Litriú an Lae 5 Teacher's Resource Book

Leabhar an MhĂşinteora

EDCO-Litriu an Lae-Covers-TRBCL.indd 7-8

05/05/2020 11:26

Leabhar an MhĂşinteora An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 1

05/05/2020 11:28

An Chéad Chló 2020 An Comhlacht Oideachais Bóthar Bhaile an Aird Baile Bhailcín Baile Átha Cliath 12 www.edco.ie Ball den Smurfit Kappa cpt © 2020 Mary Fox Gach ceart ar cosaint. Ní ceadmhach aon chuid den fhoilseachán seo a atáirgeadh, a stóráil i gcóras aisghabhála ná a tharchur ar aon mhodh nó slí, bíodh sin leictreonach, meicniúil, bunaithe ar fhótachóipeáil, ar thaifeadadh nó eile gan cead a fháil roimh ré ón bhfoilsitheoir nó ceadúnas a cheadaíonn cóipeáil shrianta in Éirinn arna eisiúint ag Gníomhaireacht um Cheadúnú Cóipchirt na hÉireann, 63 Sráid Phádraig, Dún Laoghaire, Baile Átha Cliath.

Clúdach: Liz White Designs Clóchur: Carole Lynch Eagarthóir: Clíona Ní Bhreartúin, Dorothy Ní Uigín Léitheoir profaí: Annemarie Nugent, Caitriona Clarke Léaráidí: Steph Marshall, Kirsti Davidson (Bright Agency) Grianghraif: Shutterstock.com Lch. 11 Rinne na foilsitheoirí a ndícheall teacht ar úinéirí cóipchirt; beidh siad sásta na gnáthshocruithe a dhéanamh le haon duine eile acu a dhéanann teagmháil leo.

ii

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 2

25/05/2020 12:03

Clár Réamhrá ..................................................................................................... 2 Plean Scoile: Foghlaim Chomhtháite Ábhar agus Teangacha (FCÁT) ........... 4 Plean Scoile: Gramadach ............................................................................ 6

Leabhar Gramadaí 1 Briathra aonsiollacha san aimsir fháistineach ..................................... 8 2 Briathra ilsiollacha san aimsir fháistineach ....................................... 10 3 Briathra san aimsir fháistineach......................................................... 12 4 An modh ordaitheach......................................................................... 13

Dul Siar A ............................................................................................... 14 5 Briathra ilsiollacha arís ...................................................................... 16 6 Baininscneach nó firinscneach ............................................................ 18 7 Na ceistfhocail.................................................................................... 19 8 Na haimsirí ......................................................................................... 21

Dul Siar B................................................................................................ 23 9 Thuas / thíos agus Ag dul suas / ag dul síos ..................................... 24 10 An aidiacht ......................................................................................... 25 11 Briathra neamhrialta: Abair, Beir, Bí, Clois ......................................... 26 12 Ag comhaireamh ................................................................................ 27

Dul Siar C ................................................................................................ 28 13 Briathra neamhrialta: Déan, Faigh, Feic, Ith....................................... 30 14 Na céimeanna comparáide................................................................. 32 15 Briathra neamhrialta: Tabhair, Tar, Téigh ........................................... 34 16 Réamhfhocail agus séimhiú ............................................................... 35

Dul Siar D ............................................................................................... 36 Táblaí ........................................................................................................ 38 Measúnú 1 (bunaithe ar aonaid 1–8) ........................................................ 42 Measúnú 2 (bunaithe ar aonaid 9–16) ...................................................... 44 Measúnú 1: Na Freagraí ............................................................................ 47 Measúnú 2: Na Freagraí ............................................................................ 49

Leabhar Litrithe Cluichí ....................................................................................................... 51 Patrúin Foghraíochta agus Aicmí Focal ..................................................... 57 Na Focail Litrithe Deighilte ....................................................................... 86

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 1

05/05/2020 11:28

Réamhrá Tá na leabhair bunaithe ar Churaclam nua Teanga na Bunscoile. Scéim ghrádaithe is ea é do Rang 2 go Rang 6. I ngach aonad, tá réimse leathan modhanna múinte le fáil: léigh agus pléigh, obair bheirte, obair ghrúpa, gníomhaíochtaí éisteachta, gníomhaíochtaí labhartha, tascanna scríbhneoireachta agus cluichí.

Litriú an Lae: Leabhar Litrithe Tá an leabhar bunaithe ar na deich dtopaic ar Churaclam na Gaeilge. In Litriú an Lae do Rang 5, tá 21 aonad bunaithe ar théamaí Churaclam na Gaeilge (agus cúig aonad Dul Siar) agus tá naoi n-aonad bunaithe ar ábhair an churaclaim.

Dé réir Churaclam nua Teanga na Bunscoile, caithfear ábhair/ceachtanna eile ón gcuraclam a mhúineadh trí Ghaeilge (An Fhoghlaim Chomhtháite Ábhar agus Teangacha (FCÁT)). Mar sin tá ceacht tíreolaíochta, ceacht corpoideachais, ceacht matamaitice, ceacht staire, ceacht sna hamharcealaíona, ceacht eolaíochta agus ceacht san oideachas sóisialta, pearsanta agus sláinte le fáil sa leabhar freisin. Tá na haonaid seo san áireamh chun cabhrú le pleanáil le haghaidh FCÁT sa Churaclam nua Teanga. Tá sé de rogha ag an múinteoir litriú na bhfocal a mhúineadh.

I leabhar Rang 5, gheofar liosta de deich bhfocal in aghaidh na seachtaine nó an aonaid. Tá na focail liostaithe i dtábla ag tús na n-aonad, agus caithfear iad a scríobh amach sa tábla gach oíche mar obair bhaile. Úsáidtear an cur chuige: Féach agus Abair, Clúdaigh, Scríobh agus Seiceáil. Úsáidtear scáthú ar na leathanaigh chun a thaispeáint do na daltaí cén focail sna táblaí atá le hathscríobh agus le foghlaim don obair bhaile. Is de réir a chéile gach lá a théann líon na litrithe atá le foghlaim i méid.

Gné shuntasach eile den tsraith litrithe Litriú an Lae ná go n-aithnítear patrúin litrithe rialta a tharlaíonn sa Ghaeilge. Agus stór focal na ndaltaí ag dul i méid, tá an deis acu focail a eagrú le chéile i ngrúpaí de réir patrúin fuaime cosúla. Tá greille ag cúl na dtéacsleabhar chun é seo a dhéanamh. Tá na focail litrithe ar fáil ar chúl Leabhar an Mhúinteora mar acmhainn fótachóipeáilte. Ciallaíonn sé seo gur féidir le múinteoirí aicmí focal na Gaeilge a léiriú sa seomra ranga.

Ag cúl théacsleabhair na ndaltaí, feicfear liostaí ‘Dolch’ na Gaeilge, is é sin liostaí de na focail ardmhinicíochta. Cabhraíonn siad le haithint focal na ndaltaí. Tá liosta 100 focal agus frása ardmhinicíochta ann do gach leibhéal (rang). Cuimsíonn sé sin 500 focal ardmhinicíochta san iomlán sna liostaí thar an tsraith litrithe ar fad.

Tá na focail deighilte ar fáil ar chúl Leabhar an Mhúinteora mar acmhainn fótachóipeáilte (leathanach 86). Is é ata i gceist le deighilt ná an cumas fuaimeanna aonair a chloisteáil i bhfocail. A mhalairt ar fad atá ann maidir le cumasc mar nuair a dhéanaimid focail a dheighilt, tógaimid na fuaimeanna aonair óna chéile. Is scil aitheanta í a fheabhasaíonn cumas léitheoireachta agus litrithe. Tá litritheoirí inniúla

2

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 2

05/05/2020 11:28

in ann focail a dheighilt i bhfuaimeanna bunúsacha agus tabharfaidh na leathanaigh seo a leanas na tacaíochtaí is gá do mhúinteoirí chun an scil seo a mhúineadh. Is dóigh go bhféadfadh roinnt neamhréilreachtaí a bheith ann sa chur chuige maidir leis na litrithe de bharr éagsúlachtaí canúintí i bpatrúin struis focail.

