00 Ziekenhuis

ZIEKENHUIS ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

COLOFON

BoomMbo

klantenservice@boom.nl www.boom.nl

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Auteur(s):

Titel:Ziekenhuis

ISBN:9789037264432

Eerstedruk/eersteoplage

©BoomMbo2025

BehoudensdeinofkrachtensdeAuteurswetgesteldeuitzonderingenmag nietsuitdezeuitgavewordenverveelvoudigd,opgeslagenineen geautomatiseerdgegevensbestand,ofopenbaargemaakt,inenigevormof openigewijze,hetzijelektronisch,mechanisch,doorfotokopieën,opnamen ofenigeanderemanier,zondervoorafgaandeschriftelijketoestemmingvan deuitgever.Auteursrechttenaanzienvantekst-endataminingen machinelearningisnadrukkelijkvoorbehouden.

Voorzoverhetmakenvanreprografischeverveelvoudigingenuitdezeuitgave istoegestaanopgrondvanartikel16hAuteurswetdientmendedaarvoor wettelijkverschuldigdevergoedingentevoldoenaandeStichtingReprorecht (www.reprorecht.nl).Voorhetovernemenvan(een)gedeelte(n)uitdezeuitgave inbijvoorbeeldeen(digitale)leeromgevingofeenreaderinhetonderwijs(op grondvanartikel16,Auteurswet1912)kanmenzichwendentotStichting UitgeversorganisatievoorOnderwijslicenties(Postbus3060,2130KB Hoofddorp,www.stichting-uvo.nl).

Deuitgeverheefternaargestreefddeauteursrechtenteregelenvolgensde wettelijkebepalingen.Degenendiedesondanksmenenzekererechtente kunnendoengelden,kunnenzichalsnogtotdeuitgeverwenden.

Doorhetgebruikvandezeuitgaveverklaartukennistehebbengenomenvan enakkoordtegaanmetdespecifiekeproductvoorwaardenenalgemene voorwaardenvanBoom,tevindenopwww.boom.nl.

VOORWOORD

AngerensteinZorg&Welzijniseencompleteserieleermiddelenvoorde volgendekwalificatiedossiers:

• Assistentindegezondheidszorg

• Maatschappelijkezorg

• Pedagogischwerk

• Sociaalwerk

• Verpleegkunde

• Verzorgende-IG.

Voordeverpleegkundeisvakkennisvanuiteenlopendeonderwerpenvan grootbelang.Ditvormtdebasisvoorhethandelenindeberoepspraktijk, waarbijdezorgvragermetzijnwensenenbehoeftencentraalstaat.De bronnenboekenvanAngerensteinZorg&Welzijnbevattenallebenodigde theorievoordebeginnendeberoepsbeoefenaar.

Deserieleermiddelenvoorhetkwalificatiedossierverpleegkundigebestaat uitachtbronnenboekenmetonlineaanvullendeverwerkingsopdrachten, kritischeberoepssituatiesentoetsen:

TAALREDACTIE

• Anatomie,fysiologie,pathologieenpsychologie1voorverpleegkunde

• Anatomie,fysiologie,pathologieenpsychologie2voorverpleegkunde

• Plannenvanverpleegkundigezorgencoördinatie

• Professioneelwerkenvoorverpleegkunde

• Verpleegtechnischehandelingen

• Ziekenhuis

• Zorgenbegeleiden1

• Zorgenbegeleiden2.

Koppelingkwalificatiedossier2020

Elkthemaheefteenkoppelingmetéénofmeerderewerkprocessenvanhet kwalificatiedossier.Hierondertrefjeperthemaaanmetwelkwerkproces(sen) dezeisgekoppeld:

Graagnamakenindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde.Zievorigetitels.Dusniethelewerkproces uitschrijven,maaralleendecodedieervoorstaat:B1-K1-W1,B1-K1-W2,etc.

Ziekenhuis

Hetziekenhuisiseenbelangrijkewerkomgevingvoordeverpleegkundige.In ditboekmaakjekennismetdeorganisatievanhetziekenhuisendemeest voorkomendevormenvanzorg.

Jeleertoverdezorgvoorverschillendedoelgroepen,bijzowelacuteals geplandeopnamen.Ookkomtdeverpleegkundigerolaanbodbijdiagnostiek, oncologischebehandelingen,anesthesieenchirurgie.Daarnaastiseraandacht voorspecialismenzoalscardiologie,neurologie,longgeneeskundeeninterne geneeskunde.Totslotwordtingegaanopdezorgrondzwangerschap,bevalling endekraamperiode.

BEELD-& TAALREDACTIE

Debeschreventheorieenverwerkingsopdrachtenzijngebaseerdopdevisie waarbijdezorgvragercentraalstaatenzoveelmogelijkzijneigenregie behoudt.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Dezorgvragercentraal

Dezorgvragerenzijnzorgvraagstaantijdensjouwwerkalsverpleegkundige centraal.MetbehulpvandeuitgangspuntenvandePositieveGezondheidga jealsverpleegkundigemetdezorgvrageringesprekomteachterhalenwelke ondersteuningvoorhembelangrijkis.Uitgangspunthierbijisdatdezorgvrager zoveelmogelijkderegieblijftbehoudenoverzijneigenleven.De ondersteuningkomtindeeersteplaatsvanuitdeeigenleefomgeving (interprofessioneel)enindetweedeplaatsvanuitdeprofessional(s).

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Opbouwtheorie

Eenthemabestaatuitdrieonderdelen:

1.basistheorie

2.kritischeberoepssituatie

3.verdieping.

Basistheorie

Debasistheoriebevatinformatiedierelevantisvoordeverpleegkundige.De theoriewordtverlevendigdmetvoorbeelden.Belangrijkebegrippenworden uitgelegdindetekstenzijnvetgemaakt.

Wanneerjeindelinkerkantlijnditicoontjeziet,kunjeindebijhorendedigitale leeromgevingeenonlineaanvullingvindenindevormvaneenfilmfragment, verwijzingnaareenwebsiteofeendocument.

Kritischeberoepssituatie(KBS)

IndeKBSwordjegeconfronteerdmeteenprobleemstellingofdilemmawaarbij jenietkuntterugvallenoproutinematighandelen.OnlinevindjebijelkeKBS aanvullendeopdrachten.Destructuurvandeopdrachtenvolgtinveelgevallen destappenvanhetklinischredeneren.Opdiemanieroefenjealsbeginnend beroepsbeoefenaarregelmatigmetdezemaniervanredeneren,leerje zorgsituatiesgoedtedoorzienenkunjeberedeneerdhandelen.

Verdieping

BEELD-& TAALREDACTIE

Meerderethema'shebbenaanheteindehetonderdeelVerdieping.De verdiepingheeftalsdoelhetthemaverderuittebouwenenstimuleertde onderzoekendehouding.

Digitaleleeromgeving

DaarnaastkentAngerensteinZorg&Welzijnenkeleonline-aanvullingendie beschikbaarzijnviawww.boomdl.nl.Hetgaatomdevolgendeaanvullingen:

• verwerkingsopdrachten

• kritischeberoepssituaties

• uitdagingen

• toetsen

• filmfragmenten.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Voordatjededigitaleleeromgevingkuntgebruiken,moetjejelicentie activeren:

• Overlegmetjedocentwelktypeaccountjegebruikt.

• Ganaarwww.boomberoepsonderwijs.nl/licentie.

• Bekijkdeinstructiefilmofleeshetstappenplan.

• Volgdestappen.

Daarnakunjeaandeslag!

Verwerkingsopdrachten

Bijiederthemahorenenkeleverwerkingsopdrachten.Dezeopdrachtenhelpen jedeinformatieuitdetheorieteverwerkenentoetepassen.

Uitdagingen

Tijdensdeuitdagingwerkjemetmeerderestudentenaaneengroteopdracht opbasisvanverschillendethema'swaarbijeenberoepwordtgedaanopje samenwerkingsvaardighedenenjecreativiteit.Deuitdaginglevertaltijdeen productopdatwordtbeoordeeld.

Aanspreekvorm

BEELD-& TAALREDACTIE

Indetheorieenverwerkingsopdrachtenwordtdelezerzoveelmogelijk aangesprokenmetdeneutraleje-vorm,metalsdoelomeeninclusieve omgevingtecreërenwaariniedereenzichvertegenwoordigdvoelt.Daarnaast wordenerbeperktdeaanspreekvormen'hij'of'zij'gehanteerd.Hetis belangrijkoptemerkendatwaar'hij'staat,ook'zij'gelezenkanwordenen andersom,omervoortezorgendatallelezerszichaangesprokenenerkend voelen.

VeelplezierensuccesmethetwerkenmetAngerensteinZorg&Welzijn!

THEMA1 DEINTERNEZIEKENHUISORGANISATIE

Inhoudthema

• Soortenziekenhuizen

• Organisatieprocessen

• Hetprimaireproces

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

• Begrippen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Ineenziekenhuiswerkenveelmedewerkersvanveelverschillendedisciplines dieallemaal,iederophuneigenmanier,aanhetzelfdedoelwerken.Datmaakt eenziekenhuistoteencomplexeorganisatiedieervoormoetzorgendatdie doelenookgehaaldworden.Demissieendevisiebepalendedoelenende richtingenhetbeleidbepaaltdemanierwaarop.Missie,visieenbeleidgelden voorallemedewerkers.Jekunthetvergelijkenmeteenautotrip.Demissieen visiezijnhetreisdoel,hetbeleidishetnavigatiesysteemdataangeefthoeje ermoetkomenendeinterneorganisatieisdemotordieervoorzorgtdatje hetreisdoelkuntbereiken.Belangrijkeonderdelenvandeinterneorganisatie dieinditthemaaanbodkomenzijndeorganisatieprocessenende organisatiecultuur.Aandehandvandezeaspectenkrijgjemeerinzichtinde interneorganisatievaneenziekenhuis.

1.1Soortenziekenhuizen

Deoverheidonderscheidtviersoortenziekenhuizen(VZinfo,2023):

• algemeenziekenhuis

• universitairmedischcentrum

• kinderziekenhuis

• zelfstandigbehandelcentrum.

Hetgemeenschappelijkekenmerkisdatbijalleviersprakeisvan medisch-specialistischebehandeling.

Algemeenziekenhuis

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

HetCentraalBureauvoordeStatistiekhanteertdevolgendedefinitievoor eenalgemeenziekenhuis:medisch-specialistischcentrumvoorbehandeling enverplegingmetovernachting,nietgerichtopeenspecifiekebevolkingsgroep en/ofspecifiekefysiekeziektenofziektebeeldenvanpsychischeaard.

BEELD-& TAALREDACTIE

Hetalgemeenziekenhuiskomthetmeestvoorenwordtookwelmedisch centrumgenoemd.Sindshetbeginvandezeeeuwzijnveelalgemene ziekenhuizengefuseerd.Inveelgevallengaathetomkleinerestreek-of stadsziekenhuizendiezijnopgegaanineengrotereziekenhuisorganisatie. Waardekleineziekenhuizenzijnverdwenen,isvaaknogweleen buitenpolikliniekopdelocatieopengebleven.Degroteziekenhuizenhebben eenfunctievooreengrootstadsgebiedofgroteregio.

Categoraalziekenhuis

Eenbijzonderevormvanalgemeenziekenhuisishetcategoraalziekenhuis. InhetverlengdevandedefinitievanhetCBSiseen categoraalziekenhuis juistwélbedoeldvoorspecifiekedoelgroepenofziektenenbehandelingen. Voorbeeldenzijneenbrandwondencentrum,oogziekenhuis,astmacentrum, epilepsiecentrum,orthopedischekliniek,revalidatiecentrumenzovoort.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

In2024zijnerongeveer70algemeneziekenhuizendiezorgaanbiedenop98 locatiesen147buitenpoliklinieken(RIVM).Dathetaantallocatiesgroteris danhetaantalziekenhuizen,komtomdatsommigeziekenhuizenonder dezelfdenaamzorgaanbiedenopmeerlocaties.

Universitairmedischcentrum

Eenuniversitairmedischcentrum(UMC),voorheenacademisch ziekenhuisgenoemd,heeftnaastpatiëntenzorgookonderwijs (medisch/specialistisch)enwetenschappelijkonderzoekenontwikkelingals hoofdtaken.DaaromiseenUMCorganisatorischverbondenmetdemedische faculteitvaneenuniversiteit.Debundelingvanmedischekenniszorgterook voordateenUMCcomplexe,topklinischezorgkanaanbiedenvooreengrote regio(supraregionaal).OokzijnersamenwerkingsverbandentussenUMC’s engroterealgemeneziekenhuizen.In2024zijnerinNederlandachtUMC’s.

Kinderziekenhuis

Eenkinderziekenhuisisgespecialiseerdindiagnostiek,behandelingen verplegingvankinderenenjongerenvan0tot18jaar.Naastbredekennisvan kinderziekteniserookspecialeaandachtvoordeontwikkelingenbehoeften vanhet(zieke)kindenzijnerspecialevoorzieningenzoalsdemogelijkheid omregulieronderwijste(blijven)volgeninhetziekenhuis.In2024zijneracht kinderziekenhuizendieallemaalverbondenzijnmeteenUMC,waardoorook dekinderziekenhuizentakenhebbenophetgebiedvanwetenschappelijk onderzoeken(medisch)onderwijs.Erisnogeennegendekinderziekenhuis datnietdirectverbondenismeteenUMCendatishetPrinsesMáximaCentrum voorkinderoncologieinUtrecht.

BEELD-& TAALREDACTIE

Zelfstandigbehandelcentrum

Eenzelfstandigbehandelcentrum(ZBC)biedtspecifiekezorgaanzoals orthopedischebehandelingen,oogbehandelingen,plastischechirurgie, kaakchirurgieenzovoort.Infeiteishetaanbodvergelijkbaarmetcategorale ziekenhuizen.HetverschilisdateenZBCeenparticuliereaanbiederiseneen

categoraalziekenhuisniet.VerwareenZBCnietmeteenprivékliniek.Hetzijn allebeiparticuliereaanbieders,maarbijeenZBCmoetenminstens2medisch specialistenwerkenenbijeenprivékliniekhoeftdatniet.

1.2Organisatieprocessen

Eenproceskunjezienalseensamenhangendgeheelvanactiviteitenof handelingen.Inelkeorganisatie,dusookineenziekenhuis,spelendehele dagallerleiprocessen.Diekunjeonderverdelenindevolgendedrie hoofdprocessen:

1.bestuursproces

2.primaireproces

3.ondersteunendproces.

Dehoofdprocessenzijnweeronderverdeeldinkleineredeelprocessen.Hoe dehoofdprocessenzijningerichtenhoedeonderdelengenoemdworden, verschiltpertypeenomvangvandeorganisatie.

Hetbestuursproces

Het bestuursproces regelthetbestuurenbeheervandeorganisatiealsgeheel. Hetbestuursproceszorgtervoordatdemissieendoelenwordengehaalden dathetooksoepelverloopt.Dehoogsteleiding,ineenziekenhuismeestalde RaadvanBestuur(RvB),voerthetbestuursprocesuit.DeRaadvanBestuuris onderandereverantwoordelijkvoordemissie,visie,hetbeleid,deinterne organisatieendebestuurlijkesamenwerkingmetexternepartners.Daarnaast horenverschillendeafdelingenbijhetbestuursproces.Denkaan:

• secretariaatRaadvanBestuur

• financiënencontrol:begroting,budgetbewaking,financiëleadministratie, periodiekefinanciëleoverzichten(informatiemanagement)

• ICT:onderhoudenbeheervanhardwareensoftware,internetenintranet, digitaleveiligheidenprivacybewaking,CNIO(ChiefNursingInformation Officer)voorverpleegkundigeinformatiesystemenenCMIO (medisch/zorggroep).

BEELD-& TAALREDACTIE

• HumanResourceManagement(HRM)waaronderwerving&selectie, personeelsbeleiden-procedures,personeelsadministratie,scholingsbeleid, loopbaanontwikkeling,verzuimbegeleiding,arbocoördinatie

• marketing,communicatieenPR

• juridischeafdeling

• kwaliteitszorg.

Dezeafdelingenadviserendedirectieendemanagersindeorganisatie.Verder ondersteunenzemanagersenmedewerkersbijhetuitvoerenvanbeleiden procedures.Omdatdezeafdelingenalleenadviserenengeen beslissingsbevoegdhedenhebbenbovendemanagersvanandere organisatieonderdelen,wordenhetookwel stafafdelingen genoemd.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Stafafdelingenadviseren

EenHRM-medewerkerbegeleidtdesollicitatieprocedure,maarbeslistniet welkesollicitantwordtaangenomen.Daaroverbeslistdeleidinggevendevan deafdelingwaardevacatureis.DeHRM-medewerkergeeftadvies,maarde leidinggevendekandatadviesnaastzichneerleggen.Zobeslisteen HRM-medewerkerooknietwiewelkescholingmagvolgen.

Eenmedewerkervandeafdelingfinanciënadviseertdeleidinggevendenover hetbeheervanhunbudgetten,maarbeslistnietwaarleidinggevendengeld aanuitgevenenwanneer(uiteraardwelbinnenhetbudgetendeafgesproken spelregels).Alseenleidinggevendeechtbuitenzijnfinanciëleboekjewilgaan ennietluistertnaardemedewerker,danlegtdiemedewerkerdekwestievoor aanzijneigenleidinggevendevandefinanciëleafdeling.Dieprobeerter vervolgensuittekomenmetdebetreffendeleidinggevende.Alszeerniet uitkomen,beslistuiteindelijkdeRaadvanBestuur.Maarhetisdusnooiteen medewerkervandefinanciëleafdelingdiezelfstandigbeslist.

AdviesorganenRaadvanBestuur

VerscheideneorganenadviserendeRaadvanBestuurbijdevoorbereidingen uitvoeringvanbeleid.Deonderwerpen,enofdeadviezenbindendzijnofniet, zijngeregeldindewet(OR)ofindereglementenvaneenraad.Daarinstaat ookhoeledengekozenofbenoemdwordenenhoelangzelidvaneenraad mogenzijn.Alleziekenhuizenhebbentemakenmet:

• ondernemingsraadvoorpersoneelsaangelegenheden

• cliëntenraad,vertegenwoordigingvoorcliëntenzaken

• vertegenwoordigingmedischspecialistenvoormedisch/ethischbeleid

• verpleegkundigeAdviesRaad,vertegenwoordigingvanverpleegkundigen enverpleegkundigspecialisten.

VerpleegkundigeAdviesRaad

DitdoetdeVerpleegkundigeAdviesRaad(VAR)ineenziekenhuisin samenwerkingmetdeRaadvanBestuur:

• vanuitdeverpleegkundigeberoepsinhoudonderbouwdeadviezengeven voorbeleidsontwikkelingenverbeterenvandekwaliteitvande verpleegkundigezorg

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

• samenwerkenmetanderedisciplinesomervoortezorgendat verpleegkundigentoeganghebbentotdebestmogelijkeinformatie, middelenenondersteuning

• profileren,positionerenenprofessionaliserenvandeverpleegkundige beroepsgroep.

Ondersteunendproces

Hetondersteunendprocesscheptvoorwaardenvoorhetbestuursprocesen primaireprocesomgoedtekunnenfunctioneren.Hetondersteunendproces werktvoordeheleinterneorganisatie.Hoehetondersteunendproces georganiseerdis,hangtsterkafvandegroottevandeorganisatie.Voorbeelden vanonderwerpendiebijhetondersteunendproceshoren:

• inkoopenmagazijnbeheer

• logistieken(intern)transport

• schoonmaak

• receptie

• horecavoorzieningen/catering

• technischedienst

• beveiligingenbewaking

• onderhoudvangebouweneninventaris

• centralesterilisatie.

Somszijnhetaparteonderdelen,maarmeestalzijnzesamengevoegdineen facilitairedienst(facilitairbedrijf)ensomsookwordenonderdelenuitbesteed aaneenexternbedrijf.

GraageenmeerNederlandseenmodernerbeeld.Bron: https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/doctors-eat-snack-together-canteen-clinic-1721745226

Dehorecaineenziekenhuishoortbijhetondersteunendbedrijfsproces.

Hetprimaireproces

Het primaireproces omvatalleactiviteitendiedirecteinvloedhebbenophet realiserenvandemissieendoelen.Vooreenziekenhuiszijndatdus onderzoek/diagnostiek,behandelingenverpleging.VooreenUMCkomen daarnogwetenschappelijkonderzoekenonderwijsbij.Alsverpleegkundige maakjedeeluitvanhetprimaireproces.

Alledriebelangrijk

Hoewelhetprimaireproceshetkernprocesis,kunjenietstellendatdathet belangrijksteprocesis.Alledriedeorganisatieprocessenzijnevenbelangrijk, omdatheteneprocesnietkanfunctionerenzonderdeandereprocessen.Het zijnalshetwaredrietandwielendieinelkaargrijpenenopelkaarafgestemd moetenzijnomsoepeltekunnendraaien.Alserééntandwielmistofslecht functioneert,heeftdatgevolgenvoordebeideanderetandwielen.

Samenwerkingenrespectvoorelkaarswerkishetdevies.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

1.3Hetprimaireproces

Hetprimaireprocesisineenziekenhuismetvoorspronghetmeestomvangrijke encomplexeproces.Denkmaaraanaspectenals:

• 24/7zorgopverschillendeniveaus:intensivecare,highcare,mediumcare

• veelverschillendedisciplineswaarvaneengrootdeelmetelkaar samenwerkt:artsen,verpleegkundigen,paramedici,apothekers, psychologen,laboranten,(onderzoeks)assistenten,receptieenandere ondersteuning,enzovoort

• acutezorg

• veel(medische)specialismen

• klinischeenpoliklinischezorg.

Vanalleberoepenisdeverpleegkundigeberoepsgroepinelkziekenhuisde grootstegroep.

Verdelinginclusters

Zoveelmedewerkers,disciplines,specialisatiesencomplexiteitvragenom eengoedeorganisatie.Jemoetwetenwieverantwoordelijkis,hoedezorgin depraktijkwordtaangestuurd,hoebudgettenverdeeldworden,enzovoort. Omdattebereikenwordthetprimaireprocesopgesplitstinclustersdiequa kennisofwerkwijzegelijksoortigekenmerkenhebben.Zo’nclusterwordtvaak een zorggroep ofzorgeenheidgenoemd.Degebruiktebenamingenvoor zorggroepenenonderdelenverschillenperziekenhuis.Alseenziekenhuis bijvoorbeeldsportgeneeskundealsspeerpuntheeft,zalerookeenaparte zorggroep ‘sportenbewegen’ zijn.Hetzelfdegeldtvooranderespeerpunten. Ondereenzorggroepvallenzoweldekliniekalsdepolikliniek.

Hiernaziejewatmogelijkhedenvanzorggroepenenhunonderdelen.

Zorggroep

Chirurgie

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Beschouwend

Onderdelen

Algemenechirurgie,orthopedie,KNO, plastischechirurgie,urologie, traumatologie,gipskamer, dagbehandeling.

Internegeneeskunde,cardiologie, longziekten,neurologie,hematologie, dialyse.

Onderdelen Zorggroep

Vrouw,man,moeder,kind

Oncologie

Acutezorg

Operatieafdeling

Apotheekenlaboratoria

Radiologie,nucleairegeneeskunde

Gynaecologie,verloskunde, kindergeneeskunde,voortplanting.

Algemeneoncologie,MDLen scopieafdeling,longoncologie.

Spoedeisendehulp,ICenacute cardiologie.

OKcomplex,holding(voorbereiding), uitslaapkamer,polikliniek pre-operatievescreening(POS).

Kanhetshirtvandevrouwwitwordengemaakt?Bron: https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/close-afraid-elderly-man-walker-245554159

Erzijnookziekenhuizendiedeheleouderenzorgineenapartezorggroephebben ondergebracht.

Organigram

Demanierwaaropdeorganisatiegestructureerdis,wordtalseensoort plattegrondweergegevenineenorganigram.Zo’norganigrambiedtjesnel overzichtoverhoedeorganisatiegeorganiseerdisenwelkezorggroepenen andereafdelingenendienstenerzijn.Vandemeesteziekenhuizenkunjeeen organigramvindenophunwebsite.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

BekijkhetvoorbeeldvanhetorganigramvanhetZuyderlandMedischCentrum.

1.4Verdieping

Eenaspectdatnaastdeorganisatieprocessenen-structuurookinzichtgeeft indeinterneziekenhuisorganisatieisdeorganisatiecultuur.Overalwaar mensenlangeretijdsamenzijn,ontstaateencultuur.Dedefinitievan organisatiecultuur wijktdanooknietafvandebasisdefinitievancultuur:het geheelvanwaarden,normen,overtuigingenenvormenvangedragdie algemeenaanvaardzijnbinneneengroepineenorganisatieenaanelkaar doorgegevenworden.Cultuurisdusaangeleerd.Jeleertvanjecollega’sen leidinggevendehoejejebinnendeorganisatiehoorttegedragen.Eendeel vandewaardenennormenwordtbepaalddoordeberoepscodediebepaalt welkewaardenennormenbelangrijkzijnvoorjeberoepsuitoefening.Een anderdeelwordtbepaalddoordeleidingvandeorganisatie.Diebepaalt welkekernwaardenzebelangrijkvindenvoordeorganisatie.Dekernwaarden staanbeschrevenenkomenookteruginteamvergaderingenen functioneringsgesprekken.Eenanderdeelvandeorganisatiecultuurisniet beschreven.Dieisindeloopvandetijdontstaan.Naastdekernwaardendie voordeheleorganisatiegelden,kunnenertussenteamsverschillenzijnin cultuur.Ditzijnsubculturen.

Erbestaanverschillendeindelingeninsoortenorganisatieculturen.Een praktischeindelingishetOCAI-modelvandeAmerikaansewetenschappers Cameron&Quinn.

HetOCAI-model

Het OCAI-model vanCameron&Quinniseenmodelomdekenmerkenvan eenorganisatiecultuurinkaarttebrengenendecultuurteanalyseren.OCAI staatvoorOrganizationalCultureAssessmentInstrument.Elkeorganisatieof teamheefteeneigengroepscultuuroforganisatiecultuur.Een organisatiecultuurkanbepaaldeeigenschappenhebbenwaarmedewerkers bijfloreren.Maarsomskaneenorganisatiecultuureigenschappenhebben

waardoormedewerkerszichnietveiligofnietprettigvoelen,watdanweer tenkostegaatvandewerkzaamheden.Hetanalyserenendaarnaveranderen vandeorganisatiecultuurkandaneenoplossingzijn.

HetOCAI-modelbeschrijftviersoortenorganisatieculturen:

1.defamiliecultuur

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

2.deadhocratiecultuur

3.dehiërarchischecultuur

4.demarktcultuur.

Hetschemavandezepaginaovernemen: https://boomstrategie.nl/model/cultuur-duiden-met-de-concurrerende-waarden-van-cameron-quinn HetOCAI-model(Boomstrategie).

Inhetschemaziejeookderelatietussenbeheersingenflexibiliteitenerzijds endematevaninterneenexternegerichtheidvandecultuur.

Defamiliecultuur

De familiecultuur iseenorganisatiecultuurwaarbijderelatietussenmensen centraalstaat.Deaandachtvoorzowelhetpersoneelalsvoordezorgvragers zijnhierinbelangrijk.Degroepsledengaanmetelkaaromalsfamilieledenen voelenzichonderlingbetrokken.Ditzorgtvooreenvriendelijkewerkomgeving

enflexibiliteit.Nadeligaandezecultuurisdatmensenelkaargeenkritiek durventegevenomconflictentevermijden.Ditzorgtersomsookvoordat bepaaldedingeninstandwordengehoudenenvooruitganguitblijft.

Bron:https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/happy-excited-executive-business-team-two-2424450635

Indefamiliecultuurisereenvriendelijkewerkomgevingenstaatderelatietussen deteamledencentraal.

Deadhocratiecultuur

Adhocratieishettegenovergesteldevanbureaucratie.Beslissingenkunnen snelgenomenwordenzonderdatzemoetenvoldoenaanprotocollenen processen.Een adhocratiecultuur isduseenorganisatiecultuurmetveel creatievevrijheid,experimenteren,innoverenenflexibiliteit.Degroepsleden zijnindividualistischerdanbijeenfamiliecultuur.Eenadhocratiecultuurkan nadeligzijnalsvoordewerkzaamhedeneenmeervastestructuurnodigis. Ookmagerweinigtotgeenrisicozijnopfouten.

Dehiërarchischecultuur

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Hetwoordhiërarchiestaatvoorrangorde.Ineenhiërarchiezijnerduidelijke niveauverschillentussenbijvoorbeeldteamleiderenmedewerkers.Ineen hiërarchischecultuur zijndeniveauverschillenduidelijkmerkbaarenstaan

deleidinggevendenechtbovendeteamleden.Deteamledenhoudenzich strakaanderegelsenprotocollen.Ineenhiërarchischecultuurheerstdaarom ookstabiliteit.Hetwerkvraagtomvasteproceduresenduidelijkheidom foutentevoorkomen.Nadeelisdaterindezecultuurdeteamledenminder ruimtekrijgenvoorzelfontplooiing,creativiteiteneigeninitiatief.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Demarktcultuur

De marktcultuur iseentypeorganisatiecultuurwaarbijdeteamledenhun bestdoenomervoortezorgendatdeorganisatiegoedindemarktligt. Klantvriendelijkheidspeeltbijdezecultuureengroterol.Voorteamsmeteen marktcultuurzijnreputatieenzakelijksuccesbelangrijkewaarden.Stabiliteit enbeheersbaarheidzijnookkenmerkenvandezecultuur.Nadeelvandeze cultuurisdatersomsmeeroogisvoorzakelijksuccesdanhetwelzijnvande klanten.

OCAI-vragenlijst

EriseenOCAI-vragenlijstdiejeopinternetkuntinvullen.Hetisgratis,maar jemoetweleenaccountaanmaken(datjeookweermakkelijkkunt verwijderen).Devragenlijstbestaatuitzesonderdelenmetelkvierstellingen.

Bijelkestellingvraagjejeafinhoeverredezeopjouworganisatieofteam (kiesvoorhetinvulleneenvanbeide)vantoepassingis.Aandehanddaarvan geefjedestellingeenaantalpunten.Daarbijmoetendepuntenvandevier stellingensamenophonderduitkomen.Alsjedusdeeerstestellingveertig puntengeeftendeanderedriestellingenelketwintig,komtditsamenop honderdpuntenuit.Alsjeallepuntenverdeeldhebt,berekentde OCAI-vragenlijstwatvoorsoortbedrijfscultuureropjouwafdelingheerst:de familiecultuur,deadhocratiecultuur,dehiërarchischecultuurofde marktcultuur.

BekijkonlineOCAI-vragenlijst.

UitgebreideinformatieoverhetOCAI-modelvindjeopdewebsite.

Indepraktijk

Meryemisverpleegkundigeenwerktpaseenpaarmaandenopeeninterne afdeling.HetvaltMeryemopdaterinhetteamnogweleenswatmisgaat. Gelukkignietindezorg,maarwelindeonderlingesamenwerking,elkaar

helpenenzovoort.Hetkomteenbeetjechaotischover.Iedereendoetzijnding, maarvanechtsamenwerkenisgeensprake.Hetlijkteropdatdeteamleider afstandhoudtenveelaanhetteamoverlaat.Datkentzenietuithaarvorige ziekenhuis.Zevraagtzichafofditmisschienaandeheersendeteamcultuur ligt.ZebesluitomeensonlineeenOCAI-vragenlijstintevullen.Hierkomt, zoalszealverwachtte,uitdaterinhetteamvooraleenadhocratiecultuur leeft.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Zebespreekthetresultaatvandevragenlijstmethaarteamleiderenze besluitenomdevragenlijstnogeenkeersamenintevullen.Ooknuishet resultaatdatereenadhocratiecultuuris.Devolgendevraagisofdatergisen zoja,watjeerdanaanzoukunnendoen.Deteamleiderlegtuitdatzebewust afstandhoudtenvanteamledenverwachtdatzezelfflexibelkunneninspelen opwisselendesituatiesenookzelfoplossingenvoorproblemenbedenken. Maardeteamleidersteltvooromheteensineenteamvergaderingtebespreken enaanhetteamvoorteleggenoferietsaandecultuurenwerkwijzezou moetenveranderenenwatdan.Meryemishethiermeeeens.Zogezegd,zo gedaan.

Organisatiesensitiviteit

Organisatiesensitiviteitbetekentgevoelvoorhoehetwerktineenorganisatie. Ofzoalshetgezegdeluidt:wetenhoedehazenlopen.Hoemeermedewerkers organisatiesensitiefzijn,destesoepelerzaldeorganisatiefunctioneren. Organisatiesensitiviteitiseencompetentiediejekuntontwikkelenenwaarbij dedriecompetentiefactoreneenrolspelen:

1.Kennis:jekentdemissie,visie,doelen,organisatiestructuur,cultuuren kernwaardenvandeorganisatie.Jeweetwelkewegenjemoetbewandelen omdingenvoorelkaartekrijgen.

2. Vaardigheden:communicatievevaardighedenwaarondervooralluisteren, observereneninterpreteren.Daarnaastbenjeempathischenkunje feedbackgevenenkrijgen.

3.Gedrag:samenwerkenenwetenwelkgedraginwelkesituatieinde organisatiegewenstisofjuistniet.Jeeigenrolenpositiegoedkennen enwetenhoejediplomatiekomgaatmetgevoeligheden.

Ongeschrevenregels

Voororganisatiesensitiviteitishetookbelangrijkdatjegevoelontwikkeltvoor deinformeleorganisatie.Datisnieteenvoudig,omdatdeinformeleorganisatie vooralbestaatuitongeschrevenregelsencultuuraspecten.Alsjetwijfeltover watgebruikelijkis,kunjeergewoonnaarvragen.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Watvaaknietbeschrevenstaat

Hetstaatnergenszwart-op-witmaarhetisinelkeorganisatienot-donealsje achterderugvanjeleidinggevendeomproblemeninjeteammeteenandere leidinggevendegaatbespreken.

Enhetisalgemeenbekenddatjealsprofessionalgeenliefdesrelatiemoet aangaanmeteenzorgvragerdievanjouwondersteuningafhankelijkis.Dat isduidelijk.Maarhoezithetalsjeeenliefdesrelatieaangaatmeteenzorgvrager diepasontslagenisofmeteencollega?Watverwachtdeorganisatievanje inzulkesituaties?Helemaalniets?Ofmoetjehetmeldenbijjeleidinggevende?

1.5Begrippen

1.6Bronnen

CBS.(2024). Algemeenziekenhuis.Geraadpleegdop06-10-2024,van https://www.cbs.nl/nl-nl/onze-diensten/methoden/begrippen/algemeen-ziekenhuis

VZinfo.(2023). Ziekenhuiszorg|Aanbod|Instellingen.Geraadpleegdop 06-10-2024,vanhttps://www.vzinfo.nl/ziekenhuiszorg/aanbod/instellingen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

THEMA2 ZORGVRAGERSINHETZIEKENHUIS

Inhoudthema

• Overhetziekenhuis

• Zorgvragerzijninhetziekenhuis

• Opnameenbehandeling

• Aandachtspuntenbijspecifiekedoelgroepen

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Bijnaiedereenkomterweleensofmeerderekeren:hetziekenhuis.Daarmee kunjestellendatdemaatschappijaanjevoorbijtrekt,wanneerjeerals verpleegkundigewerkt.Maartegelijkertijdverandertdiemaatschappij, waardoorookdepatiëntenpopulatieendesoortzorgdieineenziekenhuis wordtgeleverd(mee)verandert.Alsverpleegkundigehebjemetdiediversiteit temakentijdensdeopnameenbehandelingvanzorgvragers.Metditthema krijgjeinzichtindeverschillendespecifiekegroepenzorgvragersinhet ziekenhuisendemanierwaaropjejouwbenaderingophenafstemt.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

2.1Overhetziekenhuis

Ziektemaaktgeenonderscheid,hetkaniedereentreffen.Daarmeekanook iedereenalszorgvragerinhetziekenhuisterechtkomen.Maarnietallezorg wordtineenziekenhuisgeleverd,hetaanbodverandertonderinvloedvan maatschappelijkeontwikkelingen.

Deinvloedvanmaatschappelijkeontwikkelingen

Demaatschappijverandertvoortdurend.Hetaantalgeboortenensterfgevallen bepalenmededesamenstellingvandebevolking,netalsbijvoorbeeldhet migratiecijfer.Veranderingenopditvlakzijndirectterugtezienindepopulatie zorgvragersinhetziekenhuis.Maarookverandertonzeleefstijlmetdejaren, waardoorbepaaldeziektenmeervoorkomen.Andereziektenkomenjuist weermindervoor,bijvoorbeeldomdatdemedischewetenschapgoede behandelingsmethodenheeftontwikkeld.Zijnbehandelingen(te)kostbaar, dankunnenzorgverzekeraarservoorkiezenomdezeniettevergoeden, waardoorzemindervaakwordenuitgevoerd.Ookdekeuzesdiedepolitiek daarinmaakt,bijvoorbeelddoormindergeldtebestedenaandezorg,kunnen daaropvaninvloedzijn.

Aldezeontwikkelingenbepalenvooreenbelangrijkdeelwatvoorzorgvragers hetziekenhuisbezoekenenwelkezorgdaarwordtgeboden.

Demografischeontwikkelingen

Vangroteinvloedopdepopulatiezorgvragersinhetziekenhuis,zijnde demografischeontwikkelingen:demanierwaaropdebevolkingis samengesteldenverspreidoverhetland.

Belangrijkedemografischeontwikkelingendiemerkbaarzijninde ziekenhuizen,zijnonderandere:

1.Vergrijzing

InNederlandissprakevan dubbelevergrijzing:mensenwordensteeds ouderénhetaandeel80-plussersbinnendegroep65-plussersneemttoe. Inziekenhuizenleidtdittotmeeropnamesvanzorgvragersmet ouderdomsziekten.Ookisbijhenvaaksprakevan multimorbiditeit (het vóórkomenvanmeerdereaandoeningentegelijkbijéénpersoon).Door dezeontwikkelingenneemtde geriatrischezorg (behandelingvanen begeleidingbijziektendiesamenhangenmetveroudering)toe.

2.Afnamevandebevolkingsgroei

De(omvangvande)bevolkinggroeitminderharddanvoorheen.Datgeldt metnamevoorbepaalderegio’szoalslandelijkedelenvanNoord-en Oost-Nederland.Datheefteffectopdewerkdrukindeziekenhuizen:de ziekenhuizenindestedenhebbenrelatiefveelopnamesterwijl ziekenhuizenindezogenaamdekrimpregio’sjuistafdelingenmoeten sluitenomdatzenietmeerrendabelzijn.

Eenmindergroteaanwasvandebevolkingbetekentookdaterminder arbeidskrachtenbeschikbaarzijn.Ookindezorg.Ziekenhuizenkampen danookmetpersoneelstekortenenmoetensomsafdelingen(tijdelijk) sluitenvanwegeeengebrekaanzorgpersoneel.

3.Migratie

Door migratie (verhuizingdoormensenvandeeneplek(dorp,stad,land) naardeandere)verandertdesamenstellingenspreidingvandebevolking endaarmeeookdepopulatiezorgvragersinziekenhuizen.Voor zorgmedewerkersbetekentditonderanderedatzemoetenkunnen omgaanmetverschillenintaalencultuur.

4.Toenamevaneenpersoonshuishoudens

Hetaantalmensendatalleenwoontisdeafgelopenjarensterkgestegen. Eendeeldaarvanzijnouderen.Ouderendiealleenwonenhebbenmeer moeiteomzichzelfstandigtereddenenmakendoorgaansvakeren langdurigeraanspraakopzorgvoorzieningen,waaronderhetziekenhuis. Daarnaasthebbenalleenwonendenvakertekampenmetmentale gezondheidsproblemen(zoalsdepressie),watkanbetekenendater bijkomendezorgnodigiswanneerzeinhetziekenhuisworden opgenomen.

5.Diversiteit

BEELD-& TAALREDACTIE

Doordetoegenomenruimtevoordiversiteitindesamenleving(LHBTIQ+), dienenookdegezondheidsvragen,-wensenen-problemendiedaarmee samenhangenzichaanindeziekenhuizen.Kennishiervanbijhet zorgpersoneelzorgtervoordatgoedafgestemdezorgkanworden geleverd.

Leefstijlendiverseziektebeelden

Demanierwaaropmensenleven(watenhoeveelzeetenendrinken,demate vanbeweging)enhunomgevingsfactoren(zoalsdekwaliteitvanluchten water)zijnvaninvloedophungezondheidendaarmeeopdeziektebeelden dieinziekenhuizenvoorbijkomen.Maarookbrengendemografische veranderingen,zoalsdevergrijzing,specifiekeaandoeningenmetzichmee.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Factorendievaninvloedzijnopdeziektebeeldenindeziekenhuizenin

Nederlandzijnonderandere:

1.Vergrijzing

Doordevergrijzingkrijgenziekenhuizenintoenemendetemakenmet zorgvragersmetouderdomsziektenzoalsdiabetes,dementieenhart-en vaatziekten.

2.Leefstijl

Dooreenmindergezondeleefstijl(ongezondeten,teweinigbewegen) groeithetaantalmensenmetonderanderediabetes,hart-envaatziekten enovergewicht.Hetbehandelenvan(decomplicatiesvan)deze aandoeningen(zoalsnierfalen,retinopathie,gewrichtsproblemenen diabetischevoetproblemen)zaldaaromvaakvoorkomeninhetziekenhuis. Ditlegteengroteredrukopbijvoorbeelddialyseafdelingen,oogheelkunde encardiologie.

3.Oncologie

Alsgevolgvandevergrijzing,eenmindergezondeleefomgevingofleefstijl éneenbeterediagnostiekneemthetaantalzorgvragersmetkankertoe. Inziekenhuizenkunnenzijverschillendebehandelingenondergaan.Dit vraagtomgespecialiseerdeafdelingenenzorgmedewerkers.Omdater sprakeisvan interprofessionelezorg vraagtoncologiedenodige samenwerkingsvaardigheden.

4.Geestelijkegezondheid

IndeNederlandsemaatschappijiseentoenametezienvanaandoeningen diesamenhangenmetdegeestelijkegezondheid,zoalsdepressie, angststoornissenenverslaving.Oorzakenhiervoorzijnonderandere gelegenindementaledrukdiemensenervaren,inde24-uurseconomie enindemoeilijkesociaaleconomischesituatieswaarinmensenverkeren. Wieinhetziekenhuiswerkt,krijgtdanookintoenemendematetemaken metzorgvragersdiekampenmetpsychischeproblematiek.Ookkomter meerwerkdrukteliggenbijcrisisinterventieafdelingen.

5.24-uurseconomie

Onzemaatschappijisvaneen ‘kantoortijdeneconomie’ uitgegroeidtot een'24-uurseconomie’.Veeldienstenzijneengrootdeelvaneenetmaal

ofzelfsaltijdbeschikbaar.Datheeftinvloedopdegezondheidvande medewerkersdieindezedienstensectorenwerken.Dekansopverstoring vandebiologischeklokisgroot,watverschillendechronische aandoeningenmetzichmeekanbrengen.Ookleverthetaltijdbereikbaar (moeten)zijndenodigstress(endaarmeesamenhangende gezondheidsproblemen)op.Inhetziekenhuiskrijgenzorgmedewerkers danookvakermetzorgvragerstemakendiekampenmetgevolgenvan de24-uurseconomie.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Aandoeningendietot

2040met30 – 40% zullentoenemen

Artrose

Diabetes

Dikkedarmkanker

Leukemie

Slokdarmkanker

COPD

Longkanker

Aandoeningendietot

2040met40 – 50% zullentoenemen

Huidkanker

Gezichtsstoornissen (incl.blindheid)

Maagkanker

Osteoporose

CVA

Gehoorstoornissen

Coronairehartziekten

Aandoeningendietot

2040met50%ofmeer zullentoenemen

ZiektevanParkinson

Dementie

Hartfalen

Hartritmestoornissen

Blaaskanker

Mesothelioom (asbestkanker)

Geschattetoenamevan(eenaantal)ziektenenaandoeningeninNederlandtot 2040(RIVM,2018b).

Medischewetenschap

BEELD-& TAALREDACTIE

Dewetenschapstaatnooitstil:erzijnaltijdonderzoekersbezigomnieuwe methodenteontwikkelenofbestaandeteverbeteren.Zoookinde gezondheidszorg.Ontwikkelingenvolgenelkaarsnelopenzijnvaninvloed opdemanierwaaropziektenkunnenwordenbehandeldendemanierwaarop kwaliteitvanlevenkanwordenverbeterd.Ditzienzorgvragersen zorgmedewerkersterugin(dezorgvraagenbehandelingin)hetziekenhuis.

Voorbeeldendaarvanzijn:

1.Vergrotenzelfredzaamheid

Doordeinzetvantechnologieindezorgvoorenbegeleidingvan zorgvragers(zoalsonlineconsult,thuiszorgmonitoring,domoticaen virtualreality)kunnenzijinsommigesituatieseerdernaarhuis.Ditverkort deligduurinhetziekenhuis.

2.Vroegtijdigeopsporing

Dankzijtechnologischeinnovatieishetmogelijkombepaalde aandoeningeneerderoptesporen.Zokanverergeringvaneenziektebeeld wordenvoorkomen,watminder(lange)ziekenhuisopnamestotgevolg heeft.

3.Beterebehandelingen

Talvanmedischeontwikkelingenleidentoteenbeterebehandelingvan aandoeningen.Denkaanminimaleinvasievechirurgie,beterediagnostiek doorgeavanceerderbeeldvormingstechniek,gerichteoncologische therapieën(zoalsimmunotherapie)en3D-printsbijprotheses.Deze verbeterdebehandelingenhebbenalsdoeleenziektebetertebestrijden endekwaliteitvanleventebevorderen.Metalsgevolgdatinveelsituaties deligduurinhetziekenhuiswordtverkort.

4.Hogeverwachtingen

Doordeverbeteringvanbehandelingenendetoenamevanmogelijkheden indegezondheidszorg,nemenookdeverwachtingenvanzorgvragers toe.Hetkandaardoorlastigzijnvooreenzorgvrageromteaccepteren dateengezondheidsprobleemnietkanwordenopgelost.Metdeze verwachtingenenteleurstellingenmoetenverpleegkundigeninhet ziekenhuiskunnenomgaan.

5.Verlichtingvantaken

Robotiseringindeverpleegkundekanindetoekomststeedsmeer (gestandaardiseerdeenrepetitieve)takenovernemen.Denkaanhethalen vanbenodigdheden,hethelpenbijhetdraaienvaneenzorgvragerinbed ofhetuitzettenvanmedicijnen.Ditkandewerkdrukonderhet zorgpersoneelverlichten.Kwetsbareaspectenhierinzijndeonpersoonlijke benaderingendeafhankelijkheidvandetechniek.

2.2Zorgvragerzijninhetziekenhuis

Indezorgstaanallerleiaspectenvaneenzorgvragercentraal:defysieke omstandigheden,dementalegezondheid,desocialesituatie.Daarnaastis hetookvanbelangomjealsverpleegkundigeterealiserenhoehetisomziek tezijn,eenaandoeningofbeperkingtehebben.Enook:hoehetisomniet meerindeeigenvertrouwdeomgevingtezijnmaarinhet(voorsommigen

indrukwekkende)systeemvanhetziekenhuis.Datkanjeinbelangrijkemate helpenomjeineenzorgvragerteverplaatsenenvandaaruitgoedafgestemde zorgteverlenen.

TAALREDACTIE

Shutterstock/Aziatischevrouwinbed,slapend/nr.2489942037/ https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/asian-woman-sick-being-treated-hospitalwaiting-2489942037 Hetisbelangrijkomjetekunnenverplaatsenindesituatievaneenzorgvrager inhetziekenhuis

Ziekenzorgvragerzijn

Mensendieeenziekte,handicapofaandoeninghebbenendaarmeevooreen deelafhankelijkwordenvanprofessionelezorg,krijgenereenrolbij:dievan zorgvrager.Datheeftinvloedopiemandsleven,somsinbeperktemate,soms opingrijpendewijze.Daarmeeomkunnengaanvraagtvanjouals verpleegkundigeempathieenflexibiliteit.

Bijveelzorgvragerszuljehetvolgendesignaleren:

1.Inbreukop(dekwaliteitvan)hetleven

Naeendiagnosekandeervarenkwaliteitvangezondheidenlevenflink dalen.Deveelheidaan(negatieve)factorendieeenziektemetzich meebrengtkanmensenovervallen,waardoorzehunlevenendetoekomst nietmeergoedkunnenoverzien.Demanierwaaropiemandmetde veranderdesituatieomgaat(copingmechanisme)bepaaltvooreen belangrijkdeeldekwaliteitvanlevennadediagnose.

2.Verliesvanautonomieenonafhankelijkheid

Autonomieblijktéénvandegrootstegeluksfactorentezijnvoordemens: zelfdekeuzeskunnenmakendievaninvloedzijnopheteigenleven.Dat kaninhelekleinedagelijksedingenzitten:kaneenzorgvragerinhet ziekenhuisnogzelfbepalenofenzojawanneerhijwordtgeholpenmet douchen?Maghijaangeven‘ikwilnietmeerdoorverpleegkundigeCaroline wordengeholpen’?Wanneerhierinstrikthetbeleidvanhetziekenhuis wordtgevolgdenergeenruimteisvoorinbrengvandezorgvrager,wordt hemeenstukjeautonomieontnomen.

Hieraanverwantis onafhankelijkheid:zoveelmogelijkzelfalleskunnen doenwatjezelfwiltdoen,nietafhankelijkzijnvananderenvoordatwat jebelangrijkvindt.Onafhankelijkheidzorgtvooreigenwaarde.Een zorgvragerraaktbijnaalsvanzelfsprekendeenstukjeonafhankelijkheid kwijt:hetluktnietmeeromzichzelftewassen,eenverpleegkundigekomt elkepaaruurdevitalefunctiesmetenofhijmoetopdebeldrukkenom tevragenofhijevennaarbuitenmag.Verliesvanonafhankelijkheidzorgt vaakvooreenverminderdgevoelvaneigenwaarde.

3.Ineffectievecoping

Wietemakenkrijgtmettegenslag,zoalsdatbijzorgvragershetgevalis, vertoontcopinggedrag.Iedereenheefteen(vaakonbewuste)manierom metmoeilijkesituatiesomtegaan.Deéénzalverdrietigenstilworden, eenanderboosenopstandigenweereenanderprobeertmisschienzijn ellendeterelativerenmethumor.Iszo’nmaniervanreagerenniethelpend voor(hetwelzijnvan)dezorgvrager,danisersprakevan ineffectieve coping.

4.Risicovanhospitalisatie

Erzijnzorgvragersdievanwegehunaandoeningalvelemalenhet ziekenhuishebbenbezocht,voorconsulten,ingrepenenverblijf.Dankan ereengewenningsprocesoptreden:dezorgvragerweetalprecieshoe alleswerktenwatervanhemwordtverwacht.Ditgewenningsproces wordt hospitalisatie genoemd.Hetgevaarvanhospitalisatieisdateen zorgvragerpassiefwordt(want:erwordtvanallesvoorhemgedaan)en geeneigeninitiatiefmeertoontofkritischnadenkt(want:hijheeftzich aangepastaanhetsysteemendewerkwijzevanhetziekenhuis).

5.Invloedopdeomgevingvandezorgvrager

‘Deomgevingvandepatiëntlijdtmee’,wordtwelgezegd.Dezeuitspraak laatziendateenziektenietslechtséénpersoontreft,maareenhele omgeving:partner,kinderen,ouders,vrienden,collega’s,werkgeveren

eventueleanderendieeenrolspeleninhetlevenvaneenzorgvrager. Daaromishetbelangrijkookoogtehebbenvoorhunsituatieenhente betrekkenbijhetzorgproces.

'Deomgevingvandepatiëntlijdtmee'

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

‘Ikmerkvaakdatpartnersvanpatiëntenhetmoeilijkermetdeziektehebben dandepatiëntzelf.Erwordtheelveelvanhengevraagd.Artsenzeggenzo sneltegendeechtgenote: ‘jemoetnogmaarevenditofdatproberen’.Er wordtthuiswatafgeploeterd,daarhebjegeenideevan.Meestalhebbende naastenweinigtotgeenervaringmetziekemensenendaardoorhebbenze grotemoeitemethetinschattenvandesituatie.Ikdenkdathetvooralvoor partnersergbelangrijkisdatzeerkenningkrijgen.Datwehenzeggendathet eenhelemoeilijkesituatieiswaarzeinverkeren.’

Anne-MeiThe,hoogleraarlangdurigezorgendementie(1999)

Inhetziekenhuis

Hoezorgvragershetervarenominhetziekenhuisteverblijven,verschilt uiteraardsterkperpersoon.Tochzijnergevoelenstebenoemendievaak voorkomen:

1.Angst,onzekerheidenmachteloosheid

Iseendiagnosenogmaarpasbekendofzijnerveranderingeninde gezondheidssituatievaneenzorgvrager,dantreedtangstvaakopde voorgrond.Bangvoorpijn,voorhetverliesvanlichaamsfuncties,bang omdoodtegaan.Daarkomtvaakonzekerheidoverdetoekomstbij, wanneerhetverloopvanhetziekteprocesonbekendis.Geenofweinig invloedhebbenopditproceszorgtbijvelenvooreengevoelvan machteloosheid.

BEELD-& TAALREDACTIE

2.Eenzaamheidenverveling

Wielanginhetziekenhuismoetverblijvenenwieweinigbezoekontvangt, kanzicheenzaamengeïsoleerdgaanvoelen.Vervelingenpassiviteit liggendanopdeloer.

3.Discomfortenongemak

Hoewelgoedtoegerust,iseenziekenhuisnietinalleopzichteneen comfortabeleplekomteverblijven.Hetmoetendelenvaneenkamer(en daarmeehetgebrekaanprivacy),meemoeteninderoutinevanhet

zorgpersoneelendeonpersoonlijkeomgevingkunnenzorgvragers oncomfortabeldoenvoelen.Ongemakenpijnalsgevolgvaneen aandoeningofbehandeling,kunnendezegevoelensversterken.

4.Dankbaarheidenopluchting

Merkenzorgvragersdatzeoprechteaandachtkrijgenvande zorgprofessionals(zoalsduidelijkeafstemmingovereenbehandeling, eenbemoedigendeschouderklopofeengoedgesprek)dankunnenze diepedankbaarheidvoelen.Datzelfdegeldtwanneereenbehandeling succesvolisgeblekeneneenzorgvragerdaaropgeluchtoveris.

5.Frustratieenongeduld

Langdurigeopnameskunnenleidentotfrustratie,zekerwanneereen zorgvragerhetgevoelheeftdatzijnziekteprocesnietgoedofsnelgenoeg verloopt.Beperktwordenindedagelijkseactiviteitenenafhankelijkzijn vananderenversterktditgevoel.

Hieruitvaltteconcluderendathetvoorveleneenopgaveisominhet ziekenhuisteliggen.Omalsprofessionalinvloedtekunnenuitoefenenop dezeervaringen,ishetvanbelangomtewetenwatzorgvragersinhet ziekenhuisbelangrijkvinden.Uitverschillende patiënttevredenheidsonderzoekenkwamhetvolgendenaarvoren.Zorgvragers inhetziekenhuisvindenhetoverhetalgemeenbelangrijkdat:

• artsenverpleegkundigenhundossiergoedhebbengelezen

• zevertrouwenervarenindeprofessionaliteitvanartsenen verpleegkundigen

• zezichveiligvoeleninhetziekenhuis

• artsenenverpleegkundigengoednaarhenluisteren

• zemetrespectenaandachtwordenbehandeld

• zeregiekunnennemenophuneigen(ziekte-/behandel)proces

• eennaastesnelopdehoogtewordtgesteldna(bijvoorbeeld)eenoperatie

• slechtnieuwseerlijkwordtgebracht

• ereenheldereuitlegisoverhetgebruikendebijwerkingenvannieuw voorgeschrevenmedicijnen

• naastengoedwordengeïnformeerdbijvertrek(omzobijthuiskomstgoed voordezorgvragertekunnenzorgen).

Watikbelangrijkvindalsikinhetziekenhuiskomteliggen is...

“… daterechtnaarmijwordtgeluisterd.Eenkortmomentvanoprechte aandachtdoetzoveelgoed”

“… datartsenenverpleegkundigenzichrealiserenwatdeimpactkanzijnvan eenbehandeling”

BezoekersaaneenopendagvanhetMartiniziekenhuisinGroningen

Jouwrolalsverpleegkundige

Eenziekteofaandoeninghebbenéninhetziekenhuiszijn,kandusveelbij zorgvragersteweegbrengen.Hetantwoordopdevraaghoejedaarals verpleegkundigemeeomkuntgaan,isveelomvattend.Tochisereenaantal inzichtenenbasalehoudingsaspectendiejoukunnenhelpeneenprofessionele, empathischeensteunenderoltevervullen(Hingstman,2022).

1.Biedeenveiligeomgeving

Mensendieeenziekteprocesdoormaken,hebbeneenveiligeomgeving nodigomhungevoelens,hunangstenentwijfelstekunnenuiten.Sta openvoordezeuitingenenlaatdaaringeenoordeelblijken.

2.Hebaandachtvoordekwetsbarepositievandeander

Wie ‘wordtovergeleverdaandezorg’ komtineenkwetsbarepositie terecht.Vandezorgvragerwordtregelmatigverwachtdathijzich –letterlijkenfiguurlijk – blootgeeft.Iemandwordtgevraagdnaardemeest persoonlijkezaken,wordtgeholpenbijdetoiletgangenbijhetwassen vandeintiemezones.Vooreenverpleegkundigeisdit ‘werk’,voorde zorgvragereenspannendenkwetsbaarmoment.Weesjebewustvandeze kwetsbaarheid,ookalwordtiemandvoorde75e keergewassenenal wordtvoorde48e keergevraagdnaarhetuitscheidingspatroon.Blijfde anderzienenbehandelenalsmens.

BEELD-& TAALREDACTIE

3.Geefdeanderzoveelmogelijkeigeninvloedenregie

Hetbehoudofterugwinnenvanautonomieenonafhankelijkheidzijn onbetwistevoorwaardenvoorhetwelzijnvaneenzorgvrager.Demate waariniemandzelfinvloedheeftofdenkttehebbenopdeeigen gezondheiddraagtbijaandebelevingdaarvan.Zorgvragerszijnbijeen hogerematevaneigeninvloeddoorgaanseerdergeneigdadviezenopte volgenenbehoudenofherwinneneengevoelvaneigenwaarde.Bied

zorgvragersdaaromwaarmogelijkkeuzemogelijkheden,bijvoorbeeldals hetgaatomdemanierwaaropdezorgwordtgeboden. Spreekdaarnaastvooralookdemogelijkhedenvandezorgvrageraan: watkanhijnogzelf?Trekhemnietonnodigtaken ‘uithanden’.Ookal neemtdatmisschienwatmeertijdinbeslag.

4.Beschouwdezorgvrageralservaringsdeskundige Deervaringvanziekzijnisaltijdsubjectief.Daaromiserniemanddie beterweethoehetgaatdandezorgvragerzelf.Zethendanookinals volwaardigegesprekspartnerwaarhetdeinvullingvandezorgbetreft. Datgeldtzelfsbijkinderen.

5.Kijknaarhetverhaalendepersoonachterhetgedrag Iedermens,ongeachtleeftijdenachtergrond,iseenbronvanverhalen enervaringen.Iemandheefteenheellevengeleefdvóórhij ‘inzorg’ kwam. Vertoonteenzorgvrageralsgevolgvandeimpactvanhetziekteproces gedragwaarmeehetlastigomgaanis(iemandwordtprovocerend,narrig, maaktdeheletijdgrapjesofkeertinzichzelf)?Probeerdannietdirect vanuiteenreflexopditgedragtereageren(doorbijvoorbeelddeander terechttewijzenofinverontschuldigingentevervallen)maarachterhaal waterachterditgedragzit.Doeditdoor(open)vragentestellenendoor tevragenopdesocialeenemotionelekantvanhet ‘ziekzijn’.

6.Betrekfamilie(enanderenaasten)bijjouwwerk Behalvedezorgvragerzelf,kunnenookdemensenuitdiensnaaste omgevingvanwaardezijnvoordekwaliteitvanzorg.Zijkunnen belangrijkeobservatiesgeven:wanneereenzorgvragerbijvoorbeeldzegt dat ‘hetprimagaat’,kaneenpartneraanvullen ‘dathijwelwatvaker duizeligisendeafgelopenweektweekeerzomaarisgevallen’.Ookkunnen naastendezorgvragerhelpeninhetdragenvanhetziekteproces,wat betergaatwanneerzedaarvanafhetbeginbijwordenbetrokken.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

EduActief/verpleegkundigelegtietsuitaanzorgvrager(inbed)ennaaste(instoel)/WSBsH606.jpg/ https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?fc=browse&queryid=5bf5de7e14a659a825784879dce9a4d0&column=9&listview=overview&view=preview&fileid=17&fuid=dir17%2FWS%20Bs%20H6%2006.jpg Naastenvaneenzorgvragerkunnenbelangrijkeaanvullingenhebbenopjouw observaties

2.3Opnameenbehandeling

Deopnamevaneenzorgvragerineenziekenhuisisvoorhetzorgpersoneel dagelijksekost.Datzelfdegeldtvoorveelbehandelingendieerworden uitgevoerd.Indieroutineishetvanbelangomsteedsvoorogenteblijven houdendatditallesvoordezorgvragerspannendenindrukwekkendkanzijn.

Opnamevaneenzorgvrager

Opnamevoorverblijfineenziekenhuisismeerdan ‘even’ eenintakegesprek voeren.Daarkomtmeerbijkijken.Hoehetopnameprocesverlooptverschilt perziekenhuis,maareenaantalonderdelenzijndusdanigessentieeldatjeze inelkziekenhuistegenkomt.

1.Eengoedecommunicatievooraf

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Hetisvoordezorgvragerénvoorhetzorgpersoneelvanbelangdatde zorgvragervoorafgaandaandeopnamegoedgeïnformeerdis:watgaat erpreciesgebeuren,waarenwanneerwordtdezorgvragerverwacht,wat moethijmeenemenenwatjuistniet,maghijvooreeningreepnogeten ofdrinken,waarkanhijterechtmetvragen?

2.Contactpersoon

Wordteenzorgvrageropgenomenopdeverpleegafdelingvaneen ziekenhuis,danishetbelangrijkomtewetenmetwiejecontactkunt opnemeningevalvannood(bijvoorbeeldwanneerdesituatievande zorgvragerplotselingverslechtert),diejekuntbellenomtelatenweten dateenoperatieisafgerondofdiejekuntbetrekkenbijbesprekingen overdebehandelingenterugkeernaarhuisofvervolgplek.Vaakzalzo’n contactpersooneenpartner,kindofgoedevriendzijn.Doorgaansisdit ookdegenediemagbellennaardeafdelingomtevragenhoehetmetde zorgvragergaat.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

3.Verpleegkundigeanamnese

Somswordttijdenshetopnamegesprekookaldeverpleegkundige anamneseafgenomen.Stemdaarbijafopdezorgvrager:heefthijnog voldoendeenergievoordeanamnese,kanhijdatmentaalopditmoment aan?

Deverpleegkundigeanamnesemethodiekverschiltperziekenhuis. Voorbeeldenzijndeanamneseaandehandvande11 gezondheidspatronenvanGordon,demethodevanOremende SAMPC-anamnese.

4.Medischdossier/digitaalpatiëntendossier

Eenzorgvragermoetwetenwatermetzijnmedischegegevenswordt gedaan:waarwordenzeopgeslagen,wiekanzeinzien,waarvoormoet hetzorgpersoneeltoestemmingvragenbijdezorgvrager?Daarnaast kunnenzorgvragersvaakookzelfhunmedischdossierinzienviade beveiligdedigitaleomgevingvanhetziekenhuis.Hetiswettelijkverplicht omdezorgvragerhieroptewijzen.

Iseenzorgvragernietzodigivaardigmaarwilhijtochalvastzijndossier inzien,ondersteundaardanbij.Somskanhetverstandigzijnomde zorgvragerdezegegevensinbijzijnvaneenartstelatenbekijkenomdat deinterpretatievandegegevensonduidelijkheidenonzekerheidmetzich meekanbrengen.

BEELD-& TAALREDACTIE

Werkjeinhetdigitaledossiervaneenzorgvrager?Zorgdandatjehet schermnooitonbeheerdachterlaatterwijldegegevensdaaropzichtbaar zijn.

5.Welofnietreanimeren

Tijdenshetverblijfvaneenzorgvragerinhetziekenhuiskunnen complicatiesoptreden,zoalseenacutehartstilstand.Danishet noodzakelijkdatbekendisofdedesbetreffendezorgvragergereanimeerd wilworden.Vraagtijdensdeopnamenaardewensenvandezorgvrager hieromtrent.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

6.Uitlegoverdedagelijksegangvanzakenopdeverpleegafdeling Periodenvanziekteenbehandelingzijndoorgaansonzeker,zorgvragers kunnenhetdaaromprettigvindenomduidelijkheidtehebbenoverwat wélzekeris.Zoalsdedagelijksegangvanzakenopdeverpleegafdeling. Neemhemdaartijdenshetopnamegesprekinmee:wanneerworden maaltijdenuitgeserveerd,hoelaatwordencontrolesuitgevoerd,welke bewegingsruimteheeftdezorgvrager,wanneerkomtdezaalarts,wieis dehoofdbehandelaar,wanneermagbezoeklangskomen?Aldiezaken kunnenhemhouvastgeven.

7.Geestelijkeondersteuning

Indieonzekeretijdvanziekteenbehandeling,kaneenzorgvragerer behoefteaanhebbenomdieonzekerheidmetiemandtedelen.Binnen elkziekenhuiswerkengeestelijkverzorgers,maatschappelijkwerkersen psychologendiedaarbijkunnenondersteunen.Ooknaastenkunneneen beroepdoenopdezegeestelijkeondersteuning.

Deverpleegkundigetaakbijopname

Hetopnamegesprekismisschiendeeerstekeerdatjeeenzorgvragerontmoet. Neemdetijdenaandachtomhemtelerenkennen,omtezienwieervoorje zit.Stemdaarbijgoedafophetniveauvandezorgvrager:watweethijal, welkeinformatieheefthijnodig,welkewoordengebruikjezodatduidelijkis watjewiltoverdragen?Leterdaarbijopdatjeniettéveelinformatiegeeft, danbestaatdekansdateendeelervannietoverkomt.

Schatdaarbijookdeemotionelebelastbaarheidvandezorgvragerin:isiemand ergverdrietig,inpaniekofteruggetrokken,hebdaareerstaandachtvoordoor erruimteaantegevenenhettebenoemen(‘erkomtveelopuaf,kloptdat?’ of ‘ulijktwatstiltewordenvanwaterallemaalomuheengebeurt,zieikdat goed?’).Paswanneerdeemotieswattotrustzijngekomen,kaneenzorgvrager weergoedluistereneninformatietotzichnemen.

BEELD-& TAALREDACTIE

Vraag,naastdatwaterindeanamneseaanbodkomt,ooknaarhoede zorgvragerdeopnameervaartenoferspecialeaandachtspuntenzijnwaar hetzorgpersoneelrekeningmeemoethouden(zoalsgebruikenvanuit geloofsovertuigingofspecifiekelevenswijzen).

Behandelingvaneenzorgvrager

Debehandelingendieinziekenhuizenwordenuitgevoerdzijntalrijken veranderenmetdetijd.Vankeizersnedetotchemotherapie,vankijkoperatie totniertransplantatie.Welkebehandelingeenzorgvragerookkrijgt,eenaantal aspectenisbelangrijkomalsverpleegkundigealtijdrekeningmeetehouden.

1.Aandachtvooremoties

Tijdenseenopnameinhetziekenhuiskunnenerbijeenzorgvragerallerlei emotiesopspelen:angstvooreenoperatie,onzekerheidoverdetoekomst ofverdrietomdeimpactdiedeziekteheeftophetgezin.Hetisaanjou alsverpleegkundigeomdiesignalenoptepikken,ertijdvoortemaken enzetebenoemen.Datdezorgvragerzich(doorjou)gezienvoelt,draagt inbelangrijkematebijaanzijnwelzijn.

2.Stimuleergezondgedrag

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

TAALREDACTIE

Voorzoverdesituatievandezorgvragerhettoelaat,stimuleerhemtot gezondgedrag.Leguitdatgezondeten,nietrokenenregelmatigbewegen beterisvoorhetherstelendefysiekeenmentalegezondheid(Medisch Contact,2020).Inelkziekenhuiswordtgezondevoedingaangeboden, daarkaneenzorgvragertijdenszijnverblijfalvastkennismeemaken(voor zovernodig).Rookteenzorgvrager,maarishetvoorhemnietmogelijk omvandeafdelingaftegaan,dankanondersteuningindevormvaneen stoppen-met-rokenprogrammaeenoptiezijn.Watbetreftmeerbewegen zijnerineenziekenhuisvelemogelijkheden.Adviseereenzorgvrager (wanneerzijnsituatiedattoelaat)nietdeheledaginbedteblijvenliggen, zelfkoffietegaanhalen,eenpaarkeerperdagnaarbuitentegaanen metbezoekeenrondjetegaanlopen.

3.Uitstelvanonderzoekofoperatie

Eenzorgvragerinhetziekenhuisis ‘overgeleverd’ aandewerkwijzeen planningvanhetzorgpersoneel.Datkanbetekenendateenonderzoek ofoperatieophetlaatstwordtuitgesteld,bijvoorbeeldomdatereen spoedgevaltussendoorkomt.Onduidelijkheidleidttot(noggroter wordende)onzekerheid,metgevoelensvanpaniekenteleurstellingtot mogelijkgevolg.Daaromishetbelangrijkomalsverpleegkundigezogoed mogelijkteblijvencommunicerenmetdezorgvrager:wanneergaatde ingreepwelplaatsvinden,watgebeurterindetussentijd,hoeervaartde zorgvragerdit?Blijfdaaroverincontact.

4.Bevorderenvanautonomieenzelfstandigheid

Dateenzorgvragerzichvoegtnaardeplanningenwerkwijzevanhet zorgpersoneelinhetziekenhuis,leverteenwerkbaresituatieop.Dit betekentweldatdezorgvragereenstukjeautonomieenzelfstandigheid inlevert.Hijheeftnietmeeralleszelfvoorhetkiezen(hettijdstipwaarop

eenoperatieplaatsvindt,hetaantalcontrolesvandevitalefunctiesdat tijdenseenetmaalwordtuitgevoerd,inisolatieverplegingmoetenna besmettingmeteenbacterie,enzovoort).Omdatautonomieen zelfstandigheidjuistbijdragenaandekwaliteitvanleven:zoekals verpleegkundignaarmogelijkhedenomeenzorgvragernogwélietszelf telatenkiezenofbepalen.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Stel:opdeverpleegafdelinghebbenjullieeenwerkschemawaarinalle zorgvragersindeochtendwordengeholpenmetwassen.Nuisdeene zorgvragergewendomzichaanheteindvandedagtedouchenende anderdoetdatthuisslechtstweekeerperweek.Vraagjedan(metje collega’s)af:kunnenwijonsstrakkewerkschemaietsflexibelermaken endeenezorgvragerom17.00uurhelpenmetwassenendeanderdrie ofvierkeerperweek?Waarschijnlijkzijndevoordelendaarvanvelemalen groterdandenadelen.

5.Betreknaasten

Familieofanderenaastenkunneneenbelangrijkerolvervulleninhet welzijnvaneenzorgvrager.Zohebbenzesomswaardevolleinformatie: hoeisdezorgvragerthuis,watvindthijlastigenwaarbeleefthijplezier aan?Ditzijnaangrijpingspuntenvoor(hetoptimaliserenvandekwaliteit van)dezorginhetziekenhuis.Doornaastentebetrekkenbijgesprekken metdezorgvrager,kanhijookhetgevoelkrijgenernietalleenvoorte staan.Daarnaastkunnenzijeenbelangrijkerolspelennavertrekuithet ziekenhuis.

6.Voorbereidenopvertrek

Ishetvertrekvaneenzorgvragerinzicht,danhoorthetbijde verpleegkundigetaakombijdezorgvragerendiensnaastenteinformeren naardesituatienaterugkeer.Iserextrazorgthuisnodig,watkunnen naastenaantakenovernemen,iservervoernaarhuis,welkefaciliteiten moetenwordengeregeldofiseentijdelijkeopnameineenverpleeghuis eenbeteralternatief?Voorhetregelenvandergelijkezakenkanin ziekenhuizendoorgaanseenliaison-oftransferverpleegkundigeworden ingeschakeld.Daarnaastgeefjedezorgvrageradviezenoverdeeerste periodenavertrek(watkanhijbeterwelennietdoen,hoemoethijzijn medicatiegebruiken,wanneerisdevervolgafspraak,watalserklachten optreden?).

Hoewordteenbehandelinginhetziekenhuisbetaald?

ElkeinwonervanNederlandiswettelijkverplichtomzichteverzekerentegen ziektekosten.Veelvandezorgdiezorgvragersontvangenineenziekenhuis, wordtdanookgrotendeelsdoorzorgverzekeraarsvergoedvanuitde basisverzekering.Welgeldteenverplichteigenrisicovooriedereendie18jaar ofouderis(althans:datisdesituatiein2024).Heeftiemandzorgnodigdie nietbinnendebasisverzekeringvalt,dankaneenzorgvragerdaarzelfeen deelvanmoetenbetalenófhetwordtvergoedvanuiteeneventuele aanvullendeverzekering.

Isiemandtochnietverzekerdvoorzorgkosten,omwelkeredendanook?Dan komendevolledigekostenvandebehandelingvoorrekeningvandeze zorgvrager.Opdespoedeisendehulpvaneenziekenhuis(insituatieswaarin directofbinnenenkeleureningrijpennodigis)wordtomdezeredenniemand geweigerd,maarachterafvolgtweleenrekening.

2.4Aandachtspuntenbijspecifiekedoelgroepen

Werkjealsverpleegkundigeineenziekenhuisdankunjetemakenkrijgen metheleuiteenlopendedoelgroepen:kinderen(enhunouders),jongeren, ouderen,mensenmetpsychischeproblematiekofanderstaligenbijvoorbeeld. Elkedoelgroepvraagteeneigenafgestemdemaniervanbenaderenenzorg verlenen.Omdatgoedtekunnen,ishetnodigommeeroverdezedoelgroepen teweten.

Jongekinderen(tot10jaar)

Kinderendiewordenopgenomeninhetziekenhuiskunnenvollediguitbalans raken,zelfsbaby’s.Eenmaalinhetziekenhuiskunnenzezichandersgedragen danthuis,alsgevolgvandeonbekendeenindrukwekkendeomgeving,het gescheidenwordenvandeoudersofbangzijnvoorpijnenhetonverwachte.

Wordenkinderenwatouderdanbelevenzeeenziekenhuisopnameanders danjongerekinderen.Maaralsgevolgvanhunziekte,deonzekerheidende veranderdeomgevingkunnenzeterugvallenineenvroegerefasevan ontwikkeling.Dathoudtonderandereindatwatouderekinderenreacties kunnenvertonendievergelijkbaarzijnmetdievanjongerekinderen.

Shutterstock/moedermetkindopziekenhuisbed/nr.2506127515/ https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/hospital-bed-sick-black-mother-girl-2506127515 Oudersspeleneenbelangrijkerolindezorgvooreenziekkind,ookinhet ziekenhuis.

Kinderentot12jaarvallenvolledigonderdezeggenschapvanhunouders.Ze mogennognietzelfbeslissenoverbijvoorbeeldhunbehandeling,datdoen hunoudersvoorhen.Tochbegrijpenjongekinderenvaakgoedwatergebeurt. Daaromishetbelangrijkomhenwelbijdebehandelingtebetrekken.

Veelvoorkomendeziektebeelden

Kinderenwordeninhetziekenhuisvaakbehandeldvoorernstige,acuteof chronischeaandoeningen,variërendvaninfectiestotleukemieentrauma's. Veelvoorkomendeziektebeeldenbijopgenomenkinderentot10jaarzijn:

• luchtweginfectiesenademhalingsproblemen(zoalsbronchiolitis, pneumonieofernstigeastma-aanvallen)

• infectieziekten(zoalsepsis,meningitisofernstigeuitdrogingalsgevolg vangastro-enteritis)

• chirurgischeaandoeningen(zoalsappendicitis,herniainguïnalis, botbreukenofanderetrauma’s)

• oncologischeaandoeningen(zoalsleukemie)

• ernstigeallergischereactiesopinsectenbeten,voedselofmedicijnen(zoals anafylaxie)

• diabetestype1

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

• neurologischeaandoeningen(zoalsepileptischeaanvallenofhydrocefalus)

• aangeborenhartafwijkingen

• groeiachterstand.

Aandachtspuntenvoordecommunicatieenafstemming Eenkindvraagteenanderebenaderingdanvolwassenen,zekunnennietalles overzienenbegrijpen.Tochishetgoedomjeterealiserendatzekerkinderen dieernstigziekzijnofalvaakinhetziekenhuiszijngeweest,vroegwijskunnen zijn.

Omwelkziektebeeldenwelkebehandelinghetookgaat,probeerdeinformatie opeenvoorhetkindduidelijkeengedoseerdemanierovertebrengen.Vertel alleendatwatbelangrijkisomteweten,zodathijweetwathemtewachten staat.Deoudersgeefjewélalleinformatie(overdeverschillende mogelijkhedenendevoor-ennadelendaarvan),wantzijbehartigende belangenvanhunkind,hebbeninzageinhetmedischdossierennemende beslissingenoverdebehandeling.

Belangrijkeaandachtspuntenindeomgangmeteenkinddieisopgenomen inhetziekenhuis,zijn:

• Vraagoudersvoorafgaandaandeopnamehetkindvoortebereiden.Dit kanhelpenbijdeverwerking(vanhetverblijfeneeneventuelebehandeling) achteraf.Bijvoorbeeldmetbehulpvanspeciaalvoorditdoelontworpen boekjesofspeelgoeddatverwijstnaarhetziekenhuis.

• Wijsouderseropdathuneigenhoudingafstraaltophunkind:wanneerze zelfzenuwachtigenangstigzijnendatlatenblijken,voelthetkinddatook. Stralenzerustenvertrouwenuit,dangaathunkindmindergespannen hetziekenhuisin.

• Hetkindishetmeestvertrouwdmetdeeigenouders.Geefdeoudersdan ookdetakendiezijopzichwillenenkunnennemen(wassen,aankleden, voeden).Inbijnaalleziekenhuizenbestaatdemogelijkheidtot'rooming-in', hetkunnenblijvenslapenvanoudersofanderenaasten.

• Ookjouweigenhoudingalsverpleegkundigeisvaninvloedopdekinderen waarjemeewerkt.Probeerdaaromrustenpositieveenergieuittestralen.

• Probeerjeeenkindietsuitteleggen,houddanrekeningmethetvolgende:

– Verteleenkindgeenmoeilijkeofmogelijkspannendedingenvoorhet slapen.

– Vertelnietteveelinéénkeer.

– Weeseerlijk,draaiernietomheen,maarmaakhetooknietzwaarder.

– Benoemalleenwathetkindbewustmeekanmaken.

– Hanteerhelpendtaalgebruik:vermijdnegatievefocus(woordenals bang,pijn,spannend)enwekgeenonjuisteverwachtingen(‘hetiszo voorbij’ of ‘hetdoetgeenpijn’).

• Leideenkindaf(bijvoorbeeldtijdenseeningreepwaarhijbangvooris) dooreenverhaaltebedenken,plannentemakenvooreenknutselwerk, tedagdromenovereenmooieplekofraadselsoptelossen.

• Sommigekinderengedragenzichinhetziekenhuisboosenafwijzend(vaak naarhunouders).Vaakisditeenvormvanprotest,eenmanieromhun emotiesoverdesituatieteuiten.Rakenoudershierdoorvanslag,vertel hendanwaardezeboosheidvandaankankomen.

• Complimenteerhetkindmetelkekleinestapdiehijvoorwaartszetinzijn (ziekte)proces.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

• Heefteenkinddermatemoeitemethetverwerkenvanzijnervaringenin hetziekenhuisdatjijalsverpleegkundigeenookzijnoudershier onvoldoendeinkunnenondersteunen,dankanhetzinvolzijnomeen medischpedagogischzorgverlener(werkzaamindemeesteziekenhuizen) inteschakelen.

Jongeren(10-22jaar)

Indeleeftijdvan10tot22jaargroeienjongemensenuittotvolwassene,zij worden adolescenten genoemd(NederlandsJeugdinstituut,2024).Indie periodeishetpuberbreinzichaanhetontwikkelen,zodatdejongerekan groeiennaarzelfstandigheideneeneigenidentiteit.Datbrengtmetzichmee datjongerenindezeleeftijdveelmetzichzelfbezigzijn,kritischnaarzichzelf kijkenenzichzelfdaarbijvoortdurendvergelijkenmetanderen,wattwijfels enonzekerheidmetzichmeebrengt.Ookzettenzezichaftegenmetname hunouders,willenzemeerzelfbeslissingennemenenexperimenterenzemet hunbehoefteaanvrijheid.Werkjealsverpleegkundigeinhetziekenhuismet adolescenten,danzuljetemakenkrijgenenmoetenomgaanmetgedragdat voortkomtuitdezeontwikkeling.

Jongerenvan12tot16jaarhebbeneenbelangrijkestemwaarhetgaatom huneigenbehandeling.Omtebeginnenhebbenindezeleeftijdscategorie zoweldejongerealsdeoudersrechtopvolledigeinformatie,dus zorgprofessionalsverstrekkenaanbeidedeinformatiedienodigisomeen goedeafgewogenbeslissingtenemen.Vervolgensmoetenjongereénouders toestemminggevenvooreenbehandeling,weigertéénvanhendanmag wettelijkgeziendebehandelingnietplaatsvinden.Danishetaande zorgverlener(arts,verpleegkundige)omtezoekennaareenaanvaardbaar alternatief.Indezelevensfasekunnenjongereenoudersbeideinzagekrijgen inhetmedischdossier.

BEELD-& TAALREDACTIE

Vanaf16jaarhebbenjongerendezelfdepatiëntenrechtenalseenvolwassene enmogenzezelfbeslissenoverhunmedischebehandeling.Toestemmingvan deoudersisnietmeernodigenookmogendeoudershetmedischdossier vanhunkindopdezeleeftijdnietmeerinzien,tenzijdejongeredaarexpliciet meeinstemt.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Veelvoorkomendeziektebeelden

Delevensfasewaarinadolescentenzichbevinden(onzekerheid,zoekennaar deeigenidentiteit,experimenterenmetvrijheid),brengtziektebeeldenmet zichmeediedaarmeesamenhangen.Veelvoorkomendeziektebeeldenbij adolescentenzijn:

• traumaenverwondingen(zoalsbotbreukenofknieblessuresalsgevolg vansportenofverkeersongevallen)

• infectieziekten(zoalstonsilitisof(vooralbijmeisjes)urineweginfecties)

• chronischeaandoeningen(zoalsastmaofdiabetestype1)

• geestelijkegezondheidsproblemen(zoalsdepressie,angststoornissen, anorexianervosaoftentamensuïcide)

• groei-enontwikkelingsgerelateerdeproblemen(zoalsscolioseof(bij meisjes)hetpolycysteusovariumsyndroom)

• maag-endarmproblemen(zoalsappendicitisofdeziektevanCrohn)

• cardiovasculaireproblemen(zoalshartritmestoornissenofdediagnose aangeborenhartafwijking)

• geslachtsgerelateerdeaandoeningen(zoals(bijmeisjes)dysmenorroeof (complicatiesvanwege)soa's.

Aandachtspuntenvoordecommunicatieenafstemming

Ombijdeleefwereldvanadolescentenaantesluitendieinhetziekenhuiszijn opgenomen,kunnendevolgendeaandachtspuntenhelpen(Hogeschoolvan Amsterdam,2024).

• Geefruimteaanhetverhaalvandejongere.Laathemvertellenenwees daarinnietbelerendenganietprotocollairtewerk.

• Probeergelijkwaardigheidenwederkerigheidinhetcontacttebrengen. Vertel(binnenjeeigengrenzen)ietsoverjezelf,dathelptjongerenomzelf ookopentekunnenzijn.

• Letgoedopdelichaamstaalenvraagdaaropdoor.Jongerenzeggenniet altijdwatzevindenofvoelenmaarstralenditnon-verbaalvaakweluit.

• Letopsociaalwenselijkeantwoorden,diegevenjongerenveel.Vraagook hieropdoor.

• Laateenbehandelervaringaltijdpositiefeindigen,hoedieookisgeweest. Eenpositieveervaringhelptinbijhetvoorkomenofverminderenvan psychischeklachten.

• Volghettempovandejongere,weesniettesnelenresultaatgericht.Dan isdekansopweerstandofteruggetrokkengedraggroter.

• Betrekdejongerebijdebehandeling,geefhemregieenvraagnaarzijn behoeften.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

• Bedenkdateenpubernogsteedseenkinderhartheeft.Eenrelativerende grapomdezwaartevaneensituatieaftehalenkanhelpenomhetvoorde jongeredraaglijktemaken.Stimuleeroudersookomhunkindgewoon eenknuffeltegeven,diebehoeftezalerbijdejongereinhetziekenhuis destemeerzijn.

Kwetsbareouderen

Demeesteouderenzijnprimainstaatomeigenregietevoerenoverhunleven, zodatzehunzelfstandigheidkunnenbehouden.Deouderendiedatnietlukt, worden kwetsbareouderen genoemd.Dekwetsbaarheidendekansop kwetsbaarheidneemtmethetstijgenvandeleeftijdtoe.Maarnietalleen leeftijdisbepalend,ookanderefactorenspeleneenrol.Zokomtkwetsbaarheid vakervoorbijlaagopgeleideouderen,ouderenmetcomplexe gezondheidsproblemen,ouderemigranten,mantelzorgersopleeftijden LHBT-ouderen(RIVM,z.d.).

Kwetsbaarheidkanzichvoordoenopviervlakken:fysiek (evenwichtsproblemen,krachtsverlies,gewichtsverlies),cognitief (geheugenproblemen,moeitemethetoplossenvanproblemen),sociaal (eenzaamheid,gebrekaansteunvanuithetsocialenetwerk)enpsychisch (depressie,angststoornissen)(RIVM,z.d.).

Bijouderenisvaaksprakevanmultimorbiditeit(vóórkomenvanmeerdere aandoeningen),watkwetsbaarheidindehandwerkt.Ditbrengtmetzichmee datermeerderezorgprofessionalsbijbetrokkenzijn,watdesamenwerking complexermaakt.

Eenziekenhuisopnameisvoorkwetsbareouderezorgvragersextrarisicovol, vanwegehunverhoogdekansopcomplicatieszoalseeninfectie,ondervoeding, delierofvallen.

Veelvoorkomendeziektebeelden

Kwetsbareouderendieinhetziekenhuiswordenopgenomen,hebbendus vaakeenreeksaandoeningen.Veelvoorkomendeziektebeeldenzijn:

• hart-envaatziekten(zoalshartfalen,hartinfarct,hypertensieofCVA)

• longziekten(zoalsCOPD,pneumonieofastma)

• infecties(zoalsurineweginfectie,sepsisofdecubitus)

• valincidentenentrauma(zoalsheupfractuurofhersenletsel)

• cognitievestoornissen(zoalsdementieofdelier)

• diabetesgerelateerdecomplicaties(zoalshypo-ofhyperglykemieof diabetischevoetulcera)

• nierproblemen(zoalsnierinsufficiëntieofchronischenierziekte)

• maag-endarmproblemen(zoalsobstipatieofdiverticulitis)

• bot-engewrichtsaandoeningen(zoalsosteoporoseofartritis)

• polyfarmacie(veelvoudigmedicijngebruik)endebijwerkingendaarvan

• onder-enovervoeding

• psychiatrischeaandoeningen(zoalsdepressieofangststoornissen).

Eénval,meerdere(gezondheids)problemen

John(81)isinhetziekenhuisopgenomenvanwegeernstigeCOPDenhartfalen. Zijngebrekaanenergiebrachtmetzichmeedathijzichzelfdelaatstemaanden watheeftverwaarloosd.Etenkooktehijnietmeer,hijleefdeopcrackersen blikkensoep.Inzijnomgevingwarengeennaastendiesignaleerdendathet steedsslechtergingmetJohn.Aangekomeninhetziekenhuisbleekhij ondervoed:ondergewichteneengebrekaanvitamineshaddenzijnweerstand verminderd.WanneerdeverzwakteJohn ’snachtsnaarhettoiletgaat,heeft hijnietmeerdoorinwelkeomgevinghijzichbevindt,hijstruikelt,valten breektdaarbijeenheup.Johnkaneentijdlangnietmeerlopenenligtenzit inbed.Daardoorontwikkelthijdecubitusopzijnstuit,diedoorzijnkwetsbare weerstandenondervoedingmaarmoeilijkwilgenezen.Depijndiehijheeft vanzijnheupendecubitusdoenJohnnogmindereten,zodatwordtbesloten totsondevoeding.OpeennachtlijktJohntotaalindewar:hijheefteendelier, alsgevolgvandecombinatieaanmedicijnendiehijkrijgt,deveranderde omgevingenzijngezondheidsproblemen.

TAALREDACTIE

Aandachtspuntenvoordecommunicatieenafstemming Kwetsbareouderenkunnenmeertijdnodighebbenomeenantwoordtevinden ofeenhandelinguittevoeren.Dankandeneigingzijnom,alszorgprofessional, vóórdeandertebesluitenentehandelen.Hetrisicobestaatdatzedanpassief worden(‘hetwordttochwelvoormijgedaan’),therapieontrouw(wantniet huneigenkeuze)enderegieuithandengeven(‘julliezullenwelwetenwat hetbesteisvoormij’).

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Probeerdittevoorkomendoordevolgendeaandachtspuntenindepraktijk toetepassen(BeterOud,2021):

• Vraagwatdezorgvragerhetbelangrijkstevindt.Vanwegedekwetsbaarheid iserdoorgaanssprakevanmeerdereklachten:waarwildezorgvragerhet liefst(eerst)naartoewerken?Staathetstabiliserenvanhetgewichtvoorop ofvindthijhetbelangrijkeromzosnelmogelijkweerzelfstandigtekunnen functioneren?

• Vraagwatdezorgvragerbelangrijkvindtindezorgdiehijontvangtenwat zijnmogelijkhedenzijn.Voerditgesprekliefstmeteeneventuelepartner ofanderenaaste.Wilhijnetalsthuisnietvakerdantweekeerperweek onderdedouche?Kanhijzelfnognaarhettoiletenzichaankleden?Probeer dezorgdaaropaftestemmen.

• Vraagdezorgvrager(eneventuelenaaste)naareerdervastgelegdewensen omtrentreanimatie,aldannietbehandelenofeeneuthanasieverklaring. Voegdittoeaanhetzorgdossier.

• Nodigeenpartnerofanderenaasteuitomaanwezigtezijnbijgesprekken metzorgverleners,alshetgaatomdebehandelingenhetwelzijnvande zorgvrager.Vanwegedekwetsbaarheidkanhetvoordezorgvragerlastig zijnomzo’ngesprekinhoudelijkgoedtevolgen,teonthoudenof(kritische) vragentestellen.

• Communiceeropmaat.Kwetsbareouderenhebbenvaakmeertijdnodig ominformatieteverwerken.Stelconcretevragen(‘uzegtdatuafentoe duizeligbent,hoevaakisafentoe?’, ‘waarwerduthuisbijgeholpen,wat luktunietmeerzelf?’),geefconcreteinformatie,nietteveelinéénkeeren checkofdezorgvragerjeheeftbegrepen(‘begrijptuhet,wanneerikditzo uitlegofzegtu:vertelnogmaareenkeer?’).Herhaaldesnoodsde belangrijkstepunten.

Zorgvragersmeteenverstandelijkebeperking

Eenanderekwetsbaregroepzorgvragersdiejeinhetziekenhuisinzorgkunt krijgen,zijnmensenmeteenverstandelijkebeperking.Omdathunbegripsencommunicatievermogenanderszijn,spelenindezezorgsituatiesdenaasten

eenbelangrijkerol.Vanwegedeanderebegripsvermogenskanhetjuistvoor dezezorgvragerextraspannendzijnominhetziekenhuisterechttekomen. Deomgevingisvreemdenmisschienindrukwekkend,deredenvanhetverblijf kanhijmogelijknietgoedbevatten.Aandachteneenindividueleaanpakis daaromdestebelangrijker.Wantnetalsiederanderheeftookiemandmet eenverstandelijkebeperkingeenverhaal,wensenenbehoeften.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Veelvoorkomendeziektebeelden

Mensenmeteenverstandelijkebeperkinghebbenvaakspecifieke gezondheidsproblemen.Daarnaastlopenzeeenverhoogdrisicoopbepaalde aandoeningen.Veelvoorkomendeziektebeeldendiekunnenleidentoteen ziekenhuisopnamezijn:

• infecties(zoalslongontsteking,bronchitis,urineweg-ofhuidinfecties)

• epilepsie

• gastro-intestinaleproblemen(zoalsgastro-oesofagealerefluxziekte, chronischeobstipatieofdarmobstructie)

• voedingsproblemen(zoalsondervoedingofovergewicht)

• diabetes

• hart-envaatziekten(zoalsaangeborenhartafwijkingenofhypertensie)

• orthopedischeproblemen(zoalsscolioseofheupdislocatie)

• psychiatrischeengedragsproblemen(zoalsdepressie,angststoornissen ofautomutilatie)

• problemenmetmondgezondheid(zoalstandbederfof tandvleesontstekingen).

Aandachtspuntenvoordecommunicatieenafstemming

Komtereenzorgvragermeteenverstandelijkebeperkingopdeafdelingwaar jijwerkt?Houdtenminsterekeningmetdevolgendeaandachtspunten:

• Maakgebruikvandeervaringsdeskundigheidvandefamilie/begeleiders: hoekanhetbestemetdezorgvragerwordengecommuniceerd,watzijn aandachtspunten,watvindthijprettig(enwatjuistniet)?Probeerwaar mogelijkaantesluitenopdesituatieindewoonomgevingvande zorgvrager.

• Spreekafwie(vandefamilie/begeleiders)decontactpersoonisvoorde zorgvragerenwieinformatiemagontvangenoverdienssituatie.

• Zorgdaterbijgesprekkenenonderzoekeneenvertrouwdiemandaanwezig, alsbegeleidingvandezorgvrager.

• Regeleventuelevoorzieningenvoorfamilie/begeleiders,zoalseenextra bedenmaaltijden.

• Maak(metfamilie/begeleiders)eenafwegingwathetmeestgewenstis voordezorgvrager:eenéén-ofmeerpersoonskamer.

• Laatfamilie/begeleidersvertrouwdespullenenhulpmiddelenmeebrengen.

• Stemwatjedoetsteedsafmetdezorgvrager:vertelwatjekomtdoen(één dingtegelijk)enhoedatinz’nwerkgaat.Gebruikeventueelspeciaal beeldmateriaal.

• Weesalertopsignalenvanongenoegenenongemakbijdezorgvrager. Vraaghemhoehetgaatenwathijzouwillen.

Zorgvragersmetpsychiatrischeproblematiek

InNederlandkrijgtéénopdeviermenseninzijndirecteomgevingtemaken metpsychiatrischeproblematiek(Nursestation,2020).Mensenkunneninhet ziekenhuiswordenopgenomenalsgevolgvaneenpsychiatrischeaandoening, maarookkunnenzorgvragersdieomeenandereredenzijnopgenomen, tijdenshunopnamepsychiatrischeproblematiekvertonen.Inbeidesituaties hebjealsverpleegkundigeomtegaanmetdevaakonvoorspelbaarheiddie eenpsychiatrischeaandoeningmetzichmeebrengt.Inzichtkrijgeninhet ziektebeeldendemanierenvanbenaderenkunnendaarbijhelpen.

Shutterstock/zorgvrageropbedrand,opderuggezien/nr.2480177417/ https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/senior-patient-siting-over-edge-bed-2480177417

Ziedemensachterdeaandoening,ookbijmensenmetpsychiatrische problematiek.

Veelvoorkomendeziektebeelden

Ziektebeeldenbijmensendiemetpsychiatrischeproblematiekinhet ziekenhuiswordenopgenomen,kunnenonderanderezijn:

• psychotischestoornissen(zoalsschizofrenieofeenmanischeperiodebij eenbipolairestoornis)

• suïcidaliteitenautomutilatie(gedachtenaanzelfdodingkomtonderandere vaakvoorbijmensenmeteenernstigedepressie,automutilatiekaneen copingmechanismezijnbijverschillendepsychiatrischeaandoeningen)

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

• angst-enpaniekstoornissen(symptomenvanpaniekaanvallenkunnen verwardwordenmetlichamelijkeaandoeningenzoalseenhartaanval)

• verslavingsproblematiek(zoalsdeliriumtremensenandere onthoudingsverschijnselen,alsgevolgvanmoetenstoppenmetgebruik vanalcoholendrugstijdensdeziekenhuisopname)

• bijwerkingenvanpsychofarmaca(zoalsgewichtstoename,tardieve dyskinesieofhetmaligneantipsychoticasyndroom)

• catatonie(bewegingsarmoede,stuporofvreemdebewegingenalsgevolg vaneenernstigepsychischestoornis)

• acutegedragsproblemen(zoalsagressieofpsychomotorischeagitatie)

Ookbijzorgvragersdieomeenandereredeninhetziekenhuiszijnopgenomen, kunnensommigevandezeziektebeeldenoptreden,bijvoorbeeldeenpsychose diewordtuitgeloktdoordeangstenonzekerheiddiedeopnamemetzich meebrengt.Daarnaastkomteendelierveelvoorinhetziekenhuis.Ditiseen verwardheidstoestanddievaakoptreedtbijouderen(alsgevolgvanmedicatie, eenveranderdeomgevingenstressvollesituatie).

Aandachtspuntenvoordecommunicatieenafstemming

Omdatervelepsychiatrischeaandoeningenbestaan,vraagtelkziektebeeld weereeneigenbenadering.Probeerjeteverdiepenindeziektebeeldenvan dezorgvragersdiejijtreft.Tochisereenaantalaandachtspuntendiejeals verpleegkundigeinvrijwelelkesituatiekunttoepassen:

• Ziedemensachterdeaandoening.Probeerdoordesymptomenheente kijkennaardegenedieiemandóókis.Leeshiereventueeloverinhet zorgdossierenspreekdiegenedaaropaan.Datkanhelpeninhetleggen vancontact.

• Pasjebenaderingaan.Watdebestemanieris,isafhankelijkvandeindividu enhetziektebeeld.Waardeééngebaatisbijeendirectievebenadering, kandatbijeenanderaverechtswerken.Verdiepjeindepersoonenhet ziektebeeldenprobeeruitwatvolgensjoueengepastebenaderingis.

• Neemnietonnodigdingenover.Verpleegkundigenhebbensneldeneiging omtehelpendooradviezentegevenenoplossingenaantedragen,beter isdittevermijdenbijzorgvragersmetpsychiatrischeproblematiek.Ditkan bijhenhetgevoelversterkendatzehetnietgoeddoen.

• Toonbegripengeefvertrouwen.Luisternaardezorgvragerenlaatweten datjezietwatdesituatiemethemdoet.Benoemwatjezietensteljeeerlijk enopenop.Geefhemhetvertrouwendathijhetbestzelfkan.Laathem zelfoplossingenaandragen,datvergrootzijngevoelvanautonomieen eigenwaarde.

• Bagatelliseerdeproblematiekniet.Goedbedoeldpositiefzijn(‘een wandelingindefrisselucht,dangaathetvastalweereenstukbeter’)werkt averechts.Stelvragen,luisterentoonbegrip.Datkaneeneerstemanier zijnomtezorgendateenzorgvragerhetcontactmetdewereldomzich heenweeraangaat.

• Ganietmeeindeproblematiek,blijfobjectiefobserveren.Ziehetgedrag alseensymptoomvandepsychiatrischeaandoening,ookwanneerde zorgvrageronaangepastgedragnaarjouvertoont.Maar:stelwelgrenzen. Eenziekteofaandoeningmaggrensoverschrijdendgedragnooit rechtvaardigen.

'Echteengaafvak'

'Ikvindhetechteengaafvak.Hetisgeenrozengeurenmaneschijn,maar daardoorbenikjuistdankbaarvooralleswatgoedgaat.Ikkanervoorde cliëntenzijn,datisbelangrijk.Niemandheefterwataanalsikmeegainhun problemen.'

Aafke,verpleegkundigeopeenpsychiatrischeafdeling

BEELD-& TAALREDACTIE

Laaggeletterdezorgvragers

InNederlandiseenaanzienlijkegroepmensendiemoeitehebbenmetlezen enschrijven:zo’n2,5miljoen(NationaleOmbudsman,2020).Datzijnvaak laagopgeleiden,migrantenenouderen.Zijzijnlaaggeletterd:zekunnenlezen enschrijvenmaaronvoldoendeomgoedmeetekunnendoeninde samenleving.Laaggeletterdheidisietsandersdananalfabetisme(nietkunnen lezenenschrijven).

Laaggeletterdezorgvragersvindenhetsomslastigomeengesprekmeteen zorgverlenertevoeren:dezorgverlenerpraatvoorhen(te)snel,gebruikt woordendiezenietgoedbegrijpenofgeeftteveelinformatie.Hetgevaaris datzorgvragersdanafhakenof,uitangstom(voorhungevoel)tefalen,zorg gaanmijden.Eenanderrisicoisdatdezorgvragerdezorgverlenernietgoed heeftbegrepenofeenbijsluiternietkanontcijferen.Waardoorhijbijvoorbeeld medicatieverkeerdgaatgebruiken.

Veelvoorkomendeproblemen

Mensendielaaggeletterdzijn,hebbenspecifiekeuitdagingenalszijinhet ziekenhuiswordenopgenomen.Dezeproblemenkunnenvaninvloedzijnop hungezondheid,debehandelingenhunvermogenomzelfstandigvoorhun gezondheidtezorgen.Veelvoorkomendeproblemenzijn:

• Onvoldoendebegripvanmedischeinformatie

Laaggeletterdezorgvragershebbenvaakmoeitemetverschillendeteksten waarmeezeinhetziekenhuistemakenkrijgenzoalsformulieren, patiëntenfoldersenbijsluiters.Daardoorkunnenzebelangrijkeinformatie missenofverkeerdinterpreteren.Ookmondelingovergedrageninformatie (doorartsenenverpleegkundigen)kanvoorhenlastigtebegrijpenzijn.

• Geengoedeinformedconsent

Zorgverlenershebbendeplichtom,zodraerbeslissingenmoetenworden genomenovereenbehandeling,dezorgvrageropzo’nmanierteinformeren dathijopbasisvandeverkregeninformatieeengoedeeigenkeuzekan maken(informedconsent).Bijlaaggeletterdenkanhetgebeurendatze deinformatienietgoedbegrijpenmaaruitschaamtedoenalsofzeeen gefundeerdekeuzemakenofvolmondigtoestemmenineeningreepdie zeeigenlijknietgoedoverzien.

• Gebrekaangezondheidsvaardigheden

Laaggeletterdezorgvragerskunnenmoeitehebbenomhungezondheid zelfstandigtereguleren,zoalsdemedicatieenleefstijladviezenbijdiabetes, hartziektenofhypertensie.Ditkanleidentotcomplicatiesenverslechtering vandegezondheid.Ookkunnendezezorgvragersbijontslaguithet ziekenhuisproblemenhebbenmethetopvolgenvannazorginstructies, zoalshetmakenvanvervolgafsprakenofhetnalevenvanleefstijladviezen.

• Angst,stressenschaamte

Omdatlaaggeletterdezorgvragersvaaknietvolledigbegrijpenwater gebeurtofwatervanhenwordtverwacht,kunnenzeverhoogdeangstof stresservarentijdenshunziekenhuisopname.Dooreenverminderdbegrip vanwaterallemaalstaattegebeuren,verliestdezorgvragerregieopzijn

situatie,watdestressenangstverderkandoentoenemen.Uitschaamte zalhijlangnietaltijdvragenomverheldering.Datalleskanhunherstel nadeligbeïnvloeden.

• Praktischeproblemen(mettoegangtotzorg)

Inziekenhuizenwordtopallerleimanierengewerktmettechnologie,waar ookzorgvragersmeetemakenkrijgenzoalshetmakenvaneenafspraak viaeendigitaalformulier,onlineconsultenenhetinzienvanheteigen medischdossier.Laaggeletterdezorgvragerskunnenmoeitehebbenom dezesystementegebruiken.Ookkunnenzemoeitehebbenommedische rekeningenenverzekeringsinformatietebegrijpen,watweerkanleiden totfinanciëleproblemenenuitstelvannoodzakelijkezorg.

Aandachtspuntenvoordecommunicatieenafstemming

Erzijnverschillendemanierenomeffectiefenafgestemdtecommuniceren metmensendielaaggeletterdzijn.Debelangrijkstezijn(Nationale Ombudsman,2020):

• Wanneerjeweetofvermoedtdateenzorgvragerlaaggeletterdis:begin nietdirectmetdeafnamevaneenanamneseofhetzendenvaninformatie, maarstelhemopzijngemak.Dathelpthemomteontspannen,een vertrouwensband(beginnen)teervarenenzodeschaamtemogelijkwat lostekunnenlaten.

• Gebruikmakkelijketaal.Spreekduidelijk,niettesnel,gebruikkortezinnen enwoordendieaansluitenophettaalniveauvanzorgvrager.

• Blijfdeanderwelserieusnemen,ganietopeensharderpraten,overdreven articulerenofkinderlijketaalgebruiken.

• Gebruikbeeldenomietsuitteleggen.Laaggeletterdemensenzijnvaak visueelingesteld.Legaandehandvaneenafbeelding,schaalmodelof filmpjeuithoebijvoorbeeldeenmedicijnmoetwordeningenomenofwat voorgezondheidsprobleemerspeelt.

