozenomeen deeltepresentereneneendeelinteractiefvormtegeven,maarditisafhankelijkvan hetonderwerpenhetdoelvandeklinischeles.Hetisbelangrijkdatdewerkvormpast bijjedoelgroep.Dedeelnemerskunnenverschillendzijninhoezeleren.Kiesdaarom nietvooréénwerkvorm,maarwisselaf.

Mochtjeinformatiezoekenoverhetinzettenvanverschillendewerkvormen,dankan hetboek Hetgrootwerkvormenboekvoordezorg vanS.Dirkse(2020)eeninspiratiebron zijn.

Presenteren

Tijdenseenklinischeleswordtervoorhetdelenvankennisvaakgebruikgemaaktvan presenteren.Presenterenvoorjedirectecollega’skanspannendzijn.Hetkanhelpen omdepresentatiegoedvoortebereideneneenPowerPoint-presentatieofandere presentatievormtegebruiken.Ookishetaanteradenomvantevorenteoefenen, dankunjesneldedraadweeroppakkenalsjehetevennietmeerweet.Daarnaast kunjedepresentatieookinteractiefmaken.Jekuntvragenstellenomtekijkenwat jetoehoordersalweten,stellingeninbrengenofeendigitalequizinzetten.Zocreëer jeruimteomevennatedenkenofjealleshebtverteldwatjehadvoorbereid.

Naastpresenterenkunjekiezenvoorvollediginteractievewerkvormen.Dooractief methetonderwerpaandeslagtegaanverhoogjehetleereffect.

Opinternetkunjeveeltipsvindenvoorhetvormgevenenaantrekkelijkmakenvan jeles.

Discussie

Eendiscussiegebruikjeomgedachten,meningenenideeënoverhetonderwerpmet elkaartedelen.Inpresentatieskunjehierstellingenvoorgebruiken,maarjekuntook overwegenomelkaarvragentestellenofeenprikkelendefotoofvideotelatenzien. Bedenkbijhetmakenvandelesopzethoeveeltijdjehiervoorwiltuittrekken.Een discussiekansneluitdehandlopenwanneererenthousiastereactieskomen.Hierdoor kandediscussieafwijkenvanhetonderwerp,waardoorjetijdverliest.Zorgervoor datjederegiehoudtoverdediscussiedoormensengerichthetwoordtegevenen rondeendiscussieafmeteensamenvattingvanwaterbesprokenis.

Opdrachten

Metbehulpvanopdrachtenzorgjeervoordatdedeelnemersverbandenkunnen leggentussenwatalbekendisendenieuwekennis(Kerpel,2014).Jekunthierbij denkenaanhetuitvoerenvaneenhandeling,hetbesprekenvaneencomplexecasus ofhetoefenenvaneenvaardigheid.Ookkunjevragenommeetedenkenoverde inhoudvaneenprotocolofhetuiteenzettenvaneenwerkwijze.Alsjeopdrachten geeft,kaneendeelnemermeedenkenovereninputleverenvooreen(werk)proces. Veelcollega’sbeschikkendoorwerkervaringengevolgdeopleidingenaloverveel kennis.Dooropdrachtentegevenactiveerjedezebestaandekennis.Nietalleendeel jijdanjekennis,maarjemaaktereeninteractiefleerprocesvan,metinputvanalle betrokkenen.

Samenwerken

Bijhetoefenenvanvaardighedenofhetbesprekenvandeinhoudvandenieuwe kenniskunjeookgebruikmakenvanwerkvormenwaarbijhetsamenwerken gestimuleerdwordt(Dirkse,2020).Hierdoorgaandedeelnemerselkaarhelpen,vragen stellenensamenbeslissingennemen(Kerpel,2014).Wanneereenwerkwijzeniet bekendisopdeafdeling,oferopeennieuwemaniergewerktmoetworden,kandit ergbehulpzaamzijn.Doortebesprekenhoedenieuwesamenwerkingvormmoet krijgen,vergrootjedekansdatdeaanwezigenookopdenieuwemaniergaanwerken. Zehebbendienamelijkzelfbedacht.

Samenwerkenkaneeneffectievewerkvormzijnomelkaartehelpen,vragentestellen enbeslissingentenemen.

Spelletjes

Dooreenspelteverwerkeninjeklinischeleskunjedetheorieluchtigermakenen ervoorzorgendatdedeelnemershunkennisopeenspeelsewijzekunnentoetsen. Eenspelkunjebijvoorbeeldaanheteindevandelesdoen,omtekijkenhoeveelde deelnemershebbenonthoudenofwaarernogvragenliggenoverhetonderwerp.De gezelligheiddiekanontstaanbijhetdoenvaneenspelkanookbevorderendwerken voorhetbehalenvanjedoelenhetonthoudenvandekennis(Dirkse,2020).VRgames wordenooksteedsmeeringezetomvaardighedenaantelerenofomtelerenhoe iemandmoethandelenbijcomplexecasussen.

Opinternetkunjeookveelinspiratieopdoenvoorhetcreatiefkijkennaarwerkvormen. HogeschoolInhollandenZonnehuisgroepAmstellandhebbeneen ‘menukaart’ ontwikkeldomtestimulerendatercreatievewerkvormenwordeningezetvoor deskundigheidsbevordering.

19.5Evaluerenvandeklinischeles

Hetisbelangrijkdatjedeklinischelesevalueert.Zokunjebekijkenofjehetdoelhebt behaaldofdatermogelijkeenvervolgaangegevenmoetworden.Ookevalueerjeof jemetdegekozenwerkvormenhetonderwerpgoednaarvorenhebtgebracht.Je kuntdeevaluatiezowelmondelingalsschriftelijkdoen.

Evaluereniseenessentieelonderdeelvandeklinischeles.

Mondelingeevaluatie

Aanheteindevandeklinischelesishetaltijdgebruikelijkomdezekortteevalueren endedeelnemerstevragenhoezedeleshebbenervaren.Jeevalueertofhet onderwerpgoedisbesprokenenofernogonduidelijkhedenzijn.Ookevalueerjeof degekozenwerkvormenpassendwaren.Omeengoedeevaluatieuittevoerenishet handigomvantevorenevaluatiepuntenvoorjezelfopteschrijven.

Hetvoordeelvaneenmondelingeevaluatieisdatjemeteenreactieskrijgtende deelnemersdirectnadeleskunnenlatenwetenhoezedieervarenhebben.Hetnadeel isdatnietiedereenietszalzeggen.Hetkanookzijndatjenietaltijdeeneerlijk antwoordkrijgt,omdatjeaandehelegroepvragensteltennietaandeindividuele deelnemers.Ookishetlastigeromdefeedbackteonthoudenalsdezemondeling wordtbesproken.

Schriftelijkeevaluatie

Eenschriftelijkeevaluatiegeeftjederuimteomallevragentestellenwaaroverje feedbackwiltontvangen.Vooreengoedeevaluatieneemjealleelementenvanje klinischelesmee:devoorbereiding,hetonderwerp,ofhetdoelbehaaldis,de tijdsinvesteringendegeschiktheidvandewerkvormen.Aandehandvandezepunten kunjevervolgensevaluerenofjevoldaanhebtaandescholingsbehoefte.Hetvoordeel vaneenschriftelijkeevaluatieisdatjedezeanoniemkuntafnemenendatjede evaluatiepuntenoppapierhebtstaan,zodatjeopeenlatermomenteenanalysekunt maken.

Jekuntdeevaluatieookdigitaalafnemen;bijvoorbeelddoordedeelnemersophun telefoondeenquêtetelateninvullen.Ditzoujemeteennaafloopkunnenlatendoen, samenmeteenkortemondelingeevaluatie.Hetvoordeelhiervanisdatjemeteen allegegevensvandeevaluatiedigitaalkuntinzien.Hetkandanwelnodigzijnomiets meertijdtenemenvoordeafrondingenditmeetenemenindelesopzet.

19.6Kritischeberoepssituatie

Beroepsbeoefenaar

Oliviawerktnutweejaaralsmbo-verpleegkundigeinhetziekenhuis.Zeheefthaar opleidinginhetziekenhuisgevolgdenwerktopdetrauma-afdeling.Zeheefthetnaar haarzinenmaaktdeeluitvaneengezelligteam.Deafgelopenjarenzijnerveelnieuwe collega’sbegonnen,duszezijneenteamvanjongegediplomeerdeverpleegkundigen. Oliviamerktdatereenopensfeerisendatiedereenbereidiselkaartehelpen.Opde afdelingishetgebruikelijkdatelkeverpleegkundigetweekeerperjaareenklinische lesgeeftalsonderdeelvandedeskundigheidsbevorderingvanhetteam.Alle verpleegkundigenhebbenaandachtsgebiedenomkwaliteitvanzorgtebehoudenof teverbeteren.Oliviaheeftalsaandachtsgebiedmedicatieveiligheid.

Casus

Hetafgelopenhalfjaarzijnermeerderemeldingenbinnengekomendatdemedicatie nietaltijdwordtafgetekend,maarwelwordtgegeven.Ditgaatdanvooralommedicatie dieeenzorgvragerzonodigmagkrijgen,bijvoorbeeldbijmisselijkheidofpijnklachten naeenoperatie.Oliviaheeftverschillendemeldingenvancollega’sdieeenformulier hebbeningevuldnadatzeerachterkwamendateenzorgvragerwelmedicatiehad gehad,maardaternietwasafgetekend.Ookvanuitdeapotheekisereenmelding gekomendatermedicatieontbreektindevoorraadendatzenietkunnenachterhalen waardieisgebleven.

Oliviaheeftalwatrondgevraagd,maardecollega’sbijwiehetindedienstgebeurde, kunnenzichnietaltijdherinnerenhoehetpreciesisgegaan.Zegevenaandatde dienstenvaakergdrukzijnendatzeerdannietaltijdaandenkenomaanheteinde vandedienstnogaftetekenen.Oliviamerkthierbijopdathetwerkprocesnietgaat zoalsafgesproken,namelijkhetmeteenaftekenenvanmedicatiewanneerdeze verstrektwordt.Zoontstaatereenrisicodatdezorgvragermogelijkteveelmedicatie krijgt,omdateenvolgendecolleganietzietdatdiealisgegeven.Oliviaheeftoverleg gehadmethaarcollega’sdieookovermedicatieveiligheidgaanenzeheeftbesloten datzehaarklinischelesgaatgevenoverhetaftekenenvanmedicatiediezonodig wordtgegeven.

Dilemma

BijhetvoorbereidenvandeklinischeleskomtOliviaerachterdatalleswatzeopzoekt aaninformatieoverhetdelenvanmedicatiealbekendmoetzijnbijdecollega’s.De werkinstructiemetdeafsprakenoverhetaftekenenvanmedicatiezoubijiedereen bekendmoetenzijn.Enookdeeventuelerisico’sdiezorgvragerslopenbijeen overdoseringvanmedicatiezoudenbekendmoetenzijn.Oliviaisbangdatalszedeze

informatiegaatherhalen,ermisschienniksverandert.Mogelijklatenhaarcollega’s wetendatzenikshebbenaandezeklinischelesennietkomen.Zeiseralleenniet zekervanofhaarcollega’snogwelallekennisparaathebben,aangezienernuveel foutengemaaktworden.

WatdoetOlivia?

1. Oliviabereidteenklinischelesvoorwaarbijalleprotocollenenafsprakenrondom medicatiedelenviaeenPowerPoint-presentatieopnieuwwordendoorgenomen, zodatiedereenweeroverdejuistekennisbeschikt.Geziendemeldingenzijnde afsprakenblijkbaarnietbekendenishetnodigomallesteherhalenenstapvoor stapdoortenemen.

2. Oliviabereidteenklinischelesvoorwaarbijzegebruikmaaktvanmeerinteractieve werkvormenomkennisoptehalendiealbekendis.Zezorgtvoorverdieping doormiddelvanhetbesprekenvandemeldingenomdesituatiesteanalyseren enkennismetelkaartedelen.

19.7Begrippen

Deskundigheidsbevordering

Activiteitendiegerichtzijnophetvergrotenvandebekwaamheidinhetuitoefenen vanjeberoep.

Doelgroep

Degroepcollega’saanwiedeklinischeleswordtgegeven.

Klinischeles

Eenklinischelesiseenvormvanintercollegialedeskundigheidsbevorderingdieveel wordttoegepastdoorverpleegkundigenvoorhetdelenvankenniseninformatiemet collega’s,ofomkenniseninformatieintewinnenomdezetoetekunnenpassenin depraktijk.

Lesopzet

Deindelingvandeklinischelesvolgenseentijdsplanning.

Scholingsaanbod

Hetaanbodaanverschillendescholingenomtevoldoenaandescholingsbehoefte.

Scholingsbehoefte

Debehoefteaaneenscholingofdeskundigheidsbevorderingovereenonderwerpof probleemindepraktijk.

SMART-principe

SMARTisdeafkortingvanSpecifiek,Meetbaar,Acceptabel,Realistischen Tijdgebonden.EenSMARTgeformuleerddoelvoldoetaandezeelementen.

Werkvorm

Demanierwaaropjedeinhoudvandeklinischelesbespreektofhetprocesstuurt.

THEMA20 ETHIEK

Inhoudthema

• Ethiek,moreelgedragendilemma’sindezorg

• Richtlijnenvoorethischhandelen

• Manierenomtehandelenbijethischedilemma’s

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

• Begrippen

Wanneeriemandmetdezorgtemakenkrijgt – bijvoorbeeldvanwegeeenernstige ziekte,eenongeluk,eenzwangerschapofeennaastediestervendeis – komtdie persoonsomsvoorgrotelevensvragentestaan. ‘Wilikdebehandelingvoortzetten?’, ‘Wilikhetongeborenkindmeteenafwijkinghouden?’, ‘Kanmijnmannogautorijden terwijlhijlichtdementeert?’ zijnzulkelevensvragen.Opdiemomentenkunjijals verpleegkundigeeenbelangrijkerolspelen.Jekuntdeandersteunenenbegeleiden indezoektochtnaarwatopdatmomenthetbesteis.Zokrijgjealsprofessionalte makenmetethischedilemma’s:watishetbeste,voorwieenwatvindikdaarzelf van?

20.1Ethiek,moreelgedragendilemma’sindezorg ‘Datisnietethisch’,iseenuitspraakdieinveelsituatieswordtgebruikt:inhet onderwijs,indepolitiekofindezorg.Wanneerietsethischofonethischis,daarzullen jijenjecollega’shetinjulliewerkalsverpleegkundigenvaakoverhebben.

Ethiek

Watisineenspecifiekesituatiehetbesteomtedoen?Watzijndegevolgenvan mogelijkekeuzesvoordeverschillendebetrokkenen?Daarkritischovernadenkenis ethiek.Ineenethischesituatieisergeensprakevangoedoffout,omdatdetemaken keuzesvooreenbelangrijkdeelwordengebaseerdopwaardenennormen.

Tienermoederofabortus?

Jessica(18)heeftsindskorteenvriend,maarhaarouderswetendatnogniet.Zijzijn strengchristelijkenzullenderelatiemetdezemanmeteenmoslimachtergrondzeker afkeuren,denktJessica.Nublijktzezwangereniszeinpaniek:wilikditkindjehouden, hoemoetdatmetmijnopleiding,hoevertelikditaanmijnouders,wilikverdermet deverwekker?ZekloptaanbijhetCentrumvoorSeksuelegezondheidenkrijgteen gesprekmeteenverpleegkundige.

InhetvoorbeeldvanJessicaspelenverschillendewaardenennormeneenrol:

Norm Waarde

Ikwilooitwelkinderen. Moederschap

Respect

Liefde

Ontwikkeling

Mijnouderszijnbelangrijkvoormij,ikwilhengeenpijn doen.

Mijnpartnerkiesikopbasisvanoprechteliefde.

Ikwilfinancieelzelfstandigzijneneenopleiding afronden.

Dezewaardenennormenbotsenmetelkaar.Inhetzoekennaareenantwoordopde vraag ‘wilikditkindjehoudenofeenabortus?’ gaandegedachtenvanJessicaalle kantenop.Zebevindtzichineenethischdilemma:erisgeenuitgesprokengoedof foutenwelkekeuzezeookmaakt,altijdzalereenvoor-ennadeelaanvastzitten.

Nadenkenoverwatdebestmogelijkekeuzezalzijn,isethiek.Alsverpleegkundige kunjijeenzorgvragerhierinbegeleiden.

Moreelgedrag

Indebegeleidingvandezorgvragerspelenookjouweigenwaardenennormeneen rol.Hetgeheelvandiewaardenennormenisjouw moraal.Datishetkompasdatjou helptomtebepalenwatinsituaties(vanuitjouwprofessioneleoptiek)hetbesteis omtedoen.Diemoraalheeftzichgevormdgedurendejeleven,onderinvloedvanje opvoeding,socialeomgeving,cultuurendeervaringendiejehebtopgedaan.

InhetvoorbeeldvanJessicakanjemoraaljebijvoorbeeldopdevolgendemanier sturen:

Waarde:

Norm:

Invloedopprofessioneel handelen:

Autonomie

Iedervolwassenmensmoetkunnenbeslissenover zijn/haareigenlichaam.

IkzalJessicahelpenomeenkeuzetemakendieze volledigzelfstandigmaaktendievoorhaarklopt.

Waarde:

Norm:

Invloedopprofessioneel

handelen:

Weldoen

Dewaardenvandezorgvragerzijnleidendindezorgdie ikverleen.

Ookalbenikzelftegenabortus,ikzalJessicanietsturen inhaarkeuzeenhaarsteunenindekeuzediezijmaakt.

Jouwmoreelkompasspeeltduseenbelangrijkerolinethischesituaties.Hethelptje omalsprofessionaldebestekeuzestemaken(‘wanneerverleenikgoedezorg?’)en omzorgvragersgoedtebegeleiden(‘hoekanikdezorgvragerhelpenopeenmanier dievoorhem/haargoedis?’).