Tá réimse leathan gníomhaíochtaí le déanamh ag na páistí. Tá tascanna léitheoireachta (léigh agus tarraing), tascanna scríbhneoireachta (mar shampla líon na bearnaí, meaitseáil, lipéadú, críochnaigh an scéal), tomhais, focal chuardach agus crosfhocail le déanamh. Tugann na gníomhaíochtaí deiseanna dóibh na focail a aithint agus a scríobh, arís agus arís eile. Baineann na gníomhaíochtaí leis na focail sa liosta. Ag deireadh gach aonaid is féidir féinmheasúnú a dhéanamh.

Litriú an Lae: Leabhar Gramadaí In Litriú an Lae: Leabhar Gramadaí do Rang 5, gheofar fiche aonad (ceithre aonad Dul Siar san áireamh). Roinntear an cuspóir foghlama leis na daltaí ag tús an aonaid. Tá ceist féinmheasúnaithe ag an deireadh chun smaointeoireacht a spreagadh ar ábhar an aonaid agus chun seans a thabhairt do na páistí an topaic a mhíniú ina gcuid focal féin.

Tá na rialacha gramadaí leagtha amach i leabhar an dalta, agus tá measúnuithe (ó Rang 3 go Rang 6) leagtha amach i Leabhar an Mhúinteora. Tugann na bileoga measúnaithe acmhainn do mhúinteoirí le monatóireacht a dhéanamh ar dhul chun cinn na bpáistí leis an gclár. Baineann ceithre cheacht le gach topaic ghramadaí agus múintear na ceithre cheacht thar thréimhse coicíse. Tar éis ceithre aonad, bíonn caibidil Dul Siar ann.

Cuirtear an teanga a bhaineann leis na rialacha gramadaí i láthair sa chéad leabhar (do Rang 2) agus forbraítear í ag gach leibhéal ranga chun leanúnachas agus dul chun cinn a dheimhniú.

Is féidir an leabhar litrithe agus an leabhar gramadaí a úsáid le haon téacsleabhar Gaeilge eile atá in úsáid sa seomra ranga.

Acmhainní Digiteacha Tá ríomhleabhar idirghníomhach de Litriú an Lae le fáil do mhúinteoirí ag www.edcolearning.ie. Chomh maith leis sin, tá taisce acmhainní digiteacha ann gur féidir a úsáid saor in aisce, leis na rudaí seo a leanas san áireamh: • tráth na gceist PowerPoint mar acmhainn dul siar agus measúnú do dheireadh na bliana • liostaí litrithe leis na haicmí focal curtha le chéile, gur féidir a phriontáil agus a chur suas sa seomra ranga, chun cabhrú le haithint focal na ndaltaí • measúnachtaí gramadaí le phriontáil • fuaimrianta ón dlúthdhiosca i bhfoirm dhigiteach.

3

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 3

05/05/2020 11:28

4

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 4

05/05/2020 11:28

Snáitheanna: Imshaoil dhaonna Snáithaonaid: Lárionaid sa chontae, sa réigiún agus sa tír Aonad: 24. Stíleanna ceoil

Snáitheanna: Mise Snáithaonaid: Ag tabhairt aire do mo chorp Aonad: 21. Lá Fhéile Pádraig ar fud an domhain

Snáithaonaid: Am

Snáithaonaid: Patrúin a iniúchadh agus a úsáid

Snáitheanna: Imshaoil dhaonna Snáithaonaid: Daoine a chónaíonn agus a shaothraíonn sa cheantar áitiúil agus i gceantair chodarsnacha in Éirinn

Coincheap: Ag úsáid pictiúr, léarscáileanna agus mionsamhlacha

Snáithaonaid: Talamh, aibhneacha agus farraigí na hÉireann

Curaclam: Tíreolaíocht Snáitheanna: Imshaoil nádúrtha

Curaclam: Tíreolaíocht Forbairt scileanna: Léarscáileanna, cruinneoga agus scileanna grafacha

Snáitheanna: Tomhais

Snáitheanna: Ailgéabar

Curaclam: Tíreolaíocht

Curaclam: Matamaitic

Curaclam: Matamaitic

Aonad: 23. Cúrsa abhann Aonad: 26. Léarscáil den scoil

Aonad: 24. Daoine a chuidíonn liom

Aonad: 26. Cén t-am é?

Aonad: 27. An uimhirlíne

Snáithaonaid: Féastaí agus féilte san am atá thart Snáithaonaid: An t-imshaol nádúrtha áitiúil

Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe

Snáithaonaid: An t-imshaol nádúrtha áitiúil

Snáithaonaid: Luail

Curaclam: Stair Snáitheanna: Staidéir áitiúla

Curaclam: Tíreolaíocht

Snáitheanna: Imshaoil nádúrtha

Snáitheanna: Imshaoil nádúrtha

Snáitheanna: Dúile beo

Curaclam: Tíreolaíocht

Curaclam: Corpoideachas

Snáitheanna: Gleacaíocht

Aonad: 26. Gleacaíocht

Aonad: 22. Naomh Pádraig in Éirinn

Snáithaonaid: Féastaí agus féilte san am atá thart

Snáithaonaid: Éisteacht le ceol agus freagairt dó

Aonad: 22. Ainmhithe na hÉireann Aonad: 25. Gnéithe nádúrtha na hÉireann Curaclam: Eolaíocht

Snáitheanna: Staidéir áitiúla

Curaclam: Stair

Aonad: 21. Traidisiún na Nollag timpeall an domhain

Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe

Snáitheanna: Dúile beo

Snáitheanna: Éisteacht agus freagairt

Aonad: 25. Gnéithe nádúrtha

Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe

Snáitheanna: Cluichí

Snáithaonaid: Cluichí a cheapadh Snáitheanna: Imshaoil dhaonna Snáithaonaid: Daoine agus agus a imirt críocha eile

Curaclam: Corpoideachas

Curaclam: Eolaíocht

Aonad: 24. Cluiche Unihoc

Snáitheanna: Dúile beo

Aonad: 25. Saolré blátha

Snáitheanna: Imshaoil dhaonna

Curaclam: Ceol

Curaclam: Tíreolaíocht

Curaclam: OSPS

Curaclam: Ceol

Curaclam: Tíreolaíocht

Curaclam: Tíreolaíocht

Aonad: 5. Comharthaí an fhómhair

Aonad: 23. Logainmneacha

Aonad: 13. Pirimid an bhia

Aonad: 23. An cheolfhoireann

Aonad: 24. Ag tógáil tí

Curaclam: Eolaíocht

Snáithaonaid: An bheatha dhaonna

Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe

Snáitheanna: Éisteacht agus Snáithaonaid: Ag maireachtáil sa freagairt Snáithaonaid: Éisteacht le ceol phobal áitiúil agus freagairt dó

Snáitheanna: Dúile beo

Snáitheanna: Dúile beo

Seánra: Scríbhneoireachta Seánra: Nós imeachta

Snáitheanna: Dúile beo

Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe

Snáitheanna: Péint agus dath

Curaclam: Tíreolaíocht

Curaclam: Eolaíocht

Curaclam: Béarla

Snáithaonaid: Péinteáil

Aonad: 2. Baill bheatha

Aonad: 5. An fómhar

Aonad: 4. Ag déanamh ceapaire

Rang 6

Curaclam: Eolaíocht

Rang 5

Aonad: 22. Foraois bháistí

Rang 4

Curaclam: na hAmharcealaíona

Rang 3

Aonad: 23. Ealaín

Rang 2

Plean Scoile: Foghlaim Chomhtháite Ábhar agus Teangacha (FCÁT)*

Leabhar Litrithe

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 5

5

05/05/2020 11:28

Curaclam: Stair

Aonad: 27. Modhanna iompair – anois agus fadó

* Content and Language Integrated Learning (CLIL)