BEELD-& TAALREDACTIE

• Zorgvooreendialoog(ensteekgeenmonoloogaf).Praatnietaanéénstuk doorwanneerjedezorgvragerietsduidelijkwiltmaken.Deanderkanhet lastigvinden(vanuitonzekerheidofschaamte)omjeteonderbreken.Laat daaromafentoeeenstiltevallenenmoedigdezorgvrageraanomvragen testellen(‘welkevragenheeftunog?’).

• Maakadviezenconcreet.Blijfnietinalgemenetermenpraten(‘hetis belangrijkdatugezondeet’)maarbenoemwatjepreciesbedoelt(‘hetis belangrijkdatuelkedag2xfruit,200gramversegroenteenbruinbrood eet’).

• Moetdezorgvragereenformulierinvullen?Bieddanaanomhemdaarbij tehelpen.

• Moedigdezorgvrageraanomeennaastetebetrekkenbijgesprekkendie belangrijkzijn.Dezenaastekankritischevragenstellenendebelangrijkste puntenoppapierzetten.Datverhoogthetbegripvandezorgvragerover zijneigengezondheidssituatie.

Anderstaligezorgvragers

VandemensendieinNederlandwonen,heefteendeeleen migratieachtergrond.Vanhenis14%ineenanderlandgeboren(CBS,z.d.-b). ZijzijnopgegroeidmeteenanderetaalenhebbenzichhetNederlandsinmeer ofminderemate(ofniet)eigengemaakt.Zodradezemensenzorgnodig hebben,kanditvoorproblemenzorgen:maarliefst41%vandezorgverleners geeftaaneentaalbarrièreteervarenbijanderstaligen(NPO,2019).Krijgjein hetziekenhuistemakenmetanderstaligezorgvragers,danishetaanjouals verpleegkundigeenjecollega’somtezorgenvooreenbegrijpelijkewederzijdse communicatie.Omopdiemaniermedischefoutenengezondheidsproblemen tevoorkomen.

Veelvoorkomendeproblemen

ZorgvragersdieinhetziekenhuiswordenopgenomenendeNederlandsetaal nietgoedmachtigzijn,kunnenvoordevolgendeproblemenkomentestaan:

• Taalproblemen

TAALREDACTIE

Anderstaligenhebbenvaakmoeitemethetbegrijpenvandewoordendie zorgprofessionalsgebruiken.Andersomkunnenzehetlastigvindenom huneigengezondheidsproblemenonderwoordentebrengen.Ookhet lezenvanschriftelijkeinformatiekanmoeitekosten,denkaaneen uitnodigingsbrief,eenpatiëntenfolderofinstructiesvoorhetgebruikvan eenmedicijn.

• Ruisbijinzetvaninformeletolken

Omcommunicatieproblementeondervangen,kunnenverschillende vertaaloplossingenwordeningezetzoalseenprofessioneletolk,de tolkentelefoonofeendigitaalvertaalprogramma.Somsfungeren familieledenofanderebekendenvandezorgvrageralstolk.Ditkan meerderenadelenhebben.Zokandezorgvragerzichmindervrijvoelen omklachtenteuiten.Ookkunnenvertalingendoordezetolkminder nauwkeurigzijn(omdatzedemedischeterminologienietkennenofomdat zedezorgvragerwillensparen).

• Geengoedeinformedconsent

Omdatdekansgrootisdatanderstaligezorgvragersnietvolledigbegrijpen waterwordtuitgelegdoverderisico’senvoordelenvaneenbehandeling endealternatievendiedaarvoorzijn,wordthetvoordezorgvragerlastig

omeengoedoverwogenkeuzetemaken.Ookkanerverwarringontstaan overhetgevenvantoestemmingoverprocedures(zoalshetondertekenen vaneentoestemmingsformuliervooreenoperatie).

• Cultureleverschillen

Hoeiemandomgaatmetziekteisvooreengrootdeelcultureelbepaald. Waardeééndeklachtenuitvoerigenherhaaldelijkuitvanuitdeovertuiging danpasgeloofdteworden,steltdeanderzichmeerbescheidenopomniet als ‘klager’ tewillenoverkomen.Ookdeverwachtingenvanzorgvragers kunnenverschillen:deéénverwachtdateropdebelevings-en gevoelswereldwordtdoorgevraagd,deandervoeltzichgeholpenmeteen aanpassingvandemedicatieeneenheldergezondheidsadvies(Hingstman, 2022).Cultureleverschillentussenzorgvragersenzorgprofessionalskunnen leidentotmiscommunicatie,onbegripenirritatie(endaarmeetoteen verminderdekwaliteitvanzorg).

• Angstenstress

Wanneeranderstaligezorgvragersnietgoedbegrijpenwatermethen gebeurtofwatervanhenwordtverwacht,kandatangstenstress opleveren.Watweervannegatieveinvloedisophunwelzijnenherstel.

• Problemenmettoegangtotzorg

Omdatbewegwijzeringinhetziekenhuislastigtebegrijpenkanzijnvoor anderstaligen,kunnenzeerdewegkwijtrakenentelaat(ofniet)opeen afspraakarriveren.Schaamtekanhenervanweerhoudendejuisteroute tevragenaananderen.Ookdigitaalkanhetlastigzijnomdewegtevinden, bijvoorbeeldwanneereenzorgvragerviaeendigitaalsysteemeennieuwe afspraakmoetmakenofonlineheteigendossierwilinzien.

BEELD-& TAALREDACTIE

EduActief/bewegwijzeringineenziekenhuis/Ziekenhuiswegwijzering.JPG/ https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?fc=browse&queryid=5bf5de7e14a659a825784879dce9a4d0&order=rank&column=9&listview=overview&view=preview&fileid=94&fuid=img31%2FZiekenhuis%20wegwijzering.JPG Vooranderstaligemensenkanhetmoeilijkzijnomdebewegwijzeringineen ziekenhuistebegrijpen.

Aandachtspuntenvoordecommunicatieenafstemming Omdeonduidelijkheidindecommunicatiemetendeonzekerheidvoor anderstaligezorgvragersinhetziekenhuiszoveelmogelijkopteheffen,kun jealsverpleegkundigeonderanderdevolgendeinterventiesplegen.

• Zetprofessioneletolkmogelijkhedenin(zoalseenofficiëletolkbij belangrijkegesprekken,detolkentelefoonofdigitalevertaalappsdie geschiktzijnvoordezorg).

• Gebruikvisuelehulpmiddelen(zoalsafbeeldingen,pictogrammenofvideo's) ominformatiebegrijpelijkovertedragen.

• Gebruikduidelijketaal,niettelangezinnenenvertelnietteveelineens. Vermijdjargon.

• Vermijddubbeleontkenningen(‘wanneerudezemedicatienietmeer neemt,isdekansgrootdatergeenverbeteringenzullenoptreden’).Wees concreet(‘hetisheelbelangrijkdatudezemedicatieinneemt,anderswordt uziek’).

• Stelzoveelmogelijkopenvragen,daarmeevoorkomjedateenzorgvrager eensociaalwenselijk ‘ja’ of ‘nee’ zegt.

• Geeftussendoorkortesamenvattingvanwatjehebtverteld.Controleer opgepastewijzeofdezorgvragerheeftbegrepenwatjehebtverteld(‘kunt umijuitleggenhoeudemedicijnenmoetinnemen?’).

• Neemdetijdvoordecontactmomentenmetanderstaligezorgvragers.Om uitteleggenwatjewiltoverdragenmaarvooralookomdeanderzijn verhaaltelatenvertellenendezetekunnenbegrijpen.

2.5Begrippen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

2.6Bronnen

AmsterdamUMC.(2024). Patiëntervaringsmonitor2023 (z.a.).Geraadpleegd op26-09-2024,van

https://www.amsterdamumc.nl/nl/patientervaringsmonitor-2021.htm

BeterOud.(2021). 10tipsvoorzorgverleners:samenbeslissenmetouderenen hunnaasten (z.a.).Geraadpleegdop04-10-2024,van https://www.beteroud.nl/tips-tools/tips/10-tips-voor-zorgverleners-samen-beslissen-met-ouderen#:~:text=Bespreek%20verwachtingen%20van%20pati%C3%ABnt,die%20ze%20graag%20willen%20doen

CatharinaZiekenhuis.(2024).Neonatologieverpleegkundige(z.a.).Geraadpleegd op01-10-2024,van https://werkenbij.catharinaziekenhuis.nl/neonatologie-verpleegkundige/

CBS.(z.d.-b). Herkomst – hoeveelinwonersvanNederlandzijninhetbuitenland geboren? (z.a.).Geraadpleegdop06-10-2024,van

https://www.cbs.nl/nl-nl/visualisaties/dashboard-bevolking/herkomst#:~:text=11%2C4%20procent%20van%20de,buitenland%20geboren%20ouder(s).

CBS.(2024b). Ziekenhuisopnamenen-patiënten;diagnose-indelingISHMT (z.a.). Geraadpleegdop17-09-2024,van

https://www.cbs.nl/nl-nl/cijfers/detail/84068NED?q=ziekenhuisopnamen

Dekker,R.,Haisma,J.,Verlouw,A.,&VanLeeuwen,P.(2020). Gezondleven draagtbijaanbehandeleffect (in:MedischContact).Geraadpleegdop 30-09-2024,van

https://www.medischcontact.nl/tijdschrift/thema/thema-artikel/gezond-leven-draagt-bij-aan-behandeleffect

Expertisepuntverstandelijkebeperking.(z.d.).Ontwikkelingsprofiel(z.a.). Geraadpleegdop16-10-2024,van

https://www.expertisepuntvb.nl/matige-en-ernstige-verstandelijke-beperking/communicatie-en-benadering/afstemmen-op-ontwikkelingsprofiel

Hingstman,G.(2022), Persoonlijkeenprofessioneleontwikkelingtot verpleegkundige. Amsterdam:Hingstman&BoomuitgeversAmsterdam.

HogeschoolvanAmsterdam(z.d.).Mentalegezondheidvanjongeren(Boerema, A.).Geraadpleegdop02-10-2024,van https://www.hva.nl/binaries/content/assets/subsites/kc-mr/zorg-voor-jeugd/angst-en-somberheid-bij-jongeren.pdf?1665055287366

Isala.(2022). Kinderenenjongereninziekenhuis (z.a.).Geraadpleegdop 01-10-2024,van https://www.isala.nl/patientenfolders/5740-kinderen-en-jongeren-in-ziekenhuis/

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

JeroenBoschZiekenhuis.(2024). Meteenverstandelijkebeperkinginhet ziekenhuis (z.a.).Geraadpleegdop04-10-2024,van https://www.jeroenboschziekenhuis.nl/naar-het-ziekenhuis/uw-polikliniekbezoek/met-een-verstandelijke-beperking-in-het-ziekenhuis

Kinderombudsman.(2022). Mijnzorgmijnzaak – Kinderenoverhun betrokkenheidbijbeslissingentijdenshunziekte (Verheul,R.,DeJong,A.,Van Brouwershaven,I.,Tuls,A.,Buitink,J.,Kalverboer,M.).Geraadpleegdop 17-10-2024,van https://www.kinderombudsman.nl/system/files/publications/2021-Publicatie%20aanmaken/Rapport-Mijn-Zorg-Mijn-Zaak-zorg-onderwijs-sport-Kinderombudsman.pdf

MartiniZiekenhuis.(z.d.). Verpleegkundighandelenbijpatiëntmet verstandelijkebeperking (z.a.).Geraadpleegdop04-10-2024,van https://www.platformvgzuidoostbrabant.nl/wp-content/uploads/2019/03/met-logo-verpleegkundig-handelen-bij-pati%C3%ABnt-met-verstandelijke-beperking1.pdf

NationaleOmbudsman.(2020). 8tipsomheldertecommunicerenmet laaggeletterdepatiënten (z.a.).Geraadpleegdop04-10-2024,van https://www.nationaleombudsman.nl/professionals/nieuws/interview/2020/8-tips-om-helder-te-communiceren-met-laaggeletterde-patienten

BEELD-& TAALREDACTIE

NederlandsJeugdinstituut.(2024). Puber|Depuberteit:volwassenworden (z.a.).Geraadpleegdop02-10-2024,van https://www.nji.nl/ontwikkeling/de-puberteit#:~:text=In%20de%20leeftijd%20van%2010,heet%20ook%20wel%20de%20adolescentie.

NederlandseFederatievanKankerpatiëntenorganisaties.(2024). Soorten ziekenhuizeninNederland(z.a.). Geraadpleegdop17-09-2024,van https://ziekenhuiskiezenbijkanker.nl/over-ziekenhuiskeuze/soorten-ziekenhuizen

NPO.(2019). Hoekrijgjealsnoggoedezorgalsjedeverplegingnietverstaat? (MuuseL.,BandY.).Geraadpleegdop05-10-2024,van https://npo.nl/npo3/brandpuntplus/hoe-krijg-je-alsnog-goede-zorg-als-je-de-verpleging-niet-verstaat

Nursestation.(2020). Omgaanmetpsychiatrischpatiënten (z.a.).Geraadpleegd op04-10-2024,van https://nursestation.nl/blogs/omgaan-met-psychiatrische-patienten/ RadboudUMC.(z.d.).Geriatrieindeziekenhuizen–belangrijkeaandachtspunten (consultteamGeriatrie).Geraadpleegdop03-10-2024,van https://www.radboudumc.nl/afdelingen/geriatrie/onze-onderdelen/geriatrie-in-de-ziekenhuizen/belangrijke-aandachtspunten

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Rijksoverheid.(2024). Waarvoorbenikverzekerdviahetbasispakketvande zorgverzekering? (z.a.)Geraadpleegdop30-09-2024,van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/zorgverzekering/vraag-en-antwoord/wat-zit-er-in-het-basispakket-van-de-zorgverzekering

RIVM.(2023). Ziekenhuiszorg|Aanbod|Instellingen (z.a.).Geraadpleegdop 17-09-2024,van https://www.vzinfo.nl/ziekenhuiszorg/aanbod/instellingen#:~:text=Nederland%20telt%2069%20ziekenhuisorganisaties,en%20kinderziekenhuizen)%20en%20147%20buitenpoliklinieken

RIVM.(2018a). Belangrijksteontwikkelingen (z.a.).Geraadpleegdop24-09-2024, vanhttps://www.vtv2018.nl/belangrijkste-ontwikkelingen

RIVM.(2018b). Demografischeprognoseziektenenaandoeningen (z.a.).

Geraadpleegdop24-09-2024,van https://www.vzinfo.nl/demografische-prognose-ziekten-en-aandoeningen

RIVM.(z.d.). Kwetsbareouderen (z.a.).Geraadpleegdop03-10-2024,van https://www.rivm.nl/ouderen-van-nu-en-straks/kwetsbare-ouderen

St.Antonius.(2024). Opnameinhetziekenhuisbijeenoperatie (z.a.). Geraadpleegdop29-09-2024,van https://www.antoniusziekenhuis.nl/opname-het-ziekenhuis-bij-een-operatie#voorbereiding-opname

BEELD-& TAALREDACTIE

StichtingKindenZiekenhuis.(z.d.). Voor,tijdens,nahetziekenhuis (z.a.). Geraadpleegdop01-10-2024,van https://kindenziekenhuis.nl/voor-tijdens-na-ziekenhuis/

The,A.(1999). Palliatievebehandelingencommunicatie.Eenonderzoeknaar hetoptimismeopherstelvanlongkankerpatiënten.Houten:BohnStafleuvan Loghum.

UMCG.(z.d). OpnameinhetUMCG (z.a.).Geraadpleegdop29-09-2024,van https://www.umcg.nl/-/opname

Ziekenhuischeck.(2024).Aantalpatiënten(z.a.).Geraadpleegdop17-09-2024, vanhttps://www.ziekenhuischeck.nl/kwaliteit/aantal-patienten/

ZorgSaam.(2024). Naarhetziekenhuis.Hoezithetmetdekosten? (z.a.) Geraadpleegdop30-09-2024,van

https://www.zorgsaam.org/ziekenhuis/informatie-voor-patienten/patientfolders/naar-het-ziekenhuis-hoe-zit-het-met-de-kosten/

TAALREDACTIE

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

THEMA3

ACUTEENGEPLANDEOPNAMEN

Inhoudthema

• Degeplandeopname

• Deacuteopname

• Acuteopnameafdeling

• Voorbereidingzorgvrager

• Verpleegkundigetakenbijacutezorg

• Verdieping

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Inhetziekenhuiskunjeonverwachtsopgenomenworden;eenacuteopname ofeenspoedopname.Dezeopnamevraagtveelvaneenzorgvrageromdathij zichhiernietopkanvoorbereiden.Ditintegenstellingtoteengeplande ziekenhuisopname.Dezorgvragerkanzichverdiepeninwathemtewachten staat.Hettrajectvandepreoperatievescreeninggeeftdezorgvrager (voorbereidings)tijdenduidelijkheid.Eenacuteopname,ofeenspoedopname, vraagtookomanderevaardighedenvanverpleegkundigen.Erwordtaltijdin eendynamischeenuitdagendeomgevinggewerktwaarinhetbelangrijkisom snelenadequaattekunnenhandelen.Daarnaasthebbenverpleegkundigen vandeSpoedeisendeHulpofdeAcuteopnameafdelingooktemakenmetde stressenemotiesvandezorgvragersenhunnaasten.

3.1Degeplandeopname

Wanneerjeweetdatjeeenoperatieofbehandelinginhetziekenhuismoet ondergaan,komjeopdewachtlijstvanhetziekenhuis.Ditgeeftdezorgvrager detijdomzichvoortebereidenopdeziekenhuisopname.Overhetalgemeen kunjedegangvanzakenbijeenopnamewelvindenopdewebsitevanhet ziekenhuisofininformatiebrochures.

Preoperatievescreening

Deartszalinoverlegmetdezorgvragervaststellendateenoperatienodigis. Alsditisvastgesteld,beginnendevoorbereidingen.Voordeoperatieisaltijd toestemmingnodigvandeanesthesioloogomdathijverantwoordelijkisvoor de anesthesie tijdensdeoperatie.Bijalgeheleanesthesie(narcose)wordt iemandineenslapendetoestandgebracht.Decombinatievanmedicijnen, zoalsslaapmiddelen,pijnstillersensomsookspierverslapperszorgenervoor dattijdelijkhetbewustzijn,depijngevoeligheidendespierkrachtinhethele lichaamuitgeschakeldworden.

BEELD-& TAALREDACTIE

Allevoorbereidingenendescreeningofdezorgvragergezondgenoegisom deoperatieteondergaan,noemjede preoperatievescreening.Meestalstart ditmethetinvullenvaneengezondheidsvragenlijstdoordezorgvrager.Ook wordthettoestemmingsformulieringevuld(InformedConsent).Dezorgvrager krijgttemakenmetverschillendedisciplineswaaronderdeanesthesioloog, deapothekerendeopnameplanners.

Anesthesiologie

Omtebeoordelenonderwelkevoorwaardeniemandgeopereerdkanworden, ishetvanbelangdatdeanesthesiolooginformatiekrijgtoverdeconditievan hethartendelongenvandezorgvrager.Eengoedeconditieisnietalleenvan belangvoorhetverloopvandeoperatie,maarookvoordeherstelperiode daarna.Eenanesthesioloogbeoordeeltwelkevormvannarcosehetbestebij iemandendeoperatiepast.Erzijnverschillendesoortenanesthesie,zoalsde algehelenarcose,(loco)regionaleanesthesieofeenplaatselijkeverdoving.De anesthesiolooggeeftookinformatieoverbijvoorbeeldhoelangiemandvoor deoperatienietmagetenofdrinken.Somshebbenziekenhuizenhierover voorlichtingsfilmpjesbeschikbaar.

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/2396961607/display_1500/stock-photo-female-anesthesiologist-injecting-drugs-through-iv-drip-before-surgical-procedure-in-the-hospital-2396961607.jpg Anesthesioloogaanhetwerk.

Apotheek

Eenapothekersassistentbeoordeelthetmedicatiegebruik.Zorgvragershebben vaakeenactueelmedicatieoverzicht(AMO)gehaaldbijhuneigenapotheker ennemenditmeenaardezepreoperatievescreening.Erisookaandachtvoor hetgebruikvanantistollingsmedicatie.Hetkanbetekenendatdezorgvrager tijdelijkmoetstoppenmetzijnantistollingsmedicatieofandere

antistollingsmedicatievoorgeschrevenkrijgtomtrombosetevoorkomen. Overhetalgemeenheeftiemandnamelijknaeenoperatieincombinatiemet weinigbeweging,eenverhoogdrisicoophetontwikkelenvantrombose.

Opnameplanning

Voordeadministratieveregistratiekanhettonenvaneengeldig legitimatiebewijs(paspoort,rijbewijsofidentiteitskaart)enhet verzekeringspasjenodigzijn.Deadministratieveafhandelinggebeurtvaak dooreenopnameplanner.Erwordteenindicatieafgegevenoverdetermijn waaropdeoperatieplaatsvindt.Dezorgvragerontvangteenpaardagenvoor deoperatieeentelefoontjeofbriefoverhettijdstipendelocatie.

Verpleegkundigeintake

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Afhankelijkvandeoperatiekandepreoperatievescreeningookeen verpleegkundigeintakebevatten.Deverpleegkundigebereidtiemandvoor opdeoperatieenkaniemandgeruststellenwaardoordeangstvoordeoperatie vermindert.Deverpleegkundigezalooknaardegegevensvande contactpersoonvragen.Ookkandenazorgnadeziekenhuisopnamebesproken worden.

BEELD-& TAALREDACTIE

Bron:

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/2472927773/display_1500/stock-photo-arm-weight-senior-man-and-physiotherapy-with-healthcare-wellness-and-client-assessment-at-doctor-2472927773.jpg

Betterin-Betterout!

Preoperatievefysiotherapie

Somskanuiteenpreoperatievescreeningblijkendaterfysiotherapienodig isvoordatiemandgeopereerdwordt.Hoefitterensterkeriemandeenoperatie ingaat,hoesnellerhijhersteltvaneenzwareoperatie.Hetprincipe ‘Betterin –Betterout’werktwaardooriemandookkorterinhetziekenhuiskanverblijven (PreOperatieveFysiotherapie,2021).Dezevoorbereidingenziejevaakals iemandeennieuweknieofheupkrijgt,zoalsjeookinhetonderstaandefilmpje ziet.Iemandleertdanookalhoehijmetkrukkenmoetlopen.

BekijkhetvolgendeYouTube-filmpjehoedezorgvragerzichvoorbereidtop eenheup-ofknieprotheseenhierbijookgebruikkanmakenvandePatiënt Journeyapp.

Voorlichtingsmateriaal

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Aldezeverschillendedisciplineszorgenervoordatdezorgvragergoed voorbereidisopzijnziekenhuisopname.Sommigeziekenhuizenwerkenmet filmpjeszodatjealszorgvragergoedweetwatjetewachtenstaat.Vooralvoor kinderenisveelvoorlichtingsmateriaaloveroperatiesbeschikbaar.

InhetonderstaandeYouTube-filmpjeziejedepreoperatievevoorbereidingen dieplaatsvindenvoordateenvolwassenegeopereerdwordtinhetUMCUtrecht.

Opnamepleinofopnamecaroussel

Sommigeziekenhuizenplannendepreoperatievescreeningruimvoorde operatiedaginenopéénmoment.Dezorgvragerhoeftdanmaaréénkeer naarhetziekenhuisvooralleafsprakenmetdeanesthesioloog,deapotheek endeverpleegkundigeintake(ICT&health,2023).

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Hetpatiëntvriendelijkeplein

Zoheeftbijvoorbeeldeenziekenhuisbijdehoofdingangeenpatiëntvriendelijk ‘plein’ gecreëerd.Zo’ndriewekenvoordegeplandeoperatiedatumwordtde zorgvragerhierverwacht.Hijdoorloopthetvolledigevoorbereidingstraject binnenanderhalfuur.Ophetopnamepleinstartdezorgvragermetdedigitale intakeenfysiekemetingen.Daarnavolgteenfarmaceutischopnamegesprek dooreenapothekersassistent.Zorgvragersdiebloedverdunnersgebruiken, krijgeneenconsultvaneenantistollingsdeskundigeartsvooreenpersoonlijk advies.Dezeartsiswerkzaamalsdoseerartsbijderegionaletrombosedienst. Hetindividueelperioperatiefantistollingsbeleidwordtookvermeldinhet ElektronischPatiëntenDossier.Vervolgensbezoektdezorgvragerde anesthesioloog,waarbijindiennodigoverlegwordtgepleegdmetandere specialisten.Hetproceswordtafgerondmeteenverpleegkundiggespreken hetinvullenvanhetElektronischVerpleegkundigDossier(EVD).

HetOpnamepleinbiedteengestructureerdengeïntegreerdprocesaanwaarin zorgverlenersefficiëntersamenwerkenendemedicatieverificatiealtijd up-to-dateis.HetblijktdaterminderVeiligIncidentMeldingen(VIM)zijnen mindercomplicaties.Ookzijnermindercalamiteitenophetgebiedvan antistollingenhoevenoperatiesnietmeeruitgesteldtewordendoor onvoldoendeinzichtinhetperioperatieveantistollingsbeleid.Dezorgvragers vindenhettrajectklantvriendelijkenoverzichtelijk(FederatieMedisch Specialisten(FMS)etal.,z.d.).

BEELD-& TAALREDACTIE

Dedagvandeoperatie

Dezorgvragermeldtzichinhetziekenhuisophetafgesprokentijdstipen locatie.Afhankelijkvandeorganisatievanhetziekenhuis,kanditde verpleegafdelingzijnofeenaparteontvangstruimte.Deverpleegkundigehaalt

dezorgvrageropvooreenopnamegesprekenbegeleidtiemandnaarzijn kamerenbedofnaardevoorbereidingsruimtevandeoperatieafdeling.Iemand krijgteenpolsbandjewaaropzijnnaam,geboortedatumendeafdelingop staat.Opdezemanierisaltijdduidelijkwiedezorgvrageris.

Vaakkomtdezorgvrageropdedagvandeoperatie,maarsomsiseeneerdere opnamenodig.Indevoorbereidingsruimtevindendelaatstevoorbereidingen opdeoperatieplaats.Dezorgvragerwordtaangeslotenopde bewakingsmonitorenerwordteeninfuusaangelegdvoorhettoedienenvan medicatie.(MaastrichtUMC+,z.d.).

Graagrechtenaanvragen.Bron:https://werkenbij.meandermc.nl/vacaturebeschrijving/recoveryverpleegkundige-3 Nadeoperatieverblijftdezorgvrageropdeverkoeverafdeling.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Nadeoperatieverblijftdezorgvragerindeuitslaapkamer(verkoeverafdeling) omteherstellenvandenarcoseendedirectegevolgenvandeoperatie.De recoveryverpleegkundige observeertenbewaaktdevitalefunctiesvande zorgvrager.Wanneerdezorgvragerontslagenkanwordenvande verkoeverafdeling,draagtderecoveryverpleegkundigedezorgvragerover aandeafdelingsverpleegkundige.Zodradezorgvragerweerterugisopde afdeling,neemtdeafdelingsverpleegkundigecontactopmetde contactpersoonvandezorgvrageromtevertellendatdeoperatieachterde rugis.

3.2Deacuteopname

Acutezorgisallezorgdiezospoedigmogelijk,maariniedergevalbinneneen paarminutenofuren,verleendmoetworden.Hetdoelisomschadeaande gezondheidofoverlijdendooreenacutelevensbedreigendeaandoeningof eenongevaltevoorkomen(RIVM,z.d.).Eenzorgvragerdiemetspoed opgenomenmoetwordenkanterechtopeenafdelingspoedeisendehulp (SEH)vaneenziekenhuis.Maariemandkanookopgenomenwordenopeen acuteopnameafdeling(AOA).

Afdelingspoedeisendehulp

Deafkorting SEH staatvoorspoedeisende(eerste)hulp.Ditisdeafdelingvan hetziekenhuiswaariemandmeteenacutehulpvraagopgenomenwordten deeerstehulpverleendwordt.Iemandheefteenernstigeoflevensbedreigende aandoeningwaarvoordirecthulpingezetmoetworden.Deredenenvan opnamelopenerguiteen.IemandkanopeenSEHopgenomenworden vanwegeeenhartaanval,maarhetkanookomeengebrokenbeen,vergiftiging ofverkeersongevalgaan.DemeestezorgvragersbezoekendeSEHvanwege lichamelijkletselofeenvergiftiging(AcuteZorg|VolksgezondheidenZorg, z.d.).

Bron:

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

TAALREDACTIE

https://www.shutterstock.com/image-photo/police-motor-ambulance-car-amsterdam-netherlands-1101418355 EenzorgvragerwordtmeteenambulancebinnengebrachtopdeSEHnaeen ongeval.

Maariemandkanookzelfstandigbinnenkomenomdathijeenverwijzingheeft vandehuisarts(enpost).Deeigenhuisartsendehuisartsenpostbeschikken namelijkookovereenspoednummer.Eenhuisartsenpostis’savonds,'snachts eninhetweekendaltijdbereikbaar.

Somsheefteenzorgvrageracutepsychischeproblemenenwordthijopde SEHbinnengebrachtmetsomatischeproblemendoorbijvoorbeeldintoxicatie ofautomutilatie.DanishetbelangrijkdatjedecrisisdienstGGZinschakelt. Ditiseengespecialiseerdteamdat24uurperdag,zevendagenperweek beschikbaarisvoormensenineenacutepsychischecrisis.Deziekenhuizen endeGGZ-instellingenhebbenhieroverregionaleafsprakengemaakt.

DewerkwijzevaneenSEH

OpeenSEHwordtopvolgordevanurgentiegewerkt.Iemandmetdemeest urgenteproblemenwordtalseerstegeholpen.Hetkandusbetekenendatde zorgvragermoetwachtenwanneerhijeenminderurgentprobleemheeft terwijlhijeerderopdeSEHwas.EenSEH-verpleegkundigevoertdetriageuit.

Eentriagebetekentdatdeernstvandetoestandvandezorgvragerwordt bepaald.HiervoorbestaanlandelijkerichtlijnendieinalleNederlandse ziekenhuizenwordengebruikt.

IndevolgendeafbeeldingziejehoeeenzorgvragerdeSEHdoorloopt.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Bron:Bron=https://sehzorg.nl/over-ons/: WerkwijzevaneenSEH.

Wanneeriemandzelfkomt,meldthijzicheerstaanbijdeinschrijfbalie.Nade aanmeldingkrijgtiemandeenvooronderzoekdoordeSEH-verpleegkundige. Behalvedatzijdeurgentievanhetletselofdeklachtbepaalt,kanzijook bloeddrukentemperatuurmeten.Opbasisvansituatieendeurgentiekan iemanddirectnaareenbehandelkamerwordengebracht.Ofiemandmoet plaatsnemenineenwachtkamer.Erkanookverderonderzoeknodigzijnom eenbeterediagnosetekrijgen.Hierbijkunjedenkenaanbloed-en urineonderzoek,ofeenröntgenfoto,CT-scanofecho.Wanneerdezeuitslagen binnenzijn,danvindtdebehandelingplaatsdoordeartsofdoorde SEH-verpleegkundige.Hetkanzijndatiemandvervolgensinhetziekenhuis opgenomenmoetwordenennietterugnaarhuiskan(SEHZorg-Informatie NaSpoedeisendeHulp,2024).

Wanneeriemandmetdeambulancewordtbinnengebracht,wordtde zorgvrageroverhetalgemeendirectnaardebehandelkamervervoerdvoor detriage.Danwordtdeernstvandesituatieduidelijkenwetende zorgverlenershoesneliemanddooreenartsgezienmoetworden.

Indepraktijk

TAALREDACTIE

OpdinsdagochtendwordtTomDeVos(43jaar)binnengebrachtopde SpoedeisendeHulp(SEH)vanhetziekenhuisdoordeambulance.Tomis timmerman.Tijdenszijnwerkopdebouwplaatsgleedonverwachtshethout weg,waardoorhijmetzijnrechterhandindecirkelzaagterechtkwam.Eris sprakevaneendiepesnijwondoverdehandpalmmetmogelijkzenuw-en peesletsel.Tomklaagtoverergepijnenisheelangstig.Tomverloorveelbloed maardoordeambulanceverpleegkundigeiseendrukverbandaangebracht.

VerpleegkundigeVeravoertdetriageuit.Zijcontroleertonderanderepols, bloeddruk,ademhalingensaturatie.Tomwordtdirectalsurgent geclassificeerdzodathijdirectdooreenartsgezienwordt.Deartsziet duidelijkeschadeaandepezen.Tomkandepinkenringvingernietbewegen. Indewondzijnzaagselenhoutsnipperszichtbaar.VanwegedepijnkrijgtTom pijnstillingendewondwordtschoongespoeld.Erwordtaanvullendonderzoek verricht.Dooreenröntgenfototenemen,kandehandbeterbeoordeeld worden.Tomwordtvervolgensdirectaangemeldvooreenspoedoperatieom depezenteherstellenendezenuwschadetebeoordelen.Tomsteltheelveel vragenaanVeraomdathijbangisdathijzijnberoepalstimmermannietmeer

kanuitoefenen.Verablijftkalmenprobeerthemgerusttestellenenmonitort zijngezondheidstoestand.OndertussenvangtzijookdevrouwvanTomop, zijisnognerveuzerdanhaarman.

Dedisciplines

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Omacutezorgteverlenenaandezorgvragers,werkeneropdeSEH verschillendedisciplinessamen.Ditkanperziekenhuisverschillen.Disciplines waarjealszorgvragervooralmeetemakenkrijgtzijnSEH-verpleegkundigen enSEH-artsen.SEH-artsenzijnartsendiegespecialiseerdzijninde spoedeisendegeneeskunde.Somswerkenerookanderemedischspecialisten, zoalsinternistenoftraumachirurgen.Wanneerartseninopleidingzijn,heeft eenzorgvragertemakenmetarts-assistentenen/ofco-assistenten.Erkunnen ookanderezorgverlenersbetrokkenzijnbijdebehandelingofadministratieve verwerkingvandegegevens.Denkbijvoorbeeldaansecretaresses, röntgenlaborantenoflaboratoriummedewerkers.Ookiseraltijdeen gipsverbandmeesterverbondenaandeSEH.

In2022maaktehettelevisieprogrammaNieuwsuureenreportageoverde SpoedeisendeHulpvanziekenhuisGelderseValleiinEde.

3.3Acuteopnameafdeling

Eenacuteopnameafdeling(AOA)iseenklinischeafdelinginhetziekenhuis waarzorgvragersmetacutegezondheidszorgproblemenongeplandworden opgenomen.Somsgaathetomspecifiekespecialismen.Zoheeftbijvoorbeeld hetCWZziekenhuisinNijmegeneenacuteopnameafdelingvoorde specialismenlongziekten,internegeneeskundeenmaag-,darm-en leverziekten(MDL).AndereziekenhuizenhebbenhunAOAookuitgebreidmet hetspecialismeneurologie.

BEELD-& TAALREDACTIE

Dewerkwijzevaneenacuteopnameafdeling

Wanneereenzorgvragerongeplandmetspoedopgenomenmoetwordenin hetziekenhuiskaniemandterechtkomenopeenacuteopnameafdeling(AOA). Iemandkanverwezenwordenviadehuisarts,SEHofdepolikliniekvanhet ziekenhuis.OpdeSEHkaniemandaleeneerstebehandelinghebbengehad omdaarnanaardeAOAgebrachtteworden.Eenzorgvragerkanooknaeen onderzoekopdepolikliniekdirectopgenomenmoetenwordenopeenAOA. NetalsbijdeSEHiseenopnameopdeAOAvantevorennietteplannen.Het

gaatomeenongeplandespoedopname.Hetisvaakeendrukkeafdelingwaar opnames24uurperdagplaatsvinden.Hetvoordeelvanzo’nafdelingisdat heteenSEH-afdelingkanontlasten,maarookdeverpleegafdelingenvanhet ziekenhuis.Verpleegafdelingenwordendanimmersnietindeavondennacht metopnamesgeconfronteerd.Datgeeftverpleegkundigenrustenscheelt veelwerk.

Bron: https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/172174127/display_1500/stock-photo-nurses-caring-for-patients-in-post-operative-care-ward-172174127.jpg

EenzorgvragerkanopgenomenwordenopeenAOA.

Opdezeafdelingliggenzorgvragersmetuiteenlopendeklachten.Een zorgvragerwordthierbijvoorbeeldopgenomenomeendiagnosetestellen, vooreenkortdurendobservatieofterbereidingopeenoperatie.DeAOA concentreertdemedischeonderzoeken,behandelingenzorgopéénplaats. Overhetalgemeenblijvenzorgvragershiermaximaal48uur.Inoverlegmet deartswordtgekekenwelkevervolgstappennodigzijn.Hetkanzijndatiemand weernaarhuismag.Maarhetkanookzijndatiemandverderebehandeling ofzorgnodigheeft.Dezorgvragerwordtdanbijvoorbeeldovergeplaatstnaar eenverpleegafdelingvanhetziekenhuisofnaareenandereinstelling.

3.4Voorbereidingzorgvrager

Eenopnameinhetziekenhuiskanveelspanninggeven.Hetiseenperiodevol onzekerheid,angstensomsookpijn.Inhetalgemeenhebbenmensenangst voorhetonbekende.Danhelpthetomzoveelmogelijktewetenoverwatje tewachtenstaat.Bijeengeplandeziekenhuisopnamekandezorgvragerzich goedvoorbereidenopwathemtewachtenstaat,integenstellingtoteen spoedopname.

Voorbereiding

Bijeengeplandeopnameheeftdezorgvragertemakenmeteenpreoperatieve screening.Descreeningvindtruimschootsvoordeoperatiedatumplaatsen dezorgvragerspreektmetverschillendedisciplines.Hierdoorkaniemand vragenstellenenzichopzijneigenmaniereninzijneigentempovoorbereiden opeenziekenhuisopname.Maarbijeenspoedopnameisdezetijderniet.Alle handelingenvindenondertijdsdrukplaatsenzijnvaakgerichtopeensnelle diagnostiekeninterventie.Hierdoorheeftdezorgvragergeentijdomzich voortebereidenopeenopname,behandelingofoperatie.Ookde voorbereidingeninhetkadervanmedicatieofhetnuchterblijven,kunnen nietgenomenworden.

Duidelijkheid

Wanneerersprakeisvaneengeplandeopnameheeftdezorgvragervaakmeer informatieoverwathemtewachtenstaatenhetopnamedoel.Eristijdom dezakendieeenzorgvragernietbegrijptuittezoekenenteverduidelijken. Ookheeftdezorgvragerdemogelijkheidombekendeninzijneigenkringte vragennaarhunervaringen,wanneerzijeenvergelijkbareoperatiehebben ondergaan.Hetverloopvandebehandelingofoperatiekandanveelduidelijker zijnvoordezorgvrager.Ditintegenstellingtoteenacuteopnamediemetveel onzekerheidgepaardgaat.Bijeenspoedopnamekanhetheelonduidelijkzijn waardoordeklachtenveroorzaaktzijnofhoedebehandelingeruitziet.

Snelhandelen

BEELD-& TAALREDACTIE

Bijeenacuteopnameligtdefocusophetsnellediagnostiekeninterventie. Allesiseropgerichtomsneltekunnenbepalenwateraandehandisenom eenlevensbedreigendesituatietestabiliseren.Acutezorgisurgentenvereist daterdirectmedischingegrepenmoetworden.Tijdiskostbaar.Overigens zalditperaandoeningverschillen.Jekuntjeindenkendatwanneerde zorgvragereenhartinfarctheeftofeenileus(darmafsluiting)directhandelen noodzakelijkis.Bijsommigeaandoeningenkaneenbehandelingnogevenop

zichlatenwachten.Wanneeriemandbijvoorbeeldzijnarmofbeenheeft gebroken,iserminderhaastgeboden.Maarbijeengeplandeopnamekande zorgvragersomswekenofmaandenmoetenwachtenvoordatdebehandeling gaatplaatsvinden.

Bron:

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/1932347678/display_1500/stock-photo-doctor-and-assistant-nurse-operating-for-help-patient-from-dangerous-emergency-case-surgical-1932347678.jpg

Snellediagnostiekeninventie

Emotionelebelasting

Eenonverwachtesituatiezoalseenacuteopnamekanveelstressenangst geven.Dezorgvragerkanhetchaotischenoverweldigendvinden.Maarook voordenaastenvandezorgvragerkaneenspoedopnameheelingrijpendzijn. Omdaterbijeengeplandeopnamevoorafeenplanligt,begrijptdezorgvrager beterwaarombepaaldehandelingennodigzijn.Hierdoorkandezorgvrager eenzekerematevancontroleervarenvanwegedevoorspelbaarheiden overzichtelijkheid.Uiteraardkandezorgvragernogwelzenuwachtigzijnvoor deziekenhuisopname,maarerzijnveelmeermogelijkhedenomiemandgerust testellen.

3.5Verpleegkundigetakenbijacutezorg

Verpleegkundigendieacutezorgverlenen,hebbeneenaanvullendeopleiding gevolgd.ZozijneropleidingenvoorSEH-verpleegkundigenofvoorAOA verpleegkundigen.

EenSEHverpleegkundige

Opdeafdelingspoedeisendehulpvaneenziekenhuiswerktde SEH-verpleegkundige.Dezeverpleegkundigeisgespecialiseerdindezorgvoor zorgvragersmetacuteaandoeningen,zoalshartinfarcten,breukenof verwondingen.Dezeverpleegkundigenwerkenaltijdineendynamischeen uitdagendeomgeving.Omdathetomacutezorginnoodsituatiesgaat,ishet belangrijkdatdeverpleegkundigesnelenadequaatkanhandelen.Ookheeft zijtemakenmetdestressenemotiesvanzoweldezorgvragersalsdenaasten.

EenSEH-verpleegkundigeontvangtdezorgvragerenvoertdetriageuit. Afhankelijkvandeernstvandetoestandvandezorgvragerwordterhulp ingezet.Wanneerditnoodzakelijkis,verleentdeSEH-verpleegkundigeeerste hulpdoorbijvoorbeeldeenbloedingtestoppen,bepaaldemedicijnenof zuurstoftoetedienen.DeSEH-verpleegkundigeheefteenbelangrijketaakin decoördinatievandezorgrondomdezorgvrager.Zijzalhetoverlegvoeren metbijvoorbeeldartsen,andereverpleegkundigenofzorgverleners.Hetkan ooknodigzijndaterverpleegkundigehandelingenuitgevoerdmoetenworden, zoalshetaanleggenvaneeninfuusofhetverzorgenvaneenwond.Omde toestandvandezorgvragertemonitorenendevitalefunctiestebewaken,is hetsignalerenvanveranderingeneenbelangrijketaak.Wanneerfamilievan dezorgvrageraanwezigis,zaldeSEH-verpleegkundigedezeondersteunen enbegeleiden.

BEELD-& TAALREDACTIE

Bron:

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/2510417057/display_1500/stock-photo-hospital-doctor-using-spreadsheet-for-billing-codes-on-desktop-2510417057.jpg

Coördinatievanzorg.

Verpleegkundigevaardigheden

VoorSEH-verpleegkundigenishetbelangrijkdatzijkunnenomgaanmetstress, goedcommunicerenmetzorgvragersenhunnaastenenineenteamkunnen werken.AnderevaardighedenwaaroverSEH-verpleegkundigenmoeten beschikken,zijnhetuitvoerenvanmedischeenverpleegkundigehandelingen. Ookwordtveelgevraagdvandeklinischevaardigheden.Hetisvoor SEH-verpleegkundigennamelijkbelangrijkomgoedensnelaandoeningente diagnosticerenzodatdebestebehandelinggekozenkanworden.

EenSEH-verpleegkundigeheeftnadeopleidingalsverpleegkundigeeen vervolgopleidinggevolgd.SEH-verpleegkundigenkunnenzichaansluitenbij deafdelingV&VNSpoedeisendeHulp.EriseendeskundigheidsgebiedSEH VerpleegkundeingerichtinhetKwaliteitsregisterV&V(V&VN,z.d.).

EenAOA-verpleegkundige

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

AOA-verpleegkundigenzijnverantwoordelijkvoordeverplegingenbehandeling vandezorgvragersdieopgenomenzijnopdeacuteopnameafdeling.Netals voorSEH-verpleegkundigenishetvanbelangomadequaattekunnenhandelen bijacutegezondheidsproblematiek.Hetvraagtookomvaardighedenom stressbestendigheid,flexibiliteiteneensterkanalytischvermogen.Deopleiding

totAOA-verpleegkundigeduurtongeveereenjaar.Naastdebasisacutezorg (BAZ)iserveelaandachtvoorklinischredeneren,deABCDE-methodiek,ethiek enacutezorgverleningvoorverschillendemedischespecialismen.

DetakenvaneenAOA-verpleegkundigezijnonderanderedeeersteopvang enhetstabiliserenvandezorgvrager,maarookdediagnostiek,hetoverleg metartsenenanderedisciplinesendecoördinatievandezorg.Ende voorlichtingenbegeleidingheeftnietalleenbetrekkingopdezorgvragers, maarookopdenaastbetrokkenenvandezorgvragers.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

3.6Verdieping

DedrukopdespoedeisendehulpinNederlandseziekenhuizenblijfttoenemen, waardoorspoedeisendehulpafdelingensteedsvakerenlangertijdelijksluiten.

Oorzakentijdelijkesluiting

UitgegevensvanhetLandelijkNetwerkAcuteZorg(LNAZ)blijktdateen spoedeisendehulp(SEH)inNederlandinheteerstekwartaalvan2024 gemiddeld40uurgeslotenwas.Hetjaardaarvoorginghetindezelfdeperiode nogom35uur(SkiprRedactie,2024).VooralinNoord-Nederlandspelendeze tijdelijkesluitingen.VolgensdeNederlandseVerenigingvanSpoedeisende HulpArtsenzijndezesluitingeneensymptoomvaneenoverbelastzorgsysteem. Devergrijzingvormteenbelangrijkeoorzaakvandetoenemendedrukopde SEH.Ouderenhebbenvaakcomplexezorgvragenenerisgeregeldeengebrek aandoorstroommogelijkhedenvoorkwetsbareouderen.Ditleidtertoedat kwetsbareouderenlangerinhetziekenhuisblijvendannoodzakelijkis.Als oudereneenbedopdeSEHbezethouden,waarzeeigenlijknietopdejuiste plekzijn,zorgenzevooreenverstoppingvanhetzorgstelsel.Bovendienkampt dezorgsectormeteenpersoneelstekort,waardoordewerkdrukopdeSEH verdertoeneemt(NOS,2024).Verderkaneentijdelijkesluitingooknog ontstaanalsgevolgvaneenongeplandesituatie.Hierbijkunjedenkenaan zorgvragersdievanwegeijzelvallenenhunarmofbeenbreken.

BEELD-& TAALREDACTIE

KwetsbareouderenopdeSEH

OndanksinspanningenomhetaantalkwetsbareouderenopdeSEHte verminderen,blijfthunaantalstijgen.InhetIntegraalZorgakkoord(2022) werdafgesprokenomhetaantalonnodigeSEH-opnamesonderouderenmet 20procenttelatenafnemenin2025.Maarin2024bleekdatziekenhuizen moeitehebbenomdezedoelstellingtehalen(NOS,2024).Huisartsengeven

aandatouderenvaakopdeSEHbelandenomdatereldersgeenadequate zorgvoorhenbeschikbaaris.Ditzorgtnietalleenvoorextradrukopde spoedzorg,maarvergrootookdekansopcomplicatieszoalsinfecties.

Insommigeziekenhuizenwordenspecifiekescreeningsmethodentoegepast omkwetsbareouderenbeteroptevangen.HetHaaglandenMedischCentrum bijvoorbeeldbeoordeelt70-plussersbijbinnenkomstopfactorenzoals algemenekwetsbaarheid,valgevaarendementie.Dezeaanpakheeftertoe geleiddatouderensnellerdoorverwezenwordennaareenpassende zorgomgevingzoalshetverpleeghuis(Start&Pennarts,2024).

Graagrechtenregelen.Bron:

https://nos.nl/artikel/2512176-ondanks-afspraken-nog-steeds-te-veel-kwetsbare-ouderen-op-spoedeisende-hulp IndevolgendeafbeeldingziejeverschillendeinitiatievenvanNederlandse ziekenhuizenwaarbijeenSEHovereenspecialeafdelingvoorouderenbeschikt.

Succesvolleinitiatieven

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

EenvoorbeeldvaneensuccesvolinitiatiefwaarbijdedrukopdeSEH verminderdisdeWijkKliniekinAmsterdam.Ouderenkrijgennaeenacute opnameintensieverevalidatiemetalsdoelomhenzofitmogelijkweerthuis telatenwonen.Ditvoorkomtheropnamesencomplicatieszoalslong-of

blaasontstekingen.Tochblijftdefinancieringvandergelijkeinitiatieveneen uitdaging.DeWijkKliniekwordtnogsteedsnietstructureelgefinancierdbinnen hetregulierezorgsysteem,maardraaitoptijdelijkesubsidiesvanuitinnovatieve projectgelden(Pennarts&Zurhake,2024).

InVelpheefteenspeciaalteamvanouderenartsenzichgerichtoppreventieve zorg,waardoorkwetsbareouderenmindersnelinhetziekenhuisopgenomen worden.Ditinitiatiefheeftaantoonbareresultatengeboekt,maarblijftook afhankelijkvantijdelijkefinanciering(NOS,2024).

Personeelstekort

Indecember2024brachtAZW(ArbeidsmarktZorgenWelzijn)een arbeidsmarktprognoseuitvoor2034.Erwerdaangegevendathettekortaan werknemersindegehelesectorzorgenwelzijndekomendejarenforsgaat toenemen.Hettekortin2034wordtgeraamdopbijna305duizend.Ditismeer daneerdereprognoseslietenzien.Hettekortaanpersoneelontstaatomdat dezorgvraagsnellergroeitdanhetpersoneelsaanbod.Detekortenlopenin allebranchesop,maarvooraldeVVT-sectorwordtgetroffen.Deteverwachte tekortendoenzichvooralvoorbijhelpenden,verzorgendenen verpleegkundigen.AZWverwachtookdathettekortindeziekenhuissector relatiefhetsnelstoploopt(AZW,2024)

HetprognosemodelvanAZWverwachtin2034datermeerdan38duizend personenteweinigzijnomhetwerkinziekenhuissectoruittevoeren.Het modellaatoverdeperiodevan2024tot2034eentekortzienvan6.200 personennaar38.400personen.Ditziejeindevolgendetabel:

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Graagrechtenregelen.Bron: https://prognosemodelzw.nl/dashboard/stories-dashboard/ziekenhuizen-en-overige-medische-specialistische-zorg--zkhArbeidsmarkttekortoverdeperiode2024-2034indeziekenhuissector

Piekmomentenindezorgvraag

Naastdestructureleproblemenmetvergrijzingenfinanciering,kampenSEH ookmetacutedruktedieleidttottijdelijkesluitingen.Hetgaatdanom piekmomentenindezorgvraag.Hierbijkunjedenkenaanacutedruktedie ontstaatwanneerhetbijvoorbeeldijzelt.Meerderemensenvallenenbreken iets.Hierdoormakenopeensveelmeermensendannormaalgesprokenop hetzelfdetijdstipgebruikvandeSEH.Jekuntookdenkenaaneengroot verkeersongevalofeenbrandwaarveelmensentegelijkertijdacutehulpnodig hebben.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

InFrieslandsluitendrievandevierziekenhuizenmeerderekerenperweek tijdelijkhunSEHvoorenkeleurendoorpiekmomenten.InhetMedischCentrum Leeuwarden(MCL)wordtveelgeïnvesteerdindoorstroommaatregelenom tijdelijkesluitingenteminimaliseren.Doornauwesamenwerkingmet huisartsenenverpleeghuizenprobeerthetziekenhuiszorgvragerssnellerover teplaatsen(NOS,2024).

3.7Begrippen

3.8Bronnen

AmphiaZiekenhuis.(2021). Acuteopnameafdeling.Geraadpleegdop 06-12-2024,vanhttps://www.amphia.nl/folders/aoa-acute-opname-afdeling

AmsterdamUMC,LocatieVUmc.(z.d.).Acuteopnameafdelingverpleegkundige. Geraadpleegdop19-11-2024,van https://www.vumc.nl/educatie/onze-opleidingen/opleidingsdetail/acute-opname-afdeling-verpleegkundige.htm

AZW.(2024). Arbeidsmarktprognose2034:tekortinzorgenwelzijnbreedstijgt naar305.000werknemers. Geraadpleegdop28-02-2025,van https://www.azwinfo.nl/nieuws/arbeidsmarktprognose-2034-tekort-in-zorg-en-welzijn-stijgt-tot-305-000-werknemers/

DeStaatvanVolksgezondheidenZorg.(z.d.). Acutezorg:aantalbezoekenSEH. Geraadpleegdop13-12-2024,van https://www.staatvenz.nl/acute-zorg-aantal-bezoeken-seh

DiakonessenhuisUtrecht.(z.d.). OpnameinhetDiakonessenhuis.Geraadpleegd op09-12-2024,van

https://www.diakonessenhuis.nl/folders/opname-diakonessenhuis#:~:text=Bijgewerkt%20op%3A,voor%20ons%20hebben

ErasmusMC.(z.d.). AcuteOpnameAfdeling-Verpleegkundigespecialisatie. Geraadpleegdop19-11-2024,van

https://www.erasmusmc.nl/nl-nl/onderwijs/opleidingen/acute-opname-afdeling

FederatieMedischSpecialisten(FMS),NederlandseFederatievanUniversitair medischecentra(NFU),NederlandseVerenigingvanZiekenhuizen(NVZ), Verpleegkundigen&VerzorgendenNederland(V&VN),ZelfstandigeKlinieken Nederland(ZKN),&dePatiëntenfederatieNederland.(z.d.). Preoperatieve screeningbinnendeNoordwestZiekenhuisgroep:hetOpnameplein|Programma tijdvoorverbinding.Geraadpleegdop13-12-2024,van https://www.programmatvv.nl/praktijkvoorbeelden/preoperatieve-screening-binnen-de-noordwest-ziekenhuisgroep-het-opnameplein

Hict.(2020). Acuteopnameafdeling.Geraadpleegdop19-11-2024,van

https://hict.com/nl/nieuws/acute-opname-afdeling

ICT&health.(2023). BetervoorbereidenenminderwachttijdmetOpnameplein. Geraadpleegdop13-12-2024,van

https://icthealth.nl/nieuws/beter-voorbereiden-en-minder-wachttijd-met-opnameplein

KwaliteitsraadvanhetZorginstituut.(z.d.). Kwaliteitskaderspoedzorgketen. Geraadpleegdop22-11-2024,van

https://www.zorginzicht.nl/binaries/content/assets/zorginzicht/kwaliteitsinstrumenten/Kwaliteitskader+Spoedzorgketen.pdf

MaastrichtUMC+.(z.d.). Algeheleanesthesie(narcose).Geraadpleegdop 08-01-2025,van

https://anesthesiologie.mumc.nl/wat-anesthesie/vormen-van-anesthesie/algehele-anesthesie-narcose

MedischSpectrumTwente.(2017).AcuteOpnameAfdeling(AOA).Geraadpleegd op06-12-2024,van

https://www.mst.nl/p/specialismen/acute-opname-afdeling/

Moors,T.&LandelijkNetwerkAcuteZorg.(z.d.). Acutezorg.Geraadpleegdop 22-11-2024,vanhttps://www.lnaz.nl/acute-zorg

NOS.(2024). “SEH’sFrieseziekenhuizenregelmatigkortetijdgesloten”. Geraadpleegdop29-01-2025,van

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

https://nos.nl/artikel/2507632-seh-s-friese-ziekenhuizen-regelmatig-korte-tijd-gesloten

Pennarts,J.,&Zurhake,S.(2024). Voortgangvansuccesvolleprojectenvoor nuttigezorgblijftonzeker.Geraadpleegdop29-01-2025,van https://nos.nl/artikel/2512095-voortgang-van-succesvolle-projecten-voor-nuttige-zorg-blijft-onzeker

Preoperatievefysiotherapie.(2021).Geraadpleegdop10-01-2025,van https://fysiotherapie.zorgsaamnijverdal.nl/nieuws/pre-operatieve-fysiotherapie/

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

RIVM.(z.d.). Acutezorg.Geraadpleegdop6december2024,van https://www.regiobeeld.nl/acute-zorg?regio_RZ=RZ01&geboorte_plaats_regio=RZ01&HAZANW_subgroepenOpties=ANW+consult&urgentieOpties=A1&regio_filteropties_haz_anw=RZ01&seh_ingreep_opties_kaart=ATLS&patientstromen_sankey_regio=NL01&patientstromenOpties=2&seh_groep_opties=Beroerte&seh_ingreep_opties=ATLS&capaciteitOpties=Moeilijk+vervulbare+vacatures+%28FTE%29&geboortenPlaatsOpties=thuis

RIVM&MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport(VWS).(z.d.). Acute zorg|VolksgezondheidenZorg.Geraadpleegdop13-12-2024,van https://www.vzinfo.nl/acute-zorg

SEH.(z.d.).DeSEH.Geraadpleegdop22-11-2024,van https://sehzorg.nl/over-ons/

SkiprRedactie.(2024). SEHvakerenlangertijdelijkgesloten.Geraadpleegdop 29-01-2025,van https://www.skipr.nl/nieuws/seh-vaker-en-langer-tijdelijk-gesloten/

St.AntoniusZiekenhuis.(z.d.). Verpleegkundigspreekuurbijeenoperatie. Geraadpleegdop22-11-2024,van https://www.antoniusziekenhuis.nl/verpleegkundig-spreekuur-bij-een-operatie

Start,R.,&Pennarts,J.(2024). Ondanksafsprakennogsteedsteveelkwetsbare ouderenopspoedeisendehulp.Geraadpleegdop29-01-2025,van https://nos.nl/artikel/2512176-ondanks-afspraken-nog-steeds-te-veel-kwetsbare-ouderen-op-spoedeisende-hulp VolksgezondheidenZorg.(z.d.). Acutezorg|Infographic.Geraadpleegdop 06-12-2024,vanhttps://www.vzinfo.nl/onderwerpen/acute-zorg/infographic V&VN.(z.d.). SEHVerpleegkundigen.Geraadpleegdop28-11-2024,van https://www.venvn.nl/afdelingen/spoedeisende-hulp/over-ons/#:~:text=Een%20SEH%20verpleegkundige&text=Ze%20zijn%20verantwoordelijk%20voor%20het,het%20co%C3%B6rdineren%20van%20de%20zorg

ZiekenhuisRivierenland.(2023). Opnamepleinzorgtvoorminderwachttijden betervoorbereidepatiënten.Geraadpleegdop13-12-2024,van https://www.ziekenhuisrivierenland.nl/nieuws/opnameplein-zorgt-voor-minder-wachttijd-en-beter-voorbereide-patienten

ZorginstituutNederland.(2024).Kwaliteitskaderspoedzorgketen.Geraadpleegd op13-12-2024,van https://www.zorginstituutnederland.nl/werkagenda/spoedzorg-traumazorg-en-ic/kwaliteitskader-spoedzorgketen

BEELD-& TAALREDACTIE

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

THEMA4 DIAGNOSTIEKENONDERZOEK

Inhoudthema

• Laboratoriumonderzoeken

• Beeldvormendeonderzoeken

• Endoscopischonderzoek

• Overigeonderzoeken

• Voorbereiding,begeleidingennazorg

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Hetliefstelevenweallemaalingoedegezondheid.Helaasduikenersomstoch lichamelijkeklachtenopwaarbijonderzoekgewenstis.Onderzoekisnodig omeendiagnosetekunnenstellen.Zokanbijverdenkingopeenbreukeen röntgenfotoofCT-scanwordengemaaktenkaneenmogelijkvitaminetekort wordenopgespoorddoormiddelvanbloedonderzoek.Inditthemaleerjewat voorjoualstoekomstigeverpleegkundigebelangrijkisophetgebiedvan diagnostiekenonderzoek.

4.1Laboratoriumonderzoeken

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Ineenlaboratoriumkanonderzoekwordengedaannaarbepaaldestoffenin bijvoorbeeldurine,bloed,ontlastingofanderlichaamsmateriaal.Doorditte onderzoekenkunnenziektenwordenvastgesteldofuitgeslotenofkanhet verloopvaneenziektewordenbeoordeeld.Ookkanopdezemanierworden bepaaldofeenreedslopendebehandelingaanslaat.Totslotkan laboratoriumonderzoekookpreventiefwordenuitgevoerd.

Bloedonderzoek

Bijbloedonderzoekwordtgekekenofervoldoendevandeverschillendecellen inhetbloedofindebloedvormendeweefselsaanwezigzijn. Bloedvormende weefsels zijnhetbeenmerg,demilt,dezwezerikendelymfeklieren.Eenvaak aangevraagdonderzoekiseenvolledigbloedbeeld(o.a.hemoglobineenwitte bloedcellen).Meteenbloedonderzoekkanwordenbekekenofiemand bijvoorbeeldziektesofvirussenbijzichdraagt.Daarnaastkanworden beoordeeldofdeorganengoedfunctioneren.OokhetDNAendebloedgroep kanmetbloedonderzoekwordenachterhaald.

Klinischchemischonderzoek

Bijeen klinischchemischonderzoek wordtgemetenhoeveelvaneenbepaald componentinhetbloedofanderelichaamsvloeistofaanwezigis.Jekunt hierbijdenkenaandehoeveelheidnatrium(zouten),eiwittenen stofwisselingsproducteninlichaamsvochten.Metklinischchemischonderzoek kunnenziektenwordenaangetoondofuitgesloten.

BEELD-& TAALREDACTIE

Hematologischonderzoek

HetvakgebiedhematologieiseensamenvoegingvandetweeGrieksewoorden: haima(bloed)enlogos(studie).Een hematoloog bestudeertbloeden bloedvormendeweefsels.Hijsteltdediagnoseenbepaaltdebehandeling.Bij hematologischonderzoekwordtgekekenofervoldoendevandeverschillende celleninhetbloedaanwezigzijnenofhetbloedvoldoende hemoglobine -een

stofinrodebloedcellendiebelangrijkisomzuurstofdoorhetlichaamte vervoeren-bevat.Ookkandoorhematologischonderzoekwordengekeken welkecelleneraanwezigzijneninwelkontwikkelingsstadiumdezezich bevinden.Meteenhematologischonderzoekkunnenbloedziektenworden vastgesteld.Denkhierbijaanleukemie,lymfeklieraandoeningen, bloedarmoedeeneenverstoordeaanmaakvanbloedplaatjes.

Karin

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Karin(39)heeftalgeruimetijdergveellastvanhevigeenlangdurende menstruaties.Zevoeltzichvaakslapenisregelmatigduizelig.SomsisKarin zoduizeligdatlopenmaarmoeizaamgaat.DehuisartsheeftKarin doorverwezennaarhetziekenhuisvoorbloedonderzoek.Vandaagkomtze weerbijdehematoloogvoordeuitslag.Uitonderzoekisnaarvorengekomen datKarinteweinigijzerinhaarbloedheeft.Ditkomtwaarschijnlijkvoortuit deheftigemenstruatiesdiebloedarmoedehebbenveroorzaakt.Dehematoloog schrijftijzerpillenvoor.Karinmoetovervierwekenopnieuwkomenombloed teprikken.

Bloedstollingsonderzoek

Meteen bloedstollingsonderzoek kanwordenvastgesteldofbloedopde juistewijzeofjuistteweinigoftesnelstolt.Sommigestollingsstoornissenzijn erfelijkenaangeboren.Denkhierbijaanhemofilie,waarbijhetbloednietgoed stoltwaardoorereenverhoogdekansisopeenbloeding.

Somsmoethetbloedjuistdunwordengehouden.Bijvoorbeeldbijtrombose, naeenhartinfarct,beroerteofTIAenbijhartritmestoornissen.Wanneerdit hetgevalis,ishetnodigomhetbloedregelmatigte(laten)checken,zodat kanwordenbekekenwelkedosismedicatienodigisomhetbloedte verdunnen.

INR-Waarde

BEELD-& TAALREDACTIE

DeINR-waarde(InternationalNormalizedRatio)isdeinternationalemaat voordestolbaarheidvanbloed.HoehogerdeINR,hoelangerhetduurtvoor hetbloedstolt.Erkaneenbloedingoptreden.HoelagerdeINR,hoesneller

hetbloedstolt.Erkunnenbloedstolselsontstaan.VannatureisdeINR-waarde 1.Afhankelijkvanhetsoortaandoeningwaarvoorantistollingsmedicijnen wordengeslikt,liggendestreefwaardeninNederlandtussende2.0ende3.5. DetrombosedienstbepaaltdeINR-waarde(Trombosestichting.nl,z.d.).

Kweken

Bijeen kweekonderzoek wordtwatlichaamsmateriaalopkweekgezet.Dit kanbijvoorbeeldbloedzijnofeenstukjehuid.Ookurine,ontlastingofsputum kanopkweekwordengezet. Opkweekzetten betekentdathet lichaamsmateriaalineenlaboratoriumeenspecialebehandelingkrijgtomte zienoferbacteriën,virussenofschimmelsgroeien.

Laboratoriumtestskunnenhelpenbijhetidentificerenvanspecifiekebacteriën, virussenofandereziekteverwekkersdieeeninfectieveroorzaken.Dithelpt bijhetbepalenvandemeesteffectieveantibioticavoordebehandelingvan degeïdentificeerdeinfectie.Eenkweekkanookhelpenbijhetvolgenvande voortgangvandeziekteendeeffectiviteitvandebehandeling.

Bloedkweek

Urinekweek

Keelkweek

Fecesweek

Huidkweek

Sputumkweek

BEELD-& TAALREDACTIE

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Wordtgebruiktombacteriële,viraleofschimmelinfecties inhetbloedteidentificeren.

Wordtgebruiktomurineweginfectiesendespecifieke bacteriëndiedeinfectieveroorzakenteidentificeren.

Wordtgebruiktomkeelinfectiesteidentificeren,zoals streptokokken.

Wordtgebruiktomgastro-intestinaleinfecties(bacterieel, viraalofparasitair)teidentificeren.

Wordtgebruiktomhuidinfecties(bacteriële,viraleof schimmelinfecties)teidentificeren.

Wordtgebruiktomlong-ofluchtweginfectieste identificeren.

Voorbeeldenvansoortenkweken.

Urineonderzoek

Urineonderzoekkanduidelijkmakenofersprakeisvangeslachtsziekten (soa's),urineweginfecties,nierziekten,urinewegproblemenof stofwisselingsziekten.Voorurineonderzoekmoeturinewordenopgevangen ineensterielpotje.Hetishierbijbelangrijkdatdeurineversis.Ookishet belangrijkdathetgeslachtsdeeleerstgoedwordtschoongemaakt.Zeepkan hierbijdeuitslagbeïnvloeden.Daarommoethetgeslachtsdeelalleenmet waterwordengereinigd.Bijvrouwenishetbelangrijkdatdeschaamlippen gespreidwordenbijhetplassen,zodatdeurinenietlangsdehuidloopt.

Bijmannenishetbelangrijkdevoorhuidietsterugteschuiven,zodatdeurine hiernietlangsloopt.

Erkangevraagdwordenomeeneerstestraals-eneenmidstreamurinekweek. Bijdeeerstestraalskweekplastdezorgvragerdirectinhetsterielepotje.Bij demidstreamurinekweekplastdezorgvragereerstinhettoiletendaarnapas inhetsterielepotje.Ditzodatdeplasbuiseerstisschoongespoeld.

Urinekanookwordenonderzochtopsediment. Sediment bestaatuitniet oplosbaredeeltjesindeurine.Hetkanonderanderebestaanuitcellen, kristallenenbacteriën.Wanneerurinewordtonderzochtopsediment,wordt deurinegecentrifugeerdendaarnagefilterd.Zoblijvendenietoplosbare deeltjesover.Dezewordenmeteenmicroscoopbekekenenbeoordeeld.

Ontlastingonderzoek

Ontlastingbevatbacteriënenparasietendieinsommigegevallenziekmakend kunnenzijn.Ookkanersprakezijnvanandereafwijkingendiebijziekten klachtenveroorzaken.Microbiologischonderzoekkanduidelijkmakenofer misschienziekmakendebacteriën,virussenofparasietenindedarmen aanwezigzijn.Deaanwezigheidvanzogenaamdoccultbloed-ookwel verborgenbloedgenoemdaangezienhetvaakniettezienis-indeontlasting kaneenaanwijzingzijnvooreendarmpoliepofdarmtumor.Dehoeveelheid calprotectineinontlastingkanduidelijkmakenofersprakeisvaneen chronischedarmontstekingzoalsdeziektevanCrohn.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Bijhetbevolkingsonderzoekdarmkankerwordtontlastingpreventief onderzocht.Hetbevolkingsonderzoekisbedoeldomvoorstadiavan darmkankerzovroegmogelijkteontdekken.Datmaaktdekansopeen succesvollebehandelinggroter.Ookisdebehandelingdanvaakminderzwaar. Hetbevolkingsonderzoekdarmkankerisvoormannenenvrouwenvan55tot enmet75jaar.(bevolkingsonderzoeknederland.nl,z.d.)

Graagrechtenaanvragen.Bron: https://content.presspage.com/uploads/2869/1920_envelop-darmkankerscreening-zelfafnametest.jpg?10000) ZelfafnametestbevolkingsonderzoekDarmkanker.

4.2Beeldvormendeonderzoeken

Beeldvormendonderzoekisdeverzamelnaamvanonderzoekendieeen afbeeldingvandebinnenkantvanhetlichaamkunnenmaken.Denkhierbij aanbijvoorbeeldeenröntgenfotoofeenscan.Hetmedischspecialismedat zichrichtopbeeldvormendonderzoekwordtradiologiegenoemd.

Röntgenfoto

Eenröntgenfotoiseenfotodiewordtgemaaktmetbehulpvanröntgenstraling. Vooralbottenzijngoedzichtbaaropeenröntgenfoto.Doorhetmakenvan eenröntgenfotokanbijvoorbeeldeenbotbreukwordengeconstateerd.Maar nietalleenfracturenwordenzichtbaaropeenröntgenfoto.Aldannietmet behulpvancontrastvloeistofkunnennogmeerafwijkingenwordenvastgesteld.

Denkhierbijaanafwijkingenaandedarmen,deblaasenurinewegen,de traanwegenendespeekselklieren.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/shoulder-joint-xray-ap-view-2564450919

Röntgenfotovanhetschoudergewricht.

CT-scan

BijeenCT-scanwordenmeerdere3D-foto'svandebinnenkantvanhetlichaam gemaakt.EenCT-scanwordtnetalseenröntgenfotogemaaktmet röntgenstralen.OpeenCT-scankunnendeartsenmeerdetailsziendanop eengewoneröntgenfoto.EenCT-scankanwordengemaaktvanbijvoorbeeld hethoofd(dehersenen),organenindebuikzoalsdenieren,vanbloedvaten envanbotten.SomswordteenCT-scangemaaktmet(jodiumhoudende) contrastvloeistof.VoordateenCT-scanmetcontrastvloeistofwordtgedaan, wordtereerstbloedafgenomen.Ditisomtekijkenofdenierenvande zorgvragergoedwerkeneninstaatzijnomdecontrastvloeistoftekunnen afbreken.

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/highangle-shot-ct-scan-machine-room-2487460409 CT-scan.

MRI-scan

IntegenstellingtoteenröntgenfotoeneenCT-scankomenerbijeenMRI-scan geenröntgenstralenaantepas.BijeenMRI-scanwordenmetbehulpvan magneetveldenenradiogolvenafbeeldingenvanhetlichaamgemaakt.Op eenMRI-scankunnenalleorganenenweefselsinbeeldwordengebracht.Het ismeergedetailleerddaneenCT-scan.EenMRI-scannerheefteensterk magneetveld.Daarommoetenmetalenenmagnetischevoorwerpenbuiten descannerruimteblijven.OokbijhetmakenvaneenMRI-scanissoms contrastvloeistofnodig.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Jan

Janmeldtzichvandaagopdeafdelingradiologie.Uitdiverseeerdere onderzoekenisgeblekendatJanartroseinzijnrugheeft.Omeengoedbeeld tevormenvandeernstvandeartroseisbesloteneenMRI-scantemaken.Zo kandekwaliteitvanhetkraakbeengoedinbeeldwordengebrachtenkaneen gerichtbehandelplanwordenopgesteld.

Echo

Echografieiseenonderzoekwaarbijgeluidsgolvenwordengeproduceerd. Dezegeluidsgolvenzijnniethoorbaar,maardeweerkaatsing(echo)vande geluidsgolvenmaaktorganenen/ofweefselszichtbaaropeenbeeldscherm. Degeluidsgolvenkomenviaeentransducer(echokop)inhetlichaam.Ditis eenapparaatdatcontactmaaktmetdehuidendegeluidsgolvenuitzendten ontvangt.Degegevensdiedetransducerontvangtwordendooreencomputer omgezetinbewegendebeelden.Debekendstevormvanechografieisdiebij zwangerschap,maarnietalleenvandebuikkaneenechowordengemaakt. Metechografiekunnenalleweefselsenorganeninbeeldwordengebracht. Zokanmeteenechobijvoorbeeldookeenabcesofeenbloedingworden gezienofeengoed-ofkwaadaardigetumor.Ookgal-ennierstenenen ontstekingenkunnenmeteenechozichtbaarwordengemaakt.

https://www.shutterstock.com/image-photo/modern-medical-equipment-clinic-ultrasound-machine-2411982811

Apparatuurvoorhetmakenvaneenechografie.

Spataderonderzoek

Omeenjuistebehandelingvanspataderentekunnenvaststellen,iseen duplex-onderzoeknodig.Bijeenduplex-onderzoekwordenmetbehulpvan geluidsgolven(echo)bloedvatenenbloeddoorstromingzichtbaaropeen

monitor.Zokanwordenbekekenofervernauwingenofverwijdingenzijn. Daarnaastkandesnelheidwaarmeehetbloedstroomtwordengemetenmet behulpvaneendoppler-test.

Mammografie

Een mammografie iseenröntgenfotovandeborst.Opeenmammografieis vetweefsel,bindweefselenklierweefseltezien.Eenmammografiewordt gemaaktomafwijkingenzoalsborstkankerindeborstoptesporen.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Bijhetmakenvaneenmammografiewordtborstweefselplatgedruktomeen tweedimensionaleafbeeldingtekrijgenvanhetborstweefsel.Meestalworden ertweefoto'sgemaakt:éénvanbovenenéénvanopzij.Hetplatdrukkenvan hetborstweefselkanalspijnlijkwordenervaren.

Bevolkingsonderzoekborstkanker

InNederlandkrijgt1opde7vrouwenborstkanker.Borstkankerkomthet meestevoorbijvrouwentussende50en75jaar.Daaromkrijgtdezedoelgroep eensindetweejaareenoproepommeetedoenaanhetbevolkingsonderzoek borstkanker.Tijdensditonderzoekwordteenmammografievanbeideborsten gemaakt.Hetbevolkingsonderzoekborstkankerisgratis.Alser vervolgonderzoeknodigisinhetziekenhuis,danwordtditvergoeddoorde zorgverzekering.

Graagrechtenaanvragen.Bron: https://www.rivm.nl/sites/default/files/2019-10/Primair%20proces%20bvo%20bk.jpg

4.3Endoscopischonderzoek

Bijendoscopischonderzoekbekijkteenartshetlichaamvanbinnendooreen bestuurbareslang(deendoscoop).Dezeslangwordtviademond,deanusof devaginainhetlichaamingebracht.Aanheteindevandeslangziteen cameraatje.

Gastroscopie

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Gastroscopieiseenvormvanendoscopie.Een gastroscopie iseenonderzoek vandeslokdarm,maagen/ofdetwaalfvingerigedarm.Eengastroscoopwordt ingebrachtviademondenkeel.Indegastroscoopziteenkleinecameradie beeldennaareenbeeldschermverzendt.Opdebeeldenkandeartszienofer afwijkingenzijn.Ookkunnenerdooreengastroscopiekleineingrepenworden uitgevoerd,zoalshetstoppenvaneenbloedingofhetweghalenvaneenstukje weefsel(biopt).

Coloscopie

Bijeen coloscopie bekijktdeartsdedikkedarmaandebinnenkant.Een coloscopiewordtuitgevoerdwanneervermoedwordtdaterafwijkingenaan dedikkedarmzijn.Denkhierbijaanontstekingen,zweertjes,bloedingen ,gezwellenofkanker.Decoloscoopwordtviadeanusnaarbinnengebracht. Dezorgvragerkan-indiengewenst-eersteenroesjekrijgen,zodatdezewat slaperigwordtenmindermeekrijgtvanhetonderzoek.

Laparoscopie

Een laparoscopie iseenkijkoperatieindebuikholte.Laparostaatvoor'inde buik'enscopiebetekent'kijken'.Indebuikholteliggenveelverschillende organen:dedarmen,demaag,denieren,delever,galblaasenalvleesklieren bijdevrouwookdebaarmoeder,eileiderseneierstokken.Bijeenlaparoscopie wordenmeerderekleinesneetjesindebuikgemaakt.Zowordendeorganen indebuikzichtbaarenkunnendeze(indiennodig)geopereerdworden.Hierbij wordtgebruikgemaaktvaneenlaparoscoop.Ditiseendunnekijkbuis.Een laparoscopiegebeurtonderalgeheleverdoving(narcose).

Thoracoscopie

BEELD-& TAALREDACTIE

Een thoracoscopie wordtuitgevoerddooreenlongarts.Dezemaakttussen tweeribbeneenkleinsneetjevanongeveerééncentimeterinhuid.Doordit sneetjebrengtdelongartseenkijkbuisjenaarbinnenenkunnendelongbladen bekekenworden.WanneerersprakeisvaneenklaplongkaneenVATSworden uitgevoerd.VATSstaatvoorVideoAssistedThoracoscopicSurgery:een

kijkoperatieindeborstholte.Meteenkleinecamerabekijktdeartshoede longenenlongvliezeneruitzien.Tegelijkertijdvoertdeartsdeoperatieuit waarbijeenstukjeweefselwordtweggenomenofeendeelvandelongwordt verwijderd.

Hysteroscopie

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Bijeendiagnostischehysteroscopiekijktdegynaecoloogmeteenhysteroscoop viadevaginanaardebinnenkantvandebaarmoeder.Tijdensditonderzoek zijnkleineingrepenmogelijk.Denkhierbijaanhetverwijderenvaneen(kleine) poliepofeenspiraalwaarvandetouwtjesnietmeerzichtbaarzijn.Voorgrotere ingrepenismeestaleentherapeutischehysteroscopienodig.

Bronchoscopie

Bijeenbronchoscopiekijktdelongartsindebronchiën(longen).Een bronchoscoopiseenbuigzaamslangetjemeteenlampeneencameraerop enwordtviademondindeluchtwegengeplaatst.Voorafwordtdekeel verdoofd.Vaakhaaltdeartstijdenshetonderzoekmeteenkleinestukjes longweefsel(biopt)wegvooronderzoek.Eenbronchoscopiewordtmeestal uitgevoerdomeenziektevasttestellen,zoalsbijvoorbeeldlongkanker.

ERCP

MeteenERCPwordendegalwegenenalvleesklierinbeeldgebracht.De artsgebruikthiervooreenendoscoopmeteenkleinecamerawelkeviade mondwordtingebracht.Opeenschermzietdeartsdegalwegenenalvleesklier enkunnenbijvoorbeeldgalstenenwordenopgespoord.HetismeteenERCP nietmogelijkomdegalstenengelijkteverwijderen.Ditmoetoperatief gebeuren.

4.4Overigeonderzoeken

Tegenwoordigvaltersteedsmeerteonderzoeken.Waarvroegeriemand 'gewoonsnurkte'of'gewoondoofwas'kannumiddelsonderzoekdeoorzaak wordenachterhaaldeneendiagnosewordengesteld.Vervolgenskunnener vaakhulpmiddelenwordeningezetomdeklachtenteverminderen,zoalseen CPAP-apparaatbijslaapapneueneengehoorapparaatbijeenafnemend gehoor.

Slaaponderzoek

Eengoedenachtrustisergbelangrijk.Wanneervermoedwordtdatiemand lijdtaanbijvoorbeeldslaapapneukaneenslaaponderzoekwordenuitgevoerd. Indemeestegevallenkanditslaaponderzoekgewoonthuisplaatsvinden.

Polygrafie

Polygrafie iseenmaniervanslaaponderzoek.Bijeenpolygrafieworden meerderelichaamsfunctiestijdensdeslaapgemeten.Denkhierbijaande hartslag,deademhaling,hetsnurken,hetzuurstofgehalteinhetbloedende (been)bewegingen.Deapparatuurregistreertallesenkanaandehandvan allegegevensberekenenófenhoeveelademstilstandenerzijn.Indemeeste gevallenkandezorgvragerdeapparatuurzelfaansluiten.

Chislaine

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

ChislaineenhaarmanAhmedsliepenmaandenapart.Dereden?Chislaine snurktnogalenAhmedlagersteedswakkernaast.Sindshetstelnietmeer samensliepwerdAhmedeenstukuitgerusterwakker.Chislainedaarentegen had'sochtendshetgevoelmaarampergeslapentehebben.Samenzijnze naardehuisartsgegaanendezeheeftzedoorverwezennaarhetziekenhuis. DaarkreegChislaineapparatuurmeeomeenpolygrafietemaken.Uitde polygrafiebleekdatChislainedienachtzo'n32ademstopshadgehad.De diagnose:slaapapneu.

NuslaaptChislainemeteenCPAP-apparaatwaarmeecontinueenluchtstroom indeluchtwegenwordtgeblazen.Chislainesnurktnietmeer,wordtveel uitgerusterwakkerenAhmed?DieslaaptweerlekkernaarChislaine.

BEELD-& TAALREDACTIE

Polysomnografie

Wanneeruitdebeschrijvingvanklachtenenhetuitvoerenvaneenpolygrafie blijktdatdediagnosegeenslaapapneuis,kaneenpolysomnografieworden gedaan.Een polysomnografie iseenuitgebreideronderzoekdaneen polygrafie.Naastdepolygrafiewordtmeteenpolysomnografiedeactiviteit vandehersenengemeten.Hiermeekanbijvoorbeeldnarcolepsieof slapeloosheidwordenvastgesteld.

WatchPAT

OokeenWatchPATiseenmanieromdeslaapteonderzoeken.EenWatchPAT iseensoort(groot)horlogeomdepols,metdaarbijeenelectrodeopdeborst eneensensoromeenvinger.

EEG

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

EenEEGstaatvoorelektro-encefalogrameniseenfilmpjewaarbijde elektrischeactiviteitvandehersenenwordtgemeten.HetdoelvaneenEEG isomteonderzoekenhoedehersenenfunctionerenenofermogelijk stoornissenzijn.EenEEGiseenvormvan functieonderzoek.BijeenEEGwordt eensoortbadmutsmetelectrodenophethoofdgeplaatst.Daarnaastworden ertweeelektrodenopdewangaangebrachtentweeclipsopdeoren.Ook wordenertweeelektrodenopdepolsengeplaatstomdehartslagtemeten enwordteenbandomdemiddelaangebrachtomdeademhalingtemeten.

ECG

EenElektroCardioGram(ECG)wordtookweleenhartfilmpjegenoemd.Hetis eenweergavevandeelektrischeactiviteitindehartspier.Ditwordt weergegevenineengrafiek.Hetlaatonderanderehartritmestoornissenzien. Demeestehartafwijkingenhebbengevolgenvoordeelektrischeactiviteitin dehartspier.DitistezienopeenECG.EenECGismeestalheteersteonderzoek datgedaanwordtwanneererpijnopdeborstwordtervaren.Hetmakenvan eenhartfilmpjeduurtslechtsenkeleminuten.Hetkentgeenrisico'sendoet geenpijn.

Gehooronderzoek

Wanneeriemandklachtenheeftmetbetrekkingtothetgehoor,kanhijbijde KNO-artsterecht.Dezekaneengehooronderzoekuitvoeren.Ineersteinstantie zaldeKNO-artsuitgebreidinbeideorenkijken.Vervolgenskanmeteen stemvorkheteersteonderzoekwordengedaan.

Daarnakanmeeruitgebreidgehooronderzoekwordenuitgevoerd.Ditwordt gedaandooreenaudiometrist;eenmedewerkergespecialiseerdinhet verrichtenvangehooronderzoek.Omdaterallerleicombinatiesvanoorzaken kunnenzijn,zijnvaakmeerderegehoortestennodig.

Toonaudiometrie

Bijtoonaudiometriewordenmeteenaudiometereneenkoptelefoonkorte tonenaangeboden.Dezorgvragermoetvervolgensaangevenofdezetonen gehoordworden.

Spraakaudiometrie

Spraakaudiometrieisinprincipehetzelfdealstoonaudiometrie.Maarer wordeninplaatsvankortetonennuwoordenaangeboden.Bijditonderzoek wordtbepaaldinwelkemateersprakeisvandeafnamevanhet "spraakverstaan".

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Tympanometrie

Hettympanometrie-onderzoekgeefteenindrukoverdewerkingvanhet middenoor.'Tympano'betekentdanookmiddenoorenisbedoeldomgeluid vanhettrommelvliestegeleidennaarheteigenlijkegehoorzintuig:het slakkenhuis(binnenoor).Erkanbijvoorbeeldsprakezijnvanvochtachterhet trommelvlies,waardoorhettrommelvliesslechtreageertop luchtdrukveranderingen.Ookonderdrukkanleidentotgehoorverlies.

Prenataalonderzoek

Eenprenataalonderzoekiseenonderzoekwattijdensdezwangerschapwordt gedaanomeventueleaangeborenafwijkingenteconstaterenbijdeongeboren baby.Ditkanzijneen13-wekenechowaarbijgekekenwordtnaareventuele lichamelijkafwijkingenofeenNIPT-testwaarbijbloedwordtafgenomenbij demoederomchromosoomafwijkingentekunnenvaststellen.Eenander prenataalonderzoekisde20wekenecho.Hierwordendoormiddelvan echoscopischonderzoekverschillendestructurenenorganenvandebabyin beeldgebracht.

4.5Voorbereiding,begeleidingennazorg

Wanneereenzorgvragerkomtvooreenonderzoekisvaakeenbepaalde voorbereidingnoodzakelijk.Bijveelpoliklinischeonderzoekenwordtde voorbereidingdoordezorgvragerzelfgedaan.Zokanhetzijndateen zorgvragernuchtermoetkomenofvoorafeenbepaaldevloeistofmoetdrinken. Meestalkrijgtdezorgvragereenfoldermeewaarindevoorbereidingen beschrevenstaan.Veelmedischeonderzoekenwordenmetbehulpvanspeciale apparatuuropdefunctieafdelingvaneenziekenhuisuitgevoerd.Als verpleegkundigespeeljedanvooraleenrolbijdevoorbereidingenbijde eventuelenazorg.

Assisterenbijonderzoek:verpleegkundigetaken

Debelangrijkstetakenvaneenverpleegkundigezijnhetgevenvanvoorlichting, hetbegeleidenvandezorgvrager,hetassisterenvandeartsenhetbieden vannazorg.Omeenzorgvragergoedtekunnenvoorlichten,ishetbelangrijk

datjehetprotocolvanhetonderzoekgoedkent:wathoudthetonderzoekin enwaaromwordthetgedaan?Eenzorgvragerkanonzekerheidenangstvoor hetonderzoekervaren.Alsverpleegkundigeprobeerjedezeonzekerheiden angstzoveelmogelijkwegtenemendoorduidelijkheidteverschaffen.

Vilansprotocollen

OpdewebsitevanVilanszijnveelprotocollentevinden.Ookprotocollendie temakenhebbenmetdiagnostiekenonderzoek.Indezeprotocollenkunje onderanderede werkinstructies vinden,wataandachtspuntenzijnenwelke complicatieserkunnenoptreden.Demeesteziekenhuizenhebbenhuneigen protocollendiegebaseerdkunnenzijnopdeprotocollenvanVilans.Hetis belangrijkdatjehetprotocolkentendezorgvragerhieroverkuntinformeren.

Verpleegkundigeaandachtspunten

Wanneerjegoedopdehoogtebentvanhetprotocolweetjewelke voorbereidingenjemoettreffen.Ditkanbijvoorbeeldzijnhetaanleggenvan eeninfuus,hetmetenvandebloeddrukofhetcontrolerenofde voorbereidingendiedoordezorgvragerzelfgedaanzijn,correctzijnuitgevoerd.

MevrouwJanssen

MevrouwJanssenheeftalgeruimetijdbehoorlijkehoofdpijn.Zekomtopde afdelingradiologievooreenMRI-scan.VoordatzedoordeMRI-scangaatmeldt zezichbijdeverpleegkundige.DezezietdatmevrouwJansseneenspijkerbroek metknopenaanheeft.Ookdraagtzeoorbellen.Deverpleegkundigevraagt ofmevrouwJansseneenbroekzondermetaalheeftmeegenomen,wantzoals indefoldervermeldtstaatmagergeenmetaalmeedeMRI-scanin.Ook verzoektdeverpleegkundigemevrouwJanssenhaaroorbellenuittedoen, omdezelfdereden.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Vaakmageenzorgvragernaeenonderzoekdirectweernaarhuis,maarin sommigegevallenisnazorgvereist.Bijvoorbeeldwanneerdezorvragereen slaapmiddeltoegediendheeftgekregenofwanneernogenkeleurenbedrust noodzakelijkis.Nazorgkanookzijnhetinformerenvandezorgvragerover watervanhemofhaarwordtverwacht.Bijvoorbeeld24uurnietdouchenof inbadgaan,nietbukkenofhetmakenvaneenafspraakvoorcontroleofhet verwijderenvanhechtingen.

4.6Begrippen

4.7Bronnen

AmphiaZiekenhuis.(2021,30juli). Watiseenröntgenfoto? Geraadpleegdop 20-03-2025,van

https://www.amphia.nl/folders/radiologie-wat-is-een-rontgenfoto

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Antoni-van-leeuwenhoek.(z.d.). Laboratoriumonderzoek. Geraadpleegdop 01-03-2025,van

https://www.avl.nl/alles-over-kanker/diagnostisch-onderzoek/laboratoriumonderzoek/#:~:text=Klinisch%20chemisch%20onderzoek,en%20hartenzymen%20in%20uw%20bloed

BevolkingsonderzoekNederland.(z.d.). Bevolkingsonderzoekdarmkanker. Geraadpleegdop01-03-2025,van

https://www.bevolkingsonderzoeknederland.nl/darmkanker/

CWZNijmegen.(z.d.). Endoscopie. Geraadpleegdop27-03-2025,van https://www.cwz.nl/onderzoeken/endoscopie/

HetGroeneHartZiekenhuis.(z.d.). Behandelingenenonderzoeken. Geraadpleegdop27-03-2025,van https://www.ghz.nl/behandelingen-en-onderzoeken/

JeroenBoschZiekenhuis.(z.d.). Urinesediment.Geraadpleegdop01-03-2025, van https://www.jeroenboschziekenhuis.nl/onderzoeken/urinesediment#paragraph-specific-department-information-38008

Kankerbestrijding.(2023,23augustus).Watiseenmammografie?Geraadpleegd op21-03-2025,van https://www.kwf.nl/pink-ribbon/borstkanker/wat-is-een-mammografie

LUMC.(z.d.). Laparoscopischeoperatie Geraadpleegdop27-03-2025,van https://www.lumc.nl/afdelingen/gynaecologie/diagnoses-en-behandelingen/laparoscopische-operatie/

NVHP.(2024,16mei). Stollingsstoornissen. Geraadpleegdop01-03-2025,van https://www.nvhp.nl/wat-is-een-stollingsstoornis

RIVM.(z.d.). Bevolkingsonderzoekborstkanker:professionals.Geraadpleegd op21-03-2025,van https://www.rivm.nl/bevolkingsonderzoek-borstkanker/professionals

Saltro.(z.d.).Ontlastingsonderzoek. Geraadpleegdop01-03-2025,van https://saltro.nl/ontlastingsonderzoek

Sanquin.(z.d.).Hematologie:onderzoektafwijkingeninhetbloed.Geraadpleegd op01-03-2025,vanhttps://www.sanquin.nl/over-bloed/bloedonderzoek

Stichtingkanker.nl.(z.d.). Beeldvormendonderzoek Geraadpleegdop 20-03-2025,van

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

https://www.kanker.nl/algemene-onderwerpen/onderzoeken-bij-kanker/beeldvormend-onderzoek/beeldvormend-onderzoek

Thuisarts.nl.(2021,14juli). IkkrijgeenCT-scanmetcontrastmiddel. Geraadpleegdop20-03-2025,van https://www.thuisarts.nl/ct-scan/ik-krijg-ct-scan-met-contrastmiddel

Umcu.(z.d.). echografiealgemeen.Geraadpleegdop21-03-2025,van https://www.umcutrecht.nl/nl/onderzoek/echografie-algemeen-radiologie

BEELD-& TAALREDACTIE

THEMA5 ONCOLOGISCHEBEHANDELINGEN

Inhoudthema

• Individueelbehandelplan

• Verpleegproblemenbijoncologischebehandeling

• Psychosocialezorg

• Oncologischerevalidatie

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

In2024hadden419.578mensenkankerwaarvaner129.958tehorenkregen datzekankerhadden.Ondanksdebehandelingendiesteedsbeterworden, stiervener46.169mensenin2023aankanker(NKRCijfers,2025).Als verpleegkundigekomjeregelmatigzorgvragersmeteenvormvankanker tegen.Opdeoncologieafdelinginhetziekenhuisisdezorgvoordeze zorgvragersenhunnaastenintensief.Naastlichamelijkeproblemendoorde kankeren/ofdebehandelingishetookeenemotioneletijdvoordezorgvrager. Eenverpleegkundigeopdeoncologieafdelingondersteuntdezorgvrager lichamelijk,psychischensociaalbijdebehandelingvankanker.

5.1Individueelbehandelplan

Elkezorgvragerheefteenindividueelbehandelplan,afgestemdophetgenezen vankanker,omdekankertevertragenofomdeklachtenteverminderen.Als verpleegkundigebenjeeropgefocustdatdezorgvragerzogoedmogelijkde behandelingdoorloopt;lichamelijkenpsychisch.Jemonitortproblemenen complicatiesenzetinterventiesinomdezetevoorkomenofbehandelen.De verpleegkundigezorgisgerichtophetmonitorenvanproblemenen complicatiesenofdebehandelinghetgewensteeffect(voorkwaliteitvan leven)heeft.

Typebehandelingen

Erzijnveelverschillendesoortenbehandelingenenvaakworden behandelingengecombineerd.Elkezorgvragerkrijgteenbehandelplan afhankelijkvanhettypekankerenhetstadiumvandeziekte.Debehandeling vankankerisinprotocollenvastgelegdenwordtafgestemdopdewensen vandeindividuelezorgvrager.Bijdemeestebehandelingenwordteen zorgvragernietinhetziekenhuisopgenomen;debehandelingisdan poliklinischofviaeendagopname.Bijchemokurendiemeerderedagenduren, sommigesoortenradiotherapieofeenchirurgischeingreepvindterweleen ziekenhuisopnameplaats.

Soortenbehandeling

Behandeling

Toediening/ werkwijze

Infuus Immunotherapie

Anti-hormonale therapie

Tablettenof injecties

Typekanker

Doel

O.a.melanoom, longkanker, nierkankeren blaaskanker.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Kankerdie gevoeligisvoor hormonenzoals borstkankerof prostaatkanker

Activerenvan immuunsysteem zodat kankercellen opgeruimd worden.

Beperkenvande aanmaakvan hormonenomde groeivande tumorteremmen oftevoorkomen datdekanker terugkomt.

Doelgerichte therapie

Infuus,injectiesof tabletten.

Bijspecifieke afwijkingen (mutaties)van kankercellen.

Radiotherapie

BEELD-& TAALREDACTIE

Sterke röntgenstraling uitwendigof inwendig.

Chirurgie

Operatief verwijderenvan detumor.

Allerleisoorten kanker.

Stoppenvande celdelingofde groeivande kankercellen zonderdathet anderecellen beschadigd.

Hetkapotmaken vanhetDNAvan dekankercellen.

Veelsoorten tumoren.

Geheelof gedeeltelijk weghalenvaneen tumor.

Keuzes

Zorgvragersdieeenoncologischebehandelingkrijgen,wordendoordearts betrokkenindekeuzesdieerzijn.Afhankelijkvanhettypekanker,hoesnel detumorengroeien,hetstadiumvandeziekte,leeftijdengezondheidzijner keuzesvoordezorgvrager.Eenzorgvragerkankeuzesmakenover:

• Welkebehandelingingezetwordt.Dezorgvragerkanbijvoorbeeld meebepalenofereerstgeopereerdwordtendanchemotherapiewordt gegevenofandersom.Eenbehandelingkanooknogexperimenteelzijn. Eenzorgvragerkiestdanofhijmeewildoenaaneenonderzoekmetde experimentelebehandelingofdathijvoorderegulierebehandelinggaat.

• Wanneereenbehandelingingezetwordt.Moetdebehandelingdirectof kanhet(even)wachten?Nietallebehandelingenhoevenmeteengegeven teworden,bijvoorbeeldbijeengoedaardigetumor,danwordtdeoperatie inoverlegmetdezorgvrageringepland.

• Waardezorgvragerbehandeldwordt.Inalleziekenhuizenworden zorgvragersmetkankerbehandeldmaarnietalleziekenhuizenbehandelen allevormenvankanker.Eenzorgvragerkannaarperifeerziekenhuis, academischziekenhuisofeenspecialistischziekenhuiszoalshetAntoni vanLeeuwenhoek(AVL).

• Eigenvoorkeurvandezorgvrager;eenzorgvragerkaneenbehandeling nietwillenvanuitpersoonlijkeoverwegingenofnietallebehandelingen willendoenvaneenprotocol.Bijvoorbeeldwelopererenenradiotherapie maargeenchemotherapie.

• Eenzorgvragerheeftaltijddekeuzeomelkmomenttestoppenmetde behandeling.

TAALREDACTIE

Dezorgvragerwordtdoormiddelvanshareddecisionmakinggeïnformeerd omeenweloverwogenkeuzetemakenvooreenpassendbehandelplan (Regionaleoncologienetwerken,z.d.).Samenmetdeoncoloogwordthet behandelplanvervolgensvastgesteld.Alsverpleegkundigeverzorgjehierdoor zorgvragersmetdezelfdesoortkankermaarmeteenanderbehandelplan.

Bekijkonlinehetfilmfragmentoverhetbelangeneffectvangezamenlijke besluitvormingtoegelicht.

Dekeuzevoorbehandelingwordtbijnaaltijdpoliklinischgemaakt.Insommige gevallen,wanneereenzorgvragerbijvoorbeeldmetspoedwordtopgenomen vanwegecomplicaties,benjealsverpleegkundigebetrokkenbijhetgesprek waarindeartsverteltwatdekeuzeszijnvoorbehandelen.

MeneerKosterheefteenileus

MeneerKoster,86jaar,ismetspoedopgenomenvanwegeeenopgezettebuik, heftigebuikpijnenbraken.MeneerKosterwoontallangeretijdineen verpleeghuisvanwegedementie.OpdeCT-scanblijktdatmeneerKostereen ileus(darmafsluiting)heeft.OpdeCT-scanisdeookoorzaakvandeileus gevonden,eentumor,waarschijnlijkeenmetastase.MeneerKosterkrijgtvan deartshetnieuwstehorenenbespreekthetbehandelplan;eenspoedoperatie omtumorwegtehaleneneenstomaaanteleggenofpalliatief,symptomatisch behandelen.Datbetekentzoveelmogelijksymptomenbehandelenommeneer Kostercomfortabeltekrijgenennaarhuistegaanomteoverlijden.

Palliatievebehandeling

Eenzorgvragerdienietmeerkangenezen,kanbehandelingkrijgenvoorhet verlengenvanhetlevenofhetverlichtenvanklachten.Hetbehandelplan wordtafgestemdopdeindividuelebehoefteensituatievandezorgvrageren isgerichtopkwaliteitvanleven.Sommigezorgvragerswillennietmeer behandelenomdatzezichnietziekwillenvoelendoordebehandelingmaar zichzogoedmogelijkwillenvoelen.Anderezorgvragerskiezenvoor behandelingendielevensverlengendzijnofdiepijnkunnenverlichten. Zorgvragersdienietwillennadenkenoverdoodgaan,kunnenhouvasthebben aandebehandelingvankanker.Zehebbenhetgevoelvancontroleenkunnen daardoorsomsmakkelijkeromgaanmetdenaderendedood(kanker.nl,z.d.)

BekijkonlinedeGesprekswijzervoormensenmetongeneeslijkekanker.

Beïnvloedendefactoren

Tijdensdebehandelingvankankerzijnerverschillendefactorendieeen positieveinvloedhebbenopdegezondheidvandezorgvrager.Hetisbelangrijk ombijelkezorgvragertekijkennaarhetdagelijksfunctioneren,defysiekeen mentalegezondheidenhetsocialenetwerk.Jegeeftvoorlichtingenadviezen gerichtophetgoeddoorstaanvandebehandeling.Hetvergrotenvande weerstandishierbijbelangrijk.Doorgezondevoeding,bewegenengoedslapen verhoogtdezorgvragerzijnweerstandwaardoorhijdebehandelingende mogelijkecomplicatiesbeteraankan.Alsverpleegkundigegeefjehierover voorlichtingenvoerjegesprekkenmetdezorgvragerennaasten.

BEELD-& TAALREDACTIE

Voeding

Goedevoedingtervoorbereidingvandebehandelinghelptdezorgvragerom debehandelingbeteraantekunnen.Ookkanvoedingvanpositieveinvloed zijnopdebijwerkingenenhelptvoedingbijhetsnellerherstellennade behandeling.Vooraleiwittenzijnbelangrijkomteetenomdathetzorgtvoor deopbouweninstanthoudenvanspierenenbloedenhelptbijde wondgenezing(ASZ,z.d.).Erzijnookvoedingsmiddelendienietgegetenmogen wordenbijbehandelingen.Zomagjebijchemotherapiegeensint-janskruid, grapefruitofvisoliesupplementengebruikenomdatzedewerkingvande therapiekunnenbeïnvloeden.Voldoendedrinken,1,5-2literperdag,is belangrijk(WereldKankerOnderzoekFonds,z.d).Wanneerhetdrinkentijdens deopnamenietgoedlukt,kanextravochtwordengegevenviahetinfuus.

Wanneereenzorgvragermisselijkis,desmaakandersofverminderdisof maagdarmklachtenheeft,zorgjeervoordatdezorgvragermeerderekeren perdagkleinehoeveelhedenkaneten.Deklachtenkunnenafhankelijkzijn vanwanneereenzorgvragerbehandelingenkrijgt.Eenzorgvragerdievooral veelklachtenervaartdirectnadechemokuurgeefjehetadviesommeerte etenvoordatdebehandelingstartdandathijnormaalzoudoen.Erisvaak eengevarieerdaanbodvanetenaanwezigopdeoncologieafdeling,zodat zorgvragerskunnenkiezenenondersteundwordenomvoldoende voedingstoffenbinnentekrijgen.Wanneereenzorgvragerveelafvaltofrisico heeftomveelaftevallen,schakeljeeendiëtistin(kanker.nl,2021).

Lichamelijkefitheid

Vooreenzorgvragerdieeenbehandelingvoorkankerkrijgt,ishetbelangrijk omlichamelijkfitteblijven.Doordebehandelingkanerafnamevande spierkracht,uithoudingsvermogenenvermoeidheidontstaan(Federatie MedischSpecialisten,2025).Uitonderzoekblijktdatdezorgvragerde behandelingzowellichamelijkalspsychischbeteraankanwanneer lichaamsbewegingenfysieketrainingtijdensdebehandelingwordtgedaan. Alsverpleegkundigestimuleerenondersteunjedezorgvragerbijlichamelijke activiteiten.Inhetziekenhuiswordtdefysiotherapeutinconsultgevraagd vooradviesoveroefeningenenactiviteitendiedezorgvragerkanondernemen.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Stockfotovanzorgvragermetkankerdiesport. https://www.istockphoto.com/nl/foto/breast-cancer-survivors-give-each-other-high-five-salute-gm516189751-48656902

Lichamelijkfitheidisbelangrijkbijdebehandelingvankanker

Ontspanningenmentalegezondheid

Hethebbenvankankerisstressvol,eenzorgvragerkanhierdoorerggespannen zijnwatniettengoedekomtvandebehandelingen/ofhetherstel.Hetkunnen ontspannen,ooktijdensdebehandeling,isessentieelvoordementale gezondheid.

Watjekuntdoenalsverpleegkundige:

• Adviseerdezorgvrageromoverdesituatietepraten.Alsverpleegkundige praatjeookregelmatigevenmetdezorgvrageroverwathembezighoudt.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Onlinevindjemeerinformatieover'Deluisterlijn'.Deluisterlijniseen telefoonlijnwaarvrijwilligersmeteenzorgvragereenvertrouwelijkgesprek kunnenvoeren.

• Denkmeehoeeenzorgvragerafleidingkanzoekeninhetziekenhuiszoals muziekluisteren,regelmatigeveneenrondjelopen,sociaalnetwerkop bezoeklatenkomenofhobby'smeenemennaarhetziekenhuis.

• Geefadviezenhoedezorgvragerzogoedmogelijkkanslapeninhet ziekenhuiszoalsademhalingsoefeningenomteontspannen,geendigitale activiteitenvlakvoorhetslapen,eenwarmekruikofontspannendemuziek luisteren.

• Wanneereenzorgvragererggespannenis,verwijsjedoornaarmanieren omteontspannenzoalsmindfulness.Erzijngeluidsopnamesdiekunnen helpenomteontspannen(Rijnstate,z.d.).

• Adviseerhetinschakelenvanhulpofvraagofdeartseendoorverwijzing kandoennaareengeestelijkverzorgerofspecialistzoalseenpsycholoog ofmaatschappelijkwerker(kanker.nl,z.d.).

BEELD-& TAALREDACTIE

MevrouwThelen

MevrouwThelenisvierdageninhetziekenhuisvoorchemotherapie.Zemerkt dathetergdrukisopdeafdelingenzevindthetmoeilijkomdeverhalenvan medezorgvragerstehoren.Elkeavondtrektzezicheenuurtjeteruginhet stiltecentrumvanhetziekenhuisomeventotzichzelftekomen.