Morelebasiswaardenindezorg

Hoewelhetgeheelvanwaardenennormenvooralindividueelbepaaldis,zijnerbinnen dezorgtochenkelemorelebasiswaardenwaaraanelkezorgverlenerzichmoethouden (KennispleinGehandicaptensector,z.d.).Diewaardenmetbijbehorendenormenzijn:

Norm Waarde

Autonomie

Nietschaden

Weldoen

Rechtvaardigheid

Dewensvandezorgvragerzoveelmogelijkrespecteren

Mensengeenschadetoebrengen

Zoveelmogelijkhetwelzijnvanzorgvragersbevorderen enbeschermen

Elkezorgvrageropeengelijkeofgelijkwaardigemanier behandelen

Dezemorelebasiswaardengevenrichtingaanwat ‘goedezorg’ isendaarmeeaanhet handelenalszorgprofessional.Maarnatuurlijkzijnerinzorgsituatiesmeerwaarden ennormennodigomalsprofessionalgoedtekunnenhandelen.Daaroogengevoel voorhebben,ismorelesensitiviteit.

Morelesensitiviteit

Inhoeverrejijooghebtvoordezorgvragersenhunsituaties,zegtietsoverjouw morele sensitiviteit.Morelesensitiviteitisdegevoeligheiddiejeeigenlijkvoortdurendhebt voordebehoeftenenemotiesvandezorgvragersmetwiejewerkt,enhoejedaar vervolgensnaarhandelt.Alsjijhandeltvanuitjemorelesensitiviteit,voelteen zorgvragerzichgezienenbegrepen.

Andersdananders

MevrouwFerdinandussereageertvandaagandersdananderswanneer verpleegkundigeEsmahaarthuiskomtzwachtelen.ZeiskortafenontwijktEsma’s blik.WanneerEsmavooroverbuigtomdeoudezwachtelsteverwijderen,denktze eendrankluchtteruiken.

Jesensitiefopenstellendoejeinprincipemetaljezintuigen:watzegteenzorgvrager? Hoeklinktzijnstem?Hoeiszijnlichaamshouding?Waardoetdelichaamsgeurjeaan denken?Hoevoeltdehanddrukaan?Aldieindrukkengevenjeinformatiewaaropje kuntdoorvragen.

Wanneerjemoreelsensitiefbent,benjedusopmerkzaamvoordatgenewatje waarneemtbijdezorgvrager.Wátjewaarneemtprobeerje openminded tebezien,je veltergeenoordeelover.Wantpasdanbenjegoedinstaatomdezorgtebiedendie hetbestpastbijdezorgvrager.

ZozijnerinhetvoorbeeldvanmevrouwFerdinandusseenkeleaanwijzingendieje alsverpleegkundigekuntopmerken(kortafreageren,ontwijkendeblik,geurvan alcohol).Dieaanwijzingenopmerkenismoreelsensitief;ernaarhandelen(openvragen stellen,geenoordeelvellen,bepalenofactienodigis)ismoreelsensitiefhandelen.

Ethischedilemma’s

Ethiekenmoreelhandelenkomjealsverpleegkundigevrijweldagelijkstegen.Soms komjedaarmeevooreen ethischdilemma testaan.Bijeenethischdilemmazijn waardenmetelkaarinconflict.Datkaneendilemmazijnwaarmeejezelfals zorgverlenerworstelt(‘ikweetdatdezezorgvragerhetliefstdebehandelingstopzet, maarerísnogweleen20%overlevingskans,íkzoudiekanspakken’)ofeendilemma waardezorgvragernietuitkomt(‘ikwilnietmeer,laatdiebehandelingmaarstoppen watmijbetreft,maarikweetdatmijnvrouwerdanaanonderdoorgaat’).Inbeide situatieswordtvanjouverwachtdatjeprofessioneelhandelt.

Maareerst:watzijnnudieethischedilemma’swaarmeejetemakenkuntkrijgen? Daarzijntallozevoorbeeldenvantenoemen.Dezegevenjealvasteenindrukvande diversiteit:

• Eenzorgvragermeteenverstandelijkebeperkingwilmetallegeweldeenstukje fietsen.Ermoetdaneenbegeleidermee.Maarovereenkwartierbegintookjullie teamoverleg.

• Opdepsychogeriatrischeafdelingwaarjewerkt,helpenjijenjecollega’seen aantalzorgvragersdagelijksmethunontbijt.Vla,voorhetgemak.Jijdenktte merkendatzorgvragerssomsgeenzinhebbenindevla.Wanneerjijvoorstelthet ontbijtuittebreidenmetbroodmetverschillendesoortenbeleg,isdeeerste reactie: ‘Neehoor,zodoenwehetaltijd,ditisefficiënt,zohebbenwemeertijd vooranderetaken.’

• Jehebtalsverpleegkundigeineenverpleeghuisdezorgvooreenkettingrokende zorgvrager.Hijheefteenonderbeenamputatieondergaanalsgevolgvanernstig vaatlijdenenslechtgereguleerdediabetesproblematiek.Hijvraagtjeofjehem naarhetterraswilthelpen ‘omeveneensjekkieoptesteken’

• Jebentopeenverjaardagsfeestje.DaarkomjeDouwetegen,deinvalkrachtop deziekenhuisafdelingwaarjijwerkt.Terwijljulliebeideneenglaswijnindehand hebben,vraagthijjou: ‘Zeg,dievrouwdielaatstineendelierraakte,Roelofsheet zetoch?Hoeishetdaarnumee?’

Ethischedilemma’sendiscussiesoverwatnueigenlijkgoedezorgis,veranderen.Die veranderingengaangelijkopmetdeveranderingenindezorg.Wantontwikkelingen brengenweernieuwevraagstukkenmetzichmee:magjebijvoorbeeld domotica (elektronischeapparatuurindewoonomgeving,terondersteuningvandezorg)altijd inzettenbijpersoneelsgebrek?Ofmagjedebuurvrouwvragenombepaaldezorgtaken opzichtenemen?Ookzalvanwegededubbelevergrijzinghetaantalaanvragenvoor euthanasietoenemen,eenonderwerpdatallerleiethischedilemma’smetzichmee kanbrengen.

Hoejealsverpleegkundigekunthandelenbijeenethischdilemmahangtafvan meerderefactoren:

1.deNederlandsewetgeving

2.hetbeleidendeprotocollenbinnendeorganisatiewaarjewerkt

3.deverpleegkundigeberoepscode

4.dewaardenennormenvandezorgvragerendiensnaasten

5.jouweigenwaardenennormen.

Vaakkomendezeaspectennietallemaalmetelkaarovereen.Steedszuljedanook metdezorgvragerenjecollega’smoetenzoekennaarhetbestmogelijkeantwoord opdevraag:watisindezesituatiegoedezorg,watishetbesteomtedoen?Omdie staptekunnenzettenleesjeeerstoverdeNederlandsewetgeving,protocollenende verpleegkundigeberoepscodeen-ethiek.

20.2Richtlijnenvoorethischhandelen

Wanneerjealsverpleegkundigeethischeafwegingenmaakt,neemjedaarinde aspectenvandiespecifiekesituatiemee(debehoeftenvandezorgvrager,eigenkennis enwaarden,debelangenvannaastenenzovoort).Diezijnelkekeerweeranders.Ook alisdaarmeeelkeethischeafweginguniek,alsverpleegkundigekunjewelterugvallen oprichtlijnendiejekunnenhelpenbijzulkekeuzes.

UniverseleVerklaringvandeRechtenvandeMens

In1948hebbendeVerenigdeNatiesdeUniverseleVerklaringvandeRechtenvande Mens(UVRM)opgesteld.Dezeverklaringvormtdebasisvoordemensenrechtenin eengrootdeelvandewereld.

Erzijndrieartikelenindezeverklaringwaarmeejeindezorgregelmatigtemaken kuntkrijgen:

1. Allemensenwordenvrijenmetgelijkerechtengeboren

Deeenheeftbijvoorbeeldnietméérrechtopzorgdandeander.

2. Demensenrechtengeldenvooriedereen,ongeacht(onderandere)gender, godsdienst,ras,politiekeovertuigingofafkomst

Iedermensverdienthetommetrespecttewordenbehandeld,ookalheeftdie andermisschieneenandereachtergronddanjijofdenkbeeldenwaarjijjeniet inkuntvinden.

3. Iedermensheefthetrechtopleven,vrijheidenveiligheid

Eenzorgvragerneemtuiteindelijkzelfdebesluitendievaninvloedzijnopzijn/haar leven.Daarnaasthebjealszorgverlenerdetaakomervoortezorgendatde (zorg)situatievandezorgvragerzoveiligmogelijkis.

LeesonlinedevolledigetekstvandeUniverseleVerklaringvandeRechtenvande Mens.

SondevoedingvoorMahmoud

MahmoudElKandoussi(84),eenzorgvragervanNoord-Afrikaanseafkomstineen verpleeghuis,isterminaal.Hijisvrijwelnietmeeraanspreekbaar.Zijnfamiliestaat eropdathijsondevoedingkrijgt.Maarhetbeleidvanhetverpleeghuisisdatindeze fasegeensondevoedingmeerwordtgegeven.Deverpleegkundigetreftdeverdrietige entegelijkertijdbozefamilieaanhetbed.

Nederlandsewetgeving

Heteigen ‘pakket’ aanwaardenennormenisvooriedermensuniek.Maarineen samenlevingbestaanwelgedeeldewaarden,diezobelangrijkzijndatzeindewet zijnvastgelegd.Zoalsvrijheidvanmeningsuitingenhetrechtop lichamelijke integriteit.Dithoudtin:hetrechtdatjenietzondertoestemmingofzondergoede redenaaniemandmagkomen.AandezewetgevingmoetiedereeninNederlandzich houden.Welkunnenmensenvanmeningverschillenoverdemanierwaaroperinvulling aanzo’nwetwordtgegeven.Danontstaatereenethischediscussie.Magjebijvoorbeeld eenzorgvragermeteenverstandelijkebeperkingeenklysmagevenwanneerhijdaar zelfgeentoestemmingvoorkangevenénerookalternatievenzijn?

Somsleidenethischediscussiestotnieuwewetten,zoalsdeeuthanasiewetende abortuswet.Erzijnvelewettendiekunnendienenalsleidraadbijethischedilemma’s indezorg.Hiervolgendebelangrijksteenmeestvoorkomende.

Wetopdegeneeskundigebehandelingsovereenkomst Eenzorgvragerheeftdevrijheidenhetrechtomzelfkeuzestemakenindezorgdie hij/zijkrijgt.Omditgoedtekunnendoenheeftdezorgvragerbegrijpelijkeenvolledige informatienodig.Datditookdaadwerkelijkgebeurt,isgeregeldindeWetopde geneeskundigebehandelingsovereenkomst(WGBO).Dezewetbepaaltdat:

1. jealszorgverlenereenzorgvragerinbegrijpelijketaalmoetinformerenoverdiens ziekteofaandoening,overdemogelijkebehandeling,eventuelealternatieven endegevolgendaarvan

2.alsdezorgvragergeeninformatiewil,jedatalszorgverlenermoetaccepteren (tenzijdatvoordezorgvragerofiemandandersnadeligis)

3.eenzorgvragertoestemmingmoetgevenvooreenbehandeling,behalveineen acutesituatie,danmagjealszorgverlenerdirecthandelen.

Indepraktijk

Thea(52)woontineenachterstandswijkindestad.Zekrijgtthuiszorgvanwegede ulcuscrurisaanhaarrechteronderbeen,diedagelijksmoetwordenverzorgd.Thea iseenverstoktroker,haarsigarettenzijnhaardagelijksegenietmomenten.Terwijlis bewezendatrokeneenoorzaakkanzijnvandeulcuscruris,blijftTheadeenesigaret metdeandereaansteken.Zegeloofteigenlijknietzodatstoppenmetrokenhelpt.

NuheeftverpleegkundigeStellagelezendatereentherapiebestaatomtestoppen metroken.Zeheeftdebrochurehieroverbijzich.TochtwijfeltzeofTheahierklaar vooris.Stelladenkt:dezezorgvragerstaaternietvooropenomtestoppen,zezalde informatieindebrochurewaarschijnlijknietbegrijpen.Daarkomnogbij:Stellaheeft gemerktdatThealaaggeletterdis.EnStellamoeteigenlijkdoornaardevolgende zorgvrager,zeligtalachteropschema…

Wetzorgendwang

Nietelkezorgvragerkanzelfaangevenwathijofzijwil,ofbeslissenovereen behandeling.Denkaanmensenmetdementieofeenverstandelijkebeperking.Het isbelangrijkdatookderechtenvandezemensenwordenbeschermd,datookzijde bestmogelijkezorgkrijgen.DaaromiserdeWetzorgendwang(Wzd)voorsituaties waarin onvrijwilligezorg moetwordenverleend.Onvrijwilligezorgiszorgwaareen zorgvragernietmeeinstemtofzorgwaardevertegenwoordigerwelmeeheeft ingestemd,maarwaardezorgvragerzichtegenverzet.Vrijheidsbeperkingisdaareen voorbeeldvan.

HetuitgangspuntvandeWzdis: ‘nee,tenzij’.Dithoudtindatonvrijwilligezorg,zoals vrijheidsbeperking,paswordtingezetwanneerergeengoedalternatiefisénwanneer hetnietverlenenvandeonvrijwilligezorgtotgrotenadelenleidt.Dezewetzorgter dusvoordatjealszorgverlenerbewustmoetnadenken:watishierhetbesteomte doen,watzijnde(andere)mogelijkhedenengevolgen?Datzijnethischeafwegingen.

DeonrustvanJozefien

Jozefien(92)isdementerendenwoontdaaromineenverpleeghuis.Delaatstetijd schreeuwtenzingtzebijnadeheledag,waarbijzeconstantbewegingenmaakt.Dit heefteennegatiefeffectopdeanderezorgvragers,ookzijwordenonrustig.Het zorgteamoverweegtomJozefienelkedageenpaarmomentennaarhaarappartement tebrengen,metdedeuropslot.Ook ’snachtsisJozefienonrustig,waardoorze uitgeputraakt.Wanneerzeinbedligt,wordtdeZweedsebandgebruikt.Daarverzet Jozefienzichhevigtegen.

Onvrijwilligezorgwordttoegepastwanneeriemand wilsonbekwaam is:dezorgvrager isnietmeerinstaatominformatie(overdezorg)tebegrijpenendaarafwegingenin temaken.Alleeneenartskanbepalenofiemandwelofnietwilsbekwaamis.

Wiewilsbekwaamis,kaneenschriftelijke wilsverklaring opstellenvoorhetgeval hij/zijineensituatiekomtwaarinzelfbeslissennietmeerkan(zoalsdementieofeen beroerte).Ineenwilsverklaringkanbijvoorbeeldwordenopgenomenofiemand gereanimeerdwilwordenenhoetehandeleningevalvaneenuitzichtlozesituatie.

Euthanasiewet

Euthanasiebetekentletterlijk‘goededood’(eu =goed, thanatos =dood).Bijeuthanasie maaktdemensgebruikvanhetrechtopzelfbeschikkingdoortekiezenvooreengoede dood.Wateengoededoodis,isvooriederindividuuiteraardanders,maarinonze maatschappijkanditwordensamengevatals:zopijnloosmogelijk,rustig,respectvol enprofessioneel.

Hierdoetdeeersteethischediscussiezichalvoor:mogenenwillenartsen(en verpleegkundigen,diesomsassisteren)hetlevenvaneenmensbeëindigen?Waar voordeeenhetlevennietlanggenoegkanduren,kanhetvooreenandereenzware lastzijnofworden,doorbijvoorbeeldeenzwaredepressie,een(andere)ernstige psychischeaandoening,eenongeneeslijkeziekteoflichamelijkeaftakeling.Ditkan mensenertoebrengendatzeeensterkewenshebbenomnietmeertewillenleven.

Maarhoekaniemandmenswaardigsterven,wanneer ‘mag’ datenwiebepaaltdat? DeNederlandse euthanasiewet geefthiervooreenbelangrijkdeelantwoordop.De euthanasiewetmaakthetvooreenartsmogelijkomiemandtehelpenmethet beëindigenvandiensleven.Deeuthanasiewetis,integenstellingtotwatveelmensen denken,danooknietbedoeldommenseneenvrijbrieftegeveneuthanasievoor zichzelfaantevragen,maaromartsentebeschermenbijdeuitvoeringervanenbij deverantwoordingachteraf.Eenwilsverklaringiswaardevolomtewetenwatiemand wil,maarhetbetekentnognietdaterookdaadwerkelijkeuthanasiekanworden verleend.

DeOCDvanMaarten

Maarten(46)heefteenernstigeobsessievecompulsievestoornis(OCD).Deheledag doordwingtzijnbreinhemdingentedoen.Hijwordternaareigenzeggengekvan, normaalfunctionerenluktaljarennietmeer.Alleingezettetherapieënhebbengeen effectopdelangetermijnopgeleverd.Maartenwilzonietlangerleven.Ophet spreekuurvandeggz-instellingwaarhijinbehandelingis,geefthijmeermalenenmet klemaandathijeuthanasiewil.

Deeuthanasiewetbepaaltdateenartsmagmeewerkenaaneuthanasiewanneeralle wettelijkezorgvuldigheidseisenwordengevolgd(MinisterievanVWS,z.d.a.):

1. vrijwilligengoedovernagedacht

Deartsmoetervanovertuigdzijndatdewenstoteuthanasievrijwilligisendat dezorgvragerergoedoverheeftnagedacht.

2. uitzichtloosenondraaglijklijden

Deartsmoetervanovertuigdzijndatdezorgvrageruitzichtloosenondraaglijk lijdt.Daarbijstaandediagnoseenvooruitzichtenvandezorgvragercentraal.Er issprakevanuitzichtloosheidals:dezorgvragernietmeerkangenezen,onnodig lijdtenditnietminderkanworden.