Snáithaonaid: Leanúnachas agus athrú le himeacht ama

Snáitheanna: Athrú agus leanúnachas

Curaclam: Stair

Aonad: 30. Éadaí trí na haoiseanna

Snáithaonaid: Féastaí agus féilte san am atá thart

Snáitheanna: Staidéir áitiúla

Curaclam: Stair

Aonad: 30. Féilte an domhain

Gníomhaíochtaí beochana

Snáitheanna: Cruth agus spás Snáithaonaid: Cruthanna 3-T

Curaclam: Corpoideachas

Snáithaonaid: Miotais agus finscéalta

Snáitheanna: Scéalaíocht

Aonad: 29. Síntí matán

Snáithaonaid: Sábháilteacht uisce

Curaclam: Stair

Curaclam: Matamaitic

Snáithaonaid: Cruthanna 3-T

Snáitheanna: Oiliúint uisce

Aonad: 28. Conas a fuair Cúchulainn a ainm

Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe

Aonad: 29. Na horduimhreacha

Snáitheanna: Cruth agus spás

Snáitheanna: Gramadach

Curaclam: Matamaitic

Curaclam: Gaeilge

Snáithaonaid: Uimhreacha pearsanta

Aonad: 30. Sábháilteacht uisce

Aonad: 28. Cruthanna tríthoiseacha

Aonad: 30. Ag comhaireamh daoine

Curaclam: Corpoideachas

Snáithaonaid: Feasacht imshaoil

Snáithaonaid: Cluichí agus caitheamh aimsire san am atá thart

Snáithaonaid: Cruthanna 3-T

Snáithaonaid: Ag tabhairt aire do mo chorp

Snáitheanna: Dúile beo

Snáitheanna: Staidéir áitiúla

Snáitheanna: Cruth agus spás

Snáitheanna: Mise

Snáitheanna: Feasacht agus cúram imshaoil

Curaclam: Stair

Curaclam: Matamaitic

Curaclam: OSPS

Aonad: 27. Ainmhithe an Artaigh Curaclam: Eolaíocht

Curaclam: Eolaíocht

Aonad: 27. Cluichí thar na blianta

Aonad: 29. Fuinneamh

Céim 4: Teanga fháthchiallach

Aonad: 29. Cruthanna déthoiseacha

Snáithaonaid: Dúshláin lasmuigh

Curaclam: Béarla Athinsint agus mionléiriú

Snáithaonaid: Forbairt foirme i gcré

Aonad: 30. Ag tabhairt aire do mo chorp

Snáithaonaid: Ionadluach

Snáitheanna: Gníomhaíochtaí lasmuigh agus gníomhaíochtaí eachtraíochta

Snáitheanna: Uimhreas

Snáitheanna: Leanúnachas agus athrú le himeacht ama

Snáithaonaid: Scoileanna agus oideachas

Snáitheanna: Cré

Curaclam: Corpoideachas

Aonad: 26. Samhlacha: ag déanamh comparáide

Aonad: 28. Babhla cré Curaclam: na hAmharcealaíona

Aonad: 26. Tóraíocht taisce

Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe

Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe

Curaclam: Matamaitic

Snáitheanna: Dúile beo

Snáitheanna: Dúile beo

Snáitheanna: Imshaoil dhaonna Snáithaonaid: Lárionaid sa chontae, sa réigiún agus sa tír

Aonad: 28. Slánaigh suas/síos

Curaclam: Eolaíocht

Curaclam: Tíreolaíocht

Curaclam: Stair

Aonad: 25. Gnáthóg fionnuisce

Aonad: 27. Ag aithint feithidí Curaclam: Eolaíocht

Aonad: 25. Na cúigí

Aonad: 29. An scoil fadó

Snáithaonaid: Ag maireachtáil sa Snáitheanna: Leanúnachas agus athrú le himeacht ama phobal áitiúil Snáithaonaid: Iompar

Snáitheanna: Imshaoil dhaonna

Curaclam: Tíreolaíocht

Aonad: 28. M’áit chónaithe

6

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 6

05/05/2020 11:28

Briathra san aimsir chaite agus san AL: briathra

Céimeanna comparáide (rialta): aidiachtaí

Briathra san AF: briathra

Briathra aonsiollacha sa mhodh ordaitheach: an modh ordaitheach Briathra ilsiollacha san AF (-air/-ir/-is/-ail): briathra

An t-ainmfhocal: baininscneach agus firinscneach (inscne ghramadúil)

Mo, do, a, ár, bhur: an aidiacht shealbhach Ó: forainmneacha réamhfhoclacha

An aimsir láithreach (1): briathra

An t-ainmfhocal: baininscneach agus firinscneach (inscne ghramadúil)

Ag comhaireamh rudaí: na bunuimhreacha Ar, ag, ó, le, do: forainmneacha réamhfhoclacha

Na briathra Bí agus Tar san AC: briathra neamhrialta

Ar an, in aice leis an, faoin, thar an: na réamhfhocail shimplí

Briathra a thosaíonn le guta: briathra

Na haoiseanna: 1–10

Briathra ilsiollacha (-igh/-aigh): briathra

Mo, do, a: an aidiacht shealbhach

Ar, ag, le, do: forainmneacha réamhfhoclacha

Agam, agat, aige, aici: forainmneacha réamhfhoclacha

An briathar Cuir san AC: briathra

Orm, ort, air, uirthi: forainmneacha réamhfhoclacha

Mo, do, a: an aidiacht shealbhach

Na briathra Ól agus Ith san AC: briathra

Gutaí agus consain: an aibítir

Dom, duit, dó, di: forainmneacha réamhfhoclacha

Na haimsirí: briathra san AC, AL agus AF

Briathra a thosaíonn le guta nó f: briathra

Aidiachtaí: an aidiacht

Thuas/thíos, ag dul suas/ag dul síos: dobhriathra

Na haimsirí: briathra san AC, AL agus AF

Ag cumadh ceisteanna: na ceistfhocail

Céimeanna comparáide (neamhrialta): aidiachtaí

Aidiachtaí agus ainmfhocail: inscne ghramadúil

Na briathra neamhrialta san AF: briathra neamhrialta

Faoi, as: forainmneacha réamhfhoclacha

Na briathra neamhrialta san AL: briathra neamhrialta

Uimhir uatha agus uimhir iolra: na hainmfhocail

Briathra neamhrialta san AC: briathra

Briathra caola agus leathana + sinn san AC: briathra

Briathra ilsiollacha san AF (-aigh/-igh): briathra

Sa + séimhiú: an réamhfhocal ‘i’ agus an t-alt (sa)

Briathra ilsiollacha san AC (-aigh/-igh/-il): briathra

Na haimsirí: briathra san AC, AL agus AF

Rang 6

Ainmfhocal nó briathar

Briathra aonsiollacha san AF: briathra

Rang 5

Ag siúl, ag rith, ag léim, srl.: an t-ainm briathartha

Na briathra Bí agus Tar san AC: briathra neamhrialta

Rang 4

Gutaí caola agus gutaí leathana: na gutaí

Rang 3

Tá/Níl: an briathar Bí san AL

Rang 2

Plean Scoile: Gramadach

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 7

7

05/05/2020 11:28

Ag cumadh ceisteanna: Ar...?, Cá raibh...?, An raibh...? (na ceistfhocail)

An briathar Bí san AC: briathra neamhrialta

Liom, leat, leis, léi: forainmneacha réamhfhoclacha

An briathar Tar san AC: briathra neamhrialta

AL: Aimsir Láithreach

An t-ainmfhocal: baininscneach agus firinscneach (inscne ghramadúil)

Ar, ag an, faoin; m roimh b, g roimh c: na réamhfhocail shimplí

AC: Aimsir Chaite

Na horduimhreacha: 1–20

De/den, sa/san: réamhfhocail agus séimhiú

Céimeanna comparáide (rialta): aidiachtaí

Ag comhaireamh: na bunuimhreacha (1–20) agus na huimhreacha pearsanta (1–10)

An aimsir láithreach (2): briathra

‘Is’: an chopail

Na briathra neamhrialta san aimsir chaite: briathra neamhrialta

Isteach/istigh, amach/ amuigh: na dobhriathra

AF: Aimsir Fháistineach

Ag comhaireamh: na huimhreacha pearsanta (1–6)

Ag comhaireamh: na bunuimhreacha (1–10)

Na haoiseanna: 1–6

Caint indíreach: an chlaoninsint

Mo, do, a, ár, bhur, a (iolra): an aidiacht shealbhach

1

Briathra aonsiollacha san aimsir fháistineach

Tascanna léitheoireachta

I rith na coicíse seo, cuir ceisteanna ar na daltaí i rith tascanna léitheoireachta faoi bhriathra aonsiollacha: Cad é an briathar san abairt seo? An briathar caol nó leathan é? An féidir leat an briathar a chur san aimsir fháistineach? Litrigh é.