5.2Verpleegproblemenbijoncologische behandeling

Deverpleegproblemendieeenzorgvragerheeft,ontstaandoordebijwerkingen vandebehandelingbijkanker.Deernstvandebijwerkingenenmogelijke complicatieshangtafvanhettypebehandelingendegezondheidstoestand voorbehandeling.Eenzorgvragerdiealandereaandoeningenheeft,heeft eengroterekansopcomplicatiesdaneenvollediggezondezorgvrager.

Bijwerkingen

Erzijnveelverschillendebijwerkingen,elkmiddeloftoedieningsvormheeft bijwerkingenenzekunnenperpersoonverschillen.Hetisdaaromvanbelang ombijelkezorgvragergoednatevragenwelkebijwerkingenhijervaartendit terapporterenentebesprekenmetdebehandelendarts.

Huiduitslag Haaruitval

Afname lichaamsbeharing

Botontkalking

Huiduitslag

Verminderde eetlust

Vermoeidheid

Huidklachten enhaaruitval

Bindweefselvorming inhetgebied watbestraald wordt.

Klachtenbij deplekvan bestralen bijvoorbeeld slikklachtenof diarree Diarree Onvruchtbaarheid Diarree

Spierpijn

Chemo-therapie

Immuno-therapie

Anti-hormonale therapie

Gewichtstoename Benauwdheid Koorts

Doelgerichte therapie

Warmgevoel ofblozen

Misselijkheid

Vergrotekans opinfectie

Ontstekingen aanorganen

Diverse bijwerkingen doorhethele

lijf

Jeuk Concentratie/ geheugen-problemen

Kortademigheid

Problemenin demondzoals blaasjes,aften ofwondjes

Vocht vasthouden

Aankomenof juistafvallen

Seksuele problemen

Opvliegers

Afnamevan despierkracht

Vervroegde overgang schildklierstoornissen

Radiotherapie

Beschadiging vangezond weefsel

TAALREDACTIE

Misselijkheid Vocht vasthouden

Dalingvande bloeddruk

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Wanneerdezorgvrageropgenomenisvoorbehandeling,monitorjealle bijwerkingenenoverlegjemetdeartswatmogelijkeinterventieszijn. Regelmatigdevitalefunctiesmeten,zekervoorennadebehandelingis standaardprotocol.Wanneerdevitalefunctiesafwijkendzijn,kanhetinvloed hebbenophetwelofnietstartenvandebehandeling.Standaardinterventies diejeinzetbijeenopnamezijngoedepijnstillingenmedicatievoorde misselijkheidvolgensvoorschriftvandearts,gevarieerdevoedingendrinken, stimulerenvanbewegenenafleidingaanbieden.Alsverpleegkundigehebje ookvoorschriftenoverbeschermendemaatregelenbijdebehandelingvan kankervoordebeschermingvanjezelf.Hiervoorheeftdeafdelingprotocollen diejevolgt.Voorhettoedienenvancytostaticaofanderetherapieënvolgje eenverpleegkundigevervolgopleidingtotoncologieverpleegkundige.

Cytostatica

Eenrisicovollebijwerkingvancytostaticaisdathetbeenmergwordtaangetast. Hierdoorwordener(tijdelijk)mindernieuwebloedcellenaangemaakt.Er ontstaateentekortaanzowelrodeenwittebloedcellenenbloedplaatjes.Het gevolgvaneentekortaanrodebloedcellenisdateenzorgvragerbloedarmoede kankrijgen.Hierdoorwordthijvermoeid,duizeligenkortademig.Eentekort aanwittebloedcellengeefteenverhoogdekansopinfectiesomdathetde afweeraantast.Zekerwanneereenzorgvragerveeldagen(vanaf7-14dagen) chemotherapiekrijgt,isereenrisicodatdezorgvragereeninfectieoploopt endaarernstigziekvanwordt.Bloedplaatjeszorgenvoordestolling,wanneer dezeminderwordenaangemaaktheeftdezorgvragermeerkansopblauwe plekkenenbloedingen(MeanderMedischCentrum,z.d.).

Dezorgvragerwordtdoordeartsgeïnformeerdoverdebijwerkingenvan cytostatica,vaakwordterookschriftelijkeinformatiemeegegeven.Als verpleegkundigebenjealertopmogelijkebijwerkingenengeefjevoorlichting overderisico'svoordezorgvrager.Wanneerervragenzijnoverwatde zorgvragerwelofnietkanondernemen,bijvoorbeeldveelonderdemensen komenofrisicoopverwondingenbijhetwerk,denkjemee.Dezorgvrager heeftaltijdeigenregieoverzijnziekteprocesenmaaktzelfdekeuzeomiets welofniettedoen.

Anti-hormonaletherapie

Anti-hormonaletherapieheefteengroteimpactophetlevenvandezorgvrager omdathormonennietalleenzorgenvoorhetwerkenvan(geslachts)organen maarookinvloedhebbenopdestemmingvaneenzorgvrager.Dezorgvrager krijgttemakenmetveranderingeninhetlichaam,zoalseenvervroegde overgangofafnamevanlichaamsbeharing.Dooreenlaagtestosterongehalte, datontstaatbijanti-hormoontherapie,kaneenmanminderzininsekshebben. Vrouwelijkezorgvragerskunnendoorallebehandelingen,ookeenverminderd behoeftehebbenaanintimiteit.Ditzijnverpleegproblemendievooreen verpleegkundigelastigzijnomaantekaartenofinteadviseren.Bijdeze zorgvragersissignalerenvandebehoeftevoorhulpbijdezeproblemen belangrijk.Deartskandoorverwijzennaareenprofessionalofadviezengeven.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

MeneerPeek

MeneerPeekwordtbehandeldvoorborstkanker:hijkrijgtnuanti-hormonale therapie,isalgeopereerdenheeftookalchemotherapiegehad.MeneerPeek issomber,is10kgaangekomenenvoeltzichslap.Hijheeftbijdearts aangegevendathijzichzorgenmaaktoverzijntoekomstmetnameoverzijn seksleven.Hetluktopditmomentnietomeenerectietekrijgenenhijheeft helemaalgeenzinmeerinintimiteit.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Immunotherapie

Immunotherapieisnogvolopinontwikkelingenwordtnognietzoheellang toegepast.Immunotherapiewordtvaakincombinatiemetandere behandelingenzoalschemotherapiegegeven.Debelangrijkstebijwerkingvan immunotherapieisdathetlichaamdoorhetactiverenvanhetimmuunsysteem ookgezondeorganenaantastwaardoorerbijvoorbeeldhuidproblemenof ontstekingenontstaan.

Bestraling

Bestralingwordtzeernauwkeuriguitgemeten.Erwordtzoveelmogelijkgezorgd dathetgezondeomliggendeweefselnietbeschadigdwordt.Tochishetniet tevoorkomendatdehuidvandeplekvanbestralingwordtaangetastendat erookgezondweefselbeschadigdraakt.Indebuikkanbijvoorbeeldhet darmslijmvliesgeïrriteerdrakenoferkunnenslikklachtenontstaandoor bestralenvandekeel.Desmaakkanveranderenendezorgvragerkaneen drogemondkrijgen.Ookkomtvermoeidheidenverminderdeeetlust regelmatigvoor.Vraagaandezorgvragerwatdeklachtenzijnenoverlegmet deartsovereventueleinterventies(AVL,z.d.).Voorbeeldenvaninterventies ofadviezenaandezorgvragerzijn:

• Bijhuidklachten;droogdeppenvandehuid,geenschurendekleding,geen pleisters,nietkrabbenbijjeuk,bestraaldehuidmagnietindezonkomen.

• Bijslikklachteniseengoedemondverzorgingbelangrijk.

• Bijbuikklachtengeefjeadviezenovervoedingenkanermedicatie voorgeschrevenworden.

Oncologischechirurgie

Hetdoelvanoncologischechirurgieishetverwijderenvandetumor.Het strevenisaltijdhetvolledigverwijderenvandetumor.Datisnietinalle gevallenmogelijkoflaterblijktdatnognietallesisweggehaald.Derisico'sen

complicatiesvanoncologischechirurgiekunnengroterzijnomdatde zorgvragerdoordebehandelingenmindervitaalis.Wanneereenzorgvrager bijvoorbeeldchemokurenheeftgehadendanwordtgeopereerd,kande herstelperiodelangerdurenenhetrisicoopwondinfectiesofcomplicaties groterzijn.Eenchirurgenartsoverwegenwathetbestemomentisvooreen effectievebehandelingmaarproberenookderisico'svoordezorgvragerzo kleinmogelijktehouden.Erwordtaltijdmultidisciplinairbekekenhoede zorgvragerzogoedmogelijkbegeleidkanwordendoordeoperatie.Zoiser afstemmingtussendeoncoloogendechirurgenwordtdefysiotherapeuten diëtistbetrokkenvoorhetondersteunenbijhetproces.

Combinatievanbehandelingen

Wanneerbehandelingenwordengecombineerd,kunnenbijwerkingenelkaar versterken.Bijvoorbeeldvermoeidheidkanergtoenemenomdatveel behandelingendatalsbijwerkinghebben.Maarookpijn,huidklachtenen maag-endarmklachtenzijnbijwerkingendieveelvoorkomenwaardoorde kansgrootisdatdezorgvragerdaarmeetemakenkrijgt.Weesextraalertop bijwerkingenwanneerbehandelingengecombineerdworden.

5.3Psychosocialezorg

Psychosocialezorg iszorgdiegerichtisopemotioneleondersteuningbij relatiefeenvoudigepsychischeofsocialeproblemen(FederatieMedisch Specialisten,2019).Verpleegkundigenondersteunen,samenmetderestvan hetmultidisciplinairteam,dezorgvragermetdezeeenvoudigepsychischeof socialeproblemendieaanwezigzijntijdensofnadebehandelingvankanker.

Impactvankanker

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Dediagnosekankeriseenlevensveranderendegebeurtenis.Hetisingrijpend envoorsommigenzorgvragersechtontwrichtend.Hetheeftimpactophele leven;werken,sporten,hobby's,socialeleven,relaties,toekomstperspectief engevoelvanwelbevinden.Het gevoelvanwelbevinden betekentdateen zorgvragerzichzowelpsychischenlichamelijkgelukkigentevredenvoelt.Een zorgvragermetkankerkanditvolledigkwijtraken.Alsverpleegkundigeinhet ziekenhuishebjeaandachtvoordegevoelensdieeenzorgvragerervaart.Elke zorgvragergaaterandersmeeom,jestemtafopdebehoeftevande zorgvrager.Deenezorgvragerwilgraagpratenoverzijnzorgen,deandere doetditlievermetfamilieofvrienden.

Indepraktijk

TessisverantwoordelijkvoordezorgopeentweepersoonskamerwaarBen (64jaar)enYousef(54jaar)liggen.Benistweedagengeledengeopereerd,zijn prostaatisweggehaald.Yousefisgisterengeopereerdaanzijnblaas,eriseen tumorweggehaald.Wanneerzedemedicatiekomtgeven,heeftzeookmeteen eengesprekjehoehetgaat.Benverteltdathijnogveelpijnervaartmaarook dathijheelbangisvoordeuitslag.Hijweetdatprostaatkankermeestalgoed tegenezenismaarhijdenkdathetbijhem'fouteboel'is.Tessblijftwatlanger bijhempratenomnaarhemteluisterenendeinformatieoverdegesprekken diegevoerdzijnoverzijnsituatienogeenkeerdoortenemen.

Yousefgeeftaandathijzichgoedvoelt,hijheeftnoglichtepijnklachtenmaar heeftnetaleenrondjegelopen.Hijhooptdathijsnelnaarhuiskanzodatweer aanslagkaninzijneigenbedrijf.Hijheefthouvastaanzijngeloofengaater vanuitdatzijnGodhemzalbijstaan.Tesslegtuitwatdeprocedureisenonder welkevoorwaardeeenzorgvragernaarhuismagnadeoperatiezodatYousef opdehoogteisenweetwathijkanverwachten.Ookverteltzewaterinde herstelperiodenadeoperatiebelangrijkiszoalsdeafsprakenrondomzwaar tillen.

Emoties

Zorgvragersdiebehandeldwordenvoorkankerervarenveelemoties.Angst, boosheid,onzekerheid,somberheid,machteloosheid,verdriet,wanhoopen eenzaamheidzijnemotiesdieveelvoorkomenbijzorgvragersmetkanker (kanker.nl,z.d.).Angstomdoodtegaaniseenhelerealistischeangst,de diagnosekankerkanbetekenendatjedoodgaat.Deemotieskunnendanhoog oplopenendezorgvragerkaninpaniekraken.Wanneerjehieroverpraatmet eenzorgvrager,neemdandetijdenprobeerdeangstnietkleinertemaken danhetis.Ookalweetjedatdebehandelingeengrotekansvanslagenheeft, vooreenzorgvragerkanditandersvoelen.Bijemotiesishetbelangrijkdatze ermogenzijndusdateenzorgvragerzemaguitenenerovermagpraten. Luisternaardezorgvragerenvraagwatdezorgvragerzoukunnendoenom minderlasttehebbenvandeemoties.Mogelijkhelpthetalomerovertepraten ofkanhijvertellenwatofwiehijnodigheeft.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Sociaalnetwerk

Eenzorgvragerisvaaklangeretijdziekenonderbehandeling.Hierdoor ontstaateenrisicoopsocialeisolatie;dezorgvragerwilhetnormaleleven blijvenlevenmaardatluktnietdoordebeperkingendiedebehandelinggeeft (Roij,2019).Werkenluktvaakeentijdnietmeerenooksportenofandere hobby'szijnnietmeermogelijk.Deroldieeenzorgvragerinhetgezinheeft, kananderswordenwaardoorrelatiesveranderen.Eenzorgvragerkrijgtbij intensievechemotherapiehetadviesom(ooktijdelijk)mindermensente ontmoetenvanwegehetrisicoopinfectiesofhetoplopenvaneenvirus. Hierdoorwordthetsocialenetwerkkleinerenkaneenzorgvragergevoelens zoalseenzaamheidervaren.Zorgverlenerswordeneenbronvanhetsociale levenomdateenzorgvragerveelinhetziekenhuiskomt.Verpleegkundigen wordenlangzaambekenden,watvooreenzorgvragerveiligvoeltenhouvast geeftinzijnleven.Deverpleegkundigesignaleertofdezorgvragerproblemen ervaartenoverlegtmetdeartsoverhetdoorverwijzennaareen maatschappelijkwerker.Eenmaatschappelijkwerkerkanmeedenkeninalles rondomgezin,werkenrelaties.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

moedermetkankerdiekindomhelst. https://www.istockphoto.com/nl/foto/de-kleine-dochterknuffel-zieke-mamma-die-liefde-toont-gm1270508898-373433007

Dezorgvoordekinderenverandertwanneereenzorgvragerkankerheeft

Overbelastingnaaste

Voordenaastevandezorgvragerisdebehandelingvankankervande zorgvragervaakzwaarenintens.Ookdenaasteheeftveelemotiesengevoelens vanangst,boosheid,verdrietenonmachtwaarvoornietaltijdruimteis.Er

gaatveeltijd,zorgenaandachtnaardezorgvrager,watlogischis,denaaste komtdanopdetweedeplaats.Vaakgaathet'gewone'levenvanwerken, huishoudenengezinvoordenaastedoorwaarbijdezorgvrager(tijdelijk) uitvalt.Derelatieverandertenerkunnengeldzorgenofzorgenoverde toekomstontstaan.Debelastingvoordenaasteisgrootendekansop overbelastingook.Spreekdenaasteregelmatigevenomtevragenhoehet gaat.Biedaanommeteenmaatschappelijkwerkertepratenofadviseerom zelfhulpinteschakelen.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Onlinevindjeeeneenvoudigechecklistoverpraktischezakendieeennaaste kanhelpen.

5.4Oncologischerevalidatie

Oncologischerevalidatiestaatinhettekenvanherstel.Hetkantijdensofna debehandelingwordeningezetenisgerichtophetverminderenvan lichamelijke,psychischeensocialegevolgenvankanker.

Multidisciplinairerevalidatie

Tijdensdebehandelingstaatrevalidatieinhettekenvanhetverbeterenvan delichamelijkeofpsychischesituatie.Hetisgerichtophetzogoedmogelijk doorstaanvandebehandeling(AntonievanLeeuwenhoek,z.d.).Wanneereen zorgvragerbijvoorbeeldnietfitis,kanermetbehulpvaneenfysiek trainingsprogrammagerichtgewerktwordenaanhetvergrotenvandeconditie enkracht.Hierbijwordtdefysiotherapeutnauwbetrokken.Vermoeidheidkan ookeengrootprobleemzijnwaardoordezorgvragerbeperkingenervaartin zijnleven.Deergotherapiekanhelpenmethetvindenvanbalansinactiviteiten envoldoenderust.Ookkanhetomgaanmetdegevoelensenemotieseen doelzijnwaareenzorgvragerhulpbijkrijgttijdensdebehandeling.Een psycholoogofmaatschappelijkwerkerkanhierbijondersteunen.Derevalidatie vindtvaakpoliklinischplaatsnaastdebehandeling.

TAALREDACTIE

Wanneereenzorgvragerklaarismetdebehandeling,startereen revalidatietraject.Dezorgvragerkomtinaanmerkingvoorrevalidatiealshij veelbeperkingenervaartinzijnleven.Voorderevalidatiewordteenvoorde zorgvragerpassendrevalidatieplangemaakt.Dezerevalidatietrajectenzijn vaakopgenomenineenzorgpad(samenwerkingtussenzorgorganisaties) waardoordezorgvragersnelterechtkanbijdeoncologischerevalidatie.Het luktnietaltijdom(meteen)weerhetzelfdewerktegaandoenofalleactiviteiten optepakkendiehijgewendis.Derevalidatieartsbepaaltmethet

multidisciplinaireteamendezorgvragerwatderevalidatiedoelenzijn.Tijdens debehandelinginhetziekenhuisgeefjealvoorlichtingoverwaternade behandelingmogelijkis.Ditkanhouvastgevenvoordezorgvrager.Ookkan heteenveiliggevoelgevendaternadebehandelingprofessionalszijndie metdezorgvragermeedenken.

Eef

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Eef,25jaar,isklaarmethaarbehandelingvoorborstkanker.Zeheefthet afgelopenjaareenoperatiegehad,chemotherapieenbestralingen.Opdit momentiszezovermoeidenzwakdatzeheelveelopbedligt.Douchenen aankledenisalzovermoeienddatzedaardeheleochtendmeebezigis.Ze magvolgendeweekstartenmetrevaliderenwaarbijzealsdoelheeftgesteld datzeweergenoegenergieheeftomtweekeerperweekleukeactiviteitente ondernemen.Ookwilzeovereentijdjegraagweerhaarstudierechtenop pakken.

Lotgenoten

Voorpsychischherstelkanlotgenotencontactzinvolzijn.Lotgenotenkunnen eenluisterendoorbieden,herkennenvaakwatdezorgvragerheeftervaren enkunnendaarbijsteunbieden.Nietalleendezorgvragerkanbaathebben bijlotgenotencontactmaarerzijnooklotgenotencontactenvoornaasten. Verwijsdoornaarwebsiteswaardezorgvragerofnaastelotgenotencontact kunnenvinden.

Dewegwijzerwegwijzerbijkanker.nlverwijstnaarwebsiteswaar lotgenotencontactengevondenkunnenworden.

BEELD-& TAALREDACTIE

fotovanlotgenotengroep. https://www.gettyimages.nl/detail/foto/women-participating-in-support-group-royalty-free-beeld/1168967788?adppopup=true Lotgenotenkunneneengrotesteunzijnbijdebehandelingofrevalidatiena kanker

5.5Begrippen

Begrip:Uitlegbegrip

5.6Bronnen

TAALREDACTIE

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

AntonivanLeeuwenhoek(z.d.). Behandelingen.Geraadpleegdop14juni2025, vanhttps://www.avl.nl/alles-over-kanker/overzicht-van-alle-behandelingen/

Pharos(z.d.). Gesprekswijzervoormensenmetongeneeslijkekanker. Geraadpleegdop14juni2025,van

https://www.pharos.nl/kennisbank/gesprekswijzer-voor-mensen-met-ongeneeslijke-kanker/ Regionaleoncologienetwerken(z.d.). Passendbehandelplan.Geraadpleegd op15juni2025,van

https://oncologienetwerken.nl/thema/passend-behandelplan#:~:text=Een%20passend%20behandelplan%20is%20altijd,en%20wensen%20van%20de%20pati%C3%ABnt.&text=Dagelijks%20functioneren%2C%20sociaal%20netwerk%2C%20fysieke,psychische%20gezondheid%20van%20de%20pati%C3%ABnt

KWF(z.d.). Behandelingvankanker.Geraadpleegdop14juni2025,van https://www.kwf.nl/wat-is-kanker/behandeling-van-kanker

AlbertSchweitzer(z.d.). Goedevoedingenbewegingzijnbelangrijktijdens chemotherapie.Geraadpleegdop14juni2025,van

https://www.asz.nl/hematologie/goede-voeding-en-beweging-zijn-belangrijk-tijdens-/

Kanker.nl(z.d). Goedevoedingbijdebehandelingvankanker.Geraadpleegd op15juni2025,van

https://www.kanker.nl/algemene-onderwerpen/voeding-en-kanker/algemeen/goede-voeding-bij-de-behandeling-van-kanker

Rijnstate(z.d.). Ontspanning.Geraadpleegdop15juni2025,van https://www.rijnstate.nl/aandoening-en-behandeling/prehabilitatie-bij-maagkanker/ontspanning/

Kanker.nl(z.d.). Tipsvoorontspanning.Geraadpleegdop14juni2025,van https://www.kanker.nl/gevolgen-van-kanker/niet-meer-beter-worden/omgaan-met-niet-meer-beter-worden/tips-voor-ontspanning

Kanker.nl(z.d.). Palliatievebehandelingbijkanker.Geraadpleegdop15juni 2025,van

https://www.kanker.nl/gevolgen-van-kanker/niet-meer-beter-worden/palliatieve-zorg/palliatieve-behandelingen-bij-kanker

FederatieMedischSpecialisten(2025). Fysiekefitheidvanmensenmetenna kanker.Geraadpleegdop02juli2025,van https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/fysieke_fitheid_van_mensen_met_en_na_kanker/meerwaarde_meenemen_fysieke_fitheid_in_het_oncologisch_behandeltraject.html

WereldKankerOnderzoekFonds(z.d.). Allevragenovervoedingenbeweging tijdensbehandelingvankanker.Geraadpleegdop15juni2025,van https://www.wkof.nl/leven-met-kanker/alle-vragen-tijdens-behandeling/

AntonivanLeeuwenhoek(z.d.). Behandelwijzerradiotherapie.Geraadpleegd op15juni2025,van https://www.avl.nl/media/3918/200033-behandelwijzer-radiotherapie-algemeen-web.pdf

BEELD-& TAALREDACTIE

FederatieMedischSpecialisten(2019). KwaliteitsstandaardPsychosocialezorg bijsomatischeaandoeningen.Geraadpleegdop15juni2025,van https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/kwaliteitsstandaard_psychosociale_zorg_bij_somatische_aandoeningen/definitie_van_psychosociale_zorg_in_de_somatische_zorg.html

Kanker.nl(z.d.). Gevoelensenemotiesbijkanker.Geraadpleegdop15juni2025, van

https://www.kanker.nl/gevolgen-van-kanker/kanker-wat-nu/emoties-bij-kanker/gevoelens-en-emoties-bij-kanker

IntegraalKankerCentrum(2025). Sterfteperjaar.Geraadpleegdop15juni 2025,van

https://nkr-cijfers.iknl.nl/viewer/sterfte-per-jaar?language=nl_NL&viewerId=b5431973-b5c7-448f-b6e1-1fed3546fe1c

MeanderMedischCentrum(z.d.). Minderbloedcellendoorchemotherapie. Geraadpleegdop14juni2025,van

https://www.meandermc.nl/zorg/specialismen-afdelingen/meander-centrum-voor-oncologische-zorg/bijwerkingen-chemotherapie/minder-bloedcellen/

THEMA6 ANESTHESIE

Inhoudthema

• Hetoperatiekamercomplex

• Inleidingindeanesthesie

• Anesthesietechnieken

• Anesthesiologischezorgrondomdeoperatie

• Verpleegkundigeaandachtspunten

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

InNederlandwordenjaarlijksmeerdan1miljoenoperatiesuitgevoerd (NederlandseVerenigingvoorHeelkunde,z.d.).Hierondervallenallerlei verschillendesoortenoperaties:vaneenoogoperatietotaaneenoperatie aanhethart.Eenovereenkomstdiealdezezorgvragershebben,isdatzijin aanrakingkomenmetéénofmeerderevormenvananesthesie.Deanesthesist isdanookeenspecialistdieheelveelverschillendezorgvragersophet spreekuurkrijgt.Alsverpleegkundigeinhetziekenhuiskomjijveelvandeze zorgvragersooktegen.Ditthemaneemtjemeeindewereldvandeanesthesie endeonmisbareroldiejijalsverpleegkundigehebtindezorgvoorde zorgvragerdieeenoperatieondergaat.

6.1Hetoperatiekamercomplex

Ophetmomentdateenzorgvragereenoperatiemoetondergaan,komtdeze inaanrakingmethetoperatiekamercomplex(OK-complex).Ditcomplexis eenbijzondereafdelingbinnenhetziekenhuis.Hetcomplexisalleen toegankelijkvoormensen(zorgvragersenpersoneel)diehiermoetenzijnvoor eenoperatieofterondersteuningvanhetprocesrondomdeoperatievande zorgvrager.Alsverpleegkundigeinhetziekenhuiskomjewaarschijnlijk geregeldophetOK-complex,bijvoorbeeldomeenzorgvragertebrengenof juistoptehalennaeenoperatie.Hetisdaarombelangrijkomtewetenwelke verschillenderuimteserzijnophetcomplex,welkeroutedezorgvrager doorlooptenwiejetegenkuntkomenophetOK-complex.

Voorafgaandaandeoperatie

Wanneereenzorgvrageropgeroepenwordtomvandeverpleegafdelingnaar hetOK-complextekomen,ishetbelangrijkdatjeeralsverpleegkundigevoor zorgtdatdezorgvragerklaarisvoordeoperatie.Daarbijkunjedenkenaan: zijnallegegevensinhetelektronischpatiëntendossier(EPD)compleet?Heeft dezorgvragerprotheseszoalslossegebitsonderdelenuitgedaan?Enheeft dezorgvrageroperatiekledingaan?

BEELD-& TAALREDACTIE

BijbinnenkomstophetOK-complexmeldjedezorgvrageraanbijhet secretariaatvandeoperatiekamers.Hetsecretariaatregistreertvervolgens hettijdstipdatdezorgvragerisgearriveerdophetOK-complex.Daarnabreng jedezorgvragernaarde holding.Deholdingwordtookwel voorbereidingsruimtegenoemd.Hiervindtdevoorbereidingvandezorgvrager opdeoperatieplaats.Daarbijkunjedenkenaanhetprikkenvanhetinfuus ofhetgevenvanvoorbereidendemedicatiezoalsantibiotica.Opdeholding draagjedeverantwoordelijkheidvoorjouwzorgvrageroveraande

medewerkeropdeholding.Ditisvaakeenverpleegkundigemeteen aanvullendeopleiding.Samenmetdezecollegacontroleerjeofallegegevens vandezorgvragerjuistzijn.Jekuntdaarbijdenkenaan:denaamen geboortedatumvandezorgvrager,voorwelkeoperatiedezorgvragerkomt enoferallergieënzijn,bijvoorbeeldvoormedicatie,waarrekeningmee gehoudenmoetworden.Opdeholdingmagjealsverpleegkundigekomen zonderdatjejezelfhoeftomtekledeninspecialekleding.Deholdingwordt beschouwtalseenniet-schoneruimtebinnenhetoperatiekamercomplex. Nadatallenoodzakelijkevoorbereidingenzijnuitgevoerd,haaltde anesthesioloogofdeanesthesiemedewerkerdezorgvragerop.

Opdeoperatiekamer

Aangekomenopdeoperatiekamerwordtaandezorgvragergevraagdofdeze plaatswilnemenopdeoperatietafel.Zonodigkandezorgvragerhierbij wordengeholpen.Omdeoperatieveiliguittekunnenvoeren,ishetvanbelang dathetoperatieteamcompleetis.De operateur iseindverantwoordelijkvoor deoperatie.Deoperateurisdemedischspecialistdiedeoperatieuitvoert.Dit kaneenchirurgzijnmaarbijvoorbeeldookeengyneacoloog.Daarnaastbestaat hetoperatieteamaltijduitminimaaltweeoperatie-assistenten,een anesthesiemedewerkereneenanesthesioloog.Voordatdeoperatiekan beginnen,wordenallegegevensnogmaalsbesprokentijdenseenlaatste controlemoment.Ditwordtdetime-outgenoemd.Tijdensditmomentworden allegegevensdievanbelangzijnvoordeoperatienogmaalsmetdezorgvrager enhetoperatieteambesproken.Jekuntdaarbijdenkenaan:denaamen geboortedatumvandezorgvrager,welkeoperatiedezorgvragerzalondergaan, ofersprakeisvanallergieënenofallematerialenaanwezigzijnomdeoperatie uittekunnenvoeren.Alsiedereeninhetoperatieteamtevredenismetde gegevenantwoorden,dankanerwordenbegonnenmetdevoorbereidingen opdeanesthesie.Deanesthesiemedewerkerendeanesthesioloogwerken samenomervoortezorgendatdeanesthesieveiligplaatskanvinden.De zorgvragerwordtaangeslotenopeenbewakingsmonitorwaaropde vitale functies continuwordengemeten.Ondervitalefunctiesvallenonderandere dehartslag,debloeddrukenhetzuurstofgehalteinhetbloed.Vervolgens wordtdeanesthesiegestart,bijvoorbeelddoormiddelvannarcoseofeen ruggenprik.Daarnastartdeoperateurmetdeoperatie.

BEELD-& TAALREDACTIE

Deoperatiekamerwordtbeschouwdalseensterieleruimte.Datbetekentdat erallesaanwordtgedaanomhetaantalbacteriën,diebijvoorbeeldeen wondinfectiekunnenveroorzaken,toteenminimumwordenbeperkt.Hetis

daaromookniettoegestaanomzomaareenoperatiekamertebetreden. Iedereenopdeoperatiekamermoetspecialekledingdragenmetkorte mouwen,eenmond-neusmasker,OK-schoeneneneenmutsvoorophethoofd.

Nadeoperatie

Nadeoperatiewordtdezorgvragernaarde recovery gebracht.Ditwordtook weldeuitslaapkamergenoemd.Opderecoverydraagtde anesthesiemedewerkerdezorgvrageroveraanderecoveryverpleegkundige. Hierwordtdezorgvragergedurendeeenkorteperiode,inveelgevallen ongeveer1-1,5uur,extranauwlettendindegatengehouden.Opderecovery wordenveelzakengecontroleerddiedoordeanesthesieofdoordeoperatie kunnenveranderen.Derecoveryverpleegkundigecontroleertonderandere deoperatiewond,deuitwerkingvandeanesthesie,devitalefunctiesende matevanpijn.Wanneerdezorgvragerveelpijnervaart,ishetvanbelangdat ervoldoendepijnstillingwordtgegeven.Derecoveryverpleegkundigedoetdit volgenshetprotocoldatisvoorgeschrevendoordeanesthesioloog.Zonodig kanderecoveryverpleegkundigeoverleggenmetdeanesthesioloogvoor aanvullendeofafwijkendepijnstilling.Wanneerallecontrolesgoedzijnende anesthesievoldoendeisuitgewerkt,wordtdeverpleegafdelinggevraagdom dezorgvrageroptehalenvanderecovery.Derecoverywordtgezienalseen niet-schoneruimte.Datbetekentdatjehieralsverpleegkundigemagkomen zonderdatjespecialekledinghoeftaantetrekken.Wanneerjedezorgvrager opgaathalenalsverpleegkundigeishetbelangrijkdatjegoedcontroleertof hetveiligisomdezorgvragermeetenemennaardeverpleegafdeling.Jevoert dezelaatstecontrolesamenmetderecoveryverpleegkundigeuit.Daarnakan dezorgvragerontslagenwordenvanderecovery.

Steriel,schoonennietschoon

BEELD-& TAALREDACTIE

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Ophetoperatiekamercomplexishetvanhetgrootstebelangdatergeen infectiesontstaantijdensdeoperatie.Ditkanernstigegevolgenhebbenvoor dezorgvrager.DaaromwordendeverschillenderuimtesophetOK-complex ingedeeldinverschillendezones.Dezezoneszijnvanelkaarafgescheiden doordeurenensluizen.OphetOK-complexzijnspecialesystemendieervoor zorgendatdeluchtvansterielnaarnietschoonstroomt,ennietandersom. Zokunnenbacteriënenanderemicro-organismennietopdeoperatiekamer terechtkomen.Voorelkezonezijnspecifiekeregelsvoorkledingen beschermingsmiddelenopgesteld.Zoishetverplichtomindeschonezone

specialeoperatiekledingtedragen,enmoetditindesterielezoneaangevuld wordenmeteenmond-neusmasker.Eenvoorbeeldvaneenschonezonezijn degangendirectrondomdeoperatiekamers.Eenvoorbeeldvaneensteriele zoneisdeoperatiekamer.Denietschonezoneisvrijtoegankelijkzonder aanvullendekledingvoorschriften.Jekuntbijeennietschonezonedenken aandeholdingofderecovery.

6.2Inleidingindeanesthesie

Voorelkeingreep-grootenklein-inhetmenselijklichaamishetbelangrijk datdezorgvragergeenpijnofstresservaart.Omdaarvoortezorgenwordtal sindslangetijdanesthesiegebruikt.Anesthesieiseenvakgebiedbinnende geneeskundedatzichindeafgelopen100jaarsnelheeftontwikkeld,enzelfs indehuidigetijdstaandezeontwikkelingennietstil.

Hetontstaanvananesthesie

Anesthesieiséénvandeoudstevakgebiedenbinnendegeneeskunde.De eerstebeschrijvingenvanvormenvananesthesiestammenuitduizenden jarenvoorChristus.Zozijnerbeschrijvingenvanhetgebruikvanpapaversap alsbedwelmendmiddelronddietijd.Papaversapisdebasisgeweestvoor hetmakenvanmedicijnendiewordengebruiktindehedendaagseanesthesie, zoalsbijvoorbeeldmorfine.

Debasisvandeanesthesie,zoalsjedezekentopdedagvanvandaag,vindt zijnoorsprongin1846.OpdatmomentheefteenAmerikaansetandartsde eerstesuccesvolle,moderneanesthesieuitgevoerd.Daarvoorgebruiktehij hetmiddelether.Hijhadditeerstuitgeprobeerdopzichzelfenopzijn huisdieren.Heteffectvandeetherwaszooverweldigenddathijervan overtuigdwasdatditeenmeerwaardezouzijnvoordepatiëntenzorg(OK Visie,z.d.)

BEELD-& TAALREDACTIE

https://www.shutterstock.com/image-illustration/first-administration-ether-patient-gilbert-abbott-242818141 Deeerstesuccesvolleanesthesiemetbehulpvanether(1846).

Deetherwerdtoegedienddoordevloeistofopeenstoffendoektedruppelen. Dedoekwerdvervolgensopeenkapjegeplaatstenoverdeneusenmondvan dezorgvragergeplaatst.Debedwelmendeetherdampzorgdeervervolgens voordatdezorgvragergeenbewustzijnmeerhad-engeenstresshadvande operatie.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Debetekenisvananesthesie

Anesthesiebetekentletterlijk:gevoelloosheid.Hetwoordiseensamenvoeging vandetweewoordenAn(betekenis:geen)enAisthesis(betekenis:gevoel). Hetdoelvananesthesieisdanookomervoortezorgendatdezorgvrager geengevoelheeft,endaarmeetevoorkomendaterpijnwordtervaren.Pijn zorgtvooreenongezondestressreactievanhetlichaam.Hetisbelangrijkom tevoorkomendatdepijnsignalennietwaargenomenwordendoorhet zenuwstelsel.Anesthesiezorgtervoordatdezesignalenwordengeblokkeerd. Hierdoorervaartdezorgvragergeenpijnendaarmeeookgeenstress.Zokan eenoperatieveiligwordenuitgevoerd.

Slapentijdensdeoperatie

Integenstellingtotwatjemisschiendenkt,ishetnietzodatdezorgvrager slaapttijdenseennarcose.Jekuntdezorgvragernamelijknietzomaarwakker maken.Jekananesthesiedaarombeteromschrijvenalseenvormvan bewusteloosheid.Debewusteloosheidontstaatdoordatdemedicijnendie wordengebruiktzorgenvooreenverminderdesignaaloverdrachtinde hersenen.Zodrademedicijnenzijnuitgewerkt,wordtdebewusteloosheid gestopt.

6.3Anesthesietechnieken

Anesthesiekunjegrofwegindelenindriecategorieën.Afhankelijkvande operatie,devoorkeurvandezorgvragerendealgehelegezondheidstoestand wordteenkeuzegemaaktvoordesoortanesthesie.Insamenspraakmetde anesthesioloogkanwordengekozenvoor:

• algeheleanesthesie

• sedatie

• regionaleanesthesie

• lokaleanesthesie.

Algeheleanesthesie

Algeheleanesthesie,ookwelnarcosegenoemd,wordttoegepastbijveel verschillendesoortenoperaties.Jekuntdaarbijdenkenaandeverwijdering vaneenontstokengalblaastotaaneenopenhartoperatie.Algeheleanesthesie zorgtervoordatdezorgvragerhetbewustzijnvolledigverliestendat pijnprikkels-endaarmeeookstress-wordenonderdrukt.Demedicatiedie wordtgebruikttijdensalgeheleanesthesieheefteensnellewerking,maarna hetstoppenvandemedicatiezijndeeffectenooksnelweeruitgewerkt.Deze eigenschappenzorgenervoordatdenarcosesnelkanwordenaangepast wanneernodig.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Dewerkingvanalgeheleanesthesieisgebaseerdopde3pijlersvananesthesie. Ditzijndrievoorwaardendienodigzijnomalgeheleanesthesietoetepassen. Vooralgeheleanesthesiemoetsprakezijnvanbewustzijnsverlies(hypnose), pijnstilling(analgesie)enspierverslapping(relaxatie).

BEELD-& TAALREDACTIE

Afbeeldinggraagnamakenindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde. 3pijlersvanalgeheleanesthesie.

Hypnose

Hypnose,ofbewustzijnsverlies,wordtveroorzaaktdoormedicijnendiede signaaloverdrachtinhetbreinvertragen.Hierdoorwordtdeactiviteitvande hersenengeremdenervaartdezorgvragerbewusteloosheid.Hoeweljeals beginnendverpleegkundigenognietveelinaanrakingzalkomenmetdeze

groepmedicijnen,ishetwelgoedomtewetenwelkemedicijnenvaakworden gebruikt.Demedicijnendiebewustzijnsverliesveroorzakenzijnsnelwerkend, maarwerkennadatdetoedieningwordtgestoptrelatiefsneluit.Datbetekent datdemedicijnencontinuetoegediendmoetenwordentijdensdeoperatie omhetbewustzijnsverliesinstandtehouden.Omdattijdenshet bewustzijnsverliesookdereflexenwordenonderdrukt(waaronderde ademhalingsreflex)moetdeademhalingovergenomenwordendoormiddel vaneenbeademingsmachine.Ookmoetdezorgvrageraltijdaangesloten wordenopeenbewakingsmonitor.Hiermeewordenonderanderehet ECG, dehartslag,debloeddrukenhetzuurstofgehalteinhetbloedcontinue gemeten.Medicijnendiezorgenvoorbewustzijnsverlieskunnenzowelviade bloedsomloopalsviadeluchtwegenwordentoegediend.

Intraveneuzeanesthetica

Intraveneuzeanesthetica isdeverzamelnaamvoormedicijnendieviahet infuuswordentoegediendombewustzijnsverliesteveroorzaken.Veelgebruikte medicijnenindehedendaagseanesthesiezijndemedicijnen:propofol, ketamineenmidazolam.Metnamepropofolwordtbijvrijweliederealgehele anesthesiegebruikt.Vaakwordtpropofoleenmaligbijdestartvandenarcose toegediendzodatersnelbewustzijnsverliesoptreedt.Erkanookvoorworden gekozenommetbehulpvanpropofoldeanesthesieteonderhouden.Het medicijnwordtdanvia continueintraveneuzetoediening -metbehulpvan eenspuitenpomp-indebloedsomloopgebracht.Wanneerdetoedieningvan propofolisgestoptduurthetongeveerzevenminutenvoordatdezorgvrager weerzelfstandigkangaanademenenhetbewustzijnzichbegintteherstellen.

Slaapmelk

Bram(5jaar)wordtvandaaggeopereerdaanzijnkeelamandelen.Hijheefter zelfvoorgekozenommet'eenprikje'ondernarcosetegaan.Voorsommige kinderenkanhetprikkenvaneeninfuuseenengegebeurteniszijn,maarniet voorBram.Zodraiedereenerhelemaalklaarvooris,staatdeanesthesistklaar meteenspuitmeteenwittevloeistof.Dewittekleuriskarakteristiekvoorhet medicijnpropofol.Voordathetmedicijnwordttoegediendviahetinfuusvraagt deanesthesistaanBram:'Waargajeoverdromen?'.Bramkijktverbaasd:'Ik benhelemaalnietmoe'.DeanesthesistlaatdespuitzienaanBram:'Maarvan dezeslaapmelkvaljesnelinslaap,telmaartot10'.EnnogvoordatBramtot 10heeftkunnentellen,ishijondernarcose.

BEELD-& TAALREDACTIE

https://www.shutterstock.com/image-photo/propofol-fentanyl-syringes-two-common-hospital-2283794513

Hetgebruikvanintraveneuzeanestheticaisveilig,maarisnietzondergevaren. Afhankelijkvandehoogtevandedoseringzaldezorgvragernatoediening directstoppenmetademhalen.Doorhetstoppenvandeademhaling,en wanneerdezenietwordtovergenomen,ontstaatzuurstoftekortinhetbloed. Ditzuurstoftekortzorgtvervolgensvooronherstelbareschadeaandehersenen enhethart.Daaromishetbelangrijkomaltijdtebeschikkenovermaterialen en/ofapparatuurdiedeademhaling(kunstmatig)overkunnennemen.Denk daarbijbijvoorbeeldaaneenbeademingsmachineofeenmaskermetballon (Ambu-ballon).

Uithetnieuwsarchief

MichaelJacksondooddooroverdosispropofol

Overgenomenvan:HetParool,24augustus2009

LOSANGELES-PopsterMichaelJacksonisinjunioverledenaaneenoverdosis vanhetverdovingsmiddelpropofol.Datblijktuithetverslagvaneen patholoog-anatoomdatinrechtbankdocumentenisgepubliceerd.De vijftigjarigeJacksonoverleed25junidooreenhartstilstand.(...)Uitdegegevens blijktdatdepersoonlijkartsdezangeralzeswekenhadbehandeldwegens

slapeloosheid.Methetnarcosemiddelpropofol,vijftigmilligramperdag, probeerdehijJacksontelatenslapen.OmdathijvreesdedatJacksonverslaafd raakte,hadhijdedosisdelaatstewekenteruggebrachttot25milligram(...)

Sedatie

Bewustzijnsverlieskanookbereiktwordendoorhettoepassenvansedatie, indevolksmondookweleenroesjegenoemd. Sedatie wordtvaaktoegepast bijinvasieveonderzoekenbinnenenbuitenhetoperatiekamercomplex.Je kuntdaarbijdenkenaaneendarmonderzoek(colonscopie)ofeen longonderzoek(bronchoscopie).Bijsedatieisdezorgvragerzichzelfnietmeer bewustvandehandelingendiewordenuitgevoerd,maardezorgvragerblijft welzelfstandigademhalen.Ditishetgroteverschilmetalgeheleanesthesie. Bijsedatiedientdeanesthesioloogofanesthesiemedewerkereenintraveneus anestheticumtoe.Doordatdedoseringlagerisdanbijalgeheleanesthesie blijftdezorgvrageraanspreekbaarenzelfstandigademhalen.Naasteen intraveneusanestheticumwordenookopiateninlagedoseringentoegediend ompijnteondervangen.Opdiemanierkandezorgvragereenvervelende behandelingofonderzoektochcomfortabelondergaan,metminderkansop bijwerkingen.Jezousedatiekunnenbeschrijvenals'algeheleanesthesie-light'.

Dampvormigeanesthetica

Dampvormigeanesthetica wordentoegediendviadeluchtwegenenzorgen netalsintraveneuzeanestheticavoorbewustzijnsverlies.Voorhetgebruik vandampvormigeanestheticaiseenbeademingsapparaatnodigwaarmee demedicijnenaandezorgvragerkunnenwordentoegediend.Vaakworden intraveneuzeanestheticaalleengebruiktvoorhetinstandhouden (onderhouden)vandealgeheleanesthesie.Hetmedicijnwordtverwarmd doordebeademingsmachinewaardoorgas(damp)ontstaat.Ditgaswordt toegevoegdaandeinademingslucht,samenmetzuurstofenbuitenlucht.Zo blijftdezorgvragercontinueondernarcose.Kleinekinderenwordensomsnog weleensmetbehulpvandampvormigeanestheticaondernarcosegebracht. Bijvoorbeeldalshetprikkenvaneeninfuustemoeilijkisofteveelstress veroorzaaktbijhetkind.Erwordteenbeademingsmaskeroverdeneusen mondvanhetkindgeplaatst.Vervolgenswordthetdampvormiganestheticum toegevoegdaandeinademingslucht.Binnenenkeleminutenishetkindonder narcose.Dampvormigeanestheticazijnrelatiefsneluitgewerkt.Zodrade toedieningwordtgestoptenergeenmedicijnmeerindelongenaanwezigis, wordtdezorgvragerwakker.Veelgebruiktedampvormigeanestheticainde

BEELD-& TAALREDACTIE

hedendaagsepraktijkzijn:sevofluraanendesfluraan.Eennadeligebijwerking vandampvormigeanestheticaisdatereengroterekansisophetontstaan van POMB (postoperatievemisselijkheidenbraken).Daarnaastwordtde populariteitvoorhetgebruikervansteedsmindertengevolgevande schadelijkheidvandezegassenvoorhetmilieu.

Milieubewustenarcose

Hetgebruikvandampvormigeanestheticawordtsteedsminderpopulair omdatdebelastingophetmilieuerggrootis.Hetmedicijnsevofluraanisals broeikasgas508keerzosterkalsCO2.Voorhetmedicijndesfluraanisdeimpact noggroter:ditiseenbroeikasgasdat6810keer(!)zosterkisalsCO2 (Bijlsma, 2024).

Relaxatie

Relaxatie wordtookwelspierverslappinggenoemdeniséénvandedriepijlers vooralgeheleanesthesie.Relaxatiewordtbereiktdoorhetgebruikvan intraveneuzemedicijnen.Dezemedicijnenwordenspierrelexantia (spierverslappers)genoemd.Hetdoelvandezemedicijnenistotale ontspanningvanallespierendiebehorentothet animalezenuwstelsel. Spierrelexantiazijnnietbijalleoperatiesnodig,maarbijvoorbeeldwelwanneer dezorgvragereenkijkoperatieindebuikondergaat.Alsdebuikspierenniet volledigontspannenzijn,kandechirurgnietgoedopereren.Daarnaastzijn spierrelexantiaooknodigwanneereenzorgvragerkunstmatigbeademdmoet worden.Voorhetinbrengenvandebeademingsbuis(tube)moetende stembandenontspannenzijn.Omdattebereikendientdeanesthesioloogin veelgevalleneenspierverslappertoe.Afhankelijkvanhetdoelvande spierverslappingkanwordengekozenvooreenlangwerkendofkortwerkend spierrelexans.

BEELD-& TAALREDACTIE

Wanneerdeoperatiesnellerklaarisdanverwacht,kanermedicatieworden toegedienddiedewerkingvandespierverslapperopheft.Ditworden antagonisten genoemd.Jekuntdezorgvragerpaswakkermakenuitde narcosewanneerhetzekerisdatdespierverslappingisuitgewerkt.Wanneer jeditnietmetzekerheidkanzeggen,isereenrisicodatdezorgvrager onvoldoendespierkrachtheeftomzelfstandigademtehalen.

Letop!

Hetgebruikvanintraveneuzespierrelexantiaisbeperkttothetgebruikop specialistischeafdelingenwaardemogelijkheidbestaateenzorgvrager kunstmatigtebeademen.DenkhierbijaaneenIntensiveCare(IC)ofde operatiekamer

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Analgesie

Analgesie wordtookwelpijnstillinggenoemdeniséénvandedriepijlersvan algeheleanesthesie.Doorgoedepijnstillingtijdensennadeoperatiekanje voorkomendatdezorgvragerveelstresservaart.Stressvoorkomenis belangrijkomdatditkanzorgenvooreenvertraagdewondgenezing, vermoeidheideneenlangzameralgeheelherstel.Eenzorgvragerdienietbij bewustzijnis,kannogsteedspijnervaren.Tijdenseenoperatiekunjedan eenverhoogdehartslagenbloeddrukwaarnemenbijdezorgvrager.Ookkan dezorgvragerbezweetaanvoelenalsgevolgvandestressreactie.Omditte voorkomenkunjeveelverschillendevormenvanpijnstillerstoedienenaan dezorgvrager.Tijdensdeoperatiewordenaltijdsterkepijnstillersgebruikt. Ditworden opiaten genoemd.Opiatenzijntegenwoordigsynthetisch(ineen fabriekgemaakt).Alleopiatenhebbenvanoudsherweleennatuurlijke oorsprongbijdepapaverplant.Uithetsapvandezeplantwerdopium gewonnen.Vormenvanéénvandeeersteopiatenzijncocaïneenheroïne. Dezewerdenvroegerdanookveelvuldiggebruiktindegeneeskunde.

Indehuidigetijdzijndeopiatennogsteedsnauwverwantaanheroïneen cocaïne.Alleenwordendezemedicijnennuineenfabriekgemaakt.Afhankelijk vandesoortoperatiekanwordengekozenvoorkort,-middellangen/of langwerkendeopiaten.Voorbeeldenvanopiatendievaaktijdenseenoperatie wordengebruiktzijnsufentanilenfentanyl.Beidenwerkenongeveer45 minuten.Voorbeeldenvanopiatendievaaknaeenoperatiewordengebruikt zijnmorfineentramadol.Dewerkingsduurvandezemedicijnenisongeveer 6uur.

Opiatenzijnveiligomtegebruikenmaarkennenookbijwerkingenennadelen. Zokunnenopiatendeademhalingonderdrukken,slaperigheidveroorzaken enkunnenzijzorgenvoorobstipatie(verstopping).Ookkaneenzorgvrager jeukkrijgenbijhetgebruikvanopiaten.Naastdezebijwerkingenishet belangrijkomtebenadrukkendatopiatenextreemverslavendzijn.Hetadvies

isdanookomopiatennietlangertegevendannodig,ensnelovertestappen oppijnstillersmetminderbijwerkingen.Jekuntdanbijvoorbeelddenkenaan paracetamolofNSAID's.

Opiumwet

Hetgebruikvanopiatenissterkgereguleerddoordeoverheid.Deregelgeving isvastgelegdindeopiumwet.Indeopiumwetstaanallehard-ensoftdrugs opgenomen.Allepijnstillers,ookdepijnstillersdietijdenseenoperatieworden gebruikt,vallenonderlijst2(softdrugs)vandeopiumwet.Opiatenmoetje daaromaltijdineenafgeslotenruimteopslaan.Ookmoetjesamenmeteen collegaopeenlijstaftekenendatjehetmedicijnvoordejuistezorgvrager hebtgebruikt.

Regionaleanesthesie

Bij regionaleanesthesie wordteenlichaamsdeelgevoelloosgemaakt.Deze gevoelloosheidontstaatdoorhettijdelijkblokkerenvandeprikkelgeleiding zodatpijnprikkelsnietmeerwaargenomenwordendoorhetcentrale zenuwstelsel.Tijdensregionaleanesthesieisdezorgvragerbijbewustzijn.Een voordeelvanregionaleanesthesieisdateenzorgvragervaaksnellernaarhuis kandannaalgeheleanesthesie.Eenandervoordeelisdaterminder bijwerkingenzijndanbijalgeheleanesthesie,zoalsbijvoorbeeldmisselijkheid enbraken(POMB).Daarnaastheeftregionaleanesthesiedevoorkeurboven algeheleanesthesiewanneereenzorgvrageronderliggendeziektesheeft, zoalsbijvoorbeeldeenhartaandoeningofnierziekten.Dedrievaakst voorkomendevormenvanregionaleanesthesiezijn:

1.spinaleanesthesie

2.epiduraleanesthesie

3.plexusanesthesie.

Spinaleanesthesie

Bijdetoepassingvan spinaleanesthesie wordthetonderstedeelvanhet lichaamverdoofd.Deoverdrachtvanprikkelswordttijdelijkgeblokkeerd.Na toepassingvanspinaleanesthesieheeftdezorgvrager,totdathetlokale anestheticumisuitgewerkt,geengevoelmeerinhetonderlichaam.Ookkan dezorgvragerdebenennietmeerzelfstandigbewegen.Spinaleanesthesie wordttoegepastbijoperatiesaanhetonderlichaam.Jekuntdaarbijdenken aaneenknieoperatie,heupoperatieofeenoperatieaandeenkel.

Bijdetoepassingvanspinaleanesthesiepriktdeanesthesistmeteendunne naaldtussenderuggenwervelsvandezorgvrager.Omtevoorkomendater eeninfectieontstaatwordtspinaleanesthesiealtijd steriel uitgevoerd. Afhankelijkvandehoogtevandeprikwordteenkleinerofgroterdeelvanhet onderlichaamverdoofd.Ditkunjevisualiserendoormiddelvan dermatomen. Dermatomengevenaanwelkelichaamsdelenwordenbeïnvloedofaangestuurd doordeverschillendezenuwenuithetruggenmerg.

Graagnamakenindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde.Dermatomenvanhetlichaam,specifiek hetonderlichaam.Bovenstaandeafbeeldingafkomstigvan: https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww.huidarts.com%2Fhuidaandoeningen%2Fgordelroos-herpes-zoster%2F&psig=AOvVaw35ejRXtotdxxxTuRmMyaDZ&ust=1738145867934000&source=images&cd=vfe&opi=89978449&ved=0CBEQjRxqFwoTCIC9sYqYmIsDFQAAAAAdAAAAABAE Dermatomenvanhetmenselijklichaam.

DespinaleanesthesiewordtnooithogergepriktdanruggenwervelL3(de derdelumbaleruggenwervel).Bovendezeruggenwervelishetruggenmerg nogeenbundelvanzenuwen,hetisnietveiligomdaarspinaleanesthesietoe

tepassen.OnderL3vervormdhetruggenmergzichindecaudaequina (paardenstaart).Dezenuwenliggenhiervrijinhetliquor(hersenvocht).Hier kanveiligeennaaldtussengepriktworden.

Deanesthesistweetdatdenaaldopdegoedeplekzitwanneererliquoruit denaalddruppelt.Vervolgenswordthetlokaleanesthesticuminhetliquor gespoten.Opdatmomentvoeltdezorgvrager(binnen5tot8minuten) achtereenvolgenddatdehuidwarmwordt,hetgevoelverdwijntenhetniet meermogelijkisomdebenentebewegen.Afhankelijkvanhetlokale anestheticumdatwordtgebruiktisdewerkingsduurvanspinaleanesthesie 1,5-8uur.Deuitwerkingvanhetmedicijnverlooptexactomgekeerd:deeerste signalenvanuitwerkingvandespinaleanesthesieisdatdezorgvragerde benenweerkanbewegen.Hetpijnstillendeffectblijftlangeraanwezig-dat kanweltot8uuraanhouden.

Indepraktijk

MevrouwVanderWel(59jaar)ligtopgenomenopdeafdelingwaarjijals beginnendverpleegkundigewerkzaambent.Zijheeftvanochtendeenoperatie gehadaanhaarenkel.Inoverlegmetdeanesthesioloogheeftzijgekozenvoor spinaleanesthesie.OpdeplanningstaatdatmevrouwVanderWelvandaag nognaarhuismag.Omdatookdezenuwendiedeblaasbeïnvloedenverdoofd zijn,ishetheelbelangrijkdatmevrouwVanderWelzelfstandigkanplassen voordatzijnaarhuiskan.NadatmevrouwVanderWelnaarhettoiletis geweest,controleerjeofzijvoldoendeheeftuitgeplast.Jevoerteen bladderscanuitenzietdaterslechts50mlurineaanwezigisindeblaas.Dat ismooi:inoverlegmetdeartskandezorgvragerveilignaarhuis!

Epiduraleanesthesie

Epiduraleanesthesie wordttoegepastalspijnstilling,eventueelalsaanvulling opalgeheleanesthesie.Toepassingenwaarjeaankuntdenkenzijn:pijnstilling bijeenbevallingofalsaanvullendepijnstillingbijeengrotebuikoperatie.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Hetgrootsteverschiltussenepiduraleanesthesieenspinaleanesthesie,isdat bijepiduraleanesthesiedenaaldnietinhethersenvochtwordtgeprikt,maar inde epiduraleruimte. Indeepiduraleruimtebevindenzichbloedvaten, zenuwwortelsenvetweefsel.Hetvoordeelvanepiduraleanesthesieisdat dezeookopthoracaalniveau(niveauvandeborstkas)kanwordengeprikt.

Dezevormvananesthesiekandaarmeebijvoorbeeldooktoegepastworden bijpijntengevolgevaneenoperatieaandelongen.Epiduraleanesthesie wordtaltijduitgevoerddooreenanesthesioloogenhetprikkenvande epiduraalvindtplaatsopdeoperatieafdeling.Hetprikkenvaneenepiduraal wordtaltijdsterieluitgevoerd.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Nahetbereikenvandeepiduraleruimtewordteenkatheterachtergelaten. Ditiseenheeldunslangetjewaarmedicatiedoorgegevenkanworden.Voor detoepassingvanepiduraleanesthesiewordteenspuitmetlokaal anestheticumeneenpijnstilleraangeslotenopdekatheter.Demedicatie wordtcontinuetoegedienddoormiddelvaneenspuitenpomp.Doorde toepassingvanepiduraleanesthesiewordenalleendezenuwenbeïnvloed diezorgenvoordewaarnemingvanpijn.Jezalmerkendatdezorgvragerdus weldebenenkanblijvenbewegen,maarmindergevoelervaart.

https://www.shutterstock.com/image-photo/epidural-analgesiaepidural-nerve-block-669900313

Epiduralenaaldmeteenepiduralekatheter.

Plexusanesthesie

Bij plexusanesthesie(zenuwblokkade)wordteendeelvanhetlichaam,vaak eenledemaat,verdoofd.Hetvoordeelvanplexusanesthesieisdatdezorgvrager snelweernaarhuiskan.Voorbeeldenvanoperatieswaarbijdezevormvan anesthesiewordttoegepastzijn:operatiesaandepolsofoperatiesaande

elleboog.Dezeanesthesiekandaarnaastooktoegepastwordenals aanvullendepijnstillingopalgeheleanesthesie,bijvoorbeeldompijnnade operatietevoorkomen.

Bijdetoepassingvanplexusanesthesiespuitdeanesthesist,metbehulpvan eennaald,eenlokaalanestheticumrondomeenzenuwbundel(plexus).De zenuwbundelwordtgeïndentificeerdmetbehulpvaneenechoapparaat.Een voorbeeldvaneenzenuwbundeldiewordtgebruiktvoorhetverdovenvande armisdeplexusbrachialis.Afhankelijkvanhetgebruiktelokaalanestheticum isdewerkingsduur1tot6uur.

Plexusanesthesiemetnaaldenechokop.Dezeafbeeldingisafkomstigvan: https://www.google.com/url?sa=i&url=https%3A%2F%2Fwww.huidarts.com%2Fhuidaandoeningen%2Fgordelroos-herpes-zoster%2F&psig=AOvVaw35ejRXtotdxxxTuRmMyaDZ&ust=1738145867934000&source=images&cd=vfe&opi=89978449&ved=0CBEQjRxqFwoTCIC9sYqYmIsDFQAAAAAdAAAAABAE Toepassingvanplexusanesthesie.

Lokaleanesthesie

Bijdetoepassingvan lokaleanesthesie wordtslechtseenkleindeelvanhet lichaamverdoofd.Veelvoorkomendetoepassingenzijnverdovingenbijde tandarts,hetverdovenvanhetoperatiegebiedvoorpostoperatievepijnstilling ofverdovingvandehuidtijdenshethechtenvaneenkleinewond.Eenveel gebruiktlokaalanestheticumislidocaïne.Ditmedicijnzitbijvoorbeeldook

verwerktineenzalf.Indepraktijkkandezezalfgebruiktwordenomdehuid vaneenkindteverdoven,bijvoorbeeldvoorafgaandaanhetprikkenvaneen infuus.

6.4Anesthesiologischezorgrondomdeoperatie

Deanesthesiologischezorgrondomdeoperatiebestaatuitzorgvoorafgaand aandeoperatie(preoperatief),tijdensdeoperatie(perioperatief)ennade operatie(postoperatief).Deanesthesioloogisverantwoordelijkvoorde kwaliteitvandeanesthesiologischezorgverleningenwordthierbijondersteund dooronderanderedeanesthesiemedewerkerenderecoveryverpleegkundige.

Preoperatievezorg

Preoperatievezorgomvatallezorgdievoorafgaandaaneenoperatie plaatsvindt.Nogvoordateenoperatiekanwordeningepland,moeteen preoperatievescreening wordenuitgevoerd.Hetdoelvanditonderzoekis hetinkaartbrengenvandealgehelegezondheidstoestandvandezorgvrager. Depreoperatievescreeningwordtuitgevoerddoorofondersupervisievande anesthesioloog.Opbasisvandepreoperatievescreeningschatde anesthesiolooghetanesthesierisicoin.DitwordtdeASA-classificatiegenoemd. DezorgvragerkangeclassificeerdwordenvanASA-1(gezondezorgvrager)tot ASA-5(zorgvragerinacuutlevensgevaar).Tijdensdepreoperatievescreening besprekendeanesthesioloogendezorgvragersamenhunvoorkeurvoorhet typeanesthesie.

Klasse

Omschrijving

eengezondezorgvrager

TAALREDACTIE

V

eenzorgvragermeteenlichtetotmatigesystemischeafwijking diegeenfunctiebeperkingtotgevolgheeft

eenzorgvragermeteenernstigefunctiebeperkendesystemische afwijking

eenzorgvragermeteensystemischeafwijkingdieconstant levensgevaarmetzichmeebrengt

eenzorgvragerdiemetofzonderoperatiewaarschijnlijkbinnen 24uurzaloverlijden.

Classificatievoorhetbeoordelenvanhetanesthesierisco,opgestelddoor AmericanSocietyofAnesthesiologist(ASAClassificatie).

Alsverpleegkundigeishetbelangrijkdatjedezorgvragergoedvoorbereidop deoperatie.Jekuntdaarbijdenkenaanonderstaandeaandachtspunten:

• Heeftdezorgvrageroperatiekledingaan?

• Heeftdezorgvrageralleprotheses(zoalsgebit)ensieradenuitofafgedaan?

• Heeftdezorgvragerdevoorgeschrevenmedicatieingenomen?

• Isdezorgvragernuchter?

Afhankelijkvanhetziekenhuiswaarjewerkzaambent,kunnenandere protocollenwordengehanteerdvoordevoorbereidingvaneenzorgvragerop eenoperatie.Controleerdaaromaltijdhetprotocolinjouwziekenhuis.

Nuchterbeleid

Omtevoorkomendateenzorgvragertijdenseenoperatiegeenextrarisico's loopt,maghijofzijkortvoordeoperatienietsmeeretenofdrinken.Wanneer eenzorgvragernietnuchterisbestaathetrisicodatvoedselvanuitdemaag naardelongenstroomt.Eencomplicatiediedankanontstaaniseenernstige longontsteking.

Dealgemenerichtlijnenvoorhetnuchterbeleidzijn:

• 6uurvoordeoperatiemagdezorgvragernietmeereten,drinkenofroken. Helderedrankenzoalstheeenwaterzijnweltoegestaan.

• 2uurvoordeoperatiemagdezorgvragerooknietsmeerdrinken.

Afhankelijkvanhetziekenhuiswaarjewerkzaambent,kanhetnuchterbeleid afwijken.Controleerdaaromaltijdhetprotocolinjouwziekenhuis (Perioperatiefvoedingsbeleid,z.d.).

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Perioperatievezorg

Opdeoperatiekamerwerktdeanesthesioloognauwsamenmetde anesthesiemedewerker.Samenvormenzijhetanesthesie-team.De anesthesioloogiseindverantwoordelijkvoordeanesthesie.Deanesthesioloog istegelijkertijdverantwoordelijkvoortweeverschillendeoperaties.De anesthesiemedewerkerbewaaktdezorgvragercontinue.De anesthesiemedewerkersluitdezorgvragerbijaankomstopdeoperatiekamer aanopdebewakingsmonitorwaarmeedevitalefunctiescontinueworden gemeten.Vooreenveiligetoepassingvananesthesiezijntenminstenodig:

• eenlopendinfuus

• beademingsapparatuur(denkaaneenbeademingsmachine)

• materialenomdeademhalinghandmatigovertenemen(denkaaneen beademingsbuisje(tube)eneenbeademingsmasker)

• bewakingsmonitormetECG,hartfrequentie,bloeddrukenzuurstofmeting

• anesthesiemedicatie.

Postoperatievezorg

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Dedirectepostoperatievezorgvindtindemeestegevallenplaatsopde recovery.Voorcomplexeoperatieskanookwordengekozenvoor postoperatievezorgopdeintensivecare(IC).Opderecoveryisde recoveryverpleegkundigewerkzaam.Samenmetdeanesthesioloogisdeze verantwoordelijkvoordepostoperatievezorg.Derecoveryverpleegkundige controleertdevitalefunctiesvandezorgvragermaarbijvoorbeeldookde pijnscore,urineproductieendeoperatiewond.Wanneerdezorgvrager voldoendeisbijgekomenvandeanesthesie,wordtdezeontslagenvande recovery.

Alsverpleegkundigeishetbelangrijkomdirectnaterugkomstopde verpleegafdelingnogregelmatigdevitalefunctiestecontroleren.Mogelijk heeftdezorgvragernogextrazuurstoftoedieningnodigofmoetdepijnextra indegatengehoudenworden.Tenzijandersafgesprokenmetdearts,mag dezorgvragerweerbeginnenmetetenendrinkenzodrahijofzijhierzelfaan toeis.

6.5Verpleegkundigeaandachtspunten

Alsverpleegkundigehebjeeenessentiëlerolrondomdezorgvooreen zorgvragerdieanesthesieondergaat.Hetisdaarombelangrijkomopdehoogte tezijnvanrelevanteaandachtspuntenvoordeverpleegkundigezowel voorafgaandalsnaafloopvandeanesthesie.

BEELD-& TAALREDACTIE

Voorafgaandaandeanesthesie

Alsverpleegkundigeishetbelangrijkdatjevoorafgaandaandeoperatieen anesthesiecontroleertofallerelevantegegevensinhetdossiervande zorgvragerzijnopgenomen.Jekuntdaarbijdenkenaan:

• Uitgangswaarden vanvitalefunctieszoalsdebloeddruk,hartfrequentie enzuurstofsaturatie.

• Labuitslagendieaangevraagdzijnopdepreoperatievescreeningzoals hemoglobine-gehalte(Hb),bloedstollingenbloedgroepbepaling.

• Afsprakengerichtophetbeleidrondomreanimatie,beademingofopname opdeintensivecare.Watdaarbijgoedisomteweten:anesthesieiseen niet-natuurlijksituatiewaarindezorgvragerverkeert.Jekuntdaarom uitleggenaandezorgvragerdatervanditbeleidkanwordenafgeweken alsdesituatiegedurendedeoperatiedaaromvraagt.

Ookishetbelangrijkdatjijalsverpleegkundigecontroleertofdezorgvrager nietmeerheeftgegetenofgedronkenvoorafgaandaandeoperatie.Jekunt hetnuchterbeleidraadplegenvoordemeestrecenterichtlijnen.Jebespreekt daarnaastofprotheses,zoalsgebitsprotheses,uitzijnenjelaatdezorgvrager lossesieradenenpiercingsafenuitdoen.Sieradenenpiercingskunnenzorgen voorbrandwondenofdoorligplekkengedurendedeoperatie.Jekuntsieraden ofpiercingsdienietuitofafkunnenwelafplakkenmeteenstukjetape.Je zorgtervervolgensvoordatdezorgvrageroperatiekledingaanheeftendat alleanderekledinguitis.Afhankelijkvandesoortoperatiemagdezorgvrager hetondergoedaanhouden.

Naafloopvandeanesthesie

Wanneerjedezorgvragerterughebtgebrachtopdeverpleegafdelingishet belangrijkdatjenogregelmatigcontrolesuitvoert.Naalgeheleanesthesie zaljemerkendatdezorgvragervaaknogwatslaperigisdoordenarcoseof alsgevolgvandepijnstillendemedicatie.Naspinaleanesthesiezaljemerken datdezorgvragerdebenenweerkanbewegenenmogelijkpijnbegintte ervaren.Jedoetergoedaanominhetbegin,afhankelijkvandesituatievan dezorgvrager,minimaaliederuurtecontrolerenhoehetmetdezorgvrager gaat.Vaakziejeindepraktijkdateenfamilielidaanwezigisopde verpleegafdeling,zijkunnendanookeensignalerenderolvervullen.

Inhetpostoperatievebeleidvandeanesthesioloogenoperateurkunjeterug lezenwatafgesprokenisoveraanvullendepijnstilling,hettoedienenvan vocht,wanneerdezorgvragerweermagetenenafhankelijkvandeoperatie ookwanneerdezorgvragerweeruitbedmag.Indeoverdrachtvanderecovery naarjoualsverpleegkundigekrijgjevaakooknogaanvullendeinformatiedie vanbelangisvoordedirectepostoperatievezorg.Jekuntdaarbijdenkenaan hetbeleidmetbetrekkingtotzuurstoftoediening.Jezalnamelijkziendat sommigezorgvragersvooreenkorteperiodenogextrazuurstofnodighebben. Jekuntdezuurstoftoedieningbijgezondezorgvragersafbouwenopgeleide vandezuurstofsaturatie.

Tijdensjecontrolesbijdezorgvragercontroleerjedehartfrequentie,bloeddruk enzuurstofsaturatie.Afwijkingenindezevitalefunctieskunnenduidenopeen bloeding,pijnofeenprobleemindezuurstofuitwisseling.Jecontroleertde zuurstofsaturatiewatvakerbijeenzorgvragerdienogaanvullende ondersteuningheeftindevormvanzuurstoftoediening.

Extraaandachtspuntennaspinaleanesthesie

Nadateenzorgvragerspinaleanesthesieheeftgehad,ziejedatdezena terugkomstopdeverpleegafdelingdebenenvaakweerkanbewegen. Afhankelijkvandeduurvandeoperatieenhetsoortlokaalanestheticumdat isgebruikt,kanditlangerofkorterduren.

Naverloopvantijdmerkjedatdezorgvragerookweergevoelkrijgtinde benen.Datbetekentdatdezorgvragerookpijnkangaanvoeleninhet operatiegebied.Jecontroleertdaaromalsverpleegkundigeregelmatigofde zorgvragerpijnofongemakheeft.Jekuntoverleggenmetdeanesthesioloog alsersprakeisvanpijnindeurendirectnaafloopvandeoperatie.

Hoewelspinaleanesthesieoverhetalgemeenergveiligis,zijnereenaantal complicatiesdieopdeverpleegafdelingaanhetlichtkunnenkomen.Jekunt daarbijdenkenaan:

• Postspinalehoofdpijn:tijdenshetprikkenvandespinaleanesthesiewordt eenlokaalanestheticuminhethersenvochtgespoten.Hetiseenheledunne naald,envaakheeftditgeennegatievegevolgen.Maarbijeenkleinaantal zorgvragersziejedathethersenvochtdoordeinsteekopeninggaatlekken. Hierdoorkrijgtdezorgvragerheleergehoofdpijn.Alsverpleegkundigeis hetdusgoedomhieralertoptezijn,maarweeservanbewustdatdeze complicatienietvaakvoorkomt.Jekuntdeinsteekplaatsvandespinale naaldcontrolerenopvocht.Jewaarschuwtaltijddeanesthesioloog wanneerjevermoedtdatersprakeisvanpostspinalehoofdpijn

BEELD-& TAALREDACTIE

• Urineretentie:spinaleanesthesiebeïnvloedtallezenuwenonderde prikplaatsvandespinaleanesthesie.Inbijnaallegevallenbetekentditdat ookdeblaaszenuwenverdoofdzijn.Urineretentieiswanneerdezorgvrager nahetplassennogurineindeblaasvasthoudt.Inalgemenezinspreekje vanurineretentiewanneerernahetplassennogmeerdan250mlurinein deblaasachterisgebleven.Jemeetditdoorhetuitvoerenvaneen bladderscan.Jeoverlegtmetdeanesthesioloogoverdeeventuele behandelingwanneerurineretentieontstaatnaspinaleanesthesie.

Pijn

Hetbestrijdenvanpijniseenbelangrijkonderdeelvandeanesthesie.Jebent alsverpleegkundigeverantwoordelijkvoorhetsignalerenenbestrijdenvan pijnindepostoperatievefase.Pijnissubjectief,datbetekentdatiedere zorgvragerpijnanderservaart.Watvoordeenezorgvragerredenisom pijnstillingintenemen,bezorgtdeanderezorgvragergeenenkelongemak.

Alsverpleegkundigekunjepijnproberenobjectieftemaken.Datdoejemet behulpeenmeetinstrument.Erzijnverschillendemeetinstrumenten, waaronder:

• VisueelAnalogeSchaal(VAS)

DeVASiseenschaaldielooptvaneenblijgezicht(geenpijn)toteendroevig gezicht(veelpijn).Dezepijnmeetschaalkunjeinzettenbijzorgvragersdie bijvoorbeeldeenverstandelijkebeperkinghebben,mindergoedinstaat zijnomzichzelfinwoordenteuiten,ofbijkinderen.Hetmeetbaarmaken vandepijndiedezorgvragerervaartwordtdaardoormakkelijker.

KomtuitAnatomie1.CasperID777120341

VisueelAnalogeSchaal.

• NumericRatingScale(NRS)

DeNRSiseenmeetinstrumentvoorhetmetenvanpijn.Hetinstrument loopvannummer1totnummer10.Jekuntditinstrumenttoepassendoor devraagtestellenaandezorgvrager:'Als1geenpijnisen10deergstepijn dieuooitheeftervaren,welkcijfergeeftudanopditmomentuwpijn'.Als

dezorgvragereenpijnscorevan7ofhogergeeft,kunjeoverleggenofer meerpijnmedicatienodigis.JekandeNRSgebruikenbijzorgvragersdie zichzelfgoedkunnenuiteninwoorden.

KomtuitAnatomie1,CasperID777120348.

NumericRatingScale(NRS)

6.6Begrippen

6.7Bronnen

Bijlsma,J.(2024,18september). Zorgmoetgrotendeelsafvannarcosegas.

DutchHealthHub.Geraadpleegdop15-01-2025,van https://www.dutchhealthhub.nl/artikelen/nederlandse-zorg-gaat-grotendeels-af-van-narcosegas

FederatieMedischSpecialisten.(z.d.). Perioperatiefvoedingsbeleid. Geraadpleegdop20-01-2025,van https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/perioperatief_voedingsbeleid/deel_i_-_periprocedureel_nuchterbeleid/periprocedureel_nuchterbeleid_bij_volwassenen/electieve_procedures_onder_algehele_anesthesie_neuraxiale_en_of_locoregionale_technieken_bij_volwassenen.html

HagaZiekenhuis.(2021,12november). Anesthesie~JulianaKinderziekenhuis [Video].YouTube.Geraadpleegdop18-02-2025,van https://www.youtube.com/watch?v=Y02xMp7vggE

KNMG.(2018,14februari). Begrippenethiek.Geraadpleegdop18-02-2025,van https://www.knmg.nl/ik-ben-geneeskundestudent-1/ethische-toolkit/verdiepen/begrippen-2

NederlandseVerenigingvoorHeelkunde.(z.d.). Nieuwsbericht-NVVH. Geraadpleegdop10-01-2025,van

https://www.heelkunde.nl/nieuws/nieuwsberichtnewsitemid=245497857&title=Het%252bpreoperatief%252bMDO%252b%252526%252bpassende%252bzorg

OKVisie.(z.d.). Degeschiedenisvandeanesthesie.Geraadpleegdop10-01-2025, vanhttps://www.okvisie.nl/blog/de-geschiedenis-van-de-anesthesie

St.AnontiusZiekenhuis.(2022,24mei). Algeheleanesthesie(narcose)|St. AntoniusZiekenhuis.[Video]. Geraadpleegdop18-02-2015,vanYouTube. https://www.youtube.com/watch?v=F8TGDu-xpKw

THEMA7 CHIRURGIE

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Inhoudthema

• Chirurgie

• Samenwerking

• Zorgvóórdeoperatie

• Zorgnadeoperatie

• Ontslagvaneengeopereerdezorgvrager

• Verdieping

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

ElkjaarvindenerinNederlandmeerdan1miljoenoperatiesplaats (NederlandseVerenigingvoorHeelkunde,2024).Dezorgvragersdieeen operatieondergaankomenterechtopdeafdelingchirurgie,ookwelheelkunde genoemd.ChirurgiebetekentinhetGrieks ‘handwerk’.Chirurgenvoeren operatiesuitomaandoeningentediagnosticeren,tevoorkomenoftegenezen. Chirurgievaltonderdesnijdendespecialismen,netalsneurochirurgie, orthopedie,plastischechirurgie,urologie,gynaecologie,keel-neus-en oorheelkunde,oogheelkundeenkaakchirurgie.Omdatdezeindepraktijk vaakonderdezelfdenoemervallen,wordenaldezesnijdendespecialismen inditthemaonder ‘chirurgie’ verstaan.

7.1Chirurgie

Alsverpleegkundigekunjeinhetziekenhuisopeenchirurgische afdelinggaanwerken,ofjekomtopeenandereafdelingzorgvragers tegendieeenoperatiegehadhebben.Ditthemabeschrijftwelke kennisjenodighebtomdegeopereerdezorgvragerzogoed mogelijktekunnenbegeleidenenverzorgen.

Medischeterminologie

Inhetziekenhuiswordtveelalgesprokenengerapporteerdinmedische terminologie,vaakopgebouwduitLatijnseofGrieksebenamingen.Een voorbeeldhiervanishetprocesrondomdeoperatie:

• Pre-OK=voordeoperatie

• Peri-OK=rondomoftijdensdeoperatie

• Post-OK=nadeoperatie

Organen,aandoeningeneningrepenwordenookaangegevenindittype terminologie,zoals:

BEELD-& TAALREDACTIE

• Ectomie=uitsnijding/weghalen

• Itis=ontsteking

• Fractuur=botbreuk

• Appendix=blindedarm

Wanneerjedezelogicakent,weetjedateen'appendectomieinverbandmet eenappendicitis'betekentdathetgaatomhetverwijderenvandeblindedarm dooreenblindedarmontsteking.

Kenmerken

Chirurgieisonderteverdeleninopnameduur.Zorgvragerskunnenpoliklinisch geopereerdworden.Ditiseenkortbezoekaandebehandelkamervaneen ziekenhuisvooreenrelatiefkleineingreep,bijvoorbeeldvoorhetwegsnijden vaneengrotemoedervlek.Wanneeriemandopgenomenwordtvooreen operatie,bestaanerverschillendeafdelingenzoalsde:

• Dagopname:opdezeafdelingverblijvenzorgvragerskorterdanééndag

• Kortverblijfafdeling:opdezeafdelingverblijvenzorgvragersenkeledagen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

• Langverblijfafdeling:hierliggenzorgvragerswaarvandeverwachtingis datzijlangerdaneenpaardagenmoetenblijven.

Demeesteoperatieszijngepland;zorgvragerswetenvantevorenwaaromen wanneerzegeopereerdworden.Hoeweldenaamvandeafdelingchirurgie andersdoetvermoeden,wordteropdezeafdelingnietaltijdgeopereerd. Somsblijktopererentochnietmogelijktezijn,bijvoorbeeldwanneerdekans grootisdatiemandopkortetermijngaatoverlijden.Inzo’nsituatiewordter gesprokenvaneenconservatiefbeleid.Ditiseenniet-chirurgischebehandeling enkanbijvoorbeeldinhoudendaterfysiotherapiegestartwordtofdatereen pijnbehandelingwordtgegeven.

Ervindenookacuteopnamenenacuteoperatiesplaats,bijvoorbeeldbijeen gescheurdaneurysmawaarbijbloeduitdebuikslagaderindebuikholteloopt. Ookopdeafdelingzelfkunnenacutesituatiesontstaan,zoalseennabloeding, eeninfectie,shockofzelfseenreanimatie.

Alsverpleegkundigedraagjezorgvoordezorgvragersdiewordenopgenomen, naardeoperatiekamerswordengebrachtendaarnaterugopdeafdeling komen.Ditzorgtervoordatdeafdelingchirurgieergdynamischis;jemoet snelenflexibelschakelentussensituaties.Zokaneenopnamegesprekuitlopen omdaterbehoefteisaanmeeruitlegoverdedagennadeoperatie.Erkan vanuitdeoperatiekamer(OK)gebeldwordenomeenzorgvragertebrengen. TegelijkertijdkaneenzorgvragerdienetterugisvandeOKbellenomdatdeze onderbegeleidingnaardewcwillopen.Doordezedynamiekiselkedaganders.

BEELD-& TAALREDACTIE

Verpleegtechnischevaardigheden

Hetmaaktjewerkalsverpleegkundigeopdeafdelingchirurgieextrauitdagend doordatjebekwaammoetzijninveel verpleegtechnischevaardigheden.Dit zijn vaardighedendienodigzijnomverpleegtechnischehandelingenuitte voeren.Denkdaarbijaanhetprikkenvaneeninfuus,verzorgenvancentrale lijnen,injecteren,(complexe)wondzorg,stomazorg,zorgrondomdrainsen

epiduraalkatheters.Jezorgtdatjebevoegdbentomdezehandelingenuitte voerendoor,naastje(behaalde)opleidingtotverpleegkundige,scholingen tevolgen.Bekwaamwordjedoordehandelingenindepraktijk,zonodigonder begeleiding,teoefenenenuittevoeren.

Spininhetweb

Naastdezorgvoorgeopereerdezorgvragersbenjeeenheusespininhetweb, eensleutelfiguurdiedetouwtjesinhandenheeft.Jewerktsamenmet verschillendedisciplines.Denkdaarbijaandeverschillendeartsenzoalsde orthopeed,uroloogofdevaatchirurg,maarookaancollega’szoalsde fysiotherapeut,diëtistofstomaverpleegkundige.Ookhebjeregelmatigoverleg metandereafdelingen,zoalsdeIntensiveCare.Dezesamenwerkingenkomen verderopuitgebreidaanbod.

Specialisaties

Opdeafdelingwerkjemetveelverschillende gespecialiseerdeartsen.Zijzijn gespecialiseerdinverschillendeonderdelenvanhetlichaam,ofinverschillende aandoeningen.Inditonderdeelvindjeeenkortebeschrijvingenverschillende voorbeeldenvandemeestvoorkomende,snijdende,specialisaties:

• MaagDarmLever(MDL)

Ookwelgastro-intestinalechirurgiegenoemd,waarbijoperaties plaatsvindenaanverschillendeonderdelenvanhetspijsverteringsstelsel.

Bijvoorbeeldhetverwijderenvandegalblaasen/ofgalstenenofeen colectomie(verwijderenvaneendeelvandedikkedarm)

• Vaatchirurgie

Hierbijvindteenoperatieplaatsaandebloedvaten.BijvoorbeeldeenEndo VasculairAneurysmRepair(EVAR – hetplaatsenvaneenprotheseofstent bijeenaneurysmavandeaorta)ofeencarotisendarteriëctomie (vernauwingvandehalsslagaderopheffen)

BEELD-& TAALREDACTIE

• Traumachirurgie

Dittypechirurgievindtplaatsnaeenongevalofongeluk.Bijvoorbeeldhet reparerenvaneenbotbreukmetbehulpvanplatenenschroeven

• Cardiothoracalechirurgie(longchirurg,hartchirurg,cardiothoracaalchirurg)

Bijditspecialismewordenoperatiesuitgevoerdaandelongenofhethart. Denkhierbijaaneenhartoperatie(vervangenaortaklep)ofeen longtransplantatie

• Neurochirurgie

Ervindteenoperatieplaatsaandehersenenofaanhetzenuwstelsel.Een voorbeeldhiervanishetverwijderenvaneenherniainderugofeen schedeloperatie

• Orthopedie

Operatiesaanspieren,pezen,bottenengewrichtendieonderdeelzijnvan hetbewegingsapparaat.Bijvoorbeeldhetplaatsenvaneennieuweheupofknieprothese

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

• Plastischechirurgie

Richtzichopherstelvanfunctieenvormvanlichaamsdelen.Zoalsbijhet verwijderenvanhuidkankerinhetgezichtofeenbuikwandcorrectie

• Urologie

Operatiesaandenieren,blaasendeplasbuis.Daarbijhorenookde mannelijkegeslachtsorganen,zoalsdetestikels,prostaatenpenis.Een voorbeeldiseenprostatectomie(verwijderenprostaat)ofeentransuretrale resectievaneenblaastumor(TURB-viadeplasbuis)

• Gynaecologischechirurgie

Operatiesaandevrouwelijkegeslachtsorganen,zoalsdebaarmoederen vagina.Bijvoorbeeldeenuterusextirpatie(baarmoederverwijdering)ofeen keizersnede

• KeelNeusOor/hoofd-halschirurgie

Zoalsdenaamaangeeftwordenaandoeningenaandekeel,neusenoren geopereerd.Denkdaarbijaaneentonsillectomie(verwijderenvande keelamandelen)ofeenoperatieaanhetneustussenschot

• Oogheelkunde

Operatiesaanhetoog,bijvoorbeeldbijeennetvliesloslating

• Kaakchirurgie

Hierbijwordtdekaaken/ofmondgeopereerd,bijvoorbeeldbijhetplaatsen vanimplantatenvooreenkunstgebit(deHulpdokter,z.d.).

Hetisgoedomtewetendaterookspecifiekespecialisatiesbestaan,denk daarbijaanoncologischechirurgie,bariatrischechirurgie(bijvoorbeeldeen maagverkleining),transplantaties/orgaandonatieenkinderchirurgie.

Kinderchirurgenzijnvaakookweergespecialiseerdineenorgaan,zoalshet hart.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/medical-team-performing-surgical-operation-bright-741433855

Eenoperatiewaarbijdeoperateursamenwerktmeteenteamvan operatiepersoneel.

7.2Samenwerking

Doordatjesamenwerktmetveelverschillendedisciplinesbenjeeenechte ‘spininhetweb’.Jebentdeogenenorenvandeartsenencollega’sdie betrokkenzijnbijdezorgvrager.Jijkuntsignalerenofeenzorgvragerextra hulpnodigheeftmethetmobiliserenofzoziekisdatoverlegmeteenarts nodigis.

Metwiejesamenwerkt,enwathunrolisbijdebehandelingenverzorgingvan degeopereerdezorgvrager,leesjeinditonderdeel.

Artsen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Tijdensjedienstziejijdezorgvragerencommuniceerjebelangrijkeinformatie naardearts.Zokandezedebehandelingzonodigaanpassenofandereartsen inconsultvragen.Dezegeconsulteerdeartsenhebbeneenanderespecialisatie ofvakgebiedenwordendoordehoofdbehandelaargevraagdommeetekijken metdebehandeling.Demeestvoorkomendegeconsulteerdeartsenvooreen geopereerdezorgvragerzijn:

• Internist

Houdtzichbezigmetdeinwendigeorganenenkaninconsultgevraagd wordenbijgeopereerdezorgvragersmetbloeddrukmedicatie,mindergoed werkendenierenofdiabetesmellitus

• Cardioloog

Gespecialiseerdinhethart,bijvoorbeeldbijzorgvragersdie antistollingsmedicatiegebruiken(dievoordeoperatietijdelijkgestopt moetzijn)ofbijzorgvragersmeteenslechtwerkendhart

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

• Anesthesist

Brengtdezorgvragertijdensdeoperatieinslaapenbewaaktdevitale functies.Deanesthesistspreektenzietdezorgvragervooreenoperatieen kanookinconsultgevraagdwordenbijaanhoudendepijnnetnade operatie

• Geriater

Gespecialiseerdindebehandelingvanouderezorgvragers,bijvoorbeeld wanneerzijdementerendzijn.Zijkijkenrondomeenoperatiemeeomdat dekansopcomplicaties,zoalsvallenofeendelier(acuteverwardheid), dangroteris

• VerpleegkundigSpecialist(VS)

Zitquabevoegdhedentussendeverpleegkundigeenartsin.DeVSneemt takenovervandearts,doorbijvoorbeeldmedicatieuitteschrijvenofdoor lichamelijkonderzoektedoen.Dezetakenkunnenookuitgevoerdworden dooreenPhysicianAssistant(PA).DePAdoetmetnamemedischezorg, terwijldeVSzowelverpleegkundigealsmedischezorguitvoert

• Stomaverpleegkundige

Eengespecialiseerdverpleegkundigediezorgvragersbegeleidtdieeen stomahebbenofkrijgentijdenseenoperatie

• Wondverpleegkundige

Komtinconsultwanneerersprakeisvaneenmeercomplexewond.Dit kaneenoperatiewondzijn,maarookeendecubituswond(doorligwond)

• Mammacareverpleegkundige

Biedtbegeleidingaanzowelvrouwenalsmannenmeteenafwijkingaan hunborst(en).Ditkangaanomhetbiedenvanpsychischebegeleiding, maarookomhetaanmetenvaneenborstprothesenaeenmastectomie (borstverwijdering)

• Palliatiefartsen/ofverpleegkundige

Komeninbeeldwanneerdezorgvrager,meestalonverwachts,achteruit gaatendeverwachtingbestaatdatdezebinnenkortetijdkomtte

overlijden.Debehandelingrichtzichophetverbeterenvandekwaliteit vanlevenenhetverminderenvansymptomenzoalspijnenmisselijkheid indelaatstelevensfase

Andereafdelingen

OmdatdemeesteopnamenvanuitdeSpoedeisendeEersteHulp(SEH)ofde AcuteOpnameAfdeling(AOA)komen,vindtmetdezeafdelingeneennauwe samenwerkingplaats.Alsverpleegkundigeoverlegjemetenbezoekjedeze afdelingenomzorgvragersoverteplaatsen.

Het komt voor dat chirurgische afdelingen opgesplitst zijn, bijvoorbeeld in specialisatie, zoals oncologie, gynaecologie en kinderchirurgie, maar ook in verblijfsafdeling, zoals de dagopname, de kortverblijf- of langverblijfafdeling. Op deze afdelingen liggen verschillende specialisaties, zoals orthopedie en urologie,doorelkaarenwordtdeverdelinggemaaktopbasisvanopnameduur. Alsverpleegkundigewerkjesamenmetdezeafdelingen.Bijvoorbeeldwanneer blijkt dat een zorgvrager op de dagopname een nacht extra moet blijven, dan wordt deze overgeplaatst naar een kortverblijf- of langverblijfafdeling.

Eenanderebelangrijkesamenwerkingspartnerisde IntensiveCare(IC).Deze afdelingisgespecialiseerdindezorgvoorernstigziekezorgvragersbijwieeen ofmeerderebelangrijkelichaamsfunctieszijnuitgevallenofwordenbedreigd. Naeenoperatiekanhetnodigzijndaterextramonitoringplaatsvindt, bijvoorbeeldwanneereenzorgvragerveelbloedverlorenheeft.Dezorgvrager verblijftdaneentijdopdeIC.De CoronairyCareUnit(CCU) iseenonderdeel vandeICenwordtookweldehartbewakinggenoemd.Hierkomenzorgvragers methartproblemen.DeICkanookopafstandmonitoren.Wanneereen zorgvragerbekendismeteenslaapapneuofhartritmestoornis,krijgenzijeen telemetrie.Doormiddelvanditapparaatwordt,viasnoerennaarstickersop deborst,hethartritmedagennachtindegatengehoudenviamonitorenop deICterwijldezorgvrageropeenandereafdelingverblijft.Omdatzorgvragers nietaaneenmonitorvastzitten,kunnenzijzichvrijerbewegen.Eentelemetrie isechtergevoeligvoorvocht,zorgvragersmogendaaromnietdouchenzonder toestemmingvaneenartsofverpleegkundige.

BEELD-& TAALREDACTIE

Bron: https://www.shutterstock.com/image-photo/heart-electrocardiogram-monitoring-using-holter-young-1923922223

Detelemetriemeethethartritmevandezorgvrageropafstand.

Anderedisciplines

Naastdeverschillendeartsenenafdelingenzijnerookveelanderedisciplines betrokkenbijdezorgvooreengeopereerdezorgvrager.Eenaantalbelangrijke samenwerkingspartnerszijn:

Vervoersdienst

Omalleslogistiekzogoedmogelijktelatenverlopen,iserbinneneen ziekenhuisvaakeen vervoersdienst ofvrijwilligersdienstaanwezig.Zijkunnen gebeldwordenommetjoumeetelopennaareenandereafdeling,om zorgvragerswegtebrengenen/ofoptehalen.Ditscheelttijdengesjouwmet bedden.Ookmakenzijvaakeenpraatjemetdezorgvragers,watalsergprettig ervarenwordt.

Voedingsassistenten

Voedingsassistenten zorgenvoordedranken-enmaaltijdvoorzieningopde afdeling.Goedecommunicatiemethenisbelangrijkomtezorgendat zorgvragersdienuchtermoetenzijngeenetenendrinkenkrijgen.Zij ondersteunendaarnaastookzorgvragersdiehulpnodighebbenbijheteten ofdrinken.

Fysiotherapeut

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

De fysiotherapeut kaningeschakeldwordenomteondersteunenbijhet mobiliseren,denkdaarbijaanhetlopenmeteenrollatorofhetzelfstandigin enuitbedkomen.Wanneerzorgvragerswondenaandeborstkashebben,kan hetlastigzijnomgoedtebewegenendiepdoorteademen.Eenfysiotherapeut kanhelpenmetademhalingsoefeningenenhetinzettenvaneen spirometer. Ditiseenapparaatwaarmeededezorgvragerkanoefenenomeendiepe ademhalingtebevorderen.Zokunnencomplicaties,zoalseenpneumonie (longontsteking),voorkomenworden.

Bron: https://www.shutterstock.com/image-photo/incentive-spirometer-inhalation-exercise-pulmonary-alveoli-1746786008 Bijdiepinademengaandebolletjesindekamersvandespirometeromhoog.

Ergotherapeut

Eenmaalthuismoetiemandgoedvooruitkunnen.Wanneerinhetziekenhuis wordtingeschatdateenzorgvragerthuisproblemengaatondervinden,zal de ergotherapeut wordeningeschakeld.Deergotherapeuttraintenadviseert mensenrondomhetuitvoerenvandagelijkseactiviteitenzoalsaankledenen koken.Zokaneenergotherapeuteenaangepasterolstoelregelenofzorgen vooraangepastbestek.

Diëtist

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Goedevoedingdraagtbijaanhetherstelnaeenoperatie.Hiervoorkaneen diëtist inconsultgevraagdworden.Zijgevenonderanderevoedingsadvies aangeopereerdezorgvragersdie,voorhetherstel,geadviseerdwordenom meereiwittenteeten.Ookwanneereenzorgvragersondevoedingmoetkrijgen, ofvoedingviahetinfuus,wordtdediëtistgevraagdommeetekijkennaarhet voedingsbeleid.

Logopedist

Naeenoperatiekanhetvoorkomendateenzorgvragerproblemenkrijgtmet destem,spraakofbijhetslikken.Een logopedist kanstem-of spreekoefeningendoeneninschatteninhoeverreereenkansopverslikken aanwezigis.Bijeengrotekansopverslikkenwordthetdieet,inoverlegmet dediëtist,aangepast.Zokanhetnaeenoperatieaandekaaknodigzijnom eenperiodeniettekauwenenalleenvloeibaarteeten(vla,gepureerdvoedsel, pap).

Maatschappelijkwerker

Eenoperatiekaneenflinkeimpacthebbenopdezorgvragerendiensnaasten. Hetisnietniksomineenseengrootlittekentehebbenofominspanningte moetenwachtenopdeuitslagenvandeonderzoeken.Een maatschappelijk werker kan,doorgesprekkenaantegaan,helpenbijhetondersteunen, begeleidenenadviserenvandezorgvragerendiensnaasten.Eengeestelijk verzorgerkanookingeschakeldwordenbijditsoortondersteuning.Zijzijn metnameervareninhetvoerenvangesprekkenrondomzingevingenover hetinvullenvanverschillendegeloofsovertuigingen.Erkanookdoorverwezen wordennaareenpsycholoogofpsychiater.

BEELD-& TAALREDACTIE

Indepraktijk

MevrouwNguyenheeft,vanwegekanker,eenuterusextirpatie (baarmoederverwijdering)gehad.Mevrouwgeeftaanhiermoeilijkoverte kunnenpratenenhierondersteuningintewillen.Daaropschakeltde verpleegkundigemaatschappelijkwerkerLiain.Liabiedteenluisterendoor ensteltvervolgensvragen.Zehebbenhetoverhoemevrouwomgaatmetde diagnosekankerendeoperatie,hoezehetkanverwerkenenermeeomkan gaaninhetdagelijksleven,hoezeomgaatmetalleemotiesenhoe,enmet wie,zeditkandelen.MevrouwNguyengeeftaandathetgesprekergheeft opgelucht.

Transferverpleegkundige

Wanneerdeartsbesluitdateenzorgvragernaarhuismag,maarditnietdirect mogelijkblijkt,komtde transferverpleegkundige inbeeld.Een transferverpleegkundigekijkt,samenmetdezorgvragerendiensnaasten, naarwelkezorgnodigisomhetziekenhuistekunnenverlatenenzethier actiesopuit.Hetkanvoordezorgvragernodigzijnomtijdelijknaareen zorghotelofrevalidatie-afdelingtegaan.Hetkanookvoorkomendatdearts eendeelvandebehandelingthuisvoortzet.Eentransferverpleegkundige regeltdandematerialen,deleveringervanendespecialistischethuiszorg.

7.3Zorgvóórdeoperatie

Bijeengeplandeopnamekomenzorgvragersviaeenafspraakmetdeartsop deafdeling.Zogaateenmannelijkezorgvragerdiemoeiteheeftmetuitplassen, viadehuisarts,naardeuroloog.Tijdensdepoli-afspraakwordtvastgesteld dateenoperatieaandeprostaatnodigis.Vervolgensgaatdezorgvragernaar depreoperatievescreening,waardeanesthesistsamenmetdezorgvrager beslistwelkemaniervanverdovenpassendis.Ookwordtbekekenofer mogelijkerisico’saandeoperatiezittenwaaractieopondernomenmoet worden.Denkdaarbijaanzorgvragersmethartproblemendietijdensde operatienietteveelvochttoegediendmogenkrijgen.Acuteopnamenkomen viadeSEHofdeAOAopdeafdeling.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Aandachtspuntenbijopname

Bijdeopnamevaneenzorgvragerverzameljeinformatievanuitverschillende bronnenomtezorgendathetverblijfinhetziekenhuiszogoedmogelijk verloopt.Metbehulpvandezeinformatiezetjeinterventiesenpreventieve maatregelenin,zoalshetlatenuitvoerenvanbloedonderzoekofhetinzetten vanmaterialenomdecubitustevoorkomen.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Anamnese

Wanneereenzorgvrageropdeafdelingkomt,ishetbelangrijkomeen anamnese aftenemenofdezetecontrolerenenaantevullen.Tijdenseen anamneseverzameljeopsystematischewijzeinformatieovereenzorgvrager. Afhankelijkvanhetgebruiktesysteemkomenhierinverschillendeonderdelen aanbod.Denkdaarbijaandemedischevoorgeschiedenis,voedingsvoorkeuren, gebruikvandrankofdrugs,hoedezorgvrageromgaatmetspanningen,maar ookoferbijzonderhedenzijnmetbetrekkingtotseksualiteit.Hebdaarbij vooralookaandachtvoorhetbetrekkenvannaastenofbegeleiders.Een mantelzorgervaniemandmetdementiekanwaardevolleinformatiegeven overwelkemaniervanbenaderenprettigisendezorgvragerdaarnaast geruststellenrondomdeoperatie.Bijeenkorteopnamewordtdemeest relevanteinformatieverzameldendaaromdurendezeanamnesegesprekken vaakkorterdanbijlangdurigeopnamen.

Protocol

Bijoptenemenzorgvragersdieeenoperatiekrijgen,ishetbelangrijkomhet protocolenhetbeleidvandeartstelezenbijopname.Hierinstaanderegels enrichtlijnenrondomeenbepaaldeoperatie.Zokanhetzijndateenzorgvrager meteenoperatievanafeenbepaaldmomentnuchtermoetzijnendaarom nietsmeermagetenofdrinken.Wanneerditbeleidnietopgevolgdwordt,kan hetvoorkomendateenoperatienietdoorkangaan.

Nuchterbeleid

InNederlandishetlanggebruikelijkgeweestdatzorgvragerseentijdlang voordeoperatienietsmochtenetenofdrinken(nietsperos)voordatzeeen operatieondergingen.Deredenwashetmogelijkerisicoopaspirerentijdens deinleidingvandenarcose,waarbijmaaginhoudindelongenkankomen.Dit

beleidbrachtooknegatieveeffectenmetzichmee:dezorgvragerkondorst hebben,onrustigofzelfsangstigworden(Heinemanetal.,2021).Tegenwoordig wordtergestreefdnaarhetzokortmogelijknuchterhoudenvandezorgvrager.

Screeningsinstrumenten

Tijdensdeopnamevuljeverschillende screeningsinstrumenten in.Ditzijn instrumentenoflijstendiekwaliteitsgegevensvastleggeneninzichtelijkmaken welkerisico'sofaandoeningenmogelijkaanwezigzijn.Hetafnemenvandeze instrumenten/lijsteniswettelijkverplicht.Dooronderstaandelijstenbijte houdenwordenkwaliteitsgegevensvastgelegd,maarnogveelbelangrijker, wordenmogelijkerisico’sofaandoeningenzichtbaarwaardoorjeeerder interventiesinkuntzetten.Hierdoorwordtdekansopcomplicatiesnaeen operatiekleiner.

Wkkgz

IndeWetKwaliteit,KlachtenenGeschillenZorg(Wkkgz)staatdatelke zorgaanbiedergegevensoverkwaliteitvanzorgmoetverzamelenenregistreren omdezetekunnenvergelijkenmetanderezorgaanbieders.Zokankwaliteit vanzorgbewaakt,beheerstenverbeterdworden(Rijksoverheid,2022).

DeliriumObservatieScreeningSchaal(DOS)

Wanneeriemandacuutverwardraakt,heetdateen delier ofdelirium.Een delieruitzichalsacuteverwardheiddieveroorzaaktwordtdooreenlichamelijk probleem.Inhetziekenhuiskrijgen10-40%vanzorgvragersdieouderzijndan 65jaareendelier.Eenoperatiekaneendelierveroorzaken.Hierdoorkunnen complicatiesontstaan,bijvoorbeeldwanneeriemandzelfdeinfuusslang verwijdertofuitbedvalt.Ditzorgtervoordathetdoormakenvaneendelier eengroterekansopoverlijdenenopverderelichamelijkencognitieve achteruitgangveroorzaakt(BSL,2019).DoorhetinvullenvandeDOSSchaal kunjeeeninschattingmakenofeenzorgvragerdelirantis.Perobservatievan gedragscoorje ‘nooit’, ‘soms’, ‘altijd’ of ‘weetniet’.Eenvandeze gedragsobservatiesisofdezorgvragerbeseftwelkdagdeelhetis.Descore wordtdriekeerperdagafgenomenomdatdelirantgedragergkanwisselen permomentvandedag.Aanheteindvandedagberekenjehetgemiddelde. Eenscorevanbovendedriebetekentdatdezorgvragerwaarschijnlijkdelirant is.Metbehulpvandezescoregajehetgesprekaanmetdezorgvrager,diens naastenendeartsomtekijkenwelkeinterventieskunnenhelpen.Interventies

BEELD-& TAALREDACTIE

kunnenzijn:hetlatenlogerenvannaasten,hetinzettenvanhulpmiddelen zoalseenbril,gehoorapparaatofhetaanbrengenvanherkenningspunten zoalseenfotoboekofklokvanthuis.

Ondervoeding

Door ondervoeding ontstaatereentekortaanenergieofvoedingsstoffenin hetlichaam.Hierdoorverloopthetherstelnaeenoperatielangzamer,vertraagt dewondgenezing,neemtdekansopmeerenernstigerecomplicatiestoe, stijgthetrisicoopdecubitus,vermindertdehoeveelheidspiermassaenneemt uiteindelijkdekansopoverlijdentoe(Voedingscentrum,z.d.).Daaromishet belangrijkomondervoedingtijdigtesignaleren.Hiervoorkunnende screeningsinstrumentenSNAQ(ShortNutritionalAssessmentQuestionnaire) ofMUST(MalnutritionUniversalScreeningTool)gebruiktworden.Wanneer eenzorgvragerhoogscoort,schakeljeinoverlegmetdeartseendiëtistin. Vanuitdaarvolgtbeleidoverhetaanbiedenvantussendoortjesofeen aangepastdieetzoalseiwitverrijktetenofdrinkvoeding.

Indepraktijk

MevrouwdeRoosheeftkortgeledenhaarpartnerverlorenenisdoordestress enhetverdrietveelafgevallen.Overvierwekenkrijgtzeeenoperatieaande bloedvateninhaarbenen.DeartswildatmevrouwdeRooszosterkmogelijk deoperatieingaatenvraagtdaaromdediëtistinconsult.Dediëtistgaatin gesprekmetmevrouwenspreektafdatzeindewekenvoordeoperatiede volgendeleefregelsopprobeerttevolgen:

• Meerderekerenperdagmelkofeenmelkproductzoalskwark,vlaof (Griekse)yoghurt,ookalstoetjenadewarmemaaltijd.KwarkenGriekse yoghurtleverenperportiededubbelehoeveelheideiwittenopzichtevan overigemelkproducten.