3. informerenoverdesituatieendevooruitzichten

Deartsmoetdezorgvragerinformatiegevenoverdemedischesituatieenhoe diesituatieerindetoekomstuitzalzien.Hetisbelangrijkdatdezorgvragerdeze informatiebegrijpt,omzoeengoedekeuzetekunnenmaken.

4. geenredelijkeandereoplossing

Deartsmoetsamenmetdezorgvragerbesluitendatergeenredelijkeandere oplossingisvoordesituatie.Ditbetekentnietdatdezorgvragerallemogelijke behandelingenmoetproberen.Heeftdezorgvragerveellastenpijnvaneen bepaaldebehandeling?Danteltdatmeeindebeoordelingenmogendeartsen zorgvragersamenbesluitendatdebehandelingstopt.

5. raadplegenonafhankelijkearts

Deartsvandezorgvragermoettenminsteéénonafhankelijkeartsraadplegen, dezogenoemdeSCEN-arts(SteunenConsultatiebijEuthanasieinNederland). Dezeartsmoetdezorgvragerzienenbeoordelenofdeartszichheeftgehouden aandezorgvuldigheidseisen.

6. medischzorgvuldigeuitvoering

Deartsmoetdeeuthanasieopeenmedischzorgvuldigemanierenvolgensde gestelderichtlijnuitvoeren.

Abortuswet

InNederlandishet,integenstellingtotinveelanderelanden,toegestaanomabortus telatenplegenwanneerersprakeisvaneenongewenstezwangerschapofwanneer dezwangerschapommedischeredenengevaarzoukunnenopleveren.Devoorwaarden voorhetplegenvanabortuszijnvastgelegdinde abortuswet.

Debeslissingomeenzwangerschapaldannietaftebreken,isaandevrouwdiehet betreft.EenabortusmaginNederlandtotde24eweekvandezwangerschapworden uitgevoerd,wanterwordtvanuitgegaandatdevruchtnadie24wekenbuitenhet lichaamzoukunnenoverleven.Ingrijpennadezetermijnmagalleeningevalvanzeer zwaarwegendemedischeredenen,bijvoorbeeldwanneerhetlevenofdegezondheid vandemoederingevaaris,ofhetongeborenkindnietlevensvatbaarblijkt.

Wanneerersprakeisvaneen ‘vroegeabortus’,waarbijdevrouwmaximaalzestien dagenovertijdis,kandezwangerschapzonderbedenktijdmeteenabortuspilof instrumenteelwordenafgebroken.Isdezwangerevrouwmeerdanzestiendagen overtijd,dangeldtnaheteerstegesprekmetdeartseenflexibelebedenktijd.Die bedenktijdkannuldagenzijn,tothetaantaldagentotaanhetmomentwaarop abortusnogmogelijkis.

Totabortusovergaanisvoorveelvrouweneeningrijpendbesluit.Deredenvoordit besluitisheelindividueelbepaald:deeenwilgeenkinderenopdewereldzetten vanuitovertuiging,eenanderwileerstdeopleidingafmaken.Ditkanleidentotethische discussies:wanneer ‘mag’ jebesluitentotabortus?Uiteindelijkishetdevrouwin kwestiedievanuithetzelfbeschikkingsrechthieroverbeslist.

HetgezinvanLisa

Lisa(23),eenvrouwmeteenlichtverstandelijkebeperking,heefttweejaargeleden eenkindgekregen.Haarvriendisnormaalbegaafd,maarheeftmoeitemetde opvoeding.Nadegeboorteishetkindkortetijduithuisgeplaatst,omdatdeouders onvoldoendevoorhunkindkondenzorgen.Dankzijintensievemantelzorgdoorde oudersvanLisaenondersteuningvanuiteeninstellinglukthethetgezinomzichte redden.Daaromwillenzenueentweedekind.DeverpleegkundigevandeGGD(afdeling Jeugdgezondheidszorg)komtmetenigeregelmaatoverdevloer.Zeheeftgrotetwijfels bijeeneventuelenieuwezwangerschap.

Protocollenbijethischedilemma’s

Protocollenhelpenverpleegkundigenomdezorgopdejuisteenopeenzelfdemanier teverlenen.Zevertellenjestapvoorstapwelkehandelingenjemoetuitvoeren.Maar bijethischedilemma’szijnergeenprotocollendiejeprecieslatenzienwatjemoet doen.Datkomtdoordatjebijeenethischdilemmawaardentegenelkaarafweegt,en waardenzijnsubjectiefenindividueelbepaald.Metanderewoorden:jijkiestmisschien vooreenandereaanpakdanjouwcollegaAofcollegaB.Dathoeftgeenprobleemte zijn,belangrijkisdatjealsverpleegkundigekritischnadenktwathetbesteisomin eensituatietedoen – opzo’nmanierdatjeachterafduidelijkdegedachteachterje handelenkuntuitleggen.

Volgensprotocolwerkenkanertoeleidendatjealszorgprofessionalsteedsminder zelfnadenktoverhoejeietshebtaangepakt.Daaromishetbelangrijkomhetwerken metprotocollentecombinerenmetkritischnadenken(ZorgvoorBeter,2019).Stel jezelfbijtwijfeldanookdevolgendevragen:

1.Ishetprotocolvolgenindezesituatiehetbesteomtedoen?Waaromwel/niet?

2.Watzijndevoor-ennadelenwanneerikhetprotocolnietvolg?Envoorwie?

3.Isertijdofisereenmogelijkheidomeencollegaomadviestevragen?

4.Pastmijnhandelwijzebij ‘goedezorg’ ofbij ‘kwaliteitvanleven’?Waarom?

5.Hoekanikmijndenkenenhandelenachterafuitleggen?

Eenethischdilemmakanzijnófjeeenprotocolmoetvolgenoferjuistvanafmoet wijken.Stel,eenzorgvragerwilophaarverjaardagheelgraageenstukappeltaart metslagroom,maarvanwegehaarslikproblemenheeftdediëtistvoorgeschrevendat zealleenfijngemalenvoedseltotzichmagnemen.Datiswaardezorgvragernounét evengeenzininheeft(‘vooréénkeertje?’).Ditkanjoualsverpleegkundigevooreen dilemmaplaatsen.

Protocollenofpersoonlijkewensen?

‘Wemoetenafvanplekkenwaarprotocollenensystemenbelangrijkerwordendan persoonlijkewensen.Wemoetenkijkenwatdebehoeftevanmensenisendaarbeleid opmaken.Waaromhalenwediehekkenronddetuinnietweg?’

(TeunToebes,eenverpleegkundigeenstudentZorgethiekdieeenkamerhuurtineen verpleeghuis)

Beroepscodeenberoepsethiek

Wanneerjevooreenethischdilemmakomttestaan,isernietééngoedantwoord. Hetkenmerkvaneendilemmaisimmersdatermeerderekeuzemogelijkhedenzijn, elkmeteigenvoor-ennadelen.Hetverpleegkundigberoepkentuitgangspuntendie joubijdiekeuzekunnenhelpen.Dieuitgangspuntenvormendeberoepsethiek,je vindtzeonderandereindeberoepscode.

Beroepscodebijethischedilemma’s

Alsberoepsgroepishetbelangrijkomaftesprekenwelkenormenjehanteert.Zozorg jesamenvooreenzoeenduidigmogelijkeenkwalitatiefgoedemaniervanzorg.De

BeroepscodevanVerpleegkundigenenVerzorgenden beschrijftdezenormenintermen vangewenstgedrag.Daarmeeisheteenrichtlijnvooralleverpleegkundigenen verzorgendeninNederland.

Indeberoepscodestaanmeerdereuitsprakendiejekunnenhelpenombeslissingen tenemeninethischedilemma’s.

Omereenaantaltenoemen(V&VN,2015):

1. Alsverpleegkundigeoefenikhetberoepuitmethetoogophetwelzijnende gezondheidvandezorgvrager.Datbetekentonderanderedatikbijverschillende opvattingenzoeknaareenoplossingenmijhierinprofessioneelopstel.

Eigenlijkisditdebasisvoorhetethischhandelenvanelkeverpleegkundige:je stelthetwelzijnvandezorgvragervooropénjezoektprofessioneelnaareen oplossingwanneerersprakeisvanmeerdereopvattingen.

2. Alsverpleegkundigezorgikgoedvoormezelf.Datbetekentonderanderedatikzo ergonomischmogelijkwerk. Indezorgvooreenanderkunjedezorgvoorjezelfweleensvergeten.Jekunt bijvoorbeeldindethuiszorgeenzorgvragermetovergewicht ‘even’ verplaatsen inbed,omdathijdanprettigerligt.Datisfijnvoordezorgvrager,maarnietvoor jouwrug.Dezerichtlijnhelptjebijhetmakenvaneenkeuze.

3. Alsverpleegkundigeneemikinmijnrelatiemetdezorgvragerprofessionelegrenzen inacht.Datbetekentonderanderedatikgeengiftinnatura,geldofgeschenkvan dezorgvrageraccepteerdatmeerisdaneensymbolischgebaarvandank. Zorgvragerskunnenzodankbaarzijndatzejoualsverpleegkundigeietswillen geven.Steldateenzorgvragerdiejijlangeretijdinzorghebt,jou100eurotoestopt (‘voorjevakantie,ikweetdatjehetnietbreedhebtenikbenzóblijmetwatje allemaalvoormijdoet…’).Dezerichtlijnhelptjebijhetmakenvaneenkeuze.

Beroepsethiek

Deberoepscodeisonderdeelvande beroepsethiek voorverpleegkundigen.De beroepsethiekishetgeheelaanwaarden,normenen(gedrags)regelsdievertellen hoejealsverpleegkundigeprofessioneelhandelt,hoejegoedezorgleverteneen professionelerelatiemetdezorgvragersonderhoudt,maarookhoejecollegiaalmet elkaaromgaatenvoorjeeigenwelzijnzorgt.

Déberoepsethiekisnietinééndocumentomschreven,maarvindjeteruginde beroepscode,inprotocollen,richtlijnenenhetbeleidvandeorganisatiewaarjewerkt. Hoedieberoepsethiekindepraktijkvormkrijgt,istemerkeninhetgedragvande verpleegkundigen.Iseenverpleegkundigebijvoorbeeldheelerggehaastinhaar handelingenenishaardoelvooralomoptijdklaartezijnennaarhuistegaan,dan draagtzedeverpleegkundigeberoepsethieknietuit.Haarhandelenisdanonder andereinstrijdmetdebegrippen‘goedezorg’en‘belangenvandezorgvragercentraal’.

Eentekstwaarinberoepsethiekheelconcreettotuitingkomt,isdeEedvan VerpleegkundigenenVerzorgenden.

DeEedvanVerpleegkundigenenVerzorgenden

DeEedvanVerpleegkundigenenVerzorgenden(V&VN,2009)isgeenjuridisch document,hetuitsprekenervanisdanooknietwettelijkverplicht.Tochgebeurtdit welbijveeldiplomeringen.Deeedgeeftweerwatdeberoepshoudingvaneen verpleegkundigebehoorttezijn,enisdaarmeeonderdeelvandeberoepsethiek.

DevolledigeEedvanVerpleegkundigenenVerzorgendenleesjehieronline.

Eedafleggen.

20.3Manierenomtehandelenbijethische dilemma’s

Deethischevragendiejejezelfalsverpleegkundigestelt,gaaninfeiteallemaalover devraagwat(voorjou)goedezorgis.Daarinheeftiedereenzijnofhaareigen ‘morele kompas’.Opdezemanierdraagjeeenzekereverantwoordelijkheid:dekwaliteitvan dezorgendekwaliteitvanlevenvandezorgvragerhangenmedeafvanjouwmorele kompasenethischeafwegingen.Hetisdanookbelangrijkdatjebijethischedilemma’s opeenonderbouwdemaniertotkeuzeskomt.

Ethischreflecteren

Eenethischdilemma ‘oplossen’ isnietzozeeraandeorde.Hetgaatvaaknietalleen overfeitenenevenminzijnsituatiesaltijdzwart-wit.Hoebiedjeiemandgoedezorg terwijljetrouwblijftaanjeeigenwaardenenaandeberoepsethiek?

DebroervanHarma

Erkomteentelefoontjebinnenopdewoongroepvoormensenmeteenverstandelijke beperking:debroervanHarma,eenvandezorgvragers,isoverleden.Deteamleider besluitdatditvoorlopignietaanHarmamagwordenverteld.Deverpleegkundigedie opdezeunitwerkt,voertkortdaarnaderegulierecontroles(temperatuur,tensie, gewicht)uitbijHarma.Ookhebbenzeeengesprekoverhoehetgaatopdegroep. Harmalijktwatonrustig.Danvraagtzeopeens: ‘Wanneerkomtmijnbroerweer?’

Ethischreflecteren houdtindatjereflecteertopethischesituaties.Dithelptjeom eenkeuzetemakenwattedoen,zonderdaarbijjeeigenwaardenofberoepsethiek overboordtegooien.Bijethischreflecterensteljejezelfdevolgendevragen (Hingstman,2022):

1.Watishierpreciesaandehand?

2.Hoekanikdesituatieverklarenvanuitdepositievandezorgvrager?

3.Watvindikdaarvan?

4.Welkgevoelhebikhierbij?

5.Watvindikdathieralsreactieophoorttevolgen,vanuitmijnideevan ‘goede zorg’?

6.Watzijndaarvandegevolgenvoordezorgvragerenvoormij?

7.Watkanikdoenommijnkeuzetevergemakkelijken?

Dezevormvanreflecterenvraagteenmomentvanstilstaan.Maarsomsiser(te)weinig tijdomstiltestaan,danmoetjesnelbeslissenenhandelen.Zetdandeethischebril openbekijkdesituatievanuitdebelevingswereldvandezorgvrager.Omdesituatie uithetvoorbeeldtenemen:watisheteffectopHarmavan(voorlopig)informatie achterhoudentegenovertochopditmomentvertellendathaarbroerisoverleden?

Zoalsbijelkethischdilemmaisernietéénantwoordgoedoffout.Kiesdeoplossing waarvanjijdenkt:ditkanikachterafheelgoeduitleggen.

Moreelberaad:eenstappenplan

Hetethischreflecterenkanjeinbelangrijkematehelpenbijdilemma’sindedagelijkse praktijk.Maargaathetomeenmeeromvangrijkesituatie,dankanhetergmoeilijk –enzelfsonverstandig – zijnomeenlastigekwestiehelemaalalleenuittedenkenen aantepakken.Zodrajedaarmeeworstelt:blijfernietmeerondlopenendeelhetmet jecollega’s.Eriseenmethodeomgezamenlijkeenethischdilemmateanalyserenen tekomentotdebestmogelijkebeslissing:het moreelberaad.

Eenmoreelberaadiseengestructureerdgroepsgesprek,bedoeldomeenethisch dilemmateverhelderenentoteengezamenlijkbesluittekomen.Daarbijwordtsteeds dezelfdestructuurgehanteerd.

DehersenschadevanFrans

Frans(34)heeftnaeenongelukniet-aangeborenhersenletselopgelopenenwoont opeenwoongroep.Hijpaktdevrouwelijkezorgprofessionalssomsbijhunborsten. Zijwetendatditgedragvoortkomtuitdehersenschade.Tegelijkertijdgaathetbijde meestenvanhenoverhunpersoonlijkegrenzen.

Demethodevooreenmoreelberaaddievaakbinnendezorgwordtgebruiktenin veelsituatieskanwordeningezet,ishetStappenplanEthischdilemma(Koninklijk NederlandsMedischGenootschap,z.d.).

StappenplanEthischDilemma.

Eenethischdilemmavolgensdezemethodebehandelen,gaatalsvolgt:

1Voorbereiding

Wijsvooraanvangiemandaandiehetgesprekvolgensdezemethodiekbegeleidt. Betrekbijhetberaaddemensendievanwaardekunnenzijn.Denkaanrelevante disciplines(arts,verpleegkundige,fysiotherapeut,logopedist,verzorgendenenzovoort), zorgvragerenmantelzorgers.

2Dilemmaverkennen

Indezefaseverkennenjulliedesituatiewaarinhetdilemmazichvoordoet:

• Watiserpreciesaandehand?

• Wiezijnbijdezesituatiebetrokken?

• Welkekeuze-ofhandelingsoptieszijner?

•…

Blijffeitelijkbijhetbeantwoordenvandezevragen,geef(nog)geenmeningen.Op dezemanierkrijgenjullieeenzocompleetenobjectiefmogelijkbeeldvandesituatie.

3Morelevraagformuleren

Formuleerdemorele(ethische)vraagwaaropjullieaanheteindvanhetberaadeen antwoordwillenhebben.Belangrijkisdatheteengeslotenvraagis,diezospecifiek mogelijkisgeformuleerd.Ineensituatiespelensomsmeerdereproblemen,dan moetenermeerderevragenwordengesteld.

4Onderzoekenenanalyseren

Nukunnenjullievanuitdeverschillendeperspectievenonderzoeken:

• Welkewaardenenprincipesheefteeniedermetbetrekkingtotdemorelevragen?

• Welkebelangenzijnerinhetspeldiedebeslissingkunnenbeïnvloeden?Hebben dieeenpositiefofnegatiefeffectopdesituatie?Gaditnavandeaanwezige,maar ookvandeniet-aanwezigebetrokkenen.

• Watvindtelkeaanwezigedebestebeslissingenwaarom?

5Argumentenafwegen

Weegsamendeingebrachtemogelijkheden/beslissingenzorgvuldigaf:

• WatheeftbeslissingAvoorgevolgenenvoorwie?

• WatheeftbeslissingBvoorgevolgenenvoorwie?

• Zijneralternatieven?

• Watisonsuiteindelijkedoel?

• Watisnu,opbasisvandezeantwoorden,debestebeslissing?