A Léigh agus pléigh Léigh agus mínigh an tábla. Cad a tharlaíonn do na briathra a thosaíonn le guta? Cad faoi na briathra a thosaíonn le ‘f’?

Déan samplaí leis na daltaí, mar shampla, abair le dalta amháin: ‘Siúil timpeall an ranga.’ Cuir ceist ar na daltaí eile: ‘Cad a dhéanfaidh sé/sí amárach? Siúlfaidh sé/sí timpeall an ranga.’

Orduithe breise: ●

Cuir do mhála ar an mbord. Cad a dhéanfaidh sé/sí amárach? Cuirfidh sé/ sí . . .

●

Scríobh ar an gclár bán. Cad a dhéanfaidh sé/sí níos déanaí? Scríobhfaidh sé/sí . . .

●

Ól deoch. Cad a dhéanfaidh sé/sí ag an mbricfeasta maidin amárach? Ólfaidh sé/sí . . .

●

Léim suas agus síos. Cad a dhéanfaidh sé/sí an tseachtain seo chugainn?

Léimfidh sé/sí . . .

●

Dún an fhuinneog. Cad a dhéanfaidh sé/sí an bhliain seo chugainn?

Dúnfaidh sé/sí . . .

Nuair a thugann siad na freagraí, iarr orthu na briathra a litriú freisin.

B Scríobh na frásaí seo i do chóipleabhar san aimsir fháistineach.

Na freagraí: 1 Scríobhfaidh siad 2 An gcuirfidh sí? 3 Casfaidh tú 5 Líonfaidh mé

8

6 An rithfidh sé?

4 Ní fhásfaidh sé

7 An gcanfaidh sibh? 8 Scuabfaidh tú

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 8

05/05/2020 11:28

C Obair bheirte

Cuir na ceisteanna seo a leanas ar do chara.

●

Cuirfidh na daltaí na ceisteanna ar a bpáirtithe.

●

Cuirfidh siad

●

Ag deireadh na gníomhaíochta, cuir ceisteanna orthu faoi na freagraí mar shampla, ‘Jack, an siúlfaidh do pháirtí Hanna ar scoil amárach? Noah, an rithfidh Tom sa chlós níos déanaí?’ srl.

 nó  ag deireadh na ceiste ag brath ar na freagraí.

D Éist agus freagair

Scríobh na freagraí i do chóipleabhar.

2

Is féidir le daltai frásaí gearra a scríobh mar fhreagraí in ionad abairtí iomlána, mar shampla, 1 Glanfaidh sé. Nó is féidir le dáltaí na freagraí a thabhairt ó bhéal ag bráth ar a leibhéal Gaeilge.

1 Is mise Tom. Glanfaidh mé mo sheomra ó bhun go barr maidin amárach.

Múinteoir: An nglanfaidh Tom an carr maidin amárach?

2 Ansin, tógfaidh mé mo mhadra amach ag siúl sa pháirc.

Múinteoir: An dtógfaidh Tom a mhadra ag siúl sa pháirc nó ar an trá?

3 Buailfidh mé le mo chara Stefan ag an bpáirc.

Múinteoir: Cé leis a mbuailfidh Tom? 4 Ansin, siúlfaimid abhaile agus féachfaimid ar an gcluiche sacair ar an teilifís.

Múinteoir: An bhféachfaidh siad ar an gcluiche nó ar scannán?

Nótaí

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 9

9

05/05/2020 11:28

2

Briathra ilsiollacha san aimsir fháistineach

Tascanna léitheoireachta I rith na coicíse seo, cuir ceisteanna ar na daltaí i rith tascanna léitheoireachta faoi bhriathra ilsiollacha: Cad é an briathar san abairt seo?

An briathar caol nó leathan é? An féidir leat an briathar a chur san aimsir fháistineach? Litrigh é.

A Léigh agus pléigh ●

Tar éis na samplaí a léamh, pléigh na difríochtaí idir na briathra caola, na briathra leathana agus briathra a thosaíonn le gutaí agus ‘f’ san aimsir fháistineach.

●

Téigh siar ar na deirí caola agus na deirí leathana. Cad iad na deirí éagsúla?

●

Cad a dhéantar nuair a thosaíonn an briathar le guta?

●

Conas a dhéantar an fhoirm iolra? An riail: Tóg amach agus cuir isteach: Tóg amach -aigh nó -igh agus cuir isteach -óimid nó -eoimid.

●

Scríobh liosta de na briathra ilsiollacha ar an gclár bán: dúisigh

●

cóirigh clúdaigh cuardaigh ceannaigh éirigh oibrigh smaoinigh Caithfidh na páistí na briathra a chur in abairtí nó i gceisteanna ó bhéal agus an briathar a litriú san aimsir fháistineach.

B Scríobh na frásaí seo san aimsir fháistineach i do chóipleabhar.

Na freagraí: 1 Litreoidh tú

2 Ní chruinneoidh sibh

3 Rothóidh tú

4 Éireoidh siad

5 Beannóimid

6 An gceisteoidh sí?

C Líon na bearnaí

10

Scríobh na freagraí san aimsir fháistineach.

1 Deiseoidh

2 Ceannóidh

3 mbaileoidh

4 Ullmhóimid

5 gcríochnóidh

6 Cabhróidh

7 Cuardóimid

8 éireoidh

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 10

05/05/2020 11:28

D Cluiche Dísle agus briathra Cuir na páistí i ngrúpaí de cheathrar agus tabhair dísle do gach grúpa.

Na rialacha: Má chaitheann siad: ● uimhir 1, caithfidh siad An gceannóidh? a chur in abairt le haghaidh pointe amháin ●

uimhir 2, caithfidh siad Baileoidh a chur in abairt le haghaidh dhá phointe

●

uimhir 3, caithfidh siad Brostóidh a chur in abairt le haghaidh pointe amháin

●

uimhir 4, caithfidh siad An dtosóidh? a chur i gceist le haghaidh dhá phointe

●

uimhir 5, caithfidh siad Dúiseoimid a chur in abairt agus é a litriú le haghaidh pointe amháin

●

uimhir 6, gheobhaidh siad trí phointe agus ba cheart dóibh an dísle a chaitheamh arís.

Nótaí

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 11

11

05/05/2020 11:28

3

Briathra san aimsir fháistineach

Tascanna léitheoireachta

I rith na coicíse seo, cuir ceisteanna ar na daltaí i rith tascanna léitheoireachta faoi bhriathra: Cad é an briathar san abairt seo? An briathar caol nó leathan é? An briathar aonsiollach nó ilsiollach é? An féidir leat an briathar a chur san aimsir fháistineach? Litrigh é.

A Ciorclaigh na briathra agus scríobh na fréamhacha.

Fréamh

1 Scríobhfaidh an múinteoir ar an gclár bán.

Scríobh

2 Féachfaimid ar an teilifís níos déanaí.

Féach

3 Tosóidh an cluiche ar a dó a chlog amárach.

Tosaigh

4 Ceannóidh mé bróga nua an tseachtain seo chugainn.

Ceannaigh

5 Tógfaidh mé mo bhosca lóin ar scoil.

Tóg

6 An éireoidh tú ar a hocht a chlog maidin amárach?

Éirigh

7 Fanfaimid i dteach ósta ar ár gcuid laethanta saoire.

Fan

8 Dúnfaidh Daidí na fuinneoga anocht.

Dún

C Obair bheirte Na freagraí: Briathra aonsiollacha:

féachfaidh, scuabfaidh, tógfaidh, cuirfidh, ólfaimid, dúnfaimid.

Briathra ilsiollacha:

ceannóidh, cuardóidh, tosóidh, éireoidh, baileoimid, dúiseoimid.

12

Scríobh na liostaí seo a leanas leanas.. c u a r d ó i d h s í á t r s

e n d s n t b c b s h ú o t c

a i m r í o a c e a f t s c u

n r ó l f a i m i d d ó ó u a

n t u é é s l c n s s g i i b

ó ú i i i n e b h i c f d r f

i i n s r o o a i e í a h f a

d ú i s e o i m i d h i s i i

h o g c o ú m b o t b d i d d

m p h o i a i t a i ó h a h h

é a n f d a d l ó i s m d t s

f é a c h f a i d h m é í ú é

n d r l t ú c b b l t l n t b

n s a d ú n f a i m i d g i h

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 12

05/05/2020 11:28

An modh ordaitheach

4

A Léigh agus pléigh ●

Tá difríocht idir an t-ordú a thugtar do dhuine amháin (uatha) agus an t-ordú a thugtar do ghrúpa daoine (iolra). Cad é an difríocht sin?