• Beleghetbrood(dubbel)methartigbelegzoalskaas,vleeswarenof pindakaas.Zoetbelegzoalsjamenstroopbevattengeeneiwit.

• Eetregelmatigeenei.

• Neembijdewarmemaaltijddevolledigeportievis,vleesofvegetarische vleesvervanger.Ditlevertmeereiwitdaneenportiegroenteofaardappelen.

• Erzitgeeneiwitinkoffie,thee,water,frisdrankenbouillon.Drinkdaarom bijvoorkeureendrankmeteiwit.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

• Probeeraltijdietsteeten,slageenmaaltijdover.

HetdoelisommevrouwdeRoostenminstetweekiloaantelatenkomenvoor deoperatie.

Dediëtistneemtovertweewekenopnieuwcontactopomtekijkenhoehet gaat.WanneermevrouwdeRoosnognietvoldoendeisaangekomen,wordt gekekennaareiwitrijkedrinkvoeding.

Decubitus

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Doorligwonden,ookwel decubitus genoemd,zijnplaatselijkebeschadigingen vandehuid.Hetkomtveelvoorindezorgenzorgtvoorpijnenongemakbij zorgvragers.Hetwordtveroorzaaktdoordruk-en/ofschuifkrachten,vaakbij hetstuitjeofdehakken(ZorgvoorBeter,2024).

Omdecubitustevoorkomenoftijdigtebehandelen,moetjezichthebbenop derisicofactorenenofermogelijkaldecubitusaanwezigis.DeBradenschaal iseenschemawaarinje1-4puntentoekentaandematevanwaarnemingvan pijnenongemak,vochtigheidvandehuid,activiteitvandezorgvrager, mobiliteit,voedingstoestandendematevanwrijvingenschuiven.Hoelager descore,hoehogerdekansopdecubitus.Wanneerdescorebijopnamehoog is,zetjealsverpleegkundigepreventieveinterventiesin,zoalshettoepassen vanwisselliggingbijbedlegerigezorgvragersofhetregelenvaneen antidecubituskussenindestoel.Eenoperatieverhoogthetrisicoopdecubitus.

Kwetsbareouderen

Binnendegroepgeopereerdezorgvragersishetaandeelouderendelaatste jarenaanzienlijktoegenomen.Ditkomtdoordetoenemendevergrijzingen doordattegenwoordigeenhogereleeftijdnietmeeralsredengezienwordt omiemandnietteopereren.Zorgvragersdie70jaarofouderzijn,lopeneen hogerrisicoophetontwikkelenvancomplicaties,zoalsinfectiesen ondervoeding.Daaromwordenzeookwel kwetsbareouderen genoemd. Wanneerdezekwetsbareouderenvroeginbeeldzijn,kunjepreventieve interventiesinzettenendaarmeecomplicatiesvoorkomen.

BEELD-& TAALREDACTIE

Onderdeelvandescreeningvoorkwetsbareouderenzijnhetherkennenvan eendelierenondervoeding.Daarnaastwordtookgekekennaarmogelijke fysiekebeperkingenenhetvalrisico.DeGFI(GroningenFrailtyIndicator)meet dematevankwetsbaarheidopdezegebieden(V&VN,z.d.).Hoehogerdescore, hoehogerdekwetsbaarheid.

Devalrisicotestfocustopdekansdieiemandheeftom(opnieuw)tevallen. Bijeenhogescoreschakeljedefysiotherapeuten/ofergotherapeutinenzet jepreventievemaatregelenin,zoalsantislipsokkenofeenrollator.

7.4Zorgnadeoperatie

Nadeoperatiewordtdezorgvragereerstverpleegdopdeuitslaapkamer,ook welrecoverygenoemd.Wanneerdezorgvragerstabielengoedwakkeris,mag dezeterugnaardeverpleegafdeling.Eenmaalterugopdeafdelingcontroleer enobserveerjedezorgvrager.Jecontroleertdewondendevitalewaarden, zoalsdebloeddruk,temperatuur,saturatieenpolsfrequentie.Indeurenen dagennadeoperatieletjealsverpleegkundigeopverschillendeaspecten rondomvoedingenvocht,mogelijkecomplicatieseninfecties,metalsdoel omdezorgvragerzogoedensnelmogelijktelatenherstellen.

ERAS

Het‘EnhancedRecoveryAfterSurgery’-programma(ERAS),ookwel‘fasttrack surgery’ genoemd,werdin2005inNederlandgeïntroduceerd.Ditprogramma streeftnaareensnellerenbeterherstelvandegeopereerdezorgvrager.Uit onderzoekisgeblekendatdevolgendefactorenhetherstelnaeenoperatie kunnenverbeteren:

1.Eenzokleinmogelijkeoperatiewond:hoeminderweefselschade,deste snellerhetherstel.

BEELD-& TAALREDACTIE

2.Optimalepijnbestrijding:hierbijwordtnietalleendepijnbestredenmaar ookdenadeligeeffectenvanpijnbestrijdingzoalsmisselijkheiden obstipatie.

3.Eenzokortmogelijkeperiodevanbedrustzodatdeademhalingverbetert enhetverliesvanspierkrachtwordtbeperkt.

4.Eenzokortmogelijkeperiodevanvoedselonthoudingzodatverliesvan spierkrachtenspiermassategengegaanwordt(UMCUtrecht,z.d.-b).

Verpleegkundigeaandachtspunten

Deconditievandezorgvragerheefteengroteinvloedophetherstelnaeen operatie.Naasthetuitvoerenvandedagelijksetaken,zoalshetondersteunen bijdeverzorging,wondzorgenhetmetenvandevitaleparameters,benjena eenoperatieextraalertopdevolgendeaandachtspunten.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Vochtbalans

Ominzichttekrijgenindevocht-envoedingstoestand,kunjeeen vochtbalans starten.Ditiseenlijstwaardevoedingsassistenteenverpleegkundigeinvullen hoeveelvochtenvoedingingenomenwordtenhoeveelvochteruitgescheiden wordt.Iemandkanvochtverliezendoorurine(opdewcofviaeenkatheter), transpireren,via(wond)drains,ontlastingofeenneusmaagsonde.Tijdensde operatie,enindedriedagenerna,isermeestalsprakevaneenpositieve balans(ergaatmeervochtindaneruitkomt).Ditheeftvaaktemakenmet hetvochtverliesopdeoperatiekamer,datmoetdoorhetlichaamworden aangevuld.Bijeennegatievevochtbalans(ergaatmeervochtuitdanerin gaat)kanersprakezijnvanhartfalenofeenanderecomplicatiezoals uitdroging.Devochtbalanskan,theoretischgezien,hetbestewordenbepaald dooriemandtewegen.Ditisindepraktijkvaakmoeilijk,metnamebij zorgvragersdiebedlegerigzijn.

Dieet

Nadeoperatieishetbelangrijkomdezorgvrageropkortetermijntelaten etenendrinken.Debehoefteaaneiwittenvaneengeopereerdezorgvrageris tweekeerzohoogalsdievaneengezondiemand(Heinemanetal.,2021).

Voedingkan oraal (viademond),enteraal(viahetmaagdarmstelsel)en parenteraal(viadebloedbaan)wordentoegediend.Oralevoedingismogelijk wanneerdemond,hetgebit,demaagendarmengoedwerken.Wanneerdit nietmogelijkiskanovergegaanwordenopenteralevoeding(sondevoeding) ofspecialevoedingviaeeninfuus(TPV).Dediëtistwordtinzo’nsituatiein consultgevraagdomtekijkennaarhetsoortvoedingendehoeveelheid daarvan.

TotaalParenteraleVoeding

Zorgvragersdie,bijvoorbeeldnaeencomplicatie,geenvoedingmeerkunnen verwerkenviahetmaagdarmstelselkunnenTotaalParenteraleVoeding(TPV) viadebloedbaantoegediendkrijgen.Dezevoedingwordtviaeen centraal veneuzelijn(CVL) gegevenenkomtterechtineengrootbloedvat.

Dezevoedingwordtgekozenwanneernormaaleten,sondevoedingof drinkvoedingnietmogelijkis.TPVbestaatuitallenoodzakelijke voedingsbestanddelenzoalskoolhydraten,eiwittenenvitamines.Deze bestanddelenzijnopgelostineenhoeveelheidvochtvangemiddeld2liter. TPVwordtmeestalinhetziekenhuisgegevenmaarkanookthuistoegediend worden.Hiervoorwordtspecialistischethuiszorgingeschakeld.Insommige gevallenishetookmogelijkdatdezorgvrageren/ofmantelzorgerleertom devoedingtoetedienen(RadboudUMC,z.d.-b).

Neusmaagsonde

Wanneereenzorgvragernietgoedgenoegkanetenofdrinkenwordter enteralevoeding (sondevoeding)gestartviaeenflexibelslangetjedat,viade neusenslokdarm,indemaagwordtgebracht.Ditwordteen voedingssonde ofneusmaagsonde(NMS)genoemdenwordtdooreenverpleegkundige ingebracht.Wanneerdesondediepermoetkomenteliggendandemaag, bijvoorbeeldinhetduodenum(detwaalfvingerigedarm),danbrengteenarts desondein.

Alseenzorgvragerveelmoetbraken,enereenrisicoopaspirerenbestaat waarbijhetbraakselindelongenkomt,kaneen hevelsonde ingebracht worden.Ditiseendikkere,flexibeleslangdieervoorzorgtdatdeinhoudvan demaagnaarbuitenkan.Bijeenhevelsondedieveelaflooptishetbelangrijk omdagelijkselektrolyten(kalium,natrium,ureum,creatinine)telatenprikken inhetbloed.Eenhevelsondeisnietgeschiktvoorhettoedienenvan sondevoeding.

BEELD-& TAALREDACTIE

Hetisbelangrijkommaagsondestecontrolerenopligging.Dooreenbeetje maagsapoptetrekkenmeteenspuitendeinhoudovereenpH-striptedoen ziejeofdeopgetrokkeninhoudzuurgenoegis.Wanneerditnietzuurgenoeg is,kanheteentekenzijndatdesondeindelongenzit.Alserindezesituatie sondevoedingaangeslotenwordtdanlooptditindelongen,metalle

complicatiesvandien.Wanneerhetoptrekkenvanmaagsapnietlukt,kunje viadeartseenX-thorax(röntgenfotovandeborstkas)aanvragenomdeligging vandesondetebepalen.

Letop!

PasNOOITauscultatie(luisterenmeteenstethoscoop)toeomdepositievan desondetebepalen,gebruikdaarvoorALTIJDeenpH-meting(V&VN,2019).

Infusie

Tijdensennaeenoperatiewordenmedicatieenvochtveneus,viadeader, toegediendviaeenperifeerinfuus,vaakgepriktindeonderarmofopdehand. Demeestvoorkomende infuusvloeistoffen opdeafdelingchirurgie,zijn:

• Zoutoplossing:NaCl0,9%iseenstandaardzoutoplossing

• Glucoseoplossing:Eenoplossingwaaraanglucosetoegevoegdis

• Ringerlactaat:Ditkomthetdichtstindebuurtvandesamenstellingvan plasmainhetlichaamerwordtdaaromvakergebruikt,metnamebij operaties.

TAALREDACTIE

Bijgrotereoperatieskanerookvoorgekozenwordenom,naasteenperifeer infuus,eenCentraalVeneuzeLijn(CVL)teplaatsen.EenCVLkaningebracht wordenviadevenasubclavia(hetsleutelbeen),venajugularis(halsader),vena femoralis(lies)ofviadebovenarm(perifeeringebrachtecentralecatheter (PICC)).Ditinfuuskomtuitineengrootbloedvatwaardoorhetgeschiktisom medicatieofvoedingtoetedienendatnietviaeenperifeerinfuusgegeven magworden.HetplaatsenvaneenCVLgebeurtdooreenartsondersteriele omstandigheden.

https://enterprise.shutterstock.com/nl/image-vector/central-venous-catheter-structure-diagram-hand-2425822825 EenCVLindevenasubclaviawordtviadehuid(exitsite)endeaderwand(vein accessite)ingebracht.Viahetinfuusdopje,ookwelconnector(cap)genoemd, kanvloeistofofmedicatietoegediendworden.

Drains

Een drain iseendunslangetjewaarvanhetuiteindevoorzienisvankleine gaatjes.Dezewordttijdensdeoperatieindewondgeplaatstenvastgehecht, ofvastgeplakt,aandehuid.Dedrainzorgtervoordatovertolligbloeden weefselvochtafgezogenworden.Dezewordt,inoverlegmetdearts,verwijderd. Erzijnverschillendetypendrains,bekijkdaaromvoordeverzorgingen verwijderingvandedrainhetjuisteprotocol.Hetverwijderenvaneendrain kanspannendensomspijnlijkzijnvoordezorgvrager.Werkdaaromineen rustigtempoensteldezorgvragergerust.

Letop!

Wanneerjebijhetverwijderenvaneendrainweerstandvoelt,trekdannooit door.Dedrainkankapotgaan.Probeerdedrainlostedraaienofschakeleen artsin.

https://www.shutterstock.com/image-photo/square-opsite-used-cover-small-drain-1014536461

Wonddrainvoorhetafzuigenvanbloedofwondvocht.

Blaaskatheter

Tijdenseenoperatiekunjenietplassen,daaromwordtbijeenoperatievan tweeuuroflangereen blaaskatheter geplaatst(UMCUtrecht,z.d.-a).Ditis eenlatexofsiliconenslangetjedatviadeplasbuisindeblaasuitkomt,zodat urineuitdeblaaskanlopen.Afhankelijkvanhetmateriaalmagdekatheter eenpaardagentoteenpaarwekenblijvenzitten.Wanneereenzorgvrager een epiduraalkatheter heeft(pijnstillingviaeenslangetjeinderug)iseen blaaskatheterverplicht.Doordeepiduraleverdovingkaniemandnietgoed aanvoelenwanneerdeblaasvolis.

Plassenopdewc,opeenpo,schuitjeofineenurinaalheeftnadeoperatiede voorkeuromdateenblaaskathetereenurineweginfectiekanveroorzaken. Wanneereenzorgvrageruitgedroogdis,ofweinigplast,kaneenblaaskatheter eengoedmeetinstrumentzijn.Opdekatheterzakstaanstreepjeswaaraanje kuntaflezenhoeveeliemandinkortetijdplast.Dekatheterwordtinoverleg metdeartsverwijderd.Eengewoneblaaskatheterheefttweelumen,éénvoor deafvoervanurineenéénvoorhetopblazenvandeballondieervoorzorgt datdekatheterindeblaasblijft.Bijurologischeoperatieskaneen spoelkathetergeplaatstworden,dezekatheterheefteenextralumenwaarop jespoelingaansluit.Dezespoelingzorgtervoordatstolselsenbloed, bijvoorbeeldnaeenblaasoperatie,weggespoeldworden.Omdittekunnen doenisdedoorsnedevaneenspoelkathetereenstukdikker,endaarmee vervelendervoordezorgvragerdaneengewoneblaaskatheter.De spoelkatheterwordtpasverwijderdwanneerdeartstoestemminggeeft. Wanneerdittevroeggebeurt,kandeplasbuisverstoptrakendooreen bloedstolsel,waardooreenzorgvragernietmeerkanplassen.

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/work-urine-patient-hospital-217708513

Viaeenurimeter,dieaaneenblaaskathetervastzit,kanjeaflezenhoeveeleen zorgvragerplast.

Ontlasting

Naeenoperatiekandeontlastingveranderen,ditwordtveelalveroorzaakt doordeverdovingofdeoperatiezelf.Sommigezorgvragerskrijgendiarree waardoorzeveelvochtverliezenenzelfsuitgedroogdkunnenraken.Anderen krijgenlastvanobstipatie,bijvoorbeelddoorgebruikvansterkeopioïden (pijnstillers),waarvoorzemedicijnenkrijgenomdeontlastingweersoepelte maken.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Wanneereenzorgvragereenoperatieaanhetmaagdarmstelselheeftgehad, kanereenbloedingontstaanwaardoorrectaalbloedverliesplaatsvindt.Dit wordt melena genoemd.Wanneerdebloedingboveninhetmaagdarmstelsel zit(indeslokdarmenmaag),ziejedonkere,plakkerigeensterkruikende ontlasting.Wanneerdebloedinglagerzitisdeontlastingroodofhelderrood.

Stoma

Bijeenoperatiekaneentijdelijkofblijvend stoma geplaatstworden.Een stomaiseenopeningdieuitkomtopdehuid.Erbestaanzowelurinestoma’s alsstoma’svoordeontlasting.Ontlastinguiteenstomakanergdikofjuist heeldunzijn,ditmoetjealsverpleegkundigegoedobserverenenzonodig overleggenmetdeartsofstomaverpleegkundige.Daarnaastletjeals verpleegkundigeopdeconditievandestoma-opening,ookwelhetroosje genoemd,dezemoetmooirozeengoeddoorbloedzijn.Ookletjeopdehuid rondomdestoma,ofdezemooiaansluitennietgeïnfecteerdis.Naeen stoma-operatiekanerveeloedeem(vocht)inhetroosjekomenwaardoor ontlastingmoeilijkernaarbuitenkan.

Hethebbenvaneenstoma,aldanniettijdelijk,kaneenflinkeimpacthebben opdezorgvrager.Alsverpleegkundigehelpjebijhetverzorgenenomgaan metdestoma.Daarnaastiserindemeestegevalleneenstomaverpleegkundige betrokkendiemeedenktinhetgebruikvanverschillendestomamaterialen endezorgvragerendiensnaastenbegeleidtenondersteunt.

Wondzorg

Wondzorgiseenbelangrijkaspectvanhetverpleegkundighandelenbijeen geopereerdezorgvrager.Jeobserveertdewondenverzorgtdezevolgens afspraak.Erzijntweesoortenoperatiewonden: primairgenezendewonden en secundairgenezendewonden.

Primairgenezendewond

Ditiseenwonddiedoordeoperateurgeslotenismet:

• zwaluwstaartjesofhechtstrips

• krammen,agravesofnietjes

• vicrylofpolyesterhechtingen

• huidlijmofoplosbarehechtingen.

Dezehechtmiddelenwordengebruikttervoorkomingvaninfecties,inwerking vanvochtvanbuitenaf,inscheurenvanhechtingenenmechanische beschadigingdoorbijvoorbeeldkleding.Erkanwondvochtuitdewondkomen. Hetisbelangrijkomophopingvanvochtindewondeneventueleinfectieste voorkomen.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Secundairgenezendewond

Dittypewondwordtdooroperateuropengelatenomdat:

• hetwondgebiedgeïnfecteerdis

• dekansopinfectieerggrootis

• heteerstedoelvandebehandelingdrukverlagingineenspiercompartiment is.

Hetkanookvoorkomendateengeslotenwondbehandelingvervangenmoet wordendooreenopenbehandeling,bijvoorbeelddoorcomplicatieszoalseen infectieinhetoperatiegebiedenwijkendewondranden(wonddehiscentie) (Rijnstate,z.d.).

Wanneereenwondkortnadeoperatieflinkbeginttebloeden,moetereen drukverbandaangelegdwordenomdebloedingtestelpen.Eenzandzakof anderverzwaringsmiddelkanhelpenomextradrukuitteoefenen.Hoede wondverzorgdmoetworden,bepalendeartsenwondverpleegkundige.Dit isookafhankelijkvanhetbeschikbaremateriaal.

BEELD-& TAALREDACTIE

DewerkwijzeWondzorgvanhetRegionaalWondnetwerkRotterdam(2024) geefteengoedoverzichtvanmanierenomdiversewondenteverzorgen.

Complicaties

Naeenoperatiekunnenverschillendecomplicatiesontstaan.Aanjouals verpleegkundigedetaakomdezetevoorkomenoftijdigtesignaleren.In overlegmetdeartswordteenbehandelingafgesproken.Intabel1vindjede meestvoorkomendepostoperatievecomplicaties,metdaaronderverdere uitlegenverpleegkundigeaandachtspunten.

Complicatie

Hemorragie (nabloeding)

Pneumonie (longontsteking)

Cardiale complicatie

Wondinfectie (POWI)

Timing(dagen postoperatief)

Dag0-7

Alledagen,met namevanafdag

2

Alledagen

Dag5-10

Wonddehiscentie

Dag2-15

Naadlekkage

Piekopdag5-7

Risicofactoren

Overgewicht,bloedverdunnende medicatie,stollingsziekten,leverziekten, sepsis

COPD,roken,slaapapneusyndroom, chronischenierziekte,alcoholmisbruik, dementie

Ileus

Diepveneuze trombose(DVT)/ longembolie

Dag0naeen buikoperatie,na dag5door andereoorzaken

Alledagentot wekennade ingreep

Blaasretentie

Dag0-5

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Hartinfarct,hartritmestoornissen, hartfalen,spoedingreep,diabetes mellitus,nierziekten

Vervuilingvandewondrondom operatie,roken,diabetesmellitus, nierziekten,leverziekten,ondervoeding, obesitas

Wondinfectie,spoedoperatie, chronischelongziekte,leeftijd, mannelijkgeslacht

TAALREDACTIE

Mannelijkgeslacht,lageanastomose (naad),preoperatievebestraling,lange operatieduur,prednisongebruik,roken

Uitgebreideoperatieaandebuik, gebruikvanopioïden

EerdereenDVT/trombo-emboliegehad, verhoogdetromboseneiging(b.v.door anticonceptiegebruik),orthopedische ingreep,langebedlegerigheid,leeftijd enovergewicht

Leeftijdouderdan50,mannelijk geslacht,prostaatlijden,diabetes mellitus,herseninfarct

Complicatie

Delier

Flebitis

Decubitus

Timing(dagen postoperatief)

Alledagen

Gastroparese

Alledagenmet eeninfuus

Alledagen (afhankelijkvan eerderbestaande risicofactorenof beschadigingen vandehuid)

Enkeledagentot weken

Risicofactoren

Leeftijdouderdan70,bestaande cognitievestoornis,visus-en gehoorstoornissen,gebruikvanalcohol enopioïden,IC-opname

Vrouwelijkgeslacht,infuusbijeen gewricht,eerdereflebitis,bepaalde medicijnenviahetinfuus

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Pijn

Alledagen

Leeftijdouderdan70,verminderde mobiliteit,slechterevoedingstoestand, dunnehuid,nietmobielzijn,zorgvragers meteenaanwezigedecubituswond, zorgvragersopdeICofoperatiekamer, meteendwarslaesieenzorgvragersin determinalefase

Diabetesmellitus,chirurgieinde bovenbuik,kwetsbareouderen,roken, medicatieenalcoholgebruik

Pijnklachtenincombinatiemet bestaande(psychosociale) aandoeningen,zorgvragersnaeen operatie,zorgvragersmetkankeren kwetsbareouderen

DeelsovergenomenuitLeerboekChirurgie(p.97)doorE.Heineman,etal.,2021, BohnStafleuvanLoghum.Copyright2021,BSL.

BEELD-& TAALREDACTIE

Hemorragie(nabloeding)

Naeenoperatieiseraltijdkansopeen nabloeding waarbijeenwondgaat bloeden.Jouwcontroleskunnendezebloedingnietvoorkomen,maarkunnen erwelvoorzorgendatdezecomplicatieoptijdontdektwordt.Somsisdit letselnietdirectzichtbaarmaarpasnaeenpaarurenofdagen.Ditkan zichtbaarzijndoor:

• (Veel)bloeduiteendrainofwond

• Shockverschijnselen(lagebloeddrukincombinatiemeteenhoge polsfrequentie)

• Weinigplassen

• Laaghemoglobinewaarde(ijzergehalte)inhetbloed

Debloedingkanvanzelfophoudenmaarookgestoptwordenviaeenoperatie. Inzo’nsituatiewordtookhethematoomuitgeruimdominfectieste voorkomen.Deoperateurbepaaltofditnodigis.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Pneumonie(longontsteking)

Doordeverdovingenbeademingtijdensdeoperatiekannadiendehoestreflex vermindereneneendeelvandelongsamenvallen(atelectase).Hetisvoorde zorgvragermoeilijker,ensomspijnlijk,omuitbedtekomen,goedoptehoesten endoorteademen.Ditzijnallemaalrisicofactorendiebijkunnendragenaan hetontstaanvaneen pneumonie.Alsverpleegkundigekunjefysiotherapie inschakelenvoorademhalingsoefeningen,hoesttrainingeneengoedehouding bijhethebbenvaneendrain.Daarnaastkantijdelijkezuurstoftoediening, goedepijnstillingenhettoedienenvaneenantibioticumnodigzijn.

Cardialecomplicaties

Onder cardialecomplicaties wordenritmestoornissen,zoalsatriumfibrilleren, enhartinfarctenverstaan.Dezecomplicatieskunnenvoorkomenafhankelijk vandeoperatieendevoorgeschiedenisvandezorgvrager.Naeenoperatie liggenzorgvragersmeerinbed,watkanleidentotveranderingeninde bloedstollingenverschuivingeninhetvochtbinnenhetlichaam.Hierdoor neemtdekansopcardialecomplicatiestoe.Zorgvragersmeteenverhoogd risicowordenvooreenoperatiegescreendenwordenpostoperatiefvaakextra geobserveerd,bijvoorbeeldopeenICofCCU.

Wondinfectie(POWI)

Eenpostoperatievewondinfectie(POWI)iseeninfectievaneenwonddiena deoperatieisontstaan.Demeestewondinfectieszijnzichtbaarronddevijfde tottiendepostoperatievedag.Symptomenkunnenzijn:roodheid,koorts, warmtevandehuidrondomdewond,pijnofuitscheidingvanpus.De behandelinghoudtindatdeontstekinguitdewondkan,bijvoorbeelddoor dehechtingenteverwijderenzodatdrainagevandewondmogelijkis.Wanneer deinfectiedieperindewondzit,kaneenoperatieofantibioticumoverwogen worden.Eeninfectiekan sepsis veroorzaken,ditwordtverderoptoegelicht.

Wonddehiscentie

Wonddehiscentie ishetscheurenofopensplijtenvandewondranden.Dit komtregelmatigvoorbijzorgvragersdiehechtingenhebbengekregen.Een wonddehiscentieismetnameriskantnaeenvaatoperatiewaarbij

kunstmateriaal(prothese)isingebracht.Hetopensplijtenvanzo'nwondkan zorgenvoorflinkebloedingen.Ooknaeenbuikoperatieishetriskantomdat dedarmen,dooreenopengaandewond,buitendebuikholtekunnenkomen teliggen.Ditlaatstewordtookweleen Platzbauch genoemd.

Platzbauch

Debuikwandisopgebouwduitverschillendelagenweefsel.Naeen buikoperatiezijndezelagengehecht.Nadeoperatieisditbindweefselnog nietgoedgeheeld.BijeenPlatzbauchzijndetweezijdenvandebuikspieren gaanwijkenenisereenlittekenbreukontstaan,vaakindeeersteweeknade operatie.Hierbijkandehuidookopengaan,waarbijdebuikinhoudnaarbuiten komt,maardathoeftniet.Wanneerdehechtingenintactzijnkanersprake zijnvanlekkagevanveelwondvocht.Ditwordteenincompleteruptuur(scheur) genoemd.Wanneerdebuikinhoudnaarbuitenkomt,wordtditeencomplete ruptuurgenoemd.Inbeidesituatiesiseen(spoed)operatienodigomde onderliggendelagenendehuidtesluiten(AlbertSchweitzerziekenhuis,2024).

Naadlekkage

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Bijeendarmoperatiewordentweedarmdelenaanelkaargemaakt,dezenaad wordteenanastomosegenoemd.Wanneerdezekoppelingnietgoedgeneest, kanditgaanlekkenwaarbijdarminhoudindebuikholteloopt.Dezorgvrager ervaarteenbolle,gespannenbuik,misselijkheidenovergeven,buikpijnen koorts.Alsgevolgkaneenperitonitis(buikvliesontsteking)ontstaan.Een naadlekkagemoetvrijwelaltijdopnieuwgeopereerdworden,waarbijdekans grootisdatereenstoma,aldanniettijdelijk,wordtaangelegd.

Ileus

Een ileus iseenopstoppingvandedarm.Dezekanveroorzaaktwordendoor een mechanischeileus (afklemmingofobstructievandedarm)ofeen paralytischeileus (verlammingvandedarm).Naeenoperatieindebuikduurt hetvaakeenpaardagenvoordatdedarmenopgangkomen.Eenmechanische ileuskannaeenoperatieontstaandooreentenauwenaadvandegeopereerde darm.Eenparalytischeileuskanveroorzaaktwordendooreeninfectieinde buik,eenbloedingofhetgebruikvanopioïden(pijnstillers).

BEELD-& TAALREDACTIE

Bijeenileusisdebuikopgezetenisdeperistaltiekafwezig.Zorgvragerskunnen geenwindenlaten,zijnmisselijkengaanbraken.Uiteindelijkkanhetbraken overgaanin fecaalbraken,waarbijontlastingviademondnaarbuitenkomt. Dekansopaspiratieisdanzodanigaanwezigdatereenhevelsondegeplaatst

wordtomhetbraakselaftevoeren.Omhetmaagdarmstelselrusttegeven, wordterindeeersteperiodegeenvoedingofdrinkentoegediend,met uitzonderingvanenkelekleineslokjes.DitwordtNietsPerOs(NPO)genoemd. Welwordtervloeistoftoegediendviaeeninfuus.Alsdezesituatielanger aanhoudt,wordtersamenmetdeartsendiëtistnagedachtovereenandere vormvanvoeding,zoalsTPV.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Trombose

Bij trombose ontstaaner(kleine)stolselsindebloedvaten.Dezestolsels kunnendoorhetlichaamreizeneneldersvastkomentezitten.Wanneerdit stolselindebloedvatenvandearmenofbenenkomt,spreektmenvaneen diepveneuzetrombose (DVT).BijeenDVTzijnsymptomenmetnamepijn, zwellingvandekuitenroodheidopdeplekvanhetgeblokkeerdevat.Het stolselvaneenDVTkanloslatenendoordebloedstroomnaardelongen wordenvervoerd,waardooreen longembolie ontstaat.Klachtenbijeen longemboliezijnpijnbijdeademhaling,kortademigheid,hoesten,shocken hemoptoë(bloedophoesten).Omhetrisicooptromboseteverkleinen,ishet belangrijkomdezorgvragernaeenoperatietemobiliseren.Daarnaastwordt nademeesteoperaties tromboseprofylaxe (antistollingsmedicijnen) voorgeschrevenomtrombosetevoorkomen.

Tromboseprofylaxe

Naeenoperatiewordtmeestalgekozenvoorheparinealstromboseprofylaxe. Dezeheparineswordenvooreenkorteperiodegebruikt.Elkeinjectiewerkt ongeveer4tot12uur(Trombosestichting,z.d.).Bijeenlangerebehandelduur krijgtdezorgvragerandere,langwerkendeantistollingsmedicijnen.Fragmin, ofweldalteparine,iseenveelgegeventromboseprofylaxebijgeopereerde zorgvragers.Alsverpleegkundigedienjedezeinjectiesubcutaan(onderde huid)toeenkunjedezorgvrager,ofdiensnaasten,begeleideninhet zelfstandiglerenuitvoerenvandezehandeling.Hetmiddelgeeftkansop bloedingen,daaromishetbelangrijkomnahetinjecterennietoverde injectieplaatstewrijven.

Blaasretentie

Naeenoperatiekanhetvoorkomendaterurineindeblaasachterblijftnahet plassen(mictie).Ditwordt blaasretentie genoemd.Ditkanzorgenvooreen volgevoelindeblaas,vaakkleinebeetjesplassen,incontinentiemaarook

pijn,urineweginfecties,verwardheidofeendelier.Blaasretentiekanontstaan bijzorgvragersdieeerderookmictieklachtenhadden,bijvoorbeeldbijeen vergroteprostaat,maarookeenoperatieofontstekingkandeoorzaakzijn. Alszorgvragerseentijdeenurinekatheterhebbengehadendezewordt verwijderd,kanerookblaasretentieontstaan.Omditinbeeldtebrengen,kan jealsverpleegkundigedemictiebijhoudendoorzorgvragersopeenpoofin eenurinaaltelatenplassen.Daarnameetjemeteen bladderscan (blaasechografiemetgeluidsgolven)hoeveelurineerindeblaasis achtergebleven.Dezehoeveelheidwordtmetdeartsoverlegd.Indiennodig wordtereenmaliggekatheteriseerdoferwordteenverblijfskathetergeplaatst omderesterendeurineuitdeblaastelatenlopen.

Graagrechtenaanvragen.Bron:https://www.verathon.com/bladder-scanners/bladderscan-discontinued-devices ofhttps://klantenportal.harting-bank.nl/bladderscan-prime-int-l-0270--0917 Debladderscanmeethoeveelurineerindeblaasaanwezigis.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Delier

Zorgvragersdieeenoperatieondergaan,kunnennadienacuutverwardraken, ditwordteen delier genoemd.Eendelierwordtveroorzaaktdooreen lichamelijkprobleemenkenmerktzichdoorwisselingeninaandachten bewustzijngedurendededag.Vaakgaatditgepaardmeteenverminderde cognitie(denkvermogen)ofeenwaarnemingsstoorniszoalshallucinaties. DoormiddelvanhetafnemenvandeDOS-scorekaneendeliervastgesteld worden.Bijeenpostoperatiefdeliermoetdeonderliggendelichamelijke oorzaakgezochtenbehandeldworden.Mogelijkeoorzakenzijnkoorts, longontsteking,urineweginfectie,obstipatie,bloedarmoedeofeenverandering vanverblijfplaats.

Indepraktijk

Teunis78jaaroudennaeenvalvanzijnfietsopdeafdelingchirurgiebeland. Hijheefteenfemurfractuur(gebrokenbovenbeen)enkrijgtdaarvooreen operatiewaarbijverschillendepinnengeplaatstwordenomdebreukte stabiliseren.ZijnvrouwgeeftaandatTeunthuisweleensvergeetachtigwas, zovergathijregelmatigzijnhuissleutelendenamenvanzijnkleinkinderen. VanuitdeopnameisdeDOS-scorelijstgestart,hierscoorthijlaagop;eris geensprakevaneendelier.

TAALREDACTIE

Nadeoperatieishijnogwatsufmaarverdergoedaanspreekbaar.Dewond lektweinigbloednaenhijheeftookalwatgegetenengedronkenwanneer zijnvrouw,nahetbezoekuur,naarhuisgaat.Zijninfuuswordtnogeven gehandhaafdomdathijnognietzoveelgeplastheeft.Hijheeft,samenmetde fysiotherapeut,opdebedrandgezetenenevennaasthetbedgestaan.

VerpleegkundigeEliasheeftavonddienst,hetvalthemopdatTeunindeloop vandeavondregelmatigvraagtwaarzijnvrouwis.Hijlijktgerustgesteld wanneerEliasaangeeftdatzijzojuistnaarhuisgegaanis.Nadelaatsteronde krijgtEliaseenbelvandebuurvrouwvanTeun.Wanneerhijopdekamerkomt, ziethijdatTeunmetzijnbovenlijfoverdebedhekkenhangt.Hijheeftzijn infuusuitzijnarmgetrokkenenhetbedzitonderhetbloed.Hijroeptdathij naarhuiswileniszichtbaarvanslag.Eliasroeptmeteeneencollega,samen leggenzemeneerweerveiliginbedenverbindenzedebloedende infuusinsteek.DecollegabeltdeartsenTeunsvrouwterwijlEliasTeunopeen kalmetoongeruststelt.Teuniserggeschrokken,hijwistevennietwaarhij

was.EliasoverlegtmetTeun,zijnvrouwendearts.Erwordtbeslotenom meneeropeeneenpersoonskamerteleggenzodatzijnvrouwkanblijven slapen,ditsteltTeungerust.Erwordtdaarnaastzonodighaldolgestart,mocht hetdelierverergeren.Ditmedicijnremtwanenenhallucinaties.

Flebitis

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Flebitis,ookweladerontstekinggenoemd,iseenontstekingvaneenadervlak onderdehuid.Ditwordtmeestalveroorzaaktdooreeninfuus.Ongeveer 20-40%vandezorgvragersmeteeninfuuskrijgendit.Bijeenflebitisisdehuid rondomdeinsteekvanhetinfuusrood,gezwollenengevoelig.Ditkan branderigenwarmaanvoelen.Ookkanersprakezijnvankoortsofeenharde plekonderdehuid.Deontstekingverdwijntmeestalvanzelf.Deeerstestap isomhetinfuus,datdeontstekingveroorzaakt,teverwijderen.Anderswordt deontstekingalleenmaarergerenkanerzelfssepsisontstaan.Hethelptom derodeplekdaarnatekoelenenhetlichaamsdeelgoedteblijvenbewegen.

Decubitus

Bij decubitus issprakevaneenplaatselijkebeschadigingvandehuiden/of hetonderliggendeweefsel.Ditwordtveroorzaaktdoordruk-ofschuifkrachten. Ditkanontstaandoorhetgewichtvandezorgvragerophetbed,maarook doordrukvanbuitenaf.Zorgvragersdieeenoperatiehebbenondergaan, hebbeneenverhoogdekansopdecubitus.Tijdenseenlangeoperatiekunnen zijaldecubitusontwikkelen.Opdeafdelingishetbelangrijkomdegeopereerde zorgvragertijdigtemobiliserenomdekansopdrukplekkenopdestuiten hakkentevoorkomen.Daarnaastmoeterookoogzijnvoorhulpmiddelendie decubituskunnenveroorzaken,zoalseenzuurstofslangdiedruktopde neusbrugofachterdeoren,eendrainslangdieopdehuiddruktof stomamateriaaldattestrakomhetstomaroosjezit(ZorgvoorBeter,2024).

Gastroparese

BEELD-& TAALREDACTIE

Naeenoperatiekaneen gastroparese ontstaan.Hierbijissprakevaneen vertraagdeofafwezigemaagontlediging,waarbijetenendrinkenindemaag blijftstaan.Ditzorgtvooreenvolgevoel,eenopgezettebuik,brandend maagzuur,aanhoudendehik,misselijkheidenbraken.Eengastroparesekan wordenveroorzaaktdoordeeffectenvandenarcoseofoperatie,een stressreactievanhetlichaamopdeoperatie,hetgebruikvanbepaalde medicijnenofeeninfectieindebuik.Debehandelingbestaatuithetrustgeven aandemaagdoormiddelvaneenhevelsonde.Zokunnenverteringssappen

(zo’n1,5literperdag)uitdemaaglopenzodatdemisselijkheidbestreden wordtenbrakenwordtvoorkomen.Alsverpleegkundigekunjeookmedicijnen toedienenviahetinfuusomdemisselijkheidtebestrijden.Deartsendiëtist kijkennaareenanderemaniervanvoeden,viahetinfuusofeensondedie voorbijdemaagwordtingebracht.Bewegenhelptbijhetherstelvande maagwerking.

Pijn

Postoperatievepijn iseenvormvanacutepijn,veroorzaaktdooreenoperatie, dieafneemtnaarmatedewondgeneest.Pijniseenveelvoorkomendprobleem naeenoperatie.Hetisjouwtaakalsverpleegkundigeomdepijngoedte observeren.DitkanviadeVisueelAnalogeSchaal(VAS)ofdeNumericRating Scale(NRS),waarbijeenzorgvragereenscorekangevenaandeervarenpijn. Ookkijkenluisterjegoednaardezorgvrager.Eenaantalfactorendiede ervaringvanpijnbeïnvloeden,zijn:

• persoonlijkekenmerkenzoalsangst;dezekunnenpijnklachtenverergeren ofverminderen

• voorbereiding:demanierwaaropeenzorgvragervoordeoperatiewordt voorbereidoppostoperatievepijn,kandeervarenpijnnadeoperatie verminderen

• pre-medicatie:wanneerervoordeoperatiemedicatiegegevenwordt,is depostoperatievepijnminder

• deoperatie:delocatieenduurvandeoperatieheeftinvloedopdepijn nadien

• kwaliteitvandepostoperatievezorg:kennisvanpijn,houdingen mechanismenompijnteverminderen(zoalsontspanningsoefeningen)zijn vangroteinvloedopdepijndiezorgvragerservaren

• postoperatievecomplicatiesveroorzakenveelalmeerpijn(MMC,z.d.).

Dezefactorenmakendatdepijnbelevingperzorgvragerverschilt.Elke zorgvragerisandersendienspijnbelevingook.Alsverpleegkundigekijkje naarwatnodigisenoverlegje,zonodig,metdearts.Pijniswatdezorgvrager zegtdathetis!

Indepraktijk

Janis43jaarenheefteenernstigeverstandelijkebeperkingwaardoorzijn ontwikkelingsleeftijdovereenkomtmetdievaneenkindvan3tot5jaar.Hij iseenuurgeledenteruggekomenvaneenlaparoscopischecholecystectomie (verwijderenvandegalblaasviaeenkijkoperatie)enmagovereenpaaruur terugnaarinstellingwaarhijwoont.Janligtrustiginbed.Verpleegkundige Inevraagtofhijpijnheeft,waarophijhaarmetgroteogenaankijkt.Wanneer zehetnogeenkeervraagt,beginthijangstigneeteschudden.Inetwijfeltof hijhaarvraagbegrijpt.ZehoudtdeVisueelAnalogeSchaal(VAS)voorhemen hijschudtopnieuwangstignee.Inebesluitcontactoptenemenmetzijn begeleidervanuitdeinstelling.DebegeleidergeeftaandathijJankentals eenvrolijkeenactievemandiemaarmoeilijkstilkanzitten.InezietdatJan heelstilletjesinbedligtendathijeengespannenindrukmaakt.Hijmagzo nodigextrapijnstilling,dezebesluitzetegeven.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

7.5Ontslagvaneengeopereerdezorgvrager

Opeengegevenmomentmagdezorgvragernaarhuis.Ditkanspannendzijn maarookeenheleopluchting.Voordatiemandnaarhuisgaat,moeterveel geregeldworden.Ditonderdeelstaatstilbijeenaantalaandachtspuntendie belangrijkzijnvoorhetregelenvanhetontslagvaneengeopereerde zorgvrager.Hethelptomalruimvoorhetontslag,hetliefstbijopname, inzichtelijktekrijgenwaternodigisomeenzorgvragernaarhuistelatengaan. Ditkandoorteinventariserenwiekanhelpen(mantelzorgers),bijvoorbeeld bijhetaankleden,hetdoenvanboodschappenofdewondzorg.Ookhelpthet omdewoonsituatieinkaarttebrengen;zokanhetnodigzijndaterbeneden tijdelijkeenbedkomttestaan.

TAALREDACTIE

Zoalseerderbesprokenkandetransferverpleegkundigehelpenbijhet inventariserenenregelenvandezorgdienodigisomhetziekenhuistekunnen verlaten.Tochworden,afhankelijkvanhetziekenhuiswaarjewerkt,veel werkzaamhedenmetbetrekkingtothetontslagdoorverpleegkundigen uitgevoerd.

Controleafspraak

Zorgvragersdienaarhuisgaan,krijgeneen controleafspraak mee.Tijdens dezeafspraakbespreektdearts,telefonischofopdepoli,hoehetgaatmet dezorgvragerendewond.Wanneerertijdensdeoperatieeenbioptafgenomen iskrijgenzorgvragersvaaktijdensdecontroleafspraakdeuitslag.Ditwordt de PA-uitslag genoemd.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

PAMM/PA-uitslag

Deoperatieisachterderug,hetherstelisingezetendanvolgthetspannende momentvandeuitslagvanhetweefselonderzoek.Hetweefseldattijdensde operatieisweggehaald,wordtnaardepatholoogtoegestuurddiewerktin hetLaboratoriavoorPathologieenMedischeMicrobiologie(PAMM).De patholoogbekijktofdesnijrandenschoonzijnenoferinhetweggehaalde randweefselnogtumorcellenaanwezigzijn.Opgrondvandezeuitslagkaner eennieuweoperatievolgenomhetweefselnogruimerwegtehalen.De patholoogkijktooknaardeeigenschappenvanhetweefsel,zoalsdegroeiwijze, grootteenhormoongevoeligheid.VoordatdePA-uitslagmetdezorgvrager wordtbesproken,wordtdezeeerstineenteammetartsenoverlegd.Zij bepalen,afhankelijkvandeuitslag,welkeaanvullendebehandelingnodigis (RadboudUMC,z.d.-c).

Medicatieoverzicht

Bijontslagwordteenoverzichtvandetegebruikenmedicijnenmeegegeven, ookweleen medicatieoverzicht ofmedicijnlijstgenoemd.Dezelijstkanbij deapotheekingeleverdwordenomzoallebenodigdemedicijnenmeenaar huistekrijgen.Ditoverzichtwordtvoorontslaggeaccordeerdengetekend doordearts.

Vervoer

Dedatumenhettijdstipvanontslagwordenvoorafbepaald.De verpleegkundigekijkt,samenmetdezorgvragerendiensnaasten,hoedeze hetbestnaarhuiskan.Vaakwordtiemanddooreenbekendeopgehaald,al dannietmeteenrolstoel.Wanneereenzorgvragernietmobielgenoegisom meteigenvervoer,ofdatvaneenbekende,naarhuistegaanwordteen rolstoeltaxigebeld.Ditwordtmeestaldoordenaastenvandezorgvrager geregeld.Degebruikterolstoelmoetvandezorgvragerzelf,ofvande thuiszorgwinkel,zijn.Wanneereenzorgvrageralleenliggendvervoerdkan worden,kandeverpleegkundigeeen niet-spoedeisendeambulancerit (geplandeB-rit)aanvragenviadeambulancepost.

Thuiszorg

Na het inventariseren van de concrete zorgvraag, bijvoorbeeld één keer per dag wondzorg of twee keer per dag helpen met aan- en uitkleden, neem je contact op met een thuiszorgaanbieder. Bij voorkeur neem je contact op met een organisatie die de zorgvrager graag zou willen of waar deze al bekend is. Wanneer dit niet mogelijk is, kijk je naar andere mogelijke aanbieders. Na dit contact, waarbij ook de ontslagdatum en -tijd besproken wordt, neemt de wijkverpleegkundige contact op met de zorgvrager en naasten om concrete afspraken te maken over de invulling en het tijdstip van de zorg.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Wanneeriemand huishoudelijkehulp nodigheeft,bijvoorbeeldvoorhet schoonmakenvandewoning,kandezorgvragerditzelfregelenbijde gemeente.Huishoudelijkehulpstaatlosvanthuiszorg.Alser hulp-of verpleegmiddelen nodigzijnvoorthuis,dankunnendezegeleend,gekocht ofgehuurdwordenbijeenthuiszorgwinkel.Denkdaarbijaaneenurinaal, douchestoelofrollator.

Wondzorgthuis

Hetisbelangrijkdatdeoperatiewondthuisgoedverzorgdwordtominfecties enanderecomplicatiestevoorkomen.Wanneereenspecifiekwondbeleidis afgesproken,geeftdewondverpleegkundigeofartseenwondoverdrachtvoor dethuiszorgmee,evenalsreceptenvoordeverbandmiddelen.Zorgvragers kunnendezeverbandmiddelenbijdeapotheekafhalenofbestellenviaeen leverancier.Dezebestellingkanvoorontslagookdooreenverpleegkundige gedaanworden.Hetisprettigvoordethuiszorgwanneerdewondmaterialen aanwezigzijnwanneerdezorgvragernaarhuisgaat.

Stomazorgthuis

Wanneereenzorgvragernaarhuisgaatmeteenurinestomaofeenstomavoor deontlasting,regeltdeverpleegkundigeofdestomaverpleegkundigehet stomamateriaalvoorthuis.Tijdensopnamewordternaargestreefddatde zorgvragerofdiensnaastenzelfdestomakunnenverzorgen.Wanneerditniet haalbaarisgeblekenwordtdethuiszorgingeschakeldenschrijftde stomaverpleegkundigeeenoverdrachtvoorhen.Ookhiergeldtdathetvoor dethuiszorgprettigiswanneerervoldoendestomamateriaalaanwezigis wanneerdezorgvragernaarhuisgaat.

FotovanverschillendesoortenstomamateriaalGraagrechtenaanvragen.Bron: https://www.stomavereniging.nl/2019/02/gebruik-en-vergoeding-van-stomamaterialen-2/of https://www.mathot.nl/kenniscentrum/stomazorg/stomazorg-algemeen/artikel-soorten-stomas/ Stomamateriaaliserinveelverschillendevormenenmaten.

Samenwerkenmetdetransferverpleegkundige Somsgaanzorgvragersnaarhuismetspecialistischezorg,zoalssondevoeding ofantibioticaviaeeninfuus.Dankandetransferverpleegkundigedetechnische thuiszorg inschakelen.Zijverlenenspecialistischeverplegingwaarvooreen zorgvragerandersnaarhetziekenhuiszoumoeten.Nietallezorgaanbieders mogendezezorgleveren.Detransferverpleegkundigeisbetrokkenbijhet bestellenvandematerialen.

Wanneereenzorgvragermetontslaggaatnaareenandereplekdanthuis, zoalseenverpleeghuis,hospiceofrevalidatie-instelling,kande transferverpleegkundigeookbetrokkenworden.Watgeregeldwordtdooreen transferverpleegkundigeofdeverpleegkundigezelfhangtafvandeafspraken diebinnenjouwziekenhuisgelden.

Overdracht

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Hetisbelangrijkdatereengoedeoverdrachtplaatsvindtvanuithetziekenhuis naardeplekwaardezorgvragernaartoegaat.Ditkaneen verpleegkundige overdracht zijn,gerichtaandezorgaanbieder,ofeenmedischeoverdracht. Deoverdrachtbestaatuiteenvastformat,tevindenindedigitaleomgeving vanhetziekenhuis,metdaarinallebelangrijkeinformatievandeopname. Eenverpleegkundigeoverdrachtbevatallebelangrijkeinformatievande

opname.Binnenditdocumentzitvaakookruimtevooreenoverdrachtvan anderedisciplines,zoalsdefysiotherapeut(leefregelsrondommobiliseren) endediëtist(voedingsadviezen).

Wanneereenanderearts,zoalsdehuisartsofverpleeghuisarts,debehandeling overneemtwordtookeen medischeoverdracht geschreven.Dezewordtdoor debehandelendartsgeschrevenenbevatdemedischrelevantegegevensvan dezorgvrager.

Warmeoverdracht

Inverschillendeziekenhuizenwordtgewerktmeteen ‘warmeoverdracht’.De wijkverpleegkundigevandethuiszorgkomtnaarhetziekenhuistoeomhet ontslagtebesprekenmetdeverpleegkundige,zorgvragerendiensnaasten. Opdezemanierzijnallepartijenopdehoogtevanwatermogelijken onmogelijkisindethuissituatie.Voorafgaandaanhetontslagkunnende nodigezakengeregeldwordenwaardoorhetontslagvandezorgvragervlotter verloopt.

7.6Verdieping

Sepsisiseencomplicatiedieeengroteimpactheeftopdezorgvragerendiens naasten.Elkjaarkrijgen60.000mensensepsis,waarvanerongeveer10.000 overlijden.Vandeoverlevendenontwikkelt75%fysieke,mentaleofcognitieve klachten(Luijks,etal.,2024).Sepsiskaniedereenoverkomenenbinnenenkele urenfataalzijn.Inditonderdeelvindjeinformatieoversepsisenhoejeditals verpleegkundigetijdigkuntherkennen.Hettijdigherkennenvansepsisredt levens!

Sepsis

TAALREDACTIE

Sepsis iseenontstekingsreactievanhetlichaamopeeninfectiediezoernstig verlooptdatweefselsbeschadigdrakenenfunctiesvanorganenuitvallen (UMCUtrecht,z.d.-c).Naeenoperatieheefteenzorgvragermeerkansop sepsis.Hetiseengevaarlijkecomplicatiemeteenhogekansopoverlijdenen wordtookwelbloedvergiftiginggenoemd.Tochkloptdezetermniethelemaal. Ookwanneerergeenziekteverwekkersinhetbloedgevondenworden,kan dereactievanhetlichaamopdeinfectieheftigverlopenentotsepsisleiden. Wanneersepsisniettijdigbehandeldwordt,belandtdezorgvragerineen septischeshock.Alsverpleegkundigeishetjouwtaakomdezecomplicatiete signalerenentestartenmethetuitvoerenvandeafgesprokenmedischeen verpleegkundigeinterventies.

Oorzaken

Sepsisishetgevolgvaneeninfectie,dieveroorzaaktkanwordendoor bacteriën,virussen,schimmelsofparasieten.Sepsiswordthetvaakst veroorzaaktdooreenbacterie.Demeesteinfectiesverlopenmild:zorgvragers zijntijdelijkziek,maarknappen(vaakzonderbehandeling)op.Erwordt gesprokenoversepsiswanneereenzorgvragerzoziekwordtdathet afweersysteemschadetoebrengtaandeeigenorganenenweefsels.Sepsis komthetvaakstvoorbijinfectiesindelongen,buikenurinewegen.Eeninfectie kanzichsnelontwikkelenvaneenzorgvragermeteengrieperiggevoelnaar iemandmeteenlevensbedreigendesepsis.Sepsiskomtsteedsvakervoor, metnamedoorhetgroeiendaantalkwetsbareouderen.Ouderenhebbeneen hogerrisicoopeenernstigbeloop,terwijldeklachtenvaakaspecifiekzijn.Zo krijgenouderennietaltijdkoortsbijeeninfectie.

Andererisicofactorenvoorhetkrijgenvansepsiszijn:

• eenoperatie

• langdurigebehandelingviaeeninfuus

• aanwezigheidvaneendrainofkatheter

• leeftijd(ouderenenjongekinderen)

• eenverminderdafweersysteem,bijvoorbeeldbijmensendiechemotherapie krijgen

• chronischeaandoeningen,zoalsdiabetesofmensendiegeenmiltmeer hebben

• alcohol-ofdrugsverslaving

Symptomen

Sepsisbegintvaakalseengrieperiggevoelofeengevoelvanalgehelemalaise. Inhetbeginstadiumissepsismoeilijkteherkennen,maarmakkelijkte behandelen.Ineenlaterstadiumishetmakkelijkteherkennen,maarmoeilijk tebehandelen.Veelvoorkomendesymptomenzijnkoorts,kouderillingen, eensnellepolsfrequentie,snelleademhaling,sufheidofverwardheid.Andere symptomenkomenvandeinfectiezelf,zoalshetophoestenvansputumbij eenlongontstekingofpijnenroodheidbijeengeïnfecteerdeoperatiewond.

BEELD-& TAALREDACTIE

Huidafwijkingen

Doorsepsiskunnenverschillendehuidafwijkingenontstaan.

Necrose ontstaatdoorhetafstervenvanweefsel;dehuidisdanzwartvan kleur,droogenleerachtig.Ditontstaatdooreengebrekaanbloedtoevoer. Wanneerergrotegebiedenweefselafgestorvenzijn,kaneenamputatie noodzakelijkzijn.

Petechiën,ookwelpurpuragenoemd,zijnkleinedonkerrodeofpaarse verkleuringenvandehuid,veroorzaaktdoorkleinebloedingen.Hetverschil meteenblauweplekisdatpetechiëndieperindehuidliggen.Petechiën kunneneensymptoomzijnbijsepsis,metnamewanneerdezeveroorzaakt wordtdooreenhersenvliesontsteking.Dezevlekjeskunnenonderscheiden wordendoordatjedezenietwegkuntdrukken,watjewelkuntdoenbijrode vlekjesdienietdooreenbloedingontstaanzijn.Dooreenglastegendevlekjes tedrukkenkunjezienofersprakeisvanpetechiën(Huidhuis,z.d.).

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

https://www.shutterstock.com/image-vector/decreased-complete-low-platelet-count-reddish-2193792933 Petechiënwordenveroorzaaktdoorkleinebloedinkjes.

Onderzoek

Erwordenverschillendeonderzoekenuitgevoerdomtekijkenofersprakeis vansepsis:

• Lichamelijkonderzoek

Hierbijwordtnaarhetlichaamgekekenengeluisterd.Ookwordtergevoeld engekloptophetlichaam

• Bloedonderzoek

Erzullenverschillendewaardengepriktwordenwaaronderde ontstekingswaarden,zoalshetCRPendeleukocyten,omtekijkenin hoeverrehetlichaamaanhetreagerenisopeeninfectie.Ookwordthet lactaat geprikt,ditgeeftinformatieoverdezuurstofvoorzieningvande weefselsenorganen.Bijeenverdenkingvansepsiszullenaltijd bloedkweken afgenomenworden,ditiseenmicrobiologischekweekvan bloedomdeveroorzakervandesepsistevinden

• Beeldvormendonderzoek

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

OmteonderzoekenopwelkeplekdeinfectiezitwordteenX-thorax (röntgenfotovandeborstkas)ofeenbuikoverzichtsfoto(röntgenfotovan debuik)gemaakt

• Afnamevanurine,sputumofwondvocht

Ditwordtopkweekgezetomtekijkenofhetdeveroorzakervandesepsis is.

Lactaat

Hetlactaatgehalteinhetbloedgeeftinformatieoverdezuurstofvoorziening vandeweefselsenorganen.Eennormalelactaatwaardebevindtzichtussen de0,5en1,8mmol/L.Zorgvragersmeteenverhoogdlactaatzijnernstigziek enhebbendirectbehandelingnodig.Bijeenlactaatbovende4isonmiddellijke overplaatsingnaardeICnodig.Hetgemetenlactaatbijzorgvragers,die verdachtwordenvansepsis,geeftinformatieoverdeernstenhelptbijhet monitoren.

Behandeling

BEELD-& TAALREDACTIE

Omdekansopoverleventevergroten,moetnahetontdekkenvansepsiszo snelmogelijkgestartwordenmetdebehandeling.Debehandelinghoudthet volgendein:

• Bestrijdenvandeinfectiedoorantibioticatestarten.Dekeuzevoor antibioticawordtvooralbepaalddoordeplekvandeprimaireinfectie. Omdaterbijeenseptischezorgvragersnelgestartmoetwordenmetde behandeling,wordtgestartmeteen breedspectrumantibiotica die

meerderesoortenbacteriënbestrijdt.Wanneerdebloedkwekenbekend zijn,wordtdezeomgezetnaareen smalspectrumantibiotica,welkeeen specifiekegroepbacteriënbestrijdt.

• Verbeterenvandedoorbloedingenzuurstofvoorzieningvanorganendoor hettoedienenvanzuurstof,bloeddrukverhogendemedicatieenvocht.

• Zonodigeenoperatie,zoalsbijeennaadlekkagewaarbijerontlastingin debuikholtegelopenis.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Deantibioticaresistentie-crisisvereistmeeractie

Bacteriënwordenwereldwijdintoenemendemateongevoeligvoorantibiotica. Ditmaaktheteffectiefbehandelenvaninfectieslastiger,metziekte,sterfte enhogerezorgkostenalsgevolg.Antimicrobiëleresistentieiseenvande grootstewereldwijdebedreigingenvoordegezondheidenveroorzaaktelk jaar1,2miljoendoden,waarvanmeerdan35.000inEuropa.DeEuropese artsenorganisatieCPMEroeptdeEUdaaromoptotmeeractie.

Antimicrobiëleresistentie(AMR)ontstaatwanneermicroben(bacteriën, virussen,parasietenenschimmels)resistentwordentegenmedicijnen waarmeedezevoorheenkondenwordenbestreden.Doordezeresistentie werkenbehandelingenmetantibioticamindergoedofzelfshelemaalniet meer.Ditverhoogthetrisicoopverspreidingvaninfecties,ernstigeziekteen overlijden.DeWereldgezondheidsorganisatie(WHO)heeftAMRaangemerkt alsernstigebedreigingvoordegezondheidindewereld.

Resistentietegenantibioticaontstaatonderanderedoorlangdurigof overmatiggebruikvanhetzelfdetypeantibioticum.Ookbijverkeerdgebruik kunnenresistentebacteriënontstaan.Bijvoorbeeldalsantibioticaworden toegepastalsheteigenlijknietnodigis(KNMG,2023).

Gevolgen

WanneerzorgvragersopdeICwordenopgenomenmetsepsis,isdekansop overlijdenzo’n30-40%.Zorgvragersondervindennasepsisookvaak restklachten,zoalsspierzwakte,vermoeidheidenpsychischeklachtenzoals, slaap-enconcentratieproblemen(UMCUtrecht,z.d.-c).Sepsiskanzich ontwikkelentoteen septischeshock waarbijerteweinigzuurstofrijkbloed naardeweefselsenorganenstroomt.Gevolgenvaneenseptischeshock kunnenzijn:

• beschadigingvandeorganen,zoalsdenierenenlever

• verstoringvandeeigenademhaling,beademingopdeICisdannoodzakelijk

• verwardheidofeendelier

• verstoringvandebloedstolling.

Preventie

Hetisnognietduidelijkwaaromsommigezorgvragersmeteeninfectiesepsis ontwikkelenenandereniet.Ditkunjenietvolledigvoorkomen.Welkunjeals verpleegkundigeeeninfectiehelpenvoorkomendoorhygiënevoorschriften inachttenemen.Wasofdesinfecteerjehandenvoorennahetcontactmet eenzorgvrager,observeerenverzorgeenwondofinfuusvolgensderichtlijnen. Weesookalertophetverminderenvantoegangswegenvoorinfecties, bijvoorbeelddoorkathetersofinfusenteverwijderendienietlangernodig zijn.Benalertwanneerzorgvragersinkortetijdsteedsziekerwordenenschakel bijtwijfelaltijddeartsin.

7.7Begrippen

7.8Bronnen

AlbertSchweitzerziekenhuis.(2024). Platzbauch. Geraadpleegdop09-04-2025, vanhttps://www.asz.nl/folders/platzbauch_560/platzbauch.pdf

BevolkingsonderzoekNederland.(z.d.). Bevolkingsonderzoekdarmkanker. Geraadpleegdop07-04-2025,van https://www.bevolkingsonderzoeknederland.nl/darmkanker/

Blom,D.,Pasman-Zeeman,M.,&Strijkert-Visch,G.(2023). Algemenechirurgie (7e druk).BohnStafleuvanLoghum.

BEELD-& TAALREDACTIE

Bolks,L.,Bruggink-Gerrits,L.,VanDijk,C.,Kok-Meetsma,E.,Ouwehand,G., Hoogland,B.,&Jaspers,J.(2017). Basisboekoperatievezorgentechnieken. BohnStafleuvanLoghum.

BSL.(2019). Delierherkennen – acuteverwardheidbijouderen. Geraadpleegd op26-03-2025,van https://huisarts.bsl.nl/acute-verwardheid-bij-ouderen-delier/

CatharinaZiekenhuis.(z.d.). WondbehandelingmetNegatieveDrukTherapie (Folder).Geraadpleegdop22-05-2025,van https://www.catharinaziekenhuis.nl/patientenfolders/wondbehandeling-met-negatieve-druk-therapie-chi-071/

DeHulpdokter.(z.d.). Medischspecialismen(deel1&2). Geraadpleegdop 21-03-2025,vanhttps://dehulpdokter.nl/actueel/medisch-specialismen-deel-1/

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

FederatieMedischArtsen.(2013). Wondzorgbijacute(traumatischeen geopereerdewonden–Stroomdiagramreiniging.Geraapdpleegdop04-04-2025, van https://richtlijnendatabase.nl/gerelateerde_documenten/file/11848/1/STROOMDIAGRAM%20Reiniging.pdf

Heineman,E.,Heineman,D.J.,Langejr.,J.F.M.,Blankensteijn,J.D., Boermeester,M.A.,BorelRinkel,I.H.M.,Klaase,J.M.,Schipper,I.B.,Schreurs, W.H.,&Wijnen,R.M.H.(2021). Leerboekchirurgie (derdedruk). BohnStafleu vanLoghum.

Huidhuis.(z.d.). Petechiën. Geraadpleegdop01-04-2025,van https://huidhuis.nl/aandoeningen/petechien/#:~:text=Petechi%C3%ABn%2C%20ook%20wel%20purpura%20genoemd,zijn%20kleiner%20dan%202%20millimeter.

JeroenBoschZiekenhuis.(z.d.). Alsunaarhuisgaatnaeenverblijfinhet ziekenhuis. Geraadpleegdop31-03-2025,van https://www.jeroenboschziekenhuis.nl/naar-het-ziekenhuis/voorbereiding-op-een-dagopname-in-het-ziekenhuis/zorg-na-ontslag/als-u-naar-huis-gaat-na-een-verblijf-in-het-ziekenhuis

TAALREDACTIE

JeroenBoschZiekenhuis.(z.d.-b).MedischMaatschappelijkWerk.Geraadpleegd op10-04-2025,van

https://www.jeroenboschziekenhuis.nl/afdelingen/medisch-maatschappelijk-werk#paragraph-specific-department-information-20001

KennisinstituutV&VN.(z.d.). Alleinstrumenten. Geraadpleegdop26-03-2025, vanhttps://kennisplatform.venvn.nl/alle-instrumenten/

KNMG.(1999). Heelkunde. Geraadpleegdop20-03-2025,van https://www.google.com/url?sa=t&rct=j&q=&esrc=s&source=web&cd=&ved=2ahUKEwjb_cKh0piMAxUjgP0HHYtzLTIQFnoECCwQAQ&url=https%3A%2F%2Fwww.knmg.nl%2Fdownload%2Fknmg-medisch-profielenboek-heelkunde-chirurgie&usg=AOvVaw334p2FjOBvK13oZHSRXySR&opi=89978449 KNMG.(2023). Deantibioticaresistentie-crisisvereistmeeractie. Geraadpleegd op08-04-2025,van https://www.knmg.nl/actueel/nieuws/nieuwsbericht/de-antibioticaresistentie-crisis-vereist-meer-actie-1

Kooter,A.J.,Oudemans-vanStraaten,H.M.,Elbers,P.,&Smulders,Y.M.(2013). Volumeresuscitatie,watisdeoplossing? NTVG2013;157:A6503.

Luijks,E.C.N.,VanderSlikke,E.C.,VanZanten,A.R.H.,TerMaaten,J.C.,Postma, M.J.,Hilderink,H.B.M.,Henning,R.H.,&Bouma,H.R.(2024). SocietalCostsof SepsisintheNetherlands.BMCCriticalCare2024;01:22.

Medipost.(z.d.). RespiflowTrifloIIademhalingsoefentoestel.Geraadpleegdop 23-04-2025, van https://www.medipost.shop/nl/soins-pansements/respiflow-triflo-ii-appareil-d-exercices-respiratoires.html

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Meulman,M.,Merten,H.,&Wagner,C.(2021). Hetscreenenvankwetsbare ouderen:onderzoekvanuiteenSafety-IenSafety-IIperspectiefEvaluatievan hetVMS-themakwetsbareouderen.Geraadpleegdop26-03-2025,van https://www.nivel.nl/sites/default/files/bestanden/1004029.pdf

MMC.(z.d.). Postoperatievepijn. Geraadpleegdop07-04-2025,van https://www.mmc.nl/pijngeneeskunde/aandoeningen-en-behandelingen/postoperatieve-pijn/

NederlandseverenigingvoorHeelkunde.(2024). HetpreoperatiefMDO& passendezorg.Geraadpleegdop20-03-2025,van https://www.heelkunde.nl/nieuws/nieuwsbericht?newsitemid=245497857&title=Het%252bpreoperatief%252bMDO%252b%252526%252bpassende%252bzorg#:~:text=Jaarlijks%20worden%20er%20circa%201,cijfers%20hierover%20dateren%20uit%202010.&text=Hieruit%20blijkt%20dat%20het%20aantal,(inclusief%20kinderen)%20851%20is.

OFANederland.(z.d.). Chirurgie – hetsnijdendspecialisme. Geraadpleegdop 20-03-2025,van

https://www.ofa-bamberg.com/nl/kennis/therapie/chirurgie/#:~:text=Chirurgie%20(cheirourgia%2C%20van%20het%20Griekse,te%20voorkomen%20of%20te%20genezen.

Pfizer.(z.d.). Tromboseprofylaxebijoperaties. Geraadpleegdop01-04-2025, van

https://www.pfizer.nl/antistolling-trombose/tromboseprofylaxe-bij-operaties#:~:text=Om%20het%20risico%20op%20trombose,hoog%20risico%20loopt%20op%20trombose.

RadboudUMC.(z.d.-a). Behandeling – Naarhuismeteendrain. Geraadpleegd op27-03-2025,van

https://www.radboudumc.nl/patientenzorg/behandelingen/naar-huis-met-een-drain

RadboudUMC.(z.d.-b). Overtotaalparenteralevoeding. Geraadpleegdop 27-03-2025,van

https://www.radboudumc.nl/patientenzorg/behandelingen/totaal-parenterale-voeding

RadboudUMC.(z.d.-c). Weefselonderzoeknadeoperatie. Geraadpleegdop 31-03-2025,van

https://www.radboudumc.nl/patientenzorg/behandelingen/lumpectomie/weefselonderzoek-na-de-operatie

RadboudUMC.(z.d.-d). AfdelingIntensiveCare.Geraadpleegdop23-04-2025, van

https://www.radboudumc.nl/afdelingen/intensive-care/belangrijke-informatie

RadiometerBenelux.(z.d.). Lactaatalseenhulpmiddelbijdediagnoseen behandelingvansepsis.Geraadpleegdop01-04-2025,van https://www.radiometer.be/nl-nl/diagnostics/sepsisdetection/lactate#:~:text=Lactaat%20en%20PCT%20zijn%20markers,van%20sepsis%20en%20septische%20shock.&text=Het%20lactaatgehalte%20in%20het%20bloed,pati%C3%ABnten%20met%20sepsis%20%5B1%5D.

RegionaalWondnetwerkRotterdam.(2024). RWNRwerkwijze2024. Geraadpleegdop22-05-2025,vanhttps://www.rwnr.nl

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Rijksoverheid.(2022). Wetkwaliteit,klachtenengeschillenzorg. Geraadpleegd op26-03-2025,van

https://wetten.overheid.nl/BWBR0037173/2022-01-01#Hoofdstuk2 RIVM.(2018). Vroegsignaleringbij(kwetsbare)ouderen). Geraadpleegdop 08-05-2025,van

https://www.rivm.nl/sites/default/files/2018-11/010174_111400_Factsheet_Vroegsignalering_TG.pdf

Rijnstate.(z.d.). Geopereerdeentraumatischewonden. Geraadpleegd 04-04-2025,van

https://www.rijnstate.nl/aandoening-en-behandeling/wondzorg/soorten-wonden/geopereerde-en-traumatische-wonden/

Schuurmans,M.J.(2001). DeliriumObservatieScreening(DOS)Schaal. Geraadpleegdop26-03-2025,van

https://kennisplatform.venvn.nl/wp-content/uploads/dos-schaal-schuurmans-2001.pdf

St.Antonius.(z.d.). Bloedverliesuitanus. Geraadpleegdop28-03-2025,van https://www.antoniusziekenhuis.nl/bloedverlies-uit-anus#:~:text=Bij%20een%20bloeding%20boven%20in,bloed%20bij%20de%20poep%20ziet.

St.Jansdal.(z.d.-a). Aderontsteking. Geraadpleegdop01-04-2025,van https://www.stjansdal.nl/folders/aderontsteking

St.Jansdal.(z.d.-b). Madentherapie. Geraadpleegdop22-05-2025,van https://www.stjansdal.nl/folders/madentherapie#:~:text=Veel%20open%20wonden%20zijn%20bedekt,uit%20de%20wond%20te%20verwijderen.

StichtingDarmgezondheid.(2020). Maagverlamming – cijfersenoorzaken. Geraadpleegdop4april2025,van https://www.darmgezondheid.nl/nieuws-maagverlamming-cijfers/

Trombosestichting.(z.d.). Heparine. Geraadpleegdop11-04-2025,van https://www.trombosestichting.nl/trombose/behandeling/heparines/#:~:text=Deze%20middelen%20worden%20onder%20de,van%20toedienen%20en%20de%20hoeveelheid).

UMCUtrecht.(z.d.-a). Veelgesteldevragenoveranesthesieenoperatie. Geraadpleegdop27-03-2025,van https://www.umcutrecht.nl/nl/veelgestelde-vragen-over-anesthesie-en-operatie

UMCUtrecht.(z.d.-b). ERAS,EnhancedRecoveryAfterSurgery. Geraadpleegd op27-03-2025,van https://www.umcutrecht.nl/nl/voorlichting/eras-enhanced-recovery-after-surgery/folder

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

UMCUtrecht.(z.d.-c). Sepsis. Geraadpleegdop04-04-2025,van https://www.umcutrecht.nl/nl/ziekte/sepsis

Voedingscentrum.(z.d.). Ondervoeding. Geraadpleegdop26-03-2025,van https://www.voedingscentrum.nl/encyclopedie/ondervoeding.aspx

V&VN.(2019). AandeslagmetdevernieuwderichtlijnNeusmaagsonde. Geraadpleegdop03-04-2025,van https://www.venvn.nl/nieuws/aan-de-slag-met-de-vernieuwde-richtlijn-neusmaagsonde

V&VN.(z.d.). GFI.Geraadpleegdop26-03-2025,van https://kennisplatform.venvn.nl/wp-content/uploads/gfi-steverink-2001.pdf

ZGT.(z.d.). Postoperatievegastroparese. Geraadpleegdop01-04-2025,van https://www.zgt.nl/media/folders/zvfljzqm/postoperatieve-maagparese.pdf

ZorgvoorBeter.(2024). Decubitus. Geraadpleegdop26-03-2025,van https://www.zorgvoorbeter.nl/thema-s/huidletsel/decubitus

BEELD-& TAALREDACTIE

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

THEMA8 CARDIOLOGISCHEZORG

Inhoudthema

• Zorgbijcardialeaandoeningen

• Veelvoorkomendeverpleegproblemen

• Zorgtijdensennaopname

• Samenwerkenbijcardiologischezorg

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

InNederlandkomencardialeaandoeningen,ookwelhart-envaatziekten genoemd,veelvoor.Erzijn1,7miljoenmensenmethart-envaatziekten waarvanerelkedag106zorgvragerssterven(Hartstichting,z.d.).Hart-en vaatziektenzijnaandoeningenaanhethart,zoalseeninfarct,eenontsteking vanhethartofeenaandoeningaandekransslagadersdieverbondenzijnmet hethart,zoalsslagaderverkalking.Alseenzorgvragereencardialeaandoening heeft,kunnendeklachtenendeernstvandesituatievandezorgvragererg wisselen.Bijsommigeaandoeningenisdebehandelingnietintensiefen geneestdezorgvrager.Andereaandoeningengevenernstigeklachtenen kunnendodelijkzijn.Jegeeftpersoonsgerichtezorgaaneenzorgvragermet eencardialeaandoeningwaarbijjehetzorgplanafstemtopdeklachtenen behoeftenvandezorgvrager.

8.1Zorgbijcardialeaandoeningen

Dezorgvooreenzorgvragermeteencardialeaandoeningisgerichtophet lichamelijkwelbevindenmaarookophetpsychisch,sociaalenspiritueelvlak. Inhetziekenhuiswordenzorgvragersinalleleeftijdscategorieënopgenomen. Maarerwordenmeermannenopgenomendanvrouwen.Demeeste zorgvragerszijntussende65en94jaar,waarvandemeesteopnames zorgvragerstussende80en94jaarzijn(VZinfo,2024).Ditbetekentdatde zorgvraagookheelverschillendis.Zoheefteen44-jarigezorgvragermogelijk eenbaaneneengezinomvoortezorgen.Eneenouderevrouwvan82jaar heeftvaakeenrustigerlevenmaarkanalafhankelijkzijnvanzorg.

Veelvoorkomendecardialeaandoeningen

Erzijnveelverschillendecardialeaandoeningenwaarbijjealsverpleegkundige moetwetenwatdeaandachtspuntenzijnindezorgdiejelevert.Demeest voorkomendehartaandoeningenzijn:

• hartfalen

• hartinfarct

• hartstilstand hartritmestoornissen

• hartklepaandoeningen

• ontstekingenvanhethart.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Bijdezeaandoeningenzijnverschillendedelenvanhethartofdevaten betrokken.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Zorgvragersmetaangeborenhartafwijkingenzijnvaakhunhelelevenonder behandelingenkunnengoedaangevenwaarzebehoefteaanhebbentijdens deopname.Alsverpleegkundigemaakjegebruikvandekennisenervaringen vandezorgvrager.Jevraagtookaandezorgvragerwatzijnzorgdoelenzijn bijopname.Somswordteenaangeborenhartafwijkingpaslaterinhetleven ontdekt,dankomendesymptomenpastotuitingalseenzorgvragervolwassen is.Een atriumseptumdefect(ASD) iseenvoorbeeldvaneencardiale aandoeningwaareenzorgvragervaakoplatereleeftijdachterkomt.Bijeen atriumseptumdefectzitereengaatjeinhetseptum,hetschottussende boezems.Vaakwordthetbijtoevalontdekt,bijvoorbeeldbijeenechovanhet hartvoorpre-operatievescreeningvooreenoperatie.Alshetgaatjekleinis energeenklachtenzijn,hoefterniksaangedaanteworden.

Veelvoorkomendeonderzoeken

Deonderzoekendiewordengedaanbijzorgvragersmetcardialeaandoeningen zijn:

• Lichamelijkonderzoek.

Onderzoekwaarbijdeartsmeteenstethoscoopluistertnaarhetharten hartritme,ademhalingenkijktnaarvochtindebeneneneventuele huidverkleuringen.Daarnaastwordendevitalefunctieszoalsbloeddruk, saturatieenhartfrequentiemeegenomenomsymptomeneneen aandoeningvasttestellen.

• Bloedonderzoek

Onderzoekomtecontrolerenhoealleorganenfunctioneren.Vooral hartenzymen,cholesterol,nierfunctie,glucosegehalteenHbworden gemeten.

• Electrocardiogram(ECG)

Hartfilmpjedatmetelektrischesignaleneenhartineengrafiekweergeeft. Opdezegrafiekkunjehetritmeenafwijkingeninhetfunctionerenvanhet hartaflezen.

• Echografie

BEELD-& TAALREDACTIE

Doorgeluidsgolvenwordenbewegendebeeldenvanhethartgemaakt. Hierbijwordenafwijkingenindespierfunctieenhartkleppenzichtbaar gemaakt.

• MagneticResonanceImaging(MRI)

Dooreenmagneetveldwordengedetailleerdeafbeeldingengemaaktvan dehartspier,kleppenenslagaderen.

• ComputerTonografiescan(CT-scan)

Metröntgenstralingwordenfoto'sgemaaktvanhethartomeen driedimensionaalbeeldtevormenwaarbijjeafwijkingenaanhartenvaten kuntzien.

Graagrechtenaanvragen.3dctscanhartwaarhethartendekransslagadersgoedtezienzijn. https://www.istockphoto.com/nl/foto/cardiac-ct-gm186823654-15185501 3DCTscanvanhethartenkransslagaders.

• SinglePhothonEmissieComputerTomografiescan(SPECT-scan)

Meetdedoorbloedingendepompfuctievandehartspierbijinspanning. Ditiseennuclaironderzoekwaarbijradioactievestoffenwordengebruikt.

• Biopsie

Erwordt,meteenkatheterisatie,eenstukjeweefseluithethartgenomen omteonderzoeken.

• Hartkatheterisatie

Hethartendebloedvatenwordeninbeeldgebrachtdoorviadelieseen katheterindeslagaderoptevoerennaarhethart.

Hartfalen

Bijeenzorgvragermethartfalenneemtdepompfunctievanhethartlangzaam af,ditwordtookwel decompensatiocordis genoemd.Hethartpompthet bloedmindergoedrondomdatdespierenvanhethartnietgoedkunnen samenknijpen;systolischhartfalen.Ofdespierenvanhethartkunnenniet goedontspannen;diastolischhartfalen(Hartstichting,z.d.).Ditontstaat bijvoorbeelddoorlangdurigeenhogebloeddrukofeenhartinfarctmaarook andereaandoeningenzoalshartritmestoornissenofeenklepafwijkingkunnen hartfalenveroorzaken.Hethartwordtoverbelastdooreenvandeze aandoeningwaardoorhartfalenontstaat.Veelvoorkomendeklachtenzijn vermoeidheid,vochtvasthoudenindebenen,gewichtstoename,kriebelhoest (vooralbijplatliggen),onrustigslapenenkortademigheid.Bijhartfalen ontstaatdekortademigheidvaaklangzaamomdatdeaandoeningverergert metdetijd.Bijhartfalenzijnervierniveausinernstvandeaandoening.

Classificatievanhartfalen

Niveau1

Niveau2

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Niveau3

Niveau4

Dezorgvragerervaartgeenlichamelijkebeperkingen.

Dezorgvragerervaartenigelichamelijkebeperkingen.Hij heeftinrustgeenklachtenmaarisbijnormalelichamelijke inspanningergmoe,heefthartkloppingeneniskortademig.

Dezorgvragerervaarternstigebeperkingen.Hijheeftin rustgeenofweinigklachtenmaarisbijlichtelichamelijke inspanningalergmoe,heefthartkloppingenenis kortademig.

Dezorgvragerheeftcontinuklachten,bijlichamelijke inspanningeninrust.

Bron:NHG-StandaardHartfalen(2024)

BEELD-& TAALREDACTIE

Behandelingenzorgbijhartfalen

Eenzorgvragerwordtinhetziekenhuisopgenomenalsjevoordebehandeling vanhartfalenmedicatieviahetinfuusmoetgeventegendehogebloeddruk ofhartritmestoornissen.Ookkandezorgvrager(tijdelijk)zuurstofnodig hebben.Erkunnendaarnaastverschillendeoperatiesnodigzijnbijhartfalen:

• Een pacemaker stimuleerthetsamentrekkenvandehartspierenengeeft eenstroomstootjeaanhethartalshethartnietopdejuistemanierwerkt.

• Eenbypassoperatieofdotterbehandelingmaaktdekransslagader doorgankelijkoflegtdekransslagaderom.

• Eenhartklepoperatievervangteenvandehartkleppen.

• Inernstigegevallenkaneenharttransplantatienodigzijnofeen steunhart. Eensteunhartiseenmechanischepompdiedefunctievanhethart overneemt.Dezewordtgeplaatstalseenzorgvragernietlangerkanwachten opeenharttransplantatie.

Alseenzorgvragermethartfaleninhetziekenhuiswordtopgenomen,danligt dezorgvrageraandemonitorwaarbijdebloeddruk,hartslag,saturatieen temperatuurregelmatiggemetenwordenominkaarttebrengenhoehetmet dezorgvragergaat.DatisvaakineersteinstantieopdedeCoronairyCareUnit (CCU).Wanneereenzorgvrageropdecardiologieafdelingligtkunnendevitale functiesnogsteedsafwijkendzijn.Jekijktofdemedicatieinvloedheeftop debloeddrukenhartslag;eenlagerebloeddrukeneenlagerehartslag.Een zorgvragerkaneenlagesaturatiehebbenomdathethartmindergoedwerkt endedaarbijhorendeademhalingsproblemen.Jeverzameltdegegevens zodatdeartskanbeoordelenofervoldoendemedicatiewordtgegevenofdat demedicatieopgehoogdofverlaagdmoetworden.Jegeeftvoorlichtingover deaandoeningaandezorgvragerennaasten.Jelegtuitdatdespierenvan hethartmindergoedwerkenwaardoorhetbloednietgoedrondpompten legthetbeleidvandeartsuitalsdaarnogvragenoverzijn.Alsdezorgvrager eenpacemakerkrijgtofzelfseenharttransplantatiemoetondergaan,dan bereidjedezorgvragervoorvolgensprotocol.

MeneerKegelkrijgteenpacemaker

MeneerKegelisopgenomenomdathijeenpacemakerkrijgt.Hijheeftallangere tijdritmestoornissenwaarbijhijonwelwordtdooreenbradycardie.Jehebt hetopnamegesprekopdedagvandeoperatieenjevraagtwelkemedicatie hijheeftingenomen.Jecontroleertditmethetprotocol.Jelegtuitdatjeeen infuusgaatinbrengenzodaterpreventiefantibioticaenpijnstillersgegeven kunnenworden.MeneerKegelkrijgteenoperatiejasjeaan.Daarnawordt meneerKegelnaardehartkatheterisatiekamergebrachtwaardecardioloog depacemakerplaatst.MeneerKegelkrijgteentijdelijkeverdovingenpijnstilling enrustgevendemedicatieviahetinfuus.

Hartinfarct

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Eenhartinfarct,ookweleenhartaanvalgenoemd,iseenacuteernstigesituatie. Eenkransslagadervanhethartraaktverstoptwaardooreendeelvanhethart geenzuurstofkrijgtenbeschadigdraakt.Datdeelvandehartspiersterftaf

waardoorhethartnietmeergoedfunctioneert.Ditkanveroorzaaktworden dooratherosclerose,ookweladerverkalkinggenoemd. Atherosclerose is cholesteroldatblijftplakkenaandewandvandeslagaders.Wanneererveel cholesterolblijftplakken,wordenhetplaques.Zo'nplaquekanscheurenen loskomenwaardoorereenbloedpropontstaat.Debloedpropwordt meegenomendoordebloedstroomenverstoptofvernauwtvervolgenseen slagaderbijhethart.Zo'nbloedpropkanooknaardeslagaderenvande hersenenschieten,danontstaatereenherseninfarct.

Anginapectoris

Anginapectoris ispijnopdeborst,hetwordtookwelhartkrampgenoemd. Anginapectoriskanbijverschillendecardialeaandoeningenaanwezigzijn, maarwordtvaakveroorzaaktdooreenvernauwingvandekransslagadermet alsgevolgzuurstoftekortinhethart.Wanneerernoggeenhartinfarctis,maar weleenvernauwing,heeftdezorgvragervaakpijnbijinspanningengaatde pijnweeroverinrust.Eenzorgvragerméteenhartinfarctheeftpijnopdeborst datwordtomschrevenalsofiemandeenbandomdeborsthardaantrekt. Kenmerkendvooreenhartinfarctisdatdepijnnietovergaat,hetiscontinu aanwezig.Depijnstraaltuitnaardeonderkaak,(linker-)arm,(linker-) schouderblad,rugofmaag.Dezorgvragerzietwit,zweetenismisselijk.Een zorgvragerbraaktsomsvandemisselijkheidenhetangstigzijn.Dezorgvrager heeftlastvanacutebenauwdheid:debenauwdheidisplotselingontstaan, netzoalsdeandereklachten.

Behandelingenzorgbijeenhartinfarct

Eenzorgvragermeteenhartinfarctmoetzosnelmogelijkbehandeldworden omdegevolgenzoveelmogelijktebeperken.Naastdateenzorgvrager bloedverdunnendemedicatiekrijgt,ondergaateenzorgvragervaakeen dotterbehandelingomdeslagaderweeropentekrijgen.Eendotterbehandeling iseenkatheterisatieviadeslagaderindeliesofpols.Bijeenhartkatheterisatie priktdeartsdeslagaderindeliesofdepolsvandezorgvrageraanengaat meteenkatheternaardeplekvandeafsluiting.Daarwordtbijdevernauwing eenkleinballonnetje,datomdekatheterzit,opgeblazenzodatdeslagader weeropengaat.Vervolgensplaatstdeartseenstentomdeaderopente houden.Een stent iseenflexibelbuisjemeteengaasachtigestructuurdatin deaderkanblijvenzitten.

BEELD-& TAALREDACTIE

https://www.shutterstock.com/nl/image-vector/steps-angioplasty-stent-balloon-treatment-coronary-2486046557 VertalingvanEngels:titel:Hartkatherisatiemetstent.Bovensteplaatje:deballonenstentzijninpositieinhet vernauwdegedeeltevandekransslagader.Tekstmiddenin:deballonisopgeblazenendestentvouwtuit.Tekst onderin:deballonwordtverwijderdendestentblijftachteromdeslagaderopentehouden.Alshetkandan linkshetvierkantjeinhethartietsduidelijkermakenofeenpijltoevoegen.

TAALREDACTIE

Bijeendotterbehandelingwordteenstentachtergelatenindeslagaderomde aderopentehouden.

Alsdeslagadervolledigdichtzit,kanergeenkathetermeerdoordeaderen iseenbypassoperatienodig.Eenbypassoperatieiseenopenhartoperatie waarbijdeborstkaswordtopengemaaktendehartchirurg'nieuwe'vatenom deafsluitingheenlegt;eenbypass.Voordebypasswordeneigen,andere, vatenvandezorgvragergebruikt.Ditiseenrisicovolleeningrijpendeoperatie voordezorgvrager.

EenzorgvragermeteenhartinfarctgaatbijnaaltijdvanuitdeSpoedeisende Hulp(SEH)naardehartkatheterisatiekamervoordebehandeling.Daarnagaat dezorgvragerdoornaardecardiologieafdeling.Jemonitortdevitalefuncties waarbijjealertbentophartritmestoornissenenpijnopdeborst.Daarnaast isdenazorgvandebehandelingeenbelangrijkaandachtspunt.Naeen katheterisatieviadeliesmoetdezorgvragereenaantaluurplatblijvenliggen omdeinsteekopeninggoedtelatengenezen.Eenzorgvragermoetdangebruik makenvaneenpoofurinaalbijdetoiletgangwaarbijhijdusplatmoetblijven

liggen.Ditkanlastigzijnvooreenzorgvrager.Tegelijkertijdmoeteen zorgvragerveeldrinkenvanwegedecontrastvloeistofdieisgebruiktbijhet dotteren.Bijhetaanprikkenindepolsmageenzorgvragerwelmobiliseren.

Deinsteekopeningvandehartkatheterisatieisafgeslotenmeteen angioseal: eenplugdieinhetgaatjevandeliesachterblijft,ofeendrukverband.Je controleertregelmatigdeinsteekopeningindepolsofliesopnabloeden:je kijktoferbloeddoorhetverbandkomtofonderdeangioseal.Jecontroleert dehartslagbijdeenkelenvoeltofdeenkelwarmisomtecontrolerenofde bloedsomloopgoedisinhetbeen.Wanneerhetverbandofdeangiosealeraf is,controleerjedeliesofpolsopeen(slagaderlijke)nabloeding:jekijktofer eenbultof(groot)hematoomtezienis.Deliesofpolsmoetnetzovlakzijn alsanders.Jezietaltijdeenkleineblauweplekofpuntjewaardehuidis aangepriktalsjehetverbanderafhaalt,datisnormaal.Wanneerjeeen nabloedingvermoedt,schakeljedirectcollega'seneenartsinterwijljede liesofpolsmeteenafdrukt.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Nadebedrustbegeleidjedezorgvragermetmobiliserenzodradatvolgens protocolmag.Jevraagtofdezorgvragerduizeligisenofhij(pijn)klachten heeft.Jegeeftuitlegoverdemedicatiediedezorgvragerkrijgt.Jehebt aandachtvoorhetpsychosocialeaspect;eenzorgvragerisacuutonwel geworden,misschiengereanimeerd,enismetspoedbehandeld.Opdeafdeling beseftdezorgvragervaakpaswaterpreciesisgebeurd.

Hartritmestoornissen

Eenhartritmestoornisiseenafwijkingvanhetnormalehartritmevande zorgvrager.Eenhartritmestoorniswordteen aritmie genoemd.Dehartslag kantesnel,telangzaamofonregelmatigzijn.Dezorgvragervoelt hartkloppingenofhetoverslaanvanhethart,ofhijisduizeligenvaltbijna flauw.Kortademigheid,pijnopdeborstenmisselijkheidkunnenookeen symptoomzijn.Zorgvragersgevenookaaneenbenauwdgevoeltehebben enzichangstigtevoelen.Jevoelteenhartritmestoornisvrijeenvoudigdoor metdehanddeslagaderindepolsofhalstevoelen.Ookkanjemeteen stethoscoopgoedhorenofhethartritmeandersisdannormaal.Eennormaal hartritmevooreenvolwassenzorgvragerisinrusttussende60en100slagen perminuut(Hartstichting,z.d.).Eenhartritmedathogerisdannormaalwordt een tachycardie genoemd.Eenhartritmewatlagerisdannormaalwordteen bradycardie genoemd.

BEELD-& TAALREDACTIE

Eenhartritmestoorniskanverschillendeoorzakenhebben.Hartspiercellen kunnenzosnelsamentrekkendatervibratiesontstaan.Ditwordt atriumfibrilleren,ookwelboezemfibrillerengenoemd,enventrikelfibrilleren, ookwelkamerfibrillerengenoemd.Normaalontstaaneralleenprikkelsvanuit desinusknoopmaarbij atriumfibrilleren ontstaaneropverschillendeplekken indeboezemsprikkels.Hierdoorontstaateenonregelmatigeenvaaksnelle hartslag(100-150slagenperminuut).Sommigezorgvragershebbennergens lastvan,anderezorgvragersvoelenhartkloppingen,eenbeklemmendgevoel opdeborst,duizeligheid,vermoeidheid,transpirerenofkortademigheid.Bij ventrikelfibrilleren ishethelehartbetrokken,vanuitdeboezemsgaanvele kleineprikkelsnaardekamers.Hierdoorknijpendekamersnietmeergoed samenenontstaatereenlevensbedreigendesituatie.Erontstaateen hartstilstandendezorgvragermoetgereanimeerdworden.Eenelektrische shock(defibrilleren)tijdensdereanimatiekanhetnormaleritmeweer herstellen.

Behandelingenzorgbijhartritmestoornissen

TAALREDACTIE

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Bijhartritmestoornissenofnaeenacutesituatie,bijvoorbeeldna ventrikelfibrilleren,wordteenzorgvragervaakopgenomenvooreen behandeling.Dezorgvragerkanbehandeldwordenmetmedicatiediede prikkelgeleidinginhethartbeïnvloeden. Elektrischecardioversie,waarbijje eenschokgeeftaanhethart,kanhethartritmeherstellen.Een ablatie isook eenbehandelingbijhartritmestoornissenwaarbijdearts,viaeenkatheter, plekjesinhethartbeschadigtmethetdoellittekenstemaken.Doordeze littekensverdwijnendeextraprikkelsenkaneenritmestoornisverholpen worden.Bijernstigeritmestoornissenkaneenpacemakerofeen ImplanteerbareCardioverter-Defibrillator(ICD)geplaatstworden.Dezegeven elektrischeschokkenafalsereenritmestoornisontstaat.

Dezorgvoorzorgvragersmethartritmestoornissenisgerichtophetmonitoren vandevitalefunctiesendezorgvoor,tijdensennaeenbehandeling.Als verpleegkundigebenjealertop(nieuwe)ritmestoornissenenmonitorjede zorgvrager.Jegeeftveelvoorlichtingoverdeaandoeningendebehandeling dievolgt.

Ontstekingenvanhethart

Wanneereenbacterieofvirusviadebloedbaaninhethartterechtkomt,kan ereenontstekingontstaan.Demeestvoorkomendeontstekingenvanhethart zijnmyocarditisenendocarditis.Eenbacteriekaninhetbloedkomendoor verwondingenofontstekingenindemond,huidinfecties,doorspuiteninde

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

aders(bijvoorbeeldbijdrugsgebruik)enalscomplicatiebijeenmedische ingreep. Myocarditis iseenontstekingvandehartspierdiemeestaldooreen virusontstaat.Demeestvoorkomendesymptomenzijngriepachtigeklachten, koorts,pijnopdeborst,hartritmestoornissen,vermoeidheid,kortademigheid enhetvasthoudenvanvochtindebenen(AmsterdamUMC,2024).Endocarditis iseenontstekingvandebinnenbekledingvanhethart(endocard)ende kleppen.Eenendocarditiswordtveroorzaaktdooreenbacterieenkomtniet veelvoor(HartenVaatCentrum,2024).Afhankelijkvandebacteriekaneen endocarditisgeleidelijkontstaan;ineenpaarwekenofmaanden.Maarhet kanookacuutontstaan,daniseenzorgvragerplotselingernstigziek (MaastrichtUMC,2024).Desymptomendieeenzorgvragerheeftzijnkoorts, kouderillingen,vermoeidheid,gewichtsverlies,kortademigheid,minder eetlust,pijnensplinterbloedingenenpetechïen. Splinterbloedingen zijn bloedinkjesonderdenagel. Petechïen zijnkleinerodeofpaarsepuntjesdie verdwijnenalsjeeropdrukt,hetlijktopuitslagmaarhetzijnbloedinkjesin dehuid.

Beenmetrodevlekjes,petechien. https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/multiple-petechiae-hemorrhage-left-leg-case-1190081023 Petechienzijnkleinerodeofpaarsepuntjesindehuid.

Indepraktijk

MevrouwVanLingenvoeltzichaleentijdnietfit.Zeheeftaleenpaarweken steedswatverhoging,mindereetlustenisafgevallen.Zehadeengrieperig gevoelmaarhetwerdgeenechtegriep.Sindsvorigeweekheeftzekoorts, haartemperatuurisaldagenhogerdan39graden.Daarbijiszekortademig gewordenenheeftzeineensallemaalrodeplekjesophaarhuid.Omdatde cardioloogvermoedtdatzeeenendocarditisheeft,iszeopgenomenopde cardiologieafdelingvooronderzoekenenbehandeling.Overhalfuurwordter bijmevrouwVanLingenmetspoedeenCT-scangemaakteneenhartechoom tekijkenhoehaarhartwerkt.

JoostdoetbijmevrouwVanLingendecontrolesenvraagthoehetgaat.Joost moetmevrouwVanLingenwakkermakenomeengesprekjetevoeren. MevrouwVanLingenmaakteenziekeindruk.Zevoeltwarmenklamvande koorts,zeheeftrodewangen.Zeheefteensnelleademhalingalszevertelt datzemoeis,zichnietlekkervoeltenhetliefstalleenmaarslaapt.Joost vraagtofzeergenspijnheeftmaardatheeftmevrouwVanLingenniet.Joost meetdevitalefuncties:

• bloeddruk:90/52

• hartfrequentie:110

• ademhalingsfrequentie:18xperminuut

• saturatie:95%zonderzuurstof

• temperatuur:39.8

• AVPU:opaanspreken

• EWS:5

JoostverteltmevrouwVanLingendathijdeartsgaatbellenomdathijzich zorgenmaaktomdemetingen.Hijverteltdathaarbloeddruklaagis,zekoorts blijfthoudenenzewatsnellerademt.Hijlegtuitdathijterugkomtnadathij deartsheeftgesproken.

BEELD-& TAALREDACTIE

Behandelingenzorgbijontstekingenvanhethart Eenontstekingveroorzaaktdooreenvirusgaatmeestalvanzelfover.Een zorgvragerwordtterobservatieenmonitoringvanzijnklachtenopgenomen. Alsverpleegkundigemonitorjedevitalefunctiesendesymptomen.Een

ontstekingveroorzaaktdooreenbacteriewordtbehandeldmetantibiotica viahetinfuus.Deantibioticamoetviertotzeswekengegevenwordenomte genezen.Eenzorgvragerisgedurendedietijdopgenomeninhetziekenhuis.

Hartklepaandoeningen

Wanneereenhartklepnietmeergoedsluitofvolledigopengaatisersprake vaneenhartklepaandoening.Deoorzaakisvaakeenaangeborenvernauwing vandeklepmaardezekanookontstaanbijhetouderwordenofdooracute reuma.Hetgevolgisdatdekamerhardermoetwerkenomhetbloedwegte pompen.Eenvernauwingvandeaortaklep,deklepwaarhetbloeddoorgaat omhetlichaamvanzuurstoftevoorzien,isdemeestvoorkomende hartklepafwijking(UMCUtrecht,2024).Ookkaneenhartkleplekkendooreen beschadiging,hetverslappenvandeklepbladenofhetuitrekkenvande klepbladen.Hartkleppenkunnenverkalken,zewordenhardengaanstuk, waardoorzenietmeergoedsluitenofopengaan.Dezorgvrageriskortademig, heefthartkloppingen,somspijnopdeborst,kaneenonregelmatigehartslag hebbenenhoudtvochtindebenenvast.Ookkanvermoeidheidvoorkomen enkaneenzorgvragerduizeligwordenofzelfseenwegrakingkrijgenwanneer hijzichinspant.

https://www.shutterstock.com/nl/image-vector/difference-normal-aortic-valve-stenosis-valvular-2203593443Vertaling naarNederlands:eersteplaatjes;'normaleaortaklep'.Tweedeplaatje'aortaklepstenose'vertalingEngels:Titel eersteplaatje:normaleaortaklep,TiteltweedeplaatjeAortaklepstenose.Dichtenopen(Closedenopen)bij beideafbeeldingen.Restvandeteksten/inschriftenmogenweg. Bijaortaklepstenosegaatdeklepnietmeergoeddichtofopen,eriseen vernauwingtezien.

Behandelingenzorgbijhartklepaandoeningen Hartklepaandoeningenwordenbehandeldmetmedicatie.Erworden bloedverdunnersgegevenomtrombosetevoorkomenwantdoorde klepaandoeningisereengroterekansopstolselsomdathetharthetbloed mindergoedrondpompt.Bijernstigeafwijkingenmoeteenzorgvragereen openhartoperatieondergaanomdehartkleptereparerenofeenhartklepte vervangen.Ditkaneenkunststofhartklepofeenbiologischehartklep (natuurlijkmateriaal)zijn.Wanneereenopenhartoperatieterisicovolis,kan erinsommigegevallenookeenklepwordenvervangenviaeen hartkatheterisatieindelies.

Wanneereenzorgvragerwordtbehandeldvooreenhartklepaandoeningisdit vaakeengeplandeopname.Eenhartklepaandoeningisvaakallangerbekend endezorgvragerisvoorbereidopdeopnamevooreenhartklepoperatie.Als verpleegkundigemonitorjenadeoperatiedevitalefunctieswaarbijjealert bentopcomplicatieszoalshartritmestoornissen,benauwdheidentekenen vaneenherseninfarct.Eenernstigecomplicatieisalsdehartkleplosscheurt, danfunctioneerthethartnietmeergoedenisereengrootrisicoopernstig hartfalenentromboseomdathetbloednietmeergoedstroomt.Inhetergste gevalvolgteenhartstilstand.Jemoetreanimerenendezorgvragerwordt directopnieuwgeopereerd.Ookletjeopcomplicatiesalseennabloeding, delier,longontstekingofblaasontstekingenwondinfecties.Jemaakteen zorgplanwaarinjeaandachthebtvoorspierpijnnadeoperatie,voorlichting overleefregels(mobiliseren,voeding,werken,autorijden,sportenenrust)en genezingvandewonden.

Hartstilstand

Bijverschillendecardialeaandoeningenofbijeenbehandelingkaneen hartstilstandontstaan.Debloedsomloopvaltstilendeorganenkrijgengeen zuurstofmeer.Eenzorgvragermoetdirectgereanimeerdworden.Dezorgna eenhartstilstandwordtverleendopeenspecialistischeafdelingzoalsopeen CCUofIntensiveCare(IC).Wanneereenzorgvragerstabielis,gaathijnaarde afdelingCardiologie.Afhankelijkvandeoorzaakwordtdezorgvrager behandeld.

Verschiltussenmannenenvrouwen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Erzijneenaantalverschillentussenmannenenvrouwenbijcardiale aandoeningen.Mannenkrijgentweekeerzovaakeenhartinfarctdanvrouwen. Enmannenkrijgenopeenjongereleeftijdlastvanhartfalendanvrouwen.Het risicoopeenhartinfarctisvoormannenindeleeftijdvan55-65jaarzeskeer

groterdanvoorvrouwen.Ditkomtomdatvrouwenveelvanhethormoon oestrogeenhebben,datbeschermttegenhartaandoeningen.Nadeovergang ishetrisicogelijkvoormannenenvrouwen.(Hartwijzer,z.d.).Vrouwenhebben ietsvakerproblemenindekleinebloedvaatjesvanhethartdanmannen(UMC Utrecht,z.d.).

Vrouwmethandbijhart. https://www.istockphoto.com/nl/foto/senior-with-chest-pain-gm171555505-21677129?searchscope=image%2Cfilm Bijeenvrouwzijndeklachtenminderduidelijkwaardoorzemakkelijkergemist worden.

Verschilinklachten

Erstervenmeervrouwendanmannenaanhartaandoeningen.Ditkomtdoordat het(tijdig)herkennenvansymptomenbijvrouwenmoeilijkeris.Vrouwen hebbenvakerdeminderopvallendeofvoorkomendesymptomenvan hartaandoeningendanmannen.Zozijnstekenopdeborstenindebovenarm bijmannenheelkenmerkendmaarhebbenvrouwendaarvaakgeenlastvan. Vrouwenhebbenvakervermoeidheid,onrustiggevoel,duizeligheidof flauwvallen,kortademigheidofpijntussendeschouderbladen,maag,kaak, nekofrugalsklachten(UMCUtrecht,2024).Dezeklachtenkunnenzovaag zijndatzewordengenegeerd.Zoweldoordezorgvragerzelf,alsvoor zorgprofessionals.

Kijkvoornogmeerinformatieoverhetverschilinrisicotussenvrouwenen mannenopdesitevandeHartstichting.

8.2Veelvoorkomendeverpleegproblemen

Zorgvragersmetcardialeaandoeningenhebbeneenaantalveelvoorkomende verpleegproblemenzoalspijn(opdeborst),afwijkendevitalefuncties, ademhalingsproblemenenhetvasthoudenvanvochtindebenen.Als verpleegkundigestemjedezorgafopdeindividuelezorgvrager.Jeprobeert bijvoorbeelddepijnopdeborstgoedinkaarttebrengen.Jeondersteuntde zorgvragermetademhalingsproblemenmaarjegeeftookpsychische ondersteuningbijdegevoelensenemotiesdiedezorgvragerervaart.

Pijn

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Pijnopdeborstkomtveelvoorbijcardialeaandoeningenenkanbehandeld wordenmetmedicatie.Nitratenzijnmedicijnendiedeslagaderenverwijden waardoorerweerzuurstofbijhethartkomtendepijnafneemt.Zorgvragers metcardialeaandoeningengebruikendezemedicijnenveel,vaakindevorm vaneenmondspray.Dooronderdetongtesprayenwordtdemedicatievrijwel meteenopgenomeninhetbloed.Betablokkerszijnmedicijnendiede bloeddrukenhartslagverlagenwaardoorhethartminderzuurstofnodigheeft, hierdoorneemtpijnookaf.Ineenacutesituatieisontstaan,zoalsbijeen hartinfarct,kunjeooknitratentoedienenomdepijnteverminderen,maar dedefinitieveoplossingiseendotterbehandelingofoperatie.