6Besluitnemen

Ditisdeuitkomstvandeafwegingvandeargumenten:debestebalanstussenalle belangenvandebetrokkenenmethetoogopgoedezorg.Nadathetbesluitisgenomen, sprekenjullieafhoehetwordtuitgevoerd.Ookbesprekenjulliehoeeventuelenadelen dieuitditbesluitkunnenvoortvloeien,kunnenwordenbeperkt.

Procesevalueren

Naafloopvanhetberaadevaluerenjulliehetgesprek.Isalleseniedereenaanbod gekomen?Zijnerverbeterpunten?Evalueerookwanneerhetbesluitisuitgevoerd: hoeisditverlopen?Heeftiedereenzijnofhaarverantwoordelijkheidgenomen?Was hetuiteindelijkdejuistebeslissingdiewehebbengenomen?Watlerenwehiervan vooreenvolgendekeer?

Eenbezoekjeaanhaaroverledenman

‘Dezezorgvrager,eendementerendevrouw,wildezograagevennaarhuisomhaar manteziendielanggeledenoverledenis.Moestenwehaarlatengaanvooreenkort bezoek?Zouhethaarhelpeninhaarverdrietofallesjuistergermaken?Daarhebben weeenmoreelberaadovergevoerd.Datgafmooieinzichten,hetgafonsdedurfom anderebeslissingentenemen.Uiteindelijkhebbenwebeslotenhaareenkanste geven.Niettelang,indeochtend,enviaeenleukrestaurantjelangzaamweerterug naardeafdeling.Metdefamilie,deEVV’erendeteammanagerbesprekenwezowat haalbaaris.’

Bron:VerpleegkundigeQuirine(Hingstman,2022)

20.4Kritischeberoepssituatie

Zorgvrager

OpdeafdelingHematologievaneenacademischziekenhuisligtmeneerPeters(58). Hijheeftacuteleukemieenheefttehorengekregendatgenezingnietmeermogelijk is.Doorzijnsterkverminderdeweerstandheefthijeenlongontstekingopgelopen, waarvoorhijviaeeninfuusantibioticakrijgttoegediend.Meneerisgetrouwdmet Jannieenheefttweeuitwonendevolwassenkinderen.Hetiseenhechtgezin,daterg isaangedaandoordesituatie.

Casus

DavidisverpleegkundigeopdezeafdelingenheeftmeneerPetersregelmatiginzorg. Somshebbenzegesprekkenoverdeziekte,maarookoverdemooiemomentendie meneerinzijnlevenheeftbeleefd.Davidmerktdatdezezorgvragerbewustinhet levenstaat.OpeenochtendzegtmeneerPetersplotselingtegenDavid: ‘Ikheb nagedacht.Ikwilstoppenmetdeantibioticaenzosnelmogelijknaarhuis.’ David voelteveneensteeninzijnmaag,hijweetdatnaarhuisgaanzonderantibioticazal betekenendatmeneerPetersbinnenkortetijdoverlijdt.Diesteeninzijnmaagkomt nietalleenvanwegehetfeitdathijdezezorgvragergraagmag,maarookomdatDavid hetstoppenvaneenbehandelingzietalseenvormvanlevensbeëindiging.Datkan hijmoeilijkrijmenmetzijngeloof.

‘Ikheblieverwatmindertijdinmijneigenomgevingdandatikhiernoglangmoet doorbrengenenjulliemijmetmedicatieinlevenhouden’,kijktmeneerPetersDavid vragendaan. ‘Wiljeditvoormeregelenbijdehematoloog?Enbijhetfamiliegesprek zijn?’

Dilemma

WatdoetDavid?

1.DavidvoldoetnietaanhetverzoekenprobeertmeneerPetersopandere gedachtentebrengenofdezorgovertedragenaaneencollega.

2.Davidvoldoetaanhetverzoekvandezorgvragerenzoektdaarbijzijneigen grenzenop.

20.5Verdieping

Jehebtjetijdensditthemabeziggehoudenmettheorieoverethiek,richtlijnenvoor keuzesbijdilemma’senwerkwijzenvoorethischhandelen.Maarwatzekerzobelangrijk is:watvindjijzelfvanverschillendeethischekwesties?Watzijndaarinjouwwaarden ennormen?Hoekunnendiejouwwerkalsverpleegkundigebeïnvloeden?

Tegenstrijdigedenkbeelden

Zoveelmensen,zoveelmanierenvaninhetlevenstaan.Hetzaldanookvoorkomen datjealsverpleegkundigezorgverleentaanmensenwierdenkbeelden,leefwijzeof wensenhaaksopdejouwestaan.Kunjedannogsteedsgoedezorgblijvenleveren, terwijljetegelijkertijdtrouwblijftaanjeeigenwaarden?

Omeenpaarvoorbeeldentegeven:

• Eenzorgvragermetleukemiebesluitdebehandelingtestoppen,terwijldearts heeftaangegevendaterzekernoglichtpuntjeszijnwatbetreftherstel.Jijkomt omhetinfuusaftekoppelen,metinjeachterhoofddiezorgvragervanvorigjaar bijwiedezebehandelinguiteindelijkwélaansloeg.

• Eenechtpaarwilnietdathun8-jarigezoon ‘datziekenhuiseten’ krijgt.Zebrengen zelfhunalternatieve,nietzeervoedzameetenmeenaardeafdeling.Jijzietde jongentijdensjelatedienstmetlangetandeneten.

• Hetkomtjeteroredateenzorgvragerindethuiszorg,eenvriendelijkeoudeman, inhetverledenzijndochtersheeftmisbruikt.Jijgaatmorgenweernaarhemtoe voorwondzorgenomhemtehelpenmetdouchen.

Dewensvandezorgvragerisleidendindezorg,zijnofhaarkwaliteitvanlevenstaat voorop.Aandie ‘kwaliteitvanleven’ geeftiederindividuweereenandereinvulling. Ditbetekentsomsdatjenietzultbegrijpenwaaromiemandeenbepaaldekeuze maakt(zoalshetstoppenvaneenbehandelinginvoorbeeld1),maardatjediewel zultmoetenrespecteren.

Somszuljijalsverpleegkundigekennishebbendiedezorgvragertengoedekankomen. Communiceerdaaroveropeenopenmanier,zodatdezorgvragerzelfkanblijven beslissenwathijofzijdaarmeedoet.Zozoujedeoudersuitvoorbeeld2kunnen uitleggenwatanderevoedingmetdegezondheidvanhunkindkandoen.

Ookkunjeinsituatiesterechtkomenwaarinjejouweigenmorelegrenzentegenkomt, zoalsbijvoorbeeld3.Realiseerjedandatjeprofessionalénmensbent,eenmensmet eigenwaarden,ervaringenengrenzen.Voeljedatzo’ngrensbereiktis,praaterdan overmetjeleidinggevendeofcollega’s.Doormethenuittewisselenkunjeerachter komenwaterpreciesaandehandisenhoejehethetbestkuntaanpakken.Blijfer nooitalleenmeeworstelen.

Morelestress

Indezorgkunjetegensituatiesaanlopenwaarinjenietdezorgkuntbiedendiejij goedvindt.Bijvoorbeeldomdaterteweinigtijdbeschikbaarisomeenzorgvrageren zijnnaastendeaandachttegevendiejijnodigvindt,jebentnetmetheningesprek ofmoetalweerdoornaardevolgende.Ofomdatjeinhetbijzijnvaneenzorgvrager zoveeladministratievehandelingenmoetuitvoerendatjejeogenmeerophet beeldschermdanopdeanderhebtgericht.Ofomdatjebijeenzorgvragerweinig materiaalvoorhandenhebtomdeverpleegtechnischehandelingenuittevoeren.De zorgverzekeringvergoedtalleenhetminimaleendezorgvragerleeftonderde armoedegrens.

Opzulkemomentenkunjehetgevoelhebbendatjetekortschiet,jekuntnaarjouw ideenietdieverpleegkundigezijndiejegraagwiltzijn.Ditkanleidentot ‘morele stress’ (Hingstman,2022).Dezevormvanstressherkenjedoorgevoelensvantwijfel, ontevredenheid,frustratie(‘ditisnietwaarikditwerkvoordoe’)ofeenopgejaagd gevoel.Dezesignalenvertellenjouiets: ‘Hierwringtiets,hiergebeurtietswatikniet goedvind,onderneemactie.’Ookhiergeldt:deelhetmetjecollega’sofleidinggevende, tijdenseeneen-op-eengesprek,eenteamoverlegofeenmoreelberaad.Opdeze manierzorgjevoorjezelf.Alleendankunjij ‘opjebest’ zijnvoordeander.

20.6Begrippen

Abortuswet

Dewetdiedevoorwaardenbeschrijftwaarondereenabortusmagwordenuitgevoerd.

Beroepsethiek

Hetgeheelaanwaarden,normenen(gedrags)regelsdievertellenhoedeprofessionals binneneenberoepsgroepzoudenmoetenhandelenenzichzoudenmoetengedragen.

Domotica

Elektronischeapparatuurindewoonomgeving,terondersteuningvandezorg.

Ethiek

Kritischnadenkenoverwatineenspecifiekesituatie,waarbijsprakeisvan verschillendewaarden,hetbesteisomtedoen.

Ethischdilemma

Eensituatiewaarinverschillendewaardenmetelkaarinconflictzijn.

Ethischreflecteren

Reflecterenopeenethischesituatie.

Euthanasiewet

Dewetdiehetvoorartsenmogelijkmaaktomeenzorgvragerondervoorwaardente helpenbijhetbeëindigenvandiensleven.

Lichamelijkeintegriteit

Hetrechtdatiemandnietzondertoestemmingofzondergoederedenaaniemand andersmagkomen.

Moraal

Hetgeheelvaniemandswaardenennormen.

Moreelberaad

Eengestructureerdgroepsgesprek,bedoeldomeenethischdilemmateverhelderen engezamenlijktoteenbesluittekomen.

Morelesensitiviteit

Dematewaariniemandoogheeftvoordebehoeften,wensenensituatievaneen individu.

Onvrijwilligezorg

Zorgwaareenzorgvragernietmeeinstemtofzorgwaardevertegenwoordigerwel meeheeftingestemd,maarwaardezorgvragerzichtegenverzet.

Wilsonbekwaam

Wanneeriemandnietmeerinstaatisinformatietebegrijpenenafwegingentemaken.

Wilsverklaring

Eenverklaringwaariniemandaangeeftwatermoetgebeurenwanneerhij/zijniet meerzelfkanbeslissen.

BRONNEN

AcuteZorgnetwerkNoordNederland(2020). Visiteren. Geraadpleegdop22maart 2023,vanhttps://www.acutezorgnetwerk.nl/acute-zorgketen/visiteren/

Aedes-Actiz(z.d.). Informatiepuntvoorprofessionalsophetgebied vanwonen,welzijnenzorg (inmiddelsopgeheven).Geraadpleegdop26april2023, vanhttps://kcwz.nl/

AgencyforHealthcareResearchandQuality(2020). UnderstandingQuality Measurement. Geraadpleegdop17maart2023,van https://www.ahrq.gov/patient-safety/quality-resources/tools/chtoolbx/ understand/index.html

AgencyforHealthcareResearchandQuality(z.d.). TypesofHealthCareQuality Measures. Geraadpleegdop24maart2023,van https://www.ahrq.gov/talkingquality/measures/types.html

AgencyforHealthcareResearchandQualityPSNet(2019). MeasurementofPatient Safety. Geraadpleegdop16februari2023,van https://psnet.ahrq.gov/primer/measurement-patient-safety

AkwaGGZendeNederlandseGGZ(2022). Uitkomstenonderzoekgebruik zorgstandaardenindepraktijk. Geraadpleegdop22mei2023,van https://kennisnet.vgct.nl/bericht/zorgstandaarden-nuttig-of-niet/

Albers,M.(z.d.). WerkvormenLeer-enInnovatieNetwerk(LIN).Geraadpleegdop3april 2023,van https://www.waardigheidentrots.nl/wp-content/uploads/2018/08/WT_LIN_PDF_DEF.pdf

Altman,M.,Huang,T.,&Breland,J.(2018).DesignThinkinginHealthCare.Geraadpleegd op23maart2023,vanhttps://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6178900/ AmericanCollegeofObstetriciansandGynecologists(2019). ClinicalGuidelinesand StandardizationofPracticetoImproveOutcomes. Geraadpleegdop3februari2023, vanhttps://www.acog.org/clinical/clinical-guidance/committee-opinion/ articles/2019/10/clinical-guidelines-and-standardization-of-practiceto-improve-outcomes

ArboNed(z.d.). UitgebreidegeschiedenisvandeArbowet.Geraadpleegdop5juni2023, vanhttps://www.arboned.nl/25jaar/bedrijfshistorie/uitgebreide-geschiedenis# arbowet1980

Arboportaal(z.d.). Aandachtspuntenvoorbedrijfshulpverlening.Geraadpleegdop5 juni2023,vanhttps://www.arboportaal.nl/onderwerpen/bedrijfshulpverlening/ aandachtspunten-voor-bedrijfshulpverlening

Arboportaal. Verplichtingenwerkgeversenwerknemers (z.d.).Geraadpleegdop5juni 2023,vanhttps://www.arboportaal.nl/onderwerpen/arbowetgeving/ verplichtingen-werkgevers-en-werknemers

AutoriteitPersoonsgegevens(z.d.). ZorgverlenersendeAVG. Geraadpleegdop14 februari2023,van

https://www.autoriteitpersoonsgegevens.nl/nl/onderwerpen/gezondheid/ zorgverleners-en-de-avg#uit-welke-onderdelen-bestaat-een-passendbeveiligingsbeleid-voor-patiëntgegevens-7367

Bakker,L.(2021). Overapplaus,briljanteideeëneneengoedgevoel.Geraadpleegdop 10januari2023,van https://www.nursing.nl/over-applaus-briljante-ideeen-en-een-goedgevoel-erik-scherder/

Bakker.H.(2016). Proudtobeanurse.Geraadpleegdop21april2023,van https://www.skipr.nl/blog/proud-to-be-a-nurse/

Beersen,N.,e.a.(2007). Handleidingindicatorontwikkeling. Geraadpleegdop24maart 2023,vanhttps://docplayer.nl/7074837-Handleiding-indicatorontwikkeling.html

Beroepshoudingindezorg(2016). Beroepsethiek (z.a.).Geraadpleegdop25mei2023, vanhttps://www.beroepshoudingindezorg.nl/1/beroepsethiek.html

Bhv.nl(z.d.) Hetbelangvaneengoedeveiligheidscultuurbinnenjouworganisatie. Geraadpleegdop6februari2023,van https://www.bhv.nl/over/artikelen/veiligheidscultuur/#:~:text= De%20voordelen%20van%20een%20goede%20veiligheidscultuur,Laten%20we%20beginnen&text=Allereerst%20leidt%20een%20goed% 20ontwikkelde,een%20krappe%20arbeidsmarkt%20hartstikke%20fijn

Bies,G.(2018), ‘Griepprikhaleninzorgethischeplicht’ . LeeuwarderCourant. Geraadpleegdop13juni2023,van https://influenzastichting.nl/wp-content/uploads/2018/10/ Griepsymposium12102018-1.pdf

Blom,S.(z.d.). DeveelbesprokenseksvanmevrouwPekaarendeheerTipopde verpleeghuisgang.Geraadpleegdop12juni2023,van https://dementieintheater.nl/seks-in-het-verpleeghuis/

Bobbink,A.,Fleuren,G.,Janssen,M.,&Keukens,R.(2006). Agogiekvoor gezondheidszorgenverpleegkunde. BohnStafleuVanLoghum.

BoomManagement(2020). Visgraatdiagramuitgelegd. Geraadpleegdop23maart 2023,vanhttps://boommanagement.nl/artikel/visgraatdiagram-uitgelegd/

BoomBeroepsonderwijs. Praktischetips:effectieverlerenmetdeleerstijlenvanKolb, geraadpleegdvan29juli2023,van https://boomberoepsonderwijs.nl/praktische-tips-effectiever-lerenmet-de-leerstijlen-van-kolb/

Borzecki,A.,&Rosen,A.(2020). Istherea‘bestmeasure’ofpatientsafety? Geraadpleegd op16februari2023,vanhttps://doi.org/10.1136/bmjqs-2019-009730

Bos,N.,e.a.(2015). Handreiking:Ontwikkelenvanpatiëntervaringsvragenlijstenom kwaliteitvanzorgtemeten. Geraadpleegdop22maart2023,van https://www.zorginzicht.nl/binaries/content/assets/zorginzicht/ ontwikkeltools-ontwikkelen/Handreiking+ontwikkelen+ Patientenvragenlijsten+def.pdf+-+1+-+POVOOPEN.PDF

Brandweer.nl(2022). Brandmeldinstallaties:Automatischmeldenvanbrand. Geraadpleegdop7februari2023,van https://www.brandweer.nl/onderwerpen/brandmeldinstallaties/

Brouwer,A.(z.d.). DeVisgraat-Challenge:Opnaarresultaat! Geraadpleegdop23maart 2023,vanhttps://www.verpleegkundigleiderschap.online/visgraatdiagram-in-de-zorg/ Brunsveld-Reinders,A.(2018). Opkomsteninvoeringvanpatiëntveiligheid:Voorkomen vanfoutenenincidentencruciaalindezorg. Geraadpleegdop1februari2023,van https://www.nvhvv.nl/wp-content/uploads/2017/08/ Cordiaal_2018-2_Patientveiligheid.pdf

Carrièretijger(z.d.). Doelenstellen.Geraadpleegdop30maart2023,van http://www.carrieretijger.nl/functioneren/management/leidinggeven/doelen-stellen

CentraalBureauvoordeStatistiek(2022). Regionalebevolkings-en huishoudensprognose2022-2050 (z.a.).Geraadpleegdop11januari2023,van https://longreads.cbs.nl/regionale-prognose-2022/vergrijzing/

CentrumvoorConsultatieenExpertise(z.d.). Roepgedragenonrustbijdementie (z.a.). Geraadpleegdop29mei2023,van https://cce.nl/casus/roepgedrag-en-onrust-bij-dementie

CentrumvoorEthiekenGezondheid(2019). Veiligezorg,goedezorg? Gedownloadop 8februari2023,vanhttps://www.ceg.nl/documenten/signalementen/2019/04/04/ veilige-zorg-goede-zorg

CentrumvoorEthiekenGezondheid(2020). RobotiseringindelangdurigezorgDe ethiekvane-healthDeelII, Geraadpleegdop12mei2023,van https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2020/06/30/ robotisering-in-de-langdurige-zorg

CentrumvoorEthiekenGezondheid(z.d.). Drangendwangindezorg.Geraadpleegd op27augustus2010,vanhttp://www.ceg.nl/cgi-bin/ondw.pl?id=49

CIBG(z.d.). Jaarverantwoordingzorg,geraadpleegdop30maart2023,van https://www.ggz-nhn.nl/Bestanden/Docs/Over%20GGZ%20NHN/GGZNHNstrategisch_beleidsplan-2020-2025-200904-Digitaal.pdf

CIBGMinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport(z.d.). Wet-enregelgeving. Geraadpleegdop8maart2023,van https://www.bigregister.nl/registratie/nederlands-diplomaregistreren/wet--en-regelgeving

CIZ(2021). Uwaanvraaginvierstappen.Geraadpleegdop14april2023,van https://www.ciz.nl/client/client-meer-informatie/uw-aanvraag-in-vier-stappen

CoachingtheShift(2022). Watispersoonlijkleiderschap?Eenreisnaarzelfontplooiing (z.a.).Geraadpleegdop24april2023,van https://www.coachingtheshift.com/nl/persoonlijk-leiderschap-zelfontwikkeling.