●

Conas a dhéantar an modh ordaitheach? An freagra: Níl le déanamh ach fréamh an bhriathair a úsáid ach an deireadh ceart a chur leis.

Cluiche: Tusa an múinteoir Beidh páiste amháin in áit an mhúinteora agus tabharfaidh sé/sí orduithe do pháistí eile sa mhodh ordaitheach mar shampla, ‘Cuirigí bhur lámha suas/ síos. Rithigí ar an láthair. Bígí ciúin. Casaigí timpeall. Léimigí suas agus síos.’

B Scríobh na frásaí seo i do chóipleabhar sa mhodh ordaitheach iolra.

Na freagraí: 1 Tógaigí

2 Scríobhaigí

3 Féachaigí

4 Casaigí

5 Cuirigí

6 Ólaigí

7 Fanaigí

8 Ithigí

9 Rithigí

C Tusa an múinteoir Ceartaigh na briathra seo a leanas atá mícheart.

2



6 Glan

3 Dúnaigí

4 Tógaigí

7

8 Fan



5



D Cluiche Deir Ó Grádaigh ● ● ● ● ● ● ● ●

Mínigh don rang nuair a bhíonn tú ag labhairt le grúpa daoine gur cheart duit an fhoirm iolra den ordú a úsáid i gcónaí.

Nuair a chloiseann siad ordú san iolra déanann siad an gheáitsíocht chuí.

Má thugann tú ordú san uatha níor cheart dóibh an t-ordú a leanúint mar shampla, ‘Seas suas’.

Aon duine a leanann an t-ordú san uatha díbrítear as an gcluiche iad!

Is é an duine deireanach fágtha ina s(h)easamh buaiteoir an chluiche.

Tosaigh an cluiche le ‘Seasaigí suas’ agus lean ar aghaidh ag meascadh an oird ina dtugtar na horduithe. Éinne atá rómhall ag déanamh an gheáitse chuí, díbrítear as an gcluiche iad agus fanann siad ina suí don chuid eile de na horduithe.

Is féidir ansin iarraidh ar dhuine sa rang na horduithe a thabhairt do bhabhta eile den chluiche.

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 13

13

05/05/2020 11:28

A

Dul Siar

A Cuir ciorcal timpeall ar na briathra caola. caola. cuirfidh

leagfaidh

fillfidh

caithfimid

múinfidh

líonfaidh

gearrfaimid

fásfaidh

piocfaidh rithfidh

léimfimid

ligfidh

bainfidh seasfaidh tógfaidh

C Scríobh na habairtí seo a leanas i gceart i do chóipleabhar.

Na freagraí: 1 ólfaidh

2 Rithfimid

3 Glanfaidh

4 Fásfaidh

5 Scuabfaidh

6 Léimfidh

7 gcíorfaidh

8 sheasfaidh

D Obair bheirte

Cuir ciorcal timpeall ar an gceann nach cóir a

bheith sa ghrúpa.

Na freagraí:

14

1 rithfimid – briathar caol

2 dúiseoidh sí – briathar ilsiollach

3 tuigfidh tú – uimhir uatha

4 gearrfaidh tú – briathar leathan

5 tosóidh siad – briathar ilsiollach

6 ólfaidh sí – tosaíonn sé le guta

7 An nglacfaidh tú – briathar aonsiollach

8 ceannóidh sibh – tosaíonn sé le consain

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 14

05/05/2020 11:28

E Obair bheirte

Modh ordaitheach: oideas

●

Cuir san áireamh na fo-cheannteidil seo: comhábhair agus treoracha.

●

Ullmhaigh an ghníomhaíocht ó bhéal agus scríóbh na briathra le húsáid ar an gclár bán.

Ceapaire Cáise Comhábhair: arán, im, cáis, maonáis Treoracha: 1 Nigh do lámha.

2 Gearr an t-arán in dhá phíosa.

3 Cuir im ar an arán.

4 Cuir slisíní cáise ar an arán.

5 Cuir maonáis ar an arán más mian leat.

6 Cuir an píosa eile aráin ar an gcáis.

7 Cuir do cheapaire ar phláta.

8 Bain taitneamh as!

Pancóga Comhábhair: plúr, bainne, ubh, im, mil, sú líomóide, leathán seacláide, siúcra Treoracha: 1 Nigh do lámha.

2 Cuir an plúr sa bhabhla.

3 Cuir bainne agus ubh sa bhabhla freisin.

4 Measc le chéile iad.

5 Faigh friochtán agus cuir im ar an bhfriochtán.

6 Cuir an meascán isteach sa fhriochtán.

7 Caith an phancóg san aer.

8 Cuir mil, sú líomóide, leathán seacláide nó siúcra ar an bpancóg.

9 Ith an phancóg!

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 15

15

05/05/2020 11:28

5

Briathra ilsiollacha arís Bain amach an guta nó na gutaí deireanacha (-ai/-i) den bhriathar agus lean an riail ‘Caol le caol agus leathan le leathan’.

B Scríobh na frásaí seo i do chóipleabhar san aimsir fháistineach.

Na freagraí: 1 An gcodlóidh tú?

2 Ceanglóimid

3 Labhróidh sí

4 Osclóidh sibh

5 Freagróidh mé

6 An eitleoidh siad?

C Éist agus freagair 1

Scríobh na freagraí i do chóipleabhar. 3

[Fuaim ghutháin ag bualadh]

Mamaí: Frankie, an bhfreagróidh tú an teileafón? ➜ Ní féidir liom, tá mé ag tógáil cithfholctha.

[Guthán fós ag bualadh]

Mamaí: Archie, an bhfreagróidh tú an teileafón? ➜ Ceart go leor.

Múinteoir: An bhfreagróidh Frankie an teileafón?

2

Mamaí: Frankie, an éireoidh tú go moch amárach? ➜ [Ag méanfach] Ní éireoidh. Codlóidh mé go dtí a haon a chlog. Tá mé tuirseach traochta.

Múinteoir: An gcodlóidh Frankie go dtí a dó a chlog amárach?

3

Mamaí: Archie, an osclóidh tú d’fhuinneog anocht? Tá sé te. ➜ Ní osclóidh, tá mé fuar.

Múinteoir: An osclóidh Archie a fhuinneog anocht?

4

Mamaí: Frankie, an imreoidh tú sa chluiche cispheile amárach? ➜ Ní imreoidh mé. Tá cluiche peile agam amárach ag an am céanna.

Múinteoir: Cad a imreoidh Frankie amárach?

16

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 16

05/05/2020 11:28

D Obair bheirte

I do chóipleabhar, scríobh ceisteanna

oiriúnacha do na freagraí seo a leanas.

Na ceisteanna: 1 An bhfreagróidh

2 An gcodlóidh

3 An labhróidh

4 An imreoidh

5 An eitleoidh

6 An osclóidh

7 An inseoimid

8 An iompróidh

Gníomhaíocht forleathnúcháin Obair bheirte ●

Déan fótachóipeanna de Thábla A (leathanach 38).

●

Gearr ina luaschártaí iad agus tabhair sraith iomlán de luaschártaí do gach péire daltaí.

●

Ba cheart dóibh na luaschártaí a chur in ord chun abairtí a dhéanamh.

Nótaí

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 17

17

05/05/2020 11:28

6

Baininscneach nó firinscneach

Tascanna léitheoireachta I rith na coicíse seo, nuair atá na rialacha foghlamtha acu, cuir na ceisteanna seo faoi ainmfhocail ar na daltaí, fad is atá siad i mbun tascanna léitheoireachta: Cad é an t-ainmfhocal san abairt seo? An ainmfhocal baininscneach nó firinscneach é, meas tú?

D Léigh an scéal agus scríobh na hainmfhocail in dhá liosta i do chóipleabhar: Ainmfhocail bhaininscneacha agus Ainmfhocail fhirinscneacha. fhirinscneacha.

Tá dath dearg ar na hainmfhocail bhaininscneacha agus dath gorm ar na hainmfhocail fhirinscneacha.