Wanneereenzorgvragerisopgenomeninhetziekenhuisenpijnklachtenheeft, vraagjeomdepijntebeschrijven.Erzijnverschillendesoortenpijn, bijvoorbeeldstekende,zeurende,doffeofdrukkendepijn.Vraagofdepijnvan binnenkomt(maaktnietuitwatdezorgvragerdoet)enofdepijnbij bijvoorbeeldbewegenergerwordt.Ookishetbelangrijkomtewetenofde pijnineensisgekomen(plotseling)ofdathetlangzaamistoegenomen.Je houdteenVisualAnalogueScale(VAS)bijomdeernstvandepijninkaartte brengenenverschillenopeendagtekunnenmeten.Dezeinformatieoverleg jemetdearts.Hetisbelangrijkompijnopdeborstentoenemendepijngoed teherkennenomdatheteenindicatieisdathetslechtergaatmethethart. Wanneereenzorgvragerplotselinghevigepijnopdeborstkrijgt,kanheteen tekenzijndatdesituatievandezorgvragerineensverslechterd.

BEELD-& TAALREDACTIE

Afwijkendevitalefuncties

Bijeencardialeaandoeningmeetjeregelmatigdebloeddruk,ademhaling, hartfrequentie,saturatieentemperatuur.Debloeddrukenademhalingkunnen hoogzijn,dehartfrequentieafwijkend,endoordekortademigheidkande saturatielagerzijn.Jevoeltaandepolsofindehalsofdehartslagregelmatig is.Wanneerdehartfrequentienietregelmatigis,beoordeeljemeteenwatje voelt(isdefrequentieerglangzaamofjuistheelsnelofonregelmatig?)Bij afwijkingenlichtjemeteendeartsinenoverlegjeomeenECGte(laten)maken. OpbasisvanhetECGkandeartseenritmestoornisvaststellen.

hartslagvoelenaandepols.https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/checking-pulse-close-335519654

Hartfrequentiemetendoejeaandepolsofindehals.

Eenzorgvragerkankoudehandenenvoetenhebbenenbleekzijndoordat hethartnietgoedwerkt.Voelbijdemetingendehandenenvoetenenkijk naarhetgezichtvaneenzorgvragerwelkekleurdehuidis.Bijeenontsteking vanhethartmeetjemeerderekerenperdagdetemperatuuromdekoortste monitoren.Wanneereenzorgvragerpetechïenheeft,bekijkjeofdezeerger wordenofjuistafnemen.

OmtebepalenhoehetgaatmeteenzorgvragergebruikjedeEarlyWarning Score(EWS).Doorpuntentegevenaandemetingenvandevitalefuncties weetjeofhetgoedgaat,ofdatjemeteendeartsmoetbellen.Meerderekeren perdagdevitalefunctiesmonitoreniseenstandaardhandelingbijde cardiologischezorgvrager.Enalseenzorgvrageraangeeftzichmindergoed tevoelendanvoorheen,danmeetjemeteendevitalefuncties.Bijeenacute veranderinginvitalefunctiesbespreekjeditdirectmetdearts.Allemetingen verwerkjeinhetdossierzodatmetingenmetelkaarvergelekenkunnenworden overdetijd.

Ademhaling

Doordekortademigheid,diebijveelcardialeaandoeningenvoorkomt,kan deademhalingsfrequentiehoogzijn.Ookkandesaturatiezolaagzijndater zuurstoftherapiegegevenwordt.Doorzuurstoftoetedienen,hoevenhethart endelongenminderhardtewerkenenkomtergelijktijdigmeerzuurstofin hetbloedendaardoorbijdeorganen.Jemeetdesaturatieregelmatigen monitortbijdezorgvragerofdezuurstofhelptbijdeklachten.Eenkriebelhoest, metnamebijplatliggen,kaneensymptoomvanhartfalenzijndatjeobserveert ennavraagtbijdezorgvrager.Wanneereenzorgvrageraangeefttehoesten ofjehoorteenzorgvragerhoesten,vraagdanwaterpreciesgebeurt.Vraag ofhijcontinuhoest(zoalsbijeenverkoudheid)ofdathetalleenbijliggenis.

Indepraktijk

MeneerGoes,62jaar,isopgenomenopdecardiologieafdelingnadathijvia eendotterbehandelingeenstentheeftgekregen.MeneerGoeswasaanhet werktoenhijplotselingpijnkreegopzijnborstuitstralendnaarzijnlinkerarm. Hijverteltdathijprobeerdewattebewegenomdepijnteverminderenmaar dathetnietlukte.Toenhijookkortademigwerd,begontetranspirerenen eengrauwehuidskleurkreeg,hebbenzijncollega'seenambulancegebeld.In deambulancebleekdathijeenhartinfarcthadmetdaardooreen hartritmestoornis.Zijnvitalefunctieswaren:

• bloeddruk:185/96

• hartfrequentie:120xperminuut,onregelmatig

• ademhalingsfrequentie;25xperminuut

• temperatuur:37.2

• saturatie:98%met2literzuurstof

• AVPU:alert

Inhetziekenhuisishijmeteennaardehartkatheterisatiekamergebrachtvoor dedotterbehandeling.Deoorzaakvanhethartinfarctisatherosclerose.Hij heefteenstentgekregenopdeplekwaardeplaquezit.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

LiseverzorgtmeneerGoesnadedotterbehandelingenheefteengesprekmet hemoverhoehijzichvoelt.Hijiserggeschrokkenenemotioneeloverwater isgebeurd.Hijisookergopgeluchtdathijzosnelgeholpenisendathijzich eenstukbetervoelt.Depijnopdeborstiswegnetalsdekortademigheid.Hij isnuvooralergmoeenvoeltzichuitgeput.

Vasthoudenvanvocht

Zorgvragersmetcardialeaandoeningenhoudenvaakvochtvastindebenen, ditheetoedeem.Jezietdatdehuidstrakstaat.Alsjedehuidindrukt,zieje datereenputjeachterblijft.Alshetoedeemernstigis,kanhetvochtviade huidnaarbuitenkomen.Jezietdandruppeltjesopdehuid.Naastvochtinde benenkaneenzorgvragerookvochtvasthoudenindelongenofdebuik. Zorgvragersmetoedeemkrijgenvaaksteunkousenaangemetenof compressietherapiedoordebenentezwachtelen.Deartsbepaaltofde zorgvragerdezetherapiekrijgtenhoeveeldrukeropdebenenmagworden gegeven.Doordetherapiekomtermeervochtindebloedsomloopwaardoor hetharthardermoetwerken.Datmoethethartwelaankunnen.

Dezorgvragerkrijgthetadviesomzoutarmteetenenkaneen(tijdelijke) vochtbeperkingkrijgen(Jonkers,2021).Eenzorgvragerdieveelvocht vasthoudt,wordtdagelijksgewogenomtekijkenofermeerofmindervocht inhetlijfzit.Jenoteerthetgewichtinhetdossierzodatdezevergelekenkan wordenmetdedagervoor.Deartskanaandehandvanhetgewichtde medicatieaanpassen.

BEELD-& TAALREDACTIE

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/womans-leg-edema-swelling-after-cancer-2283386121 Oedeemindebenen.

Algehelemalaise

TAALREDACTIE

Naastbovenstaandeobjectievemetingenkunnenersymptomenofklachten zijndievallenonderalgehelemalaise. Algehelemalaise ishetongemakkelijk, vermoeidennietlekkervoelen(Encyclo,z.d.).Hetisvooreenzorgvragersoms lastigtevertellenwatdeklachtenprecieszijn,hetisandersdanhoeeen zorgvragerzichnormaalvoelt.Probeererzogoedmogelijkachtertekomen watdeklachtenprecieszijn.Geefaanwatmogelijkeklachtenkunnenzijn zodateenzorgvragerernietzelfophoefttekomen.Verminderdeeetlust, slaapproblemen,misselijkheid,duizeligheid,verwardheid,geheugenproblemen ofnietgoedkunnenconcentrerenzijnookklachtendienietergopvallen.Als verpleegkundigevraagjebijeenzorgvragernaofhijdezeklachtenheeft.Als jeernaarvraagt,kanhetzijndaterveelmeerklachtenzijndanwatbekend is,maardiewelbelangrijkzijnvooreengoedediagnose.

Leefregels

Eenzorgvragermeteencardialeaandoeningkrijgtleefregelsmee.Zomoet eenzorgvragerstoppenmetroken,sporten,afvallenwanneerhijovergewicht heeft,gezondetenenvoorkomendathijstressheeft(NederlandsHuisartsen

Genootschap,2024).Erwordtveeleigenregieenzelfmanagementgevraagd vandezorgvrager.Sommigezorgvragerszijnzogeschrokkendatzede leefregelssneloppakkenenweinigbegeleidingnodighebben.Andere zorgvragersvindenhetmoeilijkomhunlevenaantepassen.Als verpleegkundigegeefjevoorlichtingenadviezenenbespreekjeofde zorgvragerextrapsychosocialeondersteuningnodigheeftvanbijvoorbeeld eenpraktijkondersteunerofpsycholoog.Decardioloogkaneendoorverwijzing regelenofdehuisartsvragenomdezorgoptepakken.

Seksualiteit

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Eenzorgvragerkanzichafvragenofhijzichweerzomaginspannendathij seksueelactiefkanzijn.Deartsgeeftaanwanneerditweerveiligiswatbetreft delichamelijkeinspanning.Eenzorgvragerkanzoangstigzijngewordendoor dehartaandoeningdathijnietmeerintiemdurfttezijnofsekstehebben.Een zorgvragerbeginterooknietaltijdzelfoveromdathetgeenmakkelijk bespreekbaaronderwerpis.Intimiteitenseksualiteitzijnbelangrijke onderdeleninhetlevenvoorlevensgeluk.Jegeeftvoorlichtingofmeer schriftelijkeinformatieoverintimiteitenseksualiteitaandezorgvrager.

Harteraadheefteenbrochuregemaaktoverintimiteitenseksualiteitvoor zorgvragersmethartaandoeningen.

Psyche

Stress,emotioneleklachtenzoalsangstensomberheidkomenveelvoorbij zorgvragersmeteenhartaandoening.Bij75%vandezorgvragersmeteen hartaandoeningishetemotioneelevenwichttijdelijkverstoord.Bijongeveer 25%zijnerblijvendepsychosocialeproblemennaeenhartaandoening.35% Vandemensen,dieopgenomenzijninhetziekenhuismeteenhartaandoening, geefttweemaandennaopnameaanlasttehebbenvanangst(Harteraad, z.d.).Bijeengrootdeelvandezorgvragersneemtdeangstvolledigafnaarmate detijdverstrijkt.Wanneerjeeenzorgvragerverzorgtdieangstigofsomberis ofveelstresservaart,danpraatjemethemerover.Doorvoorlichtingtegeven overdeziekte,teluisterennaardeklachtenentevragennaardegevoelens enemotiesvandezorgvragerondersteunjehetverwerkingsproces.

BEELD-& TAALREDACTIE

Zorgvragersgevennaastklachtenookpositievegevolgenaannaeen hartaandoening.Zokunnenmensenmeergenietenvandekleinedingen,is hundankbaarheidvergrootenstellenzeandereprioriteitendanvoorheen. Ookgevenmensenaanjuistnietmeerbangtezijnvoordedoodnadatzeeen acutesituatiehebbenmeegemaakt(Harteraad,z.d.).Misschiendateen

zorgvragerditinhetziekenhuisnognietzovoelt,maarmogelijkopeenlater momentwel.Zegtegeneenzorgvragernietdateenhartaandoeningmogelijk latereenpositieveervaringwordtalshijdatnognietzovoelt.Alsjeditvertelt, kanhetzijndateenzorgvragerhetgevoelheeftdatjehemopdatmoment (metzijnangstofstress)nietserieusneemt.

8.3Zorgtijdensennaopname

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Bijgeplandeopnameswordendeprotocollenvanhetziekenhuisgevolgd. Maareenzorgvragerdieineenlevensbedreigendesituatieisofisgeweest, heeftanderezorgnodigdanbijeengeplandeopname.Ineenacutesituatie isdezorgvragernietvoorbereidopeenopnameofbehandeling.Vaakiser vooropnameeensituatieontstaan,zoalseenreanimatie,dieveelindrukheeft gemaaktopdezorgvragerendenaasten.Ditgaatgepaardveelstressenangst.

Eengeplandeoperatie

Hetbelangrijksteaandachtspuntisdatdeopnamevolgensprotocolverloopt. Eengoedevoorbereidingopeenoperatieheeftveelinvloedophetherstelen derevalidatie.Bijeengeplandeoperatieiserdaaromveelaandachtvoorde voorbereiding.Eenzorgvragermoetmeteenzogoedmogelijkeconditiede operatieofkatheterisatieondergaanvooreenzogoedmogelijkherstel.Er wordtopdepolikliniekeninhetopnamegesprekuitleggegevenoverhet startenofstoppenvanmedicatie,gebruikvanvettezalvenopdehuid,piercings enacrylofgelnagelsvoorentijdensdeopname.Erwordtgecontroleerdofde zorgvragergeenbacteriënbijzichheeftdievoorproblemenkunnenzorgen. Eenzorgvragermoetdandesinfecterendezeepgebruikenbijhetdouchen. Ookzijneralanderedisciplineszoalseenfysiotherapeutbetrokkenomaan tegevenwatnadeoperatieofkatheterisatiebelangrijkiswatbetreftbewegen enademen.Dezorgvragerkrijgtuitgebreideinformatieoverdebehandeling zodathijoptimaalgeïnformeerdis.Wanneereenzorgvragerwordtopgenomen, informeerjeofallevoorbereidinggeluktis.Jebrengtinkaartofdezorgvrager allesheeftgedaanomgoeddebehandelingtekunnenondergaan.

Onvoorbereid

Eenzorgvragerdieineenacutesituatieisopgenomenisonvoorbereidopde situatie.Dezorgvragerisvaakviaeenambulancenaarhetziekenhuisgebracht, isbehandeldopeenacuteafdelingzoalsdeSEH,CCUofICenkomt,wanneer desituatiestabielis,naardeverpleegafdeling.Opdeacuteafdelingeniser veelaandachtomdefysiekesituatievandezorgvragerteverbeterenomdat desituatieopdatmomentonstabielis.Alsdezorgvragerstabielis,ennaar

deverpleegafdelingkomt,ismonitoringvandelichamelijkesituatienogsteeds eenbelangrijketaak.Alsverpleegkundigevolgjedeprotocollenrondomhet monitorenvandevitalefunctiesenprobeerjetijdigtesignalerenofde zorgvrageropnieuwinstabielwordt.Deoorzaakvandeacutesituatiekanal behandeldzijn,maarhetkanookdatdebehandelingnogplaatsmoetvinden.

Wanneereenzorgvragerbijvoorbeeldernstigeritmestoornissenheeftgehad enisgereanimeerd,krijgthijsomslatereeninwendigedefibrillator(ICD).Op deverpleegafdelingkomterookmeerruimtevoordepsychosocialezorg.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Doordatdesituatienietmeerkritiekis,komtermeerbesefbijzorgvragers watergebeurdisendatheeftvaakeengroteimpactopdezorgvrager.

Psychosocialezorg

Eenzorgvragerdieeenacutelevensbedreigendesituatieheeftmeegemaakt isvaakgestrestangstig,boosofverdrietig.Doordesituatieheeftdezorgvrager risicoopeendepressieofdezorgvragerkanzoangstigwordendatereen angststoornisontstaat.Inhetziekenhuishebjedaaromveelaandachtvoor dezepsychosocialerisicofactoren(NederlandsHuisartsenGenootschap,2021). Hetbesefwaterallemaalgebeurdis,kanooklaterkomen,nade ziekenhuisopname.Jehebtgesprekkenmetdezorgvrageroverhoehijzich voeltenofhijwilpratenoverwaterallemaalgebeurdis.Hetisvanbelangdat jeaandachtigluistertenempathischbent. Empathie ishetinleveninde gevoelensenemotiesvaneenander.Zorgdatjedetijdhebtomteluisteren naardezorgvragerenstelvragenommeertehorenoverwatdezorgvrager denktenvoelt.Geefalleenadviezenalseenzorgvragerernaarvraagt.

Angst

Angstkomtveelvoorbijzorgvragersindeacutesituatie.Hetiseenreëleangst wanteenacutesituatieislevensbedreigend;eenzorgvragerkandoodgaan. Eenzorgvragerverliesthierdoorhetvertrouweninzijnlichaam.Hijheefthet gevoeldathetelkmomentweerkangebeuren.Eenzorgvragerligtaanhet beginvandeopnamecontinuaandemonitorwateenveiligideegeeft. Wanneerdemonitornietmeernodigiskanerangstontstaan.Wanneerde angstergwordt,kaneenzorgvragerinpaniekraken.Hierdoorontstaan klachtendieooklijkenophartproblemen.Hetbelangrijkstedatjeals verpleegkundigekuntdoen,isgesprekkenvoerenmetdezorgvrageroverde angst.Probeerdezorgvragergerusttestellendoorinformatietegevenen empathischteluisterenalsdezorgvragerverteltoverdeangst.Jegeeft voorlichtingoverhoeeenzorgvragerkanontspannen.Wanneereenzorgvrager zichveelzorgenmaakt,ishetbelangrijkdateenzorgvragernietteveelgefixeerd isopzijnlichaamendemetingendiegedaanworden.Hierdoorontstaatnog

meerstress.Wanneerjejezorgenmaaktoverdeangstklachtenenzeniet afnemenalsdesituatiestabielis,overlegjemetdearts.Deartskan doorverwijzennaareenpsycholoogofmaatschappelijkwerker.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

mandie'snachtswakkerligt, https://www.istockphoto.com/nl/foto/de-gedeprimeerde-mens-ligt-in-bed-niet-te-slapen-gm1202469600-345227790?searchscope=image%2Cfilm

Angstkanslaapproblemenenstressgeven.

Zorgvoornaasten

Ookdenaastenzijnvaakerggeschrokkenvanwatergebeurdismetde zorgvrager.Zekunnenaanweziggeweestzijnbijdeacutesituatie.Naasten kunnenangstigzijnomhundierbareteverliezen.67%Vandenaastengeeft aanlasttehebbenvanangsten58%vanspanningenstress(Harteraad,z.d.). Alsverpleegkundigehebjegedurendedeopnamenauwcontactmetdenaaste. Jespreektdenaasteregelmatig,informeerthoehetgaatmetdezorgvrager engeeftvoorlichtingoverdeaandoening.Jebiedtdenaasteaanomincontact tekomenmeteenmaatschappelijkwerker.Zijkunnenopallerleimanieren steunbiedenineenacuutveranderendesituatie.Zijkunnenpersoonlijke, financiële,socialeenwerkgerelateerdebegeleidingbieden.

Ontslagenwerkhervatting

Dehelftvanallezorgvragersmeteenhartinfarctofanginapectorisgaatna eenmaandalweeraanhetwerk.Ennaeenjaarwerkt80%vandezegroep zorgvragersweer(Harteraad,z.d.).Inhetziekenhuiskunjealsverpleegkundige vragenkrijgenvaneenzorgvrageroverwerkhervattingofwateenzorgvrager welennietmaggaandoen.Eenzorgvragerkrijgtleefregelsmeeengaat intensiefrevaliderenomlangzaamdelichamelijkeinspanningoptebouwen. Jeverwijstnaardezeafsprakenenjelegtuithoehetopbouwschemabijde revalidatieenthuiserongeveeruitziet.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

8.4Samenwerkenbijcardiologischezorg

Samenwerkenbijeenzorgvragermetcardialeklachtenisbelangrijkomde bestezorgtekunnenverlenen.Jewerktalsverpleegkundigemultidisciplinair enerisvaaksprakevaneenzorgpadwatgevolgdwordt.

Zorgpaden

Veelziekenhuizenwerkenmetzorgpaden. Zorgpaden zijnvastgestelde afsprakenvooreengroepzorgvragersmetdezelfdeaandoeningwaarin onderzoekenenactiviteitenvanzorgprofessionalsinhetziekenhuis,maar ookbuitenhetziekenhuis,beschrevenstaan.Dezeafsprakenwordendoorde betrokkenzorginstellingenvastgelegdenbeschrijvenhetpaddateen zorgvragerdoorloopt.Ditpadgeefthetheletrajectvaneenzorgvragerweer, dusvoor,tijdensennaeenziekenhuisopname(Palliaweb,2021).Erstaatin wiewelkeonderzoekendoetenwieverantwoordelijkisvoorwelkezorg.Het zorgpadHartinfarctbegintbijdehuisartsdieeenaantalonderzoekendoet bijdezorgvragermetklachten.Vervolgensstaaterinwanneerdehuisartsde zorgvragerdoorverwijstnaardecardioloogofdeSEH.Daarnastaaterinwelke onderzoekeneencardiolooginhetziekenhuisdoet.Zowetenzevanelkaar wateronderzochtisenwiewelkonderzoekdoet.Vervolgensstaaterinhet zorgpaddesamenwerkingtussenverschillendedisciplinesinhetziekenhuis zoalstussendecardioloogendeinternist.Erkanoverlapzitteninde werkzaamhedenvanverschillendeartsen;meteenzorgpadwordenhier afsprakenovergemaakt.Alsverpleegkundigevolgjehetafgesprokenzorgpad: jeweethoejedezorgmoetregelenenwatdeprocedureisbijdezorgvrager. Bijeenopnamewaarineenzorgvragerbijvoorbeeldgeopereerdgaatworden, zorgjeervoordatdezorgvrageropdehoogteisvanalleproceduresen afspraken.BijvoorbeelddathijnadeoperatieeerstopdeICofCCUkomtte liggenenwanneerhijdaarnaweeropdeafdelingterugkomt.Jelegtuithoe

langdeopnameduurt,wanneerdeoverleggenplaatsvindenmetandere disciplinesenwanneerderevalidatieartsenfysiotherapeutlangskomenom meetekijkenvoorderevalidatie.

BekijkonlinehetzorgpadvanCardiothorocalechirurgievanhetLUMC.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Multidisciplinairwerken

Jewerktopdeafdelingcardiologiesamenmetdecardiologen,arts-assistenten, fysiotherapeuten,ergotherapeutenendiëtisten.Inhetzorgplanstaande afsprakenoverdetherapieëndiewordengegevenenhoejesamenwerkt. Tijdenszorgmomentenverwerkjeoefeningendiedeanderedisciplinesook doenmetdezorgvrager.Defysiotherapeutkomtbijvoorbeeldlangsvoor ademhalingsoefeningen.AlsjijeenzorgvragerondersteuntbijdeADL,zorgje erookvoordathijademhalingsoefeningeninzetalsdatnodigis.De ergotherapeuthelptmeteventueleaanpassingenofhetgebruikvan hulpmiddelenindezorg.Jijstimuleerthetgebruikvandehulpmiddelentijdens dezorg.Eendiëtistegeeftvoedingsadvies,jijzorgtervoordathetdieetwordt aangepast.Inhetziekenhuismageenzorgvragernietafvallen,ooknietbij overgewicht.Inhetziekenhuis,bijziekte,heefteenzorgvragerallereserves nodigomteherstellen.Nadeopnamegaatdezorgvragerdeleefregels opvolgen.Alledisciplinesbesprekendeleefregelsendeoefeningendieeen zorgvragerooknaopnamemoetenblijvendoen.Jestemtallesafenbespreekt waterdoorwiewordtgedaandoormiddelvaneenmultidisciplinairoverleg (MDO).Hierdoorwordterintensiefsamengewerktomdezorgvragergoedte begeleiden.

Revalideren

Hartrevalidatieisergbelangrijkomgoedteherstellen.Eenzorgvragerwordt bijhartrevalidatieintensiefbegeleidomactiviteitenlangzaamweeropte pakken.Bijdehartrevalidatiezijnalledisciplinesbetrokkendieookinhet ziekenhuisaanwezigwareneniserveelaandachtvoorpsychosocialezorg. Dezorgvragergaatconditieopbouwenofverbeteren,eengezondelevensstijl ontwikkelenenlerenaanvoelenwatsignalenvanoverbelastingenlichamelijke grenzenzijn.Ookiseraandachtvooremoties,gevoelenszoalsangstenwordt ergewerktaanhetweerkunnenvertrouwenopzijnlijf.Bijderevalidatiewordt ookmeegedachtbijhetre-integrereninwerk,hetfunctionerenthuiseneen nieuwebalansvindeninhetsocialeleven.Hartrevalidatieisintensiefeneen zorgvragerisindeeersteweken(bijna)dagelijksmettherapieënbezig.Een zorgvrageriseenpaarmaandenalleenmaarbezigmetrevalideren.Legeen zorgvrageruitdatnahetziekenhuisdezeintensievebegeleidingvolgt.

8.5Begrippen

8.6Bronnen

NederlandsHuisartsenGenootschap.(2024). NHG-StandaardHartfalen(M51). Geraadpleegdop8december2024van, https://richtlijnen.nhg.org/standaarden/hartfalen

Encyclo.nl(z.d.). Malaisedefinities. Geraadpleegdop10december2024,van https://www.encyclo.nl/begrip/malaise

NederlandseVerenigingvanCardiologie.(2022). LeidraadOrganisatievanzorg rondomacutecardialeziektebeelden.Geraadpleegdop5december2024,van https://www.nvvc.nl/Richtlijnen/Tabel%207%20Voorschriften%20cardiologische%20praktijk_instelling/Final_Leidraad%20org%20cardiale%20ziektebeelden.pdf

NederlandseHuisartsenGenootschap.(2021). Cardiovasculair risicomanagement(CVRM).Geraadpleegdop5december2024,van https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/cardiovasculair_risicomanagement_cvrm/risicofactor_interventie_bij_cvrm/leefstijladviezen_bij_cvrm/psychosociale_factoren_bij_cvrm.html

FederatieMedischSpecialisten.(2018).PalliatievezorgbijhartfalenNYHA-klasse IIIenIV .Geraadpleegdop10december2024van, https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/hartfalen/palliatieve_zorg_bij_hartfalen_nyha-klasse_iii_en_iv_-_inleiding.html

Harteraad.(z.d.). Emoties. Geraadpleegdop6december2024,van https://harteraad.nl/emoties/

Hartwijzer.(z.d.). Leeftijd.Geraadpleegdop7december2024,van https://www.hartwijzer.nl/leeftijd

Jonkers,A.(2021). NursingChallenge:Hartfalen. Geraadpleegdop7december 2024,vanhttps://www.nursing.nl/challenge/nursing-challenge-hartfalen/ VZinfo.(2024). Hart-envaatziekten|Leeftijdengeslacht|Totaal. Geraadpleegd op7december2024,van https://www.vzinfo.nl/hart-en-vaatziekten/leeftijd-en-geslacht/totaal

HartenVaatcijfers.(z.d.). Ziektbeelden. Geraadpleegdop9december2024 van,https://www.hartenvaatcijfers.nl/ziektebeelden

Hartstichting.(z.d.).Hart-envaatziekten. Geraadpleegdop10december2024 van,https://www.hartstichting.nl/hart-en-vaatziekten

AmsterdamUMC.(2024).Myocarditis. Geraadpleegdop10december2024van, https://www.amsterdamumc.nl/nl/patienteninformatie/myocarditis.htm

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

MaastrichtUMC.(2024).Ontstokenhart(endocarditis). Geraadpleegdop10 december2024,van https://hartenvaatcentrum.mumc.nl/aandoeningen/ontstoken-hart-endocarditis

UMCUtrecht.(2024). Hartfalenbijvrouwen.Geraadpleegdop9december2024, van https://www.umcutrecht.nl/nl/signalen-van-hart-en-vaatziekten-bij-vrouwen

OLVG.(z.d.). Psychischegezondheidnaeenhartprobleem:adviezen. Geraadpleegdop8december2024,van https://www.olvg.nl/medische-informatie/psychische-gezondheid-na-een-hartprobleem/#content-section6c2c8ee7-30e1-436c-bdda-d0a5c694c74a Palliaweb.(2021). 2ZorgpadStervensfase. Geraadpleegdop10december2024, van https://palliaweb.nl/basismodule-en-stappenplan-zorgpadstervensfase/basismodule/2-zorgpad-stervensfase

THEMA9 NEUROLOGISCHEZORG

9.1Neurologischezorg

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Manmethoofwondinhetziekenhuis. https://www.istockphoto.com/nl/foto/injured-patient-on-bed-gm531687590-93899917>

Inhoudthema

• Neurologischeaandoeningen

• Verpleegproblemenbijneurologischeaandoeningen

• Verpleegkundigezorgbijneurologischeaandoeningen

• Zorgpadenensamenwerking

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

Neurologischeaandoeningenzijnaandoeningenaanhetzenuwstelsel;de hersenen,hetruggenmergendezenuwen.Neurologischeaandoeningen kunnenacuutmaarookgeleidelijkontstaan.Deoorzaakkanvanbinnenuit komen,zoalseenspierziekteoftumordiegeleidelijkontstaat,ofvanbuitenaf, zoalsnaeenongelukwatacuutschadeveroorzaakt.Eenzorgvragermeteen neurologischeklachtheeftvaakveelverschillendeklachtenenproblemen.

Deuitingvandesymptomenbijdeaandoeningisbijelkezorgvrageranders, dithangtafvanwaardebeschadigingprecieszit.Desymptomenkunnen ernstigzijn,zoalsverlammingsverschijnselenmaarookonzichtbaar,zoals concentratieproblemen.Alsverpleegkundigemaakjeeengerichtenpersoonlijk zorgplanwaarbijmonitoringvandeverergeringvansymptomeneenbelangrijk aandachtspuntis.

9.2Neurologischeaandoeningen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Erzijnveelverschillendeneurologischeaandoeningen;hersenkneuzing, epilepsieofdeziektevanParkinson.Neurologischeaandoeningenkunje onderscheideninhersenletsel,aandoeningenaanhetruggenmergen aandoeningenaanhetzenuwstelsel.Deoorzaakvanaandoeningenaande hersenen,hetruggenmergenhetzenuwstelselkunnentraumatisch(van buitenaf)ofniettraumatisch(vanbinnenuit)zijn.

NietAangeborenHersenletsel

NietAangeborenHersenletsel(NAH)iseenverzamelnaamvoorletselaande hersenen.NietAangeborenHersenletselisschadeaandehersenendieontstaat nadeeerstemaandnadegeboortedooreentraumaofdooreenziekte.

Traumatischhersenletsel

Traumatischhersenletselontstaatdooreenongelukofernstigeverwonding. Deoorzaakvanhethersenletseliseengebeurteniszoalseenautoongelukof valwaarbijeenzorgvragerzohardzijnhoofdheeftgestotendaterschade ontstaatindeschedel,hethersenweefselofdebloedvatenindehersenen.

Eenzorgvragerkaneenhersenkneuzingoplopenofeenbloedinginde hersenen;tegendeschedelaanoftussendehersenvliezen.

Hersenkneuzing

BEELD-& TAALREDACTIE

Een hersenschudding,ookwelcommotiocerebrigenoemd,iseenlichte beschadigingaandehersenendoorhetschuddenvandeherseneninde schedel.Deoorzaakiseenklapophethoofd.Dezebeschadiginggeneest vanzelfenerisgeenblijvendeschade.Een hersenkneuzing wordtookwel contusiocerebrigenoemdenisernstigerdaneenhersenschudding.Bijen hersenkneuzingiseenzorgvragerdooreensnelleheftigebewegingvanhet hoofd,bijvoorbeelddoormetzijnhoofdopdegrondtevallen,minimaal15 minutenbewusteloosgeweestenheeftgeheugenverlies.Doordeklapgaan dehersencellenkapot,erkunnenbloedingenontstaanenvochtwatuitde cellenkomt,kanzichgaanophopenwaardoordedrukindehersenenhoger

wordt(JeroenBoschziekenhuis,2025).Wanneerdeklapheelhardisofalser eenwapenisgebruikt,dankanhetbotvandeschedeldeherseneningedrukt worden.Eenzorgvragerkanoverlijdenaandegevolgenvaneenernstige hersenkneuzing.

Stockfoto:scanschedelbreuk.Schedelmetbreuklijnenoverhelehoofd. https://www.istockphoto.com/nl/foto/x-ray-image-of-broken-skull-lateral-view-gm469786620-61765674

Bijeenernstigongevalkandeschedelopmeerdereplaatsengebrokenzijn.Op descanziejezwartelijnenlopenwaardeschedelgebrokenis.

Hematoom

Naasteenhersenkneuzing,waarbijbloedingenontstaanindehersenen,kan eenzorgvragerookeenepiduraalhematoomofsubduraalhematoomoplopen bijeentrauma.Bijeenepiduraalhematoom ontstaaterdoordeklapeen bloedingtussendeschedelenhetbuitenstehersenvlies(dedura),bijvoorbeeld veroorzaaktdoordatdeschedelisgebroken.Symptomenvaneenepiduraal hematoomzijn:

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

• bewusteloos

• geheugenverlies

• hoofdpijnenovergeven

• minderkrachtineenarmofbeen

• vaakverergeringvanklachtenbinneneenpaaruur.

Wanneerdezorgvragereensubduraalhematoomheeft,zitdebloedingtussen dehersenvliezen,hethardehersenvlies(deduramater)enhet spinnenwebvlies(arachnoïda).Beidebloedingenzittennietindehersenen maarkunnenwelzogrootwordendatze(teveel)drukuitoefenenopde hersenen.Symptomenzijn:

• wisselendslaperigofgoedwakker

• verwardheid

• gedragsveranderingen

• minderkrachtvaneenarmofbeenenspraakstoornissen

• hoofdpijnenovergeven

• epileptischeaanvallen.

Niettraumatischhersenletsel

Niettraumatischhersenletselontstaatdoorproblemenmetde(slag)aders, ontstekingenofdooreentumor.Hethersenletselkandehelehersenen beïnvloedenofeengedeeltevandehersenen.

CerebroVasculairAccident

EenCerebroVasculairAccident(CVA)wordtveroorzaaktdoorhetscheuren vaneenbloedvatwaardooreen hersenbloeding ontstaat.Indehersenen ontstaateenhematoomwaardoordehersenenaandekantwordengeduwd enverdruktkunnenraken.Hierdoorontstaathersenschadewatklachten veroorzaakt.Wanneereenzorgvragerbloedverdunnendemedicatiegebruikt, kaneenhersenbloedingheelsnelgrootworden.Alsdebloedingnietgestopt wordt,kaneenzorgvrageroverlijden.Deoorzaakvaneenhersenbloedingis nietaltijdbekend,maarlangdurigeenhogebloeddrukiseenbelangrijke oorzaak.Een herseninfarct iseenverstoppingvaneenbloedvatindehersenen

dooreenbloedpropineenbloedvat.Doorhetafsluitenvanhetvatontstaat erzuurstoftekortindehersencellen.Wanneerditnietsnelverholpenwordt, stervendecellenafeniserblijvendehersenschade.BijeenTransientIschaemic Attack(TIA)heefteenbloedproptijdelijkeenbloedvattijdelijkverstoptmaar ishetbloedvatookweer(vanzelf)opengegaan.Dezorgvragerheeftdangeen klachtenovergehouden.(Hersenstichting,2025).Debelangrijkstesymptomen bijeenCVAzijn;

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

• krachtsverminderingofverlammingaanéénkantvanhetlichaam

• problemenmetpraten

• verwardheid

• moeitemethetverwerkenvaninformatie

• geheugenproblemen

• karakterveranderingen

• bewustzijnsverlies

• problemenmetzien

• evenwichtsproblemen

• hevigehoofdpijn

• overgeven

• duizeligheid.

Bijeenherseninfarctenhersenbloedingzijndesymptomenbijeenzorgvrager gelijk,pasnahetmakenvaneenCT-scanweetdeneuroloogwaterprecies aandehandis.

Subarachnoïdalebloeding

Een subarachnoïdalebloeding (SAB)iseenslagaderlijkebloedinginderuimte tussendehersenenendeschedel;desubarachnoïdaleruimte.Debloeding ontstaatdooreenzwakkeplekindeslagaderdieplotselingknapt.Wanneer debloedingnietsnel(vanzelf)stopt,overlijdtdezorgvrager.Wanneereen zorgvragerinhetziekenhuiskomt,wordtdezezosnelmogelijkbehandeld doordezwakkeplektedichtendoorkatheterisatieofeenoperatie.Een zorgvragermeteenSABheeftheleergehoofdpijnwaarbijhijnietrechtopkan zittenoflichtenprikkelskanverdragen.Ditgaatvaakgepaardmetovergeven. Verderheeftdezorgvragergeenlichamelijkeklachten.

Plotselingheelerghoofdpijn

MevrouwAlsanheeftineensheelerghoofdpijn.Dehuisartsdenktineerste instantiedatmevrouwAslanmigraineheeft.Maaromdatdehoofdpijnniet minderwordt,enmevrouwAlsanmaarblijftovergeven,verwijstdehuisarts mevrouwAslandoornaarhetziekenhuis.MevrouwAslanligtnuopdeMedium CareomdatopdescaneenSABtezienis.Mevrouwwordtvanavondnog geopereerdomdezwakkeplekindeslagaderdichttemaken.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Ontstekingenindehersenen

Eenontstekingvandehersenenkanindehersenvliezenofinhethersenweefsel zelfzijn.Een meningitis iseenontstekingvandehersenvliezenenwordt veroorzaaktdooreenvirusofbacterie.Eenvirusisdemeestvoorkomende oorzaakvaneenmeningitis.Ditviruszitindekeelofontlastingenkanverspreid wordendoorhoesten,niezenofviadehanden(RIVM,2019).Symptomenvan eenviralemeningitiszijn:

• hoofdpijn

• koorts

• lichtenekstijfheid.

Eenbacteriëlemeningitisontstaatwanneerdeweerstandafneemteneen bacterie,diezichnormaalindeneus-keelholtebevindt,zichverspreidtviade bloedbaan.Viadebloedbaankomtdebacterieindehersenvliezen(UMC Utrecht,2025).Symptomenvaneenbacteriëlemeningitiszijn:

• ergehoofdpijnmetovergeven

• stijvenek

• koorts

• verwardheidenlagerbewustzijn.

BEELD-& TAALREDACTIE

Een encefalitis iseenontstekingvanhethersenweefselwatmeestal veroorzaaktwordtdooreenvirus.Eenherpesvirusofverkoudheidsviruskan deoorzaakzijn.Maarookeenauto-immuunziekte,tuberculoseofeengistof schimmelkanencefalitisveroorzaken(Hersenstichting,2025).Symptomen vaneenencefalitiszijn:

• ergehoofdpijnenovergeven

• slaperigheid

• epilepsie

• verwardheid

• symptomenvaneenCVA.

Een meningo-encefalitis iseencombinatievaneenmeningitisenencefalitis; eenontstekingvanzowelhethersenweefselalsdehersenvliezen.

Hersentumor

Opeenscankaneenruimte-innemendproces(RIP)tezienzijnindehersenen: ietswaterniethoorttezittenenhersenweefselaandekantdrukt.Ditkaneen abces,cysteoftumorzijn.Een hersentumor iseenwoekeringvanafwijkende celleninhethoofd.Eenhersentumorkanlosvanhethersenweefselgroeien enzichnietverspreiden(goedaardig).Ofdehersentumorgroeitsnelenínhet hersenweefselenverspreidtzichinhetlichaam(kwaadaardig).Afhankelijk vandeplekvandetumorervaartdezorgvragerwelofgeenklachten.Een kleinetumordieopdeplekvanhetspraakcentrumzit,kanbijvoorbeeldsnel veelklachtengeven.DeklachtenzijnvergelijkbaarmeteenCVA.Erzijnook zorgvragersdieeentumorzogrootalseentennisbalindehersenenhebben maargeenlichamelijkeklachtenervaren.Erwordtonderscheidgemaaktin primairehersentumoren,danisdetumorindehersenenontstaanen secundairehersentumoren,danisdetumoreenuitzaaiing(metastasen).

Epilepsie

Epilepsie zijnaanvallendieontstaandooreenplotselingeverstoringvande prikkeloverdrachtindehersenen.Eenzorgvragerkanbekendzijnmetepilepsie maareenepileptischinsultkanookontstaanalseensymptoomvanNAH. Doordeschadeindehersenenkaneenzorgvragereenepileptischinsult krijgen.Hierbijiseenzorgvragertijdelijkminderofnietbijbewustzijn.Eris onderscheidin:

• focaleaanvallen;epileptischeactiviteitineengedeeltevandehersenen waardooreenarmofbenschoktofietsgeksvoelt,ruiktofziet.De zorgvragerisbijbewustzijn.

BEELD-& TAALREDACTIE

• myoclonischeaanvallen;schokjesindespierenvandearmenen/ofbenen, dezorgvragerisbijbewustzijn.

• atonischeaanvallen;plotselingverslappenvanspierenwaarbijeen zorgvragervalt,dezorgvragerverliestkorthetbewustzijn.

• absenceaanvallen;kortetijdafwezig/staren,dezorgvragerverliestkort hetbewustzijn.

• tonischclonischeaanval;verkrampenenschokkenvanhethelelichaam waarbijdezorgvrageropdegrondvaltenhetbewustzijnverliest.

ZiektevanParkinson

ZiektevanParkinson iseenaandoeningaandehersenenwaarbijde hersencellendiedopaminemakenkapotgaan.Dopaminezorgtervoordatje spierengoedfunctioneren.Waardoordezecellenkapotgaanisnogonduidelijk, welspeeltleeftijdenerfelijkheideenrol.Erlijktookeenverbandtezijnmet blootstellingaanbestrijdingsmiddelenofchemischestoffen.Desymptomen diekenmerkendzijnvoorParkinsonzijn:

• trillenvanledematen

• stijvespieren,maskergelaatenbevriezen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

• tragerbewegenvandearmenenbenen

• moeitemetdefijnemotoriek(bijvoorbeeldvetersstrikken).

Traumatischletselruggenmergenzenuwen

Letselinhetruggenmergofdezenuwenontstaatwanneerhetruggenmerg vandezorgvragerbeschadigdis,bijvoorbeeldwanneeriemandvandetrap valtenzijnrugbreekt.Eenzorgvragerbreektruggenwervel(s)waardoorer eenonderbrekingontstaatvanhetruggenmergenzenuwen.

Dwarslaesie

Wanneerhetruggenmergvolledigdoormiddeniseneenzorgvragerdaardoor zijnarmenen/ofbenennietmeerkanbewegen,heetdateen totale dwarslaesie.Designalenuitdehersenenkomennietmeeraanbijde ledematen.Afhankelijkvandeplekvandedwarslaesieheeftdezorgvrager verlammingsverschijnselen.Wanneerdezorgvragerzijnrughoogbijde schoudersofindenekheeftgebroken,ishijvanafzijnhoofdverlamd.Wanneer dezorgvragerzijnruglagerheeftgebroken,heefthijeenverlamminginzijn benen.Eenzorgvragerkanookeen partiëledwarslaesie hebben,danisde ruggenmerggedeeltelijkbeschadigd.Dezorgvragerisdannietvolledig verlamd;bepaaldefunctieszijnnogaanwezig.Bijbeidevormenvan dwarslaesieiservaakgeenvolledigherstel,deklachtenkunnenwelverbeteren (UMCUtrecht,2025).Naastdeverlammingsverschijnselenzijnerandere symptomen:

• incontinentieofobstipatie

• spasmen

• pijn

• ademhalingsproblemen

• decubitus.

TAALREDACTIE

Niettraumatischletselruggenmergenzenuwen Eenzorgvragermetziekteninhetruggenmergkandoorhethelelichaam klachtenervaren,afhankelijkvanhetgedeeltewaardeaandoeningzit.

Spinabifida

Spinabifidaiseenaangeborenaandoeningwaarbijdezorgvragereen'open rug'hadbijdegeboorte.Hetwordtveroorzaaktdooreenontwikkelstoornis inhetruggenmergendewervelkolom.Desymptomendieeenzorgvrager heeftzijnvergelijkbaaralsbijeendwarslaesie:

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

• krachtsverliesen/ofspasmen

• incontinentie

• gevoelsstoornissen

• ademhalingsproblemen

• verminderdvruchtbaar.

MultipleSclerose

MultipleSclerose (MS)iseenchronischeziektevandehersenenenhet ruggenmergwaarbijmyelinebeschadigdraakt. Myeline isdebeschermlaag vandezenuwbanenwaardoordesignalenuitdehersenenmakkelijkerworden doorgegevenaandespierenenorganen.Ditwordtveroorzaaktdooreen auto-immuunreactievanhetlichaam(StichtingMSResearch,2025).De symptomenbijMSkunnenverschillenperzorgvrager.Veelvoorkomende symptomenzijn:

• vermoeidheid

• spierzwakte

• spasmen

• pijn

• zichtproblemen

• gevoelsstoornissen

BEELD-& TAALREDACTIE

• cognitieveproblemenzoalsgeheugenproblemen.

EenzorgvragerkannietgenezenvanMSmaaroverlijdtnietaandeziekte.Een zorgvragerkanwel(ernstige)complicatieskrijgenzoalseenlongontsteking doorslikproblemenbijspierzwakte.

Amyotrofischelateralesclerose

Amyotrofischelateralesclerose(ALS) iseenzenuw-enspierziektewaarbij zenuwcellendiedespierenaanstureninhetruggenmerg,dehersenstamen dehersenenlangzaamafsterven.Hierdoorgaatdezorgvragersteedsmeer achteruit.EenzorgvragerkannietgenezenvanALS:delevensverwachtingis

3-5jaar(ALScentrumNederland,2025).HetbelangrijkstesymptoomvanALS isspierzwaktevanallespierenvanhetlichaam.Bijelkezorgvragerverloopt hetanders.Bijdeenezorgvragerbegintdespierzwakteineenarmofbeen, bijdeanderstarthetmetslikklachtenenproblemenmetpraten.

9.3Verpleegproblemenbijneurologische aandoeningen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Deverpleegproblemenbijeenzorgvragermeteenneurologischeaandoening kunnenheelverschillendzijn.Wanneereenzorgvragerschadeheeftinde hersenenhangthetvandeplekafwatdesymptomenzijn.Alsverpleegkundige benjegerichtopdeindividuelezorgvraagenmaakjeeenpersoonsgericht zorgplan.

Levensbedreigend

Bijacuteneurologischeproblemenheefteenzorgvragerineensernstige klachtenendaaromzosnelmogelijkbehandelingenzorgnodig.Eenzorgvrager kandooracuteneurologischeaandoeningen,zoalseentraumaofCVA,in levensgevaarzijn.Vaakwordteenzorgvragerdaneerstgeobserveerdopde intensivecare(IC)ofmediumcare(MC).Wanneereenzorgvragernaarde neurologieafdelingkomt,ismonitoringenobserverenvanbewustzijnen lichamelijkeklachtennogsteedseenbelangrijkaandachtspunt.Hetzorgplan metalleverpleegproblemenmoetzosnelmogelijkopordezijnzodatalle collega'sdezorggoedkunnenleveren.Deartskanaandehandvande rapportagesmonitorenofdeklachtenergerworden,stabielblijvenofafnemen.

Veelvoorkomendeproblemen

Zorgvragersmetneurologischeaandoeningenkunnenproblemenhebbenin hethelelichaamomdatdehersenenhethelelichaamaansturen.Omdatde aandoeningbijgeenenkelezorgvragerhetzelfdeverloopt,zijnookde verpleegproblemenvolledigopdezorgvragerafgestemd.

Eenzorgvragerkandevolgendeproblemenhebben:

• (hoofd)pijn

• indemotoriek(bewegen)

• vermoeidheid

• metontlastingenurineren

• metslikken,zowelvoedselalsdrank

• sensorischeproblemen(zien,horen,ruiken,proevenenvoelen)

• inhetdenken(verwerkenvaninformatie)

• ingedragenstemming

• mettaal(begrijpenenspreken)

• indezelfredzaamheid

• inseksualiteit

• inhetoppakkenvanwerk,socialelevenenhobby's.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

MeneerSmeetsheeftplotselingrareklachten

MeneerSmeetsisaanhetwerkalstimmermanalshijzichplotselingnietlekker voelt.Hijkanineensnietmeerknijpenmetzijnrechterhandengaatmetlopen doorzijnrechterenkel.Hijkanwoordennietmeergoeduitsprekenenalshij naarzijncollegakijkt,begrijpthijnietwatdecollegazegt.Hijvaltopdegrond enhoorthoezijncollegaeenambulancebelt.

Pijn

HoofdpijnhoeftnietmaarkanweleenklachtzijnbijNAH.Zorgvragersdiein hetverledenvakerhoofdpijnhebbengehad,hebbeneengroterkansomook bijNAHhoofdpijntekrijgen.Bij10%vandezorgvragersmetNAHisde hoofdpijnblijvendenwordtheteenchronischeklacht(Hersenletsel-uitleg, 2025).ZorgvragersmeteenSABhebbenheleheftigehoofdpijn.Bijontstekingen vandehersenenofdehersenvliezenheeftdezorgvragerookhoofdpijn.en Kenmerkendisookeenstijvenek;hetdoetpijnomdekinnaardeborstte bewegen.

Naasthoofdpijnkanerookpijnzijninlichaamsdelenwaarminderkrachtis ontstaan;dezespierenkunnenverkrampen.Ookkanerzenuwpijnzijnofeen tintelendofbrandendgevoel.Bijeendwarslaesiekaneenzorgvragerzenuwpijn krijgen.BijziektenzoalsMSenALSkunnenzenuwpijn,pijnscheuten,zeurende ofstekendepijninledematenofgezichtvoorkomen.Ookkaneenzorgvrager spierpijnhebbeninverschillendelichaamsdelen(Kempkens,2023).

Motoriekensensoriek

Zorgvragersmetneurologischeaandoeningenervarenveelproblemenbij motoriekensensoriek;bewegenenvoelen.Bijverschillendeaandoeningen isersprakevanspierzwakteofverlammingen.BijeenCVAheefteenzorgvrager eenhemipareseofeenhemiplegie.Een hemiparese iskrachtsvermindering aanéénzijdevanhetlichaam.Bijeenhemiparesekandezorgvragerdearm

enbeennogwelbewegenmaarheeftminderkracht.Een hemiplegie iseen volledigeverlammingaanéénzijdevanhetlichaam.Bijeenhemiplegieheeft dezorgvragerhelemaalgeenkrachtmeerindearmenbeen.

Delinkerhersenhelftstuurtderechterkantvanhetlichaamaanende rechterhersenhelftstuurtdelinkerkantvanhetlichaamaan.Daaromisde hemipareseofhemiplegiealtijdaandeanderekantvanwaardeschadeinde hersenenzit.Duseenzorgvragerdierechtsinzijnherseneneenherseninfarct heeft,kanzijnlinkerarmenbeennietmeergoedbewegen.

Graagaanpassenindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde.Uitmediabank:Ilustratiedielaatzien datdeschadeindehersenenkruistmetdezijdevandeklachteninhetlichaam.

https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?fc=browse&queryid=28a258b0e934bd6d85f32f20dfddff44&order=rank&column=7&listview=overview&view=preview&fileid=12&fuid=img58%2FL10-10.jpg

WanneererlinksindeherseneneenCVAontstaatheeftdezorgvrageraande rechterkantvanzijnlijfklachten.

MotorischeproblemenbijeenCVAgaanvaakgepaardmetsensorische problemen.Wanneerdezorgvragereenhemipareserechtsheeft,danheeft hijmogelijkookproblemeninzijngezichtsvermogenaandiekant.Hetgevoel vandehuidkanandersofafwezigzijn.Erkunnentintelingenofeenbrandend gevoelzijnendezorgvragerkanproblemenhebbenmetruikenenproeven.

Verhoogdvalrisico

Zorgvragersdieminderkrachthebben,hebbeneenverhoogdrisicoomte vallen.Bijopnameinhetziekenhuisishetbelangrijkomteonderzoekenin hoeverreeenzorgvragerveiligzelfstandigkanmobiliseren.Ookbij aandoeningenwaarbijdespierzwakteverergert,zoalsMSofALSenepilepsie, ishetbelangrijkomgoedteobserverenofdezorgvragerveiligkanmobiliseren. Wanneererverwondingenontstaandoordateenzorgvragervalt,beïnvloedt ditdeduurvandeopnameendematevanherstel.

MevrouwKostervaltsteedsopzij

MevrouwKosteristweedagengeledenopgenomenmeteenherseninfarctin haarlinkerhersenhelft.Hierdoorheeftzekrachtsverminderinginhaar rechterarmenrechterbeenenhadzebijbinnenkomsteenafasie.Zekanhaar handenteneneenheelkleinbeetjeheenenweerbewegenmaarnietmeer optillen.MevrouwKosterheefttrombolysegehad,hierdoorisdeafasieveel mindergewordenmaarheeftzenogsteedsminderkrachtaanderechterkant.

Lisahelptmevrouwrechtopinbedzittenzodatzehaarontbijtkaneten.Wat haaropvaltisdatmevrouwKostermeteennaarrechtsvalt.Lisapakttwee kussensenzetdieterondersteuningtegenhaarrechterheupenonderde rechterschouderzodathaararmkanrustenophetkussen.Wanneermevrouw KostereenslokvanhaartheeneemtzitLisadatderechterkantvandemond vanmevrouwKosternaarbenedenhangtomdatderechterkantvanhaar gezichtookverlamdis.Hierdoorlooptertheeuitderechterkantvanhaar mondhoek.Ophetmomentdatzedatziet,versliktmevrouwKosterzichinde thee.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Cognitieveproblemen

EenzorgvragersmetNAHkanverwardzijn,andergedragvertonenof achterdochtigzijn.Hetbegripkanverstoordzijnwaardooreenzorgvrager veelbegeleidingnodigheeftindeADL.Eenzorgvragermeteenneurologische aandoeningkandevolgendecognitieveproblemenhebben;

• afasie;moeitemetspreken,lezen,begrijpenenschrijven

• apraxie;moeitemethetuitvoerenvan(dagelijkse)handelingen

• ataxie;moeitemetdecoördinatievanbewegingen

• agnosie;moeitemethetherkennenvandingendieviadezintuigenworden waargenomen

Dezeproblemenwordenvastgestelddoordelogopedisteenergotherapeut. JehoudthierrekeningmeetijdensdeADLenverpleegkundigezorg.

Psychosocialeproblemen

Angst,somberheidendepressiezijnmogelijkepsychosocialeproblemenbij zorgvragersmeteenneurologischeaandoening.Deimpactvaneen neurologischeaandoeningkanzogrootzijndateenzorgvragerveelemotionele ensocialeproblemenkrijgt.Eenaandoeningkanhethelelevenvaneen zorgvragerbeïnvloeden.Vaakisineensallesanders.Eenzorgvragerkan mogelijkzijnwerknietmeeroppakken.Hijkanzoverandertzijndatzijnrelaties metgezinsleden,familieenvriendenandersworden.Wanneerdezorgvrager eenaandoeningheeftdieprogressiefis,alleenmaarverergert,moeteen zorgvragernadenkenwathijnogwildoenindetijddathetnogkan.Hetiseen levensveranderendegebeurteniswaarbijzorgvragersbehoeftehebbenomte pratenenzijbegeleidwordendooreenmaatschappelijkwerkeren/of psycholoog.Ookvoordenaastenendefamilieenvriendenisheteen indrukwekkendegebeurtenisomhungeliefdeinhetziekenhuismeteen neurologischeaandoeningtezienliggen.Zijhebbenveelzorgenenvragen overdesituatievandezorgvrager.Inhetdossierzetjeeensamenvattingvan degesprekkenmetdenaastenzodatookjecollega'swetenwaterbesproken is.

Complicaties

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Eenzorgvragermeteenneurologischeaandoeningheefteengrotekansop complicatiesomdatervaakveelverschillendeverpleegproblemenspelen. Eenzorgvragerdierolstoelafhankelijken/ofincontinentisheefteenvergrote kansopdecubitusentrombose.Doorslikproblemenheefteenzorgvragereen groterekansopeenlongontsteking.Doorspierzwaktekanspieratrofie, spasmenofoedeemontstaanwatpijnklachtenen/ofletselaanhuidenweefsel kangeven.Doorverwardheidendesoriëntatieheeftdezorgvragereengrotere kansopeendelier.Doorspraakproblemenenafhankelijkheidkaneen zorgvragerdepressiefworden.Alsverpleegkundigebenjealertopdeze complicaties,monitorjedezorgvragerenbespreekjeinhetMDOalsje complicatiesherkent.

Verhoogdehersendruk

Eenernstigecomplicatieiseenverhoogdehersendruk.Wanneereenzorgvrager eentraumaofeenCVAheeft,kunnendeklachtentoenemenindeacutefase. Deschadeaandehersencellenkunnenverergerenenookdehersendrukkan toenemendoorbloedingenofvochtwatnietmeerwegkan.Wanneer

hersenvochtnietmeergoedwordtafgedrevendoordebeschadigdecellen kandezorgvragereenhydrocephalusontwikkelen,indevolksmondwordt diteenwaterhoofdgenoemd.Bijeen hydrocepalus kanhethersenvochtniet meerwordenafgevoerdofwordenopgenomenindebloedbaanwaardoorde hersenholtes(ventrikels)vergrootzijnendeherseneninverdrukkingraken (RadboudUMC,z.d).Wanneerdedrukindehersenentehoogwordt,wordt dehersenstaminhetachterhoofdsgatgedrukt,ditheetinklemmen.Het achterhoofdsgatisdeopeningindeschedeldatinverbindingstaatmethet wervelkanaal.Wanneereenzorgvragerindiesituatiekomt,enbehandeling niethelpt,isdekansgrootdatdezorgvrageroverlijdt.

Ontstekingen

Eenzorgvragermeteenneurologischeaandoeningheefteenvergrotekans opeenontstekingalscomplicatie.Eenzorgvragermetslikproblemenheeft eenvergrotekansopeenlongonstekingdoorhetaspireren(inademen)van etenendrinken.Eenzorgvragermeteenretentieblaaskaneenblaaskatheter nodighebbenenheeftdaardooreengroterekansopeenblaasontsteking. Eenzorgvragerkandoordeverminderdekrachtofverlammingnietaltijdmeer voelendaterietsaandehandis.Eenwondjeopeenarmdieverlamdis,kan gaanontstekenomdatdezorgvragernietvoeltdaterietsaandehandis.

Chronischeproblemen

Eenzorgvragermeteenneurologischeaandoeningheeftinveelgevallen blijvendeklachten.BijaandoeningenzoalsdeziektevanParkinson,MSen ALSwordendeklachtenerger.Bijepilepsie,spinabifidaofeendwarslaesie blijvendesymptomenstabiel,welkunnenercomplicatiesontstaanopeen latermomentdievaninvloedzijnopdekwaliteitvanleven.BijeenCVA, hersenkneuzingofhersenontstekingzijnersymptomendiezichtbaaren blijvendzijn.Bijvoorbeeldblijvendemotorischeproblemen.Maarerzijnook onzichtbaresymptomenzoalsconcentratieproblemen,hoofdpijnofangst. Wanneerdeblijvendesymptomenonzichtbaarzijn,kanditinvloedhebben opeenzorgvragerendiensomgeving.Nietiedereenbegrijptdateenzorgvrager anderekeuzesmoetmakenomzichgoedtevoelen.

BEELD-& TAALREDACTIE

Ozanishardgevallen

Ozanisviermaandengeledenhardgevallen.Hijwildedestraatoversteken enzagtelaatdatereenautoomdehoekkwam.Hijismetzijnhoofdopde stoeprandterechtgekomenwaardoorhijeenhersenkneuzingen hersenbloedingheeftopgelopen.Hijisinmiddelsweerthuisenheeftgelukkig geenzichtbareschadeovergehoudenaandeval.Welheefthijelkeavond hoofdpijnenkanhijzichnietgoedconcentreren.Hijkanzijnstudienogniet oppakken.Deprikkelsvandemedestudentenzijnteveelenhetluktnietom langerdaneenhalfuurintensiefteluisterennaareendocent.

9.4Verpleegkundigezorgbijneurologische aandoeningen

Alsverpleegkundigishetbelangrijkdatjeindeacutefase,bijbinnenkomst, zosnelmogelijkallesymptomenenklachteninbeeldbrengt.Devitalefuncties wordenregelmatiggemetenomdatzeafwijkendkunnenzijn.

Acutezorg

IndeacutezorgwordtdeGlasgowComaSchaal(GCS)gebruikt,ditwordtook weldeEyeopening,bestMotorresponse,bestVerbalresponse(EMV)-score genoemd(Engelen,2020).DeEMV-scoreiseenmeetinstrumentomhet bewustzijnsniveauvaneenzorgvragertemeten.Eenpersoonmeteenoptimaal bewustzijnscoort15punten.Deslechtstescoreis3,dangeeftdezorgvrager geenenkelereactiemeer,ooknietopeenpijnprikkel.Eenpijnprikkelwordt gegevendoorbijvoorbeeldhardtedrukkenophetnagelbed.Wanneereen zorgvragerlaagscoort,isookzijnbewustzijnverlaagd.DoordeEMV-scorete gebruiken,monitorjeofdesituatievandezorgvragerverbetertofverslechtert. Opeenneurologieafdelingleerjedezescoregoeduittevoeren.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Er is een grote kans dat een zorgvrager met NAH begeleid moet worden in de ADL. Bij ernstige hersenschade met veel klachten neem je de zorg volledig over. Door hemiparese en cognitieve problemen kan een zorgvrager (tijdelijk) niet voor zichzelf zorgen. Je stimuleert altijd de zorgvrager om zoveel mogelijk zelf te doen en oefent tijdens de ADL met omgaan met spierzwakte. Als verpleegkundige help je de zorgvrager en stimuleer je zo veel mogelijk om de zelfredzaamheid te herstellen. Mobiliseren is belangrijk voor herstel, je werkt veel met tilliften en andere hulpmiddelen om de zorgvrager uit bed te helpen zodra het kan. Een zorgvrager met slikklachten en spierzwakte in mond en keel moet geholpen worden met eten en drinken.

Verpleegtechnischehandelingen

Bijeenernstigeretentieblaaswordter(tijdelijk)eenblaaskatheteringebracht. Bijernstigeslikproblemenwordt(tijdelijk)eenneus-maagsondeingebracht. Bijzorgvragerswaarbijhetademhalingscentrumindehersenenisbeschadigd, beidestembandenzijnverlamdofalszezijnbeademdopdeIC,wordt regelmatigeentracheostomageplaatst.OokbijzorgvragersmetALSkan beademingviaeentracheostomagedaanworden.

Zorgbijcognitieveproblemen

Wanneereenzorgvragerverwardis,gedesoriënteerdoftaalstoornissenheeft, ontstaanercognitievecommunicatiestoornissen.Danzijndevolgende aandachtspuntenbelangrijk:

• Neemdetijdvoordezorg.

• Zorgvoorrustenzominmogelijkafleidingdooranderegeluiden.

• Motiveerdezorgvragerzoveelmogelijkzelfdoen.

• Geefkorteenduidelijkeopdrachtenalshetnietlukt.

• Geeféénopdrachttegelijk.

• Geefeerlijktoealsjenietbegrijptwatdezorgvragerzegtofbedoelt.

• Communiceermet'handenenvoeten',probeeruittebeeldenwatje bedoelt.

• Gebruikhulpmiddelenomtecommunicerenmetdezorgvragerzoalseen spraakcomputerofpictogrammen.

• Oefentijdensdezorgmomentenmetdezorgvragerdeoefeningendiede logopedistofergotherapeutheeftgeadviseerd.

Indepraktijk

Aurorawerktalsverpleegkundigeopdeneurologieafdelingenheeftnetde anamneseafgenomenbijmeneerTromp.MeneerTrompisopgenomenmet eensubduraalhematoomnadathijhardzijnhoofdheeftgestoten.Hijheeft devolgendeverpleegproblemen:

• hoofdpijn

• verwardheid;meneerTrompbegrijptnietgoedwaarhijisenvergeetwat jeverteldhebt

• lichtespraakstoornis;meneerTrompstottertafentoemethetuitspreken vanwoorden,dithadhijvoorheenniet.

DeopdrachtvandeartsisommeneerTrompgoedtemonitoren.Auroramoet elke2uurdevitalefunctiesmetenendeEMV-scoreafnemen.Wanneereriets verandert,moetditmeteendoorgegevenwordenaandearts.Ookmagmeneer Trompniksetenofdrinken:hijwordtzosnelmogelijkgeopereerdomde bloedingtestoppen.

Voorlichtingenhulpmiddelen

Desymptomenendegevolgenvaneenneurologischeaandoeninghebben veelimpactengevolgenvoorhetdagelijkslevenvandeeenzorgvrager.Het iseenbelangrijkonderdeelvanjewerkalsverpleegkundigeomvoorlichting tegeven.Naasttoelichtenwatdeartsheeftuitgelegd,legjeookuitwatde verpleegkundigezorginhoudtenwateenzorgvragerkanverwachten gedurendedeopnameenrevalidatie.Somsdoejeditmeerderekerenomdat heteenemotioneletijdisvoordezorgvragerenzijnnaastenenzijnietalles meteenonthouden.

Bijdezorgvooreenzorgvragermetneurologischeklachtenwerkjeveelmet hulpmiddelenzoalstilliften,glijzeilenendraaischijven.Datzijnallemaal hulpmiddelengerichtophetmakkelijkmakenvandezorgdiedooreenander verleendwordt.Ookwordenersteedsmeerhulpmiddelenontwikkeldomte kunnencommunicerenwanneerditverbaalnietmeerlukt.Zozijner spraakcomputers,appsdiegebruiktkunnenwordenencomputersdiemet oogbewegingenbestuurdkunnenworden.

Uitmediabank:Vrouwaandebeademinginrolstoelmethulpmiddelen. https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?fc=browse&queryid=1690c922934246cb34217a0a696d0e68&order=rank&column=7&listview=overview&view=preview&fileid=52&fuid=img116%2Fafbeelding%206.jpg

Zorgvragersdieernstigespierzwaktehebbenkunnenblijvencommuniceren doormiddelvantechnologischehulpmiddelen.

Erzijnhulpmiddelenwaarbijdezorgvragerweerzoveelmogelijkzelfkandoen. Bijvoorbeeldhulpmiddelenomzichweerzelfaantekunnenkleden,eenkraan opentemakenofietsvandegrondopterapen.Alsverpleegkundigeinformeer jedezorgvragerendenaastenoverhulpmiddelen.Eenzorgvragerdienahet ziekenhuisnaarhuismag,kanveelbaathebbenbijdezeinformatie.

KijkvoorhulpmiddelenenadviezenvoorzorgvragersmeteenCVAopde hulpmiddelenwijzervanVilans.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Eenzorgvragerkanergbezorgdzijnoverwerkenoverhetoppakkenvanzijn leven.Eenzorgvragerkanzichzorgenmakenomzijnfinanciëlesituatieenom zijnrelatieengezin.Ookdenaastenkunnendezezorgenhebben.Verwijsdoor naardemaatschappelijkwerker,diekanzowelmetdezorgvrageralsde naastenmeedenkenmetdezeproblemen.

9.5Zorgpadenensamenwerking

Zorgpadenzijnbelangrijkvoordezorgvragermeteenneurologische aandoening.Revalidatieisvaaknodigenstartalinhetziekenhuis.De samenwerkingenoverdrachtnaarzorgorganisatiesinderegioisvanbelang voorkwaliteitvanzorg.

Zorgpaden

Eenzorgvragermetneurologischeaandoeningvolgteenzorgpadofzorgketen waarbijorganisatiesineenregioafsprakenhebbengemaaktomsamente werken.VaakiseenzorgketengerichtopeenacuteaandoeningzoalsCVAof NAH.Ineenzorgketenzijnziekenhuizen,revalidatiecentra,huisartspraktijken enthuiszorgorganisatiesaangesloten.Indezeketenzijnafsprakengemaakt hoedesamenwerkingverloopt.Erzijnzorgpadenzodatdezorgvragerzorg ontvangtvanuitdeaangeslotenorganisatiesendezorghierdoorsnelgeleverd wordt.Doorditzorgpadtevolgenkrijgtdezorgvragerdejuistezorgophet juistemoment.

BEELD-& TAALREDACTIE

OpdewebsitevanhetKennisnetwerkvanCVANederlandstaanzorgketenvan hetheleland.

Multidisciplinairsamenwerken

Opdeneurologieafdelingwerkjesamenmetdeneuroloog,revalidatiearts, ergotherapeut,fysiotherapeut,logopedist,diëtiste,maatschappelijkwerker en/ofpsycholoogVanafhetmomentdateenzorgvragerisopgenomenworden

dedisciplinesbetrokkenbijdezorg.Wanneerdezorgvragermedischstabiel is,zijnalledisciplinesactiefbetrokken.Eenlogopedistegeeftaanofeen zorgvragergoedkanslikkenengeeftadviezenvoorcommunicatieproblemen. Eenergotherapeutbekijktdezelfredzaamheidvaneenzorgvragerengeeft adviezenvoordeADL.Dediëtistegeeftadviesoverextravoedingwanneer eenzorgvragerslikproblemenheeft.Eenfysiotherapeutdiagnosticeertde fysiekeproblemenengeeftadviesvoormobiliseren.Alleadviezenneemje overinhetzorgplanenverwerkjeindeinterventieszodatdecollega'sopde juistemanierdezorgvragerbegeleiden.Alsverpleegkundigerapporteerjein hetMDOterugwatjeobservatieszijnenhoedezorgverloopt.Ookgeefjeaan alsadviezennietgoeduitgevoerdkunnenworden.

MDOenrevalideren

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

TAALREDACTIE

ErwordtregelmatigeenMDOgehoudenommetalledisciplinestebespreken watderevalidatiedoelenzijn.Wanneereenzorgvragernaarhuiskan,wordt erbekekenwelkezorggeregeldmoetworden.Eenzorgvragerkanpoliklinisch revalideren,dankomthijnaardepolikliniektoe.Ookkanerthuiszorgingezet worden.Derevalidatieartsbepaaltaandehandvanallebevindingenwaar eenzorgvragerhetbestekanrevaliderenalshijnietnaarhuiskan.Een zorgvragerkanrevaliderenineenrevalidatiecentrumofopeen revalidatieafdelingvaneenverpleeghuis.Afhankelijkvandeernstvande symptomenwordtergekekenwathetbestepast.Derevalidatieartsgebruikt hierdeBarthelIndexvoor.

De BarthelIndex iseenmeetinstrumentwaardematevanhulpdiede zorgvragernodigheeftwordtvastgelegd.AlsverpleegkundigevuljedeBarthel Indexin.

Neurorevalidatie

Neurorevalidatie richtzichophetherstelvandemotoriek,cognitieve vaardighedenenpsychosocialeproblemenomzelfstandigtefunctionerenna ofbijeenneurologischeaandoening.Tijdensderevalidatiestaathetlerenvan (nieuwe)vaardighedenenhetomgaanmet(blijvende)beperkingencentraal omdezelfredzaamheidtevergroten.Dezorgvragerformuleert revalidatiedoelendiehijwilbereiken.Bijderevalidatiezijnverschillende disciplinesbetrokkenzoalsdefysiotherapeut,ergotherapeut,logopedist, maatschappelijkwerkenpsycholoog.NeurorevalidatienaeenCVAstartalin hetziekenhuisomdatindeeerstemaandennahetCVAhetmeesteherstel plaatsvindt.GemiddeldduurtderevalidatienaeenCVAeenhalfjaar.

Revaliderenbijeendwarslaesieisgerichtophetvergrotenvande zelfredzaamheidindenieuwesituatie.Ookhierbijstaathetaanlerenvan nieuwevaardighedencentraal,gecombineerdmethetinzettenvan hulpmiddelenzoalseenaangepasterolstoelentilliften.Erwordtmetde zorgvragerennaastenbekekenwaternodigisaanaanpassingeninde thuissituatiezodatdezorgvragernaarhuiskan.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Uitmediabank:Manmetdwarslaesiedierevalideertmethulpvantrainingsrobot https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?fc=browse&queryid=5c0ec55e16bb978ce3ec78a7948c7889&column=7&listview=overview&view=preview&fileid=3&fuid=img94%2F27604-L10-02b.jpg

Eenzorgvragermeteendwarslaesiediemetbehulpvaneentrainingsrobot revalideert.

MeneerBenalirevalideertnaeenhersenkneuzing

MeneerBenaliistweemaandengeledenmetdefietsgevallen.Hijhadeen gebrokenheup,gebrokenarmeneenforsehersenkneuzing.Naeenmaand inhetziekenhuistehebbengelegenishijnaareenrevalidatiecentrumgegaan. Lichamelijkgaathetweerredelijkgoed.MeneerBenaliisweerzelfredzaam. Hijheeftnogwelhulpnodigmethetonthoudenvandedagstructuur,hij onthoudtnietwathijtedoenheeftenvergeetzijnagendategebruiken.De zorgprofessionalsmoetenhemwijzenopzijnafsprakenvoortherapieënen

bezoekdatlangskomt.Hijligtgraagveelopbedenkansnelgeïrriteerdraken. Volgenszijnvrouwhadhijdatnietvoorzijnongeluk.MeneerBenalimagover eenaantalwekennaarhuis.Erwordtnugekekenwelkeondersteuningmeneer Benalienzijnvrouwnodighebbenomsamenthuistekunnenfunctioneren. DeeerstestapisdatmeneerBenalikomendweekendnaarhuisgaatomte kijkenhoehetthuisgaat.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

9.6Verdieping

9.7Begrippen

Begrip:Uitlegbegrip

9.8Bronnen

ALSCentrumNederland(2025). WatisALS? Geraadpleegdop28maart2025, vanhttps://als-centrum.nl/wat-is-als/

Dam,K.Vane.a.(2023). Inzetvanzorgtechnologiedieondersteuntbij dagstructuurbijmensenmetniet-aangeborenhersenletselofeenlicht verstandelijkebeperking:reviewvandeliteratuur. LVBOnderzoek&Praktijk.

Geraadpleegdop17maart2025,van

https://research.tilburguniversity.edu/en/publications/inzet-van-technologie-die-ondersteunt-bij-dagstructuur-bij-mensen

Erp,W.e.a.(2022). Revalidatiebijernstignietaangeborenhersenletsel:samen beter,betersamen.TijdschriftvoorOuderengeneeskunde.Geraadpleegdop 17maart2025,van

https://www.verenso.nl/magazine-augustus-2022/no-4-augustus-2022/praktijk/revalidatie-bij-ernstig-niet-aangeboren-hersenletsel

Heugten,C.e.a.(2017). RichtlijnNeuropsychologischerevalidatie.Geraadpleegd op17maart2025,van

https://kennisnetwerkcva.nl/quality_standards/richtlijn-neuropsychologische-revalidatie-2/

FederatieMedischSpecialisten(2021). NAHenarbeidsparticipatie. Geraadpleegdop17maart2025,van

https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/nah_en_arbeidsparticipatie/startpagina_-_nah_en_arbeidsparticipatie.html

FederatieMedischSpecialisten(2017). NeuropsychiatrischegevolgennaNAH bijvolwassenen.Geraadpleegdop17maart2025,van

https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/neuropsychiatrische_gevolgen_na_nah_bij_volwassenen/diagnostiek_neuropsychiatrische_gevolgen_nah.html#uitgangsvraag

FederatieMedischSpecialisten(2024). Herseninfarctenhersenbloeding. Geraadpleegdop17maart2025van,

https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/herseninfarct_en_hersenbloeding/revalidatie_na_herseninfarct_-bloeding/cognitieve_revalidatie_na_herseninfarct.html

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

JeroenBoschZiekenhuis(2025). Hersenkneuzing(contusiocerebri). Geraadpleegdop25maart2025,van https://www.jeroenboschziekenhuis.nl/aandoeningen/hersenkneuzing-contusio-cerebri

UMCUtrecht(2025). Dwarslaesie.Geraadpleegdop26maart2025,van https://www.umcutrecht.nl/nl/ziekte/dwarslaesie

UMCUtrecht(2025). Hersenvliesontsteking.Geraadpleegdop26maart2025, vanhttps://www.umcutrecht.nl/nl/ziekte/hersenvliesontsteking

Hersenstichting(2025). TIA(TransientIschaemicAttack).Geraadpleegdop26 maart2025,vanhttps://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/tia/

Radboudumc(z.d.) Waterhoofd. Geraadpleegdop28maart2025,van https://www.radboudumc.nl/patientenzorg/aandoeningen/waterhoofd

Rijnstate(z.d.).Cognitievecommunicatieproblemen.Geraadpleegdop28maart 2025,van https://www.rijnstate.nl/aandoening-en-behandeling/cognitieve-communicatieproblemen/ RIVM(2019). VragenenantwoordenHersenvliesontstekingdooreenvirus(virale meningitis), geraadpleegdop28maart2025,van https://www.rivm.nl/vragen-en-antwoorden-hersenvliesontsteking-door-virus-virale-meningitis

Hersenstichting(2023). Hersenontsteking(encefalitis).Geraadpleegdop28 maart2025,van https://www.hersenstichting.nl/hersenaandoeningen/hersenontsteking/

StichtingMSResearch(2025). Ziekteverloopbijmultiplesclerose(MS). Geraadpleegdop26maart2025,van https://msresearch.nl/over-ms-ziekte/ms-ziekte-verloop/

Brink,vanden(2000), LeerboekIntensiveCare-verpleegkunde.Elsevier Gezondheidszorg.Geraadpleegdop28maart2025,van https://meetinstrumentenzorg.nl/instrumenten/glasgow-coma-scale/

Hersenletsel-uitleg(2025). Hoofdpijn. Geraadpleegdop28maart2025,van https://www.hersenletsel-uitleg.nl/gevolgen/lichamelijke-gevolgen/hoofdpijn#:~:text=Chronische%20hoofdpijn%20komt%20naar%20schatting,zes%20maanden%20na%20een%20beroerte

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Kempkens,T.(2023). PijnklachtenbijMS.Geraadpleegdop28maart2025,van https://www.ms.nl/over-ms/gevoelsproblemen-en-pijn/pijnklachten-bij-ms

Vilans(2025). Hulpmiddelenbijberoerte(CVA).Geraadpleegdop28maart2025, vanhttps://www.hulpmiddelenwijzer.nl/situatie/beroerte-cva

Meetinstrumentenzorg(z.d.) BarthelIndex.Geraadpleegdop28maart2025, van https://meetinstrumentenzorg.nl/wp-content/uploads/instrumenten/Barthel-index-meetinstr.pdf

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

THEMA10 LONGGENEESKUNDE

Inhoudthema

• Longgeneeskunde

• Verpleegkundigezorgbijlongaandoeningen

• Verpleegproblemenbijlongaandoeningen

• Preventie,leefstijlenzelfmanagement

• Zorgpadenensamenwerkingbinnendezorgketen

• Verdieping

• Begrippen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Alsverpleegkundigekrijgjeregelmatigtemakenmetzorgvragersmet longaandoeningen.Longgeneeskunderichtzichopdezorgvoorzorgvragers metlongaandoeningen.Kennisvanlonggeneeskundehelptjeom veelvoorkomendeklachtenensymptomenvroegtijdigteherkennenbijdeze zorgvragerszoalsbenauwdheid,angst,vermoeidheid,hoestenen gewichtsverlies.Hierbijwordtookingegaanopverpleegkundigeinterventies diejetoekuntpassen.Daarnaastwordtaandachtbesteedaanpreventie,een gezondeleefstijlenzelfmanagement.Onderwerpenzoalsstoppenmetroken, hetbelangvanvaccinatiesenhetondersteunenvanzorgvragersbijhetomgaan methunziektespelenhorendaarbij.Totslotwordthetbelangvanzorgpaden endesamenwerkingbinnendezorgketenbehandeld.Hierbijwordtbesproken hoezorgpadenbijdragenaanefficiënteenmultidisciplinairezorgenwelke rolverpleegkundigenhebbenbinnendezestructuren.

10.1Longgeneeskunde

Inditthemamaakjekennismethetvakgebiedlonggeneeskunde.Jeleertwat longgeneeskundeinhoudt,welkelongaandoeningenvaakvoorkomenen welkerisicofactorenbijdragenaanhetontstaanvanlongziekten.

Dezorgvoormensenmeteenlongziekteiseenbelangrijkonderdeelvanhet verpleegkundigberoep.Jekomtinjecarrièrealsverpleegkundigeregelmatig zorgvragerstegenmetaandoeningenzoalsCOPD,astma,longontstekingof zelfslongkanker.Jekomthennietalleentegenopeenverpleegafdeling longziektenmaarookopandereverpleegafdelingenzoalsoncologie,deinterne afdelingengespecialiseerdeafdelingenzoalsdeintensivecare.

Longgeneeskunde

Longgeneeskunde ishetspecialismedatzichrichtopdediagnostiek, behandelingenbegeleidingvanzorgvragersmetaandoeningenaande luchtwegenenlongen.Alsverpleegkundigezorgjevoorzorgvragersmetzowel acutealschronischelongaandoeningen,evenalspreventievezorgom longziektentevoorkomen(Expertisegebiedlongverpleegkundige,2024).

BEELD-& TAALREDACTIE

Veelvoorkomendelongaandoeningenzijn:

• COPD (ChronicObstructivePulmonaryDisease): Eenchronischeenvoortschrijdendeziektediegekenmerktwordtdoor benauwdheid,hoestenenslijmproductie.

• astma: Eenchronischeontstekingvandeluchtwegendieleidttotkortademigheid enhoesten.

• longontsteking: Eeninfectievanhetlongweefseldievaakgepaardgaatmetkoorts,hoesten enademhalingsproblemen.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

• longkanker: Eenvandemeestvoorkomendevormenvankanker,vaakontdektineen laatstadium.

• bronchitis: Eenontstekingvandeluchtwegendieleidttothoesten,slijmproductieen somsbenauwdheid.

• pleuritis: Eenontstekingvanhetlongvliesdiepijnopdeborstveroorzaakt,vooral bijhetademhalen.

• tuberculose: Eeninfectieziektediewordtveroorzaaktdoorbacteriënenvaakdelongen aantast,gekenmerktdoorlangdurighoestenenvermoeidheid.

• klaplong (pneumothorax): Eenaandoeningwaarbijluchtontsnaptindepleuraholte,waardoorde longgedeeltelijkofvollediginklapt,watleidttotacutepijnen ademhalingsproblemen.

• longembolie: Eenafsluitingvaneenbloedvatindelongendooreenbloedstolsel,wat leidttotkortademigheidenpijnopdeborst.

Bron: https://www.istockphoto.com/nl/vector/pneumothorax-normal-and-collapsed-lungs-gm1483114892-509814335?searchscope=image%2Cfilm Vertaling:onderschrift:normalelongenpneumothorax.Inschrift:abnormaleverzamelingvanluchtinde pleuraholte.

Bijeenklaplongontsnaptluchtindepleuraholtewaardoordelonggedeeltelijk ofvollediginklapt.

InNederlandhebbenruim1,2miljoenmenseneenchronischelongziekte, zoalsastma,COPDoflongkanker.Jaarlijksstervenongeveer23.000mensen aaneenlongziekte,waarbijlongkankerverantwoordelijkisvoormeerdan 10.000vandezesterfgevallen.Dezorgkostenvoorlongziektenzijnjaarlijks meerdan3miljardeuro.Astmaisdemeestchronischeziekteonderkinderen.

Hetbelangvanlonggezondheid

Gezondelongenzijnessentieelvoorhetfunctionerenvanhetlichaam.De longenzorgenvoordeopnamevanzuurstofenhetafvoerenvan koolstofdioxide.Wanneerdelongfunctieverstoordis,heeftditdirectinvloed opdekwaliteitvanlevenvaneenzorgvrager.Zorgvragersmeteen longaandoeninghebbenmoeitemetademhalen,watleidttotkortademigheid, verminderdeinspanningscapaciteitenvermoeidheid.Ditkanhundagelijkse activiteitenzoalstraplopen,wandelenenzelfspratenaanzienlijkbeïnvloeden.

Daarnaastkunnenangstengevoelensvanfrustratieontstaan,omdathet ademhalennietmeervanzelfsprekendis.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Invloedoplonggezondheid

Longziektenontstaanofverergerenvaakdooreencombinatievan risicofactorenenonderliggendeoorzaken.Sommigevandezefactorenzijn omgevingsgebondenengrotendeelstevoorkomen.Anderefactorenzijnerfelijk envragenspecifiekeaandachtvoorvroegtijdigesignaleringenpreventie.

Roken

RokenisdebelangrijksterisicofactorvoorCOPDenlongkanker.Roken veroorzaaktschadeaanhetlongweefselendeluchtwegendoorblootstelling aangiftigestoffenzoalsteer,nicotineenkoolmonoxide.Dezestoffenzorgen voorchronischeontstekingenenversnellendeafbraakvanelastischweefsel indelongen,watleidttotaandoeningenzoalslongemfyseem.Bovendien verhoogtrokenhetrisicoophetontwikkelenvanlongkankerdoordatroken hetDNAvancellenindelongenbeschadigt.

Luchtverontreiniging

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Langdurigeblootstellingaanvervuildeluchtkanleidentotlongziekten. Schadelijkestoffenzoalsfijnstof,stikstofoxidenenozonkunnenontstekingen indeluchtwegenveroorzaken.Endatleidtweertoteenverhoogdrisicoop aandoeningenzoalsastma,COPDenlongkanker.

Genetischeaanleg

Sommigezeldzamelongziekten,zoalsAlpha-1-antitrypsinedeficiëntie,zijn erfelijk.Dezeaandoeningwordtveroorzaaktdooreentekortaanheteiwit Alpha-1-antitrypsine,datdelongenbeschermttegenschadedoorenzymen. Zorgvragersmetdezeaandoeninghebbeneenverhoogdrisicoop longemfyseemenanderelongaandoeningen,zelfsalszenooitgerookthebben. Ookastmaiseenerfelijkeaandoening.Kinderenmetoudersmetastmaofeen allergie,hebbeneensterkverhoogdrisicoophetkrijgenvanastma.Maarer zijnookveelanderefactorendiehetrisicoopastmabeïnvloeden(VZinfo,z.d.).

BEELD-& TAALREDACTIE

10.2Verpleegkundigezorgbijlongaandoeningen

Dezorgvoorzorgvragersmetlongaandoeningenisafwisselendenvraagtom eenveelzijdigebenadering.Ofhetnugaatomacutesituatieszoalseen longaanvalvanCOPD,ofeengeplandeopnamevooreenlongoperatie,als verpleegkundigespeeljeeenbelangrijkerolbijdezorgvoorzorgvragersmet eenlongaandoening.Inditthemamaakjekennismetdeverpleegkundige verantwoordelijkhedenbijzowelacutealsgeplandeopnames.

Jeleerthoemonitoring,ondersteuningbijademhalingensamenwerkingmet anderedisciplinesbijdragenaanhetherstelenwelzijnvandezorgvrager.Ook wordtaandachtbesteedaanhetbelangvannazorgenhetbegeleidenvande zorgvragerbijzelfmanagementenleefstijlveranderingen.

Verpleegkundigezorgbijacuteopnames

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Bijeenacuteopnamevaneenzorgvragermeteenlongaandoeningissnelle enadequatezorgessentieel.Dezorgvragerheefternstige ademhalingsproblemen,heefthetbenauwdendeweefselswordennietvan voldoendezuurstofvoorzien.Acutesituatieskunnenvariërenvaneen longaanvalvanCOPDtoteenlongembolieofeenklaplong.Alsverpleegkundige benjeonderandereverantwoordelijkvoorhetmonitorenvandevitalefuncties, hettoedienenvanzuurstof,hetondersteunenbijademhalingstechnieken,het toedienenvanmedicijnenenhetpsychosociaalondersteunenvande zorgvrager.

Monitoring

Directeobservatievanvitalefunctieszoalsbewustzijn,ademhalingsfrequentie, zuurstofsaturatieenbloeddrukisbelangrijkomafwijkingentijdigtesignaleren enadequaattehandelen.Eenverhoogdeademhalingsfrequentie(boven20 ademhalingenperminuut)kanduidenoprespiratoirestress,terwijleen zuurstofsaturatieonder90%vaakwijstophypoxie.Afwijkingeninde bloeddruk,zoalseensystolischewaardeonderde90mmHg,kunnenwijzen opcirculatoireproblemen.Jemonitortdezeparameterscontinuomvroegtijdig complicatiesvoorkomenendezorgvragerstabiliseren.

MevrouwHoflandkomtviadeSpoedeisendeHulpopdeverpleegafdeling Longziektenmetkortademigheidenhoesten.Zeheeftjarenlanggerookten onlangsisCOPDbijhaarvastgesteld.Haarzuurstofsaturatieis87%enhaar bloeddrukis140/90mmHg.Jelaathaarvernevelenmethetvernevelapparaat. Tijdenshetvernevelenstijgtdezuurstofsaturatietot94%.

Zuurstoftoedienen

Jedientzonodigdirectzuurstoftoeaandezorgvrager,maaraltijdinoverleg metdearts.Teveelzuurstoftoedienenkanleidentotstapelingvan koolstofdioxideenisdusnietzonderrisico.Zuurstoftoedienenisbelangrijk bijhetbehandelenvanzorgvragersmet hypoxie,eenaandoeningwaarbijhet

zuurstofgehalteinhetbloedtelaagis(saturatielagerdan90%).Eengezonde zuurstofsaturatieligtmeestaltussen95-100%,maarbijzorgvragersmet chronischelongaandoeningenkunjeeenwaarderondde88-92%als acceptabelbeschouwen.Doorzuurstoftoetedienen,wordthetrisicoop orgaanschadeenverdereverslechteringvandeconditieverminderd.Je waarborgtdeeffectiviteitenveiligheidvandetherapiedoorde zuurstofsaturatietijdensdebehandelingteblijvenmonitorenendetherapie zonodigaantepassen.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Bron:

https://www.istockphoto.com/nl/foto/unconscious-patient-with-oxygen-mask-on-hospital-bed-man-in-intensive-care-unit-in-gm1759288696-544666205?searchscope=image%2Cfilm Zuurstoftoedienenisbelangrijkbijzorgvragersmeteentelaagzuurstofgehalte

Ondersteunenbijademhalingstechnieken

Jeondersteuntdezorgvragermetademhalingsproblemenenbenauwdheid bijhetademhalen.Bijvoorbeelddoordezorgvragerteinstruereninhetgebruik vaneenCPAP-middelenofanderehulpmiddelen.CPAP(ofBiPAPofOptiflow) maaktgebruiktvanPEP.PEPstaatvoorPositiveExpiratoryPressure. PEP-middelen,zoalseenCPAP-masker,helpenomdeluchtwegengoedopen tehoudendoordeuitgeoefendedruk.Hierdoorkomthetslijmuitdelongen los.Insommigegevallenkaneen'huffer'wordeningezet,eenapparaatjedat trillingenveroorzaaktomslijmlostemaken.Daarnaastkunneneenvoudige ademhalingstechnieken,zoalsdebuikademhalingenlip-tuiten,verlichting

gevenbijbenauwdheiddoordeademhalingtevertragenenefficiënterte maken.Bijlip-tuiten,ookwelPursedLipsBreathinggenoemd,ademtde zorgvragerindoordeneusenblaasthijmetgetuitelippenzachtjesweeruit. Hetjuistegebruikvandezehulpmiddelenentechniekenbevordertde longfunctieenvermindertsymptomenvanbenauwdheid.

Bronhttps://pepinformatie.nl/pep-imt-rmt/acapella-choice,samenvoegenmetonderstaandeafbeelding. Meteen'huffer'triltdezorgvragerhetslijmlosomhetzomakkelijkeropte hoesten

https://www.bol.com/nl/nl/p/flutter-voor-vastzittend-slijm-ademhalingstrainer-longtrainer-slijmverwijderingsapparaat-copd-verbetering-longcapaciteit/9300000224123310/

Daarnaastspeeltdehoudingvandezorgvragerzelfeenbelangrijkerolbij benauwdheid.Zorgvragerskunnenbaathebbenbijeenrechtopzittende houding,waarbijdeschoudersontspannenzijn.Vooroverleunenopeentafel ofmetdearmenrustendopdeknieën(zogenaamdetripod-houding)kanook helpenomdeademhalingtevergemakkelijken.Jijkuntalsverpleegkundige dezorgvragerhelpenomdejuistehoudingtevinden.Dezehoudingen verminderendedrukophetmiddenrifenoptimaliserendewerkingvande ademhalingsspieren,wathetademhalenminderinspannendmaakt.

Bron:https://www.healthline.com/health/copd/tripod-position-copd#what-it-is(eventueelnamakendezepositie enlatencontrolerendooreindredacteur)

DeTripod-positie

Medicijnentoedienen

Ineenacutesituatiemoetjeookmedicijnentoedienenzoalsvernevelmedicatie ofcorticosteroïden.Voorbeeldenvanvernevelmedicatiezijnbronchodilatoren (luchtwegverwijderaars)enmucolytica(slijmoplosser),diehelpenomde luchtwegenteopenenenslijmlostemaken.Bijhettoedienenishetbelangrijk omtezorgendatdezorgvragercomfortabelzitendevernevelaarcorrect gebruikt.Jeleteropdathetmaskerofmondstukgoedaansluitomverliesvan medicatietevoorkomen,enjegeeftduidelijkeuitlegoverhetrustigendiep inadementijdensdebehandeling.Naafloopvandevernevelingmoethet apparaatgoedgereinigdwordenomophopingvanbacteriëntevoorkomen.

Psychosocialeondersteuning

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Acutesituatieskunnenleidentotpaniekenangstbijdezorgvrager.Een geruststellendehoudingvanjoualsverpleegkundigekanhetverschilmaken. Verpleegkundigenkunnenhierbijgebruikmakenvankalmeenduidelijke communicatie.Zegbijvoorbeeldwatjedoetvoordatjeeenhandelinguitvoert enblijfaanwezigomdezorgvragergerusttestellen.Jekunttechnieken aanbiedenvanademhalingsoefeningen,zoalslip-tuitenofbuikademhaling,

diehelpenomdeademhalingtevertragenenangstteverminderen.Hetgebruik vangeruststellendetaal,oogcontacteneenkalmetoonzorgtervoordatde zorgvragerzichgehoordenbegrepenvoelt.

Verpleegkundigezorgbijgeplandeopnames

Geplandeopnamesbiedenmeertijdvoorvoorbereidingenoverleg,watzorgt vooreengestructureerdeaanpakvandezorg.Voorbeeldenvangeplande opnamesbijlonggeneeskundezijnlongfunctieonderzoekenofeenchirurgische ingreepzoalseenlongoperatie.Alsverpleegkundigebereidjedeopnamevoor, neemjedeanamneseafbijdezorgvrager,geefjeadviesenvoorlichtingtijdens deopnameenregeljedenazorg.Verderwerkjebijeengeplandeopnamevan eenzorgvragermeteenlongaandoeningvaaksamenmetanderedisciplines, zoalsfysiotherapeutenendiëtisten.

Voorbereiding

Alsverpleegkundigegeefjevoorlichtingoverdeopnameprocedureen verwachtingen.Bijeengeplandeopname,bijvoorbeeldvooreenlongoperatie, geefjeuitlegoverwatergaatgebeurentijdensdeopname,zoalsde preoperatieveonderzoeken(bijvoorbeeldbloedonderzoekofeen longfunctieonderzoek),deprocedurezelfenwatdezorgvragerkanverwachten indeherstelperiode.Daarnaastwordeninstructiesgegevenover medicatie-inname,nuchterblijvenenwatmeetenemennaarhetziekenhuis. Somsheefteenalgemeneopnameafdelingdezevoorlichtingeninformatieal gegeven.Jehoeftdanbijdeopnamealleennogmaartecontrolerenofer belangrijkewijzigingenzijnindegezondheidssituatievandezorgvragerenof dezorgvragernogvragenheeft.Goedecommunicatievermindertangsten zorgtervoordatdezorgvragerbetervoorbereidisopdeopnameenhet herstelproces.

BEELD-& TAALREDACTIE

GuuskomtopdeafdelingLongziektenvooreenVideoAssistedThoracoscopie Surgery(VATS).Guusheeftmeerderekereneenklaplonggehadenondergaat nueenVATSomeenklaplongindetoekomsttevoorkomen.Voordezeoperatie gaatGuusonderalgehelenarcose.DeverpleegkundigeverteltGuusdathijna deoperatieeenthoraxdrainheeftinzijnborstholteeneeninfuus.De fysiotherapeutkomtlangsomalvastdeademhalingsoefeningendoorte nemen.

Anamnese

Hetinkaartbrengenvandegezondheidstoestandenspecifiekebehoeften vandezorgvrageriseeneerstestapbijeengeplandeopname.Tijdensdit procesverzameljeinformatieoverdemedischegeschiedenis,huidigeklachten eneventuelemedicatiegebruik.Bijeenzorgvragermetlongkanker bijvoorbeeld,kanditbetekenendatjeaandachtbesteedtaan ademhalingsproblemen,pijnmanagementendeimpactvaneerdere behandelingenzoalschemotherapie.Daarnaastinventariseerjespecifieke behoeften,zoalsdieetwensenofmobiliteitsbeperkingen.Dezeinformatie helptjeomeenindividueelzorgplanoptestellenendeopnamesoepelte latenverlopen.

Adviesenvoorlichting

Tijdenseengeplandeopnamekunjeuitleggevenoverinhalatietechnieken, zelfmanagementenleefstijlinterventies.Zelfmanagementomvatbijvoorbeeld hetlerenherkennenvandeeerstesignalenvaneenlongaanvalenhetnemen vanactiezoalshetaanpassenvanmedicatieofcontactopnemenmeteen zorgverlener.Hetisnamelijkbelangrijkomeenlongaanvaltevoorkomen. ZorgvragersmetCOPDkomennaeenlongaanvalvaaknietmeerophunoude niveau:bijelkelongaanvalvermindertdefysiekegezondheid.Bij leefstijlinterventieskunjedenkenaanhetstimulerenvandagelijksebeweging, zoalswandelenoflichteoefeningen,enhetbelangvaneenuitgebalanceerd dieetomdealgemeneconditieteverbeteren.Daarnaastkanbegeleidingbij stoppenmetrokeneenbelangrijkonderdeelzijn,omdatditdelonggezondheid aanzienlijkverbetert.

Nazorg

Alsdezorgvragerweernaarhuisgaat,bespreekjehetplanvoorontslag, inclusiefeventuelevervolgafsprakenofthuiszorg.Bijzorgvragersmet longaandoeningen,zoalsnaeenlongoperatieofeenlongembolie,isnazorg vangrootbelang.Ditkanbetekenendatjedezorgvragerondersteuntbijhet opstellenvaneenmedicatieschema,instructiesgeeftoverhetherkennenvan complicatieszoalseenverhoogdeademhalingsfrequentie,enduidelijke afsprakenmaaktoverhetgebruikvanhulpmiddelenzoalszuurstofapparatuur. Verderkunnenvervolgafsprakenmeteenlongverpleegkundige,fysiotherapeut ofdiëtistnodigzijnomhetherstelprocesoptimaalteondersteunenenterugval tevoorkomen.

Anderedisciplines

Indezorgvoorzorgvragersmetlongaandoeningenopeenverpleegafdeling werkjesamenmetverschillendedisciplines.Delongverpleegkundigeof verpleegkundigspecialistspeelteenbelangrijkerolindebegeleidingen educatievanzorgvragers.Zijbiedenpoliklinischondersteuningbijhetleren omgaanmetlongaandoeningen,bijvoorbeelddooruitlegover medicatiegebruikenademhalingstechnieken.Defysiotherapeutrichtzichop hetverbeterenvandelongfunctieenhetuithoudingsvermogenvande zorgvragerdoormiddelvanademhalingsoefeningenenfysiekeactiviteit.De diëtistisvanbelangvoorzorgvragersdieondersteuningnodighebbenbijeen gezonddieet,bijvoorbeeldvoorhetbehoudenvaneengoedevoedingsstatus bijCOPDofherstelnaeenlongoperatie.

Alsverpleegkundigewerkjenauwsamenmetdezedisciplinesomeen geïntegreerdzorgplantebieden.Ditbetekentbijvoorbeelddatjede fysiotherapieplantrondmomentenwaaropdezorgvragermindervermoeid is,ofdatjevoedingsadviezenvandediëtistbespreektenvertaaltnaarde dagelijksepraktijkvandezorgvrager.

10.3Verpleegproblemenbijlongaandoeningen

Zorgvragersmetlongaandoeningenhebbenvaaktemakenmeteenbreed scalaaanklachtenensymptomendiehundagelijkslevenaanzienlijk beïnvloeden.Benauwdheid,angst,vermoeidheidofondervoedingzijneen paarvandeproblemenwaarzijmeetemakenhebben.

Benauwdheidenangsthangenvaaknauwsamen,omdat ademhalingsproblemeneengevoelvancontroleverlieskunnenveroorzaken. Sputumproductieenhoestenmakenademhalennogmoeilijker,terwijl vermoeidheidengewichtsverliesdeenergiebalansvanzorgvragersverder verstoren.Alsverpleegkundigerichtjijjeinterventiesopverlichtingvandeze symptomenenwerkjesamenmetanderedisciplineszoalsfysiotherapeuten, diëtisten.

BEELD-& TAALREDACTIE

Indithoofdstukwordtbeschrevenhoejedezeklachtenherkent,welke onderliggendeoorzakenenkenmerkenbelangrijkzijn,enwelkeinterventies jekuntinzettenomzorgvragersoptimaalteondersteunen.

Benauwdheid

Benauwdheid,ookweldyspneugenoemd,iseensubjectieveervaringvan ademhalingsmoeilijkheden,waarbijzorgvragerseengevoelvanluchttekort ervaren.HetkomtveelvoorbijzorgvragersmetlongaandoeningenzoalsCOPD, astma,longontsteking,longembolieofeenklaplong.Ookbijlinkerhartfalen kanvochtophopingindelongenleidentotkortademigheid.

Symptomen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Jeherkenteenzorgvragerdiebenauwdisaanhetademhalingspatroon,de spraak(kortezinnen)eneventuelegeluidenzoalspiepenofreutelen.Andere kenmerkenwaaraanjebenauwdheidkuntherkennen,zijn:

• versneldeademhaling(tachypneu):>20ademhalingenperminuut

• gebruikvanhulpademhalingsspieren

• cyanose(blauweverkleuringvanlippenofnagels)

• onrustenangst

• verlaagdezuurstofsaturatie(<90%).

Interventies

Jehelpteenzorgvragermetbenauwdheidsklachtendoorsomszuurstoftoe tedienen,teondersteunenbijeengoedehoudingentehelpenmet ademhalingstechnieken.Jeblijftrustig,ookalkanhetnaarzijnomeen zorgvragerinademnoodtezien.Jesteltdezorgvragergerustomzijnangst teverminderenwantangstkandebenauwdheidverergeren.Blijfbijde zorgvragerenganietweg.Opdelangetermijnkanhetookgoedzijnomde zorgvragertestimulerentotvoldoendevochtinname.Dithoudthetslijm vloeibaarengemakkelijkeroptehoesten.

Angstenpaniek

Bijzorgvragersmeteenlongaandoeningkanangsteenkenmerkendeklacht zijnvanwegededirecterelatietussenademhalingsproblemenenhetgevoel vancontroleverlies.Insituatieswaarbijzorgvragerseentekortaanlucht ervaren,kandepaniektoeslaan:eenplotselingeenintensevormvanangst diekortademigheid,duizeligheideneengevoelvanverstikkingkan veroorzaken.

BEELD-& TAALREDACTIE

BenauwdheidbijCOPDkanangstveroorzakenmaarookacuteaanvallenvan astmaofhyperventilatie.Bijhyperventilatieademtdezorgvragertesnelen tediep,vaakveroorzaaktdoorangstofstress.Ditleidttoteenverlagingvan hetkoolstofdioxidegehalteinhetbloed,watklachtenzoalsduizeligheid,

tintelingenindevingers,benauwdheid,eneenlichtgevoelinhethoofdkan veroorzaken.Hetisvaakeenvicieuzecirkel:angstveroorzaakthyperventilatie, endesymptomenvanhyperventilatieverergerendeangst.

Symptomen

Opbasisvanlichaamstaalenhetademhalingspatroonkunjeherkennenof eenzorgvragerangstigis.Bijvoorbeeldzichtbaaraangespannenspieren,zoals opgetrokkenschoudersofeenbedhekomklemmen.Zorgvragerskunnenzich ookrusteloosgedragen,bijvoorbeelddoorherhaaldelijkmethunhandente bewegenofvanhoudingteveranderen.Anderekenmerkendiedezorgvrager kanvertonen,zijn:

• verhoogdehartslag(tachycardie)

• zwetenentrillen

• kortademigheidofhyperventilatie

• duizeligheidoflichtgevoelinhethoofd

• drukkendgevoelopdeborst

• angstomdecontroleteverliezen.

Interventies

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Eenzorgvragerdieangstigis,steljegerustenjeblijftbijdezorgvrager.Andere verpleegkundigeinterventieszijneropgerichtomdebenauwdheidte verlichtenomdatdatvaakdeoorzaakvandeangstendepaniekis.Jekunt medicatiegeven,zoalsvernevelen,omdebenauwdheidteverlichtenen daarmeedeangstteverminderen,ademhalingstechniekentoepassenende zorgvragerrechtophelpenofineenanderecomfortabelehoudinglatenzitten.

Vermoeidheid

Chronischevermoeidheidiseenveelvoorkomendeklachtbijlongaandoeningen zoalsCOPD,longfibroseenlongkanker.Dezeaandoeningenveroorzakeneen verminderdezuurstofopname,watleidttoteengebrekaanenergie.De vermoeidheidwordtvaakveroorzaaktdooreencombinatievanfactoren,zoals onvoldoendezuurstofvoorziening,inspanningbijademhalenendeimpact vanchronischeontstekingen.

Symptomen

BEELD-& TAALREDACTIE

Zorgvragersmeldenvaakextremeuitputting,zelfsnalichteinspanning.Andere symptomenzijnconcentratieproblemeneneenverminderdvermogenom dagelijkseactiviteitenuittevoeren.Hierdoorhebbenzorgvragermet longaandoeningenookvaakeenverminderdemobiliteit.