CollegevoordeRechtenvandeMens(z.d.). WatisdeUniverseleVerklaringvande RechtenvandeMens? (z.a.).Geraadpleegdop25mei2023,van https://www.mensenrechten.nl/mensenrechten-voor-jou/betekenis-vanmensenrechten/wat-is-de-universele-verklaring-van-de-rechten-van-de-mens

CoördinatieplatformZorgstandaarden(2012). ZorgstandaardeninNederland: ‘de balansopgemaakt’.Geraadpleegdop20april2023,van https://www.hetkimo.nl/wp-content/uploads/2017/02/ 2012-Zorgstandaarden-in-Nederland.pdf

DeBruijne,M.,Zegers,M.,Hoonhout,L.,&Wagner,C.(2007). Onbedoeldeschadein Nederlandseziekenhuizen:Dossieronderzoekvanziekenhuisopnamesin2004. Geraadpleegdop16februari2023,van https://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/ onbedoelde-schade-in-nederlandse-ziekenhuizen-2007.pdf

DeKam,H.,&Deenik,J.(2022). ‘Symptoommonitoringbijpsychiatrischepatiënten indepalliatievefase’.TijdschriftvoorPsychiatrie.Geraadpleegdop28mei2023,van https://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl/nl/artikelen/article/ 50-12987_Symptoommonitoring-bij-psychiatrische-patientenin-de-palliatieve-fase

DeKlerk,M.,Verbeek-Oudijk,D.,Plaisier,I&DenDraak,M.(2019). Zorgenvoor thuiswonendeouderen.Kennissyntheseoverdezorgvoorzelfstandigwonende 75-plussers,knelpuntenentoekomstigeontwikkelingen. SociaalenCultureel Planbureau.

DeVaal,K.,Pijl.O.,VanSchijndel,B.,Groenendijk,J.Q.M.,Beek,C.P.G.&Schenkels, A.(2019). Kwaliteitsmanagementindepraktijk.Kwaliteitismensenwerk:verbeelden, verbinden,verbeteren. Conceptuitgeefgroep.

Deverloskundige.nl(z.d.). Waarbevallen?(z.d.).Geraadpleegdop11april2023,van https://deverloskundige.nl/bevalling/tekstpagina/32/waar-bevallen/

DHD(2022). Aanleveringvankwaliteitsindicatoren. Geraadpleegdop24maart2023, vanhttps://www.dhd.nl/producten-diensten/registratie-data/ aanlevering-van-kwaliteitsindicatoren

DICA(2017). ‘Aantalkwaliteitsindicatorenstijgtfors’. Geraadpleegdop24maart2023, vanhttps://dica.nl/nieuws/zorgvisie-november

DICA(2020). FederatieMedischSpecialistenenSamenwerkendeKwaliteitsregistraties slaanhandenineen. Geraadpleegdop24maart2023,van https://dica.nl/nieuws/httpsdicanlnieuwsfmsenskrslandenhandenineen

Dirkse,S.&Talen,A.(2020). Hetgrootwerkvormenboekvoordezorg.Boom.

DonachieK.,Michielsen,L.,&Peters,M.(2022). HoemaakikeenCAT?Handleidingvoor deverpleegkunde. BohnStafleuvanLoghum.

Douwes,M.etal.(2014). Arbobalans2014:Kwaliteitvandearbeid,effectenen maatregeleninNederland.Zaandam.

EersteKamerderStatenGeneraal(2022). Meermedezeggenschapverpleegkundigen enverzorgenden. Geraadpleegdop10maart,van https://www.eerstekamer.nl/nieuws/20221102/meer_zeggenschap_verpleegkundigen

Enurse(2023). Werkveldverpleegkundigen.Geraadpleegdop10januari2023,van https://www.enurse.nl/verpleegkunde/voorbeeld-pagina/

ErasmusMCRotterdam(z.d.), Patiëntalspartner.Geraadpleegdop1mei2023,van https://www.erasmusmc.nl/nl-nl/patientenzorg/ patient-als-partner#903e2a39-853f-4a5c-a1b7-70817436362f

FederatieMedischSpecialisten(z.d.). Kwaliteitsindicatoren. Geraadpleegdop24maart 2023,vanhttps://demedischspecialist.nl/themas/thema/kwaliteitsindicatoren

FederatieMedischSpecialisten(z.d.). Kwaliteitsvisitatie. Geraadpleegdop22maart 2023,vanhttps://demedischspecialist.nl/kennisinstituut/expertise/ kwaliteitsmeting-kwaliteitsvisitatie/kwaliteitsvisitatie

Feedbackgeven(2012). Feedbackgeven,watisdateigenlijk? Geraadpleegdop23 maart,van https://feedbackgeven.nl/feedback-geven-verschil-kritiek-advies-commentaar/

Feedbackgeven(2019). JohariWindow – leerjezelfkennenvia5feedbackwoorden. Geraadpleegdop24maart,vanhttps://feedbackgeven.nl/johari-window/

Fiom(z.d.). Deabortusbehandeling (z.a.).Geraadpleegdop25mei2023,van https://fiom.nl/ongewenst-zwanger/abortus/abortusbehandeling

FlorenceNightingaleInstituut(z.d.). Canonvandegezinszorg.Geraadpleegdop30 maart2023,vanhttps://fni.nl/canon-van-de-gezinszorg

FlorenceNightingaleInstituut(z.d.). Canonvandeverplegingenverzorging Geraadpleegdop10januari2023,vanhttps://www.fni.nl/canon

FlorenceNightingaleInstituut(z.d.). Canonvanverplegingenverzorging. Geraadpleegd op30maart2023,vanhttps://fni.nl/canon

FNV(2023). VVTCAO2022-2023.Geraadpleegdop6juni2023,van https://www.fnv.nl/getmedia/40b7bba6-4a46-420b-a828-e62666417d8f/ 1728-verpleeg-verzorgingshuizen-thuiszorg-en-jeugdgezondheidszorg-vvt -cao-2022-2023-v01-05-2023.pdf?ext=.pdf

FoendoeAubèl,G.,(2018). ZorgBasics:Kwaliteitszorg. Geraadpleegdop17maart2023, vanhttps://www.boomhogeronderwijs.nl/media/17/9789024421343__ zorgbasics_kwaliteitszorg_gwendell_foendoe_aub_l_3e_druk_inkijkexemplaar.pdf

GGZNoord-HollandNoord(z.d.). Strategischbeleidsplan2020-2022.Geraadpleegdop 30maart2023,van https://www.ggz-nhn.nl/Bestanden/Docs/Over%20GGZ%20NHN/ GGZNHN-strategisch_beleidsplan-2020-2025-200904-Digitaal.pdf

GGZStandaarden(z.d.). Kwaliteitsstandaardenvoordegeestelijkegezondheidszorg. Geraadpleegdop21april2023,vanhttps://www.ggzstandaarden.nl/

Giannos,P.e.a.(2023). ‘Shortersleepdurationisassociatedwithgreatervisceralfat massinUSadults:FindingsformNHANES,2011-2014’,Elsevier.Geraadpleegdop19 mei2023,van

https://reader.elsevier.com/reader/sd/pii/S1389945723000990? token=01683B78AEED503097A8C764DF6068D3B9EB6F619552452 BF090CEB3A485DA02F066B8AB43A1BC371DA94E3EFC55BA7D&origin Region=eu-west-1&originCreation=20230519081019

GroenLinks(2022).Verpleegkundigenenverzorgendenblijmetnieuwewetzeggenschap (CorinneEllemeet).Geraadpleegdop10maart2023,van https://www.groenlinks.nl/nieuws/verpleegkundigen-en-verzorgendenblij-met-nieuwe-wet-zeggenschap

Groeneveld,dr.prof.S.(2020). Werkenaansocialeveiligheid. Geraadpleegdop7 augustus2023,van https://www.venster.nl/wp-content/uploads/2022/11/groeneveld-en-tiggelaar.pdf

Grotendorst,A.(2012). Lerenontwikkelenvanmensenorganisatie.Onderwijsen Gezondheidszorg.Geraadpleegdop29juli2023,van https://www.kessels-smit.com/files/2012_Grotendorst_-_Interview_Manon_Ruijters.pdf

HamersveldM.,NoordamH.,ReijmerY.,&StolwijkN.(2021). Lerenenverbeterenin delangdurendeouderenzorg – Verdiepingkennisvragenuitdepraktijk. Vilans.

Hamersveld,M.,Noordam,H.,Reijmer,Y.,&Stolwijk,N.(2021). Lerenenverbeteren indelangdurendeouderenzorg–Verdiepingkennisvragenuitdepraktijk. Geraadpleegd op21mei2023,vanhttps://sociaalweb.nl/wp-content/uploads/po_assets/690738.pdf

HarmonisatieKwaliteitsbeoordelingindeZorgsector(z.d.). HKZ:Basisvoorbeter. Geraadpleegdop21maart2023,vanhttps://www.hkz.nl

Hersey,P.&Blanchard,K. Situationeelleidinggeven. Geraadpleegdop30juli2023, van https://cltr.nl/wp-content/uploads/2020/04/Paul-Hersey-Kenneth-BlanchardSituationeel-Leidinggeven-2.0.pdf

Hersey,P.,&Grasman,G.(2014). Situationeelleidinggeven.UitgeverijBusinessContact.

Heuvelman,A.,Gutteling,J.,&Drossaert,S.(2004). Psychologie.Boom.

Hingstman,G.(2022), Persoonlijkeenprofessioneleontwikkelingtotverpleegkundige. Boom.

Hulpbijonderzoek(z.d.). Evaluatieonderzoekkomtintweevormenvoor. Geraadpleegd op22maart2023,van https://hulpbijonderzoek.nl/online-woordenboek/begrippen/evaluatie-onderzoek/

Icare(z.d.). Missie,visieenkernwaarden,geraadpleegdop30maart2023,van https://www.icare.nl/over_icare/visie_van_icare.aspx

ID-direct(2021). Eenkortegeschiedenisvandeverpleging.Geraadpleegdop8januari 2023,van https://www.id-direct.com/blog/nl/een-korte-geschiedenis-van-de-verpleging/

IJssellandZiekenhuis(z.d.). Meedoenaanveiligezorg. Geraadpleegdop15februari 2023,van https://www.ysl.nl/patient-en-bezoeker/uw-ervaring-of-klacht/melden-onveilige-situaties/

Indicatoren,bijlage4 (z.d.).Geraadpleegdop24maart2023,van https://richtlijnendatabase.nl/gerelateerde_documenten/f/812/ Indicatoren%20Richtlijn%20Postoperatief%20Traject.pdf

InspectieGezondheidszorgenJeugd(2019). Onderzoeknaarrisicoselectiemetde basissetkwaliteitsindicatorenziekenhuizen: ‘Opwegnaarverantwoordekeuzes’ Geraadpleegdop24maart2023,van https://www.igj.nl/zorgsectoren/ziekenhuizen-en-klinieken/publicaties/rapporten/ 2019/01/30/onderzoek-naar-risicoselectie-met-de-basisset-kwaliteitsindicatorenziekenhuizen-op-weg-naar-verantwoorde-keuzes

InspectieGezondheidszorgenJeugd(2020). Hetresultaattelt:Overdeindicatoren. Geraadpleegdop24maart2023,van https://magazines.igj.nl/hetresultaattelt/2020/01/over-de-indicatoren

InspectieGezondheidszorgenJeugd(2021a). Klachtenfunctionarisinschakelen. Geraadpleegdop17maart2023,van https://www.igj.nl/onderwerpen/klacht-of-vraag-over-zorg-ofjeugdhulpverlening/ik-heb-een-klacht/klacht-zorgaanbieder/ rol-van-de-klachtenfunctionaris

InspectieGezondheidszorgenJeugd(2021b). Opsporenvanstrafbarefeiten. Geraadpleegdop20maart2023,van https://www.igj.nl/onderwerpen/maatregelen/strafrecht

InspectieGezondheidszorgenJeugd(2022). Basissetmedischspecialistischezorg2022 voorziekenhuizenenparticuliereklinieken.Geraadpleegdop9mei2023,van https://www.nvvc.nl/Kwaliteit/Indicatoren-normeringen/20210930_ IGJ-Basisset-MSZ-2022.pdf

InspectieGezondheidszorgenJeugd(2022). Inspecteuropbezoek. Geraadpleegdop 5juni2023,vanhttps://www.igj.nl/zorgsectoren/verpleeghuiszorg/inspecteur-bezoek

InspectieGezondheidszorgenJeugd(2022a). Bestuurlijkeboete. Geraadpleegdop20 maart2023,vanhttps://www.igj.nl/onderwerpen/maatregelen/bestuurlijke-boete

InspectieGezondheidszorgenJeugd(2022b). Interventies. Geraadpleegdop20maart 2023,vanhttps://www.igj.nl/onderwerpen/maatregelen

InspectieGezondheidszorgenJeugd(2022c). Lasttotonmiddellijkeonthoudingvan deberoepsactiviteiten(LOOB). Geraadpleegdop20maart2023,van https://www.igj.nl/onderwerpen/maatregelen/last-tot-onmiddellijkeonthouding-van-de-beroepsactiviteiten-loob

InspectieGezondheidszorgenJeugd(2023).Brochurevoorzorgaanbieders:Calamiteiten WkkgzmeldenaandeIGJ. Gedownloadop30maart2023,van https://www.igj.nl/onderwerpen/calamiteiten/documenten/ brochures/2020/01/07/brochure-calamiteiten-melden-aan-igj

InspectieGezondheidszorgenJeugd(2023a). Aanwijzing. Geraadpleegdop20maart 2023,vanhttps://www.igj.nl/onderwerpen/maatregelen/aanwijzing

InspectieGezondheidszorgenJeugd(2023a). BasissetMedischSpecialistischeZorg. Geraadpleegdop24maart2023,van https://www.igj.nl/zorgsectoren/ziekenhuizen-en-klinieken/ indicatoren-medisch-specialistische-zorg

InspectieGezondheidszorgenJeugd(2023b). Geschilleninstantie. Geraadpleegdop 18mei2023,van https://www.igj.nl/onderwerpen/klacht-of-vraag-over-zorg-of-jeugdhulpverlening/ ik-heb-een-klacht/klacht-zorgaanbieder/geschilleninstantie

InspectieGezondheidszorgenJeugd(2023b). Zozieteeninspectiebezoekeruit. Geraadpleegdop5juni2023,vanhttps://www.igj.nl/zorgsectoren/wijkverpleging/ zo-ziet-een-inspectiebezoek-er-uit

InspectieGezondheidszorgenJeugd(2023c). Hoewerktonstoezicht? Geraadpleegd op20maart2023,vanhttps://www.igj.nl/onderwerpen/hoe-werkt-ons-toezicht

InspectieGezondheidszorgenJeugd(2023d). HoezetIGJinterventiesin? Geraadpleegd op20maart2023,van https://www.igj.nl/onderwerpen/maatregelen/hoe-zet-igj-maatregelen-in

InspectieGezondheidszorgenJeugd(2023e). Toezichtopziekenhuizen. Geraadpleegd op20mei2023,van https://www.igj.nl/zorgsectoren/ziekenhuizen-en-klinieken/toezicht-op-ziekenhuizen

InspectieGezondheidszorgenJeugd(2023f). Verscherpttoezicht. Geraadpleegdop20 maart2023,vanhttps://www.igj.nl/onderwerpen/maatregelen/verscherpt-toezicht

InspectieGezondheidszorgenJeugd(z.d.). Inspectiebezoekverpleeghuiszorg. Geraadpleegdop5augustus2023,van https://www.igj.nl/zorgsectoren/verpleeghuiszorg/inspecteur-bezoek

InstituteforHealthcareImprovement(z.d.). DevelopaCultureofSafety. Geraadpleegd op6februari2023,van https://www.ihi.org/resources/Pages/Changes/DevelopaCultureofSafety.aspx

InstituteforPositiveHealth(z.d.). Positievegezondheid. Geraadpleegdop30maart 2023,vanhttps://www.iph.nl/

InstituteofMedicine(2000). ToErrisHuman:BuildingaSaferHealthSystem. Geraadpleegdop13februari2023,van https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK225182/

IntegraalKankercentrumNederland(z.d.). Kwaliteitvanzorg. Geraadpleegdop17 maart2023,vanhttps://iknl.nl/onderzoek/onderzoeksdomeinen/kwaliteit-van-zorg

Intermediair(2022). Persoonlijkontwikkelingsplan(POP):uitlegenvoorbeeld (z.a.). Geraadpleegdop21juli2023,van https://www.kvk.nl/personeel/persoonlijk-ontwikkelingsplan-uitgelegd/

JohnsHopkinsMedicine(2022). Evidence-BasedPractice.Geraadpleegdop27april 2023,vanhttps://www.hopkinsmedicine.org/nursing/center-nursing-inquiry/ nursing-inquiry/evidence-based-practice.html

KennispleinGehandicaptencector(z.d.). Watisethiekindezorg? (z.a.)Geraadpleegd op23mei2023,van https://www.kennispleingehandicaptensector.nl/thema-s/eigen-regie/ ethiek-in-de-zorg/wat-is-ethiek-in-de-zorg

Kerpel,A.(2014). Hetdidactischewerkvormenboek.Geraadpleegdop20maart2023, vanhttps://wij-leren.nl/didactische-werkvormen-boek.php

Kiers,B.(2022). Ziekenhuizenhaddenmogelijkduizenddodenkunnenvoorkomen. Geraadpleegdop16februari2023,van https://www.skipr.nl/nieuws/nivel-daling-potentieel-vermijdbare-sterfte-stagneert/

Klinischredeneren(z.d.).Aandachtsgebied:moreelgedragenethiek(z.a.).Geraadpleegd op25mei2023,van https://www.klinischredeneren.nl/cpt_news/estrogens-may-weakenflu-virus-in-women/

KNMG(z.d.). Hoepakjeeenmoreeldilemmaaan? (z.a.).Geraadpleegdop27mei2023 vanhttps://www.knmg.nl/advies-richtlijnen/ethische-toolkit/zelf-aan-de-slag.htm

Kuipers,A.(2021). Persoonlijkontwikkelingsplanuitgelegd.Geraadpleegdop21juli 2023,vanhttps://www.kvk.nl/personeel/persoonlijk-ontwikkelingsplan-uitgelegd/

Kuiper,C.e.a.(2020). Evidence-BasedPracticevoorParamedici.Boom.