Na freagraí: Dhúisigh Gary go moch. An Chéadaoin a bhí ann. Bhí bricfeasta aige; d’ith sé ubh agus pancóga agus d’ól sé bainne. Bhuail sé le Pierre sa leabharlann. Is as an bhFrainc do Pierre agus tá Fraincis ag Gary. Ansin, chuaigh siad go dtí an bhialann. D’ith siad píotsa agus sceallóga.

Thóg Gary an bus abhaile. D’fhéach sé ar an teilifís. D’ith sé iasc don dinnéar agus chuaigh sé go dtí a leaba. Léigh sé a leabhar agus thit sé ina chodladh go tapaidh.

Múinteoir: Cén fáth a bhfuil séimhiú san fhocal ‘a theach’ agus ‘a mhadra’? Aidiacht shealbhach.

Nótaí

18

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 18

11/05/2020 14:07

Na ceistfhocail

7

Tascanna léitheoireachta I rith na coicíse seo, cuir béim ar na ceisteanna nuair a fheictear sa téacsleabhar iad. Scríobh ar chairt agus cuir suas sa seomra ranga iad.

A Léigh agus pléigh ● ● ●

Léigh agus mínigh na ceisteanna. Cad iad na ceisteanna a bhfuil an chiall chéanna acu?

Cuir na ceisteanna ar chuid de na daltaí.

Tabhair seans dóibh ceisteanna a chumadh iad féin ag baint úsáid as na ceistfhocail.

C Obair bheirte

Cuir na ceistfhocail seo i gceisteanna i do

chóipleabhar. Ansin cuir ar do chara iad.

Ba cheart dóibh ceisteanna a chruthú i mbeirteanna ag úsáid na gceistfhocal liostaithe. Scríobh cúpla ceist ar an gclár bán, mar shampla: Cén rang ina bhfuil tú? Cé mhéad duine atá sa rang? Cad é an t-ábhar is fearr leat? Cá bhfuil do scoil? Conas a thagann tú ar scoil gach lá? Cé atá in aice leat?

1 Cén...?

Cén t-am é? Cén t-ainm atá ort? Cén chaoi a bhfuil tú? Cén rang ina bhfuil tú? Cén aois thú? Cén aois í do dheirfiúr? Cén aois iad do chuid deirfiúracha?

2 Cé mhéad...?

Cé mhéad duine atá i do rang? Cé mhéad duine atá i do chlann? Cé mhéad cathaoir atá sa seomra? Cé mhéad buachaill atá sa rang?

3 Cé...?

Cé thusa? Cé hé/hí an duine is sine sa chlann? Cé hé/hí an duine is óige sa chlann? Cé hé/hí an duine is sine sa rang?

Cé hé/hí an duine is óige sa rang?

4 Cad...?

Cad is ainm duit? Cad atá ort? Cad is ainm don scoil? Cad é mar atá an aimsir? Cad a rinne tú inné? Cad é an dath atá ar do chuid gruaige? Cad é an caitheamh aimsire is fearr leat? Cad atá agat don lón? Cad as duit?

5 Cá...?

Cá bhfuil tú? Cá bhfuil tú ag dul? Cá bhfuil tú i do chónaí?

Cá bhfuil do chóipleabhar?

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 19

19

05/05/2020 11:28

D Éist

Éist leis na scéalta. Cum ceisteanna bunaithe ar na

scéalta.

Ba chóir dóibh ceisteanna a chumadh ó bhéal bunaithe ar na scéalta.

Tabhair seans dóibh na ceisteanna a chur i láthair tar éis gach scéal.

Léigh na scéalta seo a leanas nó taispeáin iad ar an gclár bán.

1 Anne Anne is ainm dom agus tá mé ar mo chuid laethanta saoire san Iodáil. Tá an aimsir an-te. Tá mo theaghlach anseo liom. Tá ceathrar i mo chlann.

Táimid ag dul abhaile amárach.

2 Daniel Daniel is ainm dom agus tá mé i rang a cúig i Scoil Naomh Eoin. Tá mé i mo chónaí i gCill Dara agus tá mo scoil i gCill Dara freisin. Tá mo chara Pól i rang a cúig freisin. Tá sé aon bhliain déag d’aois. Ba mhaith linn dul ag imirt sacair i rith an tsosa. Críochnaíonn an scoil ar a trí a chlog agus tógaimid an bus abhaile.

3 Cara Cara is ainm domsa. Tá mé ar bís inniu mar is é seo mo lá breithe. Tá mé dhá bhliain déag d’aois. Beidh cóisir agam i mo theach tar éis scoile inniu. Tá deichniúr páistí ag teacht. Fuair mé clár scátála ó mhamaí agus leabhar ó mo chara Stephanie. Beidh píotsa againn ag an gcóisir agus beidh ceol againn freisin. Tosóidh an chóisir ar a ceathair a chlog agus tá súil agam go mbeidh sé go hiontach.

Nótaí

20

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 20

05/05/2020 11:28

Na haimsirí

8

A Cén aimsir atá i gceist? Scríobh AC, AC, AL nó AF ag deireadh na n-abairtí.

Na freagraí: 1 AF

2 AC

3 AF

4 AL

5 AL

6 AL

7 AC

8 AC

9 AL

10 AF

B Scríobh na habairtí i gceist A i do chóipleabhar, ach scríobh leideanna ag an deireadh chun an aimsir a léiriú.

Caithfidh na daltaí úsáid a bhaint as na frásaí éagsúla chun aimsir na n-abairtí a léiriú.

1 Ceannóidh mé uachtar reoite sa siopa amárach.

2 Chuir mé orm mo chóta maidin inné/aréir.

3 Ólfaidh mé sú oráiste le mo bhricfeasta maidin amárach.

4 Ní shiúlaim ar scoil gach maidin/gach lá.

5 Caithimid ár hataí i rith an gheimhridh gach bliain.

6 Tógann Jack a mhadra amach ag siúl gach tráthnóna/gach maidin/gach oíche/gach iarnóin.

7 Scríobh mo mhúinteoir ar an gclár bán inné.

8 Bhrostaigh siad mar bhí siad déanach maidin inné/inné.

9 An léimeann tú ar an trampailín gach lá/maidin/iarnóin/tráthnóna?

10 Rithfimid sa rás mór amárach/an tseachtain seo chugainn.

C Léigh agus scríobh

Scríobh na habairtí seo a leanas i do

chóipleabhar san aimsir chaite.

Na freagraí: 1 Cheartaigh an múinteoir an obair bhaile inné.

2 Ar scríobh tú cárta poist an bhliain seo caite/anuraidh?

3 Shiúil mé abhaile ar a trí a chlog inné.

4 Thóg sí cithfholcadh inné/maidin inné/aréir.

5 Níor bhailigh mé na cóipleabhair inné.

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 21

21

12/05/2020 10:01

D Léigh agus scríobh

Scríobh na habairtí i gceist C arís i do

chóipleabhar san aimsir fháistineach. fháistineach.

Na freagraí: 1 Ceartóidh an múinteoir an obair bhaile amárach.

2 An scríobhfaidh tú cárta poist an bhliain seo chugainn?

3 Siúlfaidh mé abhaile ar a trí a chlog amárach.

4 Tógfaidh sí cithfholcadh amárach.

5 Ní bhaileoidh mé na cóipleabhair amárach.

Gníomhaíocht forleathnúcháin Obair bheirte ●

Déan fótachóipeanna de Thábla B (leathanach 39).

●

Gearr ina luaschártaí iad agus tabhair sraith iomlán de luaschártaí do gach péire daltaí.

●

Ba cheart dóibh na luaschártaí a chur in ord chun abairtí a dhéanamh.

Nótaí

22

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 22

05/05/2020 11:28

Dul Siar

B

A Scríobh na habairtí seo a leanas i do chóipleabhar san aimsir fháistineach. fháistineach.

1 Codlóidh mé go dtí a deich a chlog maidin amárach.

2 Ceanglóidh mé m’iallacha amárach.

3 Eitleoimid go dtí an Fhrainc an tseachtain seo chugainn.

4 Osclóidh mé na fuinneoga – tá sé te.

5 An inseoidh sé an scéal duit?

6 Freagróidh an rúnaí an teileafón.

7 An imreoidh tú sa chluiche maidin amárach?

8 Ní labhróidh mé ar scoil amárach i rith an scrúdú Gaeilge.

C An Trá

Féach ar an bpictiúr seo a leanas. Scríobh ceisteanna

faoi i do chóipleabhar. Bain úsáid as na ceistfhocail i gCaibidil 7.