Interventies

Alsverpleegkundigegeefjeadviesoverhoedezorgvragerzijnenergieoverde dagkanverdelen.Eenfysiotherapeutkanmetdezorgvragerwerkenaaneen programmaomdeinspanningscapaciteitteverbeteren.Eendiëtistkaneen dieetmetvoldoendeeiwittenencalorieënsamenstellenomhetenergiepeil teverbeteren.

Hoestenenslijmproductie

Overmatigeslijmproductiekanwordenveroorzaaktdoorchronische ontstekingen,infecties,ofirritatiedoorallergenenofluchtverontreiniging. Hoesteniseenreflexvanhetlichaamomdeluchtwegenvrijtemaken. Aandoeningendieovermatigeslijmproductieenontstekingenindeluchtwegen veroorzaken,zijn:COPD,astma,bronchitis,encystischefibrose.

Symptomen

Zorgvragershebbensomseenpiependeademhalingeneenhardnekkigehoest waarbijzijslijm(wit,geelofgroen)ophoesten.Somsheefteenzorgvrager bloederigsputum.

Interventies

Zoalseerderaangegeveniseenvoldoendevochtintakebelangrijkomhetslijm vloeibaartehouden.Vloeibaarsputumismakkelijkeroptehoestendantaai sputum.Houddevochtintakebijenstimuleerdezorgvrageromtedrinken. Jeobserveerthetsputumopkleur,hoeveelheidenconsistentieominfecties tijdigtesignaleren.Zorgvragersmetlongaandoeningenzijnnamelijk vatbaardervoorluchtweginfecties.

Samenmetdefysiotherapeutleerjedezorgvragereffectievehoesttechnieken aanzoalshuffen.Huffeniseenademhalingstechniekwaarbijdezorgvrager krachtiguitademtmeteenopenkeel,alsofhijofzijeenspiegelprobeertte 'beslaan'.Dithelptomslijmlostemakenuitdediepereluchtwegenzonder deluchtwegenextratebelasten,zoalsbijintensiefhoestenhetgevalkanzijn.

Gewichtsverliesofondervoeding

Zorgvragersmetlongaandoeningenverbruikenmeerenergie.Hierdoor verliezenzijgewichtofrakenzijondervoed.Gewichtsverliesofondervoeding komtvaakvoorbijCOPD,longkanker,encystischefibrose,waarhet energiemetabolismeverhoogdisdoorademhalingsinspanningenchronische ontstekingen.

Symptomen

Zorgvragersverliezendusgewicht,maarhebbenookverliesvanspiermassa (cachexie)eneenalgemeneverzwakkingvanhetimmuunsysteem.

Interventies

Verpleegkundigeinterventieszijn:

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

• Werksamenmeteendiëtistomeencalorierijkeneiwitrijkdieetoptestellen dataansluitbijdebehoeftenvandezorgvrager.

• Stimuleerkleine,frequentemaaltijdenomdecalorie-innameteverhogen zonderdezorgvragerteoverbelasten.

• Introduceerdrinkvoedingofsupplementenalsdegewonevoeding onvoldoendeis.

• Zorgvoorvoldoendevochtinname,vooralbijgebruikvanzuurstof,omdat ditdeluchtwegenuitdroogt.

• Houdgewicht,spiermassaenvoedingsinnamesystematischbijom ondervoedingvroegtijdigtesignaleren.

10.4Preventie,leefstijlenzelfmanagement

Preventie,eengezondeleefstijleneffectiefzelfmanagementkunnende gezondheidenkwaliteitvanlevenvanzorgvragersmeteenlongaandoening verbeteren.Rokeniseenvandegrootsterisicofactorenvoorhetontstaanen verergerenvanlongaandoeningen,enstoppenmetrokenkanaanzienlijke gezondheidsvoordelenopleveren.Daarnaastkunnengezondevoeding, regelmatigebewegingenstressmanagementbijdragenaanhetverminderen vanklachtenenhetversterkenvanhetherstel.

Indithoofdstukwordendeverschillendeaspectenvanpreventieenleefstijl besproken.Ineenziekenhuiskunjetijdenseenopnamedezorgvragerniet 'even'latenstoppenmetrokenofzelfmanagementaanleren.Maarjekuntwel eeneersteaanzetgevenofaansluitenbijwatanderedisciplinesvoorjoual hebbeningezet.Jekuntzorgvragersondersteunenenbegeleidenbijhetmaken vangezondekeuzesenhetbeherenvanhunaandoening.

Stoppenmetroken

Stoppenmetrokenisvancruciaalbelangvoorzorgvragersmeteen longaandoening,omdatrokeneenvandegrootsterisicofactorenisvoorhet ontstaanenverergerenvanlongaandoeningenzoalsCOPD,longkankeren astma.Rokenveroorzaaktblijvendeschadeaanhetlongweefsel,leidttot ontstekingenindeluchtwegenenverhoogtdekansopinfecties.Hetstoppen

metrokenvertraagtdeprogressievanlongaandoeningen,vermindertde frequentieenernstvanlongaanvallen,enverbetertdealgehelelongfunctie enkwaliteitvanleven.

Devoordelenvanstoppenmetrokenvoordezorgvragerzijndus:

• verbeterdelongfunctie:verminderdeslijmproductie,minderontstekingen enminderkansopverderelongschade.

• minderlongaanvallen:zorgvragersmetCOPDofastmaervarenminder vaakacuteverslechteringen.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

• beterealgehelegezondheid:stoppenmetrokenverminderthetrisicoop andereaandoeningen,zoalshart-envaatziekten.

• psychosocialevoordelen:veelzorgvragersmeldeneenverhoogdgevoel vancontrole,trotsenverbeterdelevenskwaliteit.

Bron: https://www.istockphoto.com/nl/foto/stoppen-met-roken-gm1083994760-290825967?searchscope=image%2Cfilm Stoppenmetrokenisvancruciaalbelangvoorzorgvragersmeteen longaandoening

Stoppen-met-roken-programma

Eenstoppen-met-roken-programmabiedtgestructureerdebegeleidingaan zorgvragersdiewillenstoppenmetroken.Hetprogrammabestaatvaakuit:

• Individueleofgroepsbegeleiding:Sessieswaarinzorgvragerslerenomgaan mettriggersenstress,enstrategieënkrijgenaangereiktomhunmotivatie vasttehouden.

• Nicotinevervangersofmedicatie:Gebruikvanpleisters,kauwgomof voorgeschrevenmedicijnenomdeontwenningsverschijnselente verminderen.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

• Gedragsinterventies:Traininginhetontwikkelenvannieuwegewoonten enhetvermijdenvansituatiesdieaanzettentotroken.

• Follow-up:Regelmatigeevaluatiesenaanpassingenvanhetplanomsucces tewaarborgen.

Zelfmanagementbijchronischelongaandoeningen

Zelfmanagementishetvermogenvanzorgvragersomzelfeenactieverolte speleninhetbeherenvanhungezondheidendegevolgenvanhunziekte.Bij chronischelongaandoeningenbetekentditdatzorgvragerslerenhoezehun symptomenkunnenherkennen,longaanvallenkunnenvoorkomenenhun leefstijlkunnenaanpassenomhunalgehelegezondheidteverbeteren.

ZelfmanagementisvooralbelangrijkbijaandoeningenzoalsCOPD,astmaen longfibrose,waarbijdezorgvragerdagelijkstemakenheeftmet ademhalingsproblemenendeimpactdaarvanophetdagelijksleven.Effectief zelfmanagementhelptzorgvragersombeteromtegaanmethunziekte, ziekenhuisopnamesteverminderenenhunkwaliteitvanleventeverbeteren.

Zelfmanagementomvat:

• Symptomenherkennen:Zorgvragerslerenhoezetekenenvaneen longaanval,zoalstoenemendebenauwdheidofvermoeidheid,vroegtijdig kunnensignaleren.

• Medicatiebeheer:Correctgebruikvaninhalatiemedicatieenhetnaleven vanmedicatieschema's.

• Ademhalingstechnieken:Gebruikvantechniekenzoalslip-tuitenen buikademhalingombenauwdheidteverlichten.

• Leefstijlinterventies:Stoppenmetroken,gezondevoedingenregelmatige beweging.

• Hulpinschakelen:Wetenwanneercontactoptenemenmeteenartsof verpleegkundige.

Rolvandeverpleegkundige

Verpleegkundigenkunnenzorgvragersondersteuneninhunprocesomte stoppenmetroken.Vaakisdatdeverpleegkundigeindehuisartsenpraktijk, maarookalsjeverpleegkundigebentinhetziekenhuis,kunjeeengesprek beginnenmetdezorgvrageroverstoppenmetroken.Enalsverpleegkundige kunjezelfmanagementstimuleren.Jehelptzorgvragersommeercontrolete krijgenoverhungezondheidendegevolgenvanhunchronische longaandoeningtebeperken.Derolvanverpleegkundigeomvatonderandere motiverendegespreksvoering,educatieenbegeleiden.Voorbeeldendaarvan zijn:

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

• Begeleidenbijademhalingstechniekenenhetgebruikvan inhalatiemedicatie.

• Herkennenofdezorgvragergemotiveerdisomtestoppenofondersteuning nodigheeftbijhetmakenvandiestap.

• Plannenvannazorgdoorafsprakentemakenvoorfollow-upen ondersteunenbijhetopstellenvaneenpersoonlijkactieplan.

• Verwijzennaarstoppen-met-roken-programma'senzorgvragerseventueel ondersteunentijdensdeeerstestappen,zoalshetomgaanmet ontwenningsverschijnselen.

• Voerenvanmotiverendegesprekkenomzorgvragersbewusttemakenvan devoordelenvanstoppenmetrokenenhunvertrouweninhetstoppente vergroten.Enzorgvragersaanmoedigenomverantwoordelijkheidtenemen voorhungezondheid.

• Uitleggenhoerokendelongenbeïnvloedtenwaaromstoppenbelangrijk is,metconcretevoorbeeldendieaansluitenbijdesituatievandezorgvrager.

• Gevenvanuitlegoverhetziektebeeld,debehandeling,inhalatietechnieken, medicijngebruikendepraktischevaardighedendienodigzijnvoor zelfmanagement.

Vaccinaties

BEELD-& TAALREDACTIE

Zorgvragersmetlongaandoeningenhebbeneenverhoogdrisicoop complicatiesbijluchtweginfecties.Vaccinatieszoalsdegriepprik, covidvaccinatieenhetpneumokokkenvaccinkunnendezerisico'sverminderen. Degriepprikbeschermttegenseizoensgebondeninfluenza.Voorzorgvragers metaandoeningenzoalsCOPD,astmaenlongfibrosekaneengriepinfectie ernstigegevolgenhebben,zoalslongaanvallenoflongontstekingen.Het pneumokokkenvaccinbeschermttegenpneumokokkenbacteriën,die verantwoordelijkzijnvoorernstigeluchtweginfectiesenlongontstekingen. Hetisvooralaanbevolenvoorzorgvragersmetchronischelongaandoeningen enouderen.

Vaccinatiesdragenbijaanhetverminderenvanziekenhuisopnames,verbeteren degezondheidvanzorgvragersenverhogenhunkwaliteitvanleven.Als verpleegkundigeinhetziekenhuiskunjeuitleggenwaaromvaccinaties belangrijkzijnenhoezebeschermingbiedentegencomplicaties.Hettoedienen vandevaccinatiesenhettijdigherinnerenaandejaarlijksevaccinaties,zoals degriepprik,isdeverantwoordelijkheidvandehuisartsenpraktijk.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Leefstijl

Eengezondeleefstijlkandeprogressievanlongaandoeningenvertragen, longaanvallenvoorkomenendealgehelekwaliteitvanlevenverbeteren. Hoewelonderwerpenzoalsstoppenmetrokenalzijnbehandeld,zijnernog andereleefstijlcomponentendievanbelangzijn,zoalsgoedevoeding, bewegingenstressmanagement.Dezefactorenspeleneenbelangrijkerol, vooralbijzorgvragersdieinhetziekenhuiszijnopgenomenenvaakineen kwetsbaresituatieverkeren.

Eenuitgebalanceerddieetkandeenergievoorzieningverbeteren,spierverlies voorkomenenhetimmuunsysteemversterken.Ditisvooralbelangrijkbij zorgvragersmetCOPD,longkankeroflongfibrose,waarbijondervoedingvaak voorkomt.

Lichaamsbewegingverbetertdelongfunctie,versterktdeademhalingsspieren enverhoogthetuithoudingsvermogen.Zelfslichteactiviteitenkunnenhelpen omspiermassatebehoudenenslijmophopingteverminderen.Moedig zorgvragersaanomzoveelmogelijkmobielteblijven,bijvoorbeelddoorkorte wandelingentemakenofeenvoudigeoefeningentedoen.Werksamenmet fysiotherapeutenomveiligeenhaalbarebeweegprogramma'soptestellen.

Chronischestresskandeademhalingnegatiefbeïnvloedenenlongaanvallen uitlokken.Stressmanagementisessentieelomdealgehelegezondheiden mentalewelzijnteverbeteren.Eenverpleegkundigekan:

• zorgvragerseenvoudigeontspanningstechniekenleren,zoals buikademhalingofmindfulness.

• eenluisterendoorbiedenenzorgenvooreenkalmerendeomgevingom stressteverminderen.

• psychologischeondersteuninginschakelenindiennodig.

Inhetziekenhuisspeeljeeencentralerolinhetcoördinerenvandezorg,zoals doorhetinschakelenvanfysiotherapeuten,diëtistenofpsychologen.

10.5Zorgpadenensamenwerkingbinnende zorgketen

Erzijnverschillendezorgpadenvoorzorgvragersmetlongaandoeningen,zoals COPDenlongcarcinoom.Binnendezorgpadenwerkenverschillende zorgprofessionalssamen,waaronderlongartsen,verpleegkundigen, fysiotherapeuten,diëtistenenmaatschappelijkwerkers.Doordeze multidisciplinairesamenwerkingwordtdezorgbeterafgestemdopde individuelebehoeftenvandezorgvragerenwordencomplicatiesen heropnameszoveelmogelijkvoorkomen.

IndezeparagraafwordendezorgpadenvoorCOPD,longcarcinoomen inhalatiemedicatietoegelicht,evenalsderolvandeverpleegkundigeindeze trajecten.Daarnaastwordtbesprokenhoezorgpadenbijdragenaaneenbetere samenwerkingbinnendezorgketenenwelkevoordelenzebiedenvoorzowel zorgverlenersalszorgvragers

Zorgpadenbijlongaandoeningen Zorgpadenzijngestandaardiseerdetrajectendiehetzorgprocesbeschrijven vooreenspecifiekeaandoeningofbehandeling.Zezijngebaseerdopdebest beschikbarewetenschappelijkekennisenzijnbedoeldomdekwaliteit, veiligheidenefficiëntievandezorgteverbeteren.Eenzorgpadlegtvastwelke stappeninhetzorgprocesmoetenwordengenomen,doorwie,enbinnen welketijdslijnen,zodatzorgvragersoptimaalwordenbehandeld.

Voorbeeldenvanzorgpadenbijlongaandoeningenzijn:

• LandelijkzorgpadCOPD-longaanvalmetziekenhuisopname

• ZorgpadLongcarcinoom

• ZorgpadInhalatiemedicatie.

HetzorgpadCOPD-longaanvalmetziekenhuisopnamebeschrijftdezorgvoor zorgvragersmetCOPDtijdensopname,ontslagendeperiodedaarna.Het richtzichophetverbeterenvandecontinuïteitvanzorg,hetverminderenvan heropnamesenhetverhogenvanzelfmanagement(LongAlliantieNederland, 2029).Belangrijkeonderdeleninditzorgpadzijn:

• Dag-2gesprek:

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Hierinwordendediepereoorzakenvandeopnamebesprokenenafgestemd tussenzorgvrager,mantelzorgerenzorgverlener.Ditgesprekvormtde basisvoorhetzorgplan.

• Ontslaggesprek: Hetvertrouwenvandezorgvragerenmantelzorgeromthuisverderte kunnen,wordtbesproken.Ookwordenactiesbijverergeringvanklachten uitgelegd.

• LongaanvalActiePlan(LAP): Tijdensennadeopnamewordtgewerktaaneenplanwaarinzorgvragers lerenomvroegtijdigtehandelenbijklachten.

HetZorgpadLongcarcinoombegeleidtzorgvragersmetlongkankervanafde diagnosetotenmetdepalliatievefase.Hetbeschrijftdiagnostiek, behandeltrajectenenpsychosocialeondersteuning.Belangrijkeonderdelen vanhetzorgpadzijnmultidisciplinairesamenwerkingenpalliatievezorg.

HetZorgpadInhalatiemedicatierichtzichophetverbeterenvanhetgebruik vaninhalatiemedicatiebijzorgvragersmetastmaenCOPD.Hetzorgpadheeft aandachtvoorhetcorrectaanlerenencontrolerenvandeinhalatietechniek. Doelishetvergrotenvantherapietrouweneffectiviteitvandebehandeling, zodatdezorgvragerzijnziektebeterondercontrolekrijgteneenlongaanval enziekenhuisopnameskunnenwordenvoorkomen.

Bron: https://www.zorginzicht.nl/binaries/content/assets/zorginzicht/kwaliteitsinstrumenten/Zorgpad+samenvatting+Kwaliteitsstandaard+COPD-longaanval+met+ziekenhuisopname.pdf (eventueelnamakenalsdatmag)

Stap1enstap2vandeachtstappentijdenseenopnameinhetZorgpad COPD-longaanvalmetziekenhuisopname

Voordelenvanzorgpaden

Zorgpadendragenbijaandekwaliteitenefficiëntievandezorg.Zezorgen ervoordatzorgvragersmetdezelfdeaandoeningeenuniformeenkwalitatieve behandelingontvangen,ongeachtdebehandellocatieofhetteamdat betrokkenis.Zorgpadenzijnefficiënt:zeverminderenonnodigestappenof herhalingenindezorg,watleidttoteenbeteretijdsbestedingenlagerekosten.

Zorgpadenbevorderendesamenwerkingtussenverschillendedisciplines, zoalsartsen,verpleegkundigenenfysiotherapeuten.Daarnaaststimulerenze ookdebetrokkenheidvandezorgvrager.ZorgpadenzoalshetLongaanval ActiePlangevenzorgvragersdetoolsenkennisommeerregietenemenover huneigengezondheid,watleidttoteenverhoogdezelfredzaamheidenminder ziekenhuisopnames.

Disciplinesindezorgpaden

Indezorgpadenvoorlongaandoeningenwerkenverschillendedisciplines nauwsamenomdebestezorgtebiedenaandezorgvrager.

• Delongartssteltdediagnose,bepaaltdemedischebehandelingenmonitort hetverloopvandeaandoening.

• Deverpleegkundigspecialistoflongverpleegkundigebegeleidtde zorgvragerbijhetziekteproces,geeftvoorlichtingencoördineertdezorg tussendedisciplines.

• Defysiotherapeuthelptbijademhalingsoefeningen,mobiliteiten conditieopbouw,vooralbijzorgvragersmetCOPDennalongoperaties.

• Dediëtistadviseertovervoedingterondersteuningvanhetherstel,vooral bijzorgvragersmetondervoedingofgewichtsverlies.

• Depsycholoogofmaatschappelijkwerkerbiedtpsychosociale ondersteuning,helptbijhetomgaanmetdediagnoseencoachtbij gedragsveranderingzoalsstoppenmetroken.

• Dehuisartsenwijkverpleegkundigezorgenvoordevoortzettingvande zorgnaontslagenbewakendealgehelegezondheidvandezorgvragerin dethuissituatie.

Doorregelmatigmultidisciplinairoverleg(MDO)wordtdesamenwerking tussendezedisciplinesgewaarborgd.Hierinwordenbehandelplannen afgestemd,complicatiesbesprokenenzorgovergangen,zoalsontslaguithet ziekenhuis,soepelgeorganiseerd.

Rolvandeverpleegkundige

Verpleegkundigenzijnvaakheteersteaanspreekpuntvoordezorgvrageren begeleidenhentijdenshethelezorgproces.Afgezienvandezorgvoorde zorgvragerzoalshetmonitorenvandeademhalingenhetgevenvanmedicatie, voerjijalsverpleegkundigehetdag-2gesprekwaarindezorgdoelenworden afgestemd.DaarnaasthelpjezorgvragersbijhetopstellenvaneenLongaanval ActiePlan(LAP)(LongAlliantieNederland,2019).

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Bijzorgvragermetlongkankerbegeleidjezorgvragersdoordeverschillende behandelfasenheen,jegeeftuitlegoveronderzoekenenbehandelingen,en biedtpsychosocialeondersteuning.Jespeeltookeenrolindepalliatievezorg, waarbijjecomfortensymptoombestrijdingcentraalstelt(IKNL,2017).Door jenauwebetrokkenheidalsverpleegkundigezorgjeervoordatzorgvragers zichgesteundvoelenendatdezorgefficiëntenpatiëntgerichtverloopt.

Indepraktijk

JosHelderheeftlongkankerenisopgenomenopdeafdelingLongziekten.De artsheefthemvertelddathijisuitbehandeldendathijmetontslagnaarhuis mag.TegenverpleegkundigeBibizegtJosdathijdathelemaalnietzietzitten enzijnvrouwookniet.'Strakskrijgikeenlongbloedingenstikikinmijneigen bloed,waarmijnvrouwbijis',zegthij.'Ikganietnaarhuis,ikblijfhiertotik doodga'.Bibisteltvooromnogeensmetdeartstepraten,metdevrouwvan Joserbij,omhetrisicoopeenlongbloedingtebespreken.Misschienkanzij ookiemandvandethuiszorgendehuisartsvanJosuitnodigenbijditgesprek. OpdezemanierkunnenzijinventariserenwatJosenzijnvrouwnodighebben omzichgesteundenveiligtevoelenthuis.

10.6Verdieping

Inhetziekenhuiskomjeregelmatigzorgvragerstegendierokenofjeverpleegt zorgvragersdieziekzijnalsgevolgvanhetroken.Zorgvragerswillenevennaar buiten,metinfuusenal,omeensigaretjeoptestekenofzijhebbentemaken metdeconsequentiesvanhungedragnajarenlangroken.Deopnamevande zorgvragerinhetziekenhuiskaneenmomentzijnvoorjoualsverpleegkundige omeenbijdrageteleverenaanhetverminderenvantabaksgebruikenhet bevorderenvandegezondheidvandezorgvrager.

Rokenenvapen

Rokenishetverbrandenvantabakenhetinhalerenvanderook.Ditkanvia sigaretten,shag,cigarillo’sofeenpijp.Derookdiejeinhaleertbevatnicotine (verslavend)enhonderdenschadelijkestoffen,waaronderteeren koolmonoxide,dieernstigegezondheidsrisico’smetzichmeebrengen.

Vapenishetinhalerenvandampuiteenelektronischesigaret(e-sigaretof vape).Inplaatsvantabakteverbranden,verdampteene-sigareteenvloeistof (e-liquid).Eene-sigaretbevatvaaknicotineensmaakstoffenzoalsfruit,munt ofsnoep.Hoewelvapenminderschadelijkeverbrandingsproductenproduceert danroken,bevatdedampnogsteedsschadelijkestoffenzoalszwaremetalen enkankerverwekkendeverbindingen(Trimbosinstituut,2023).Dezware metalenbrengenblijvendeschadetoeaandeluchtwegen,dehersenenende organenenrisicoopverschillendesoortenkanker.

Verschillentussensigarettenenvapes

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Zowelsigarettenenvapesbevattennicotineenkunnensterkverslavendzijn maarerzijnookverschillentussenbeideproducten:

Vapes Sigaretten

Haaltnicotineuittabak

Verbrandttabakenproduceertteer enkoolmonoxide

Giftigestoffenteerenkoolmonoxide enhonderdenanderestoffen

VeroorzakenlongkankerenCOPD

BEELD-& TAALREDACTIE

Sterkverslavend

RokenenvapeninNederland

Gebruikte-liquidmetnicotineinvrije vormofalsnicotinezout

Verhitvloeistof

Giftigestoffenalsformaldehydeen zwaremetalen

Schadelijkvoorlongenenharten vaatstelsel

Sterkverslavend

Hetaantalrokersneemtlangzaamaf,maarerzijnnogsteedsveelvolwassen rokers.In2022rookte19,5%vandevolwassenen(18+)inNederland,waarvan 12,9%dagelijks.In2023rookte18,1%vandejongeren(12-25jaar)maandelijks, en8%dagelijks.

Hetvapenneemttoe,vooralonderjongeren.In2023gaf21,7%vandejongeren (12-25jaar)aaninhetafgelopenjaareene-sigaretgebruikttehebben.Hiervan gebruikte10,3%maandelijksen2,1%dagelijks.69,1%vandejongerendie vapen,rooktooksigaretten,watwijstopveeldubbelgebruik.Onder volwassenengebruikte2,8%in2022regelmatige-sigaretten.

Jongerenvan15-17jaarzijndegrootstegroepvape-gebruikers,met13,3% diemaandelijksgebruikt.Praktischopgeleidenrokenvakerdantheoretisch opgeleiden.Indegroep18-25jaarrookt55,6%vandepraktischopgeleiden, tegenover22,5%vandetheoretischopgeleiden(NationaalExpertisecentrum Tabaksontmoediging,2023).

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Risico'svanrokenenvapen

Rokenisnogsteedseenvandegrootsteveroorzakersvanchronischeziekten ensterfte.Deeffectenvanrokenopdekortetermijnzijn:

• verminderdelongfunctie

• verhoogdehartslagenbloeddruk

• verminderdesmaakengeur

• snelleverouderingvandehuid.

Delangetermijneffectenzijn:

• longkanker,COPDenandereluchtwegaandoeningen

• hart-envaatziekten,beroertesenverhoogdekansophartaanvallen

• verminderdevruchtbaarheidencomplicatiestijdensdezwangerschap

• tandvleesproblemenenverhoogdrisicoopmond-enkeelkanker.

Hoewelvapenalsminderschadelijkwordtbeschouwddanroken,isersteeds meerbewijsdathetnegatievegevolgenheeftvoordegezondheid.Deeffecten opdekortetermijnzijn:

BEELD-& TAALREDACTIE

• irritatievankeelenlongen,hoesten

• duizeligheid,misselijkheidenhoofdpijn(doornicotine-inname)

• verhoogdehartslagenbloeddruk.

Delangetermijneffectenzijnnogniethelemaalbekend,maareffectenkunnen zijn:

• mogelijkeschadeaandelongen,inclusiefontstekingsreacties

• verhoogdekansophart-envaatziekten

• verslavingaannicotine,watdeoverstapnaarsigarettenkan vergemakkelijken

• potentiëleDNA-schade,wathetrisicoopkankerkanverhogen.

Nicotine,eenbelangrijkestofinsigarettenenvapes,stimuleertde dopamine-afgifteenheeftdaardooreenverslavendeffect.Bijjongerenkan nicotinedehersenontwikkelingverstoren,watleidttoteenslechtere concentratieengeheugenproblemen.Heteffectopdelongenisdat sigarettenrookdelongblaasjeskanbeschadigenenlongkankerkan veroorzaken.Devape-dampveroorzaaktontstekingsreactiesindelongenen kanleidentotchronischelongaandoeningen.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

RegelgevinginNederland

DeNederlandseoverheidvoertstrengeremaatregelenin,zoalseenverbod opsmaakjesinvapes(2024)eneenverkoopverbodvoore-sigarettenbuiten speciaalzaken(2025).Sinds2024mogensupermarktenalgeensigarettenen tabakmeerverkopen.VerdervoertdeNederlandseoverheidcampagnevoor eenRookvrijeGeneratie;eenrookvrijewereldvoordegeneratiekinderendie nuopgroeit.Enerwordtgewerktaaneengeneratiegebondenrookverbod, watbetekentdatkinderendiegeborenzijnnaeenbepaaldedatum(mogelijk 2014)nooitmeerlegaaltabaksproductenmogenkopen.

Bron:https://www.zorgwijzer.nl/zorgwijzers/stoppen-met-roken.Mooizouzijnomdezenatemakenindestijl vandeflexibelepipelinevoorVerpleegkunde.

Eenoverzichtvandeeffectenvanstoppenmetrokenopdekorteenlangetermijn

Stoppenmetroken

Stoppenmetrokenenvapeniseengoedideevanuitgezondheidsperspectief eninhetstrevennaareenrookvrijewereld.Erzijnverschillendebewezen methodenomsuccesvoltestoppenmetroken(StichtingStopBewust,2024):

• Nicotinevervangendetherapieën(NRT): Productenzoalsnicotinepleisters,kauwgomenzuigtablettenhelpen ontwenningsverschijnselenteverminderendoorgecontroleerde hoeveelhedennicotineaftegevenzonderdeschadelijkestoffenuit tabaksrook.HetgebruikvanNRTverhoogtdekansopeensuccesvolle stoppogingmet50tot70%.

• Gedragsmatigeondersteuning:

Individueleofgroepsbegeleidingdooreenprofessionalkanhelpenbijhet ontwikkelenvanstrategieënommetrooktriggersomtegaanenmotivatie tebehouden.

• Medicatie:

Geneesmiddelenzoalsvareniclineenbupropionkunnendebehoefteaan nicotineverminderenenontwenningsverschijnselenverlichten.Deze moetenwordenvoorgeschrevendooreenartsenkunneneffectiefzijnin combinatiemetanderemethoden.

• Combinatietherapie:

Hetcombinerenvanverschillendemethoden,zoalsNRTmetgedragsmatige ondersteuning,verhoogtdekansopsuccesaanzienlijk.

Rolverpleegkundigebijstoppenmetroken

VolgensdeberoepsverenigingVerpleegkundigen&VerzorgendenNederland (z.d.)heeftiedereverpleegkundigeeenrolindepreventie,adviseringen behandelingvantabaksverslaving.Jekuntondersteuningbiedenbijhet stoppenmetrokenenvapen:

• Informeerzorgvragersoverdegezondheidsrisico'svanrokenenvapen, evenalsdevoordelenvanstoppen.

• Gebruikmotiverendegespreksvoeringomdeintrinsiekemotivatievan zorgvragersteversterkenenhentebegeleidenbijhetstellenvan stopdoelen.

• Adviseeroverenverwijsnaarbeschikbarehulpmiddelen,zoalsNRT, medicatieenondersteuningsprogramma's.

• Biedfollow-upafsprakenaanomdevoortgangtemonitoren,ondersteuning tebiedenbijterugvalpreventieeneventueleobstakelstebespreken.

• Werksamenmetdezorgvrageromeenpersoonlijkstopplanoptestellen datrekeninghoudtmethunspecifiekebehoeftenenomstandigheden.

• Handhaafeenrookvrijewerkplekentoonzelfrookvrijgedragomeen positiefvoorbeeldtestellenvoorzorgvragersencollega's.

Doordezeondersteuningkunjedekansopeensuccesvollestoppoging aanzienlijkvergrotenenbijdragenaandealgehelegezondheidenwelzijnvan zorgvragers.

10.7Begrippen

10.8Bronnen

Verpleegkundigen&VerzorgendenNederland.(2024). Expertisegebied Longverpleegkundige (2eeditie).Geraadpleegdop2januari2025,van https://www.venvn.nl/media/jaweky10/20140602-expertisegebied-longverpleegkundige.pdf

Heins,M.enHeijmans,M.(2020). Benauwdheid:groteimpactophetdagelijks levenvanmensenmeteenlongziekte. MonitorZorg-enLeefsituatievanMensen meteenLongziekte.Utrecht:Nivel.Geraadpleegdop2januari2025,van https://www.nivel.nl/nl/publicatie/benauwdheid-grote-impact-op-het-dagelijks-leven-van-mensen-met-een-longziekte

Polanski,J.,Jankowska-Polanska,B.,Rosinczuk,J.,Chabowski,M.en Szymanska-Chabowska,A.(2016). Qualityoflifeofpatientswithlungcancer. OncoTargetsandTherapy.Geraadpleegdop2januari2025,van https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4778772/

LongAlliantieNederland.(2022). Zorgpadwerkgerelateerdelongziekten. Geraadpleegdop2januari2025,van https://www.longalliantie.nl/content/LAN-Zorgpad-2022-finaal.pdf

LongAlliantieNederland.(2019). ZorgpadInhalatiemedicatie.Geraadpleegd op2januari2025,van https://www.longalliantie.nl/content/LAN_Zorgpad_inhalatiemedicatie_2019.pdf

LongAlliantieNederland.(2019). LandelijkzorgpadCOPDlongaanvalmet ziekenhuisopname.BeterezorgvoordepatiëntmetCOPD. Geraadpleegdop 22januari2025,van https://www.zorginzicht.nl/binaries/content/assets/zorginzicht/kwaliteitsinstrumenten/Zorgpad+samenvatting+Kwaliteitsstandaard+COPD-longaanval+met+ziekenhuisopname.pdf

IntegraalKankercentrumNederland.(2017). Format(regionaaltransmuraal zorglongcarcinoom. Geraadpleegdop22januari2025,van https://iknl.nl/getmedia/7b192a0b-138a-4402-b12b-1cfe209bb29d/zorgpad-longcarcinoom.pdf

Longfonds.(z.d.). Stoppenmetroken.Geraadpleegdop2januari2025,van https://www.longfonds.nl/gezond-leven/stoppen-met-roken

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Looijmans,M.,Manen,A.van,Traa,M.J.,Kloover,J.,Kessels,B.enVries,J., de.((2018). Psychosocialconsequencesofdiagnosisandtreatmentoflung cancerandevaluationoftheneedforalungcancerspecificinstrumentusing

focusgroupmethodology. SupportCareCancer.(2018)26:4177–4185. Geraadpleegdop2januari2025,van https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/29948393/

LongAlliantieNederland.(z.d.).Longziektenhebbengroteimpact.Geraadpleegd op29januari2025,vanhttps://www.longcijfers.nl/

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

MaasziekenhuisPantein.(z.d.). Patiëntenfolder.Ademhalingstechniekenen oefenenbijCOPD. Geraadpleegdop29januari2025,van https://www.maasziekenhuispantein.nl/onze-zorg/behandeling-onderzoek/ademhalingstechnieken-en-oefenen-bij-copd/

NationaalExpertisecentrumTabaksontmoediging.(2023).Jongerenmonitor Tabaks-ennicotineproducten.Hetgebruikvantabaksennicotineproducten doorjongerenenjongvolwassenenvan12totenmet25jaar(herzieneversie). Geraadpleegd3februari2025,van https://www.trimbos.nl/wp-content/uploads/2023/10/AF2112-Jongerenmonitor-Tabaks-en-nicotineproducten.pdf

NationaalExpertisecentrumTabaksontmoediging.(2023). Factsheet Elektronischesigaretten(vapes). Geraadpleegd3februari2025,van https://www.trimbos.nl/wp-content/uploads/2023/10/AF2113-Elektronische-sigaretten-vapes.pdf

Trimbosinstituut.(z.d.).Rokenentabaksontmoediging.Geraadpleegd3februari 2025,vanhttps://www.trimbos.nl/kennis/roken-tabak/

StichtingStopBewust.(2024). Welkestoppenmetrokenmanierzijner? Geraadpleegd3februari2025,van https://stichtingstopbewust.nl/stoppen-met-roken-manieren/?utm_source=chatgpt.com

Verpleegkundigen&VerzorgendenNederland.(z.d.).Preventievanrokenen stoppenmetroken.Geraadpleegd3februari2025,van https://www.venvn.nl/thema-s/preventie/preventie-van-roken-en-stoppen-met-roken/?utm_source=chatgpt.com

OpenAI.(2025).ChatGPT(februari2025versie).OpenAI.https://openai.com

THEMA11

INTERNEGENEESKUNDE

Inhoudthema

• Internegeneeskunde

• Verpleegkundigebijinternegeneeskunde

• Ouderengeneeskunde

• Verpleegkundigeindeouderengeneeskunde

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Internegeneeskundeiseenbreedensomsookcomplexspecialisme.Nietvoor nietswordtinternegeneeskundebijsommigeindelingeneenbeschouwend specialismegenoemd.Beschouwendwilinditverbandzeggen:onderzoeken, analyseren,combinerenensomsechtpuzzelen.Bijhetontstaanvanhet vakgebiedindenegentiendeeeuwwerdhetomschrevenals ‘deartsdie laboratoriumwetenschapcombineertmetpatiëntenzorg’.Kortom:interne geneeskundeiseenbreedenuitdagendspecialismevoorartsen,maarook voorverpleegkundigen.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Inditthemaiserapartaandachtvooreendifferentiatievandeinterne geneeskunde:deouderengeneeskunde.Ouderengeneeskundeiseen specialismedatdelaatstejarensterkinontwikkelingis.Hetisookeen expertisegebiedwaarjejealsverpleegkundigeverderinkuntverdiepen.

11.1Internegeneeskunde

Internegeneeskunde,inziekenhuisjargonvaakverkorttotalleen ‘interne’, gaatoverdiagnostiekenbehandelingvanaandoeningenvandeinwendige organen,systemenenstoffendienodigzijnomhetlichaamgoedtelaten functioneren.Daarnaastiseraltijdaandachtvoorpreventieensoms wetenschappelijkonderzoeknaarverbeteringvandiagnostiekenbehandeling.

Hetfunctionerenvandeinwendigeorganeniseencomplexgeheelenhetis vaaknieteenvoudigomeengoedediagnosetestellenendaardejuiste behandelingopaftestemmen.Organenbeïnvloedenelkaarookonderling. Zokanbijvoorbeeldeenprobleemmetdealvleeskliervaakdirectegevolgen hebbenvoorhethelespijsverteringsstelsel.Naastdediagnoseisookhet achterhalenvandeoorzaakbelangrijk.

Achterhalenoorzaak

Dediagnoseinfectieisdoorgaanssnelvasttestellen,maarzonderdeoorzaak endeplaatsteweteniseeneffectiefbehandelplannietmogelijk.Wordtde infectieveroorzaaktdooreenbacterie,eenvirus,eenschimmelofnogandere oorzaken?Enalsdatbekendis,moetookhettypevandeveroorzakernog duidelijkzijn.Bijvoorbeeldwelkesoortbacterie.Alleendanishetmogelijkom dezorgvragereffectieftebehandelen.

Almetalisinternegeneeskundevoorartsen,maarookvoorverpleegkundigen eenboeiendenuitdagendspecialismewaarbijveelaandoeningenmogelijk zijnenwaarookveelbredekennisvoornodigis.Eenanderkenmerkvan internegeneeskundeisdatdebehandelingvrijwelaltijdeenmultidisciplinaire benaderingvraagt.Denkaanfysiotherapeutendiëtetiekenookinternisten vragenregelmatigeenartsvaneenanderspecialismeomadviesof medebehandeling.

Positioneringindeziekenhuisorganisatie

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Omzichttekrijgenopdeplaatsvandeinternegeneeskundeinde ziekenhuisorganisatiekunjekijkennaardeopleidingtotinternist.Deopleiding totinternistbestaatuitvierbasisjareninternegeneeskunde.Daarnavolgen nogverplichttweekeuzejarenmeteen,tweeofdrievandevolgende differentiaties,ofwelsubspecialismen:

• allergologie

• bloedtransfusiegeneeskunde

• endocrinologie

• farmacologie

• hematologie

• infectieziekten

• intensivecare

• nefrologie

• oncologie

• ouderengeneeskunde

• vasculairegeneeskunde.

Indetabelziejeeenaantalvoorbeeldenvansubspecialismenmetmogelijke aandoeningen.

BEELD-& TAALREDACTIE

Subspecialisme

Endocrinologie

Voorbeeldenvanaandoeningen

Aandoeningenvanklierendiestoffenafscheidenin hetlichaamzoalsschildklier,alvleesklier,hypofyse enbijnieren:

• diabetes

• hyper-ofhypothyreoïdie

• ziektevanAddison

Aandoeningenvanhetbloedenbloedvormende weefselszoalsbeenmerg,milt,lymfeklierenende thymus: Hematologie

• leukemie

• anemie

• stollingsziekte(hemofilie)

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Aandoeningenvandenieren: Nefrologie

• progressiefverliesvandenierfunctie

• acutenierinsufficiëntie

• glomerulonefritis

Allerleiallergologischeaandoeningen: Allergologie

• astma

• hooikoorts

• voedselallergie

Hoedealgemeneafdelinginterneendesubspecialismeninhetziekenhuis georganiseerdzijn,issterkafhankelijkvandegroottevanhetziekenhuisen samenwerkingsverbandenmetandereziekenhuizeninderegio.Erisinelk ziekenhuisaltijdeenalgemeneverpleegafdelinginterneenafhankelijkvan degroottezijneraparteverpleegafdelingenvoorbijvoorbeeldoncologieof hematologie.

Alsinternegeneeskundegaatoveraandoeningenvandeinwendigeorganen, danmisjenoghart,longenenmaag,darm,lever(MDL).Diewordenniettot internegeneeskundegerekendendespecialistenvolgenookeenandere opleiding:

• Cardioloog:2jaarbasisinternegeneeskunde,gevolgddoor4jaar cardiologie.

• Longarts:1,5jaarbasisinternegeneeskunde,gevolgddoor4,5jaar longaandoeningen.

• MDL-arts:1,5jaarbasisinternegeneeskunde,gevolgddoor4,5jaar aandoeningenvanmaag,darmenlever.

Voorbeeldvaneenzorgpadinterne

Internegeneeskundekentveelsoortenaandoeningenendusookveel zorgpadenofzorgprogramma’s.Hiernaziejeeenvoorbeeldvaneenverkort zorgpadbijsepsis.

Sepsis,indevolksmondtenonrechtevaakbloedvergiftiginggenoemd,iseen levensbedreigendeaandoeningdieontstaatdooreenextremereactievanhet lichaamopeeninfectie.Sepsiskanleidentothetuitvallenvanorganen, weefselbeschadigingenzelfsdedood.Hetzorgpadvoorsepsisomvateen reeksstappendiezorgverlenersvolgenomzorgvragerstediagnosticeren,te behandelenenteondersteunentijdenshunherstel.Symptomenvansepsis zijn:

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

• koorts

• grieperiggevoel

• snellehartslag

• slaperigheidenverwardheid(delier)

• klachtenvandeinfectiehaardzelf,bijvoorbeeldpijnbijhetplassenbijeen blaasontsteking,benauwdheidbijeenlongontstekingofhoofdpijnbijeen hersenvliesontsteking.

Zorgpadsepsis

Hetzorgpadvoorsepsisbestaatuit3fasen:

1.Diagnose

2.Behandeling

3.Nazorg

1.Dediagnosevansepsis

Bijsepisishetzaaksneleendiagnosetekunnenstellenomschadeaanorganen enweefselzoveelmogelijktebeperken.Maarhetmoetookzorgvuldig gebeurenomeeneffectievebehandelingtekunnenstarten.Belangrijkishet achterhalenvandeplaatsenveroorzakervandeinfectie;bacterie,virus, schimmelenwelktype.Dediagnosefaseomvat:

• Deklinischebeoordelingdoordearts:naastlichamelijkonderzoekhet analyserenvandeverschijnselen.Hierbijspeeltookdeobservatieen rapportagevandeverpleegkundigeneenbelangrijkerol.

• Laboratoriumtests:bloed-enurineonderzoekenanderetests.

• Beeldvormendeonderzoeken:scansenröntgenfoto'shelpenbijhet identificerenvaninfectiehaarden.

2.Behandeling

Directnadatdediagnosesepsisduidelijkis,begintdebehandeling.Diebestaat uit:

• Medicatie(intraveneus)toedienenzoalsantibiotica.

• Vloeistoftherapie:water,zout(ditgebeurtookalindediagnostischefase), bloedenbloedbestanddelenwaartekortaanisofdreigt,andere intraveneuzevloeistoffenomdecirculatietestabiliseren.

• Observatie:hetisbelangrijk,vooralvoorverpleegkundigen,omzorgvragers nauwlettendetevolgenoptekenenvanverbeteringofverslechteringof andereongewensteverschijnselen.

• Bijademproblemenalsgevolgvanbijvoorbeeldeenlongontstekingkan opnameopdeintensivecarenoodzakelijkzijn.

• Bijnierfalenkanookdialysenoodzakelijkzijnomafvalstoffenuithetbloed teverwijderen.

3.Herstelennazorg

Hetherstelvansepsisbegintinhetziekenhuisenkandaarnalangdurenen vereistuitgebreidenazorg.Belangrijkeaspectenvanhetherstelproceszijn:

• Revalidatie:fysiotherapieenergotherapiekunnenhelpenbijhetherstel vankrachtenmobiliteit.

TAALREDACTIE

• Psychologischeondersteuning:dementaleenemotioneleimpactvan sepsiskanaanzienlijkzijn,enpsychologischeondersteuningkandaarbij helpen.

• Voedingsadviesvandediëtist.

• Follow-up:regelmatigemedischecontroleszijnnoodzakelijkomterugval tevoorkomenendevoortgangtevolgen.

• Eengoedeoverdrachtaanhuisartsenvoordeverpleegkundigenazorgaan dewijkverplegingofBuurtzorg.

11.2Verpleegkundigebijinternegeneeskunde

Alsverpleegkundigewerkjeineendynamische,uitdagendeomgevingmetde kenmerkenvaninternegeneeskunde:allround(veelsoortenaandoeningen), vaakcomplexensamenwerkingmetanderedisciplines.Jekuntkiezenvoor eenalgemeneinterneafdeling(allround)ofingrotereziekenhuizenjuistvoor werkenbinnenéénsubspecialismezoalsoncologie,hematologieofnefrologie (dialyse).

Naastjebasisvaardighedenalsverpleegkundigehebjebijinternegeneeskunde extraaandachtvoorobservatieenrapportageenomgaanmetonzekerheid bijzorgvragers.Observatieenrapportageisaltijdbelangrijkmaarzekerineen fasewaarindediagnoseofeffectenvaneenbehandelingnietduidelijkzijn. Metonzekerheidbijzorgvragerskunjeooktemakenkrijgenalsdediagnose enbehandelingnognietduidelijkzijn.Zorgvragersvragenzichafwatze hebben,waardoorhetveroorzaaktwordt,hoelanghetallemaalgaatduren enofzenogweldeoudeworden.Hiermeeomgaanbetekentvooralluisteren naardezorgvrager,uitleggenwaaromhetlangerduurtendatzolanghetnog nietduidelijkis,hetooknietmogelijkisomtezeggenhoedeziektegaat verlopen.Dathetlangerduurt,wilnietzeggendathetheelernstigisofdat iemandnietmeerdeoudekanworden.Probeergeduldtevragenenstelde zorgvragergerust.Doedatnietdoortezeggendathetvastallemaalwelgoed komtofandereverwachtingen,wantdatweetjeniet.

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/female-nurse-assisting-patient-undergoing-renal-171423266

Alsverpleegkundigekunjeophetgebiedvaninternegeneeskundediverse vervolgopleidingenvolgeninverschillendeexpertisegebiedenzoals dialyseverpleegkundige.

Vervolgopleidingen

Alsverpleegkundigekunjevervolgopleidingenvolgenindiverse expertisegebieden.Ophetgebiedvaninternezijndatonderanderede volgendeopleidingenwaarvanerverschillendeerkendzijndoorhetCollege Zorgopleidingen(CZO):

• oncologieverpleegkundige

• dialyseverpleegkundige

• verpleegkundigconsulentHIV

enook,maarnietuitsluitendvoorinterne:

• verpleegkundigegeriatrie

• continentieverpleegkundige

• diabetesverpleegkundige

• transferverpleegkundige

• researchprofessional.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

11.3Ouderengeneeskunde

Onderanderedoordelangzaamtoenemendelevensverwachtingstijgt statistischgezienookhetaantalouderenmeteenaldannietaanouderdom gerelateerdeaandoening.Ouderengeneeskundeiseenlangerbestaand specialisme.Maarhetisookeenspecialismedatnogsteedsvolopin ontwikkelingisophetgebiedvanonderzoek,preventieenbehandeling.Naast eengroterekansopaandoeningenverlooptookhetherstelopoudereleeftijd vaakmoeizaam.

Geriatrieinhetziekenhuis

Ouderengeneeskundeiseenverzamelbegripvoorverschillendevormenvan ouderenzorg.Datblijktonderandereuitdemedischspecialisten,hunopleiding endewerkveldenwaarinzewerkzaamzijn.Ditzijn:

• internist-ouderengeneeskunde:4jaarbasisinternegeneeskundegevolgd door5,16of24maandenouderengeneeskundeenwerkzaamin ziekenhuizen;

• klinischgeriater:2jaaralgemeneinternegeneeskundeen3jaarklinische geriatrieenwerkzaaminziekenhuizenofggz-instellingen;

• specialistouderengeneeskunde:nageneeskunde3jaarpostacademisch ouderengeneeskundeenwerkzaaminverpleeghuizen/zorgcentra,hospices, thuiszorg(somsookpolikliniekineenhuisartsenpraktijk).

TAALREDACTIE

Erzijnnogtweeanderespecialismendiezichspecifiekmetouderdom bezighouden:

• psychogeriatrie:geriatrie,maardangerichtophersenaandoeningenzoals dementie

• gerontologie:dewetenschapdiezichbezighoudtmethetnormale verouderingsproces.

Voorheenwaserooknogdesocialegeriatrievooreerstelijnsouderenzorg, maardezeopleidingissinds2006samengegaanmetdeopleiding verpleeghuisartsindeopleidingspecialistouderengeneeskunde.

Somsziejedatgeriatriealssynoniemofverzamelnaamgebruiktwordtvoor ouderengeneeskunde,maareenkenmerkvan geriatrie isdatersprakemoet zijnvanmeervoudigeaandoeningenbijouderen.Hiernagaathetthemaverder overgeriatrievolgensditkenmerk.

Geenverpleeghuisafdeling

Deafdelinggeriatrieineenziekenhuisisgeensoortverpleeghuisafdelingin hetziekenhuis.Erzijneenaantalbelangrijkeverschillen:

• geriatrieinhetziekenhuisisbedoeldvoorkortdurendebehandelingen zorg,terwijlverpleeghuiszorglangdurigezorgis;

• hetverblijfopdeafdelinggeriatrieinhetziekenhuiswordtbetaalddoor dezorgverzekeraarenhetverblijfineenverpleeghuisvanuitdeWet langdurigezorg(Wlz);

• voorgeriatrieiseenmeervoudigeaandoeningalsopname-indicatievereist envooreenverpleeghuishoeftdatniet.

Daarnaastslibteenziekenhuisafdelinggeriatriemetteveellangdurigezorg sneldicht.Erisdangeenplaatsmeervoorzorgvragerswaardeafdelingvoor bedoeldis:zorgvragersmeteengeriatrischeindicatievoorkortdurende behandelingenzorg.

Somseenuitzondering

Hoewelhetinprincipedebedoelingisdateenzorgvragerbijontslaguithet ziekenhuisweernaarhuiskan,gebeurthetsomsdatiemandtochnognaar desomatischeafdelingvaneenverpleeghuismoetvoorverderherstel.Dan kanhetgebeurendatdeartszegtdatergeenmedischenoodzaakmeerisvoor verblijfinhetziekenhuis,maardaternoggeenplaatsisineenverpleeghuis. Inzulkegevallenmoethetziekenhuiseenindicatievoorlangdurigezorg aanvragenbijhetCentrumIndicatiestellingZorg(CIZ).Dezorgwordtdan,ook altijdensziekenhuisverblijf,betaaldvanuitdeWlz.Dezorgvragermoetdan weleeneigenbijdragebetalen.Dehoogtedaarvanisafhankelijkvanhet inkomenenwordtvastgestelddoorhetCentraalAdministratieKantoor(CAK).

Dementie

BEELD-& TAALREDACTIE

Zorgvragersmetdediagnosedementiewordennietvanwegediediagnosein hetziekenhuisbehandeld.Datgebeurtinhetverpleeghuis.Hetislangdurige zorgwaarhetziekenhuisnietvoorbedoeldis.Jekuntbijgeriatrieweltemaken krijgenmetzorgvragersdieeengeriatrischediagnosehebben,waarbijde diagnosedementienietgesteldis,maardieweleerstetekenenervanvertonen. Datzijndanvooralgeheugenproblemen.Ookkomenzorgvragersmetdementie vooropdiverseafdelingeninhetziekenhuis,omdatzevooreenandere aandoeningbehandeldmoetenworden.

Degeriatrischereuzen

IndejarenzestigvandevorigeeeuwonderzochteenEngelsehoogleraar geriatriedemeestvoorkomendegeriatrischeaandoeningen.Hijnoemdedie degeriatricgiants,ookweldevijfI’sgenoemd:immobility,instability, incontinence,andintellectualimpairment(Isaacs,1965).InNederlandzijnze indeloopvandetijdaangepastenstaanzebekendalsdegeriatrischereuzen ofwelde geriatrischevijf:

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

• incontinentie

• mobiliteitsproblemen

• cognitievestoornissen

• mentaleproblemen

• polyfarmacie

Ercirculerenverschillendeindelingen.Somsziejeookdegeriatrischezesof zeven.Ditheeftonderanderetemakenmetdewijzevanindelen.Bijdeene indelingwordenevenwichtsproblemenapartgenoemd.Bijeenandereindeling wordenzebijmobiliteitsproblemengerekend.Bijdeeneindelingwordteen delierapartgenoemdenbijeenandereindelingwordthettotcognitieve problemengerekend.Daarnaastzijnerindelingendieproblemenmetvocht envoedingapartnoemenencommunicatieproblemenalsgevolgvan achteruitgangvandezintuigen.

Incontinentie

Hetverliesvancontroleoverdeblaasofdarmen,komtvaakvoorbijouderen enkaneengroteimpacthebbenopdekwaliteitvanleven.Hetkanleidentot schaamte,huidproblemen,ensociaalisolementomdatiemanddedeurniet meeruitdurftofgeenbezoekwilontvangen.Oorzakenvanincontinentiezijn onderandere:

• bijwerkingvanmedicijnen;

• chronischeziektenzoalsdiabetes;

• aandoeningenvandeblaas,sluitspieren,bekkenbodem,darmen;

• mobiliteitsproblemenwaardoorhetmoeilijkkanzijntijdighettoilette bereiken.

Interventiesbijincontinentie

Interventiesbijincontinentiezijnonderandere:

• eventueleaanpassingvandemedicatie

• bekkenbodemspieroefeningen(samenmetfysiotherapie)

• aanpassingvanvochtinname,hoeveelheidensoort(bijvoorbeeldminder cafeïne)

• gebruikvangoedincontinentiemateriaal

• zorgenvooreengoedbereikbaartoiletofpostoel(geenobstakels).

MeerinformatieoverincontinentiebijouderenvindjeopdewebsitevanZorg voorBeter.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Mobiliteitsproblemen

Naarmatemensenouderworden,vermindertdespierkracht,kunnen evenwichtsproblemenontstaanenvermindertdemotorischecoördinatie. Hierdoorwordtdekansopvallensteedsgroter,metallevervelendegevolgen vandien:botbreuken,hoofdletselenverdereachteruitgangvandemobiliteit.

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/asian-caregiver-help-senior-female-falling-2416418453

Mobiliteitsproblemenenvallenvormeneenvandegeriatrischereuzen.

Risicofactorenvoorvallen

Devolgendefactorenvormeneenrisicovoorvallen:

• verminderdespierkrachtenbalans

• gebruikvanbepaaldemedicijnen

• visueleachteruitgang

• teweinigbewegen

• omgevingsfactorenzoalsslechteverlichting,gladdevloerenofobstakels indelooproute.

Interventies

Interventiesbijvalrisicozijn:

• eenvalrisicoanalysemaken

• regelmatigelichaamsbewegingenspierversterkendeoefeningeninoverleg metdefysiotherapie

• medicatiebeoordeleneneventueelaanpassen

• periodiekeogentest

• vermijdenvanomgevingsfactorendiedekansopvallenvergroten

• nietdirectuitbedstappen,maareerstevenrechtopzitten.

Cognitievestoornissen

Een cognitievestoornis iseenstoornisinhetverwerken,vasthoudenen reproducerenvaninformatieindehersenenmetonderanderedeze verschijnselen:

• geheugenverlies

• desoriëntatieintijdenplaats

• stemmingsveranderingenenveranderingenvandepersoonlijkheid

• moeitemetplannenenoplossenvandagelijkseproblemen.

Debekendstecognitievestoornissenbijouderenzijndementieendelier. Dementiekomteldersalaanbod.Hiernaleesjemeeroverhetdelieren geheugenproblemen.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Hetdelier

Een delier,deofficiëletermisdelirium,iseenvormvanverwardheiddieacuut optreedtbinneneenkorttijdsbestekvariërendvanenkeleurentoteenpaar dagen.Desymptomenvaneendelierzijn:

• plotselingeverwarringendesoriëntatie

• wisselendeniveausvanbewustzijnenconcentratie

• emotioneleschommelingenenstemmingswisselingen(angst,euforie, somberheid)

• veranderingeninhetslaap/waak-ritme

• somshallucinatiesenwanen.

Deintensiteitvandezesymptomenkanfluctuerengedurendededag,vaak verergerendindeavonduren.

Deverschijnselenvaneendeliervertonensterkeovereenkomstenmetde verschijnselenvandementie.Erzijnweleenaantalbelangrijkeverschillen:

• eendelierisacuut,dementieisgeleidelijk,progressiefproces

• eendelierfluctueert,terwijldementieconstanteraanwezigis

• bijeendelierkansprakezijnvanvisuelehallucinaties,bijdementiekunnen hetparanoïdewaandenkbeeldenzijn.

Mogelijkeoorzakenvaneendelierzijn:

• infecties

• bijwerkingenvanmedicijnen

• acuteaandoeningenzoalshart-ofnierfalen

• overmatigmiddelengebruikoferteabruptmeestoppen

• metaboleverstoringen,zoalselektrolytenonevenwichtigheden

• naeenoperatie/anesthesie.

Vaakspelenbijeenouderdomsdeliermeerfactorentegelijkeenrol.

Diagnoseenbehandelingvaneendelier

Indediagnosefasekunjealsverpleegkundigeeenbelangrijkerolspelendoor hetgedragvandezorgvragergoedteobserverenenrapporteren.Eenhandig hulpmiddelhiervoorisdeDeliriumObservationScreeningScale,indepraktijk afgekortalsDOS-schaalofDOSS.De DOS-schaal iseenhulpmiddelomper dagdeel(dag,avond,nacht)bijtehoudenwelkgedragdezorgvragervertoont. UitgebreidereinformatieoverdeDOS-schaaleneenvoorbeeldvindjeopen viadewebsitevanZorgvoorBeter.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Alsdediagnoseduidelijkisbegintdebehandelingmethetbehandelenvan deonderliggendeoorzaken.Daarnaastisereenmultidisciplinair interventieprogrammagerichtop:oriëntatie,zintuiglijkebeperking,slaap, mobilisatie,hydratatie,voeding,medicatiegebruik.Meerinformatieoverhet niet-medicamenteuzemultidisciplinairinterventieprogrammakunjevinden opdewebsitevandeFederatieMedischSpecialisten(FMS,2024).

Geheugenproblemen

Geheugenproblemen,metnamemethetkortetermijngeheugen,kunneneen tekenzijnvanbeginnendedementie.Maargeheugenproblemenhorenook bijhetnormaleverouderingsproces,duszonderdatsprakeisvandementie. Ouderenmetgeheugenproblemenkomennietalleenvoorbijgeriatrie.Je kuntzeoveralinhetziekenhuistegenkomen.Geheugenproblemenkunnen ookversterktwordendoorziekteofhetverblijfineenvreemdeomgeving zoalseenziekenhuiskamer.Hetonderkennenvangeheugenproblemenis belangrijkvooreengoedekwaliteitvanzorgopmaat:deenezorgvragerisde andereniet.Deenezorgvragerheeftvakerherhalingofeenherinneringnodig, eenandereheeftminderuitlegnodigomietsteonthouden.Adviseerde zorgvragerom,eventueelsamenmetnaasten,een(digitale)agendabijte houden.Digitaalishandig,omdatjedanookherinneringenkuntinstellenin deagendaofmeteenaparteapp.

BEELD-& TAALREDACTIE

Omeenaantalredenenkanhetlastigzijnommetzorgvragersmet geheugenproblemenomtegaan.Zozijnerzorgvragersdiebangzijnvoor dementieenontkennendatzegeheugenproblemenhebben.Datkaneen probleemzijnbijhetvergetenvanbelangrijkeafsprakenofadviezenvan artsen,verpleegkundigen,fysiotherapie,diëtistofanderebehandelaren.Ook zijnerzorgvragersdiegaan confabuleren.Zezijnietskwijtuithetgeheugen envullendatopmetinformatiediefeitelijknietklopt.Confabulerenkanjezo ophetverkeerdebeenzetten.Hetisnietbewustliegen,maardezorgvrager kanhetzichgewoonnietmeerherinneren.

Voorbeeldenvanconfabuleren

• Eenzorgvragermoetnuchterblijvenvooreenonderzoek.Jevraagtde volgendeochtendofhij ’snachtsechtnietsgegetenheeft.Dankaneen zorgvragerantwoorden ‘volgensmijniet,ikkanhetmeinelkgevalniet herinneren’.Iemandandersheeftwelietsgegeten,maarkanhetzichniet herinneren.Hijgeeftdantochantwoord(confabulatie)metbijvoorbeeld ‘neehoor,nietsgegeten’.

• Confabulerenkanmetkorteantwoorden,maariemandkanookeenheel verhaalverzinnendatfeitelijknietgebeurdis.Bijvoorbeeldeenzorgvrager diedepressiefisenweinigbezoekkrijgt.Alsjebelangstellendvraagtofhij nogbezoekheeftgehad,kunjeeenverhaaltehorenkrijgenoverbezoek datgeweestzouzijnmaarwatfeitelijknietgebeurdis.

Geheugenproblemenonvoldoendebekendbijprofessionals In2024publiceerdeAlzheimerNederlandderesultatenvaneenonderzoek naarhetherkennenvangeheugenproblemendoorartsenenverpleegkundigen inziekenhuizen.Hetherkennenervanbijzorgvragersinhetziekenhuisis cruciaalvoorgoedezorg.Nietaltijdzijndegeheugenproblemenhetgevolg vandementie,maarhetisaltijdbelangrijkommetgeheugenproblemen rekeningtehouden.Zorgvragersmetdezeproblemenhebbeneengroterrisico opnadeligegevolgenvaneenziekenhuisopname,zoalsuitdroging,vallenof infecties.Zorgprofessionalszoudendezorgenmaniervancommunicatiebeter afmoetenstemmenopdepersoon.Ookzoudenzedenaastenhierbijmoeten betrekken.Ditkanonnodiglangeziekenhuisopnamesofheropnames voorkomen.

Resultatenvanhetonderzoek

BEELD-& TAALREDACTIE

Tijdenshetonderzoekin13ziekenhuizen,kregen757zorgvragersvan65jaar enouderinhetziekenhuiseenkortetestdiekijktnaargeheugenenandere mentalevermogens.Ookkregenartsenenverpleegkundigendevraagofze dachtendatdezezorgvragersproblemenhaddenmethunmentalevermogens. Verpleegkundigenherkendenbij186(58%)vande323zorgvragersmet geheugenproblemendeproblemenniet.Artsenbij167zorgvragers(52%)niet. Bij135zorgvragers(42%)haddenzoweldeverpleegkundigenalsdeartsen nietdoordatdezorgvragerdezeproblemenhad.OnderzoekerFleurVisser hadverwachtdatnietallezorgvragersmetgeheugenproblemenherkend zoudenworden,maarvindtdezegetallenwelerghoog.Zesteltdathet

duidelijkisdaterverbeteringmogelijkisendatditookhardnodigisombetere zorgtekunnenleveren.Ditisooknietheteersteonderzoekdathetprobleem weergeeft.In2019lieteenonderzoekvanAlzheimerNederlandalziendat ziekenhuizenonvoldoendezijningesteldopmensenmetdementie.

Hetonderzoekheeftzichnietgerichtopdeoorzakenvanhetonvoldoende herkennen.Maardeonderzoekershebbenweleenindruk.Bijeeneerste contactdoenzorgvragershunbestomgoedovertekomenbijdeprofessionals. Eventueleproblemenkomenpas(veel)laterenmeestaltoevalligaanhetlicht. Ofwel:deeersteindrukkanmisleidendzijn.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

MeerinformatieoverhetonderzoekkunjevindenopdewebsitevanAlzheimer Nederlandenineenartikelvanarts-onderzoekerFleurVisser(december2024):

Mentaleproblemen

Depressieenanderegeestelijkegezondheidsproblemenzijnvaak ondergediagnosticeerdenblijvendaardoorlangerdangewenstis onbehandeld.Depressieleidtnaastdenormaleouderdomsbeperkingentot eenverderverminderdekwaliteitvanleveneneenslechterelichamelijke gezondheid.Hetisbelangrijkomgeestelijkegezondheidsproblementijdigte herkennenenterapporteren.

Symptomenvaneendepressie

Symptomenvaneendepressiezijnonderandere:

• verminderdeopnamevanvoedingenvochtmetonderandere gewichtsverliesenverminderdeweerstandalsgevolg;

• aanhoudendgevoelvanverdrietenleegte;

• verliesvaninteresseindeomgevingenvooractiviteitendieiemand voorheenwelleukvond;

BEELD-& TAALREDACTIE

• slaapproblemen.

Interventies

Devolgendeinterventieskunneneffectiefzijnbijeendepressie:

• medicatie

• inschakelenvaneenpsycholoog

• activiteitenstimulerenvoorzoveraangebodeninhetziekenhuis

• diëtistinschakelenvooruitgebalanceerdvoedingsadviesopmaat

• leefstijlveranderingenstimulerenzoalsregelmatigelichaamsbeweging

• zoveelmogelijkstructuurindedagindelingaanbrengen,onderandereom eengoedslaap/waak-ritmetehersellen.

Polyfarmacie

Ouderenhebbenvaakmeeraandoeningentegelijkwaarzemedicijnenvoor krijgen.Wanneeriemandvijfofmeerverschillendemedicijnengedurende langeretijdgebruikt,noemjedit polyfarmacie.Opzichhoeftdatgeen probleemtezijn,maarhetleidttochregelmatigtotproblemen.Hetbegint vaakindethuissituatiealsmensenbijmeerverschillendeartsenonder behandelingzijnendaarnaastookzelfzorgmiddelengebruiken.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Problemen

Devolgendeproblemenkomenvoorbijpolyfarmacie:

• bijwerkingenenongewensteinteractiestussengeneesmiddelen

• verminderdetherapietrouwofzelfactieondernemenomdatzorgvragers aanvoelendaterietsmisismethunmedicatie

• verhoogdrisicoopverergeringvaneenaandoeningofontstaanvaneen nieuweaandoening.

Interventies

Devolgendeinterventieszijnmogelijkbijproblemenmetpolyfarmacie:

• bijopnamemedicatiebeoordeling(MBO)doorbehandeldartsenapotheker;

• naaanpassingvandemedicatiekritischeenfrequenteobservatieop (neven)effecten;

• afstemmingmetandereprofessionals.

Bijontslag:

• stimulerenvantherapietrouw

• goedeoverdrachtaandethuiszorgindienvantoepassing

• voorlichtingvoorzorgvragersenmantelzorgersindethuissituatie

• gebruikvanmedicatiedispensersenherinneringssystemen.

Uitgebreideinformatieoverpolyfarmaciekunjevindenopdewebsitevande V&VN.

11.4Verpleegkundigeindeouderengeneeskunde

Alsverpleegkundigespeeljeeenbelangrijkerolinhetverbeterenvan gezondheidenwelzijnvanouderezorgvragersdoorhenennaastente ondersteuneninhundagelijksebehoeftenenhentehelpenbijhetzoveel mogelijkbehoudenvanhunonafhankelijkheid.Naastjebasisverpleegkundige competentieszijndevolgendeaandachtspuntenbijoudereninhetziekenhuis extrabelangrijk:

• communicatie

• preventie

• mobiliteitenveiligheid

• psychosocialeondersteuning

• kenhetnormaleverouderingsproces

• scholingenberoepsvereniging.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Communicatie

Doorachteruitgangvandezintuigenencognitieveproblemenkomtinformatie nietaltijdgoedbinnenofwordtdienietgoedverwerktenonthouden.Daar kunjehetvolgendeaandoen:

• Probeerondanksdruktedienietuittestralenengeduldigtezijninje communicatie.

• Spreekduidelijkeninkortezinnen,herhaaleventueelencheckbij belangrijkeinformatieofdezorgvragerhetbegrepenheeft.

• Gebruikzonodigschriftelijketekstofpictogrammenzodatdezorgvrager hetnogeensnakankijken.

• Herinnerzovaakalsnodigisdezorgvrageraanbelangrijkeafspraken.

• Weesgeduldigenluistergoed.

• Houdbijcommunicatieoogcontactmetdezorgvragerenondersteun eventueelmetnon-verbalecommunicatie.

• Toonempathieenerkendeemotioneleenpsychologischebehoeftenvan dezorgvrager.

Preventie

• Stimuleereengezondeleefstijlengeefsamenmeteendiëtistadviezen voorgezondevoedingenvochtinname.

• Stimuleersamenmeteenfysiotherapeutvoldoendebewegen,ookbij motorischebeperkingen(allebeetjeshelpen),aangepastaandeindividuele mogelijkheden.

• Geefbijontslagaandezorgvrager,naastenendethuiszorgadviezenom terugvalindethuissituatieofheropnametevoorkomen.

Mobiliteitenveiligheid

Naastheteerdergenoemdeadviesomvoldoendetebewegen,hebjeaandacht voor:

• ondersteuningbijgebruikvanhulpmiddelen

• eenveiligeomgeving:voldoendeverlichtingengeenobstakelsinkamers engangenwaardezorgvragerdoorkanvallen

• schakelbijontslageventueeleenergotherapeutinomdethuissituatiete analyserenenwaarnodigaantepassen.

Psychosocialeondersteuning

• Betreknaastenbijdezorg.

• Stimuleerbezoekendenkdaarbijookaanmensendieindethuissituatie nietzovaaklangskwamen.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

• Stimuleerdeelnameaanactiviteitenopenbuitendeafdelingomde verbondenheidenhetgemeenschapsgevoeltestimuleren.

Hetnormaleverouderingsproces

Inveelgevallenlerenouderenwelomtegaanmetdenadelenvanhetnormale verouderingsproces.Maarookouderengaandaarvaakopverschillende manierenmeeom.Kennisvanditproceshelptjeomzorgopmaattebieden enomtebeoordelenofietsnormaalisofdatertocheendieperliggende oorzaakis.Erzijnookvalkuilendieouderenvaakzelfnietindegatenhebben. Eenvoorbeeldisdeachteruitgangvandesmaakendegevolgendiedatkan hebben.

Achteruitgangvandesmaak

Bijhetnormaleverouderingsproceshoortookgeleidelijkeachteruitgangvan desmaak.Heteerstgebeurtdatmetdesmaakvoorzoet,daarna achtereenvolgensvoorzuur,zoutenbitter.Ditkantotgevolghebbendat ouderenbijvoorbeeldmeerzoutgebruikenomtochdesmaaktehoudendie zegewendzijn.Ditisnadeligvoorhart-envaatziekten.Ofzedoen(veel)meer suikerinhunkoffieoftheeomdebekendesmaaktehouden.Somsisdatniet zo’nprobleem,maardatishetwelbij(dreigende)obesitas.

BEELD-& TAALREDACTIE

Scholingenberoepsvereniging

Naasthetvolgenvanallerleibijscholingkunjealsverpleegkundigeeenerkende vervolgopleidingvolgeninhetexpertisegebiedgeriatrie.Daarnaastkunjelid wordenvandeberoepsverenigingV&VN.Dezeberoepsverenigingheefteen aparteafdelingvoorverpleegkundigendiewerkzaamzijnindegeriatrieen gerontologie.Alsjejedaarbijaansluit,kunje:

• opdehoogteblijvenvandenieuwsteontwikkelingenophetgebiedvan geriatrieengerontologie

• deelnemenaanrelevantecongressenensymposia

• naeencursusambassadeurgeriatrieengerontologiewordenomin Nederlanddebeeldvormingteverbeteren,eengezichttegevenaan verpleegkundigenindeouderenzorgenlatenzienhoeuitdagenden waardevolditwerkis.

MeerinformatievindjeopdewebsitevandeV&VN.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

11.5Begrippen

Begrip:Uitlegbegrip

11.6Bronnen

Nederlandseinternistenvereniging.(z.d.). Differentiaties .Geraadpleegdop6 april2025,vanhttps://www.internisten.nl/de-opleiding/differentiaties/

VerpleegkundigenenVerzorgendenNederland(V&VN)(z.d.).Expertisegebieden. Geraadpleegdop7april2025,van https://www.venvn.nl/thema-s/expertisegebieden

Plexus.(z.d.). Prof.BernardIsaacs--OneoftheGiantsofGeriatrics .Geraadpleegd op14april2025,van https://healthplexus.net/article/prof-bernard-isaacs-one-giants-geriatrics

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

THEMA12 OPNAMEVANZWANGERE

Inhoudthema

• Bevalleninhetziekenhuis

• Deopname

• Deverloskamer

• Kritischeberoepssituatie

• Begrippen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Somsontstaanercomplicatiestijdensdezwangerschapwaardooreenopname inhetziekenhuisnoodzakelijkis.Indicatieshiervoorzijnovermatigbraken, veelbloedverliesenhevigebuikpijn,zwangerschapsdiabetes,hogebloeddruk, zwangerschapsvergiftigingofeendreigendevroeggeboorte.Tijdensdeopname wordendemoederendefoetusnauwlettendindegatengehoudenenworden ergeregeldcontrolesgedaan.Veelziekenhuizenbiedenvirtuelerondleidingen aanzodatjealszwangerealvasteenbeeldkuntkrijgenvandeverloskamers. Nietalleenvandemedischeapparatuur,maarookvandesfeerelementendie ziekenhuizensteedsvakerinvoerenomhetcomfortvaneenthuisbevalling natebootsen.

12.1Bevalleninhetziekenhuis

DemeestebevallingeninNederlandvindeninhetziekenhuisplaats.Wanneer ditpoliklinischis,begeleidtdeeigenverloskundigedebevalling.Jenoemtdit eeneerstelijnsbevallingenerisgeensprakevaneenmedischredenomin hetziekenhuistebevallen.Wanneerdevrouwweleenmedischeindicatie heeft,begeleidtdegynaecoloogofdeklinischverloskundigedebevalling.Een klinischverloskundigeisindienstvanhetziekenhuis.

Trendtoenameziekenhuisbevallingen

InNederlandwerdenin2024ongeveer165.000kinderengeboren(College PerinataleZorg,2025).Meerdan70%vandebevallingenvindtplaatsinhet ziekenhuis,detweedelijn.Uitdeonderstaandetabelblijktdatongeveer14% vanhetaantalbevallingendaadwerkelijkthuis(eerstelijn)plaatsvindt (MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport,z.d.).

BEELD-& TAALREDACTIE

Graagnamakenindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde.Bron= https://www.staatvenz.nl/kerncijfers/bevallingen Hetpercentagethuisbevallingen(eerstelijn)enziekenhuisbevallingen(tweede lijn).

EentoenamevanhetaantalziekenhuisbevallingeninNederlandwordtvooral veroorzaaktdoordewenstotpijnbestrijding.Indejaren60en70washet percentagethuisbevallingeninNederlanderghoog,maarindeloopderjaren isdeplaatsvanbevallingmeerenmeernaarhetziekenhuisverschoven. Pijnstillingbijvoorbeeldindevormvaneenruggenprikofviaeeninfuus,is namelijkalleeninhetziekenhuisbeschikbaar.Vrouwenkiezenooksteeds vakervooreenpoliklinischeziekenhuisopnameomdatdemedische ondersteuningdirectmogelijkis.Erisimmersdirectetoegangtotmedische apparatuurenspecialistischezorg.

Niet-medischversusmedisch

TAALREDACTIE

Poliklinischebevallingen wordengerekendalsbevallingenindeeerstelijn, maarzevindenwelplaatsinhetziekenhuis.Erwordtgebruikgemaaktvan defaciliteitenvanhetziekenhuis,maarerisgeenmedischeindicatieomin eenziekenhuistebevallen.Deeigenverloskundigebegeleidtdebevalling.De verloskundigewordtgeassisteerddoorkraamverzorgendenvanhet kraamcentrum.Erisbijdezebevallingdanookgeenklinischverloskundige ofgynaecoloogaanwezig.Hetgrootstedeelvandevrouwendatpoliklinisch bevalt,gaatbinnen24uurnadebevallingnaarhuis.Hetvoordeelvaneen poliklinischebevallingisdatdemedischezorgdichtbijis.Mochtener complicatiesoptreden,danisersnelhulpenhoevendezwangereof kraamvrouwmetpasgeboreneniettereizen.Ookpijnstillingisbijeen

poliklinischebevallingsnelteregelen.Dezwangerevrouwweetvantevoren datzeinhetziekenhuisgaatbevallenenkanzichhieropvoorbereiden.Nade bevallinggaatzijweernaarhuiswaarzijkraamzorgkrijgt.

Wanneererwelsprakeisvaneenmedischereden,spreekjeovereen klinische bevalling.Deklinischverloskundigevanhetziekenhuisbegeleidtdebevalling enallemedischevoorzieningenzijnparaat.Wanneerercomplicatiesoptreden, schakeltdeklinischverloskundigedegynaecoloogin.Verpleegkundigen assisterendeverloskundige.Hetassisterenvlakvoor,tijdensenvlaknade bevalling,noemje partusassistentie.Departusassistentieeindigttweeuur nadebevalling.

Obstetrieverpleegkundige

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Alsobstetrieverpleegkundigeverpleegenverzorgjenietalleenzwangere vrouwen,maarbegeleidjeookdebarendetijdensdebevalling.Alsdefoetus geborenis,verzorgjemoederenkind.Jetakenpakketomvatalleswatte makenheeftmetdegeboortezorginhetziekenhuis.Inhetvolgendefilmpje krijgjeeenmooibeeldvanalletakenvaneenobstetrie-verpleegkundige.Britt neemtjemeevooreenkijkjeachterdeschermenopdeVerloskundeen KraamafdelingvanhetCatharinaZiekenhuis.

Bekijkonlinehetfilmfragmentoverdetakenvaneenobstetrievepleegkundige.

Triagedoorverpleegkundigen

Derolvandeverpleegkundigebijtriage isessentieel.Hiervindtdeeerste beoordelingplaatsofeenzwangerevrouwongeplandeofspoedeisendezorg nodigheeft.Ongeplandezorgkanbijvoorbeeldzijndatdevrouwteveelbraakt envoordezekerheidopgenomenwordtomeenvoedingstekorttevoorkomen. Spoedeisendezorgwilzeggendatdevrouwbinneneenuurzorgnodigheeft. Triagebetekent'onderverdelenensorteren'enishetsysteemwaarbij zorgvragersdieacutezorgnodighebbenalseerstewordengeholpen. VerschillendeziekenhuizeninNederlandbeschikkenovereeneigen triageafdelingVerloskundeofGynaecologie.

BEELD-& TAALREDACTIE

Triageprocedure

Hetdoelvandetelefonischetriagewijzerverloskundeistezorgendatdejuiste zorgvooreenzwangerevrouw,opdejuisteplekenophetjuistemoment plaatsvindt.Alseenzwangerevrouwbeltmetklachten,wordtviaeenvaste

werkwijzedeurgentievandeklachtenbeoordeeld.Hierdoorkunnen verpleegkundigendezetelefoontjesvaakzelfstandigafhandelenendirect adviesgeven.

Wanneereenziekenhuisovereeneigentriageafdelingbeschikt,wordtde vrouwallereerstgeziendooreentriageverpleegkundige.De triageverpleegkundigesteltvragenoverdeklachtenomdesituatieinte schatten.Ookvoertzijdeeerstecontrolesuit,zoalshetmetenvande bloeddrukeneventueeleenCTG(CardioTocoGrafie)omdehartslagvanhet kindendeweeënactiviteittemonitoren.

Afhankelijkvandeklachtenkanaanvullendonderzoeknodigzijnzoalsurineenbloedonderzoek,echografieofinwendigvaginaalonderzoek.Nadeeerste controlesschakeltdetriageverpleegkundigeeenartsin,zoalseengynaecoloog ofarts-assistent.Oferwordteenklinischverloskundigeingeschakeld.Dearts verrichtverderonderzoekenbepaaltdebehandeling.Deartsbeslistookof dezwangerevrouwmoetwordenopgenomenopdeverloskamersofeen verpleegafdeling.Erkanookbeslotenwordendatdezwangeremetofzonder vervolgafspraakterugnaarhuismag.

Urgentiebeoordeling

Tijdenseenzwangerschapkanervanallesgebeuren.Devrouwkan bijvoorbeeldminderlevenvoelen,devliezenkunnenalbrekenofdeweeën startentevroeg.Maarookbloedverliesenklachtendooreenhogebloeddruk zijnredenendatzwangerevrouwenhunverloskundigeofhetziekenhuisbellen. Omtezorgenvoormeeruniformiteitindeverloskundigezorgketen ontwikkeldenzorgprofessionalsuitdegeboortezorgdeNederlandse TriagewijzerVerloskunde(2017).Deurgentievanklachtenvanzwangere vrouwenwordtaandehandvandittriagesysteembeoordeeld.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Eengedegentriagehelptenerzijdstevoorkomendaturgenteklachtenover hethoofdgezienworden,maarhetvoorkomtookdatjeurgentietehoog inschat.Jewiltimmersooknietdatiemandtesnelnaarhetziekenhuiskomt. Dezwangerevrouwenhaarpartnerkunjehierdooronnodigongerustmaken. Erkunnenooklangewachttijdenontstaanwanneermeerderemensenonnodig tesnelkomen.Vooreenzwangerevrouwishetookprettigeromthuistezijn inplaatsvanindewachtruimtevanhetziekenhuis.

NederlandseTriagewijzerVerloskunde

DeNederlandseTriagewijzerVerloskunde(NTV)werktmeteeningangsklacht diegebaseerdisophettoestandsbeeldvandezwangerevrouwopdatmoment. Hettoestandsbeeldisdeconditievandevrouwopbasisvandeklachtenen symptomen.Deaardvandeklachtenbepaaltwelkeurgentiecategorie noodzakelijkis.DeNTVkentdevolgendeurgentiecategorieën:

• levensbedreigend(reanimatie)

• spoed

• dringend

• nietdringenden

• zelfzorgadvies.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Dezeurgentiecategorieëncorresponderenmetdemaximalemedisch verantwoordewachttijd(NederlandseTriagewijzerVerloskunde,2024).Inde volgendeafbeeldingziejedeingangsklachtenendeurgentiecategorieënvan deNederlandseTriagewijzerVerloskunde(NTV)

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Graagafbeeldingovernemenofnamaken(alsditmag)indezelfdekleurenalsdebron.Bron= https://triagewijzerverloskunde.nl/nederlandse-triagewijzer-verloskunde/Indeafbeeldingziejede ingangsklachtenendeurgentiecategorieënvandeNederlandseTriagewijzerVerloskunde(NTV)

Begrippen

Binnendeverloskundewordendiversemedischetermengebruiktomhet aantalzwangerschappenenbevallingenvaneenvrouwtebeschrijven.

Zwangerschapenbevalling

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Dealgemenetermvoorzwangerschapis gravida.Alseenvrouwvoordeeerste keerzwangeris,wordtzijeen primigravida genoemd.Iszijalmeerderekeren zwangergeweest,danspreekjeovereenmultigravida.Daarbijwordtuitgegaan vanzwangerschappendieminimaalzestienwekenhebbengeduurd.

Wanneereenvrouwvoorheteerstbevalt,noemjehaareen primipara.Heeft zijalvakereenbevallingdoorgemaakt,danwordtzijeenmultiparagenoemd. Inhetmedischdossiervaneenvrouwkunjebijvoorbeelddeaanduiding gravida4,para2tegenkomen.Devrouwistweekeereerderbevallenenkan dusaltweekinderenhebben.Devrouwisvierkeerlangerdanzestienweken zwangergeweest.Alsdevrouwopditmomentnogzwangeris,iseréénkeer eenzwangerschapvoortijdiggeëindigd(VanderMaatetal.,2018).

Tijdstipvangeboorte

Demenselijkeongeborenvruchttotenmetdriemaanden,noemje embryo. Vanafviermaandenspreekjeoverdefoetus.Depasgeborenenoemjeneonaat. Ookvoordepasgeborenewordenverschillendebenamingengebruikt.Wanneer hetkindgeborenwordttussende37en42wekenvandezwangerschapishet kindvoldragen.Ditheet àterme.Wanneerhetkindeerdergeborenwordtdan de37stezwangerschapsweek,noemjehet prematuur.Prematuurbetekent ‘tevroeg’.Wordthetkindlatergeboren,nade42steweek,dannoemjehet kindoverdragenof serotien.(VanderMaatetal.,2018).

BEELD-& TAALREDACTIE

Gewichtvandepasgeborene

Behalvenaarhetaantalwekentekijken,kanerookgekekenwordennaarhet gewichtvandepasgeborene.Opbasisvandezwangerschapsduurweetje welkgewichthetkindongeveerhoorttehebben.Wanneerditgewichtveel lageris,spreekjeovereen dysmatuur kind.Demedischetermhiervooris SmallforGestationalAge (SGA).SGAgeborenkinderenzijnmetandere

woordenkinderendiebijdegeboorteeentelaaggewichthebbenvoorde zwangerschapsduur,datwilzeggenmeteengroeirestrictie(Nederlands CentrumJeugdgezondheid,z.d.).

12.2Deopname

Somsishetnoodzakelijkdateenvrouwtijdenshaarzwangerschapopgenomen moetworden.Ditkanhetgevolgzijnvancomplicaties.Ofhetisnodigom aanvullendecontroles,onderzoekenofbegeleidingtebieden.Deopnamekan geplandzijn,maarookonverwachtsplaatsvindennaeencontrolebijde (klinisch)verloskundige.Mogelijkeredenenvooreenopnametijdensde zwangerschapzijn:

• overmatigbraken

• overmatigbloedverliesenhevigebuikpijn

• zwangerschapsdiabetes

• hogebloeddruk

• zwangerschapsvergiftiging

• dreigendevroeggeboorte.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Tijdensdeziekenhuisopnamekandetoestandvandevrouwendievanhet ongeborenkindnauwlettendgevolgdenbehandeldworden.Verpleegkundigen voerencontrolesvandevitalefunctiesuitzoalsbijvoorbeeld bloeddrukmetingen,temperatuurcontroles,CTG-registratiesenechografieën. Wanneerdemedischesituatiehettoelaat,wordtdezwangerevrouw terugverwezennaardeeerstelijnsverloskundigevoorverderebegeleidingvan dezwangerschap.

Overmatigbraken

Overmatigbrakentijdensdezwangerschapwordt hyperemesisgravidarum genoemd.Hetkanleidentotuitdroging(dehydratie),gewichtsverliesen verstoringvandeelektrolytenbalans.Hoewelmisselijkheidenbrakeninde eerstezwangerschapswekenvaakvoorkomen,iseenziekenhuisopname noodzakelijkwanneerdezwangerevrouwmeerderekerenperdagmoet overgeven,nietsbinnenhoudt,afvaltoftekenenvanuitdrogingvertoont. Symptomenvanuitdrogingkunnenweinigplassen,donkereurine,extreme dorstofverwardheidzijn.Inhetziekenhuiswordtditbeoordeeldopbasisvan lichamelijkeklachtenenaanvullendonderzoek,waaronderbloed-en urineonderzoek(o.a.ketonenenhydroxyboterzuur).Bijernstigeklachtenkan opnamevooréénofmeerderedagennoodzakelijkzijn.

BEELD-& TAALREDACTIE

Bron:

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/2142998903/display_1500/stock-photo--nauseated-pregnant-woman-suffering-from-morning-sickness-expecting-lady-feeling-sick-from-toxic-2142998903.jpg

Overmatigbrakentijdensdezwangerschapisrisicovol

Debehandeling

Debehandelingbestaatineersteinstantieuithettoedienenvanvochten zoutenviaeeninfuus,eventueelaangevuldmetvitamines,waarondervitamine B1(thiamine).VitamineB1isnodigomuitdevoedingenergietehalen.Het lichaamkanzelfgeenvitamineB1aanmaken.Eentekortgeefternstige problemeninhetzenuwstelsel,hartenbloedvatenenmaagendarmen (Apotheek.nl,z.d.).Daarbijkunnenverschillendemedicijnenopvaste tijdstippendoordeverpleegkundigegegevenworden.Veelgebruiktemiddelen zijnmeclozine/pyridoxine(tabletofzetpil),metoclopramide(oraalof intraveneus),maagzuurremmerszoalsomeprazol,enbijwerkingenverlichtende middelenzoalsmagnesium-oxidebijobstipatie.Wanneerdezebehandeling onvoldoendeeffectheeft,kunnenmiddelenalschloorpromazine,mirtazapine, ondansetronofcorticosteroïdenwordenoverwogen.Dezemiddelenworden pasnazorgvuldigeafwegingdoordegynaecoloogvoorgeschreveninverband meteenmogelijkverhoogdrisicovoorzwangeren.

Inernstigegevallenkansondevoedingtoegediendwordenviaeenneus-maagofneus-dunne-darmsonde.Zodradetoestandvandezwangerevrouw verbetertendeklachtenafnemen,wordtontslaguithetziekenhuisbesproken. Tochblijktdatbijongeveer40%vandevrouwenheropnamenodigiswegens terugkerendeklachten.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Hyperemesisgravidarumismeestalnietschadelijkvoordefoetus.Alleen wanneerhetbrakenaanhoudttotnade20eweekvandezwangerschap,kan ersprakezijnvangroeivertraging.Indatgevalvolgtvaakeengroei-echoom deontwikkelingvanhetkindgoedtemonitoren(Thuisarts.nl,2023).

Bloedverliesenbuikpijn

Overmatigbloedverliesenhevigebuikpijntijdensdezwangerschapzijn alarmerendesymptomendievaakleidentotziekenhuisopname.Eenvande meestvoorkomendeoorzakenvanbloedverliesinhettweede(12tot24weken) enderde(24tot40weken)trimesteriseenlaagliggendeplacenta.Ditwordt een placentapraevia genoemd.Hierbijligtdeplacenta(gedeeltelijk)overde baarmoedermond.Hetbloedverliesismeestalpijnloosmaarkanplotseling enheftigoptreden.Hetheeftrisico’svoorzoweldemoederalsdefoetus.

Loslatenvandeplacenta

Nogernstigerishetwanneerdeplacentavoortijdigvandebaarmoederwand loslaat.Dezeplacentaloslatingnoemjeeen solutioplacentae.Ditgaatvaak gepaardmethevige,continuebuikpijneneenerghardebuik.Desituatiekan levensbedreigendzijnenvereisteenspoedopname,diagnostiekviaechoen CTG.Heteindigtmeestalmeteenspoedkeizersnede.

Directhulpinroepen

Hevigebuikpijnkanookwijzenopeenpre-eclampsie (zwangerschapsvergiftiging),maarhierbijisoverhetalgemeengeensprake vanbloedverlies.Hetisbelangrijkdatjeaanpre-eclampsiedenktalsersprake isvanhevigebuikpijnincombinatiemetdeverslechteringvandeconditievan demoederwaarbijzijvochtvasthoudt,eenhogebloeddruk,hoofdpijnen misselijkheid.

Intensievecontroles

Inhetziekenhuiswordenzwangerenmetbloedverliesenbuikpijnintensief gemonitordomdeconditievanmoederenkindtebewaken.Maatregelen zoalsinfuuszorg,bloedtransfusieencontinueCTG-registratiezijnessentieel. Inernstigegevallenwordtgekozenvooreenvroegtijdigebevallingvia

keizersnedeomcomplicatieszoalsshockofzuurstoftekortbijhetkindte voorkomen.Vroegtijdigeherkenningensnelleinterventiezijncruciaalvoor eengoedeuitkomst(UMCUtrecht,WilhelminaKinderziekenhuis,z.d.).

Zwangerschapsdiabetes

Zwangerschapsdiabetesiseentijdelijkevormvandiabetesdieontstaattijdens detweedehelftvandezwangerschap.Hetlichaamvandezwangerereageert danmindergoedophethormooninsuline.Bijeennormalezwangerschap maakthetlichaamextrainsulineaanomdebloedsuikerspiegelgoedtehouden, maarbij zwangerschapsdiabetes gebeurtditonvoldoende.Hierdoorstijgen debloedsuikerwaarden.Ongeveer1opde15zwangerevrouwenkrijgthiermee temaken.Deaandoeningverlooptvaakzonderduidelijkesymptomen.Maar erzijnwelsignalenoptemerkendoordeverpleegkundige.Denkhierbijaan overmatigedorst,vermoeidheidofveelplassendoordevrouw.Opeenecho kanveelvruchtwaterofeentegrotefoetuszichtbaarzijn.Eenfoetusvan moedersmetzwangerschapsdiabeteszijnnamelijkvaakgroterdangemiddeld bijdegeboorte.Ditkomtomdatvanwegedehogebloedsuikerspiegelvande moederdeplacentameermeersuikerdoorlaatwaardoordefoetusookmeer suikerbinnenkrijgt.Wanneerdefoetusgrootis,kandebevallingeenstuk moeilijkerverlopen(HetDiabetesFonds,z.d.).

Verhoogdrisico

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Sommigevrouwenlopenmeerrisicoopzwangerschapsdiabetes.Bijvoorbeeld wanneerzijbijeeneerderezwangerschapookdiabetesontwikkelde,eerder eengrootkindbaarden(>4500gram),zelfovergewicht(BMI ≥30)hebbenof familiehebbenmetdiabetestype2.Ookkandeetnischeafkomstvaninvloed zijn.ZwangerschapsdiabeteskomtnamelijkvakervoorbijHindoestaanse, MarokkaanseenTurksevrouwen.Vrouwenmetextrarisicowordenmeestal rondde24etot28eweekgetest.

BEELD-& TAALREDACTIE

Aanpassen:graaghetshirtvandelinkervrouwnaarwitomzetten.Bron: https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/1080779330/display_1500/stock-photo-nurse-hands-using-lancet-to-checking-pregnant-woman-s-blood-sugar-1080779330.jpg Controlevanbloedsuikerspiegelbijeenvrouwmetzwangerschapsdiabetes.

Multidisciplinairteam

Dezorgbijzwangerschapsdiabetesvindtplaatsineenziekenhuisof gespecialiseerdcentrum,waareenmultidisciplinairteambetrokkenis.De internistcoördineertdebehandeling,terwijldediabetesverpleegkundige uitleggeeftoverglucosemetingenenmedicatie.Eendiëtisthelptbijhet aanpassenvanheteetpatroon.Gezondevoedingenbewegingkunnennamelijk vaakdebloedsuikerwaardennormaliseren.Alsdieetmaatregelenonvoldoende effecthebben,wordenmedicijnenofinsulinevoorgeschreven.Devrouwkrijgt tijdensdezwangerschapextracontroleszoalsgroeiecho’s.Nadebevalling zaldekinderartsdeneonaatonderzoekenvanwegehetrisicoopeentelage bloedsuikerofgeelzucht.Zowelmoederalskindhebbennaafloopvande zwangerschapeenverhoogdekansophetontwikkelenvandiabetestype2. Ookhebbenvrouwenmeerrisicoophetontstaanvaneenpostnataledepressie (Thuisarts.nl,2023a).

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Hogebloeddruk

Eenhogebloeddruk(hypertensie)komtregelmatigvoortijdensde zwangerschap.Hetkaneenbelangrijkeoorzaakvancomplicatieszijnvoorde moeder,maarookvoordefoetus.Ongeveer10tot15%vandevrouwendie voorheteerstzwangerzijn,ontwikkelt zwangerschapshypertensie.Ditkan leidentoternstigeaandoeningenzoalspre-eclampsie,hetHELLP-syndroom envroeggeboorte.DerichtlijnHypertensieveaandoeningeninde zwangerschap,opgestelddoordeNVOG,geeftaanbevelingenvoordebeste zorgaanzwangerenmethogebloeddruk(FederatieMedischSpecialisten, z.d.-b).Hierinwordtonderanderebeschrevenwanneerbehandelingmet bloeddrukverlagendemedicatie,magnesiumsulfaatofcorticosteroïden geïndiceerdis.Magnesiumsulfaatwordtbijvoorbeeldgegevenomhetrisico opinsultenbijernstigepre-eclampsieteverkleinen(Thuisarts.nl,2023c).

Verpleegkundigeaandachtspunten

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Dezorgvoordezegroepvrouwenvraagtomintensievemonitoringvande bloeddruk,urinecontroleopeiwitten(proteïnurie)ensomsvroegtijdige inleidingvandebevalling.Voorverpleegkundigenishetessentieelalerttezijn opalarmerendesymptomenzoalshoofdpijn,visusstoornissen,misselijkheid ofbovenbuikpijn,omdatdezekunnenduidenopeenverslechteringvanhet ziektebeeld.Goedesamenwerkingtussenverloskundigen,gynaecologenen verpleegkundigeniscruciaalvoorhetwaarborgenvanveiligezorgvoormoeder enkind(Thuisarts.nl,2023c).

Zwangerschapsvergiftiging

Pre-eclampsieofwelzwangerschapsvergiftigingiseenernstigecomplicatie diekanoptredenvanaf20wekenzwangerschapenwordtgekenmerktdoor eenverhoogdebloeddrukenvaakookeiwitverliesindeurine.Dezeaandoening kanleidentotschadeaanorganenzoalsdeleverennieren.Klachtendiede vrouwheeft,zijnonderanderehoofdpijn,misselijkheid,wazigzien,pijnboven indebuikenhetvasthoudenvanvocht.Hetvasthoudenvanvochtziejeals verpleegkundigeaaneendikgezichtofopgezwollenenkels(Thuisarts.nl, 2023d).Vrouwenmetpre-eclampsiewordenmeestalopgenomeninhet ziekenhuis,waarzijendefoetusintensiefwordengecontroleerd.De verpleegkundigespeelthierineencrucialeroldoorhetbewakenvande bloeddruk,hetuitvoerenvanurine-enbloedonderzoek,hetobserverenvan klachtenenhettoedienenvanmedicatie.OokwordenregelmatigCTG’sen echo’suitgevoerdomdeconditievandefoetustevolgen.

BEELD-& TAALREDACTIE

HELLP-syndroom

Inernstigegevallenvanzwangerschapsvergiftigingkanhet HELLP-syndroom optreden,waarbijonderanderedebloedstollingverstoordisendeleverfunctie achteruitgaat.HELLP-syndroomisdeafkortingvoorHemolyse,ElevatedLiver enzymesenLowPlatelets.Debehandelingrichtzichophetondercontrole houdenvandesymptomentotdatdebevallingkanplaatsvinden.Somsiseen spoedbevallingnodigalsdegezondheidvanmoederofkindingevaarkomt. Voorverpleegkundigenisnaastde(medisch)zorgenverzorgingook psychosocialeondersteuningessentieel.Dezevrouwenmakenvaakeen stressvolleenonzekereperiodedoor.Hetbiedenvanrust,uitlegeneen luisterendoorzijndanbelangrijkeaspectenvandeverpleegkundigezorg(UMC Utrecht,WilhelminaKinderziekenhuis,z.d.-b).

Dreigendevroeggeboorte

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Eendreigendevroeggeboorteiseenernstigesituatiewaarbijeralvóór37 wekenzwangerschaptekenenzijndatdebevallingmogelijkopkortetermijn zalplaatsvinden.Symptomenkunnenbestaanuit:

• regelmatigeweeën(elke5–10minuten)

• veranderingenaandebaarmoedermond(zoalsontsluiting)

• bloedverlies

• slijmverlies

• vroegtijdiggebrokenvliezen.

Dezesituatievereistvaakeenziekenhuisopnamevanwegehetverhoogde risicoopcomplicatiesvoordefoetus.Hierbijkunjedenkenaan ademhalingsproblemen,infectiesofontwikkelingsstoornissen.Inhet ziekenhuiskandegynaecoloogproberendebevallinguittestellenmet weeënremmendemedicatie(tocolytica).Tegelijkertijdwordener corticosteroïdentoegediendomdelongrijpingvandefoetustebevorderen. Degezondheidvanmoederenfoetuswordennauwlettendgemonitord. Geregeldwordtdebloeddrukendetemperatuurgecontroleerdende CTG-registratievanweeënenharttonenbeoordeeld.Ookzullenerechografieën gemaaktwordentercontrole.Voorverpleegkundigenligthiereenbelangrijke taakinhetbewakenvanvitalefuncties,hetzorgvuldigbeherenvanmedicatie enhetbiedenvanemotioneleondersteuningaandezwangereenhaarpartner. Deverpleegkundigespeelteencentralerolindecoördinatievanzorgrondom debevallingalseenvroeggeboorteonvermijdelijklijkt.Erzalsamengewerkt wordenmetgynaecologen,neonatologenendeneonataleintensivecare. Pasgeborenenvóór32wekenhebbenvaakgespecialiseerdezorgnodig.Een anderebelangrijktaakisdatdeverpleegkundigedevrouwenhaarpartner

BEELD-& TAALREDACTIE

goedvoorlichtoverdesituatie,mogelijkegevolgenenhetverloopvande opname.Zijkandevrouwenpartnerhierbijsteunenzodatzijzichgoedkunnen voorbereidenopeenbevallingdieeerderbegintdanzijhaddenverwacht (ErasmusMC,z.d.-benUMCWilheminaKinderziekenhuis,z.d.).

Directeopname

MevrouwMartinezis28jaaroudenzwangervanhaartweedekind.Zeis momenteel32wekenzwanger.Opeendinsdagochtendmeldtzezichna telefonischoverlegopdetriage-afdelingvanhetziekenhuis.Zijverliest helderroodbloedenheefteenzeurendebuikpijndiesindsenkeleuren toeneemt.Zevoeltookafentoehardebuiken,maarweetnietzekerofdit weeënzijn.

Tijdensdeintakewordenhaarvitalefunctiesgemeten:bloeddruk150/85 mmHg,pols92/min,temperatuur36,9°C.MevrouwMartinezoogtergongerust. Deklinischverloskundigevoerteeninwendigonderzoekuitensteltvastdat debaarmoedermondietsverstrekenisen1cmontsluitingheeft.Erissprake vaneendreigendevroeggeboorte.

MevrouwMartinezwordtdirectopgenomenopdeafdelingVerloskunde.Er wordteenCTGgemaaktomdeconditievanhetkindendeweeënactiviteitte monitoren.Daarnaastwordtgestartmetweeënremmers(tocolytica)enkrijgt mevrouwMartinezcorticosteroïdentoegediendomdelongrijpingvanhet kindtestimuleren.DeverpleegkundigeLisainformeertmevrouwMartinezen haarpartneroverdesituatie,biedtemotioneleondersteuningencoördineert dezorgmetdegynaecoloogenanderedisciplines.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Een'gewone'opnamedag

Eendagvaneenzwangerevrouwinhetziekenhuiskanverschillenafhankelijk vanderedenwaaromdevrouwisopgenomen.Inhetalgemeenzaldezwangere vrouwzicheerstmeldenbijdereceptieofaanmeldzuilvanhetziekenhuis. Hierbijgaathetomderegistratievandeopname.Vervolgensgaandevrouw enhaarpartnernaardekraam-ofgynaecologieafdeling,naardeverloskamers ofnaareentriage-afdeling.Ditverschiltperziekenhuis.Overhetalgemeen zaldeverpleegkundigedeeersteopvangdoenendecontrolesbijdevrouw uitvoeren,zoalshetmetenvandebloeddrukenhetuitvoerenvanhetCTGom dehartslagvandefoetusenweeënactiviteittebeoordelen.Afhankelijkvan

dediagnosewordenbehandelingengestart,zoalshettoedienenvanmedicijnen ofhetuitvoerenvanmedischeprocedures.Vaakzaldezwangerevrouwcontinu gemonitordwordenmeteenCTGomdeconditievandefoetustebewaken.

Bron: https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/2590469069/display_1500/stock-photo-happy-pregnant-woman-in-the-delivery-room-of-the-maternity-hospital-2590469069.jpg

Eenzwangerevrouwisopgenomenmeteenmedischeindicatieenligtaanhet CTG-apparaat

Bekijkonlinehetfilmfragmentwaarjekuntzienhoeeenzwangerevrouwop eenafdelingwordtopgenomenenwatzijtijdenshaardaginhetziekenhuis kanverwachten.

12.3Deverloskamer

Bijdeinrichtingvandeverloskamersziejedatsteedsmeerziekenhuizen sfeerelementenintroduceren.Demedischeapparatuurisuiteraarddirect beschikbaaromtezorgendateenbevallingveiligverloopt.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Ditisdeverloskamer

Deinrichtingvandeverloskamervarieertperziekenhuis,maardefocusligt altijdophetbiedenvaneencomfortabeleenveiligeomgevingvoorzowelde moederalshetkind.Deverloskamerszijnvoorzienvanallebenodigdheden voordegeboortevanhetkindenbiedenprivacyaandevrouwenhaarpartner.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Veelziekenhuizenbiedenvoorlichtingsmateriaalenrondleidingenaanom zwangerevrouwenenhunpartnersteinformerenoverdezorgdiezekunnen verwachten.

BekijkonlinehetYouTube-fragmentwaarineenverpleegkundigeeen rondleidinggeeftopdeverloskamers.

Deverloskamerbevatuiteraardhetverlosbedenbewakingsapparatuur.Het verlosbedisverstelbaarinhoogteenkanwordengebruiktvoorverschillende baringshoudingen.Debeensteunenkunnenwordenuitgeklaptomliggendte bevallen.Demeesteziekenhuizenbeschikkenookoverdeskippybalomde weeënoptevangen.Enovereenbaarkrukzodatdevrouweneenzittende houdingkunnenaannementijdenshetpersen.Opeenwhiteboardwordt belangrijkeinformatietijdensdebevallingbijgehouden,zoalsmedicatieen hetbeginvanhetpersen.Overhetalgemeenbeschikkenverloskamersover eeneigenbadkamermettoiletendouche.Sommigeziekenhuizenbiedenook eenbeval-badaan,maarditisnietaltijdhetgeval.Voordeaanwezigepartner iservaakeenbedbankofslaapstoelaanwezigeneentafelmetstoelenvoor eventueelbezoek.Sommigeziekenhuizenhebbeneenkeukentjeoferisop deverloskamereenkleinekoelkastenmagnetronaanwezig.Daarnaastisalles watnodigisvoorhetkindaanwezig,zoalseenwieg,babybadjeen aankleedhoek.Eriseenopvangtafelvoorhetkind.Deopvangtafelisverwarmd eneriszuurstofaanwezig.Hierwordtdeeersteopvangvandepasgeborene gedaan.Sommigeverloskamershebbeneenspecialeopvangruimteingericht. Zokunnendemoederenhetkindaltijdsamenblijvenenhoeftdepasgeborene dekamernietteverlaten.