Lambregts,J.,Grotendorst,A.,&VanMerwijk,C.(red.)(2016). BachelorofNursing 2020,eentoekomstbestendigopleidingsprofiel4.0.BohnStafleuVanLoghum.

LandelijkSteunpunt(Mede)Zeggenschap(LSR)(2020). Wetopdegeneeskundige behandelingsovereenkomst(WGBO) (z.a.).Geraadpleegdop25mei2023,van https://kennisbank.hetlsr.nl/wet-en-regelgeving/wet-op-de-geneeskundigebehandelingsovereenkomst-wgbo/?psafe_param=1&gclid=Cj0KCQjwjryj BhD0ARIsAMLvnF-JmWG7eXJjOA4u8BYZfITnREDFTjjbfFRV aentizDYB7B7bhj_toUaAmM3EALw_wcB

LandelijkSteunpunt(Mede)Zeggenschap(LSR)(z.d.). Overmedezeggenschap. Geraadpleegdop27februari2023,van https://hetlsr.nl/medezeggenschap/algemene-informatie/over-medezeggenschap/ LandelijkeRegistratieOrthopedischeInterventies(z.d.). WatisdeLROI? Geraadpleegd op24maart2023,vanhttps://www.lroi.nl/over-de-lroi/wat-is-de-lroi

Lange,J.F.etal.(2011). ‘Veiligheidscultuurinhetziekenhuis’. NederlandsTijdschrift voorGeneeskunde,2011;155:A2253.

Langelaan,M.,Baines,R.,Broekens,M.,Siemerink,K.,VandeSteeg,L.,Asscheman, H.,DeBruijne,M.,&Wagner,C.(2010). Monitorzorggerelateerdeschade2008: DossieronderzoekinNederlandseziekenhuizen.Geraadpleegdop17februari2023,van https://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/Rapport-zorggerelateerdeschade.pdf

Lean6Sigma(2020). RootCauseAnalyses. Geraadpleegdop23maart2023,van https://www.lean-6-sigma.nl/root-cause-analyses/

Lean6Sigma(2022). ParetoAnalyse. Geraadpleegdop23maart2023,van https://www.lean-6-sigma.nl/pareto-analyse/ LeanSixSigmaGroep(z.d.). IshikawaDiagram. Geraadpleegdop23maart2023,van https://leansixsigmagroep.nl/lean-agile-en-six-sigma/ishikawa-diagram/

LeanSixSigmaGroep(z.d.).WatisDesignThinking?Thinkoutsidethebox.Geraadpleegd op23maart2023,van https://leansixsigmagroep.nl/lean-agile-en-six-sigma/design-thinking

Lean.nl(2023). WatKanJeMetEenParetoAnalyse? Geraadpleegdop23maart2023, vanhttps://www.lean.nl/wat-kan-je-met-een-pareto-analyse-lean-green-belt/

Leijenhorst,B.(2019). Metpassienaarprofessionaliteit.Boom.

Leistikow,I.,&Blijham,G.(2004). Nieuwlichtopincidenten. Geraadpleegdop23maart 2023,vanhttps://www.medischcontact.nl/nieuws/laatste-nieuws/artikel/nieuw-lichtop-incidenten

Liang,A.e.a.(2017). APilotRandomizedTrialofaCompanionRobotforPeopleWith DementiaLivingintheCommunity. Geraadpleegdop12mei2023,van https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28668664/

Loketgezondleven(z.d.). PreventieindeJeugdwet.Geraadpleegdop11maart2023, vanhttps://www.loketgezondleven.nl/zorgstelsel/preventie-vijf-stelsel-wetten/ preventie-de-jeugdwet

Loketgezondleven.nl(z.d.). AanpakGezondeGemeente:Evalueren. Geraadpleegdop 23maart2023,van https://www.loketgezondleven.nl/integraal-werken/aan-slag-integraal -werken/evalueren

MaastadZiekenhuisRotterdam(z.d). Missie,visieenkernwaarden. Geraadpleegdop 30maart2023,van https://www.maasstadziekenhuis.nl/over-maasstad/de-organisatie/waar-staanwe-voor/

MaastrichtUMC+(z.d.). Kwaliteit&VeiligheidMaastrichtUMC+:Interneauditsenthema audits. Geraadpleegdop22maart2023,van https://kwaliteitenveiligheid.mumc.nl/interne-audits-en-thema-audits

MasterClass(2021). HowtoPerformaRootCauseAnalysis. Geraadpleegdop23maart 2023,vanhttps://www.masterclass.com/articles/how-to-perform-a-root-cause-analysis

MentaalVitaal(z.d.). Werkdruk (z.a.).Geraadpleegdop21april2023,van https://www.mentaalvitaal.nl/problemen-oplossen/werkdruk?gclid= CjwKCAjw6IiiBhAOEiwALNqncQfKjuBbTXSSGFl3JDEiV422vdg8WRN0 JXTElENbJj7PO_P8iJ571hoCb4UQAvD_BwE

MIND(z.d.a.). 5tipsvoormeerzelfvertrouwen (z.a.).Geraadpleegdop10april2023, vanhttps://wijzijnmind.nl/psychische-klachten/psychipedia/zelfvertrouwen/ 5-tips-voor-meer-zelfvertrouwen

MIND(z.d.b.). Gebrekaanzelfvertrouwen (z.a.).Geraadpleegdop10april2023,van https://wijzijnmind.nl/psychische-klachten/psychipedia/zelfvertrouwen

MIND(z.d.c.). Werkstress (z.a.).Geraadpleegdop23april,van https://wijzijnmind.nl/psychische-klachten/psychipedia/werkstress? gclid=CjwKCAjw6IiiBhAOEiwALNqncVDXkqdi-gemNnqanQEzEFlZGN 6t4X9PAL5QTC4ZoQS2TyysaBaHahoCA2gQAvD_BwE

MinisterievanBinnenlandseZakenenKoninkrijksrelaties(2012). Bouwbesluitonline: Brandveiligheid. Geraadpleegdop7februari2023,van https://rijksoverheid.bouwbesluit.com/inhoud/docs/wet/bb2012_nvt/6/6.5

MinisterievanSocialeZakenenWerkgelegenheid(2020). Bedrijfshulpverlening(BHV). Geraadpleegdop15februari2023,van https://www.arboportaal.nl/onderwerpen/bedrijfshulpverlening

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport(2016). WetKwaliteit,klachtenen geschillenzorg:Meestgesteldevragendoorzorgprofessionals. Geraadpleegdop8 februari2023,van https://open.overheid.nl/documenten/ronl-archief-be7c56ff-d541-4834894c-e2ee9d404e69/pdf

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport(2016). Wetkwaliteit,klachtenen geschillenzorg:Meestgesteldevragendoorzorgprofessionals. Geraadpleegdop17 maart2023,van https://open.overheid.nl/documenten/ronl-archief-be7c56ff-d541-4834894c-e2ee9d404e69/pdf

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport(2021). Personenalarmeringthuis. Geraadpleegdop13februari2023,van https://www.regelhulp.nl/onderwerpen/hulpmiddelen/personenalarmering

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport(2022). OverhetBIG-register. Geraadpleegdop15januari2023,vanhttps://www.bigregister.nl/over-het-big-register

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport(2022a). Veiligheidindezorg. Geraadpleegdop1februari2023,van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/kwaliteit-van-de-zorg/veiligheid-in-de-zorg

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport(2022b). Wetkwaliteit,klachtenen geschillenzorg(Wkkgz). Geraadpleegdop8februari2023,van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/kwaliteit-van-de-zorg/ wet-kwaliteit-klachten-en-geschillen-zorg

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport(2023). Cijfers.Geraadpleegdop14 april2023,vanhttps://www.bigregister.nl/over-het-big-register/cijfers

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport(2023). Herregistrerenals verpleegkundige (z.a.).Geraadpleegdop22juli,van https://www.bigregister.nl/herregistratie/criteria-per-beroep/verpleegkundige

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport(2023). Watisgoedezorg? Geraadpleegdop17maart2023,van https://www.regelhulp.nl/onderwerpen/kwaliteit/goede-zorg

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport(z.d.). Informatielangdurigezorgen ondersteuning(z.d.).Geraadpleegdop8april2023,van https://www.informatielangdurigezorg.nl/onderwerpen/mijn-situatie

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport(z.d.). Watisgoedezorg? Geraadpleegdop17mei2023,van https://www.regelhulp.nl/onderwerpen/kwaliteit/goede-zorg#:~: text=De%20zorg%20is%20veilig,doelmatig%20(is%20niet%20te%20duur)

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport(z.d.a.). Dezeszorgvuldigheidseisen vandeeuthanasiewet (z.a.).Geraadpleegdop25mei2023,van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/levenseinde-en-euthanasie/ zorgvuldigheidseisen

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport(z.d.b.). Tothoeveelwekenkanik eenabortuslatenuitvoeren? (z.a.).Geraadpleegdop25mei2023,van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/abortus/vraag-en-antwoord/ abortus-hoeveel-weken

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport(z.d.c.). Wiebeslistovermijnmedische behandelingalsikdatzelfniet(meer)kan? (z.a.).Geraadpleegdop24mei2023,van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/levenseinde-en-euthanasie/ vraag-en-antwoord/wilsonbekwaamheid

Mulder,P.(2012). SituationeelLeiderschapModel.Geraadpleegdop17juli2023,van https://www.toolshero.nl/leiderschap/situationeel-leiderschap/

NederlandsHuisartsenGenootschap(2020). Algemeenvoorbeeldprotocolvooreen huisartsenvoorziening.Geraadpleegdop20april2023,van https://www.nhg.org/wp-content/uploads/2022/11/algemeen_ voorbeeldprotocol_voor_een_huisartsenvoorziening_2020.pdf

NederlandsTijdschriftvoorGeneeskunde(2012). Prestatie-indicatorenvoor ziekenhuizen. Geraadpleegdop24maart2023,van https://www.ntvg.nl/artikelen/prestatie-indicatoren-voor-ziekenhuizen-0

NederlandseArbeidsinspectie(z.d.). Werkdruk. Geraadpleegdop13augustus2023, vanhttps://www.nlarbeidsinspectie.nl/onderwerpen/werkdruk#:~:text= Te%20hoge%20werkdruk%20maakt%20medewerkers,werkgevers %20dus%20veel%20geld%20kosten.

NederlandseReanimatieRaad(2021). RichtlijnenReanimatieinNederland2021. Geraadpleegdop21april2023,van https://www.reanimatieraad.nl/richtlijnen-reanimatie-2021/

NederlandseVerenigingvanZiekenhuizen,OrdevanMedischSpecialisten,Nederlandse FederatievanUniversitairMedischeCentra,Verpleegkundigen&Verzorgenden Nederland(2012). Mijnpatiëntengids. Geraadpleegdop7februari2023,van https://www.vmszorg.nl/wp-content/uploads/2017/03/Mijn-Patientengids.pdf

NederlandseZorgautoriteit(2023). OverdeNZa. Geraadpleegdop17maart2023,van https://www.nza.nl/over-de-nza

NEN(z.d.a.). HKZ-keurmerk. Geraadpleegdop21maart2023,van https://www.nen.nl/certificatie-en-keurmerken-hkz-keurmerk

NEN(z.d.b.). Informatiebeveiligingindezorg-registerNEN7510. Geraadpleegdop21 maart2023,vanhttps://www.nen.nl/certificatie-en-keurmerken-nen-7510

NEN(z.d.c.). NENenISO9001:2015. Geraadpleegdop21maart2023,van https://www.nen.nl/nen-en-iso-9001-2015-nl-211750

NEN(z.d.d.). Overcertificatie&keurmerken.Geraadpleegdop21maart2023,van https://www.nen.nl/over-certificatie-en-keurmerken

NEN(z.d.e.). Vragenovercertificatie&keurmerkenopeenrij. Geraadpleegdop21maart 2023,vanhttps://www.nen.nl/veelgestelde-vragen-certificatie-en-keurmerken

NIBHV(2010). Tipsvoorhetontruimenindezorg. Geraadpleegdop7februari2023, vanhttp://112bhv.nl/content/uploads/tips-voor-het-onruimen-in-de-zorg.pdf

Nictiz(z.d.). OverzichtZorgdomeinen.Geraadpleegdop5april2023,van https://www.nictiz.nl/overzicht-standaarden/zorgdomeinen/

Nijgh,L.,&VanTol,N.(2021). Lerenreflecteren.Boom.

Nivel(z.d.a.). ArchiefMonitorZorggerelateerdeschadeinNederlandseziekenhuizen (vanaf2004). Geraadpleegdop16februari2023,van https://www.nivel.nl/nl/dossiers/dossier-patientveiligheid/ meten-van-patientveiligheid

Nivel(z.d.b.). DossierPatiëntveiligheid. Geraadpleegdop16februari2023,van https://www.nivel.nl/nl/dossiers/dossier-patientveiligheid

Nivel(z.d.c.).ToolCOMPaZ-metenpatiëntveiligheidscultuurinziekenhuis.Geraadpleegd op16februari2023,vanhttps://www.nivel.nl/nl/tools-de-zorg/tool-compaz-metenpatientveiligheidscultuur-ziekenhuis

NOBCO(2023). DefinitievancoachingvolgensNOBCO. Geraadpleegdop17juli2023, vanhttps://www.nobco.nl/ik-zoek-een-coach/wat-is-coaching

Noorderbreedte(z.d.). Reanimatiebeleid. Geraadpleegdop30maart2023,van https://www.noorderbreedteinfo.nl/de-stilen/groepswonen/de-stilen/reanimatiebeleid

Nursing(2012). Vijfinspirerendezorginitiatieven.Geraadpleegdop22maart2023,van https://www.nursing.nl/overig/vijf-inspirerende-zorginitiatieven-tvvart100452w/

Nursing(2015). EBP:Hoedoejedat? Geraadpleegdop28april2023,van https://www.nursing.nl/overig/ebp-hoe-doe-je-dat-1773413w/

Onrust,I.&VanHogen,R.(2013). Communicatiecompleet. NoordhoffUitgevers.

OrganisationforEconomicCo-operationandDevelopment(2018). MeasuringPatient Safety:OpeningtheBlackBox. Geraadpleegdop15maart2023,van https://www.oecd.org/health/health-systems/Measuring-Patient-Safety-April-2018.pdf

Overheid.nl(2022). Wetkwaliteit,klachtenengeschillenzorg. Geraadpleegdop17 maart2023,vanhttps://wetten.overheid.nl/BWBR0037173/2022-01-01

Overheid.nl(z.d.). Wettenbank:Regelinglangdurigezorg.Geraadpleegdop15april 2023,vanhttps://wetten.overheid.nl/BWBR0036014/2020-09-03#BijlageA

Palliaweb(2023). KwaliteitskaderpalliatievezorgNederland. Geraadpleegdop20 maart2023,van https://palliaweb.nl/zorgpraktijk/kwaliteitskader-palliatieve-zorg-nederland

Palliaweb(z.d.).1 Watiseenzorgpad? Geraadpleegdop3februari2023,van https://palliaweb.nl/basismodule-en-stappenplan-zorgpadstervensfase /basismodule/1-wat-is-een-zorgpad

Palliaweb(z.d.). Richtlijnen. Geraadpleegdop21april2023,van https://palliaweb.nl/zorgpraktijk/richtlijnen

Parlement.com(z.d.). Dewegvaneenwetsvoorstel. Geraadpleegdop4maart2023, vanhttps://www.parlement.com/id/vh8lnhrogvuy/de_weg_van_een_wetsvoorstel

Participatiekompas(z.d.). Methode:DesignThinking. Geraadpleegdop23maart2023, vanhttps://participatiekompas.nl/design-thinking

PatiëntenfederatieNederland(2020). Denkmee,praatmeeendoemeevoorveilige zorg. Geraadpleegdop14februari2023,van https://www.patientenfederatie.nl/informatiekaarten/denk-praat-en-doe-meevoor-veilige-zorg

PatiëntenfederatieNederland(2021).Watwiljebereikenmetjouwklacht?Geraadpleegd op17maart2023,van https://www.patientenfederatie.nl/extra/je-hebt-een-klacht-over-de-zorg-wat-nu/ wat-wil-je-bereiken-met-jouw-klacht

PatiëntenfederatieNederland(2022a). Detoegevoegdewaardevan burger-/patiëntparticipatie. Geraadpleegdop14februari2023,van https://www.patientenfederatie.nl/de-toegevoegde-waardevan-burger-patientparticipatie

PatiëntenfederatieNederland(2022b). Patiëntenparticipatie. Geraadpleegdop14 februari2023,van https://www.patientenfederatie.nl/dit-doen-wij/patientenparticipatie

PatiëntenfederatieNederland(z.d.). Informatiekaarten. Geraadpleegdop14februari 2023,vanhttps://www.patientenfederatie.nl/informatiekaarten?