Nuair atá ceisteanna scríofa acu, ba cheart dóibh malartú lena gcara agus caithfidh sé/sí na ceisteanna a fhreagairt.

D Obair bheirte

Cuir ciorcal timpeall ar an gceann nach cóir a

bheith sa ghrúpa. Mínigh an fáth i do chóipleabhar.

Na freagraí: 1 tógann sé – aimsir láithreach 2 d’fhág sí – aimsir chaite 3 tuigimid – aimsir láithreach 4 díolann tú – aimsir láithreach 5 piocfaidh sibh – aimsir fháistineach Is féidir leis na daltaí Measúnú 1 a dhéanamh anois (leathanach 42).

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 23

23

05/05/2020 11:28

9

Thuas/thíos agus Ag dul suas/ag dul síos

A Léigh agus pléigh

Líon na bearnaí.

Na freagraí: Tá na páistí ar an rollchóstóir. Tá Anna thuas ar an rollchóstóir. Tá Tom ag dul suas an rollchóstóir. Tá Jon ag dul síos. Is fearr le Sara a bheith thíos ar an talamh.

C Obair bheirte

Éist agus tarraing an pictiúr.

●

Tá an ghníomhaíocht seo cosúil leis an ngníomhaíocht i B ach tá na daltaí ag tabhairt treoracha dá chéile.

●

Beidh siad ag obair i mbeirteanna agus beidh seans ag an mbeirt acu treoracha a thabhairt agus pictiúr a tharraingt.

●

Sula dtosaíonn siad, cleacht roinnt treoracha ó bhéal, mar shampla, Tarraing buachaill ag dul suas an staighre creasa; Tarraing cat oráiste ag dul síos an dréimire; Tarraing madra dubh thíos ar an talamh.

●

Caithfidh siad gach ceann de na frásaí thuas/thíos nó ag dul suas/ag dul síos a úsáid ina gcuid orduithe.

Nótaí

24

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 24

05/05/2020 11:28

An aidiacht

10

A Léigh agus pléigh Is roinn chainte an aidiacht a chuirtear le hainmfhocal nó le forainm chun níos mó eolais a thabhairt dúinn faoin ainmfhocal nó forainm sin, mar shampla dath, cruth, méid. ●

Tóg amach téacsleabhar agus aimsigh aidiachtaí. Scríobh liosta d’aidiachtaí ar an gclár bán.

●

Déan ‘balla aidiachtaí’ sa rang: cuir na daltaí i ngrúpaí, tabhair ainmfhocal amháin do gach grúpa, mar shampla, madra, teach, fear, cailín, buachaill.

●

Caithfidh gach duine sa ghrúpa aidiacht amháin a scríobh.

●

Croch na haidiachtaí go léir ar ‘An balla aidiachta’.

B Líon na bearnaí

Úsáid na haidiachtaí sa bhosca.

Na freagraí: 1 salach 5 te

2 blasta 6 leisciúil

3 ard 7 dubh

4 dearg 8 fíochmhar

C Cuir ciorcal timpeall na n-aidiachtaí sa scéal seo.

Tráthnóna fuar a bhí ann agus bhí Mamaí ag déanamh píotsa. Dhoirt sí plúr, uisce te agus salann bán sa bhabhla. Mheasc sí gach rud le chéile agus chuir sí an taos ar an mbord glan . Rinne sí ciorcal mór as an taos agus chuir sí anlann trátaí air. Chroitheamar cáis air agus chuireamar ár bpíotsa san oigheann te . Bhí an píotsa blasta !

Gníomhaíocht forleathnúcháin Obair bheirte ●

Déan fótachóipeanna de Thábla C (leathanach 40).

●

Gearr ina luaschártaí iad agus tabhair sraith iomlán de luaschártaí do gach péire daltaí.

●

Ba cheart dóibh na luaschártaí a chur in ord chun abairtí a dhéanamh.

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 25

25

05/05/2020 11:28

Briathra neamhrialta: Abair, Beir, Bí, Clois

11

Tascanna léitheoireachta I rith na coicíse seo, cuir béim ar na briathra neamhrialta Abair, Beir, Bí agus Clois san aimsir chaite nuair a fheictear sa téacsleabhar iad. Scríobh ar chairt agus cuir suas sa seomra ranga iad. Scríobh an briathar ón téacsleabhar agus déan iarracht fréamh an bhriathair a léiriú.

A Léigh agus pléigh Léigh agus mínigh an tábla. ●

Cén fáth a dtugtar briathra neamhrialta ar na briathra seo, meas tú?

●

Féach ar sinn – an bhfuil sé difriúil nó cosúil leis na briathra rialta san aimsir chaite?

●

Féach ar an bhfoirm dhiúltach: an bhfuil sé difriúil nó cosúil leis na briathra rialta san fhoirm dhiúltach san aimsir chaite?

●

Déan iarracht roinnt briathra a chur in abairtí nó ceisteanna ó bhéal.

C Líon na bearnaí

Scríobh na briathra san aimsir chaite.

Na freagraí: 1 raibh

2 rug

3 chuala

4 Dúirt

5 Chuala

6 dúirt

Gníomhaíocht forleathnúcháin Éist leis an múinteoir agus

scríobh na freagraí i do chóipleabhar.

Déarfaidh an múinteoir na frásaí seo a leanas agus scríobhfaidh na páistí san aimsir chaite iad ina gcuid cóipleabhar gan féachaint ar an tábla briathra sa leabhar. Déan uimhir 1 agus 2 le chéile.

26

1 Beir sí – Rug sí

2 Ar clois tú? – Ar chuala tú?

3 Abair siad – Dúirt siad

4 Clois sinn – Chualamar

5 Abair mé – Dúirt mé

6 Bí tú – Bhí tú

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 26

05/05/2020 11:28

Ag comhaireamh B Líon na bearnaí

12

Comhair iad.

1

2

ceathrar cailíní agus beirt bhuachaillí.

Ceist: Cé mhéad páistí san iomlán?

ceithre bhosca agus sé bhosca: sin deich mbosca san iomlán.

C Féach ar an bpictiúr agus scríobh na freagraí i bhfocail i do chóipleabhar. Cé mhéad?

1 trí eilifint

2 fear amháin

3 ceithre bhanana

4 seacht n-éan

5 aon chrann amháin

6 beirt chailíní

D Éist agus freagair Scríobh na freagraí i do chóipleabhar.

4

Ba cheart dóibh focail a scríobh mar fhreagra, mar atá siad scríofa thíos: 1. seachtar; 2. beirt; 3. naonúr; 4. naonúr; 5. ochtar.

1 Bhí mé ag an siopa inné agus bhí a lán daoine sa scuaine ann – bhí triúr buachaillí, seachtar cailíní agus triúr fear ann.

Múinteoir: Cé mhéad cailín a bhí sa scuaine sa siopa inné?

2 Bhí mé ag an gcluiche cispheile aréir. Bhí an fhoireann go hiontach – bhí triúr cailíní agus beirt bhuachaillí ag imirt.

Múinteoir: Cé mhéad buachaill atá san fhoireann cispheile?

3 Bíonn rang cearáité agam gach Céadaoin. Tá cúigear buachaillí agus ceathrar cailíní sa rang.

Múinteoir: Cé mhéad duine atá sa rang cearáité san iomlán?

4 Breithlá mo mhamó a bhí ann agus bhí mé ag cóisir aréir. Bhí a lán daoine ann – naonúr páistí, ochtar fear agus cúigear ban.

Múinteoir: Cé mhéad páiste a bhí ag an gcóisir?

5 Bhí beirt bhuachaillí agus seisear cailíní sa rang ealaíne.

Múinteoir: Cé mhéad duine a bhí sa rang ealaíne san iomlán?

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 27

27

05/05/2020 11:28

Dul Siar

C

A Éist agus freagair

Thuas / thíos agus Ag dul suas /

5

ag dul síos. síos.