Indepraktijk

Sarahis34wekenzwangervanhaareerstekindje.Zijwoontsamenmethaar partnerJeroeninAmsterdam.Zehebbenzezichingeschrevenvooreen rondleidingopdeverloskamersvanhetziekenhuisomdatzijgraagwillen

wetenwatzekunnenverwachten.Opinternetzagenzijdatveelziekenhuizen virtuelerondleidingenaanbieden.Zijbekekentervoorbereidingalvasteene filmpje,alhoewelhetwelvaneenanderziekenhuiswas,danwaarzijwillen bevallen.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

OpeenwoensdagavondwordenzeverwelkomddoorverpleegkundigeAnita. Zijneemthensamenmetnogdrieanderestellenmeevoorderondleiding. Anitageefteenkorteuitlegoverdeprocedurebijaankomst.Waarmoetjeje melden,welkespullenzijnhandigommeetenemen,enwatjekunverwachten alsjeopgenomenwordt.Daarnalopenzemetdegroepnaardeverloskamers. Anitalaatzienhoeeenkamereruitziet:ruim,meteenverstelbaarbed, baarkruk,eenCTG-apparaateneengrotedouche.Zelegtookuitdaterop tweekamerseenbevalbadbeschikbaarisvoorwiedatprettigvindt.Sarah merktopgeluchtopdatdekamerminder ‘klinisch’ oogtdanzezichhad voorgesteld – eriszelfszachtlichtenruimtevoorpersoonlijkespullen.De sfeeroogtrustigenhuiselijk.

OpwegnaarhuiszegSarahtegenJeroendatzezicheenstukrustigeroverde aanstaandebevallingvoelt.Zevindthetergprettigomtewetenwaarzijstraks gaatbevallen.

Medischeapparatuureninstrumenten

Ineenverloskamervindjeverschillendeapparatenenhulpmiddelenomde bevallingveiligtelatenverlopen.ErisonderandereeenCTG-apparaat beschikbaaromdeharttonenvanhetkindendebaarmoederactiviteitte monitoren.Jezulterookeenweegschaalaantreffenvoorhetwegenvanhet kindenhetbijhoudenvanbloedverlies.Eeninfuuspompzorgtdathetmogelijk isommedicatie,zoalsweeën-opwekkersofpijnstillingtoetedienen.Erzijn ookallerleimedischeinstrumentenaanwezigomkunstverlossingenuitte voeren.

BEELD-& TAALREDACTIE

Cardiotocogram

Een cardiotocogram iseenmedischonderzoekdatdehartslagvandefoetus endebaarmoederactiviteitvandemoederregistreert.HetdoelvaneenCTG isomvroegtijdigetekenenvaneenzuurstofgebrekofeentijdelijketekortaan zuurstofbijdefoetustesignaleren.

Dehartslagende baarmoederactiviteit kunnenuitwendigmaarookinwendig geregistreerdworden.Onderbaarmoederactiviteitvallendecontractiesvan debaarmoeder(oefenweeën)enweeën.Bijhetuitwendigonderzoekworden (draadloze)sensorenopdebuikvandemoedergeplakt.Defoetalehartslag wordtgeregistreerdmetbehulpvanultrageluid(Doppler).De baarmoederactiviteitwordtgeregistreerdmeteentocotransducerdie vormveranderingenvandebaarmoederwaarneemt.Hetonderzoekkanook inwendigplaatsvinden.Defoetalehartslagwordtgemetendoormiddelvan eenspiraalelektrodeophetvoorliggendedeelvandefoetusende baarmoederactiviteitwordtgemetenmeteendrukkatheterindeamnionholte (St.AntoniusZiekenhuis,z.d.).

Bron:

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/2086812925/display_1500/stock-photo-cairo-egypt-november-cardiotocography-device-placed-on-mother-s-abdomen-recording-the-2086812925.jpg EenCTGwaarbijdehartfrequentievandefoetusendebaarmoederactiviteit (weeënregistratie)wordengemeten.

Infuuspomp

Deinfuuspompisverbondenmeteeninfuusdatindearmvandezwangere vrouwwordtgeplaatst.Ditinfuuszorgtervoordatmedicijnencontinuofop aanvraagwordentoegediend.Morfineofremifentanilverlichtendepijntijdens debevalling.Hetwerktsnelenkandoordezwangerevrouwzelfworden gecontroleerdmeteendrukknopopdepomp.Eriseenbegrenzingopde pompaangebrachtzodatdezwangerevrouwzichzelfgeenoverdosiskan geven.Tijdenshetgebruikwordendeademhaling,bloeddruken zuurstofgehalteinhetbloedregelmatiggecontroleerdomeventuele bijwerkingentemonitoren.

Oxytocineiseenweeënopwekker.Hetwordtgebruiktomdeweeënopgang tebrengenofomdeweeënteversterkenbijeeninleidingvandebevalling. Dedoseringwordtstapsgewijsverhoogdomdeweeënteintensiveren.

Opvangtafelvoorneonaten

Eenopvangtafelvoorneonatenisverwarmdenvoorzienvanzuurstofvoor hetkind.Sommigetafelszijngeavanceerderenspeciaalontworpenomte vroeggeborenofkwetsbarepasgeboreneoptevangen.Dezeneonatenkunnen dandirectnadegeboorteondersteundwordenzonderdateerstdenavelstreng doorgeknipthoeftteworden.Zokanerbijvoorbeeldgebruikgemaaktworden vaneenverstelbareopvangtafeldievlakbovendebuikvandemoederwordt geplaatst.Deneonaatkrijgtdanooknogextrazuurstofenvoedingviade placenta.Dezeopvangtafelisookvoorzienvanmedischeapparatuurvoor reanimatieenhettoedienenvanintraveneuzemedicatie.Hetvoordeelisdat depasgeborenedichtbijdemoederblijft(LUMC,2024).

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Bron:https://www.shutterstock.com/image-photo/vernix-covered-newborn-hair-lying-600nw-331803128.jpg

Eenverwarmdeopvangtafelvooreenneonaat.

Overigeinstrumenten

Eenklinischverloskundigegebruiktverschillendeinstrumententijdensde bevalling.Hierbijkunjedenkenaan(Vosmedisch.nl-A.VosenZoonsB.V., z.d.).:

• partussets

• hechtsets

• onthechtsets

• pincetten

• arterieklemmen

• scharen

• naaldvoerders

• vliezenbrekers

• nierbekkens.

Ineenpartussetvindjeonderanderenavelstrengscharen,episiotomiescharen enchirurgischeklemmen.Dehechtsetwordtgebruiktomhechtingenaante brengennaeenepisiotomieofeenruptuurenbevattennaaldenendraad. Metpincettenkunnenkleinevoorwerpenzoalshechtingenofbloedstolsels

verwijderdworden.Arterieklemmenwordengebruiktomdebloedvatenafte klemmentijdenschirurgischeingrepen.Bijeennormaalverlopendebevalling wordenzeweinigingezet.

Afnavelen

Indeverloskamervindjeooksterielverpaktenavelklemmenvoorhet afnavelen. Afnavelen betekentdathetnavelstompjedatnahetdoorknippen vandenavelstrengontstaat,wordtafgeklemdombloedentevoorkomen.Het navelstompjevalternaeenpaardagenvanzelfaf.Steedsvakerziejedat ziekenhuizenaangevendatjeeeneigen cordring magmeenemen.Dit alternatiefwordtsteedspopulairder.Hetiseenkleinelastischringetje,dat vannatuurrubberisgemaakt.Hetvoordeelhiervanis,isdatdecordring nauwelijksvoelbaarisvoorhetkind.Ditintegenstellingtotdegroteplastic navelklem.Omdatdecordringnoggeenhalvecentimetergrootis,blijfthet ookniethakenbijhetaan-enuitkleden.Hetisookhygiënischeromdathet ringetjegemakkelijkerschoontehoudenisdaneennavelklem.Daarbijishet ookmindermilieuvervuilend(Oudersvannu.nl,z.d.).

Kunstverlossingen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

TAALREDACTIE

Bijeenvacuümextractieofeentangverlossingwordenverschillende instrumentengebruiktomdebevallingteondersteunen.Bijeen vacuümextractiewordteenzuignap,ofweldevacuümcupophethoofdvan defoetusgeplaatst.Aandezuignapziteenslangetjewaarluchtdoorheenkan stromenenaandebuitenkantziteentrekkoord.Wanneerdegynaecoloog gebruikmaaktvaneenkunststofvacuümcup,wordtdezemeteenhandpomp vacuümgetrokken.Hetgebruikvandekunststofvacuümcupheeftdevoorkeur, maarsommigeziekenhuizenwerkenmeteenmetalenvacuümcup,dieis aangeslotenopeenvacuümpomp.

Eentangverlossingwordtlievernietmeertoegepasttervoorkomingvanhet beschadigenvandebekkenbodemspieren.Deverlostangbestaatuittwee metalenlepelsdieaanweerszijdenvanhethoofdwordengeplaatst.Hethoofd wordtdanomvat,erwordtvoorzichtigaangetrokkenomdefoetustehelpen geborenteworden.

Sfeerelementen

Veelziekenhuizenproberendebevallingvoordevrouwenhaarpartnerzo aangenaamenvertrouwdmogelijktemakendoorsfeerelementeninde verloskamerstoetevoegendiedesfeervaneenthuisbevallingnabootsen. Ditwordtbijvoorbeeldbereiktdoorhetgebruikvanzachteverlichtingdiede

kamereenrustgevendesfeergeven.Ookdoordekeuzevanwarmekleuren voorhetinterieur,wordtcomfortenkalmtebevorderd.Daarbijwordterin veelziekenhuizengekozenvoorcomfortabelemeubels,zoalsruimebedden ofzachtebanken,waaropdevrouwzichkanontspannen.Persoonlijke elementenspelenookeenbelangrijkerol.Dezwangerevrouwkanhaareigen muziekafspelen,persoonlijkedekensofkussensmeenemen,endegeurinde kameraanpassenmetgeurkaarsenofgeurverspreiders.Aldezeaanpassingen zijnbedoeldomindezemedischeomgevingeengevoelvanontspanningte creëren.

Ziekenhuizen,somsnoemenzijzichmoeder-enkindcentra,biedenkraamsuites aanwaarindemedischeapparatuurweggewerktisinkastjes.Dehuiselijke inrichtingbootstdethuisbevallingna,zonderinteboetenopdenoodzakelijke medischezorg.Sommigeziekenhuizenbeschikkenzelfsovereeneigen bevalbadindeverloskamer.Wanneerditniethetgevalis,biedenookveel ziekenhuizenaandatjeeeneigenbevalbadmagmeenemen.Comforten veiligheidgaanhierbijhandinhand.

Bron:https://www.umcg.nl/-/badbevalling.AlsdeaanvraagnietluktvanhetUMCG,daneventueelhetalternatief inzetten,ziehiernonder: https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/1719821293/display_1500/stock-photo-maternity-ward-in-a-hospital-with-a-bath-for-birth-in-water-1719821293.jpg VerloskamermetbevalbadinhetUMCG.

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/1719821293/display_1500/stock-photo-maternity-ward-in-a-hospital-with-a-bath-for-birth-in-water-1719821293.jpg

Eenverloskamermeteenvastverlosbad.

12.4Begrippen

Begrip:Uitlegbegrip

12.5Bronnen

Apotheek.nl.(z.d.).VitamineB1.Geraadpleegdop18april2025,van https://www.apotheek.nl/medicijnen/vitamine-b1#vitamine--en-mineralengebrek

AmphiaZiekenhuis.(z.d.). Triagegynaecologie.Geraadpleegdop4april2025, van https://www.amphia.nl/afdelingen/gynaecologie-triage-gynaecologie

CollegePerinataleZorg(CPZ).(2025,3maart). GeboortecijfersNederland. Geraadpleegdop6maart2025,van https://www.kennisnetgeboortezorg.nl/dossiers/geboortecijfers-nederland/#:~:text=Onderstaande%20grafiek%20toont%20de%20ontwikkeling,meer%20dan%20in%20januari%202024

Diabetes.nl.(z.d.). Dezorgenzorgverlenersbijzwangerschapsdiabetes. Geraadpleegdop4april2025,van https://www.diabetes.nl/zwangerschapsdiabetes/zorg-bij-zwangerschapsdiabetes/de-zorg-en-zorgverleners-bij-zwangerschapsdiabetes

Diakonessenhuis.(z.d.-a). Kraamsuites.Geraadpleegdop2april2025,van https://www.diakonessenhuis.nl/specialismen-afdelingen/kraamsuites

Diakonessenhuis.(z.d.-b). TriageopdeafdelingVerloskunde/Gynaecologie. Geraadpleegdop2april2025,van https://www.diakonessenhuis.nl/folders/triage-afdeling-verloskunde-gynaecologie

Dräger(ziekenhuisapparatuur).(z.d.). Couveusesenthermoregulatie.

Geraadpleegdop7april2025,van https://www.draeger.com/nl_nl/Hospital/Neonatal-Care/Incubators-Thermoregulation

Engeltjes,B.,MPA,Walinga,R.,MPAPA,VanDijk,C.F.A.,MScPA,Tink,E.D., MScPA,NederlandseTriageStudie,HogeschoolRotterdam,AmsterdamUMC, JeroenBoschZiekenhuis,OLVG-OostAmsterdam,TjongerschansHeerenveen, LUMC,ETZ,Elisabeth – TweestedenZiekenhuis,F.Scheele,E.J.M.Wouters, Tranzo – TilburgSchoolofSocialandBehavioralSciencesofTilburgUniversity, N.Y.C.Steemers,R.C.Dullemond,R.P.C.Rijke,...E.J.M.Wouters.(2019). Succesvolleimplementatievantelefonischverloskundigtriagesysteem.In NederlandsTijdschriftVoorObstetrie&Gynaecologie(Vol.132,pp.192–195) [Journal-article].Geraadpleegdop18april2025,van

https://www.gynaecologen-jbz.nl/wp-content/uploads/2020/04/NTOG_2019_4_web-paginas-36-39.pdf

ErasmusMC.(z.d.-a). Bloedverliestijdensdezwangerschap-Patiëntenfolder. Geraadpleegdop8april2025,van

https://www.erasmusmc.nl/nl-nl/sophia/patientenfolders/bloedverlies-tijdens-de-zwangerschap-fldr-erhq15737291329jn9#1794d6e9-2572-4547-8a20-f283570394e1

ErasmusMC.(z.d.-b). Dreigendevroeggeboorte-Patiëntenfolder.Geraadpleegd op8april2025,van

https://www.erasmusmc.nl/nl-nl/sophia/patientenfolders/dreigende-vroeggeboorte-fldr-cfuo1574345601lq5u#b8e24c67-d3e7-4edd-9f4d-eff8a17cd455

FederatieMedischSpecialisten.(z.d.-a). Basisprenatalezorg.Geraadpleegd op2april2025,van

https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/basis_prenatale_zorg/basis_prenatale_zorg_-_startpagina.html#:~:text=Een%20hoge%20bloeddruk%20tijdens%20de,Dreigende%20vroeggeboorte

FederatieMedischSpecialisten.(z.d.-b). Hypertensieveaandoeningeninde zwangerschap.Geraadpleegdop4april2025,van

https://richtlijnendatabase.nl/richtlijn/hypertensieve_aandoeningen_in_de_zwangerschap/startpagina_-_hypertensieve_aandoeningen_in_de_zwangerschap.html

HetDiabetesFonds.(z.d.). Zwangerschapsdiabetes.DiabetesFonds. Geraadpleegdop4april2025,van

https://www.diabetesfonds.nl/over-diabetes/soorten-diabetes/zwangerschapsdiabetes

KoninklijkeNederlandseOrganisatievanVerloskundigen.(z.d.). Triagewijzer. Geraadpleegdop2april2025,van

https://www.knov.nl/kennis-en-scholing/vakkennis-en-wetenschap/vakkennis/triagewijzer

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

LUMC.(2024,22april). ConcordDesign&PrototypingLUMC.Geraadpleegdop 7april2025,vanhttps://prototyping-lumc.nl/portfolio-items/concord/

MeanderMedischCentrum.(z.d.). Deverloskamerin360graden.Geraadpleegd op7april2025,van https://www.meandermc.nl/zorg/specialismen-afdelingen/verloskunde/verloskamer/

MedischCentrumLeeuwarden(MCL).(z.d.). Zwangerschapenbevalleninhet MCL.Geraadpleegdop4april2025,van https://www.mcl.nl/afdelingen/gynaecologie-verloskunde/zwangerschap-en-bevallen-in-het-mcl

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport.(z.d.). Bevallingen.DeStaat vanVolksgezondheidenZorg.Geraadpleegdop25februari2025,van https://www.staatvenz.nl/kerncijfers/bevallingen

NDF.(z.d.). NDFZorgstandaard.Geraadpleegdop3april2025,van https://www.zorgstandaarddiabetes.nl/wp-content/uploads/2015/08/NDF-Zorgstandaard-zwangerschapsdiabetes-2015.pdf

NederlandsCentrumJeugdgezondheid.(z.d.). JGZ-richtlijnTevroegen/ofsmall forgestationalage(SGA)geborenkinderen.Geraadpleegdop3april2025,van https://www.jgzrichtlijnen.nl/richtlijn/jgz-richtlijn-vroeg-en-of-small-voor-gestational-age-sga-geboren-kinderen/

BEELD-& TAALREDACTIE

NederlandseTriagewijzerVerloskunde.(2024,29augustus).De Nederlandse TriagewijzerVerloskunde .Geraadpleegdop2april2025,van https://triagewijzerverloskunde.nl/nederlandse-triagewijzer-verloskunde/ Ormel,A.,&VandeWiel,A.(2020). Niveau4onderdeknie.Verpleegkundige kennisineennotendop.:Ziekenhuis.Aandachtspuntenbijkraamzorg.Noordhoff.

Oudersvannu.nl.(z.d.). Cordring.Geraadpleegdop7april2025,van https://www.oudersvannu.nl/zwanger/cordring-wat-is-het-en-wat-zijn-de-voordelen~706f4ad?referrer=https%3A%2F%2Fwww.google.com%2F

SlingelandZiekenhuis.(z.d.). Triagewijzerverloskundegeïntroduceerd. Geraadpleegdop2april2025,van

https://verloskunde.slingeland.nl/triagewijzer-verloskunde-geintroduceerd St.AntoniusZiekenhuis.(z.d.). CTG(cardiotocografie).Geraadpleegdop4april 2025,van

https://www.antoniusziekenhuis.nl/behandelingen-onderzoeken/ctg-cardiotocografie

Thuisarts.nl.(z.d.). Buitenbaarmoederlijkezwangerschap.Geraadpleegdop4 april2025,vanhttps://www.thuisarts.nl/buitenbaarmoederlijke-zwangerschap

Thuisarts.nl.(2023a,januari31). Ikhebzwangerschaps-diabetes.Geraadpleegd op4april2025,van

https://www.thuisarts.nl/zwangerschaps-diabetes/ik-heb-zwangerschaps-diabetes

Thuisarts.nl.(2023b,januari31). Ikmoetopgenomenwordenomdatikzoveel overgeefenzwangerben.Geraadpleegdop4april2025,van https://www.thuisarts.nl/zwanger-misselijk-en-overgeven/ik-moet-opgenomen-worden-omdat-ik-zoveel-overgeef-en-zwanger-ben

Thuisarts.nl.(2023c,juli6). Ikbenzwangerenmijnbloeddrukistehoog. Geraadpleegdop8april2025,van

TAALREDACTIE

https://www.thuisarts.nl/zwanger-en-hoge-bloeddruk/ik-ben-zwanger-en-mijn-bloeddruk-is-te-hoog

Thuisarts.nl.(2023d,juli6). Ikhebzwangerschaps-vergiftiging(pre-eclampsie). Geraadpleegdop8april2025,van https://www.thuisarts.nl/zwanger-en-hoge-bloeddruk/ik-heb-zwangerschaps-vergiftiging-pre-eclampsie

UMCUtrecht,WilhelminaKinderziekenhuis.(z.d.-a). Bloedverliestijdenseen gevorderdezwangerschap.Geraadpleegdop8april2025,van https://www.hetwkz.nl/nl/ziekte/bloedverlies-tijdens-een-gevorderde-zwangerschap/folder

UMCUtrecht,WilhelminaKinderziekenhuis.(z.d.-b). Hogebloeddruk, pre-eclampsieenHELLPsyndroom.Geraadpleegdop8april2025,van https://www.hetwkz.nl/nl/ziekte/hoge-bloeddruk-pre-eclampsie-en-hellp-syndroom/folder

UMCWilheminaKinderziekenhuis.(z.d.). Dreigendevroeggeboorte. Geraadpleegdop9april2025,van https://www.hetwkz.nl/nl/voorlichting/dreigende-vroeggeboorte/folder

VanderMaat,H.P.M.,Abrahamse,C.A.,&Gloudemans,M.H.A.J.(2018). Kraamzorg.TrajectV&VVerzorgendeIGniveau3.ThiemeMeulenhoff.

Vosmedisch.nl-A.VosenZoonsB.V.(z.d.). InstrumentariumVerloskunde. Geraadpleegdop3april2025,van https://www.vosmedisch.nl/verloskunde/instrumentarium-verloskunde/ ZiekenhuisGelderseVallei.(z.d.). Opnametijdenszwangerschap.Geraadpleegd op2april2025,van https://www.geldersevallei.nl/patient/behandelingen/opname-tijdens-de-zwangerschap

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

BEELD-& TAALREDACTIE

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

THEMA13 PARTUSASSISTENTIE

Inhoudthema

• Deziekenhuisbevalling

• Debevalling

• Kunstverlossing

• Directnadebevalling

• Complicaties

• Kritischeberoepssituatie

• Verdieping

• Begrippen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Ditthemagaatoverwatjouwtakenals(obstetrie)verpleegkundigeinhet ziekenhuisbijeenbevalling(partus)zijnalsdevrouwovereenmedische indicatiebeschikt.Alhoeweliederebevallingandersis,kunjenormaal gesprokendelatentefase,ontsluitingsfase,uitdrijvingsfaseennageboortefase onderscheiden.Maareenbevallinggaatnietaltijdvolgensplan.Debevalling moetbijvoorbeeldingeleidwordenoferiseenkunstverlossingnodig,zoals eenvacuümextractieofeenkeizersnede.Erkunnenzichookcomplicaties voordoen.Defoetuskanbijvoorbeeldinstuitliggenofdeplacentawilniet geborenworden.Hetthemasluitafmetinformatieoverbijzonderesituaties; devrouwkanzwangerzijnvaneenmeerling,drugsgebruikenofeen tienermoederzijn.

13.1Deziekenhuisbevalling

DemeestebevallingeninNederlandvindeninhetziekenhuisplaats.Wanneer ditpoliklinischis,begeleidtdeeigenverloskundigedebevalling.Wanneerde vrouwdaarentegeneenmedischeindicatieheeft,wordtdebevallingbegeleid dooreenklinischverloskundigeofgynaecoloog.Eenklinischeopnamekan nodigzijnomdatdebevallingopgewekten/ofingeleidmoetworden.Devrouw enhaarpartnernemenhetgeboorteplanmee,zodatookinhetziekenhuis hunwensengerespecteerdkunnenworden.

Klinischebevalling

Wanneerersprakeisvaneenmedischereden,spreekjeovereen klinische bevalling.Zijheefteenmedischeindicatie.Ditbetekentdatdeklinisch verloskundigedebevallingbegeleidtennietdeeigenverloskundige.Deklinisch verloskundigeisindienstvanhetziekenhuis.Wanneerercomplicaties optreden,schakeltdeklinischverloskundigedegynaecoloogin.De gynaecoloogkandandebevallingovernemenofdeklinischverloskundige adviserenenbijstaan.

Verpleegkundigenassisterendeverloskundige.Hetassisterenvlakvoor,tijdens envlaknadebevalling,noemjepartusassistentie.Departusassistentieeindigt tweeuurnadebevalling.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Alsobstetrieverpleegkundigebegeleidjenietalleendebarendetijdensde bevalling,maarverzorgenverpleegjeookzwangerenenkraamvrouwen.Ook depasgeborenenverzorgje.Jetakenpakketomvatalleswattemakenheeft metdegeboortezorginhetziekenhuis.

Geboorteplan

Overhetalgemeenhebbendevrouwenhaarpartnerruimvoorde bevallingsdatumeengeboorteplanopgesteld.Dit geboorteplan bevatallerlei zakendievoordevrouwbelangrijkzijntijdenshaarbevalling.Hierinstaat onderanderehoedevrouwmetpijnwilomgaan,welkesfeerzeprettigvindt enhoezedeeersteminutenmetdepasgeborenewildoorbrengen.Maarook deideeëndiedevrouwheeftoverbepaaldehandelingen,zoalsbijvoorbeeld welofgeenepisiotomieofhetgebruikvanpijnmedicatie.Ookinhetziekenhuis wordthetvoorafopsteldegesteldegeboorteplangerespecteerd.Vanwege eenmedischeredenenkanhetsomswelzijndatdevrouwminderinspraak heeftenvakerenuitgebreidergecontroleerdwordttijdensdebevalling.Ook haarbewegingsvrijheidkanbeperktwordenwanneerzijaanapparatuur gekoppeldis.Maarookinziekenhuizenwordteenprettigesfeergecreëerden wordenindividuelebehoeftesvandevrouwenhaarpartnercentraalgesteld. Zokunjealbijveelziekenhuizenkiezenvooreenbadbevalling.

Hetopwekkenvaneenbevalling

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Somskomteenbevallingnietvanzelfopgang.Ofhetkanbeterzijnomhet beginvandebevallingnietaftewachten.Hetkandannoodzakelijkzijnom debevallingoptewekkendoortestrippenofdebaarmoedermondtelaten rijpen(primen).Ditnoemjehetvoorbereidenvandebevalling.Wanneerde baarmoedermondrijpis,kandebevallingingeleidworden.Inleidengebeurt doordevliezentebrekenen/ofdooroxytocinetoetedienen.

Strippen

Strippen wilzeggendatdeverloskundigeviadevaginaruimtemaakttussen devliezenendebaarmoederwand.Doorditwoelenkomenhormonenvrijdie weeënkunnenopwekken.Ditiseeneenvoudigeenweinigingrijpendemethode engebeurtookvaakalindethuissituatie.

Primen

BEELD-& TAALREDACTIE

Wanneerdebaarmoedermondnognietrijpisenereenmedischeredenisom debevallingopgangtebrengen,kanergestartwordenmet primen.Primen betekenthetrijpenvandebaarmoedermond.Debaarmoedermondwordt korterenweker(zachter)gemaakt.Ditkandoorhetslikkenvanhethormoon prostaglandine.Medicijnenmetprostaglandinekunnenoraalofvaginaal ingebrachtworden.Hetprimenkanookgebeurenmeteenballonkatheter. Hierbijwordteendunslangetjemeteenballonnetjeingebrachtomde

baarmoedermondopentezettenenweeënoptewekken.Hetuiteindelijke doelvanprimenisrijpingvandebaarmoedermondeneenontsluitingvan2 à3cm,waardoordebevallingkanwordeningeleid.

Inleidenvandebevalling

Debevallingwordtingeleiddooreenklinischverloskundige.Redenenomeen bevallinginteleiden,hebbentemakenmetdeachteruitgangvandeconditie vandefoetus.Maarerkunnenookredenenzijndietemakenhebbenmetde moeder,zoalseenhogebloeddrukofsuikerziekte.Ofwanneerdeweeënniet vanzelfopgangkomen,terwijldevliezenalspontaangebrokenzijn.Bij complicatiestijdensdezwangerschapofwanneerdezwangerschaplanger dan40wekenis,kanerookbeslotenwordenomdebevallinginteleiden (DiakonessenhuisUtrecht,z.d.-a).

Vliezenbreken

Wanneererenigeontsluitingis,kunnendevliezenhandmatigwordengebroken omdeweeëntestarten.Ditkanookdooreenverloskundigeindethuissituatie gedaanworden.

Synthetischeoxytocine

Somskomendeweeënnietvanzelfopgang.Deweeënkunnendanopgewekt wordenmetsynthetischeoxytocine.Devrouwkrijgtditmedicijnviaeeninfuus. Dezebehandelingwordtalleeninhetziekenhuisgedaan(DeVerloskundige, z.d.).

BekijkonlinehetYouTube-fragmentwaarineenklinischverloskundigevan hetIsalaVrouw-kindcentrumuitlegthoehetinleidenvandebevallinggaat.

Uitwendigeversie

Wanneerhetkinddedefinitieveliggingvoordebevallinginneemt,zakthet hoofdinhetbekken.Hetisdeliggingwaarbijdebevallinghetbesteverloopt. Somsligthetkindpreciesandersomenwordtnieteersthethoofdjegeboren. Wanneerdebilletjesnaarbenedenliggen,spreekjeovereen stuitligging.Als vanaf36wekenvandezwangerschaphetkindinstuitligt,wordtersoms geprobeerdomhetkindindebuiktedraaiennaareenhoofdligging.Ditwordt uitwendigeversie genoemd.Deklinischverloskundigeofdegynaecoloog probeertdefoetusvanbuitenaftedraaienomhetindebaarmoedereenkoprol telatenmaken.Tijdensdeuitademingvandemoeder,omvatdeklinisch verloskundigemetbeidehandendebillenvandefoetus.Zebrengtdezenaar éénkantvanhetbekken.Wanneerereenandereklinischverloskundige

aanwezigis,houdtzijeenhandophethoofdvandefoetus.Doordebillen omhoogenhethoofdgeleidelijknaarbenedentebewegen,kandefoetuszelf verderdraaien(DiakonessenhuisUtrecht,z.d.-a)

BekijkonlinehetYouTube-fragmenthoeeenuitwendigeversieinzijnwerk gaat.Defoetuswordtvaneenstuitliggingnaareenhoofdligginggedraaidin hetCatharinaZiekenhuis.

Verpleegkundigeaandachtspunten

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Eenverpleegkundigeheeftbijeenuitwendigeversieeenondersteunenderol. Voordatdeversieplaatsvindt,vindenereenaantalvoorbereidingenplaats. Nadatdeklinischverloskundigeeenechoheeftgemaaktomonderanderede liggingvanhetkindtebeoordelen,maaktdeverpleegkundigeeenfilmpjevan deharttonenvanhetkind(CTG).Devrouwkaneenweeënremmendmiddel geïnjecteerdkrijgenomervoortezorgendatdebaarmoederspierniet samentrekttijdenshetdraaienvanhetkind.Doorhetweeënremmendmiddel kanzijmisselijkworden.Deverpleegkundigedraagtzorgdatdemoederzo ontspannenencomfortabelmogelijkligtendatzijhaarbuikspierenzomin mogelijkaanspant.Deverpleegkundigezalookdepartnervandevrouw begeleiden.Naafloopvandeversie,voertdeverpleegkundigedecontroles uitenmaaktzijweereenCTG(DiakonessenhuisUtrecht,z.d.-a).

13.2Debevalling

Dezeparagraafbeschrijfthoeeenbevallingnormaalgesprokenverloopt. Natuurlijkzijnallebevallingenanders.Maartochzijnergroteovereenkomsten. Zokunjebijallebevallingendevolgendevierfasesonderscheiden:

1.delatentefase

2.deontsluitingsfase

3.deuitdrijvingsfase

BEELD-& TAALREDACTIE

4.nageboortefase.

Behalvedeuitlegwatdefasesinhouden,wordtookbesprokenwelketaken verpleegkundigenindezefasehebbenenhoezijdevrouwenpartner begeleiden.Welkeobservatieszijnbelangrijk?

Hetbaringskanaal

Vooreensuccesvollebevallingishetbelangrijkdatdefoetusgoedligtenzich goeddoorhetbaringskanaalofgeboortekanaalkanbewegen.Het geboortekanaalbestaatuittweedelen:hetweke(zachte)geboortekanaalen

hetbenige(harde)geboortekanaal.Hetzachtegeboortekanaalbestaatuitde uterus (baarmoeder),cervix (baarmoederhals)envagina.Hetzachte geboortekanaalisnietoveralevenbreed.Hetheeftdevormvaneenlicht gebogenbuis:13cmophetbreedstepunten11cmophetsmalstepunt.Het benigegeboortekanaalbestaatuitdebottenvanhetbekken.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Gedurendedelaatstewekendateenvrouwzwangerisvindende voorbereidingenopdebevallingplaats.Zozalhetdefoetusgaanindalen.Het hoofdjezaktdaninhetbekkenenkomtvoordebaarmoedermondteliggen. Doorditindalenwordthetvoordefoetusonmogelijkomzichnogomte draaien.Eenandervoordeelisdathethoofdjedebaarmoederafsluit.Hierdoor wordthetonmogelijkgemaaktvoordenavelstrengomnaarbenedentezakken.

Delatentefase

Delatentefase isdefasewaarinhetlichaamzichvoorbereidtopdebevalling. Vaakmerktdevrouwhiernietveelvan.Debaarmoederwordtgereedgemaakt voordebevalling.Regelmatige contracties (samentrekkingen)vande baarmoederzorgenervoordatde portio (baarmoedermond)zachterwordt. Dezeeerstesamentrekkingenzijntevergelijkenmetkrampen,maarzijn meestalpijnloos.Zewordenoefencontractiesgenoemd.Dezeoefencontracties zorgenervoordatdeportiosoepelengladwordtenopengaattotdrieàvier centimeter.Tijdensdezwangerschapisdeportiohardentuitvormig.Voorde bevallingishetnodigdatdeportioeerstafplatofverstrijkt.

Deduurvandelatentefaseverschiltpervrouw.Somsgaatdezefasenaeen paaruurovernaardeontsluitingsfase.Delatentefasekanechterookeenhele dagduren.Tijdensdelatentefasewordendecontractiessterkerenhouden dezelangeraan.Debevallingbegintpasechtalsersprakeisvanweeënin plaatsvanoefencontracties.Hetgaatdanomregelmatige,krachtigeweeën. Voorsommigevrouwenbegintdebevallingmethetbrekenvandevliezenof hetverliezenvandeslijmprop.

Graagaanpassenindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde.Bron: https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?fc=browse&queryid=8e521ac4e240e1d452afcbd0cc16c512&column=12&listview=overview&view=preview&fileid=24&fuid=dir40%2Fid-6de22942.png Indeonderstaandeafbeeldingziejedefoetusinhoofdliggingliggen.

Brekenvandevliezen

Tijdensdezwangerschapbevindtdefoetuszichineenzakmetvruchtwater. Dezakwordtgevormddoortweevliezen;hetamnion(hetbinnenstevlies)en hetchorion(hetbuitenstevlies).Alsdezevliezenbreken,merktdezwangere ditdoordatzijvruchtwaterverliest.Hetbrekenvandevliezengaatinsommige gevallengepaardmetweeëndiealwatfrequenterkomenenheftigerzijn.

Verliezenvandeslijmprop

Tijdensdezwangerschapwordtdeportioafgeslotendooreenslijmprop.

Hiermeewordtzoveelmogelijkvoorkomendaterinfectiesvanbuitenafbij defoetuskomen.Hetverliezenvandezeslijmpropisbijsommigevrouwende startvandebevalling.Vaakheeftdevrouwalwatlichtbloedverliesvoordat zijdeslijmpropverliest.Deslijmpropzieteruitalseensliertvanenkele centimetersenistroebelenslijmerig.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Begeleidingtijdenslatentefase

Tijdensdelatentefasehelptdeverpleegkundigedezwangere(enhaarpartner) bijhetopvangenvandekrampen.Jegeeftadviezenover ontspanningsmogelijkheden.Afleidingenwarmedoucheskunnenhelpente ontspannen.Jegeeftookadviezenoverhetverlichtenvandepijn.Enjebiedt ondersteuningbijangstenonzekerheidvandezwangereenhaarpartner.

Hetbegeleidenvandezwangerebijangst,pijnenstressisbelangrijkomdat ditgevolgenheeftvoorhetverloopvandebevalling.Wanneereenlichaam stresservaart,produceerthetstresshormooncortisol.Cortisolzorgtervoor datdebloedstroomnaardebaarmoederendeplacentaafneemt,maarook datdeweeënafnemen.Alsdeplacentaminderbloedkrijgt,krijgtdefoetus minderzuurstof.Cortisolkanerookvoorzorgendatdefoetuszelfook stresshormonenaanmaakt,hierdoorminderzuurstofkrijgtendehartslag gaatdalen.Ditnoemjehetdippenvandehartslag.

Begeleidingvandepartner

BEELD-& TAALREDACTIE

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Veelpartnerszijnnerveusenwetennietgoedwatervanhenverwachtwordt tijdensdebevalling.Eenregelmatigterugkerendgeluidisdateenbevalling hetzwaarsteenmeestuitputtendeiswatdepartnertotdantoeheeft meegemaakt.Eenpartnerkanhetlastigvindenomteziendatzijnvrouw zoveelpijnheeft.Daarnaastzijnerbloed,geurenenveranderingeningedrag enuiterlijkvanhundierbare.Wanneerjeditcombineertmethetgevoel machteloostezijn,begrijpjedatditvoordepartnereenlastigesituatieis.De partnervoeltzichverantwoordelijk,wilhelpen.Maarweettegelijkertijdvaak niethoe.Departnerheeftvragenzoalswaarkanikstaanofwaarjuistniet. Alsverpleegkundigebegeleidjenietalleendevrouwmaarookhaarpartner. Jegeeftheminformatieoverwathijkanverwachten.Jeprobeertuitteleggen watergebeurt.Probeerdepartnerookietstelatendoen,waardoorhijminder machtelooshoefttoetekijken.Datisbelangrijk,wanteenbevalling,hetouders worden,geeftderelatieverdieping.Hetbetrekkenvandepartnerbijde bevallingiseenbelangrijkeeneennoodzakelijketaakvandeverpleegkundige. Ditspeeltnietalleenindelatentefase,maarookindevolgendefases.

Overgangnaarontsluitingsfase

Alhoeweliederebevallingandersis,zijnereenaantalgedragsobservatiesdie duidenopdeovergangvandelatentefasenaardeontsluitingsfase.

Overgangvanextravertnaarintrovertgedrag

Alsdelatentefaseovergaatnaardevolgendefasekandevrouwmeerinzichzelf gekeerdraken.Jezietdatzeminderlangzamerbeweegt,minderlachten minderpraat.Zevertoontintrovertergedrag.Devrouwkanookhetgevoel voortijdkwijtraken.Somsvervaltdevrouwinhaarmoedertaalalszijgeen Nederlandseis.

Dwangmatighandelen

Jezietsomsdatvrouwenbepaaldehandelingendwangmatiggaanherhalen. Bijvoorbeelddatdevrouwhaarlichaamheenenweerwiegtalszenaasthet bedstaatmetdearmensteunendophetbed.Hetkanookgaanomhet 'moeten'vasthoudenvaneenvoorwerpofdehandvandepartner. Schommelendebewegingenkunnenhelpenomdeweeënoptevangen.

Loslatenvancontrole

Wanneerdevrouwdecontroleloslaat,geeftzijzichoveraanhetbaringsproces. Zevolgtdeaanwijzingenvandeklinischverloskundigeofgynaecoloogop.Ze vraagthenookombevestiging;'doeikhetgoed'?

Bron:

Tijdensdeuitdrijvingsfasekandevrouwhaarbeleefdheidsnormenverliezen

Decorumverlies

Deweeënwordensteedspijnlijkerenheftiger.Devrouwconcentreertzichop hetopvangenvandeweeënenomgaanmetdepijn.Ditmaaktdat beleefdheidsvormen,normenenwaarden,nietmeerdehoogsteprioriteit hebben.Jemerktditdoordatdevrouwzichnietlangergeremdvoeltinhaar verbaleennon-verbaleuitingen.Zekansnauwen,scheldenenmensenof dingenwegduwen.Eenpartnerkandansomsheelwatteverdurenkrijgen. Vaakzaldepartnerzichverontschuldigenvoorzijnvrouw.Eventuele schaamtegevoelensoverlichamelijkblootverdwijnenook.Ditgedragendeze emotiesvandevrouwheetookwel decorumverlies.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Lichamelijkeobservaties

Behalvedebovenstaandegedragsobservatieskunnenooklichamelijke observatieswaargenomenwordenenwijzenopdeovergangnaarde ontsluitingsfase.Dezwangerevrouwkrijgtrodeblossenophaarwangen.Ze krijgthetvaakwarmentranspireert.Somswordtdehuidrondomdemond bleker(maskeren).Eriseentoenamevanbloed-enslijmverlies.Ooknemen deweeënverdertoeinintensiteitenfrequentie.Erontstaateenneigingtot braken.Inenkelegevalleniseralpersdrang.Indelatentefaseheeftdevrouw viercentimeterontsluiting.

Deontsluitingsfase

TAALREDACTIE

Ontsluitingbetekenttoegankelijkmaken,openen.Indeontsluitingsfaseopent deportiozichverder.Indelatentefaseheeftdeportiozichtotviercentimeter heeftgeopend.Indezeontsluitingsfasezaldeportiozichmetelkeweeverder verstrijkentotdatereenopeningontstaatmeteendiametervantien centimeter.Alsersprakeisvantiencentimeterontsluiting,spreekjeover volledigeontsluiting.Deweeënkomenindeontsluitingsfasesneller,ongeveer omdevijfminuten.Zehoudeneenminuutaan.Hetopvangenvandeweeën wordttijdensdeontsluitingsfasesteedsmoeilijker.Metopvangenvande weeënwordtbedoeldhetomgaanmetdepijndieingolvenkomtengaat. Ontspannings-ofademhalingsoefeningenhelpenomdeweeënoptevangen.

Deduurvandeontsluitingsfaseverschiltvanvrouwtotvrouw.Ingrotelijnen kunjeaanhoudendatwanneerdevrouwvoordeeerstekeerbevalt(een primipara)hetgemiddeldachtuurduurt.Hetkansnellerenooklangzamer, maarzeldenduurtdezefaselangerdanachttienuur(NVOG,2018).Wanneer eenvrouwvakerbevallenis(eenmultipara),gaathetsneller.Daarbijduurt hetgemiddeldvijfuurenzeldenlangerdantwaalfuur.

Verpleegkundigetakentijdensontsluitingsfase

Tijdensdeontsluitingsfasezorgjevoordepraktischevoorbereidingenvande bevalling.Jezorgtdatallematerialendievoordebevallingnodigzijnaanwezig zijn.Denkhierbijonderandereaancelstofmatjes,hydrofieleluiers,babybedje, navelklem,gazen,bekkentjes,handschoenen.Deklinischverloskundigezal ookaangevenwelkematerialenzijnodigdenkttehebben,zoalseenhechtset, infuussetenbevallingsset.Alsverpleegkundigevoerjecontrolesvandevrouw uit,zoalsbloeddruk,polsentemperatuur.Ookzorgjedatdejuistemedicatie aanwezigisenalsdeklinischverloskundigehieromvraagt,maakjede medicatieklaar.

Zorgdatjeindezefaseweethoeverdeontsluitinggevorderdisenwatde frequentie,duurensterktevandeweeënis.Enweetwatdesituatieismet betrekkingtotslijmafscheidingenvloeienenwatdekleurvanhetvruchtwater (bijgebrokenvliezen)is.Jekrijgtdezeinformatievandeklinischverloskundige, gynaecoloogofdoorzelfgoedteobserveren.

Hetisheelbelangrijkomdevrouwenhaarpartnercontinuetebegeleiden. Jecoacht,ondersteuntdevrouwenhaarpartner.Hetbegeleidenheefteen gunstigbeloopopdebevallingwaardoorwellichtdebevallingsduurkorter kanzijn,erminderbehoefteaanpijnstillingisenermindervaakeen kunstverlossingnodigis.

Coaching

Zorgervoordatdegegevenondersteuningbijhetgeboorteplanpast.Hetis belangrijkomteobserverenofdezwangerezichgoedkanontspannen.Bij eenlangdurigebevallingofalsdevrouwhetlastigvindtomdeweeënopte vangen,kunjeinterventiesinzettenzoalswarmeofkoudekompressen, ontspannendemuziek,aromatherapieengedimdlicht.Alsdevliezennogniet zijngebrokenkandevrouwookeenwarmbadnemen.Bijgebrokenvliezen overlegjehierovermetdeklinischverloskundigeinverbandmetinfectiegevaar. Jesteltdevrouwgerust,jemasseertenpuftmee.Alsdevrouwhierbehoefte aanheeft,maakjehaargezichtenhandennatmeteenwashandjeofjegeeft haarwattedrinken.Kraamverbandencelstofmatjesverschoonjealsdat nodigis.Jelegtkussensgoedenschudzeeventueelop.Letoponuitgesproken signalenvandevrouwenzorgdatzekanaangevenalszeietsnietprettigvindt gaan.

BEELD-& TAALREDACTIE

Betrekdepartnererbij.Veeldingendiehierbovengenoemdworden,kande partnerookuitvoeren.Veelpartnerswillenzichimmersnuttigmaken.Blijf altijdduidelijkuitleggenwatergebeurt.

Wanneerjealsverpleegkundigedevrouwvoorheteerstzietindeze ontsluitingsfase,kanhetlastigzijnomjezelfvoortestellen.Devrouwisimmers intensiefbezigomdeweeënoptevangenenneemtjoumisschiennietbewust waar.Wachteengeschiktmomentafomjevoortestellen,bijvoorbeeldtussen deweeëndoor.Maakeerstcontactmetdevrouwenzegdaarnajenaamen benoemjedatjedeverpleegkundigebent.Aandepartnerkunjejenatuurlijk alwelvoorstellen.Bijdepartnerkunjeookterechtvoordepraktische informatiediejenodigkunthebben.Bijvoorbeeldofzijwillendatjijfoto's maakttijdenshetdoorknippenvandenavelstreng.

Doorknippenvandenavelstreng.

Aandachtvoorlichamelijkeaspecten

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Ookindezeontsluitingsfaseobserveerjedelichamelijkveranderingenenheb jeaandachtvoordelichamelijkeaspectenvandebegeleiding.Omdatde bevallingveelenergievandevrouwvergt,biedjehaargeregeldlicht verteerbaaretenendrinkenaan.Zorgerookvoordatdevrouwinde gelegenheidisdebewegingentemakendiezijgraagwilmaken.Biedgeregeld aanomdevrouwnaarhettoilettebegeleiden.Doordeweeënvoeltdevrouw

deaandrangmindergoed.Eenvolleblaasgeeftpijnenbelemmertnamelijk deindalingvandebaby.Stimuleerdevrouwregelmatigomvanhoudingte wisselen.Hetwisselenvanhoudingzorgtervoordathetbekkenzichkan aanpassenaandebevalling.Hetheeftdaarmeeeenpositiefeffectopde frequentie,effectiviteitenduurvandeweeën.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Defoetus

Defoetusneemttijdensdeontsluitingoverhetalgemeengesprokeneen flexiehoudingaan.Dearmenenbenenzijngebogennetalsderug.Hethoofd iszijwaartsgedraaidwaarbijdekintegendeborstdrukt.Hierdoorisdefoetus zokleinmogelijk.Ditisnodigomgoedinhetbekkentekunnenzakken.De zijwaartsgedraaidepositievanhethoofdzorgtervoordathetbreedstedeel vandeschedelookdoorhetbreedstedeelvanhetgeboortekanaalgaat. Tijdensdegeboortemaaktdefoetuseendraaiomdelengte-as.Ditnoemje de inwendigespildraai.Ditdraaienzorgtervoordathetachterhoofdheteerst onderhetschaambeendoorkomt.

Waarschuwenvanklinischverloskundige

Tijdensdeontsluitingsfasezaldeklinischverloskundigenietcontinuaanwezig zijn.Maakdaaromgoedeafsprakenoverwanneerjedeklinischverloskundige waarschuwt.Inspoedsituatieszoalsbijvoorbeeldbijeenuitgezakte navelstreng,ruimbloedverliesofwanneerhetvruchtwatereenanderekleur heeft,waarschuwjedeklinischverloskundigedirect.Deklinischverloskundige beoordeeltzelfwanneerzijeengynaecolooginschakelt.

Deuitdrijvingsfase

Alsdeklinischverloskundigeheeftvastgestelddatersprakeisvanvolledige ontsluitingbegintde uitdrijvingsfase.Alsdevliezennognietspontaan gebrokenzijn,zaldeverloskundigeditdoen.Hetbrekenvandevliezenkan debevallingsnellerlatenverlopen.Devrouwmaggaanstartenmetpersen.

POVIAS-onderzoek

Omdevolledigeontsluitingvasttestellen,verrichtdeklinischverloskundige eenvaginaalonderzoek.Hierbijonderzoektzeookdeliggingendepositie vandefoetus.Dezecontrolesnoemje POVIAS.Dezeafkortingstaatvoor:

• P:portio(baarmoedermond).Deverloskundigeonderzoekthierbijwelke kantdeportiowijst.Isditnaarvoren,achterenofzijwaarts?Ookonderzoekt zeofdeportiostugofweekis.

• O:ontsluiting.Hoeveelcentimeterontsluitingheeftdevrouw?

• V:vliezen.Deklinischverloskundigeonderzoektofdevliezengebroken zijn.

• I:indalingvoorliggenddeel.Hierbijonderzoektzijhoeverhetvoorliggende deelingedaaldis.Zekijktdaarbijnaardestandtenopzichtevandesymfyse. DematevanindalenwordtaanduidmetHodgeééntotenmetvier,waarbij vierhetmeestingedaaldis.Indeonderstaandetekeningkunjedeze standenvandeindalingzien.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

• A:aardvoorliggenddeel.Deklinischverloskundigecontroleerthier nogmaalswelkdeelvandefoetusheteerstgeborengaatworden.Het hoofd,destuitofmisschienweleenvoetje.

• S:standvoorliggenddeel.Hierbijkijktzijwatdeliggingvanhetvoorliggende deelistenopzichtevanhetbekken.

Graagvormgevenvolgensdepipelinevoorverpleegkunde.Bron: https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?fc=browse&queryid=8e521ac4e240e1d452afcbd0cc16c512&column=12&listview=overview&view=preview&fileid=13&fuid=dir42%2Fid-404090b2.png HodgevlakkenBron=MBOBoomverzorgenden

Deklinischverloskundigecontroleertookdeharttonenvandefoetus.Metal dezegegevenskandeverloskundigedevrouwgoedvoorbereidenopde bevalling.

Persweeën

Tijdensdeuitdrijvingsfasespreekjevanpersweeën.Doordekrachtvande persweeënwordtdefoetuslangzaamnaarbuitengeduwd.Nadeinwendige spildraai,komthethoofdinhetwekegedeeltevanhetbaringskanaal.Omdat dewandenvandevaginarekbaarzijn,kanhethoofdhiereenvoudigdoorheen. Hetgrootsteobstakelzijndebekkenbodemspieren.Dezezijnstevigeneris veelweeënkrachtvoornodigomdefoetuserdoorheentepersen.Hetoprekken vandebekkenbodemspierengaatbeetjebijbeetje.Tijdenseenweeverschijnt hethoofdennadeweeverdwijnthetweer.Ditkomtomdatheteventijdkost voordevaginazoverisopgerektdathethoofdjeerhelemaaldoorheenkan.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Ditnoemjehet insnijdenvandeschedel.

Wanneerhethoofdnietmeerterugglijdt,staatdekruin.Inoverlegmetde klinischverloskundigekunjeaandevrouwvoorstellenomeenspiegelvoor tehouden.Hetzienvanhethoofdkanmotiverendwerkenvoordevrouw.

BEELD-& TAALREDACTIE

Bron:

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

TAALREDACTIE

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/516390250/display_1500/stock-photo-pregnancy-normal-vaginal-birth-shown-top-right-is-the-location-of-an-episiotomy-dashed-line-516390250.jpg

Doordekrachtvandepersweeënwordtdefoetuslangzaamnaarbuitengeduwd

Episiotomie

Nadathethoofdstaat,zalhetbijelkepersweeverdernaarbuitenkomen.Als dekruinstaatishetperineum,hetgedeeltehuidtussendevaginaendeanus, maximaalopgerekt.Ditgeefteenbranderiggevoel.Deverloskundigzalhet perineumzoveelmogelijkondersteunenominscheurentevoorkomen.Soms gebeurthetdaterzoveelspanningopdehuidkomtdatdezedreigtte scheuren.Zo'nscheurheeteen ruptuur.Eenruptuurgeneestnietzo gemakkelijkenooknietzomooi.Omeenruptuurtevoorkomenwerdinhet verledenvaakhetperineumingeknipt.Een episiotomie werduitgevoerd, afgekorttoteenepi.Tijdenseenweewerdhetperineumdaningeknipt,met

ofzonderverdoving.Doordeepisiotomiekrijgtdefoetusmeerruimteomhet wekegedeeltevanhetbaringskanaaltepasseren.Tegenwoordigismenveel terughoudenderomeenepitezetten.Ditwordtvaakalleengedaanwanneer ersprakeisvanfoetalenoodofbijeenvacuümverlossing.

Defoetus

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Tijdensdeuitdrijvingsfasewordtdefoetusgeboren.Eerstverschijntde achterkantvanhethoofdendaarnahetgezichtvande neonaat.Alshetgezicht geborenis,brengtdeneonaathethoofdterugindepositiezoalsdiewasvoor deinternespildraai.Dezedraaiingnoemjede uitwendigespildraai.Ditishet moment waaropdeklinischverloskundigedevrouwvraagtomevengeen krachttezetten.Zijkandannamelijkcontrolerenofdenavelstrengnietom hethoofdvandeneonaatzit.Wanneerallesinordeis,kandebevallingverder gaan.Tijdenselkevolgendeweezaldeklinischverloskundigedevrouwvragen meetepersen.Hierdoorwordenachtereenvolgensdeschoudersenhetlijfje geboren.Alsookdevoetjeszijngeborenisdeneonaatgeboren.Denavelstreng kanwordendoorgekniptalsdezeuitgekloptis.Eenhandelingdiemeestal doordepartnerwordtgedaan.

Verpleegkundigetakentijdensdeuitdrijvingsfase

Alsjemerktdatdepersweeënzijnbegonnen,trekjejehandschoenenenschort aan.Hiermeebeschermjijjezelf.Zorgdatjeeenaantalwashandjesbijde handhebt.Eenkoudenattewashandophetvoorhoofdvindensommige barendevrouwenprettig.Eenwarmewashandophetperineumkaneen barendevrouwookprettigvindenalshethoofd(bijna)staat.Dewarmte ontspanthetperineumenverminderthetbranderigegevoel.Jedoetditalleen inoverlegmetdeklinischverloskundige.

Tijdensdezefasemoedigjedebarendevrouwaanenondersteunthetbeen ofderug.Tijdenshetpersenkandevrouwzovermoeidrakendatzegeen krachtmeerheeftzelfhaarbenenoptetrekken.Jekunthaarondersteunen doordeknieëntehelpenbuigenenvasttehouden.Sommigenvindenhet tijdenshetpersenprettigommetderugietsomhoogtekomen.Maarditkost ookkrachtdiezesomsnietmeerhebben.Vaakvindenvrouwenhetprettig alszehaarvoeteninjouwzijkanzetten.Hiermeegeefjetegenkrachttijdens hetpersen.Jekuntdebarende,alszijditprettigvindt,ookeenslokjewater geveneneennattewashandoverhetgezichthalen.Hetisheelbelangrijkom ookindezefasedevrouwtecoachenenteondersteunen.

Assisterenvandeklinischverloskundige

Tijdensdeuitdrijvingsfaseondersteunjenietalleendevrouwenpartnermaar assisteerjeookdeklinischverloskundigeofgynaecoloogwaarnodig.Sommige verloskundigendoenbijnaalleszelfenanderenzullenmeereenberoepop joudoen.Jegeeftindezefasedematerialenaanenzorgtdatdeverloskundige haarinstrumentengemakkelijkneerkanleggen.Jehoudthettijdstipvande geboortevandeneonaatindegatenhoudenennoteertdit.Alsdecelstof onderleggersverzadigdzijnmetbloed,vervangjedeze.Ookvoerjedecontroles vandevrouwuitencontroleerjetijdensdezeuitdrijvingsfasedefoetusdoor hetmakenvaneenCTG.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Bron:

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/2328082045/display_1500/stock-photo-first-moment-of-a-newborn-labor-in-a-hospital-after-birth-2328082045.jpg

Deopvangtafelvoordeneonaat

Denageboortefase

Denageboortefaseisdetijdtussendegeboortevandeneonaatendegeboorte vandeplacenta.Ooktijdensdezefaseblijftdebaarmoederzichsamentrekken zodatdeplacentaendevliezengeborenkunnenworden.Deze nageboorteweeëndurengemiddeldeenkwartier.Degeboortevandeplacenta kanbevorderdwordendoordeneonaatbijdemoederaandeborsttelaten drinken.Hierdoorstartdeproductievanhethormoonoxytocinedathet

samentrekkenvandebaarmoederstimuleert.Lukthetnietofduurthetlang omdeplacentageborentelatenworden,dankandeverloskundigeaande vrouwvragenommeetepersen.Somshelptzedevrouwookdooropde baarmoedertedrukken.Mochtditniethelpenofwanneerdevrouwmeerdan denormalehoeveelheidvan350tot500mlbloedverliest,dankandeklinisch verloskundigeeeninjectiemet syntocinon geven.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Deplacentaendenavelstreng.

Nadatdeplacentaisgeboren,controleertdeklinischverloskundigedeze zorgvuldig.Isdeplacentagoedontwikkeldenishetuiterlijknormaal?Ze controleertookofdeplacentacompleetis.Wantachtergebleven placentarestenindebaarmoederveroorzakenbloedingenofontstekingen. Deklinischverloskundigebeoordeeltookhetbloedverliesvandekraamvrouw encontroleerthetperineumopaanwezigheidvaneenruptuur.

Verpleegkundigetakentijdensdenageboortefase

Wanneerereenepisiotomiegezetis,hechtdeklinischverloskundigedewond. Voordatergehechtkanworden,zorgjevooreenschoonwerkveldonderde moeder.Daarnamaakjeeensterielveldwaaropdehechtmaterialen klaargelegdworden.Jeassisteertdeklinischverloskundigeenreiktophaar aanwijzingdebenodigdematerialensterielaan.

Tijdenshethechtenishetbelangrijkommetdemoederteblijven communiceren,zodatjeweetdathetgoedmethaargaat.Hechtenisoverhet algemeendelaatstezorghandelingvandeklinischverloskundige.Nade nageboortefasestartdepostplacentairefase.Ditishetmomentwaaropde lichamelijkeinspanningvanpersenenomgaanmetweeënvoorbijzijn.Dit resulteertbijveelvrouweninbevenentrillendespierenenvaakhebbenze hetkoud.Ditiseennormalereactieopdegeleverdeinspanning.

Deneonaat

Alsdefoetusgeborenis,spreekjeovereenneonaat.Jedroogtdepasgeborene afenbedekthethoofdmeteenmuts.Tijdenshetafdrogenbeoordeeltde klinischverloskundigedepasgeborene.Zekijktnaardehartfrequentie,de ademhalingendekleur.Jewikkeltdeneonaatinwarmedoekenofjelegthet huid-op-huidopdeborstofbuikvandemoederenbedektderugenhethoofd vandeneonaatmetwarmedoeken.

13.3Kunstverlossingen

Erzijnverschillendemanierenwaaropeenfoetusterwereldkankomen.De meestvoorkomendemanierisdevaginalebevallingwaarbijdefasesvan weeën,hetbrekenvandevliezen,deontsluitingendeuitdrijvingsfaseelkaar opvolgen.Somsiseen'normale'vaginalebevallingnietmogelijkenwordt gekozenvooreenkunstverlossing.Redenenvooreenkunstverlossingkunnen zijndatdefoetusingevaaris(foetalenood)ofdatdevrouwingevaaris.Zij kanbijvoorbeeldextreembloedverliesofeenzwangerschapsvergiftiging hebben.Ookdeliggingvandefoetuskindkanervoorzorgendateennormale vaginalebevallingnietmogelijkis.

Vacuümextractie

Alsdebevallingnietvlotgaat,kaneengynaecoloogbesluitenomeen vacuümextractietoetepassen.Bijeenvacuümextractiewordteenvacuümcup (zuignap)ophethoofdvandefoetusgeplaatst.Meestalwordteenkunststof vacuümcupgebruikt.Dezewordtmetdehandvacuümgetrokken.Somswordt eenmetalenvacuümcupgebruikt,dieisaangeslotenopeenvacuümpomp. Dezuignapwordtvacuümgezogenentijdenshetpersenwordteraande zuignapgetrokken.Opdezemanierwordtdefoetusnaarbuitengeleid.Deze handelingwordtalleeninhetziekenhuisuitgevoerd.

BEELD-& TAALREDACTIE

Bron;fotohttps://verloskunde.slingeland.nl/bevallen-met-een-vacuumcupKenniscentrumSlingelandziekenhuis Eenkunststofvacuümc

Verpleegkundigeaandachtspunten

Deverpleegkundigeassisteertdegynaecoloogenondersteuntdevrouwen haarpartner.Deverpleegkundigezorgterookvoordatdeopvangtafelvoor deneonaatgereedisenzuurstofklaarstaat.Opdeopvangtafelkande kinderartsdecontrolesvandepasgeboreneuitvoeren.

Nadegeboorteheeftdeneonaatvaakeenbultophethoofdopdeplekwaar dezuignapheeftgezeten.Depasgeborenekanhoofdpijnhebbenenmisselijk zijn.Debulttrektvanzelfnaeenpaardagenweerweg.Informeerdeouders hierover.Geefdeoudershetadviesdepasgeboreneniettevaak,maarvooral rustigoptepakken.Somswordter24uurrustvoorgeschreven.Depasgeborene wordtdanalleenopgepaktvoordenoodzakelijkehandelingenzoalsvoeden enverschonen.Wanneerhetmeerhuiltvanwegedepijnofmisselijkheid,kan de(kinder)artshiervoormedicijnenvoorschrijven.

Tangverlossing

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Tangverlossingen komentegenwoordignietvaakmeervoor.Hierbijworden debekkenbodemspierennamelijknogweleensbeschadigd.Bijeen tangverlossingwerdentweemetalenlepelspreciesomhethoofdvandefoetus geplaatstindevagina.Tijdensdeweeënperstdevrouwterwijldegynaecoloog aanhethoofdvandefoetustrekt.Alshethoofdeenmaalgeborenis,volgthet lichaamvaakvanzelf.

Keizersnede

Eenanderenaamvooreenkeizersnedeiseen sectiocaesarea.Ditwordtvaak afgekorttotsectio.Erzijnverschillenderedenenvooreenkeizersnede.De foetuskantegrootzijnennietdoorhetbekkenpassenofhetbekkenvande vrouwistesmal.Defoetuskaninstuitliggenofeendreigendzuurstoftekort hebben.Ookgezondheidsproblemenvandemoeder,zoalseenhogebloeddruk ofdiabeteskunnenaanleidingzijndaterovergegaanwordttoteensectio.Bij eenkeizersnedewordthetkindviadebuikwandgeboren.Ditgebeurtdoor eenoperatiediemeestalplaatsvindtonderlokaleverdovingmeteen ruggenprik.Zokandeaanstaandemoederdegeboortetochbewust meemaken.Deoperatieduurtgemiddeld45minuten.Defoetuswordtmeestal vrijsnelgeboren.Hethechtenvandebuikwondkostmeestalmeertijd.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Aangezieneenkeizersnedeeenbehoorlijkegroteoperatieis,wordthieralleen voorgekozenwanneerhetmedischgezienookechtnoodzakelijkis.Overhet algemeenkandevrouwnadekeizersnedeweersnelnaarhuis.

TAALREDACTIE

Verpleegkundigeaandachtspuntenbijeenkeizersnede

Wanneerdevrouwzichinhetziekenhuismeldtvooreenkeizersnedewordt dehartslagvanhetkindendeactiviteitvandebaarmoederonderzocht.Een verpleegkundigemaakthetCTG,neemtbloedafbijdevrouwenbrengteen blaaskatheterin.Ookbrengteenverpleegkundigedevrouwinbednaarde

Keizersnede

operatiekamerenhelptdepartnerinoperatiekleding.Tijdensdekeizersnede magdepartnervandevrouwnaasthaarzitten.Deverpleegkundigehoudtde partnergoedindegaten.Nietiedereenkanimmerstegeneenoperatie. Wanneerdeverpleegkundigemerktdatdepartnerhetnietaankan,begeleidt zijdepartnerenverlaatalshetnodigisdeoperatiekamer.

Alsdeneonaatgeborenis,beoordeeltdegynaecoloogofdepasgeborenebij demoedergelegdkanwordenofeerstopdeopvangtafelgelegdmoetworden. Dekinderartsdoetdeallereerstecontrolesvandeneonaat.Deverpleegkundige zorgtvoordepasgeboreneenvoertdecontrolesuit.Zijzorgtookvoorde partnertijdenshethechtenvandebuikwand.Deanesthesioloogzorgtvoor decontrolesvandemoeder.

Wanneerdevrouwterugopdeafdelingis,verrichteenverpleegkundigede controlesenverwijdertdeblaaskatheter.Deverpleegkundigegeeftalsdat nodigispijnmedicatieeneenheparineinjectietervoorkomingvantrombose. Ongeveerzesuurnadekeizersnedehelptdeverpleegkundigedevrouwom voordeeerstekeeruitbedtegaan(MaastrichtUMC,z.d.)

Emotiesrondomkunstverlossing

Eenvrouwkaneenkunstverlossingheelverschillendervaren.Sommige vrouwenzijnopgeluchtdateringegrepenwordtnaalleinspanning.Soms vindenvrouwenhetmoeilijkdatdebevallingnietnatuurlijkverlopenis.Ze hebbenhetgevoelgefaaldtehebben.Ofzezijngefrustreerdomdatzehet ideehebbendateennormalebevallingvanhenisafgenomen.Eenandere emotiediejekunttegenkomenisangst.Deangstkanveroorzaaktworden doordegedachtedatdekunstverlossingwerdgedaanomdatdeconditievan debabyverslechterde.Alsverpleegkundigebiedjeeenluisterendoor.Laat dekraamvrouwhaargevoelensuitspreken.Ookgeefjeinformatiealsdevrouw enhaarpartneraangevendaarbehoefteaantehebben.Ditkanhelpenbijde verwerkingvanemoties.

BEELD-& TAALREDACTIE

Pijnbestrijdingtijdensdebevalling

Pijnhoortbijdebevalling.Iederevrouwprobeertzichdaarzogoedmogelijk opvoortebereiden.Demateenlangdurigheidvandepijnverschilt.Hoeverder debevallingdoorzet,hoepijnlijkerdeweeënkunnenzijn.Debaringspijnkan zoheftigzijndathetvoordevrouweenopluchtingisomeindelijktemogen gaanpersen.Tijdensdebevallingkanhettochnodigzijnomeenkeuzevoor pijnbestrijdingtemaken.Pijnenangstkunnenervoorzorgendateenbevalling namelijklangerduurtdaneigenlijknodig.

InNederlandwordtsteedsvakerinhetziekenhuispijnbestrijdingtoegepast. Mogelijkebijwerkingenkunnenzijndatereenbloeddrukdalingbijdevrouw plaatsvindt.Dewerkingvandepijnbestrijdingkanookvaninvloedzijnopde foetus.Nadegeboortekandeneonaatooksufferzijnvanwegede pijnmedicatieofproblemenhebbenmethetgoeddoorademen.

Medicamenteuzepijnbestrijding

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Onderverantwoordelijkheidvandegynaecoloogzijnermogelijkhedenvoor medicamenteuzepijnbestrijding,zoalseeninjectiemetpijnstillendemiddelen, epiduralepijnbestrijdingofspinaleanesthesie.

Injectiemetpijnstillendemiddelen

Subcutaanofintramusculairgespotengeeftpethidineoverhetalgemeen binnendertigminuteneenontspannendeffect.Somslukthetdeaanstaande moederzelfsomevenwatteslapen.Dezemedicatiewerktongeveertweetot vieruur.Eenenkelekeerwordterzelfseenslaapmiddelbijgegeven,zodatde aanstaandemoederechtkanuitrusten.Pethidinewordtnietvlakvoorde uitdrijvingsfasegegeven,omdatdeaanstaandemoederenfoetuserbeiden ooksufvankunnenworden.

Morfinepomp

Devrouwkanookeeninfuusingebrachtkrijgenvoor remifentanil.Ditiseen sterkepijnstiller,eensoortmorfine.Dooropdeknopvandemorfinepompte drukken,bepaaltdevrouwzelfhoeveelremifentanilzijnodigheeft.Hetwerkt elkekeersnelenkortennatweetotvieruurwerkthetmindergoed.Devrouw kanookbijwerkingenkrijgen,zoalseenlangzameademhaling.Dezemethode isvooralnuttigomdelaatstefasevandeontsluitingteoverbruggenofalser redenenzijnwaaromeenruggenprikniettoegepastkanworden.

BEELD-& TAALREDACTIE

Epiduralepijnbestrijding

Viaderuggenprikbrengtdeanesthesisteenslangetje,deepiduraalkatheter, inhetruggenmergkanaal.Viaeeninfuuspompwordthetverdovingsmiddel inhetruggenmergkanaalgebracht.Ditheefteffectopzowelhetonderlichaam alsdebenen.Ditkomtomdatdezenuwendieinhetruggenmergkanaallopen doordevloeistofwordenuitgeschakeld.Zekunnendepijnprikkelnietmeer doorgevenaandehersenen.Tijdenshetaanbrengenvandeepiduraalkatheter engedurendedetijddatde epiduralepijnbestrijding loopt,wordendevrouw endefoetusgoedindegatengehouden.Tegendetijddatdepersweeëngaan beginnen,wordtdemedicatieverminderd.Deaanstaandemoedervoeltde weedanbeterwaardoorzeweetwanneerzemoetgaanpersen.Zonderde

pijnbestrijdingheeftzeookweermachtoverhaarspierenzodatzekanpersen. Epiduralepijnbestrijdingisnietgeheelzonderrisico.Erkunnenbijwerkingen optredendievariërenvanzichnietlekkervoelen,duizeligzijn,hoofdpijn, rugpijnenjeuktotbloeddrukdalingen.

Walkingepidural

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

SindskortwordtindeNederlandseverloskamersookgebruikgemaaktvan dewalkingepidural.Hetiseenruggenprikwaarjemeekuntrondlopen.Het voordeelisdatdebewegingsruimtevandevrouwtoeneemtendatzij bijvoorbeeldnaarhettoiletkangaan.Maarookbehoudtdevrouwdekracht omtepersen,maarookomzichzelfomtedraaieninbedofomeventegaan staan.Bijdestandaardruggenprikverliestdevrouwnamelijkbijnaallekracht uithaarbenen.Voorhetverloopvandebevallingishetjuistgoeddatdevrouw zichkanbewegen.Bewegingstimuleertnamelijkdeontsluitingenhetindalen vandefoetus.Dedoseringvandepijnstillingisooklager(Slingeland Ziekenhuis,z.d.).

BekijkonlinehetYouTube-fragmentwaarindetoepassingvandewalking epiduralwordtuitgelegd.

Spinaleanesthesie

Ditiseenvormvanpijnbestrijdingdiewordttoegepastbijoperatieveingrepen zoalseenkeizersnede.Bijdezevormvananesthesieisdeproceduregelijkaan dievandeepiduralepijnbestrijding,dusdoormiddelvaneenruggenprik. Alleenheteffectisgroter:eristotaalgeengevoelmeerenerisgeenbeweging mogelijk.Hetvoordeelvanspinaleanesthesiebijeen(spoed)keizersnedeis datdeaanstaandemoederdegeboortebewustmeemaakt.Debijwerkingen zijnhetzelfdealsbijdeepiduralepijnbestrijding.

Bron:

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/538993768/display_1500/stock-photo-spinal-anaesthesia-d-illustration-538993768.jpg

Spinaleanesthesiewordttoegepastbijoperatieveingrepenzoalseenkeizersnede

13.4Directnadebevalling

Directnadebevallingstaatinhettekenvandeverzorgingvandekraamvrouw enhetuitvoerenvandecontroles.Alsverpleegkundigecontroleerjede temperatuur,hetbloedverlies,deuitscheidingendebaarmoederstandvan demoeder.

Postpartumzorgaandekraamvrouw

Wanneerdeplacentaookgeborenis,breektdefaseaanwaaropdelichamelijke inspanningvanpersenenomgaanmetweeënvoorbijis.Ditisde postplacentairefaseendeouderskunnengefeliciteerdworden.Jezorgtdat dekraamvrouwopeendrogecelstofmatkomtteliggen.Deklinisch verloskundigefeliciteert,nahethechten,deoudersalseerste.Defelicitatie vandeverloskundigeishettekendatdebevallingisafgerond.Daarnakunjij deoudersfeliciteren.Alsdesituatiehettoelaat,trekjijjeterugenlaatjede oudersevenalleenmethunkind.Jekuntdezetijdgebruikenometenen drinkenteregelenvoordekraamvrouw.Devrouwheeftimmerseenflinke inspanninggeleverdenzalweeraanmoetensterkenenopkrachtenmoeten komen.Zorgdaaromdatdekraamvrouwvoldoendeeetendrinktnade bevalling.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Alsdekraamvrouwborstvoedingwilgaangeven,wordtdepasgeborenebinnen eenuurnadegeboorteaangelegd.Doedithetliefsthuidophuid,ditbevordert deborstvoedingenzouookdemoeder-kindbindingvergemakkelijken.Nade bevallingwordtalseerstedepasgeboreneverzorgd.Daarnastartjemetde verzorgingvandevrouw.Jeluistertnaarhaarwensenenoverlegtoverde mogelijkheden.Ditisafhankelijkvanhoedebevallingisverlopen,deconditie

vandevrouwenwatdecontrolesvandevrouwzijn.Demeestevrouwenvinden hetprettigomtekunnendouchen.Leterbijhetdouchenopdatde temperatuurvanhetwaternietteheetis.Letoptekenenvanvermoeidheid. Jekuntdekraamvrouwondersteunenofjevraagtofhaarpartnerhaarwil helpen.Blijfdevrouwwelindegatenhouden.Ookopeenstoelkanzeonwel worden.Terwijldekraamvrouwdoucht,kunjedematerialenopruimenen hetbedverschonen.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Postpartumcontroles

Directnadebevallingstartjemetdecontroles.Deeerstetweeuur postpartum voerjedecontrolesiederkwartieruit.

Temperatuurenhartslag

Wanneerdetemperatuurstijgt,kanditeeneerstesignaalvaneenontsteking zijn.Hetkandangaanomeenurineweginfectie,borstontsteking,endometritis ofeentromboflebitis.Eentemperatuurvan38gradenCelsiusofmeermeld jealtijdbijdeklinischverloskundige.

Dehartfrequentiekanookgaanstijgenalsgevolgvanveelbloedverlies. Wanneerjemerktdatdehartfrequentiestijgt,controleerjealtijdofersprake isvanbloedverlies.Detemperatuurwordtrectaalmeteendigitale thermometeropgenomen,tenzijandersisafgesprokenmetdeklinisch verloskundige.Hetkanzijndatdevrouwbijvoorbeeldzeerpijnlijkehechtingen heeft,aambeienheeftofeenruptuurvandekringspier.

Observatievanlochia

Netnadebevallingishetvloeienvanhelderroodbloednormaal.Indedagen nadebevallingzalhetvloeienminderwordenenzaldekleursteedsdonkerder worden(oudbloed).Wanneerdekraamvrouwperverschoningeenzeervol kraamverbandheeftkanditwijzenopdeaanwezigheidvaneenplacentarest indebaarmoeder.Verschoningenvindenomdedrieuurplaats.Jewaarschuwt deverloskundigealsde lochia stinkt.Normaalgesprokenheeftdelochiaeen weeïgegeur.Maarookalsdevrouwpijnheeftbijhetaanrakenvandeuterus ofalsdezenietgoedsamentrekt,waarschuwjedeverloskundige.Dezeklachten kunnenwijzenopeenontstekingvanhetbaarmoederslijmvlies(het endometrium).

Uitscheidingvanurineenontlasting

Deeerstekeerurinerenkanpijnlijkzijn,zekeralserwondjesaanhetperineum zijn.Jekuntdekraamvrouwdetipgevenomtijdensheturinerentespoelen metbehulpvaneenfleswater.Doorwaterlangsdehechtingentegieten, verdunjedeurineenwordtplassenminderpijnlijk.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Baarmoederstand

Jecontroleertdematewaarindebaarmoederweerissamengetrokkentotde omvangvanvoordezwangerschap.Hierbijbeoordeeljedehoogtevan defundus (baarmoederstand).Ditdoejedoorindebuiktevoelenmetde zijkantvanjehand.Vanafdenavelrichtinghetschaambeen.Destandwordt uitgedruktinnavelhoogminofplushetaantalvingersdatdebaarmoeder onderofbovendenavelis.BijvoorbeeldN-2betekentdatdebaarmoeder2 vingersonderdenavelis.

Eengoedsamengetrokkenbaarmoedervoeltaanalseentennisbal.Alsde baarmoederhoogblijftstaanenweekaanvoelt,danisdateenredenomde verloskundigetewaarschuwen.Ditkanwijzenopeennabloeding.Extreem bloedverliesnoemjeeen fluxus.Hetnietgoedsamentrekkenvande baarmoederkanontstaanalsgevolgvaneenvolleblaas,obstipatie,adipositas ofeenafwijkingaandebaarmoeder.

13.5Complicaties

Alleaanstaandeoudershopenopeensnelle,voorspoedigebevallingmetals eindresultaateengezondkindje.Tochkanerookietsmisgaanvoorentijdens eenbevalling.Complicatieskunnenzichbijbeidenvoordoen.Alserop voorhandalproblementeverwachtenzijn,isereenziekenhuisbevalling geïndiceerd.

Afwijkendeliggingfoetus

Nietaltijdwordteersthethoofdgeboren.Hetkanzijndatdefoetuseenandere liggingheeftenbijvoorbeeldeerstdevoetjeswordengeboren.Alsbekendis datdefoetuseenafwijkendeliggingheeft,bevaltdevrouwinhetziekenhuis .Devolgendeafwijkendeliggingenkunnenzichvoordoen:

• volkomenstuitligging

• onvolkomenstuitligging

• halfonvolkomenstuitligging

• voetligging

• dwarsligging

• hetgezichtjenaarvoren

• aangezichtsligging

• voorhoofdsligging

Bron= https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/2034897470/display_1500/stock-vector-different-wrong-baby-positions-in-uterus-during-pregnancy-cephalic-breech-transverse-oblique-2034897470.jpg

Verschillendeliggingenvandefoetus:hoofdligging,stuitligging,schuineligging endwarsligging

Vertalingbegrippen:hoofdligging(cephalic),stuitligging(breech),schuineligging (oblique)endwarsligging(transverse).

Stuit-envoetligging

Bijeen volkomenstuitligging heeftdefoetusdebenengebogenenzithetals hetwareineenkleermakerszit.Bijeen onvolkomenstuitligging wijzende benenrechtnaarbovenenliggendevoetennaasthethoofd.Bijeen half onvolkomenstuitligging ligteenbeenomgevouweneneentjegehurkt.Erkan ooksprakezijnvaneen voetligging waarbijdefoetusmetéénoftweebenen gestrektnaarbenedenligt.Devoetenliggenlagerdandestuit.

Dwarsligging

Bijeendwarsligging,ligtdefoetusdwarsindebuikinplaatsvanindelengte. Vanwegederisico’svoordefoetuswordtvaakgekozenvoorkeizersnede.

Afwijkendepositievanhethoofd

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Bijeenstuit-,voet-endwarsligging,ligthetgehelelichaamvandefoetus afwijkend.Maarerkanooksprakezijndatalleenhetgezichtvandefoetus andersligt.Wanneerhetgezichtnaarvorenligt,spreekjeovereen

sterrenkijker.Defoetusligtwelmetzijnhoofdomlaag,maarkijktomhoog –naardesterren.Bijeensterrenkijkerisvaaksprakevaneenlastigerebevalling. Hetisafhankelijkvandeverdereliggingendegroottevandebabyofeen natuurlijkebevallingmogelijkis.Devrouwkananderehoudingenproberen aantenemenzodatdefoetusalsnogdraait.Luktditnietdanvolgteen keizersnedeofkunstverlossing.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Bijeen aangezichtsligging heeftdefoetusdeneknaarachterengebogen, zodathetgezichtalseerstindaalt.Defoetusligtmetzijngezichtnaarbeneden. Dedoorsnedevanhetgezichtisgroterdandedoorsnedebijde achterhoofdsligging.Ditzorgtvooreenmoeilijkerebevallingengroterekans opcomplicaties.Bijeenaangezichtsliggingiseennatuurlijkebevallingmogelijk, maarerwordtrelatiefwelvakervooreenkeizersnedegekozen.

Bijeenvoorhoofdsligging is denekvandefoetuslichtgebogen,waardoorhet voorhoofdalseerstindaalt.Defoetusligtintegenstellingtotde achterhoofdsliggingmethetvoorhoofdnaarbeneden.Dezezeldzameligging iszeerongunstig.Hetbekkenvandebarendeisbijdezeliggingdoorgaanste kleinvoordeomvangvanhethoofd.Dezehoudingzalbijnaaltijdleidentot eenkeizersnede.

Complicatiesbijhetkind

Tijdensofvlaknadebevallingkunnenzichverschillendecomplicatiesbijhet kindvoordoen,zoalsbijvoorbeeldfoetalenood,geenademhaling, schouderdystocie ofeenuitgezaktenavelstreng.Wanneerhetvruchtwater meconiumbevat,weetjedatdefoetusinnoodis.

Foetalenood

Foetalenoodwilzeggendatdefoetusonvoldoendezuurstofkrijgt.Deredenen hiervoorzijndivers.DefoetalenoodwordtzichtbaarophetCTG.Jezietdat dehartfrequentievandefoetusdaaltennietofonvoldoendesnelweer terugkeertnaarnormaal.Opaanwijzenvandegynaecoloogkande verpleegkundigemedicatieklaarmaken.Devrouwkrijgtbijvoorbeeldeen weeënremmertoegediendomdefoetusevenrusttegeven.

Geenademhalingnageboorte

Alsdeneonaatgeenademhaaltnadegeboorte,moetergestartwordenmet eenreanimatie.

Schouderdystocie

Hierbijwordthethoofdvandefoetusgeboren,maarblijftdeschoudersteken achterhetschaambeenvandemoeder.Hetgevolgkanzijndatdeneonaat eenbeschadigingoplooptaandezenuwenindearm.Ditkaneenverlamming totgevolghebben.

Opaanwijzingvandeklinischverloskundigeneemjealsverpleegkundige plaatsaandezijdevanderugvandefoetusenondersteunjedebarende,bij voorkeurineenverticalehouding.Jehelptdebarendeophandenenknieën. Bijeenhorizontalehoudingzorgjedatdevrouwhaarbenenmaximaalwijd enopgetrokkenhoudt.Haarknieënongeveerzijndannaastdeoren,zodater maximaleruimteinhetbekkenontstaat.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Jegeeft(suprapubische)impressie aandekantvanderugvanhetkind. Impressieishetuitoefenenvankrachtbovenhetschaambeenvandebarende. Deverloskundigegeeftdeverpleegkundigeinstructie.Volgdezeinstructie goedop.

Impressiegeven

Hetgevenvaneenimpressiegaatalsvolgt.Allereerstgajenaastdebarende staanaandezijdewaarderugvandebabyzichbevindt.Vervolgensplaatsje jehandenmetaaneengeslotenvingersenplatopelkaaropdeschoudervan debabyenduwinderichtingdieaangegevenwordtdoordeverloskundige.

Uitzakkingvandenavelstreng

Eenuitgezaktenavelstrengwilzeggendatdenavelstrenglangshethoofdvan defoetusnaarbuitenisgezakt.Denavelstrengkomtdaneerderdandefoetus naarbuitenenkandebloedtoevoernaardefoetusbelemmeren.Debloedvaten indenavelstrengwordennamelijkdichtgedruktalsdenavelstrengklemligt tussenhoofdenbekken.Eenuitgezaktenavelstrengiseenindicatievooreen keizersnede.Alsverpleegkundigezorgjedatjebijeenuitgezaktenavelstreng debillenvandevrouwhooglegt.Zovoorkomjeverderuitzakkenvande navelstreng.Jehoudtdenavelstrengookvochtigdoordezemetnatteluiers aftedekken.Deklinischverloskundigekanproberenhethoofdwatterugte duwen.Ookkanzemeteenkatheterdeblaasvullenenzoproberendeweeën afteremmen.

BEELD-& TAALREDACTIE

Bron:

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/1255666381/display_1500/stock-photo--d-illustration-of-entanglement-of-umbilical-cord-around-the-fetus-1255666381.jpg Foetuswaarbijdenavelstrengomdenekisgedraaid

Navelstrengomdenek

Bijdezecomplicatiezitdenavelstrengtijdensdebevallingomdenekvande foetus.Ditkangevolgenhebbenvoordefoetus.Bijelkeweewordtde navelstrengdichtgedruktenbestaatdekansdatdefoetusminderzuurstof krijgt.Deverloskundigekandenavelstrengoverhethoofdterugschuivenen alsdenavelstrengtestrakzit,alafknippentijdensdebevalling.

Meconiumhoudendvruchtwater

Meconiumisdeeersteontlastingvanhetkind.Wanneerhetvruchtwatergroen is,isditeentekendatdefoetusmeconiumgeloosdheeft.Defoetuskanhet danmoeilijkhebben,dithoeftnietaltijdhetgevaltezijn.Meconiumhoudend vruchtwaterkanduidenopeenzuurstofgebrek,infectiesof ademhalingsproblemen.

Complicatiesbijdevrouw

Nietallecomplicatieszijnlevensbedreigend,maarzekunnenwelgrote gevolgenhebbenvoormoederen/ofhetkind.Decomplicatiesdiebijde aanstaandemoederkunnenoptreden,kunnenbetrekkinghebbenopde placentaoferkansprakezijnvaneenhelesnellebevalling.

Problemenmetdeplacenta

Hetkanvoorkomendatdeplacentavoordeportioligt.Vaakisditalvoorde bevallingopeenechogesignaleerd.Ditiseenindicatievooreenkeizersnede.

Stortbevalling

Eensnellebevallingvanminderdanvieruurnoemjeeen stortbevalling.De vrouwheeftgeenweeëngevoeld,zelfsniettijdenshetpersen.Ditzijnde situatieswaarbijeenvrouwineenspersdrangheeft.Zekanzelfsineenseen hoofdtussendebenenvoelen.Eenstortbevallingkomtvakervoorbijeen vrouwdiealeerderisbevallen,maarkanzekerookbijeeneerstebevalling gebeuren.Wanneerdevrouwalinhetziekenhuisis,kandeklinisch verloskundigeofgynaecoloogsnelterplekkezijn.

Complicatiesnadebevalling

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Ooknadebevallingkunnenzichsituatiesvoordoendiegroteimpacthebben ophetverloopvanhetkraambed,zoalsbijeen(pre)eclamsie,eenfluxusen hetHELLP-syndroom.

Pre-eclampsie

Een pre-eclampsie (zwangerschapsvergiftiging)kanooknadebevallingnog totcomplicatiesleiden.Verslechteringvandeconditievandemoederin combinatiemetvochtvasthoudeneneenhogebloeddruk,hoofdpijnen misselijkheidwijzenindierichting.Alsverpleegkundigemeldjeditdirectaan deklinischverloskundige,zodatereenbehandelingingezetkanworden. Behalvedehogebloeddrukheeftdevrouwookeenabnormalehoeveelheid eiwitindeurine.Eenpre-eclampsiediegepaardgaatmetinsultennoemje een eclampsie.Wanneerdevrouwinsultenkrijgt,legjedevrouwnahetinsult ineenstabielezijliggingenzorgjevooreenvrijeademweg.Jeschakeltdirect deklinischverloskundigein.Jestartmetreanimerenwanneerersprakeis vaneenademstilstand.

BEELD-& TAALREDACTIE

BroN:

https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/1813931561/display_1500/stock-vector-preeclampsia-pregnancy-disorder-hypertension-toxemia-urine-risk-birth-care-test-check-liver-kidney-1813931561.jpg

Alsverpleegkundigemeldjeeenhogebloeddrukaandeklinischverloskundige Vertalingbegrippen:Preeclampsia=pre-eclampsie,Highbloodpressureexceeds 140/90mmHg=bloeddrukhogerdan140/90mmHg

HELLP-syndroom

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

HetHELLP-syndroom iseenlevensbedreigendeaandoeningvoordemoeder. HetHELLP-syndroomisdeafkortingvoorHemolyse,ElevatedLiverenzymes enLowPlatelets.Hetkantijdensdezwangerschapontstaan,maarooktijdens debevallingofindeeersteachtdagendaarna.BijhetHELLP-syndroomiser sprakevanleverbeschadiging,bloedafbraakenstollingstoornissen.Hetkan gepaardgaanmeteenhogebloeddruk,maardithoeftniet.Debehandeling bestaatuitbestrijdenvandesymptomen.Alsdevrouwnognietbevallenis, wordtdebevallingopgewekt.Buikpijnismeestalheteersteduidelijke symptoom.Depijnzitvaakindebovenbuikenkanuitstralennaarderestvan debuikofrug.Omdatdelevernietgoedfunctioneert,veroorzaaktdeze waarschijnlijkdepijnklachten.Anderemogelijkeklachtenensymptomenzijn vochtophoping,weinigplassen,braken,ontkleurdeontlasting, concentratieproblemen,eengelehuidendonkereurine.

Fluxus

Alseenvrouwnadebevallingmeerdaneenhalveliterbloedverliest,wordt diteenfluxuspostpartumgenoemd.Deoorzakenzijndivers.Hetkan bijvoorbeeldgaanomeennietgoedsamentrekkendebaarmoederofeen incompleteplacenta.Alsverpleegkundigemeldjehetovermatigebloedverlies direct.Deklinischverloskundigekanmetmassageofmedicatieproberende baarmoedermeertelatensamentrekken.Alsditnietlukt,kanderestvande placentaoperatiefverwijderdwordenendebloedvatenworden dichtgeschroeid.

Alsjezietdatdevrouwdoorhetbloedverliestekenenvaneenshockvertoont, handeljedirect.Symptomendieopeenshockwijzenzijnonrust,duizeligheid, klamaanvoelenenerbleekuitzien.

Verpleegkundigeaandachtspuntenbijeenfluxus Wanneerersprakeisvaneenfluxus,handeljealsvolgt:

• Zorgdatdeblaasgeleegdwordt.Jekuntdevrouwopeencelstofmatje latenurineren.Dooreenlegeblaaskandebaarmoederbetersamentrekken. Jekuntookdeneonaataanleggen.Zuigenaandeborstenkanervoor zorgendatdebaarmoederzichsamentrektomdatoxytocinevrijkomt.

• Zorgdatdevrouwnietafkoelt.

• Laatdevrouwnietetenendrinken.Opdiemaniervoorkomjenamelijkdat hetbloedzichnaarhetmaag-darmkanaalbegeeft.

• Controleerdehartfrequentievandevrouw,destandvandefundusenhet bewustzijn.Blijfdemoederaanspreken.

• Legdevrouwdiealsgevolgvaneenfluxusinshockdreigtteraken,nietin Trendelenburg.Hierdoorbestaatnamelijkdekansdatdeuterusvolloopt metbloedwaardoorin70%vandegevallendeuterusnietsamentrekt.

BEELD-& TAALREDACTIE

Algemenetakenvandeverpleegkundigebijcomplicaties

Bijonverwachtecomplicatiesishetbelangrijkomhetoverzichttebehouden. Jebewaartderustenhandeltopaangevenvandeklinischverloskundige.Dit kanvariërenvanhetaangevenvanbenodigdematerialen,hetalarmerenvan degynaecoloogtothetassisterenbijeenreanimatie.Daarnaasthebjeook dezorgvoordepartnervandekraamvrouw.Ineenacutefasekanditsoms opdeachtergrondrakenomdatdeprioriteitligtbijhetoplossenvanhet (medische)probleem.

13.6Bijzonderesituaties

Somskunjealsverpleegkundigeooktemakenkrijgenmetbijzonderesituaties. Zokaniemandbijvoorbeeldbevallenvaneenmeerling.Een meerlingzwangerschapenbevallingiszwaarderdanwanneerdevrouwéén kinddraagt.Erdoenzichoverhetalgemeenvakercomplicatiesvoor.Wanneer devrouwalcoholofdrugsgebruikt,ziejeookveelcomplicatiestijdensde bevallingenbestaatereenkansopeenvroeggeboorteofopeendoodgeboren foetus.Debevallingvaneentienermoeder,vraagtookextravaardighedenen begeleidingvanjoualsverpleegkundige.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Meerlingzwangerschap

De20-wekenechotijdensdezwangerschapkanaantonendatdevrouwzwanger isvanmeerkinderen.Meerlingenkomenvakervoorinfamilies.InNederland komenongeveer15tweelingzwangerschappenvooropdeduizend zwangerschappen.Doordejarenheenziejedatsteedsmindermeerlingen geborenworden.Debelangrijksteoorzaakhiervanisdatervanaf2013 maximaaltweebevruchteeitjeswordenteruggeplaatstbijeenIVF-behandeling. Demeestemeerlingenzijn twee-eiig.Ongeveertweevandedrietweelingen istwee-eiig.Eentwee-eiigetweelingontstaatwanneerertweeafzonderlijke eicellenwordenbevruchtdoortweeafzonderlijkespermacellen.Dezetwee embryo’szijngenetischnietidentiekenkunnendaaromookvaneen verschillendegeslachtzijn.Zehebbenhuneigenplacentaenvruchtwater. Drielingenzijnvaakdrie-eiig.Een eeneiige tweelingontstaatwanneeréén bevruchteeicelzichsplitstintweedelen.Detweeembryo’szijngenetisch identiekenhebbenhetzelfdegeslachtendezelfdebloedgroep.Zelijkenqua uiterlijkenpersoonlijkheidveelmeeropelkaardanwanneerzijeentwee-eiige tweelingzijn.Indebaarmoederdelenzijdeplacentaenhetvruchtwater (UMCG,z.d.)

BEELD-& TAALREDACTIE

BekijkonlinehetYouTube-fragmentvandegeboortevaneendrieling.

Dekraamvrouwblijftnadegeboortevaneenmeerlingvaaklangerinhet ziekenhuis.Ditzalafhankelijkzijnvandegezondheidenhetgewichtvande neonaten.Vaakzijndrielingennogprematuurenhebbenzijcouveusezorg nodig,vakerdantweelingen.

Complicaties

Meestaliseenmeerlingzwangerschapzwaarderdanwanneerdevrouwéén kinddraagt.Zijheefteengroterekansopmisselijkheidenbraken.Omdatde baarmoedersnelgroeit,kanzijookvakerklachtenhebbenalshardebuiken, moeheidenhetsnellerontstaanvan striae.Vrouwenhebbenookvakerlast vaneenhogebloeddruk,bloedarmoedeenzwangerschapsdiabetes.Ookis ereengroterekansop zwangerschapstoxicose (UMCG,z.d.).

Bijeenmeerlingzwangerschapziejevakercomplicatieszoalseen groeiachterstand,liggingsafwijkingenoftevroeggeborenfoetussen.Hetis normaaldattweelingenvan32wekenzwangerschaplangzamergroeiendan eenlingenenookminderzwaarzijnbijdegeboorte.Alséénofmeerfoetussen teweiniggroeien,ismeestaleenopnameinhetziekenhuisnodig.Defoetussen kunnendanimmersindegatengehoudenwordenmeteenCTGeneenecho. Somskrijgtdezwangerevrouwinjectiesmetcorticosteroïdenomtezorgen datdelongenvandefoetussenzichbeterontwikkelen.

Tijdensdebevallingkunnenookcomplicatiesoptreden.Omdatdebaarmoeder erggrootwordt,kunnendeontsluitings-ofuitdrijvingsweeënsomsnietsterk genoegzijn.Ditkantotgevolghebbendatdebarendeeeninfuusmetoxytocine krijgt.Ookkanhetgebeurendatdetweedeofderdefoetusnietgoedindaalt. Defoetussenblijvendwarsliggen.Wanneerhetdegynaecoloognietluktom defoetustedraaiennaarhoofdliggingofsluitligging,vindteralsnogeen keizersnedeplaats(CatharinaZiekenhuis,2022).

BEELD-& TAALREDACTIE

Bron: https://www.shutterstock.com/shutterstock/photos/2069106803/display_1500/stock-vector-triplets-in-uterus-three-fetuses-in-the-womb-multiple-pregnancy-one-amniotic-sac-risk-factor-2069106803.jpg. Graagdevolgendeaanpassingendoenenvolgensdepipelinevoorverpleegkundevormggeven:Umbilicalcord =navelstrengUterus=baarmoederCervix=baarmoederhalsUterinewall=baarmoederwandAmnioticsac=amnion (hetbinnenstevlies):

Driefoetussen(fetus)delenéénplacenta.

Placentadelen

Bijeentweelingdieeenplacentadeelt,kunnenzichnoganderecomplicaties voordoenzoalshet transfuseur-transfusé-syndroom of hettwin-to-twin-transfusiesyndroom (TTS).Bijditsyndroomisde bloeduitwisselingtussendefoetussennietinevenwicht.Erstroomtmeer bloedvandeenefoetusnaardeanderefoetus.Hierdoorontstaanproblemen bijbeidefoetussen.Eenanderecomplicatiediekanoptredenwordtselectieve

Intra-UterineGroeiRetardatie (sIUGR)genoemd.Ditbetekentdatéénvan detweefoetussenonvoldoendevoedingkrijgtviadeplacenta.Dezefoetus ontwikkelthierdooreengroeiachterstand(UMCG,z.d.).

Verpleegkundigeaandachtspunten

Wanneereenvrouwgaatbevallenvaneenmeerlingishetergdrukinde verloskamer.Behalvedatervooriedereneonaateenkinderartsaanwezigis, iserookvooriedereneonaateenverpleegkundigeaanwezig.De verpleegkundigenhebbendezelfdetaken,zoalshetassisterenvande gynaecoloogendeondersteuningvandebarendeenhaarpartner.De verpleegkundigezorgterookvoordatdeopvangtafelvoordeneonaatgereed staat.Endatallematerialenklaarliggenvooreenkunstverlossing.Iedere verpleegkundigevangtvervolgenséénneonaatop,zodatzijallezorgaandeze pasgeborenekangeven.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Dezorgvandezepasgeboreneisergintensief.Maarookhetvoedenkaneen enormeuitdagingzijn,zekeralsdemoederborstvoedingwilgeven.Als verpleegkundigezuljeveelinformatieenadviezengeven.

Jekuntdeoudersookadviserenomeenseenkijkjetenemenopdewebsite vandeNederlandseverenigingvooroudersvanmeerlingen.

Alcoholendrugs

Hetgebruikvanveelalcoholendrugsgeeftoverhetalgemeencomplicaties tijdensdezwangerschapendebevalling.Maarhetkanookaleerdergevolgen hebbenopdevruchtbaarheidvanzoweldemanalsdevrouw.Erkunnenook geslachtscellenmetafwijkendechromosomenontstaan.Hetdrinkenvan alcoholen/ofhetgebruikvandrugstijdensdezwangerschapkantoteen miskraamleiden.Erbestaatookeenkansopeenvroeggeboorteofopeen doodgeborenfoetus.Teveelalcoholtijdensdezwangerschapkanookzorgen voorallerleiafwijkingenvandeneonaat.Ditstaatbekendonderhetfoetaal alcoholsyndroom.

BEELD-& TAALREDACTIE

Foetaalalcoholsyndroom

Het foetaalalcoholsyndroom(FAS) iseenzeerernstiggevolgvan alcoholmisbruiktijdensdezwangerschap.Bijhetkindziejeverschillende gezichtsafwijkingenenneurologischebeschadigingen.Hetgezichtheeft specifiekekenmerkenzoalsonderandereeenkleineschedel,smalle oogspleetjes,lageoren,eenafgeplatneusgootje.Dezegezichtsafwijkingen ziejeindevolgendeafbeelding.

Graagaanpassenaandekleurvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde,Bron: https://stock.edu-actief.nl/mediafiler/start/mediabank?fc=browse&queryid=30c88263fc1c6a0ce61386dbecfa7228&order=rank&column=12&listview=overview&view=preview&fileid=35&fuid=dir52%2Fid-bfa6fa4f-0740.png FasGezichtsafwijkingen.

Doordeneurologischebeschadigenkandepasgeboreneproblemenervaren ophetgebiedvanslapen,prikkelsengroei.Wanneerhetkindouderwordt, blijvenerproblemen.Erkunnenzichleerachterstandenontwikkelenenspraakengedragsproblemen(Trimbos-instituut,2024).

Heroïne

Wanneerdemoederverslaafdisaanheroïne,wordthetkindookverslaafd geboren.Ditbetekentdatdepasgeborenestartmeteenkorteperiodemet ontwenningsverschijnselen.Bijeenzwangere,heroïne-afhankelijkevrouw kunnenzichveelenernstigecomplicatiesvoordoen,zoals:

• verhoogdrisicoopeenmiskraam

• overlijdenvanhetkindvoordebevalling

• loslatenvanplacentavoorgeboorte

• ernstigeinfectiesenziektesdooreenmoederdiespuit

• ademhalingsstoornissen

• aangeborenafwijkingen

• ondergewichten/ofgroeivertraging

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

• abnormaleontwikkelingindehersenenzoalseenabnormaalslaappatroon

• wiegendood(Trimbos-instituut,2025).

Zuurstoftekort

Wanneerdevrouwvlakvoordebevallingeendosisheroïneheeftgehad,kan defoetustijdensdebevallingeenzuurstoftekortkrijgen.Normaalgesproken heeftdefoetustijdensdebevallingeenkorteperiodeeenlagerzuurstofgehalte. Pasalsditzuurstoftekortlangerduurt,kanditschadeaanrichten.Erzijn verschillenderedenenwaaromdefoetusteweinigzuurstofkrijgt.Hetkanzijn datdeplacentaonvoldoendewerktofloslaat.Maarookwanneerdefoetus verkeerdligt,denavelstrenguitgezaktisoftestrakdenekomstrengelt.Bij eenweeënstorm,maarookbijeenlangdurigeuitdrijvingkaneenzuurstoftekort ontstaandoordeafklemmingvandenavelstreng.Bijeenpasgeborenekan ereenobstructiezijnvandeluchtwegen,bijvoorbeelddoormeconiumofslijm. Ofhetkanzijndatdelongenvandeneonaatnognietrijpzijn.Delongen kunnenzichdannognietontplooien,waardoordepasgeboreneonvoldoende zuurstofkrijgt.Ditziejevooralbijvroeggeboorte.Wanneerdemoederbepaalde medicijnengebruiktdiehetademhalingscentrumvanhetkindremmen,kan zichnadegeboorteookzuurstoftekortvoordoen.Alsverpleegkundigekunje zienwanneereenpasgeboreneeentekortaanzuurstofheeft.Hijzietdanbleek ofblauw.Ookhetdalenvandehartslagkanduidenopzuurstoftekort.Het poepeninhetvruchtwaterisookeentekenvanbenauwdheid.

Reanimatiepasgeborene

Erkansprakezijnvaneenbedreigendesituatiewaarindeklinisch verloskundigeofgynaecoloogbesluitomdepasgeborenetereanimeren.Zij zullenderichtlijnenvandeNederlandseReanimatieraad(NRR)volgenenhet ziekenhuisprotocol.Alsverpleegkundigevolgjealtijddeinstructiesvande klinischverloskundigeofgynaecoloogop.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Bron=https://www.reanimatieraad.nl/app/uploads/2021/11/HS-7-Richtlijnen-2021.pdf6.3

HetstroomschemainderichtlijnvanhetNederlandseReanimatieRaadomeen pasgeborenetereanimeren.

Tienermoeders

Nederlandheefteenvrijlaagpercentagetienermoeders.Wanneereenvrouw voorhaartwintigsteverjaardagmoederwordt,spreekjeovereen tienermoeder.Overhetalgemeenisdezwangerschapnietgeplandeniszij onbedoeldzwangergeworden.Vaakwordtdezwangerschapafgebroken, maarongeveeréénderdevandezetienerskrijgthetkind.Nederlandtelde 1.385tienermoedersop1januari2023(NederlandsJeugdinstituut,2024b). Naeenjarenlangedaling,ziejenuweereenlichtestijging.Ditkantemaken

hebbenmetdeontwikkelingdatvrouwenvan18totenmet29jaarvaker natuurlijkemethodentoepassenomeenzwangerschaptevoorkomen.Zij willennamelijkgeenhormonengebruikenenlatenzichovertuigendoorde positieveverhalenopsocialemediaovernatuurlijkemethoden(Nederlands Jeugdinstituut,2024a).

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Graagnamakenindestijlvandeflexibelepipelinevoorverpleegkunde.Bron: https://www.nji.nl/cijfers/tienermoeders.

Deontwikkelingvanhetaantaltienermoedersovereenperiodevantienjaar. DegegevenszijnafkomstigvanhetNederlandsJeugdinstituut.

Somswordtdetienermoedermetveelproblemengeconfronteerd.Misschien isergeenvaderinbeeldofmisschienwildevaderdepasgeboreneniet erkennen.Misschienwoontdetienermoedernogthuisbijhaarouders.Het levenvandetienermoederzalophaarkopstaan.Zijkrijgteenenorme verantwoordelijkvanwegedezorgvoorhetkind.Haarleeftijdgenotengaan nognaarschoolenzijnbezigmetuitgaan.

Risico’stijdensdebevalling

Overhetalgemeenziejedatdebevallinggemakkelijkverlooptendatde tienermoederooksnellerherstelt.Ookzaktdebaarmoedersnellerbijeen tienermoeder.Deborstvoedingkanooksoepelverlopen.Erisvaakveelminder sprakevanstuwing.Alsverpleegkundigekanhetzijndatjeveelinformatie

moetgevenaandetienermoeder.Vaakzijndezemoedersnamelijknietnaar eenvoorbereidendezwangerschapscursusgeweest.Ditkanbetekenendatje veelbegeleidingbiedttijdensdebevalling.Zekeralsergeenpartnerinbeeld is,ishetcoachenencontinubegeleidingbiedennoodzakelijk.