RaadvoordeVolksgezondheidenZorg(2011). Sturenopgezondheidsdoelen. Geraadpleegdop17maart2023,van https://www.gezondezorg.org/files/Sturen_op_gezondheidsdoelen.pdf

Raats,I.,&Versluijs,M.(2019). Richtlijnontwikkeling.Eenpraktischehandleidingvoor patiëntenvertegenwoordigers.Geraadpleegdop20april2023,van https://participatiekompas.nl/media/pdf/handleiding-richtlijnontwikkeling-2020.pdf

Ranty,V.,VanGurp,S.,&Priem,J.(2020). Delerendeprofessional. Boom.

Reflectiesite(z.d.a.). ABCD-reflectiemodel (G.J.Schop).Geraadpleegdop20juli2023, vanhttps://reflectiesite.nl/abcd-reflectiemodel/

Reflectiesite(z.d.b.). ModelKorthagen.Geraadpleegdop20juli2023,van https://reflectiesite.nl/model-korthagen/

RegieraadKwaliteitvanZorg(2012). RichtlijnvoorRichtlijnen.20criteriavoorhet ontwikkelenenimplementerenvaneenklinischerichtlijn .Geraadpleegdop20april 2023,vanhttps://www.nvog.nl/wp-content/uploads/2018/02/Richtlijn_voor_ Richtlijnen_derde_herziene_versie.pdf

Rijksoverheid(2020). Troonrede2020.Geraadpleegdop21april2023,van https://www.rijksoverheid.nl/documenten/toespraken/2020/09/15/troonrede-2020

Rijksoverheid(2023). Herregistrerenalsverpleegkundige.Geraadpleegdop16januari 2023,van https://www.bigregister.nl/herregistratie/criteria-per-beroep/verpleegkundige

Rijksoverheid(z.d). Kwaliteitvandezorg.Geraadpleegdop11maart2023,van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/kwaliteit-van-de-zorg/ vraag-en-antwoord/voorschriften-zorgaanbieders-wetkwaliteit-klachten-en-geschillen-zorg

Rijksoverheid(z.d.). Voorbehoudenhandelingendoorzorgpersoneel.Geraadpleegdop 15januari2023,van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/voorbehouden-handelingen/ regels-rondom-voorbehouden-handelingen

Rijksoverheid(z.d.). Watzijnarbeidsvoorwaarden? Geraadpleegdop6augustus2023, vanhttps://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/arbeidsovereenkomst-en-cao/ vraag-en-antwoord/wat-zijn-arbeidsvoorwaarden#:~:text= Arbeidsvoorwaarden%20zijn%20de%20voorwaarden%20 waarop,deze%20vastleggen%20in%20een%20arbeidsovereenkomst.

Rijksoverheid(z.d.a.). Medezeggenschapcliëntenindezorg. Geraadpleegdop1maart 2023,vanhttps://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/rechten-van-patient-en-privacy/ medezeggenschap-clienten-in-de-zorg

Rijksoverheid(z.d.b.). Ondernemingsraad. Geraadpleegdop8maart2023,van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ondernemingsraad

Rijksoverheid.nl(2021). Certificaat,keurmerkenaccreditatie. Geraadpleegdop21 maart2023,vanhttps://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/certificaten-keurmerkenen-meetinstrumenten/kwaliteitseisen-producten-en-diensten

Rijksoverheid.nl(2022). Toezichtopdekwaliteitvanzorg. Geraadpleegdop22maart 2023,van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/kwaliteit-van-de-zorg/toezicht-in-de-zorg

Rijksoverheid.nl(2022a). Kwaliteitseisenzorginstellingen. Geraadpleegdop17maart 2023,vanhttps://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/kwaliteit-van-de-zorg/ kwaliteitseisen-zorginstellingen

Rijksoverheid.nl(2022b). Toezichtopkwaliteitvandezorg.Geraadpleegdop17maart 2023,van

https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/kwaliteit-van-de-zorg/toezicht-in-de-zorg

Rijksoverheid.nl(2022c). Wetkwaliteit,klachtenengeschillenzorg(Wkkgz). Geraadpleegdop17maart2024,van

https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/kwaliteit-van-de-zorg/wet-kwaliteitklachten-en-geschillen-zorg

Rijksoverheid.nl(2022d). Waarkanikterechtmeteenklachtovereenartsof zorginstelling? Geraadpleegdop17maart2023,van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/kwaliteit-van-de-zorg/vraag-en-antwoord/ waar-kan-ik-terecht-met-een-klacht-over-een-arts-of-zorginstelling

Rijnstate(z.d.a.). Interneaudits. Geraadpleegdop22maart2023,van https://www.rijnstate.nl/over-rijnstate/kwaliteit-van-zorg/verbeteren-en-toetsen/ interne-audits/

Rijnstate(z.d.b.). Prestatie-indicatoren. Geraadpleegdop24maart2023,van https://www.rijnstate.nl/over-rijnstate/kwaliteit-van-zorg/kwaliteit-in-cijfers/ prestatie-indicatoren/

Rodríguez,R.L.(2022). Hebjijeengezondzelfvertrouwen? Geraadpleegdop10april 2023,vanhttps://verkenjegeest.com/heb-jij-een-gezond-zelfvertrouwen/

Ruijters,C.P.(red.)etal.(2021), JeBinnensteBuiten.Boom.

Rutgers(z.d.). Eengezamenlijkevisieontwikkelen.Geraadpleegdop30maart2023, vanhttps://www.seksindepraktijk.nl/beleid-maken/seksualiteitsbeleid-maken/ een-gezamenlijke-visie-ontwikkelen

Schlinkert,C.,Jelsma,J.,&Wagner,C.(2021). PatientveiligheidscultuurinNederlandse Ziekenhuizen:Vanopenheidnaarreflectieenveerkracht. Gedownloadop6februari 2023,vanhttps://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/1004047.pdf

Scriptium(2022). DeABCD-reflectiemethode (z.a.).Geraadpleegdop20juli2023,van https://www.scriptium.nl/abcd-reflectiemethode/

Sectorkamerzorg,welzijnensport(2020). Kwalificatiedossiermbo, Mbo-verpleegkundige.Zoetermeer:Beroepsonderwijsbedrijfsleven.Geraadpleegd op28december2022,van https://kwalificaties.s-bb.nl/Details/Index/5113?type=Dossier.

Sluijs,E.,&Wagner,C.(2000). Kwaliteitssystemeninzorginstellingen:Destandvan zakenin2000. Geraadpleegdop17maart2023,van https://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/1000815.pdf

Smid,N.(2011), Coachenopgedragenresultaat.GITP/PiCompany.

Smith,Saskia(2022). ‘Wemoetennaareendementievriendelijkemaatschappij’.V&VN Magazine,22(4),9-11.

Spruijtenburg,P.(2019), Feedbackversuskritiek.Geraadpleegdop22maart2023,van https://www.promissie.nl/kennisartikelen/item/feedback-versus-kritiek

Stevens,J.(z.d.), Johariraam.Geraadpleegdop23maart,van https://www.desteven.nl/persoonlijke-ontwikkeling/ persoonlijke-effectiviteit/bewustwording/johari-raam

Stevens,J.(z.d.). Zelfkennisenzelfinzicht.Geraadpleegdop21juli2023,van https://www.desteven.nl/persoonlijke-ontwikkeling/ persoonlijk-ontwikkeltraject/zelfkennis-zelfinzicht

StichtingPerspekt(z.d.). WatisPREZO? Geraadpleegdop21maart2023,van https://perspekt.nu/prezo

Stil,Y.(2021), Verpleegkundigleiderschap.Geraadpleegdop24april2023,van https://www.tvznext.nl/verpleegkundig-leiderschap/.

Streumer,R.(2023), Kritiekenfeedback;waaromhetonszoraakt.Geraadpleegdop 24maart2023,van https://mentaalonderhoud.nl/kritiek-en-feedback-waarom-het-ons-zo-raakt/

Swanson,J.A.,Schmitz,D.,&Chung,K.C.(2010). HowtoPracticeEvidence-Based Medicine.Geraadpleegdop12mei2023,van https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4389891/

TaalwinkelUniversiteitvanAmsterdam(2022). DeSTARRT-methodegebruiken (z.a.). Geraadpleegdop20juli2023,van https://www.taalwinkel.nl/studievaardigheden/assessment-doen/ de-starrt-methode-gebruiken/de-starrt-methode-gebruiken.html

Telegraaf(2023), Bierbuikvoorkomen?Zoveelslaaphebjevolgensonderzoeknodig. Geraadpleegdop19mei2023,van https://www.telegraaf.nl/lifestyle/18595346/bierbuik-voorkomenzoveel-slaap-heb-je-volgens-onderzoek-nodig

Terpstra,D.e.a.(2015). Toekomstbestendigeberoepenindeverplegingenverzorging. Geraadpleegdop20maart2023,van https://www.venvn.nl/media/ctrip3kt/20160113-rapport-toekomstbestendige -beroepen.pdf

Thepatientsafetycompany(2020). Derolvankwaliteitsmanagerbijverbeteringenin dezorg. Geraadpleegdop22maart2023,van https://www.patientsafety.com/nl/blog/de-rol-van-kwaliteitsmanager

Thepatientsafetycompany(2020). Devoordelenvaneen medewerkerstevredenheidsonderzoek(MTO). Geraadpleegdop22maart2023,van https://www.patientsafety.com/nl/blog/voordelenmedewerkerstevredenheidsonderzoek-mto

TNO(2021), FactsheetWeekvandeWerkstress (z.a.).Geraadpleegdop21april2023, vanhttps://www.monitorarbeid.tno.nl/nl-nl/publicaties/ factsheet-week-van-de-werkstress-2021/

Toponderzoek(2018). Beleidscyclus:VanAgendavormingtotBeleidsevaluatie. Geraadpleegdop20januari2021,van https://toponderzoek.nl/2018/12/24/beleidscyclus-van-agendavormingtot-beleidsevaluatie/

TuchtcollegevoordeGezondheidszorg(2022). Ikhebeenklacht. Geraadpleegdop17 maart2023,vanhttps://www.tuchtcollege-gezondheidszorg.nl/ik-heb-een-klacht

TVVvoorVerzorgenden(2021). VVAR:zopraatjealsverzorgendemeeoverhetbeleid injezorgorganisatie (RhijjaJansen).Geraadpleegdop9maart2023,van https://www.tvvtotaal.nl/vvar-zo-praat-je-als-verzorgende-mee-over-hetbeleid-in-je-zorgorganisatie/

UMCUtrecht(z.d.). Kwaliteitsindicatoren. Geraadpleegdop24maart2023,van https://www.umcutrecht.nl/nl/kwaliteitsindicatoren

V&VN(2009). Richtijn2Postoperatievezorgvoordeinwendigevattoegangvan hemodialysepatiënten. Geraadpleegdop20mei2023,van https://www.venvn.nl/media/puopwrjd/ rl-post-versie-definitief-2-1.pdf

V&VN(2015). BeroepscodevanVerpleegkundigenenVerzorgenden.Geraadpleegdop 26mei2023,vanhttps://www.venvn.nl/media/042ooa1u/de-nationale-beroepscodevoor-verpleegkundigen-en-verzorgenden.pdf

V&VN(2015). Deprofessionelestandaard,eenuitwerking.Visievanberoepsvereniging Verpleegkundigen&VerzorgendenNederland. Geraadpleegdop21mei2023,van https://www.venvn.nl/media/gzxpefjv/professionele-standaard-een-uitwerking.pdf

V&VN(2015). Toekomstbestendigeberoepenindeverplegingenverzorging. Geraadpleegdop17juli2023,van https://www.venvn.nl/media/eouf2sqx/01122016_beroepsprofiel_mboopgeleideverpleegkundige.pdf

V&VN(2016a). Beroepsprofielmbo-opgeleideverpleegkundige.Geraadpleegdop11 januari2023,van01122016_beroepsprofiel_mbo-opgeleideverpleegkundige.pdf (venvn.nl)

V&VN(2016b). LandelijkeBeroepsnormDeskundigheidsbevordering.Geraadpleegdop 16januari2023,vanhttps://www.venvn.nl/media/2aulzy0v/landelijke-beroepsnormdeskundigheidsbevordering.pdf

V&VN(2018), 100.000verpleegkundigenenverzorgendenmakenhetverschil (z.a.). Geraadpleegdop14april2023,van https://www.venvn.nl/nieuws/100-000-verpleegkundigen -en-verzorgenden-maken-het-verschil/

V&VN(2020a), Minderpapierwerk,maartochmeerwerkdruk (z.a.).Geraadpleegdop 21april2023,van https://www.venvn.nl/nieuws/minder-papierwerk-maar-toch-meer-werkdruk/

V&VN(2020b), Koningdanktzorgprofessinals,20miljoenvoorlagerewerkdrukin2021 (z.a.).Geraadpleegdop21april2023,vanhttps://www.venvn.nl/nieuws/koning-danktzorgprofessionals-20-miljoen-voor-lagere-werkdruk-in-2021/

V&VN(2021), RowanMarijnissen:ikzieteveelcollega’svertrekken (z.a.).Geraadpleegd op21april2023,van https://www.venvn.nl/nieuws/rowan-marijnissen-ik-zie-te-veel-collega-s-vertrekken/

V&VN(2021). ‘Zeggenschap:durven,doenenvolhouden’ (z.a.). V&VNMagazine,21(2), 20-22.

V&VN(2022).Overspannenrakenwasechteenwaarschuwing(A.vanDijk).Geraadpleegd op21april2023,vanhttps://www.venvn.nl/nieuws/v-vn-magazine-grenzen-stellen-2/

V&VN(2023). Accreditatie,klinischelessen(pdf).Geraadpleegdop20maart2023,van https://www.venvn.nl/registers/kwaliteitsregister/scholing-accrediteren/ V&VN(2023). CanMEDS. Geraadpleegdop5augustus2023,van https://www.venvn.nl/registers/kwaliteitsregister/leren/canmeds/

V&VN(2023). CanMEDS.Kwaliteitsregisterverpleegkundigenenverzorgenden. Geraadpleegdop26juli2023,van https://www.venvn.nl/registers/kwaliteitsregister/leren/canmeds/

V&VN(2023). Verpleegkundigenkrijgenmeerinspraak. Geraadpleegdop9augustus 2023,vanhttps://www.venvn.nl/afdelingen/maatschappij-en-gezondheid/ nieuws/verpleegkundigen-krijgen-meer-inspraak/

V&VN(z.d.), Verpleegkundigleiderschap (z.a.).Geraadpleegdop24april2023,van https://www.venvn.nl/excellente-zorg/thema-s/leiderschap/

V&VN(z.d.). CanMEDS.Geraadpleegdop14januari2023,van https://www.venvn.nl/registers/kwaliteitsregister/leren/canmeds/

V&VN(z.d.). Herregistratie.Geraadpleegdop15januari2023,van https://www.venvn.nl/thema-s/wet-en-regelgeving/herregistratie/

V&VN(z.d.). Historie.Geraadpleegdop8januari2023,van https://www.venvn.nl/over-v-vn/historie/

V&VN(z.d.). Meerinformatieoverrichtlijnenenimplementatie. Geraadpleegdop3 februari2023,vanhttps://www.venvn.nl/richtlijnen/meer-informatie-over-richtlijnen/

V&VN(z.d.). OverKwaliteitsregisterV&V.Geraadpleegdop22juli2023,van https://www.venvn.nl/registers/kwaliteitsregister/over/over-kwaliteitsregister/

V&VN(z.d.). Richtlijnen:waaromzijnzehandigenwatdoetV&VN? Geraadpleegdop21 april2023,vanhttps://www.venvn.nl/richtlijnen/

V&VN(z.d.). WatdoeteenVARprecies? Geraadpleegdop8maart2023,van https://www.venvn.nl/afdelingen/var/over-var/

VanDale(2022), GrootWoordenboekderNederlandseTaal.VanDaleLexicografie.

VanDale(z.d.). Betekenis ‘kwaliteit’. Geraadpleegdop17maart2023,van https://www.vandale.nl/gratis-woordenboek/nederlands/betekenis/ kwaliteit#.ZBfTUC8Rr7k

VanderLoo,H.&Geelhoed,J.(2015). Kusdevisiewakker. AcademicService.

VanHalem,N.(2023). Reflectieenintervisiedoorverpleegkundigen. BohnStafleuvan Loghum.

VanPinxteren,V.(2020). Oppeppersenontspanners#1:vierwerkvormenindelesvoor eenpakkendestart.Geraadpleegdop3april2023,van https://www.tumult.nl/oppeppers-en-ontspanners-1-4-werkvormenvoor-een-pakkende-start-van-je-les/

VanSchoten,S.,VanEikenhorst,L.,Schouten,B.,Baartmans,M.,DeBruijne,M.,De Jong,L.,Waals,M.,Asscheman,H.,&Wagner,C.(2022). MonitorZorggerelateerde schade2019:DossieronderzoekbijoverledenpatiënteninNederlandseziekenhuizen. Gedownloadop15februari2023,vanhttps://open.overheid.nl/documenten/ronl-a5d67 f02d732333202356114aad8147f6e47c011/pdf

Verenso(2013). MultidisciplinaireRichtlijnBesluitvormingoverreanimatie;Anticiperende besluitvormingoverreanimatiebijkwetsbareouderen.Geraadpleegdop30maart 2023,vanhttps://richtlijnen.nhg.org/files/2020-05/deel_2_-_integrale_tekst_0.pdf

Verenso(z.d.). FAQvakgroepvisitatie. Geraadpleegdop22maart2023,van https://www.verenso.nl/opleiding-accreditatie-en-herregistratie/ visitatie-en-eif/visitatie/faq-vakgroepvisitatie

Verhaaren,A.(2019). Kinderwens,zwangerschapenouderschapvancliënten.Visieen beleid ’sHeerenLoo. Geraadpleegdop30maart2023,van https://www.sheerenloo.nl/assets/uploads/Landingspaginas/Documenten/ Advisium-Experience/Beleid-Kinderwens-zwangerschap-en-ouderschap.pdf

Verhulst,J.C.R.M.(1989), Algemenepsychologievoordegezondheidszorg.Noordhoff.

Vermeulen,H.e.a.(2018). Verpleegkundigleiderschap (2edruk).BohnStafleuvan Loghum.

Verpleegcollectief(2017). Watiseenverpleegkundigeniveau4,5en6? Geraadpleegd op15januari2023,van https://www.verpleegcollectief.nl/verpleegkundige-niveau-4-5-en-6

Vilans(2020). Problemenindezorgaanpakkenmetdesignthinking. Geraadpleegdop 23maart2023,van https://www.vilans.nl/actueel/nieuws/problemen-in-de-zorg-oplossendankzij-design-thinking

Vilans(2021). Trendsinnieuwewoonvormenvoorouderen(z.d.).Geraadpleegdop10 april2023,vanhttps://www.vilans.nl/artikelen/5-trends-in-nieuwe-woonvormenvoor-ouderen?utm_source=flexmail&utm_medium=e-mail&utm_campaign =vilansnieuws1april2021&utm_content=5+trends+in+nieuwe+ woonvormen+voor+ouderen

Vilans(z.d.). StappenplanWetzorgendwang.Geraadpleegdop6maart2023,van https://www.vilans.nl/vilans/media/documents/producten/stappenplanwet-zorg-en-dwang.pdf

Vilans(z.d.a.). DesignThinkingindezorg. Geraadpleegdop23maart2023,van https://www.vilans.nl/wat-doen-we/design-thinking-in-de-zorg

Vilans(z.d.b.). In10stappenvanprojectnaareffect! Geraadpleegdop27maart2023, vanhttps://www.zorgvoorbeter.nl/docs/PVZ/vindplaats/verbeteren%20doe %20je%20zo/In_tien_stappen_van_project_naar_effect.pdf

Vilans(z.d.c.). Instructiebij:Devisgraatmethode. Geraadpleegdop23maart2023,van https://www.zorgvoorbeter.nl/gehandicaptensector/media/documents/ Thema%27s/Vakmanschap/Instuctie-ORDLZ-Visgraatmethode.pdf

VlaamsInstituutKwaliteitvanZorg(z.d.). Watiskwaliteitvanzorg?Definitiesencentrale principes. Geraadpleegdop17maart2023,van https://zorgkwaliteit.be/vragen/wat-kwaliteit-van-zorg-definitiesen-centrale-principes

VMSzorg(2007). DraaiboekVeiligIncidentenMelden. Geraadpleegdop8februari2023, vanhttps://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/Draaiboek_ Veilig_Incident_Melden_VMS.pdf

VMSzorg(2013a). Patiëntveiligheidscompetentiesvoorzorgprofessionals. Geraadpleegd op3februari2023,vanhttps://www.vmszorg.nl/wp-content/uploads/2018/01/ Veiligheidscompetenties-zorgprofessionals.pdf

VMSzorg(2013b). ZelfevaluatiePatiëntveiligheid. Geraadpleegdop15februari2023, vanhttps://www.vmszorg.nl/wp-content/uploads/2018/01/ Zelfevaluatie-competenties-patiëntveiligheid.pdf

VMSzorg(2017a). MonitorZorggerelateerdeSchade. Geraadpleegdop17februari2023, vanhttps://www.vmszorg.nl/vms-in-uw-ziekenhuis/ monitor-zorggerelateerde-schade/

VMSzorg(2017b). Patiëntenparticipatie. Geraadpleegdop14februari2023,van https://www.vmszorg.nl/vms-veiligheidsprogramma/ veiligheidsmanagementsysteem/patientenparticipatie/ VMSzorg(2017c). Patiëntveiligheidscultuur. Geraadpleegdop6februari2023,van https://www.vmszorg.nl/vms-veiligheidsprogramma/ veiligheidsmanagementsysteem/patientveiligheidscultuur/

VMSzorg(2017d). Resultatenprogramma. Geraadpleegdop16februari2023,van https://www.vmszorg.nl/vms-veiligheidsprogramma/resultaten-programma-vms/

VMSzorg(2018).Wat iseenVMS? Geraadpleegdop1februari2023,van https://www.vmszorg.nl/vms-in-uw-ziekenhuis/wat-is-een-vms/

VMSzorg(2021). PraktijkgidsVeiligIncidentenMelden. Geraadpleegdop22maart2023, vanhttps://www.vmszorg.nl/praktijkvoorbeelden-en-tools/ praktijkgids-veilig-incidenten-melden/

VMSzorg(2021a). Patiëntveiligheidskaartvoorpatiënten. Geraadpleegdop14februari 2023,vanhttps://www.vmszorg.nl/praktijkvoorbeelden-en-tools/ patientveiligheidskaart-voor-patienten/

VMSzorg(2021b). PraktijkgidsVeiligIncidentenMelden.Geraadpleegdop1februari 2023,vanhttps://www.vmszorg.nl/praktijkvoorbeelden-en-tools/ praktijkgids-veilig-incidenten-melden/

VMSzorg(2021c). Werkenaanpatiëntveiligheid. Geraadpleegdop1februari2023,van https://www.vmszorg.nl

VMSzorg.(2017e). Veiligheidsmanagement. Geraadpleegdop1februari2023,van https://www.vmszorg.nl/vms-veiligheidsprogramma/veiligheidsmanagementsysteem/

VROM-Inspectie,Arbeidsinspectie,InspectieJeugdzorg,Inspectievoorde Gezondheidszorg(2011). Brandveiligheidvanzorginstellingen. Geraadpleegdop7 februari2023,van https://www.vgib.nl/wp-content/uploads/2011/12/Brandveiligheid-zorginstellingen.pdf

VZinfo.nl(z.d.). Prestatie-indicatoren. Geraadpleegdop24maart2023,van https://www.vzinfo.nl/prestatie-indicatoren

WaardigheidenTrots(2023). Beterezorgdankzijadviezenverpleegkundigeadviesraad (VAR)(JosLeijen).Geraadpleegdop9maart2023,van https://www.waardigheidentrots.nl/praktijk/betere-zorgdankzij-adviezen-verpleegkundige-adviesraad-var/ Waardigheidentrotsvoordetoekomst(2022). Derolenpositioneringvande kwaliteitsverpleegkundige. Geraadpleegdop22maart2023,van https://www.waardigheidentrots.nl/verslagen/rol-kwaliteitsverpleegkundige/ Waardigheidentrotsvoordetoekomst(2023a). KwaliteitsverpleegkundigeBianca: ‘Wijzijnverbinderstussenbeleidenzorgmedewerkers’. Geraadpleegdop22maart 2023,vanhttps://www.waardigheidentrots.nl/praktijk/ kwaliteitsverpleegkundigen-verbinders-beleid-zorgmedewerkers/

Waardigheidentrotsvoordetoekomst(2023b). Kwaliteitsverpleegkundigenouderen. Geraadpleegdop22maart2023,vanhttps://www.waardigheidentrots.nl/actueel/ kwaliteitsverpleegkundige-ouderenzorg/#rol

Waardigheidentrotsvoordetoekomst(z.d.). Methodischwerken:Mensenwerk. Geraadpleegdop27maart2023,van https://www.waardigheidentrots.nl/wp-content/uploads/2021/ 01/Methodisch-werken-mensenwerk-achtergrondartikel.pdf

Wagner,C.,Smits,M.,VanWagtendonk,I.,Zwaan,L.,Lubberding,S.,Merten,M.,& Timmermans,D.(2008).Oorzakenvanincidentenenonbedoeldeschadeinziekenhuizen: eensystematischeanalysemetPRISMA,opafdelingenSpoedeisendeHulp(SEH),chirurgie eninternegeneeskunde. Geraadpleegdop8februari2023,van https://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/ Rapport-Oorzaken-incidenten-en-onbedoelde-schadeziekenhuizen-2008.pdf

Wallenburg,I.,e.a.(2019). Onderzoeknaarrisicoselectiemetdebasisset kwaliteitsindicatorenziekenhuizen:Opwegnaarverantwoordekeuzes. Geraadpleegd op24maart2023,van https://www.igj.nl/binaries/igj/documenten/rapporten/2019/01/30/ onderzoek-naar-risicoselectie-met-de-basisset-kwaliteitsindicatoren -ziekenhuizen-op-weg-naar-verantwoorde-keuzes/20190125+rapport+ basisset+FINAL.pdf

WelThuis(z.d.). Missieenvisie.Geraadpleegdop30maart2023,van https://www.welthuis.nl/missie-visie/

WerkgroepInfectiePreventie(2009). Verzorgingvanwonden. Geraadpleegdop20mei 2023,van https://www.rivm.nl/sites/default/files/2018-11/Verzorging%20wonden-disclaimer.pdf

Woonbond. Woonvormen (z.d.).Geraadpleegdop14april2023,van https://www.woonbond.nl/beleid-belangen/wonen-en-zorg/woonvormen

WorldHealthOrganization(2019). Patientsafety. Geraadpleegdop3februari2023, vanhttps://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/patient-safety

WorldHealthOrganization(2020). Qualityhealthservices. Geraadpleegdop17maart 2023,vanhttps://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/quality-health-services

ZiekenhuisGelderseVallei(z.d.). Bewegenbijopname.Geraadpleegdop30maart 2023,van

https://www.geldersevallei.nl/voeding-en-bewegen/bewegen-in-het-ziekenhuis

ZiekenhuisStJansdalHarderwijk(z.d).Geraadpleegdop1mei2023,van https://www.youtube.com/watch?v=xbYFfaNl1jg

Ziekenhuischeck(z.d.). Antwoordenopveelgesteldevragen. Geraadpleegdop3mei 2023,vanhttps://www.ziekenhuischeck.nl/veelgestelde-vragen/

Zoest,C.van(2003). Strategischebeleidsvoeringvoornon-profitorganisaties (4edruk). Nelissen.

ZorgenWelzijn(2019). Meerkeuzeindezorgbetekentookmeerethischeafwegingen (C.Stam).Geraadpleegdop23mei2023,van https://www.zorgwelzijn.nl/meer-keuze-in-de-zorg-betekent-ook-meer -ethische-afwegingen/

ZorgvoorBeter(2016). Watisverbeteren? Geraadpleegdop27maart2023,van https://www.zorgvoorbeter.nl/verbeteren-ouderenzorg/team-verbeteren

ZorgvoorBeter(2017). Doelbepalen. Geraadpleegdop3april2023,van https://www.zorgvoorbeter.nl/verbeteren-ouderenzorg/doel-bepalen

ZorgvoorBeter(2019). 5handvattenentipsvooreenzorgvuldigeafweging (z.a.). Geraadpleegdop24mei2023,van https://www.zorgvoorbeter.nl/levensvragen-ouderen/ ethisch-dilemma-vrijheidsbeperking

ZorgvoorBeter(2021). ‘LerenenverbeterenstaatcentraalbijdeInspectie’. Geraadpleegdop17maart2023,van https://www.zorgvoorbeter.nl/nieuws/leren-verbeteren-inspectie

ZorgvoorBeter(2022). Eenklinischelesgeven.Hoedoejedat? Geraadpleegdop3april 2023,vanhttps://www.zorgvoorbeter.nl/nieuws/hoe-geef-je-een-klinische-les

ZorgvoorBeter(2022). Incidentenmelden. Geraadpleegdop22maart2023,van https://www.zorgvoorbeter.nl/verminderen-regeldruk/incidentencalamiteiten-melden

ZorgvoorBeter(2022). Kwaliteitskaders. Geraadpleegdop17maart2023,van https://www.zorgvoorbeter.nl/kwaliteitskaders

ZorgvoorBeter(2022). Reflectiegesprekken. Geraadpleegdop22maart2023,van https://www.zorgvoorbeter.nl/communiceren-in-de-zorg/ reflectie-stimuleren/reflectiegesprekken

ZorgvoorBeter(2023). OverzorgvoorBeter. Geraadpleegdop13augustus2023,van https://www.zorgvoorbeter.nl/over-ons/over-zorg-voor-beter

ZorgvoorBeter(2023). Werkplezier. Geraadpleegdop5augustus2023,van https://www.zorgvoorbeter.nl/thema-s/werkplezier

ZorgvoorBeter(z.d.). CanMEDS-rollenindepraktijkvandeouderenzorg. Geraadpleegd op13maart2023,van https://www.zorgvoorbeter.nl/zorgvoorbeter/media/documents/ onderwijs/bijlage-2-samenvatting-canmeds-rollen.pdf

Zorgen.nl(z.d.).Zorgfuncties – VerpleegkundigeMboniveau4.Geraadpleegdop10 januari2023,vanhttps://zorgen.nl/zorgfuncties/verpleegkundige/

ZorggroepApeldoorne.o.(2020). Jaarverslaglegging2020.Geraadpleegdop1mei 2023,van

https://zorggroepapeldoorn.nl/wp-content/uploads/2022/05/00_Jaarverslaggeving_ Zorggroep_Apeldoorn_eo_2020_Def_alleen_jaarverslag__1_.pdf

ZorginstituutNederland(2018). GoodPracticesindeLangdurigeZorg. Geraadpleegd op12mei2023,vanhttps://www.zorginstituutnederland.nl/publicaties/publicatie/ 2018/12/31/good-practices-in-de-langdurige-zorg

ZorginstituutNederland(2021). KwaliteitskaderVerpleeghuiszorg:Samenlerenen ontwikkelen. Geraadpleegdop20maart2023,van https://www.zorginzicht.nl/binaries/content/assets/zorginzicht/ kwaliteitsinstrumenten/kwaliteitskader-verpleeghuiszorg---2021.pdf

ZorginstituutNederland(2022). Handboekvoorzorgaanbiedersenprofessionalsvan verpleeghuiszorg:Toelichtingopdekwaliteitsindicatorenenmeetinstructieverslagjaar 2022. Geraadpleegdop5juni2023,van https://www.zorginzicht.nl/binaries/content/assets/zorginzicht/ kwaliteitsinstrumenten/handboek-indicatoren-kwaliteitskaderverpleeghuiszorg-verslagjaar-2022.pdf

ZorginstituutNederland(z.d.). Informatievoorcliëntenoverdekwaliteitvanzorg. Geraadpleegdop24maart2023,van https://www.zorginzicht.nl/ondersteuning/informatie-voorclienten-over-kwaliteit-van-zorg

ZorginstituutNederland(z.d.). Medezeggenschap,cliëntenraadeninspraak(Wlz). Geraadpleegdop1maart2023,van

https://www.zorginstituutnederland.nl/Verzekerde+zorg/ medezeggenschap-clientenraad-en-inspraak-wlz

ZorginstituutNederland(z.d.). Wlz-algemeen:hoewerktdeWetlangdurigezorg?

Geraadpleegdop4maart2023,van

https://www.zorginstituutnederland.nl/Verzekerde+zorg/ wlz-algemeen-hoe-werkt-de-wet-langdurige-zorg

Zorgwijzer(2021). WatisdeWmo? Geraadpleegdop10maart2023,van https://www.zorgwijzer.nl/faq/wmo

Zorgwijzer(z.d.). Indicatieaanvragenvoorwijkverpleging.Geraadpleegdop8april 2023,vanhttps://www.zorgwijzer.nl/zorgkompas/indicatie-aanvragen-wijkverpleging

Zorgwijzer(z.d.). WatisdeWmo? Geraadpleegdop12april2023,van https://www.zorgwijzer.nl/faq/wmo#:~:text=De%20eerste% 20stap%20bij%20het,te%20maken%20voor%20een%20gesprek.

ZuyderlandZiekenhuis(z.d.). Bezoekregeling.Geraadpleegdop1mei2023,van https://www.zuyderland.nl/ziekenhuis/praktisch/bezoekregeling/ ZuyderlandZiekenhuis(z.d.). Missie,visieenkernwaarden.Geraadpleegdop1mei 2023,van

https://www.zuyderland.nl/zuyderland/bestuur-en-organisatie/missie-ambitie/

Kwaliteitskader

KwaliteitsregisterV&V................38,

Kwaliteitssysteem

Kwantitatiefonderzoek...................229

Wetkwaliteit,klachtenengeschillenzorg (Wkkgz) ........................................... 52

Wetlangdurigezorg(Wlz)..................48

Wetmaatschappelijkeondersteuning (Wmo) .............................................. 46

Wetopdegeneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) ............................................ 50

Wetpubliekegezondheid(Wpg)........49

Wettoetsinglevensbeëindigingop verzoekenhulpbijzelfdoding (Wtl) ................................................. 53

Wetverplichtegeestelijke gezondheidszorg(Wvggz)..............52 Wetzorgendwang(Wzd)...................52 WGBO 50