Erzijneenaantalrisico’sdiesamenhangenmeteentienerzwangerschap.De neonaatheeftvaakeenlaaggeboortegewicht.Ditkanveroorzaaktworden doordathetlichaamvandetienermoedernognietvolgroeidisofdoor ongezondeleefgewoonten.Wanneerhetlichaamvandemoedernogniet volgroeidis,iserookvakersprakevaneenvroeggeboorte.Deneonaatkan ookafwijkingenhebben.Indezegroepvantienerzwangerschappenziejeook vakerperinatalesterfte.Defoetusoverlijdtnaeenzwangerschapsduurvan 24wekenofmeerofoverlijdttijdensdegeboorteofindeeersteweeknade geboorte.

13.7Begrippen

Begrip:Uitlegbegrip

13.8Bronnen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

TAALREDACTIE

CatharinaZiekenhuis.(2022,17februari).Meerlingen.Geraadpleegdop6maart 2025,van

https://www.catharinaziekenhuis.nl/patientenfolders/meerlingen-gyn-068/

CollegePerinataleZorg(CPZ).(2020). ZorgstandaardIntegraleGeboortezorg. Geraadpleegdop7maart2025,van

https://www.kennisnetgeboortezorg.nl/wp-content/uploads/2020/11/zorgstandaard-integrale-geboortezorg-1.2.pdf

CollegePerinataleZorg(CPZ).(2025,3maart). GeboortecijfersNederland. Geraadpleegdop6maart2025,van

https://www.kennisnetgeboortezorg.nl/dossiers/geboortecijfers-nederland/#:~:text=Onderstaande%20grafiek%20toont%20de%20ontwikkeling,meer%20dan%20in%20januari%202024

DeVerloskundige.(z.d.). Debevallinginleiden.Geraadpleegdop3maart2025, vanhttps://deverloskundige.nl/themas/bevallen/de-bevalling-inleiden

DiakonessenhuisUtrecht.(z.d.-a). Draaienvanuwkindbijeenstuitligging. Geraadpleegdop3maart2025,van https://www.diakonessenhuis.nl/folders/draaien-uw-kind-stuitligging

DiakonessenhuisUtrecht.(z.d.-b). Inleidenvandebevalling.Diakonessenhuis. Geraadpleegdop3maart2025,van https://www.diakonessenhuis.nl/folders/inleiden-bevalling

DiakonessenhuisUtrecht.(z.d.-c). TriageopdeafdelingVerloskunde/ Gynaecologie.Geraadpleegdop8maart2025,van https://www.diakonessenhuis.nl/folders/triage-afdeling-verloskunde-gynaecologie#:~:text=De%20triageverpleegkundige%20voert%20de%20eerste,zo%20nodig%20verder%20onderzoek%20verrichten

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Isala,Zwolle.(z.d.). Inleidenvandebevalling(primen).Geraadpleegdop3 maart2025,van https://www.isala.nl/patientenfolders/5416-inleiden-bevalling/#link2

KenniscentrumKraamzorg.(2016,27maart).KCKZ-KenniscentrumKraamzorg. Geraadpleegdop18februari2025,vanhttps://www.kckz.nl/

KNOV(KoninklijkeNederlandseOrganisatievanVerloskundigen),LHV (LandelijkeHuisartsenVereniging)waaronderookdeverloskundigactieve huisartsen(verenigdindeVVAH),NVOG(NederlandseVerenigingvoorObstetrie enGynaecologie),NVK(NederlandseVerenigingvoorKindergeneeskunde)en NVVP(NederlandseVerenigingvoorPathologie).(z.d.). Peristat.nl. Geraadpleegdop25februari2025,vanhttps://www.peristat.nl/

MaastrichtUMC.(z.d.). Dekeizersnede|Informatiefolders.Geraadpleegdop27 februari2025,van https://info.mumc.nl/pub-605#:~:text=of%20een%20meisje%3F-,Na%20de%20keizersnede,voor%20de%20eerste%20keer%20plassen

MinisterievanVolksgezondheid,WelzijnenSport.(z.d.). Bevallingen.DeStaat vanVolksgezondheidenZorg.Geraadpleegdop25februari2025,van https://www.staatvenz.nl/kerncijfers/bevallingen

NederlandsJeugdinstituut.(2024a,januari31). 14%jongevrouwenkiest natuurlijkeanticonceptie.Geraadpleegdop10maart2025,van https://www.nji.nl/nieuws/14-jonge-vrouwen-kiest-natuurlijke-anticonceptie

NederlandsJeugdinstituut.(2024b,april2). Cijfersovertienermoeders. Geraadpleegdop10maart2025,vanhttps://www.nji.nl/cijfers/tienermoeders

NederlandseReanimatieRaad.(z.d.). Reanimatieenondersteuningvande transitievanhetkinddirectnadegeboorte.Geraadpleegdop11maart2025, van https://www.reanimatieraad.nl/app/uploads/2021/11/HS-7-Richtlijnen-2021.pdf

NederlandseVerenigingvoorObstetrie&Gynaecologie.(2020). NVOG-richtlijn ‘Methodenvaninductievandebaring’ 2.0.Geraadpleegdop18februari2025, van https://www.nvog.nl/wp-content/uploads/2020/12/Methoden-van-inductie-van-de-baring-30-12-2020.pdf

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

RIVM.(z.d.). Monitoronbedoeldezwangerschappen:Cijferoverzicht2023. Geraadpleegdop6maart2025,van https://www.rivm.nl/publicaties/monitor-onbedoelde-zwangerschappen-cijferoverzicht-2023

SlingelandZiekenhuis.(z.d.). ‘Walkingepidural’ bijbevalling.Geraadpleegd op8maart2025,vanhttps://www.slingeland.nl/walking-epidural-bij-bevalling

Trimbos-instituut.(2024,23december).Alcoholenzwangerschap.Geraadpleegd op10maart2025,van https://www.trimbos.nl/kennis/alcohol/alcohol-en-zwangerschap/

Trimbos-instituut.(2025,14februari). Heroïne:zwangerschap.Geraadpleegd op18februari2025,van https://www.drugsinfo.nl/heroine/zwangerschap-en-heroine/

UMCG.(z.d.). Twee-ofmeerlingenzwangerschap.Geraadpleegdop6maart 2025,vanhttps://www.umcg.nl/-/tweeling-meerlingzwangerschap

V&amp;VN.(z.d.). Vrouw&Kind|V&VN.Geraadpleegdop18februari2025,van https://www.venvn.nl/afdelingen/vrouw-kind/

BEELD-& TAALREDACTIE

VanDerMaat,H.P.M.(2017). Kraamzorg.ThiemeMeulenhoff.

Nadepartuswordtdepasbevallenvrouweenkraamvrouwgenoemd.Zijblijft kraamvrouwgedurendezesweken.Dezorgvindtvoornamelijkplaatsinde eerstetiendagen.Afhankelijkvanhetverloopvandepartusenzwangerschap kandekraamvrouwééntotenkeledageninhetziekenhuisverblijven.Inde thuissituatieisdekraamverzorgendedezetakenopzich.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

THEMA14

ZORGVOOREENKRAAMVROUW

Inhoudthema

• Observatiesbijdekraamvrouw

• Sectiocaesarea

• Zorgvoordekraamvrouw

• Complicatiesinhetkraambed

• Ondersteuningbijdeborstvoeding

• Verdieping

• Begrippen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

14.1Observatiesbijdekraamvrouw

Eenpartusheefteengrotefysiekeimpact.Alsverpleegkundigeobserveerje dekraamvrouwenvoerjegerichtecontrolesuit.Voordekraamvrouwzijner eenaantalvastecontroles:

• temperatuur,polsenzonodiganderevitalefuncties

• buik

• perineum

• borsten

• benen

• uitscheiding.

Vitalefuncties

Wanneerdekraamvrouwvaginaalisbevallen,meetjeiniedergevaldede eerstevijfdagendagelijksdetemperatuurenpols.Deeerstetweeuurnade bevallingcontroleerjedetemperatuurencontroleerjeelkhalfuurdepols.

Daarnatenminsteéénkeerperdag.

Buik

Tijdensdebevallinglaatdeplacentalosvandebaarmoederwandwaardoor ereenwondaandebinnenkantvandebaarmoederontstaat.Eenkraamvrouw kandoordiewondbehoorlijkveelvaginaalbloedverlieservaren.Ditnoemje ookvloeienofdelochia.Delochiamagnietmeerzijndaneenvol maandverbandperdrieuur.Lochiakaneenweeïgegeurkrijgen,maarhet magnietsterkgaanruiken.Kraamvrouwenkunnenookforsestolselsverliezen. Dezestolselsmogennietgroterzijndaneentennisbal.Voorhetvloeienzijn erspecialekraamverbanden;maandverbandvoordekraamvrouw.

Naasthetvloeienwordtookdebaarmoederstanddagelijksgecontroleerd.De baarmoederknijptnadebevallingsamen.Directnadebevallingzitde bovenrandvandebaarmoeder(defundus)terhoogtevandenavel.Indeloop vandekraamweekzaktdefundushoogteongeveeréénvingerbreedteperdag naarbeneden.Wanneerdefundushoogte1vingerbreedteonderdenavelis, noteerjedatalsN-1.Debaarmoedermoethardaanvoelen,alseenballetje. Wanneerdefundushoogtenietzakt,knijptdebaarmoedernietgoedsamen. Ditkanleidentotforsbloedverlies, hemorrhagiapostpartum ookwelfluxus. Wanneerdefundushoogtenietzakt,neemjecontactopmetdeverloskundige ofdearts

BEELD-& TAALREDACTIE

GraagafbeeldingovernemenuitdekraamvrouwVIGoverfundushoogte,pagina39vandePDF Defundushoogtevanafdeeerstedag

Gedurendedeeerstedagenkaneenkraamvrouwveellasthebbenvan naweeën.Ditzijnsamentrekkingenvandeuterus.Dezezijnvaakpijnlijken kunnenergerwordentijdenshetgevenvanborstvoeding.Naongeveervier dagennemendenaweeënaf.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Perineum

Wanneereenkraamvrouwvaginaalisbevallenwordtookhetperineum gecontroleerd.Tijdensdeuitdrijvingkanditweefselscheuren(ruptuur)of ingekniptworden(episiotomie).Inbeidegevallenwordthetweefselgehecht. Hetperineumiserggevoelignadepartus.Hetzieterookgezwollenuit.Inde loopvandeweekherstelthetweefselzich.Erwordtmeestalgebruikgemaakt vanoplosbarehechtingen.Dezelatennaongeveereenweeklos.Deartsof verloskundigebepaaltwathetbeleidiswatbetreftdehechtingen.Tijdensde controlevanhetperineumobserveerjehetweefseloptekenenvaninfectie. Ditkanzijn:meerpijn,roodheid,meerzwellingofpus.Wanneerjetekenen vaninfectieobserveert,overlegjemetdeartsofverloskundige.

Ookbijvrouwendieeenongeplandesectiohebbengehad,moethetperineum somsgecontroleerdworden.Erkansprakezijnvanzwellingofinsommige gevallenkaneenepisiotomiegeplaatstzijn.

Borsten

Nadebevallingkomtdeborstvoedingopgang.Ditgaatvaakgepaardmet stuwing.Daardoorkunnendeborstenpijnlijkenstrakaanvoelen.Ookwanneer dekraamvrouwgeenborstvoedinggeeft,isersprakevanstuwing.Stuwingis eennormaalverschijnsel.Wanneerjeroodheidzietenhardeplekkenvoeltin deborst,kanditduidenopeenborstontsteking.

Benen

Doorschommelingindehormoonspiegelendeverminderdemobiliteit,loopt dekraamvrouweenverhoogdrisicooptrombose.Wanneerditoptreedt,is datmeestalinhetbeen.Daaromiscontrolevandebeneneenvastonderdeel vandedagelijksecontrolesbijdekraamvrouw.Debenenmoetensoepel aanvoelenenmogennietpijnlijkzijn.Dehuidzieteraanbeidekantengelijk uitendebenenzijnongeveerevenwarm.

Uitscheiding

Nadepartustreedterzwellingopaandevagina,zowelinwendigalsuitwendig. Deplasbuisendeblaashalszijnvaakoedemateus.Hierdoorishetvooreen kraamvrouwlastigeromteplassen.Datkomtdeelsdoordathetplassenpijnlijk kanzijnendeelsdoordateenkraamvrouwmindergoedaandrangvoeltom teplassen.Daarnaastkandebaarmoedermindergoedsamentrekkenwanneer deblaasgevuldis.Ditbrengteenverhoogdekansopmeerbloedverliesmet zichmee.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Dekraamvrouwmoetbinnenzesuurnadevaginalepartusgeplasthebben. Indeeerstedagennadepartusishetvanbelangdekraamvrouwiederedrie uurnaarhettoilettelatengaan.Hetkansomsnodigzijnhierevendetijdvoor tenemen.Defrequentieenhoeveelheidwordenookgeobserveerd.Wanneer eenkraamvrouwnietbinnenzesuurnadepartusheeftgeplast,overlegjemet deartsofverloskundige.

Tijdensdepartuswordthetrectumleeggeduwd.Daardoorduurthetvaak enkeledagenvoordeontlastingweeropgangkomt.Demeestekraamvrouwen hebbennaviertotvijfdagenweerontlasting.Alsverpleegkundigegeefje voorlichtingenadviesoverdeuitscheidingenobserveerthoeditverloopt.

14.2Sectiocaesarea

Wanneereenvaginalebevallingnietlukt,gaatdegynaecoloogovertoteen sectiocaesarea,ookwel sectio.Eensectiokangepland(primair)ofongepland (secundair)zijn.Bijeenongeplandesectiokanersprakezijnvaneen levensbedreigendesituatievoormoederen/ofbaby.

Sectio

Eengeplandesectiovindtmeestalplaatsinde39eweekvandezwangerschap. Wanneerdebevallingeerderspontaanopgangkomtofwanneererandere indicatieszijn,vindtdesectioeerderplaats.Indicatiesvooreengeplande sectiokunnenzijn:

BEELD-& TAALREDACTIE

• liggingsafwijking:debabyligtdwarsofinstuit

• afwijkingenvandeuterusofcervix,zoalsmyomen

• meerlingenzwangerschap

• sectioindevoorgeschiedenis.

Bijeengeplandesectiovindtdeanesthesievaakepiduraalplaats.Demoeder enpartnermakenzodegeboortebewustmee.Insommigeziekenhuizenkan eengentlesectioofeenMotherAssistedC-section(MAC)wordentoegepast. Bijdezemaniervanopererenzijndeoudersmeerbetrokkenbijdegeboorte enzienzedebabyookgeborenwordenofpakkenzelfdebabyaanuitdebuik.

Wanneerdepartusnietvordertofwanneererfoetalenoodontstaat,wordter overgegaantoteenongeplandesectio.Ditkaneenstressvollesituatiezijn.In dezorgvoordekraamvrouwishetvanbelanghierbegeleidingintebieden. Dekraamvrouwendepartnerwordenonverwachtmetdeingreep geconfronteerd.Erkansomssprakezijnvaneenlevensbedreigendesituatie. Daarnaastiseenongeplandesectiovaakheelandersdandeverwachtingdie devrouwenhaarpartnerhaddenvandepartus.Alsverpleegkundigebesteed jeindezorgaandachtaandezegevoelens.

Postoperatievezorg

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Naeensectiokomtdekraamvrouwterugopdeafdelingmeteenperifeer infuus,eenverblijfskatheterenvaaknogeenepiduraalkatheter.De verpleegkundigezorgbestaatuithetuitvoerenvandecontrolesvandevitale functies.Hierbijcontroleerjedetemperatuur,polsenbloeddruk.Indeeerste urenenkelekeren,volgenshetprotocolvanhetziekenhuis.Daarnaminder frequent.Daarnaastcontroleerjedewond.Jeobserveertopnabloedingen, zowelviadewondalsvaginaal.Jecontroleertdewondoptekenenvaninfectie. Jevoertwondzorguitvolgensprotocol.

Deepiduraalkatheterwordtzosnelmogelijkpostoperatiefverwijderd.Hetis danwelvanbelangdatdekraamvrouwvoldoendeoralepijnstillingkrijgt, zoalsparacetamolendiclofenac.Wanneerdeepiduralepijnstillinggestoptis enhetgevoelterugis,kandekraamvrouwweeruitbed.Ditzorgtervoordat hetrisicoopbijvoorbeeldtromboseverkleint.Wanneerdeepiduraalkatheter verwijderdis,kanookdeverblijfskatheterverwijderdworden.De verpleegkundigezorgrichtzichdanopobservatievandeurineproductieen hetgoeduitplassen.Ditkaneventueelgecontroleerdwordendooreen blaasscan.Ooknaeenongeplandesectiokanhetnodigzijnomhetperineum tecontrolerenwanneererbijvoorbeeldeenepisiotomieisgeplaatst.

BEELD-& TAALREDACTIE

Nadatdekraamvrouwterugkomtopdeafdeling,startzijweermetetenen drinken.Alsdekraamvrouwnogmisselijkis,krijgtzijeerstalleenwatwater. Zonodigkanermedicatieafgesprokenwordentegendemisselijkheid.Wanneer dekraamvrouwweervoldoendeintakeheeft,kanhetperifeerinfuusovernaar

eenwaaknaaldofwordenverwijderd.Dedarmperistaltiekwordtook geobserveerd.Datkandoorhetluisterennaardebuikofuitvragenop flatulentie ofdefaecatie.

Dekraamvrouwisnaeensectiomindermobieldaneenkraamvrouwnaeen vaginalepartus.Jeverpleegkundigeinterventiesrichtenzichdanophet ondersteunenbijhetmobiliseren.Hetkanbijvoorbeeldooklastigerzijnde babyuithetbedjetepakken.Hierbijzorgjevoorhetuitbedpakkenenprettig neerleggenvanmoederenkindvoorbijvoorbeeldhuid-op-huidcontact.Tot slotondersteunjeinhetzoekenenhetvindenvandejuistehoudingvoorhet gevenvanborstvoeding.Naeensectiokandeliggendehoudingjuistprettig zijn.

14.3Zorgvoordekraamvrouw

Degeboortevaneenkindheeftveelimpactopeenvrouw,zowelfysiekals sociaalenemotioneel.Alsverpleegkundigevormjejeopbasisvanklinisch redenereneenbeeldvandekraamvrouwenstemtdaarjeinterventiesopaf. Naastdecontrolesdiehorenbijeenvaginalepartusofsectio,voerjeook anderezorguitalsverpleegkundige.Jeleverteenbijdrageaaneenkansrijke startvoordebaby.

Indepraktijk

Marijkeisgisteravondpersectiobevallenvaneenjongen,Yari.Departusis thuisbegonnen,maardeontsluitingvorderdenietgoed.Zewerddaarom ingestuurdenuiteindelijkwerdlaatopdeavondbeslotenomeenspoedsectio tedoen.Erwassprakevanflinkedalingenindehartslagbijdefoetus.Marijke enhaarpartnerElszijnbehoorlijkgeschrokkenvandespoedsectio.Zehadden verwachtdatMarijkevaginaalzoubevallenendatzenaarhuiskonden.Marijke moetnogéénoftweenachtenblijven.ZewordtsamenmetYariverpleegdop eenkraamsuite.Elsblijftookbijhaarvrouwenpasgeborenzoon.

Lichamelijkeverzorging

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Delichamelijkeverzorgingvandekraamvrouwissterkafhankelijkvande conditievandekraamvrouw.Wanneerdepartuszondercomplicatiesis verlopen,kandekraamvrouwredelijksnelweerzelfstandigvoortbewegenen bijvoorbeeldzelfdouchen.Voorafbekijkjewelofdecontrolesgoedzijnen hoedekraamvrouwzichvoeltbijhetopstaan.Jeblijftwelindebuurtenzorgt

ervoordatjekuntbijspringenalsdesituatieverandert.Vraagdekraamvrouw bijvoorbeelddebadkamerdeurnietopslottedoen.Wanneerdekraamvrouw directnadepartusnognietzomobielis,kunjeerookvoorkiezeneenwasbeurt opbedtedoen.Indeloopvandeweekkandekraamvrouwditsteedsmeer zelf.Jegeeftvoorlichtingoverdelichamelijkeveranderingen.Hetisbeterom geenzeeptegebruikenopdeborsten.Degeurvandeborstisdanbeter herkenbaarvoordepasgeborene.Ookindeschaamstreekishetbeterom geenzeeptegebruiken.Ditheefteennegatieveinvloedopdezuurgraadvan hetweefselenzeepkaneenvervelendgevoelgevenwanneerhetperineum isbeschadigd.

Belangrijkonderdeelvandelichamelijkeverzorgingisdeverzorgingvande vagina.Dekraamvrouwmoetbinnenzesuurgeplasthebbennadebevalling. Hetkanvoordekraamvrouwprettigzijnomdittijdenshetdouchentedoen. Doorhetwatervandedouchekanhetminderpijnlijkzijnomteplassen.Bij detoiletgangkandekraamvrouwhaarvaginaookspoelenmeteenkannetje waterofeenfleswater.Datkantijdensofnahetplassen.Hetspoelenis comfortabelvoordekraamvrouwenzorgtookvooreenregelmatigereiniging. Hetdrogenvandevaginalaatjedekraamvrouwdeppenddoen.

Psychosocialezorg

Nadepartustredenersterkeveranderingenopindehormoonhuishouding, daarnaastiservaaksprakevaneenslaaptekortenvermoeidheid.Dezefactoren kunnenzorgenvoorgevoelensvanverdrietensomberheid.Veelkraamvrouwen hebbenhiertussendederdeendevijfdedagpostpartumlastvan.Hetworden ookwelkraamtranenofbabybluesgenoemd.Hetkomtmeervoorbij primiparae danbij multiparae.Naasthethormonaleaspectisdeimpactvan degeboortevaneenkindgroot.Ditgaatvaakgepaardmetangsten onzekerheidbijdekraamvrouwenhaarpartner.Deverantwoordelijkheidvoor eenkindkanzwaarvoelenvoorouders.Zemakenzichzorgenomhetwelzijn vanhunbaby,zekerwanneerersprakeisvancomplicaties.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Psychosocialedisbalansisduseennormaalverschijnsel.Alsverpleegkundige kunjedekraamvrouwondersteunendoorhiervoorlichtingenadviesoverte geven.Daarnaastkanhethelpendzijnruimtetegevenomgevoelens bespreekbaartemaken.Totslotkanhetbiedenvanvoldoenderustmomenten helpen,zekerwanneerersprakeisvancomplicaties.Hetisbelangrijkde partnerhierintebetrekken.Hetkanookhelpendzijnomhetsocialenetwerk vandekraamvrouwintezettenomhulptebieden.

Eenkleinaantalkraamvrouwenontwikkelteenpsychischestoornis,zoalseen postpartumdepressieofeenpostpartumpsychose.Wanneerjedevolgende kenmerkenbijdekraamvrouwzietisdatredentotextraalertheid:

• onrustiggedrag

• prikkelbaarheid(inernstigeremate)

• slapeloosheid

• sterkestemmingswisselingen

• verwardgedrag

• hallucineren

• suïcidaliteit

• agressiefgedragnaardebaby.

Alsverpleegkundigeobserveerjedeverschijnselenenmaaktzebespreekbaar metzoweldekraamvrouwalsdepartner.Jeverpleegkundigeinterventieszijn eropgerichtomrusttecreëren,voldoendeslaapenextraondersteuningin dezorgvoordebaby.Inpraktischezinzoalsverschonen,maarookde hechting tussenmoederenkindverlooptnietoptimaal.Jebespreektdezeobservaties uiteraardmetdeartsendenktmeeoverhetinschakelenvanpassendehulp. Indeoverdrachtnaardekraamzorgishetookbelangrijkdittebenoemenen welkeinterventieszijningezet.Wanneeriemandalbekendismeteen psychischestoornis,isdebegeleidingvaakvoorafafgestemdopeenPOP-poli. Indezemultidisciplinairesamenwerkingisernauweafstemmingtussende Psychiatrie, Obstetrie en Pediatrie.

Zorgvoorhetgezin

Indezorgvoordekraamvrouwhoortookdezorgvoordepasgeborene,de partnereneventueelanderekinderen.Doordepasgeborenezominmogelijk tescheidenvandeouders,kandepasgeborenezichgoedhechten.Ookin ziekenhuizenwordtditprincipezoveelmogelijkgehanteerd,indevormvan moeder-kind-centra.Wanneerdekraamvrouwofdepasgeboreneextrazorg nodigheeft,wordenmoederenkindbijvoorkeuropéénkamerverpleegd. Hetisgoedvoordeontwikkelingvandepasgeboreneomzominmogelijkvan oudersgescheidentezijn.Ookvoorhetgevoelvanwelbevindenvande kraamvrouwishetbelangrijksamentezijnmethaargezin.Indezorgvoorde pasgeboreneneemjedepartnerzoveelmogelijkmee.Departnerisbijuitstek depersoonomdekraamvrouwteondersteunen.Datkanmetheelpraktische zakenzoalshetverschonenvaneenluier.Departnerkandekraamvrouwook ondersteunenopemotioneelgebied.Hetisdaarombelangrijkzowelde kraamvrouwalsdepartnervoorlichtingeninstructietegeven,zodatzijbeide wetenwatzekunnenverwachten.Ookanderenkunnendieondersteunende

rolopzichnemen,bijvoorbeeldde(schoon)moederofeengoedevriendin.De geboortevaneennieuwgezinslidiseeningrijpendegebeurtenisvoorandere kindereninhetgezin.Datkanzorgenvooronzekerheidofjaloezie.Hetene kindgaatdaarandersmeeomdanhetanderekind.Jekuntbroertjesofzusjes betrekkenindezorgdoorzetelatenmeehelpenindezorg.Bijvoorbeeldmet hetklaarleggenvanspullenvooreenschoneluierofzetelatenhelpenbijhet badje.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Balansmodel

Sommigekraamvrouwenhebbenmeermoeiteomgoedomtegaanmetde nieuwesituatiedananderenieuweouders.Daarmeekandeveiligheidvoor depasgeboreneenanderegezinsledeningevaarkomen.Hierbijisde draagkrachtvandeouderskleinerdandedraaglast.Metanderewoorden: oudershebbenmeerophunbordjeliggendanzeaankunnen.Indezesituaties lopenkindereneenhogerrisicoopeenonveiligethuissituatie,bijvoorbeeld doorverwaarlozingofmishandeling.Wanneerjejezorgenmaaktoverde gezinssituatie,hebjeeenrolomdittesignalerenenbespreekbaartemaken. Daarnaasthebjeeenrolomdejuisteinstantiesbijdezorgtebetrekken,zoals de(kinder)arts,deverloskundige,dekraamzorgenhetconsultatiebureau.Of tezorgenvooreendoorverwijzingvoorgezinsondersteuning.

AfbeeldingovernemenuithetthemakraamvrouwverzorgdendeIGpag36vandePDF.

BalansmodelvanBakker-draaglastversusdraagkracht

Erzijnverschillenderisicofactorendiekunnenwijzenopeenzorgelijke gezinssituatie.Dierisicofactorenkunnengebondenzijnaandeouders,het kindofdeomgeving.Voorbeeldendaarvankunnenzijn:

• vroeggeboorte

• armoede

• oudersmeteenverstandelijkebeperkingofpsychiatrischziektebeeld.

Indezesituatieskandehechtingtussenoudersenkindnietoptimaalverlopen. Datkaneennegatiefeffecthebbenopdebanddiedeoudersmetde pasgeboreneopbouwen.

Wanneerjejezorgenmaaktoverdegezinssituatieisdatnietaltijdzoduidelijk aantewijzen.Datwordtookwelhetniet-pluisgevoelgenoemd.Allereerst probeerjehetniet-pluisgevoelteobjectiveren.Watziejegebeureninhetgezin waardoorjejezorgenmaakt?Daarvoorzijnhulpmiddelendiejekuntinzetten. Denkdaarbijaaneenobservatielijstofchecklist.Daarnaastbespreekjeje

niet-pluisgevoelenjebevindingenmetcollega's.Samenbespreekjedesituatie enwatdevolgendestappenmoetenzijn.Jegaatookingesprekmetouders waarinjejezorguitspreekt.Wanneeroudersopenstaanvoorditgesprek,kijk jesamenwaaroplossingenliggenbijvoorbeelddoorextrahulptevragen. Somsvoeltdesituatienietveilig.Dankunjeookbesluitenomhetgesprek nietalleenaantegaan,maarmeteencollegaerbij.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Jehebtalsverpleegkundigeeenmeldplichtbijhetsignalerenvaneenonveilige gezinssituatie.Dekraamzorgheefthiereenrolintijdensdekraamweekthuis. Nadekraamtijdspeelthetconsultatiebureaudaareenbelangrijkerolin.Een goedeinformatie-overdrachtisindezegevallendusextrabelangrijk.

14.4Complicatiesinhetkraambed

Nadepartuskunnenerverschillendecomplicatiesoptreden.Dezecomplicaties vertragenhetherstelvandekraamvrouw.Complicatieskunnenacuutoptreden envragendaadkrachtighandelen,zoalsbijeen fluxus.Anderecomplicaties tredengeleidelijkopenvragenomgoedeobservatieenrapportage,zoalsbij eeninfectie.

Fluxuspostpartum

TAALREDACTIE

Bijeenfluxuspostpartumissprakevanabnormaalvaginaalbloedverlies. VolgensdedefinitievandeWHOisdatbloedverliesvanmeerdan500ml/24 uur.InNederlandisdiegrenswatruimer.Bijmeerdan1000mlbloedverlies tredenerproblemenopzoalseenlagebloeddruk.Erwordtdangesproken vaneenernstigefluxus.Eenfluxusispotentieellevensbedreigendenkomt relatiefvaakvoor.Eenfluxusontstaatwanneerdebaarmoedernadepartus nietgoedsamentrekt.Datkanbijvoorbeeldkomendoorhetachterblijvenvan eenplacentarestofdoordatdeuterusheelveruitgerektisbijeengrotebaby. Symptomenvaneenfluxuszijn:

• ruimbloedverlies

• dalingvandebloeddruk

• hogepols

• blekegelaatskleur

• bewustzijnsverlies.

Wanneerditoptreedt,vraagjegelijkomassistentie.Erzaleeninfuusingebracht wordenenvullingaangehangen.Devitalefunctieswordenfrequentgemeten, zoalspolsenbloeddruk.Hetbloedverlieswordtgewogenomdehoeveelheid tebepalen.Degynaecoloogzaldebaarmoedercontrolereneneen behandelplanmaken.Zonodigkrijgtdekraamvrouweenbloedtransfusie.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Dekraamvrouwkannogenigetijdklachtenhebbenvaneenfluxus,zoals gevoelvanslapte,vermoeidheidenduizeligheid.Deverpleegkundigezorg richtzichdanopeenbalanstussenactiviteitenvoldoenderust.Hierbijbiedt deverpleegkundigeondersteuningindeADLenindezorgvoordebaby.Ook deborstvoedingkanwattrageropgangkomen.Hetkandannodigzijnwat vakeraanteleggen.

Infecties

Eenkraamvrouwisvatbaarvoorinfecties.Doorhetvloeienisdezuurgraad vandevaginahogerdannormaal,daarnaastisdecervixnognietgesloten. Totslotisindeuteruseengrootwondbedontstaanwaardeplacentazat.Een infectievanhetbaarmoederslijmvlies,endometritisheeftdevolgende symptomen:

• de lochia ruiktvies

• koorts(39.0ofhoger)opdag3of4

• fundushoogtezaktnietzoalsverwacht

• baarmoedervoeltniet'hard'

• pijn.

Doorhetuitvoerenvandestandaardcontroles,observeerjeopdeze symptomen.Wanneererafwijkingenzijn,bespreekjedezemetde verloskundigeofmetdearts.

Ookdeborstenzijngevoeligervoorinfectieindekraamperiode. Mastitis treedt vakeropvanafdetweedeweekpostpartum.Eenmastitisontstaatwanneer dekraamvrouweenkleinwondjeoftepelkloofheeft.Daarbijbrengtdebaby eenbacterieovernaardetepel.Deborstraaktdanontstoken.Bijeenmastitis ziejedevolgendesymptomen:

• pijn

• hardeplekindeborst

• roodheid

• koorts

• ziekenrilleriggevoel.

Mastisiskanspontaangenezen,doordebabydeborstgoedleegtelaten drinkenofeventueelleegtekolven.Daarnaastkandekraamvrouwwarme compressenopdeborstleggenenpijnstillingnemen.Wanneerditniet voldoendehelpt,kaneenantibioticakuurnodigzijn.

Trombose

Bijkraamvrouwenkomteendiep-veneuzetrombosevakervoordanbuiten dezwangerschapofkraamperiode.Bijvrouwendieeenongecompliceerde vaginalepartushebbengehadkomthethetminstvoor.Naeensectioof kunstverlossingkomthetvakervoor.Bijcontrolevanhetbeenziejede volgendesymptomenwanneerersprakeisvaneendiep-veneuzetrombose:

• roodheid

• zwelling

• pijn

• blekehuidvanhetbeen.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Naasteentromboseinhetbeenheefteenkraamvrouwookeenverhoogde kansopeenlongembolie.Bijeenlongembolieheeftdekraamvrouwvaakpijn indeborstholteentussendeschouderbladen.Daarnaastervaartde kraamvrouwbenauwdheidenpijnbijdeademhalingofdoorzuchten.In zeldzamegevallenishettrombuszogrootdathetfataalis.

https://www.shutterstock.com/nl/image-vector/blood-clot-disease-chronic-leg-pain-2212312639

Diepveneuzetromboseinhetonderbeen

14.5Ondersteuningbijdeborstvoeding

Borstvoedingiswereldwijddeaanbevolenvoedingvooreenbaby.De Wereldgezondheidsorganisatie(WHO)heefthiereenaantalrichtlijnenvoor opgesteld.Hetisjouwtaakalsverpleegkundigeomervoortezorgendatde kraamvrouwgoedeuitleg,instructieenbegeleidingkrijgtbijhetgevenvan borstvoedingaandebaby.

Melkproductie

Hetklierweefselindeborstontwikkeltzichtijdensdezwangerschaponder invloedvandehormonenoestrogeen,progesteronenprolactine.Hierdoor zettendevatenindeborstuit,groeiendeborsteninomvangenwordtde tepelhofdonkerder.Hethormoonprogesteronzorgtervoordatdevoeding nognietopgangkomt.Nadebevallingdaaltdehoeveelheidprogesteronen stijgtdehoeveelheidprolactine.Onderinvloedvandithormoonkomtde

melkproductieindemelkklierenopgang.Opdetweedeofderdedagisdit goedzichtbaarenvoelbaar.Datmerktdekraamvrouwaande stuwing inde borsten.Destuwingwordtveroorzaaktdoordetoenamevandoorbloeding, lymfevochtendeproductievanvoeding.Ookkraamvrouwendiekunstvoeding geven,kunnenlasthebbenvanstuwing.Naenkeledagenneemtdestuwing af.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Deeerstevoedingdiegeproduceerdwordtheetcolostrum.Dezevoedingis rijkaanvoedingsstoffenenantistoffenenisgoudgeelvankleur.Naenkele dagenwordtditrijpemoedermelk.Dezemelkiswittervankleurenheefteen watanderesamenstelling.Hetvolumewordtmeer,dusdepasgeborenekrijgt hiermeevoldoendevoedingsstoffenbinnen.

Wanneerdemelkklierengevuldzijn,wordtdeaanmaakvanmelkgeremd. Andersomwanneerdemelkklierenleegzijn,wordtdemelkproductiejuist gestimuleerddoorhethormoonprolactine.Desamenstellingvande moedermelkiswereldwijdongeveergelijk.Debelangrijkstestoffeninde moedermelkzijn:

• onverzadigdevetzuren(gezondevetten)

• suikerszoalslactoseenolichosacheriden(gezondesuikers)

• immuunglobuline(afweerstoffen).

Medicatie,drugsenalcoholgaanoverindemoedermelk.Bijdrugs-en alcoholgebruikkandekraamvrouwgeenborstvoedinggeven.Dezemiddelen hebbeninvloedopdebaby,doordatdeschadelijkestoffenindemelkworden overgedragen.Wanneerdekraamvrouwmedicatiegebruiktishetraadzaam omteoverleggenmetdeartsofverloskundige.Opdewebsitevan BijwerkingencentrumLareb,kunjeveelinformatievindenover geneesmiddelgebruikrondomdezwangerschap.Inveelgevallenkande kraamvrouwwelzelfvoeden,maarnietaltijd.

Voordelenvanborstvoeding

Het geven van borstvoeding heeft een aantal belangrijke voordelen voor de baby ten opzichte van kunstvoeding. Om te beginnen is de samenstelling van moedermelk helemaal afgestemd op de behoefte van de baby. De samenstelling van de melk past zich ook aan op de groei van de baby. Daarnaast heeft borstvoeding levende cellen, waaronder antistoffen. Dit beschermt de baby tegen infectie. Moedermelk zorgt er ook voor dat het risico op andere aandoeningen verkleind wordt, zoals wiegendood, ontwikkelen van een allergie of overgewicht op latere leeftijd.

Ookvoordemoederzijnervoordelenaanhetgevenvanborstvoeding. Allereerstverkleintdithetrisicoopnabloeden.Datkomtdoordaterbijhet aanleggenvandebabyoxytocinevrijkomtdatzorgtvoorhetsamentrekken vandebaarmoeder.Daarnaastverkleinthetgevenvanborstvoedingdekans opbepaaldeziektes,waaronderborstkankereneierstokkanker.De kraamvrouwisdoorhetgevenvanborstvoedingvaakooksnellerterugop haaroudegewicht.Bovendienhebjeborstvoedingaltijdbijje,dusde kraamvrouwkandebabyzovaakvoedenalsnodigis.

Startvandeborstvoeding

Heteersteuurnadegeboorteiseenbelangrijkmomentvoordeborstvoeding, hetgoudenuur.Inditgoudenuurisdepasgeboreneheelergwakkerenalert enlaatdepasgeboreneheelduidelijkereflexenzienomaandeborsttedrinken. Legdepasgeborenezoveelmogelijkhuidophuidbijdemoederopdeborst. Depasgeborenekruiptdannaardetepelomdeeerstekeeraantekunnen happenentedrinken.Dithelptomdeborstvoedingsuccesvoltelatenverlopen.

Bijhetaanleggenleerjedekraamvrouwgoedtekijkennaarhoedebabyde tepelindemondheeft.Debabyheeftgoedaangehaptwanneerdetepelen detepelhofindemondverdwijnen.Daarbijmoetendelippenvandebaby naarbuitengekruldzijn.Wanneerdebabydetepelnietgoedvastheeft,loopt dekraamvrouwmeerrisicooptepelkloven.Datispijnlijkenbemoeilijktde borstvoeding.Daarnaastkandepasgeborenenieteffectiefdrinkenwanneer detepelnietgoedindemondverdwijnt.

HierkanhetzelfdebeeldalsindemodulepasgeboreneVerzorgendeIG,pagina43indePDF.babyaandeborst Pasgeboreneaandeborst.Delippenzijnnaarbuitengekruld,eendeelvande tepelhofverdwijntindemond.

Debabylaatbijhetdrinkenaandeborsteersteenkortzuigpatroonzien.Je hoortdepasgeborenenognietslikken.Doorhetaanhappenenhetzuigen, komterbijdekraamvrouwoxytocinevrij.Dithormoonzorgtvoorde toeschietreflex,daarnagaatdemelkstromen.Jezietdanbijdebabylangere zuig-slikbewegingen.Ditpatroonkunjetijdensdevoedingobserveren. Wanneerjezietdatdepasgeboreneeffectiefdrinkt,hebjemeerzichtopde innamevanvoeding.Jebenoemtdezeobservatiesookaandekraamvrouw.

Depasgeborenegeeftzelfaanwanneerdezeeraantoeisomtedrinken.Dat istezienaanvoedingssignalenofhongersignalen.Voedingssignalenzijn:

• zoekennaardeborstoffles

• hetopensperrenvandemond

• hetmakenvansmakgeluiden

• bewegenvanarmenenbenen

• zuigenopeigenhandjes.

Houdingen

Ophetmomentdatdevoedingssignalentezienzijn,kankraamvrouwde pasgeboreneaanleggen.Jeleertdekraamvrouwomdezesignalente herkennen.Daarnaastondersteunjedekraamvrouwomdepasgeborenegoed aanteleggen.Borstvoedinggevenkanopverschillendemanieren,in verschillendehoudingen.Hetisbelangrijkverschillendehoudingenteproberen omdekraamvrouwtelatenontdekkenwathetbestwerkt.Iniederehouding haptdepasgeborenenetietsandersaan.Hetverschiltperkraamvrouwwat goedwerktenprettigis.

DemeestbekendehoudingisdeMadonna-houding.Hierbijligtdebabymet debuikdwarstegendebuikvandemoeder.Detepelbevindtzichongeveer terhoogtevandeneus.Wanneerdebabyeengrotehapmaaktmetdemond kandekraamvrouwdebabynaardeborstbrengen.Hetisbelangrijkdebaby tebewegen.Alsdekraamvrouwnaardebabybeweegt,kanzijvaakminder comfortabelzitten.

Inderugbyhoudingligtdebabyonderdearm/okselvandekraamvrouw.De kraamvrouwkanookliggendvoeden.Datkanbijvoorbeeldnetnadepartus ofwanneerdekraamvrouwzichnognietzofitvoelt.Liggendishetwellastiger omdepasgeborenegoedaanteleggen.Dekraamvrouwkanindeliggende positiemindergemakkelijkbijsturenenmindergoedzienofdepasgeborene goedheeftaangehapt.

BEELD-& TAALREDACTIE

AfbeeldingovernemenuitdekraamvrouwVIGpag45

Verschillendehoudingenvoorborstvoeding

Begeleidingdoordeverpleegkundige

Alsverpleegkundigehebjeeenbelangrijkerolindebegeleidingvande borstvoeding.Hetgaatnamelijkvaaknietvanzelfondanksdatheteen natuurlijkprocesis.Jehebteentaakindezorgvoordekraamvrouw, waaronderhetobserverenvandeborstenopbijvoorbeeldstuwingenharde plekkenindeborst.Dezehardeplekkenontstaanvaakdoorverstoppingin demelkkanaaltjesenkaneenborstontstekingtotgevolghebben.Daarnaast omvatdebegeleidingvoorlichting,advieseninstructieenobservatievande

borstenenhetdrinkgedragvandebaby.Dooruitteleggenhoedeborstvoeding werkt,kunjedekraamvrouwinformeren.Jebespreektbijvoorbeelddathet normaalisdatdepasgeborenezichtwaalfkeerperdagkanmeldenvooreen voeding.Daarnaastobserveerjetijdensdeborstvoedingengeefjefeedback doortebenoemenwatjezietenpraktischetipsencomplimententegeven.

14.6Verdieping

Eengrootaantalkinderenwordtgezondenoptijdgeboren.Zijgaannade geboortemethunoudersnaarhuis.Eenkleinaantalkinderenverblijftlanger inhetziekenhuis,komtteoverlijdenofwordtteradoptieafgestaan.Ditvraagt vanjoualsverpleegkundigeeenempathischehoudingeninterventiesdiezich richtenoppsychosocialebegeleiding.

OpnameopdeNICU

In2021werd14,8%vandelevendgeborenkinderen(nade24eweekvande zwangerschapofvoorde37eweekvandezwangerschap)tevroegofteklein geboren.(VZinfo,2025)Dezekinderenwordenvaakopgenomenopin neonataleintensivecareunit(NICU).Dezebaby'shebbenvaaklangeretijd intensievezorgnodig.Zijblijvenvaakopgenomentotdeàtermedatum. Hierdoorverlooptdekraamtijdvolledigandersdanbijeenbabydie àterme geborenis.WanneereenbabyopdeNICUopgenomenwordt,bijvoorbeeld dooreenvroeggeboorteofaangeborenafwijking,wordendebabyenouders gescheidenvanelkaar.Dezorgvoordebabyisdanzodanigintensiefdat intensivecarezorgnodigis.Dezorgvoordekraamvrouwomvatdaneenaantal anderetaken.Allereerstvraagtditeengoedepsychosocialebegeleiding,want erisvaakeenlevensbedreigendesituatieendebevallingkanzichheel onverwachthebbenaangediend.Jehebtalsverpleegkundigeoogvoordeze emotiesenbiedtwaarnodigeenluisterendoorofschakelteenandere disciplineinzoalspsychologischehulpofgeestelijkeverzorging.Daarnaast kandemoederdebabynietvoeden.Maarmoedermelkiswelheelwaardevol. Jegeeftvoorlichtingeninstructieoverhet afkolven vanmoedermelk.Jezorgt ervoordatdekraamvrouwdejuistematerialenkrijgtenondersteuntinhet organiserenvandematerialenbijhetnaarhuisgaan.Daarnaastgeefjeuitleg overhetbewarenenvervoerenvandemoedermelknaardeNICU.Totslotheb jeeenbelangrijketaakomsamenmetdeverpleegkundigevandeNICUafte stemmenwanneerdekraamvrouwnaardebabykankomen.Ditisvanbelang voordehechtingtussenmoederenkind.Wanneerdekraamvrouwnogwankel ofzwakis,kandatbezoekplaatsvindeninbed.

Overlijden

In2021werden554kinderendoodgeborennaeenzwangerschapvan24weken ofmeer,295kinderenoverledenindeeerste28dagen.(VZinfo,2023)Erkunnen allerleioorzakenzijvoorhetoverlijdenvaneenpasgeborene.Enkele voorbeeldendaarvanzijn:

• placenta-afwijking

• ernstigevroeggeboorte

• aangeborenafwijking

• infectie.

Defysiekecontroleszijnhetzelfdealsbijeenlevendgeborenkind.Erkan overwogenwordenomdestuwingenmelkproductiemetmedicatiestilte leggen.Depsychosocialebegeleidingvraagtvanjoualsverpleegkundigedat jetijdenruimtemaaktomdeouderstebegeleiden.Debegeleidingbestaat uithetgevenvaninformatieoverwatergeregeldmoetwordentenaanzien vanhetoverlijden,denkaanhetaangevenenzakenrondomeenuitvaart. Daarnaastbiedjealsverpleegkundigeruimtevoorderouwenhetverdriet vandeouders.Hetbeelddatoudershaddenaanhetbeginvande zwangerschapis'uitelkaargespat'.Ouderszijngebaatbijcontinuïteitvan zorg,duszoveelmogelijkdezelfdemensenaanbed.Deinformatiekanzo eenduidigengedoseerdaangebodenworden.Wanneerjemetoudersspreekt overhunkindgebruikdandenaamvandebabyof'julliezoon'of'jullie dochter'.(Stillelevens,z.d.)

Adoptie

Jaarlijksiserookeenkleinegroepvrouwendiehunkindafstaanteradoptie. Ditgebeurtongeveer20keerperjaar.Tijdensdezwangerschapwordendeze vrouwenondersteunddoorFIOM:eenorganisatiedieondersteuningbiedt aanvrouwendieafstandteradoptiewillendoen.Hierbijzijnverschillende instantiesbetrokken,zoalsdeRaadvoordeKinderbeschermingenJeugdzorg. Debabywordtnadegeboortegeplaatstbijeenopvanggezin.Dekraamvrouw heeftnadebevallingnogdriemaandenbedenktijd.Dezorgvoorde kraamvrouwrichtzichhierookophetleverenvangoedeondersteuning bijvoorbeeldbijgevoelensvanverdriet.Jezorgteralsverpleegkundigevoor datjeophoogtebentvandegemaakteafsprakenenhandeltdaarnaar.

14.7Begrippen

Begrip:Uitlegbegrip

14.8Bronnen

KenniscentrumKraamzorg(KCKZ). Zorgbijverschillendeculturen: ‘blijfjezelf’. Geraadpleegdop10-03-2022,van https://www.kckz.nl/scholing/zorg-verschillende-culturen-blijf/

NederlandsJeugdinstituut.(z.d.).Watishechting?Geraadpleegdop10-03-2022, vanhttps://www.nji.nl/hechting-en-hechtingsproblemen/wat-is-hechting

KenniscentrumKraamzorg(z.d.).ZorgprotocolVroegsignalering.Geraadpleegd op16-03-2022,van https://kckzapp.nl/appify/1-zorgprotocol-vroegsignalering-en-meldcode/

Voedingscentrum(z.d.) Vitaminesvoorjebabynaastborstvoeding. Geraadpleegdop16-3-2022,van: https://www.voedingscentrum.nl/nl/zwanger-en-kind/borstvoeding-en-flesvoeding/borstvoeding-geven/vitamines-voor-je-baby-naast-borstvoeding.aspx

KNOV.(2018). Netbevallen. Geraadpleegdop02-01-2022,van https://deverloskundige.nl/uploads/deverloskundige.nl/knov_client_downloads/117/ file/KNOV_clientenfolder_LR.pdf

Kunkeler,P.,Doorn,M.van,Göbel,R(reds)(2017). Obstetrieengynaecologie verpleegkunde,Obstetrie (tweededruk)Houten:BohnStaffleuvanLoghum.

BorstvoedingsorganisatieLaLecheLeague.(2019). Borstvoeding:Handleiding voordezorgverlener (derdedruk).Zierikzee:stichtingLaLecheLeague.

KenniscentrumKraamzorg.(z.d.). ZorgprotocolObservatieencontrolevande kraamvrouw,versie5.0. Geraadpleegdop29-12-2021,van https://kckzapp.nl/appify/1-zorgprotocol-observatie-en-controle-kraamvrouw/

BEELD-& TAALREDACTIE

KenniscentrumKraamzorg.(z.d.). ZorgprotocolHechtingtussenouderenkind, versie1.1 Geraadpleegdop19-01-2022,van https://kckzapp.nl/appify/6-hechting-tussen-ouder-en-kind/

KenniscentrumKraamzorg.(z.d.). Zorgprotocolpostpartumpsychoseversie 1.0. Geraadpleegdop19-01-2022,van https://kckzapp.nl/wp-content/uploads/2021/04/8.-Zorgprotocol-postpartum-psychose-versie-1.0.pdf

KenniscentrumKraamzorg.(z.d.). Zorgprotocolpreventiepostpartumdepressie versie1.1. Geraadpleegdop19-01-2022,van

https://kckzapp.nl/wp-content/uploads/2019/11/7.-Zorgprotocol-preventie-postpartum-depressie_versie-1.1.pdf

KenniscentrumKraamzorg.(z.d.). ZorgprotocolHygienischwerkenversie6.0. Geraadpleegdop19-01-2022,van

https://kckzapp.nl/wp-content/uploads/2017/09/1.-Zorgprotocol-Hygienisch-werken-versie-6.0.pdf

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

KenniscentrumKraamzorg.(z.d.). ZorgprotocolCommunicerenvolgensISBARR versie2.1. Geraadpleegdop23-3-2022,van

https://kckzapp.nl/wp-content/uploads/2017/09/3.-Zorgprotocol-Communiceren-volgens-ISBARR-versie-2.1.pdf

Antoniusziekenhuis.(z.d.). Gezinsgerichtezorg(FamilyCenteredCare). Geraadpleegdop10-03-2022,van

https://www.antoniusziekenhuis.nl/specialismen/geboortezorg/gezinsgerichte-zorg-family-centered-care

HBOKennisbank.(z.d.). Gezinsgerichtezorgvooroudersvanziekeneonatenin Bernhovenziekenhuis. (EvelinevanOs,SharonaVeld,EllenZijlmans),2017,30 januari.Geraadpleegd10-03-2022,van

https://hbo-kennisbank.nl/details/sharekit_han:oai:surfsharekit.nl:47006656-be5d-48ae-9347-1b974ee91bab?q=gezinsgerichte+zorg

TAALREDACTIE

StichtingKindenZiekenhuis.(z.d.). Kindenziekenhuis. Geraadpleegdop 10-03-2022,van

https://kinderverpleegkunde.nl/Landelijke-samenwerkingen/Kind-en-Ziekenhuis

LaLecheLeague.(z.d.). Borstontstekingenverstopping. Geraadpleegdop 23-02-2022,van

https://www.lalecheleague.nl/borstvoeding-abc/artikel/33-borstontsteking-verstopping

Deverloskundige.(z.d.) Kraamtranenensomberheid. Geraadpleegdop 12-02-2025,van

https://deverloskundige.nl/themas/na-de-bevalling/geestelijke-klachten-na-de-bevalling/kraamtranen-en-somberheid

NVOG. IndicatiestellingSectiocaesarea (DatumGoedkeuring23-03-2011). Geraadpleegdop16-02-2025,van

https://richtlijnendatabase.nl/gerelateerde_documenten/f/12184/Indicatiestelling%20sectio%20caesarea.pdf

NVOG.NVOG-richtlijnHemorrhagiapostpartum(HPP)Aanvullingdagtekening, juni2015.Graadpleegdop18-02-2025,van

https://www.nvog.nl/wp-content/uploads/2018/02/Hemorrhagia-postpartum-HPP-3.0-14-11-2013.pdf

VZinfo.(24-03-2025)Vroeggeboorte,ondergewichten/ofgroeivertraging| Cijfers(24-03-2025).Graadpleegdop31-03-2025,van

https://www.vzinfo.nl/vroeggeboorte-ondergewicht-en-of-groeivertraging/cijfers#vroeggeboorte-laag-geboortegewicht-big2

VZinfo.(23-01-2023) Sterfteronddegeboorte|Sterfte|Perinatalesterfte. Geraadpleegdop02-04-2025,van

https://www.vzinfo.nl/sterfte-rond-de-geboorte/sterfte

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Stillelevens(z.d.). Professionelenabijheid. Geraadpleegdop03-04-2025,van https://www.stillelevens.nl/zorgverlener/professionele-nabijheid/

FIOM(z.d.). Deprocedurevanafstandteradoptie. Graadpleegdop03-04-2025, van https://fiom.nl/ongewenst-zwanger/afstand-ter-adoptie/procedure-afstand-ter-adoptie

Isala (z.d.). Diabetesmellitusenzwangerschap. Geraadpleegdop21-04-2025, van https://www.isala.nl/patientenfolders/7188-diabetes-en-zwangerschap/

THEMA15 ZORGVOOREENBABY

Inhoudthema

• Vanbuiknaarbuitenwereld

• Temperatuurregulatie

• Voedingenuitscheiding

• Rustenactiviteit

• Lichamelijkeverzorging

• Pathologie

• Verdieping

• Begrippen

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Nanegenmaandenveiligbijmoederindebuik,isdebuitenwereldeenhele aanpassingvooreenpasgeborene.Debabygaatzelfstandigademen,zelf drinkenomvoedingsstoffenbinnentekrijgenenzichzelfoptemperatuur houden.Hoeweldeovergangvanbuiknaarbuitenwereldvoorveelbaby's probleemloosverloopt,kunnenerookeenaantalproblemenontstaan.Als verpleegkundigeobserveerjedebabygericht,analyseerjedeverkregen gegevensenpasjeverpleegkundigeinterventiesdaaropaan.Daarnaastgeef jevoorlichting,advieseninstructieaandekraamvrouwenhaarpartnerover dezorgvoordebaby.

15.1Vanbuiknaarbuitenwereld

Wanneerdebabygeborenwordt,vindenerinhetlichaamvandefoetuseen aantalgroteveranderingenplaats,waaronderindebloedsomloopende longen.Indeeersteweeknadegeboorteishetbelangrijkomteobserveren hoedeoverganggaatvanbuiknaarbuitenwereld.Alsverpleegkundigeishet jouwtaakomklinischteredenerenopdeobservatiesdiejedoetbijdebaby endeze,waarnodig,tebesprekenmetdearts.Jeleertindithoofdstukwat normaleverschijnselenennormaalwaardesvandevitalefunctieszijnbijde pasgeborenbabyenhoejeditobserveert.

Apgar-score

Directnadegeboorteobserveertdeverloskundigeofgynaecoloogmetde verpleegkundigeofdepasgeborenedebevallinggoedheeftdoorstaan.De startvandepasgeborenewordtgescoordaandehandvandeApgar-score. DeApgar-scoreiseengestandaardiseerdemanieromdevitalefunctiesvan eenpasgeborenetebeoordelen.Hierbijbeoordeeltdeverloskundigede pasgeboreneop:

• ademhaling

• hartslag

• huidskleur

• reflexen

BEELD-& TAALREDACTIE

• spierspanning.

DeverloskundigeneemtdeApgar-scoreaféénminuut,vijfminutenentien minutennadegeboorte.Demaximalescoreistien.Bijeenmaximalescore ademtdepasgeborenegoedofhuiltgoeddoorenisdehartslagbovende honderdslagenperminuut.Bijeenmaximalescorebeweegthetookbeide armenenbenen,reageertdepasgeboreneopprikkelsalslichtofgeluiden kleurtdehuidvandebabymooiroze.Wanneerdescorelagerdanzevenis,

neemjealsverpleegkundigemaatregelen.Jezietdanaandepasgeborene datdespierspanninglaagis;eenslappebaby.Daarnaastkandeademhaling zwak,onregelmatigofhoorbaarzijn.Dekleurvandepasgeboreneisdanbleek ofblauwig.Demaatregelendiedegynaecoloogofverloskundigeende verpleegkundigekunnennemen,zijnextrastimulerendoordebabytewrijven bijmoederopdeborstofdoordepasgeborenemeetenemennaarde reanimatietafelenwatzuurstoftoetedienen.Wanneerdepasgeborene onvoldoendereageert,wordtdekinderartsingeschakeld.Wanneeropde cardiotocografie (CTG)altezienisdatdefoetusinnoodverkeert,wordtde kinderartseralbijgevraagdgedurendedepartus.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

IndePDFvandepasgeborenevandeVIGstaatoppag32eenafbeeldingvandeApgar,graaghierooktoevoegen.

Apgarscore

Ademhaling

Directnadegeboortehaaltdepasgeborenevoorheteerstadem.Hierdoor ontplooiendelongen,dieindebaarmoedernogsamengevouwenwaren. Onderinvloedvandezeeersteademhalingverandertookdebloedsomloop vandepasgeborene.Indebaarmoederginghetbloednognauwelijkslangs delongen,maarviade ductusBotalli enhet foramenovale.Ditheetdefoetale circulatie.Wanneerdelongenzichontplooidhebbenenhetbloedwellangs delongengaat,sluitdeductusBotallienhetforamenovale.

Eennormaleademhalingisvaakonregelmatigendefrequentieisdertigtot vijftigademhalingenperminuut.Wanneerdeademhalinghoorbaaris(kreunen, pruttelen)ofzichtbaar(bewegenvandeneusvleugelsofintrekkingenvande borstkas),danisdatafwijkend.

Bloedsomloop

BEELD-& TAALREDACTIE

Tijdensdezwangerschapvindtdeuitwisselingvanzuurstofenkoolstofdioxide enhettransportvanvoedingstoffenplaatsviadeplacentaennavelstreng.De aanvoervanvoedingstoffenenzuurstofvindtplaatsviadenavelstrengvene (venaumbilicalis).Dezevenelooptvandeplacentanaardeondersteholle ader(venacavainferior)vandefoetus.Deafvoervandeafvalstoffenen koolstofdioxidevindtplaatsviadetweearteriën(arteriaumbilicalis).Deze arteriënzijneenvertakkingvandearteriailiacainterna.Viadezearteriënloopt hetbloedterugterugnaardeplacenta.

Nadegeboorteverandertdebloedsomloopvandepasgeborene.De navelstrengwordtafgeklemdendecirculatieverlooptdannietmeerviade placenta.Decirculatieverandertvaneenfoetalecirculatienaareenkleineen grotecirculatie.DeductusBotallienforamenovalesluitenzich.Denavelrest blijftmeteenklemmetjeopdebuikvandepasgeborene.Naongeveereen weekisdezenavelrestingedroogdenvaltdenavelrestaf.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Doorhetverdwijnenvandefoetalecirculatie,wordendeorganenvande pasgeboreneookmeerbelast.Bijvoorbeelddeafvoervanafvalstoffenverloopt nietmeerviademoeder,maarmoetdepasgeborennuzelfviadeleveren nierendoen.Indeeerstedagennadegeboortekomenookdezefunctiesop gang.Doorhetobserverenvandeuitscheiding,kunjecontrolerenofditgoed verloopt.

Huidskleur

Dehuidvaneenbabyisheelegaalroze.Dekleurisookafhankelijkvande huidskleurvandeouders.Wanneer(éénvan)deouderseendonkerehuidskleur hebben,isdepasgeborenedirectnadegeboortelichterdandeouders.Na enigedagenwordtdehuiddonkerder.Wanneerdehuiddonkerderis,horen delippenrozetezien.Dehandjesenvoetjeszienvlaknadegeboortenog bleekofblauw.Verderhoortdehuidvoldoendespanningtehebben:dehuid zieterdangladuitenvoeltelastisch.Opdehuidkannogwathuidsmeer (vernix)zichtbaarzijn,ditiseennormaalverschijnsel.Ookkunnenerinde eerstedagenwittegerstkorreltjesontstaan.Ookditisnormaal,dezeverdwijnen vanzelfweer.Somszijnerkrabeffectenvandenageltjeszichtbaarophet gezichtvandebaby.Hetkandanwenselijkzijnomdehandjesintepakken.

Sommigebaby'skleurenkortdurendaandeenehelftvanhetgezichtrooden deanderehelftbehoudtdenormalekleur.DitishetHarlekijneffectenis onschadelijk.

Wanneerdebabybleekofgrauwoogt,pakdebabydanevenopenbekijkde kleurnogmaalsindaglicht.Sluitdebabyzonodigaanopdemonitorof saturatiemeterenobserveerhetgedragopalertheidenspierspanning.

Lerendrinken

Debabyleertindedagennadegeboortehoehijmoetdrinken.Zokandebaby zelfvoldoendevoedingsstoffenbinnenkrijgenomtegroeien.Indeperiode voordegeboortelegtdefoetusaleenvoorraadjeaanomdeeerstedagente overbruggen.Datdoetdefoetusdoorglycogeenreservesenbruinvetopte

slaan.Ditbruinevetisandersdannormaallichaamsvet.Hetkangemakkelijk enzonderveelafvalstoffenwordenverbrand.Inheteersteuurnadegeboorte ziejeeenaantalreflexenbijdepasgeboreneomaandeborsttelerendrinken; hetgoudenuur.

Inditgoudenuurisdepasgeboreneheelergwakkerenalertenlaatde pasgeboreneheelduidelijkereflexenzienomaandeborsttedrinken.Legde pasgeborenezoveelmogelijkhuidophuidbijdemoederopdeborst.De pasgeborenezoektdannaardetepelomdeeerstekeeraantekunnenhappen entedrinken.Dithelptomdeborstvoedingsuccesvoltelatenverlopen.Inde dagennadegeboortewordtdepasgeborenetientottwaalfkeerperdag aangelegd.Erkomtindeeerstedagennognietzoveelvoeding,maardoor regelmatigaanteleggenwordtditsteedsmeer.Naenkeledagenwordthet aanbodbijdemoederafgestemdopdevraagvandepasgeborene.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Doortijdensdevoedinghetzuig-enslikpatroonteobserverenvande pasgeborenekunjezienofdebabyvoedingbinnenkrijgt.Bijhetaanleggen, ishetzuigpatrooneerstkortendaarnalangzamerenhoorjedeslokende slik.Devoedingisdanookvaakzichtbaarronddemondendetepel.Wanneer deborstvoedingnaenkeledagennietgoedopgangkomt,ishetbelangrijkte lettenopsignalenvaneenlagebloedglucosewaarde.Letopwanneerde pasgeborenesloomis,motorischeonrust(fladderen)laatzienofwanneerde pasgeboreneontevredenhuilt(vaker,tussendevoedingendoorenzeurend). Hierbijkunjedemoederadviserendepasgeborenevakeraanteleggen. Overlegbijonvoldoendeintakeofanderesignalenmetdeartsoverhetstarten metbijvoeding.

Fontanel

Deschedelvaneenpasgeboreneisnognietgesloten.Dezeopeninginde schedelheetdefontanel.Dezeheefteenbelangrijkefunctietijdensde uitdrijving,deschedeldelenschuivendannaarelkaartoewaardoorhethoofd beterdoorhetgeboortekanaalpast.Daarnaastgroeithetbreinsnelinhet eerstelevensjaar.Doordefontaneliservoldoenderuimte.Defontanelisvaak weltevoelen,maarnietheelzichtbaar.Defontanelmagnietingezonken (deuk)zijnofheelbolzijn,ookdanmoetjedeartsinschakelen.Deschedel vandepasgeborenekaneenbollinghebbendoordeuitdrijving.Dezezwelling (caputsuccedaneum)verdwijntenkeledagennadegeboorte.Wanneertijdens departuseenvacuümpompgebruiktis,ontstaatersomseen cefaal

BEELD-& TAALREDACTIE

hematoom.Ditisbloeduitstortinginhetschedelbot,hethematoomverdwijnt naongeveerzesweken.Depasgeborenekanhierdoorhoofdpijnhebbenen misselijkzijn.Zonodigkunjehiervoorpijnstillinggeven.

https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/lump-on-newborns-baby-head-2511357747

Zwellingophethoofdvandepasgeborene

15.2Temperatuurregulatie

Indebaarmoederblijftdebabygoedoptemperatuurdoordatdezeomgeven isdoordelichaamswarmtevandemoeder.Nadegeboortekoeltde pasgeboreneflinkaf.Dezeafkoelinghelptomdeademhalingtestimuleren. Eentesterkeafkoelingisgevaarlijk.Dusdirectnadegeboorteneemjeals verpleegkundigemaatregelenomdieafkoelingtebeperken.

Temperatuur

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Pasgeborenenhebbenmeermoeiteomzichwarmtehoudendanvolwassenen. Depasgeborenekannogmindergoedwarmteproducerendoorbijvoorbeeld hetgebruikvanspieren.Depasgeborenekandewarmteookmindergoed vasthoudendoordatzijeendunnerehuidhebben.Daarnaastheefteen pasgeboreneinverhoudingtotzijnvolumeeenveelgroterhuidoppervlakdan eenvolwassene.Daardoorverliesteenpasgeborenedewarmtesneller.

Denormaalwaardevandetemperatuurvaneenpasgeboreneistussen36.8 °Cen37.3°C.Wanneerdebabyeenlagereofeenhogeretemperatuurheeft, zijnermaatregelennodig.Detemperatuurvandepasgeborenewordtrectaal ofaxillairgemeten.Deeerstedagenmeetjedetemperatuurenkelekerenper dag.

Indepraktijk

Jipistwaalfuurgeledengeborennaeenzwangerschapvan37wekenen2 dagen.Hijweegt2950gram.Voordevoedinghelpjedemoederbijhet temperaturenvanJip.Zijntemperatuuris36.6.Inoverlegmetmoederlegje Jipeentijdjehuidophuidbijmoederendekthemtoe.Jespreektafomhem overtweeuuropnieuwtetemperaturenomtezienofhijopgewarmdis.

Warmteverliesbeperken

Jekunthetwarmteverliesbeperkendoordepasgeborenegoedaantekleden, maarnietmeerdanjezelfaanhebt.Daarnaastiseenmutsjebelangrijk.Via hethoofdverliestdepasgeborenerelatiefveelensnellichaamswarmte.Je kuntdaarnaastgebruikmakenvanbijvoorbeeldeenomslagdoek.Het warmteverlieskanookbeperktwordendoordepasgeborenehuidophuidbij demoeder(ofouder)teleggenengoedtoetedekken.Maakbijzorgmomenten zonodiggebruikvaneenwarmtelampofzetdeverwarmingwathoger.

Kruikenzijnookeenmiddelomdepasgeborenegoedoptemperatuurte houden.Afhankelijkvandetemperatuurvandepasgeborenekunjeéénof tweekruikeninhetbedjeleggen.Inhetziekenhuisiservaakeen kruikenmoeder waarjedekruikuitkuntpakken.Ofjevultdekruikenmet warmwaterofkokendwater.Hierbijishetvangrootbelangdekruikgoedte controlerenoplekkage.Datkunjedoendoordegevuldekruikopdelange kantheenenweerterollen.Kruikenmogennooitrechtstreekstegende pasgeboreneaanliggen.Zorgvoorvoldoendeafstand,tenminstedebreedte vanjehand.Daarnaastkunjedekruikplaatsentussendedekens.Opdeze manierverkleinjehetrisicoopverbrandingbijdepasgeborene.Afhankelijk vandetemperatuurpasjedekledingofkruikenaan.Jecontroleertdanna eenuurofjeinterventieseffecthebbengehad.

BEELD-& TAALREDACTIE

Afwijkendetemperatuur

Wanneereenpasgeboreneeentemperatuurbovende38.0ofonderde36.0 heeft,isdatafwijkend.Zoweleenhogealseenlagetemperatuurkunnenbij eenbabyduidenopinfectie.Hetbeloopvaneeninfectiebijeenpasgeborene issnellerenernstiger.Wanneerersprakeisvaneenafwijkendetemperatuur, observeerjeookdevitalefuncties,intakeenuitscheidingvandebaby.Je analyseertjeobservatiesenbespreektzemetdearts.

15.3Voedingenuitscheiding

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Vanafeenzwangerschapsduurvanongeveer34wekenisdebabyinstaathet zuigen,slikkenenademenvoldoendetecoördinerenomtekunnendrinken. Daarnaastheefteenpasgeboreneeenzoekreflex.Dezereflexenzijnbelangrijk omtekunnendrinken.Indebaarmoederheeftdefoetusalgeoefenddoor vruchtwaterinteslikken.Hetgewichtendeuitscheidingzijngoedeobservaties omtebepalenofdepasgeborenegoeddrinkt.Alsverpleegkundigeobserveer jedatdagelijks.

Pasgeborenbabyaandeborst.Bijvoorbeeld: https://www.shutterstock.com/nl/image-photo/mother-breastfeeds-baby-newborn-sucking-breast-2185901787

OfdeafbeeldinguitdeVIGkraamvrouwpag43

Borstvoedingaanpasgeborene

Borstvoeding

Hoeveeldepasgeborenedrinktnadegeboortehangtsamenmethet geboortegewicht.Eenpasgeborenevan3000gramheeftmindervoedingnodig daneenpasgeborenevan4000gram.Depasgeborenestartmetkleine hoeveelhedenvoeding,ongeveerdertigtotveertigmilliliteropdeeerstedag. Dezehoeveelhedennementoenaarmatedepasgeboreneouderwordt. Wanneerdemoederborstvoedinggeeft,moetdeborstvoedingopgangkomen. Depasgeborenemoetlerengoedaantehappenaandeborstomeffectiefte kunnendrinken.Depasgeboreneheeftgoedaangehaptwanneerdetepelen detepelhofindemondverdwijnen.Daarbijmoetendelippenvande pasgeborenenaarbuitengekruldzijn.Depasgeborenelaateersteenkort zuigpatroonzien,gevolgddoorlangerezuig-slikbewegingen.Depasgeborene laatmetvoedingssignalenmerkendathetgraagwildrinken.Voedingssignalen wordenookwelhongersignalengenoemd.Voedingssingnalenzijn:

• zoekennaardeborstoffles

• hetopensperrenvandemond

• hetmakenvansmakgeluiden

• bewegenvanarmenenbenen

• zuigenopeigenhandjes.

BEELD-& TAALREDACTIE

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Ophetmomentdatdevoedingssignalentezienzijn,kandemoederde pasgeboreneaanleggenaandeborstofeenflesaanbieden.Ditheetookwel voedenopverzoek.Depasgeborenegeeftzelfaanwanneerheteenvoeding wil.Doortevoedenopverzoekwordenvraagenaanbodgoedopelkaar afgestemd.Indeeerstedagendrinktdepasgeborenetientottwaalfkeerper dag.Wanneerdevoedinggoedopgangis,wordendehoeveelhedenmelk groter.Alsdehoeveelheidtoeneemt,neemtdefrequentievandevoedingen af.Indeeerstewekenzijndatminimaalzesvoedingenperdag.Een pasgeborenemagdeeerstedagenmaximaalviertotvijfuurachtereenslapen, tussendevoedingen.Nadevoedinglaatjedepasgeboreneevenrechtop komen.Bijvoorbeelddoordebabyopjeschouderteleggen.Depasgeborene kandaneenboertjelaten.Pasgeborenengevengemakkelijkeenbeetjevoeding op.Ditisnormaal.

Kunstvoeding

Wanneerdemoedergeenborstvoedingkanofwilgeven,krijgtdepasgeborene kunstvoeding.Bijkunstvoedingstartdepasgeborenemetachttottien voedingenperdag.Devoedingwordtzoveelmogelijkopverzoekaangeboden. Ookhierbijzijndevoedingssignalenleidend.Dehoeveelheidvoedingwordt indeloopvandeweekopgebouwd.

Aanheteindvandeeersteweekkrijgtdepasgeborene150ml/kgperdag. Voorbeeld:depasgeboreneweegt3500gram.Dankrijgtdepasgeborene150 x3,5=525milliliterperdag.Dezehoeveelheidwordtaanheteindvandeeerste weekverdeeldoverzestotachtvoedingen.Jebereidtdevoedingvolgensde gebruiksaanwijzingvandeverpakking.Voorhetbereidenvandevoedingis eengoedehygiënevanbelang.Dathoudtindatjegebruikmaaktvaneen schoonwerkveldenschonematerialen.Voorheteerstegebruikmoetende flesenspeenuitgekooktworden.Spoelnadevoedingdeflesendespeenaf metkoudwaterzodatergeenmelkaankoektenreinigzeindevaatwasserof methandwas.Zetdeflesenspeenopeendrogedoekomtelatendrogen.

Zuigbehoefteenhechting

Bijzowelborstvoedingalskunstvoedingishetvanbelangomdepasgeborene voldoendetijdtegevenomdezuigbehoeftetebevredigen.Doorregelmatig aanteleggenenbijkunstvoedingeenniettegrotespeentegebruiken,krijgt depasgeborenevoldoendetijdomaandezuigbehoeftetevoldoen.Tijdens devoedingisookhetcontactmetdemoederofandereouderessentieel.Door nabijheidenhuid-op-huidcontactervaartdepasgeboreneveiligheiden geborgenheid.Ditisessentieelvooreengezondeontwikkeling.Ditprocesheet ookwelhechting.Devoedingsmomentenlenenzichhiergoedvoor.Wanneer depasgeborenekunstvoedingkrijgt,ishetwenselijkdatvooraldeoudersde pasgeborenevoedenenniettelkensiemandanders.

Gewicht

Depasgeborenevaltindeeerstedagennadegeboorteaf.Datkomtdoordat debabyzichzelfoptemperatuurmoethoudenenzelfmoetlerendrinken.Dit gewichtsverliesisnormaal.Wanneerdepasgeborenemeerdanzevenprocent vanhetgeboortegewichtheeftverloren,observeerenanalyseerjeandere parametersenoverlegjemetdearts.Wanneerdepasgeborenemeerdantien procentvanhetgeboortegewichtverliest,isdatafwijkendenmoeterbeleid wordenbepaald.Jevolgthierbijderichtlijnenvanhetziekenhuis.De interventiesdieingezetkunnenworden,verschillen,bijvoorbeeldbijvoeding ofeenglucose-infuus.

Pasgeboreneopeenbabyweegschaal.PlaatjeuitdeVIGthemapasgeborenepag40kangebruiktworden.

Pasgeboreneopeenbabyweegschaal

Uitscheiding

Indebaarmoederiseralsprakevanmictieendefaecatie.Maarditgaatnog omkleinehoeveelheden.Daarnaastwordenafvalstoffenviademoeder afgevoerd.Nadegeboortekomtdeuitscheidingechtopgang.Als verpleegkundigeobserveerjezoweldemictiealsdedefaecatie.Jeobserveert opafwijkingenenonderneemthieropzonodigactie.

Mictie

Indeeerstedagennadegeboorteplastdepasgeborenenognietzoveelof vaak.Datkomtvooraldoordatdepasgeborenenogweinigintakeheeft.De pasgeborenemoetminimaaltweetotdrieplasluiersperdaghebben.Naenkele dagenmoetdittoenementottenminstezesnatteluiersperdag.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Jehoudtdeuitscheidingbijopdevochtlijst,jevraagtofdeoudersditook willennoteren.Naenkeledagenkanereengeel-oranjeneerslagindeluier zitten, uraten.Dezeuratenkunnenduidenoplichteuitdrogingofhetnietgoed functionerenvandenieren.Meisjeskunnenwatbloederigeafscheidingkrijgen, pseudo-menstruatie.Ditiseennormaalverschijnselenverdwijntweer.

Daarnaastgeefjedeoudersvoorlichtingoverdezeaspecten.Jekuntouders vragendeluierstebewaren,zodatdeuitscheidinggoedgeobserveerdkan worden.Bijafwijkingenbespreekjeditmetarts.

Defaecatie

Deeersteontlastingvaneenpasgeboreneiszwart;meconium.Depasgeborene moetbinnen48uurdeeerstemeconiumlozen.Wanneerdevoedingopgang komt,verandertdeontlastingvankleur;overgangsontlasting.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Overgangsontlastingisvaakgroen-bruinvankleur.Dekleurenfrequentievan deontlastingisafhankelijkvandevoeding.Bijborstvoedingheeftde pasgeboreneregelmatigontlasting.Dezeontlastingisheefteendunbrijige consistentieenisgeelvankleur.Bijkunstvoedingheeftdeontlastingvaak eenietsvastereconsistentieenzietergeel-bruinuit.Observeerontlastingop kleur,hoeveelheid,consistentieenfrequentie.Bespreekbijzonderhedenmet dearts.

Voordegeboortepoeptdefoetusookinhetvruchtwater.Datisnormaal. Wanneerdefoetusronddebevallingmeconiumloost,kanerfoetalenood zijn.Defoetusheeftdanlastvanbijvoorbeeldstressofeenzuurstoftekort. Wanneerdebevallingthuisbegonnenis,ismeconiumhoudendvruchtwater eenindicatieominhetziekenhuistebevallen.Nadebevallingkaneen pasgeboreneernstigeademhalingsproblemenkrijgendooraspiratievanhet vruchtwater.Daniserextraondersteuningnodig.Ditiseenbelangrijkereden omdepasgeborenenauwlettendteobserveren.

15.4Slaap-waakritme

Eenpasgeboreneheeftnoggeendag-nachtritmezoalsdemeestevolwassenen. Eenpasgeboreneslaaptongeveerveertientotachttienuurperetmaal (NederlandsJeugdinstituut,z.d.).Voorhetslapenvandepasgeboreneisde richtlijnPreventieWiegendoodopgesteld.Dezerichtlijnisopgesteldomhet risicoopwiegendoodteverkleinenenveiligslapentebevorderen.Hetslapen wordtafgewisseldmetmomentendatdepasgeborenewakkeris.Wakkerzijn gaatvaakgepaardmethethuilenvaneenpasgeborene.Ditiseenmanierom tecommuniceren.

Afwisselingslapenenwaken

Pasgeborenenzijnoverhetalgemeenmeerwakkerindeavondennacht.In deloopvandeeerstewekenkrijgtdepasgeboreneeenanderslaap-en waakritme.Directnadegeboorteisdepasgeboreneeentijdjeheelergalert

enwakker.Ronddevoedingisdepasgeborenevaakookwakkerenalert.Dat istezienaaneenheldereoogopslagendereactieopgeluiden.Tijdenseen dagmoetervoldoendeafwisselingzijnvanslapenenwakkerzijn.Debaby moetenerzijdsvoldoendevaakwakkerwordenvoorvoeding,tenminstezes ofzevenkeer.Anderzijdsisrustookbelangrijkvoordepasgeborene.Signalen vanslaperigheidkunnenzijn:

• gapen

• wegdraaienmethethoofd

• motorischeonrust

• jengelenenhuilen.

Voorhetontwikkelenvaneengoedslaap-waakritmezijnrustenregelmaat belangrijk.Hethandelenwordtdanvoorspelbaarvoordepasgeborene.

Decyclusvanactiviteitenslapenzietervooreenpasgeborenealsvolgtuit: slapen,wakkerworden,voeden,knuffelen,wakkernaarbedenzelfinslaap vallen.Hetisbeterniettewachtentotdebabyhuilt,voordezeteslapengelegd wordt.

Huilen

Eenpasgeborenehuiltregelmatig.Hetisimmersdeenigemanierom ongenoegenkenbaartemaken.Voordekersverseoudersisdatnietaltijd gemakkelijk.Iederhuiltjekanookweerietsandersbetekenen:honger, vermoeidheid,viezeluier,eenboertjedatdwarszit.Depasgeboreneheefter baatbijomgetroosttewordenwanneerdezehuilt.Denabijheidvandeouders geeftdepasgeboreneveiligheidengeborgenheid.Voorouderskosthettijd omtelerenkennenwatwelkhuiltjebetekentenwatdepasgeborenedan nodigheeft.Uitlegaanoudersdathunpasgeboreneregelmatighuiltendat ditnormaalis,isbelangrijk.Doorteobserverenentebenoemenwathethuilen veroorzaaktkanhebben,wordthetvooroudersooksteedsduidelijker.Zo krijgenoudershetzelfvertrouwenhiergoedmeeomtegaan.

Veiligslapen

BEELD-& TAALREDACTIE

Depasgeborenewordtopderugteslapengelegd.Hethoofdjeligtdeenekeer naarlinks,deanderekeernaarrechts.Hetwisselenvanderichtingvanhet hoofdisbelangrijkomdatdeschedelnogzachtis.Doorlangdurigindezelfde positieteliggenkandeschedelopéénplekteplatworden.Jekuntouders adviserenomeenknuffelofdoekjeaandelinker-ofrechterkantteleggen.Zo kunnenoudersgemakkelijkeronthoudennaarwelkekanthetgezichtmoet liggen.

Wiegendood

OpbasisvandeJGZ-richtlijnPreventiewiegendoodzijnereenaantal aandachtspuntenbijhetslapenvandepasgeborene.

SuddenUnexpectedDeathinInfancy(SUDI,wiegendood)ishetplotseling overlijdenvaneenzeerjongkindindeslaap.Erisgeenduidelijkeoorzaak voorSUDImaarerzijnwelveelmaatregeleneffectiefgeblekenomhetrisico teverkleinen.HetrisicoopSUDIwordtkleinerdoor:

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

• beperkenvanwarmtestuwing(tewarmwordenvandepasgeborene)door:

– hetbedjekortoptemaken

– gebruiktemakenvaneenlakenendekenvannatuurlijkmateriaal,zoals katoenofwol.

• rugliggingbijhetslapen,geenbuikofzijligging

• nietrokenindeomgevingvandepasgeborene

• voldoendeventilatie

• aanbiedenvaneenfopspeen(wanneerdeborstvoedinggoedopgangis)

• borstvoedingverkleintookhetrisicoopwiegendood.

Bedjeopmaken

Hetopmakenvanhetbedjeisandersdanbijvolwassenen.Depasgeborene ligtzovermogelijknaarhetvoeteneind.Opdezemanierkandepasgeborene zichnietteveronderdedekensbewegen.Hiermeewordtookhetrisicoop warmtestuwingverkleind.Wanneerjehetbedjeopmaakt,doejedatdusmaar vooreenkleinstukjeaanhetvoeteneind.Jemaakthetbedje'kort'op.Het adviesisomeenlakenenéénoftweedekensvannatuurlijkematerialente gebruiken.Hetopmakenkentdevolgendestappen.

1.Omdematrasgaateenmoltononderleggereneenhoeslakenofeen onderlaken.

2.Daarwaarhethoofdligt,maakjegebruikvaneenhydrofielluier,dezeleg jedubbelgevouwenopdematrasenstopjein.Devouwmoetaande onderkant.

3.Leghetbovenlakenendedekenopelkaar.

4.Slavanhetbovenlakenongeveervijftiencentimeteroverdedekenen stopditookin.

5.Debovenkantvanhetbovenlakenendehydrofielluiersluitenopelkaar aan.

Dehydrofielluierbijhethoofdeindvandebabyverschoonjedagelijks.Het bedjevandebabyverschoonjeéénoftweekeerperweekofwanneerhet vervuildis.

https://www.kraamzorghetgroenekruis.nl/wieg-of-ledikant-opmaken/ Kortopmakenvanhetbabybed

Rooming-in

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Vooralwanneerdepasgeboreneborstvoedingkrijgt,ishetwenselijkomde pasgeborenebijdemoederopdekamertelatenslapen,zowelthuisalsinhet ziekenhuis.Hetbijelkaaropdekamerverblijvenenslapen,wordtookwel rooming-ingenoemd.Doordaargebruikvantemaken,lerenoudershunkindje goedkennen.Zeherkennenbeterwanneerdepasgeborenehongerheeft.In demeesteziekenhuizenkunnenmoederenkindopéénkamerverblijven.Ook wanneerzijbeidenogverpleegkundigezorgnodighebben.

15.5Lichamelijkeverzorging

Eenpasgeboreneisvolledigafhankelijkvandehulpvanoudersofverzorgers. Alsverpleegkundigeishetjouwtaakominteschattenhoebelastbaarde pasgeboreneisenomoudersuitlegtegevenoverdeverzorgingvande pasgeborene.Bovendienishettijdensdeverzorgingeenuitstekendmoment omdepasgeborenenaderteobserveren.Delichamelijkeverzorgingbestaat uithetverschonen,hetbadenenaan-enuitkleden.

Verschonen

Rondiederevoedingwordtdeluierverschoond.Tijdensdit verschoningsmomentobserveerjealsverpleegkundigedeuitscheidingen bekijkjedehuid.Zonodigkunjedepasgeborenetijdensditmomentook temperaturen.Wanneerdepasgeborenezichnognietgoedoptemperatuur houdt,maakjegebruikvandewarmtelamp.Zonodigkandeluiergewogen wordenomdeuitscheidingvastteleggenopdevochtbalans.(gewichtvolle luier-gewichtschoneluier=output).Tildebabynietaandebeentjesopom deluiereronderteschuiven,maarbeweeglievervandeenezijnaardeandere zij.

Badenofwassen

Hetbadenvandebabygebeurtindeeersteweekenkelekeren.Hethoeftniet dagelijks.Hetbadengaathetbestevoordevoedingomdatdanhetrisico kleinerisdatdebabyspuugt.Wanneerdebabyeeninfuusheeft,kanhetbaden beteruitgesteldworden.Hetvolstaatdanomdebabytewassen.Tijdenshet badenkoeltdepasgeborenesnelaf.Deruimtemag,tijdenshetwassenof baden,niettekoudzijn,ongeveer20à21°C.Maakzonodiggebruikvande warmtelamp.Voorhetbadenzetjedebenodigdhedenklaar.Hetbadjewordt gevuldmetwatervan38°C.Ophetaankleedkussenlegjetweehydrofielluiers. Daarnaastpakjeeenwashandje,wasgel,schonekledingeneenluier.Voor hetbadenwordteerstdetemperatuurgemetenvandepasgeborene.Wanneer detemperatuurlagerisdan36.5°Cofhogerdan37.5°Cishetbeterde pasgeborenenietinbadtedoen.Nahettemperaturenkleedjedepasgeborene verderuit.Observeerdehuid,denavelendefontanel.Denavelrestdroogtin envaltnaongeveereenweekaf.Zwellingenroodheidronddenavelis afwijkend,observeerditgoedenoverlegzonodigmetdearts.Dehuidomde navelkannogwatnattendzijn.Datkanveroorzaaktwordendoor granuloomweefsel.Zonodigkanditbehandeldwordeninoverlegmetdearts. Ookobserveerjedefontanelopafwijkingen.

Hetgezichtvandebabywasjezonderzeep.Letbijdeogenopdatjevanbuiten naarbinnenveegt.Observeerookdehuidplooienenreinigdeze.Voorderest vanhetlichaamkaneenkleinbeetjewasgelgebruiktwordenofhettoevoegen vaneenvoorbaby'sbestemdebadolieaanhetbadwater.Tildepasgeborene op.Hierbijrusthethoofdjeopdeenepols,houdéénvingeronderdeoksel. Metdeanderehandondersteunjedebillenvandepasgeborene.Laatde pasgeborenerustiginhetwaterzakken.Metdehanddieonderdebillenlag, kunjedepasgeboreneafspoelen.Laatdepasgeborenenietlangerdanenkele minuteninhetwater.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Tildepasgeborenemettweehandenuithetbadenlegdebabyophet aankleedkussen.Droogdepasgeborenesnelafendoeditdeppend,niet wrijvend.Maakdehuidplooiengoeddroogenwerkvanbovennaarbeneden. Draaidepasgeboreneopdebuikendroogvervolgensdeachterkant.Zonodig kanergebruikgemaaktwordenvaneenverzorgingsproduct,zoalshuidolie. Zetzonodigweereenmutsjeopenmaakgebruikvaneenomslagdoek.

Aankleden

Kleeddepasgeborenenahetbadenweeraan.Bijhetaantrekkenvande romperenhettruitje,beginjebijhetachterhoofdentrekthetdaarnanaar beneden.Vervolgenstrekjevoorzichtigdearmendoordemouwen.Doeeen luierom.Probeerdenavelrestzominmogelijktebedekken,hierdoordroogt hetaandeluchtenzaldenavelrestsnellerindrogen.Kleeddepasgeborene vervolgensverderaan.Dekledingvandepasgeborenemoetvoldoendewarmte bieden.Wanneerhetbuitenergwarmis,pasjedehoeveelheidkledingaan opdeomgevingstemperatuur.Borstelzonodigdehaartjesmeteenborstel geschiktvoorpasgeborenen.Zonodigkunnendenageltjesvandepasgeborene watwordenbijgevijld.Denagelsmogennietgekniptwordenomdatdenagels nogtezachtzijnomveiligtekunnenknippen.

Alsverpleegkundigeobserveerjedepasgeborenentijdensdelichamelijke verzorging.Dezeobservatiesnoteerjeinhetdossierenzonodigoverlegjebij afwijkendebevindingenmetdearts.

15.6Pathologie

Hoeweldemeestebaby'szondercomplicatiesgeborenworden,zijnerook baby'sdiewatextrazorgnodighebbeninhetziekenhuis.Indemeeste ziekenhuizenhebbenzeeenmoeder-kind-centrum.Ditbetekentdatdebaby

endemoederopéénkamerverblijven,ookalsdebabyextrazorgnodigheeft. Dezorgwordtuitgevoerddoordeverpleegkundigevandeobstetrieofvande kinderafdelingofneonatologie.Zijstemmenonderlingdezorgaf.

Tevroeg,telaat,tekleinoftegroot

Wanneereenbabygeborenwordtbijeenzwangerschapsduurtussen37en 42wekenwordtdezwangerschapàtermegenoemd.Dezwangerschapisdan voldragen.

Wanneerbaby'svoor37wekenzwangerschapwordengeboren,noemjedat prematuur.Dematevanprematuriteithangtsterkafvande zwangerschapsduur.Vanaf24wekenzwangerschapiseenbabylevensvatbaar, maardezetermijnzorgtvoorheelveelrisico's.Baby'shebbenaltijdzorgnodig opeenNeonataleIntensiveCareUnit(NICU).Hierbijiservaakookeenhoge sterfte.Naarmatedezwangerschapsduurlangerduurt,wordenderisico's voordebabykleiner.Debabyheeftdanmeerkansomzondercomplicaties deàtermedatumtehalen.Zewordenaltijdopgenomenopeenafdeling Neonatologie.Alsjeeenprematuurgeborenbabybekijkt,hebbenzeeen aantalkenmerken:

• kleiner

• dunneenrodehuid

• meer lanugobeharing

• weinigkraakbeen,bijvoorbeeldinhetoor

• gestrektelichaamshoudinginrugligging,kikkerhouding

• lagespiertonus

• geenvoetzoolplooien,wantdezeontstaanpasbijeenzwangerschapsduur van32weken.

BEELD-& TAALREDACTIE

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

Afhttps://www.shutterstock.com/nl/image-photo/close-mothers-hands-holding-new-born-2314056513beelding vaneenprematuurgeborenbaby

Prematuurgeborenbaby

Naasttevroegkaneenbabyooktelaatgeborenworden,na42weken.Dit wordtserotiniteitgenoemd.Eenserotienebabyisjuistvaakwatbleker,heeft eendrogehuidenisvaakwatlangerinverhoudingtothetgewicht.

Baby'sdieeentelaaggeboortegewichthebbeninverhoudingtotde zwangerschapsduurwordendysmatuurgenoemd.DeEngelsetermdaarvoor is'smallforgestationalage'.Deintra-uterienegroeilooptachteropde zwangerschapsduur.Dezebaby'szijnklein,netalsbijeenprematurebaby, maardeanderekenmerkenvaneenprematuurzijnnietaanwezig.

BEELD-& TAALREDACTIE

Totslotkaneenbabyookeentehooggeboortegewichthebbenvoorde zwangerschapsduur.Ditnoemtmetookwelmacrosomie.Ditkomtvakervoor bijmoedersmeteenslechtingesteldediabetesmellitus.

Hyperbilirubinemie

Indebaarmoederheeftdefoetuseenhogerhemoglobine(Hb)omvoldoende zuurstoftetransporteren.NadegeboortedaalthetHbsnel,hierbijkomt ongeconjugeerdbilirubinevrij.Dezestofkanindelevernognietgoedworden

verwerktenopgeruimd.Hierdoorontstaat icterus;debabykrijgteengele huid.Inveelgevallenisditfysiologisch:hetiseennormaalprocesengaat vanzelfweerover.Hetontstaatenkeledagennadegeboorteenisnazeven tottiendagenweerverdwenen.Voldoendedaglichtendeintakevanvoldoende vochthelptomdeicterusteverminderen.

Erzijnookgevallenwaarinhetwelpathologischis.Wanneerdeicterusal binnen24uuroptreedtofpasnazevendagenisdatafwijkend.Ookwanneer deicterussterktoeneemtendepasgeborenesloomwordt,isditafwijkend. Indatgevalobserveerjederelevanteparameters,zoalsvochtbalans,controles enalertheid.Jebespreektditmetdearts.

Wanneeruitbloedonderzoekblijktdathetbilirubinetehoogis,spreekjevan hyperbilirubinemie.Hetbehandelenvandehyperbilirubinemiehangtafvan hetgeboortegewicht,deleeftijdendeverdereconditievandebaby. Behandelingvindtplaatsdoormiddelvanfototherapie.Daarvoorwordtblauw lichtgebruikt,waardoordebabyhetongeconjugeerdebilirubineomkan zettennaargeconjugeerdbilirubineenkanuitscheiden.Fototherapiekan gegevenwordenviaeenlampinde couveuse of warmtebed.Hetkanook gegevenwordendoormiddelvaneenbiliblanket;eendekentjemetblauw lichtdatinhetbedjevandebabygelegdkanworden.Hiermeekandebaby vaakthuisbehandeldworden.Tijdensdefototherapiedraagtdebabyalleen eenluier.Daarnaastdraagtdepasgeboreneeenbrilletjevanstofter beschermingvandeogen.Alsverpleegkundigebenjealertopvoldoende intake.Dehuidmagnietingevetworden,dankanhetverbranden.Je observeertdeconditievandehuidencontroleertdeogenopirritatievanwege hetbrilletje.Erwordtregelmatigbloedgepriktomdebilirubinewaardeste monitoren.Debehandelingduurtmeestalenkeledagen.

Fotovaneenbabymetfototherapie.

https://www.shutterstock.com/image-photo/newborn-baby-boy-under-phototherapy-lamp-1387810790

Fototherapiebijhyperbilirubinemie

Verstoordeglucosehuishouding

Doordeovergangvanintra-uteriennaarextra-uterienraaktbijallebaby'sde glucosehuishoudingverstoord.Debabykrijgtgeenvoedingmeerviade placentaenmoetzelfgaandrinkenomvoldoendeintaketekrijgen.Bijeen normaalgeboortegewichtisdebabyinstaatditzonderproblemente overbruggen.Zijhebbendaarvoorglycogeenreservesenbruinvetopgeslagen.

Indepraktijk

Kayaisgeborenbijeenzwangerschapvan39wekenen1dag,zijwoog4160 grambijdegeboorte.Departusisingeleid,omdatmoederbekendisbekend ismetdiabetesmellitustype2.UitvoorzorgblijvenKayaenhaarmoederde eerste36tot48uuropgenomeninhetziekenhuis.Jepriktvoordevoeding eenbloedsuikerbijKaya.

Wanneerdebabydebloedglucosewaardeonvoldoendeoppeilkanhouden, ontstaatereen hypoglykemie.Bijbaby'skanditleidentoternstige hersenschade.Kinderendieineenrisicogroepvallen,wordendaaromextra gecontroleerd.Hetgaatdanbijvoorbeeldomkinderendiepre-en/of dysmatuurgeborenzijn,macrosoomgeborenbaby'sofbaby'svaneenmoeder

met(zwangerschaps)diabetes.Debloedsuikermaglagerzijndanbij volwassenen.Degrenswaardeskunnenverschillen,afhankelijkvandeoorzaak enbijkomendeproblematiek.

Hypoglykemiekanzonderverschijnselenvoorkomen.Wanneererwel verschijnselenoptredenkunnendatdevolgendezijn:

• trillenoffladderen

• convulsies

• lagespiertonus

• sufheid

• nietgoeddrinkenengeenkrachtigezuigbeweging

• kreunenzonderademhalingsproblemen

• onregelmatigeenoppervlakkigeademhaling,somsmetcyanose.

Alsverpleegkundigemonitorjedebloedsuiker.Jezorgtervoordatdebaby nietonnodigbelastwordt.Jeobserveertenanalyseertdevitalefunctiesen handeltwaarnodig.Jeondersteuntbijdevoeding,waarbijdepasgeborene wanneergewenstaandeborstdrinktenzonodigbijvoedingkrijgtofglucose perinfuus.Jeondersteuntdemoederinhetopgangbrengenvande borstvoeding,bijvoorbeelddoorondersteuningbijhetaanleggenofhetkolven.

Infectie

Het afweersysteem van de baby is nog niet volledig ontwikkeld. Een infectie bijeenbabykandanookheelandersverlopendanbijeenvolwassenen.Baby's kunnen ook sneller een sepsis ontwikkelen, met een heel snel ziekteverloop. Verschijnselen die kunnen duiden op een infectie zijn:

• blekegelaatskleur

• slechtdrinkenofdevoedingnietgoedkunnenverdragen

• spugenofoplopendemaagretentie

• bollebuik

• hypothermie

• veranderendgedrag:veelrustigerofveelgeagiteerderdaneerst

• onregelmatigeademhalingenapneu's

• hyperglykemie.

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE

Dezeverschijnselenzijnnietzospecifiek,zekunnenookpassenbijandere aandoeningen.Tochishetvanbelangdezesymptomenserieustenemenen nauwkeurigteblijvenobserverenenoverleggen.

Voorrisicogroepengeldtvaakeengeprotocolleerdeopnameinhetziekenhuis, bijvoorbeeldwanneerdemoederlangduriggebrokenvliezenheeftgehad. Langduriggebrokenvliezeniseenrisicofactorvoorhetontstaanvaneen infectie.Dezebaby'sobserveerjenauwkeurigeropverschijnselenvaninfectie ofkrijgenprofylactischantibioticatoegediend.

15.7Begrippen

Begrip:Uitlegbegrip

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

15.8Bronnen

Kunkeler,P.,Doorn,M.van,Göbel,R.(red.).(2017).Obstetrieengynaecologie verpleegkunde,Obstetrie(tweededruk)Houten:BohnStaffleuvanLoghum

KenniscentrumKraamzorg.(z.d.).HandelingTemperaturenvandepasgeborene.

Geraadpleegdop13oktober2021,van

https://kckzapp.nl/appify/13-handeling-temperaturen-van-de-pasgeborene/

KenniscentrumKraamzorg.(z.d.). Kunstvoeding. Geraadpleegd27oktober 2021,van

https://kckzapp.nl/wp-content/uploads/2017/09/1.-Zorgprotocol-Kunstvoeding-versie-5.0.pdf

BorstvoedingsorganisatieLaLecheLeague.(2019).Borstvoeding:Handleiding voordezorgverlener(derdedruk).Zierikzee:stichtingLaLecheLeague.

KenniscentrumKraamzorg.(z.d.). Observatieencontrolevandepasgeborene. Geraadpleegdop27oktober2021,van

https://kckzapp.nl/wp-content/uploads/2017/09/1.-Zorgprotocol-Observatie-en-controle-pasgeborene-versie-5.0.pdf

BEELD-& TAALREDACTIE

KenniscentrumKraamzorg.(z.d.).Omgaanmethuilgedragvaneenpasgeborene. Geraadpleegdop28oktober2021,van

https://kckzapp.nl/wp-content/uploads/2017/09/2.-Zorgprotocol-Omgaan-met-huilgedrag-versie-3.0.pdf

Veiligheid.nl(z.d.). De4vanVeiligslapen.Geraadpleegd4november2021,van

https://www.veiligheid.nl/kinderveiligheid/slapen/veilig-slapen?utm_campaign=301redirect&utm_medium=referral&utm_source=originalsource &utm_content=/veiligslapen

KenniscentrumKraamzorg.(z.d.). VeiligSlapenenPreventieWiegendood. Geraadpleegdop4november2021,van

https://kckzapp.nl/wp-content/uploads/2017/09/6.-Zorgprotocol-veilig-Slapen-en-Wiegendood-Preventie-versie-3.0.pdf

KenniscentrumKraamzorg.(z.d.).Omgaanmethuilgedragvaneenpasgeborene. Geraadpleegd4november2021,van https://kckzapp.nl/wp-content/uploads/2017/09/2.-Zorgprotocol-Omgaan-met-huilgedrag-versie-3.0.pdf

KenniscentrumKraamzorg. HandelingBadenvandepasgeborene. Geraadpleegdop10november2021,van https://kckzapp.nl/appify/17-handeling-baden-van-de-pasgeborene/

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO

KenniscentrumKraamzorg.(z.d.). HandelingWegenvandepasgeborene. Geraadpleegdop23december2021,van https://kckzapp.nl/appify/16-handeling-wegen-van-de-pasgeborene/

KenniscentrumKraamzorg.(z.d.). Observatieencontrolevandepasgeborene. Geraadpleegdop23december2021,van https://kckzapp.nl/wp-content/uploads/2017/09/1.-Zorgprotocol-Observatie-en-controle-pasgeborene-versie-5.0.pdf

Deverloskundige(z.d.). Apgar-score.Geraadpleegdop06januari2022,van https://deverloskundige.nl/net-bevallen/subtekstpagina/145/apgar-score/

KenniscentrumKraamzorg.(z.d.). HandelingSchoonmakenmaterialenten behoevevandepasgeborene.Geraadpleegdop06januari2022,van

https://kckzapp.nl/appify/12-handeling-schoonmaken-materialen-ten-behoeve-van-de-baby/

BorstvoedingorganisatieLaLecheLeague(z.d.). Fopspeenenborstvoeding. Geraadpleegdop06april2022,van

https://www.lalecheleague.nl/borstvoeding-abc/artikel/111-fopspeen-en-borstvoeding

NederlandsCentrumJeugdgezondheid(z.d.). Richtlijn:Preventiewiegendood (2009,LandelijkeSamenwerkingsafspraken2017).Geraadpleegdop06april 2022,van

https://www.ncj.nl/richtlijnen/alle-richtlijnen/richtlijn/?richtlijn=11&rlpag=856

Bravisziekenhuis(z.d.). Jebabyzietgeel(hyperbilirubinemie).Geraadpleegd op06april2022,van

https://www.bravisziekenhuis.nl/patientenfolders/je-baby-ziet-geel-hyperbilirubinemie-2

Catharinaziekenhuis.(2021). Hyperbilirubinemie.Geraadpleegdop6april2022, van https://www.catharinaziekenhuis.nl/patientenfolders/hyperbilirubinemie-kin-010/

NederlandsJeugdinstituut(z.d.). Baby|Slapen. Geraadpleegdop04april2025 van

https://www.nji.nl/ontwikkeling/hoeveel-slapen-babys

BorstvoedingsorganisatieLaLecheLeague.(2015). Watisvoedenopverzoek?

Geraadpleegdop03februari2025van

https://www.borstvoeding.nl/de-eerste-dagen-met-je-baby/wat-is-voeden-op-verzoek/

AmsterdamUMC,(z.d.) Meconium,poepinhetvruchtwater. Geraadpleegdop 03februari2025van

https://www.amsterdamumc.nl/nl/zorg/meconium-poep-in-het-vruchtwater

Kinderveiligheid.nl(z.d.) Wiegendoodvoorkomen,de6risico’sopeenrij.

Geraadpleegdop3februari2025van

https://www.kinderveiligheid.nl/adviezen/achtergrond/wiegendood-voorkomen

TNO.(z.d.). Richtlijnpreventiewiegendood.Geraadpleegdop3februari2025 vanhttps://www.jgzrichtlijnen.nl/richtlijn/jgz-richtlijn-preventie-wiegendood/

Moore,M.L.(2000). Perinatologie (derdeherzienedruk)BohnStaffleuvan Loghum.

Kock-vanBeerendonk,deI.etal.(2006). Specialistischekinderverpleegkunde, Zorgvoorhetziekekind. Elseviergezondheidszorg.

WilhelminaziekenhuisAssen.(z.d.). Fototherapiethuis – biliblanket.

Lichttherapiebijeenpasgeborenbabydiegeelziet. Geraadpleegdop10februari 2025van https://www.wza.nl/patient/onderzoek-en-behandeling/fototherapie-thuis-biliblanket

Care4neo(z.d.) Zorgmodellen.Geraadpleegdop29april2025van: https://www.care4neo.nl/neonatologie-nicu/2024/11/16/zorgmodellen

15.9

Dagopname

Decompensatiocordis...............210

Decorumverlies

Decubitus............................171,

Demografischeontwikkelingen

Dermatomen

Diepveneuzetrombose.............185 Diëtist

ZiektevanParkinson..................241

zorggroep ...................................... 19

Zorgpad ...................................... 230

Zwangerschapsdiabetes ............ 323

Zwangerschapshypertensie.......325

Zwangerschapstoxicose ............ 378

ZONDERCOPYRIGHTBOOMMBO BEELD-& TAALREDACTIE