Is ceacht cainte é seo. Ní gá dóibh na freagraí a scríobh.

1

Daidí: Noel, cá bhfuil tú ag dul? Tá do dhinnéar réidh! ➜ Tá mé ag dul suas an dréimire go dtí an teachín crainn.

Múinteoir: Cá bhfuil Noel ag dul?

2

Daidí: Zaynab, cá bhfuil tú? Tá do dhinnéar réidh! ➜ Tá mé thuas sa teachín crainn.

Múinteoir: Cá bhfuil Zaynab?

3

Daidí: Jack, an bhfuil tú sa teachín crainn freisin? ➜ Níl, tá mé thíos ar an talamh.

Múinteoir: Cá bhfuil Jack?

4

Daidí: Pádraic, cá bhfuil tú ag dul? ➜ Tá mé ag dul síos an staighre.

Múinteoir: Cá bhfuil Pádraic ag dul?

B Dathaigh na briathra neamhrialta. neamhrialta. Scríobh fréamh na mbriathra neamhrialta i do chóipleabhar.

Na freagraí:

28

1 dúirt mé: abair

2 dúramar: abair

3 ar rug sí?: beir

4 ní raibh mé: bí

5 chuala sé: clois

6 rugamar: beir

7 rug sí: beir

8 chualamar: clois

9 bhíomar: bí

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 28

05/05/2020 11:28

E Éist agus tarraing Obair bheirte

6

Déan fótachóip de Thábla D (leathanach 41). Tabhair ceann amháin do gach péire.

Beidh na páistí ag éisteacht leis na treoracha agus ba chóir go dtógfaidh siad gach dara seal chun pictiúr an seomra ranga a chríochnú.

Tarraing na rudaí seo a leanas: ●

triúr buachaillí ina seasamh ag bord a dó

●

ceithre pheann ar bhord a haon

●

ceathrar cailíní ina suí ar an mbinse

●

sé leabhar sa leabharlann

●

cúig bhosca lóin ar an gcófra

●

dhá phóstaer ar an mballa os cionn an leabharlann

●

trí chathaoir ag bord a haon

●

beirt mhúinteoirí ag an gclár bán

●

aon chlog amháin ar an mballa os cionn an chófra

●

trí fhuinneog os cionn an bhinse

●

ríomhaire glúine amháin ar bhord an mhúinteora

●

sé chóta crochta ar an mballa.

Nótaí

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 29

29

05/05/2020 11:28

Briathra neamhrialta: Déan, Faigh, Feic, Ith

13

A Léigh agus pléigh Léigh agus mínigh an tábla. ●

Féach ar sinn – an bhfuil sé difriúil nó cosúil leis na briathra rialta san aimsir chaite?

●

Féach ar an bhfoirm dhiúltach – an bhfuil sé difriúil nó cosúil leis na briathra rialta san fhoirm dhiúltach san aimsir chaite?

●

Déan iarracht roinnt briathra a chur in abairtí nó ceisteanna ó bhéal.

D Líon na bearnaí

Scríobh isteach na briathra san aimsir chaite.

Na freagraí: 1 Rinne

2 bhfaca

3 Fuair

4 D’itheamar

5 Rinneamar

6 fhaca

Gníomhaíocht forleathnúcháin Cluiche. Abair é. ●

Cuir na daltaí i ngrúpaí de cheathrar/cúigear.

●

Scríobh fréamhacha na gceithre bhriathar neamhrialta (Déan, Faigh, Feic, Ith) ar luaschártaí faoi dhó.

●

Scríobh Abairt, Ceist, An Fhoirm Dhiúltach ar thrí luaschárta eile faoi dhó.

●

Cuir na luaschártaí briathra, béal faoi, ar thaobh amháin den chlár bán.

Cuir na luaschártaí eile (Abairt × 2, Ceist × 2, An Fhoirm Dhiúltach × 2) béal faoi freisin, ar an taobh eile.

●

Roghnóidh an chéad fhoireann cárta amháin ó thaobh na mbriathra agus cárta eile ón taobh eile.

●

Cas na cártaí agus taispeáin ar an gclár bán iad, mar shampla, Déan

30

Ceist

●

Caithfidh an fhoireann an briathar Déan a chur i gceist san aimsir chaite.

Ba chóir dóibh an cheist a chruthú le chéile.

●

Má tá an ceart acu, tabhair dhá phointe dóibh. Má litríonn siad an briathar An ndearna i gceart, tabhair dhá phointe eile dóibh.

●

Cuir na cártaí ar ais ar an gclár bán agus imir an cluiche mar seo leis na grúpaí eile sa rang.

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 30

05/05/2020 11:28

●

Is iad an fhoireann leis an líon is mó pointí ag deireadh an chluiche na buaiteoirí.

Is féidir na briathra neamhrialta ó Aonad 11 (Abair, Beir, Bí, Clois) a úsáid más mian leat.

Gníomhaíocht forleathnúcháin Cluiche ciorcail ●

Cuir na páistí i ngrúpaí de chúigear nó seisear.

●

Cuirfidh siad ceisteanna ar a chéile bunaithe ar na formáidí ceisteacha ar leathanach 32 den téacsleabhar.

●

Caithfidh na páistí i ngach grúpa iad féin a uimhriú ó 1–5/6 agus seasamh le chéile i gciorcal.

●

Cuirfidh páiste 1 ceist ar pháiste 2.

●

Freagróidh sé/sí an cheist agus ansin cuirfidh páiste 2 ceist ar pháiste 3.

●

Freagróidh sé/sí an cheist agus ansin cuirfidh páiste 3 ceist ar pháiste 4.

●

Ba chóir dóibh leanúint ar aghaidh mar seo timpeall an chiorcail.

Nótaí

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 31

31

05/05/2020 11:28

14

Na céimeanna comparáide

A Léigh agus pléigh Pléigh na pictiúir agus na focail. Tabhair seans dóibh na haidiachtaí a úsáid in abairtí. ●

Cuir triúr daltaí i líne: Cé hé/hí an dalta is airde sa líne seo?

●

Cuir béim ar ord na bhfocal sa fhreagra: Is é/í ... an dalta is airde sa líne seo.

●

Cuir triúr daltaí eile i líne: Anois, cé hé/hí an dalta is airde? An bhfuil ... níos airde ná ... ?

●

Scríobh an abairt ar an gclár bán agus cuir béim ar struchtúr na habairte: Is é ... an buachaill/cailín is airde.

●

Téigh siar ar an riail ó Cháit Chúramach: Cuirtear i tar éis an guta deireanach agus e ag an deireadh.

B Críochnaigh an tábla.

Na freagraí: 1 bocht – níos/is boichte 2 fíochmhar – níos/is fíochmhaire 3 trom – níos/is troime 4 daor – níos/is daoire 5 bog – níos/is boige 6 lag – níos/is laige

C Obair bheirte

Scríobh na freagraí i do chóipleabhar.

Ba chóir go scríobhfaidh na daltaí a gcuid freagraí in abairtí iomlána.

1 Is é Carrauntoohill an sliabh is airde in Éirinn.

2 Is é/í _______ an duine is óige i mo chlann.

3 Is é an Chihuaha an madra is éadroime ar domhan.

32

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 32

05/05/2020 11:28

4 Is é Neptune an pláinéad is fuaire sa ghrianchóras.

5 Is é an eilifint na hAfraice an t-ainmhí talún is troime ar domhan, nó is é an míol mór gorm an t-ainmhí is troime ar domhan.

D Éist agus freagair Scríobh na freagraí i do chóipleabhar.

7

Ba chóir dóibh abairtí iomlána a scríobh mar fhreagra.

1 Tá Jack sé bliana d’aois, tá Ann aon bhliain déag d’aois agus tá Tom deich mbliana d’aois.

Múinteoir: Cé hé/hí an duine is sine?

2 Meánn na sútha talún seachtó gram, meánn na cairéid caoga gram, meánn na prátaí céad gram.

Múinteoir: Cé acu an ceann is troime?

3 Féach ar na téada. Tá an téad ghorm fada, tá an téad dubh níos faide ach is é an téad ghlas an téad is faide.

Múinteoir: Cén dath atá ar an téad is faide?

4 Cosnaíonn an geansaí fiche euro, cosnaíonn an léine cúig euro agus cosnaíonn an carbhat deich euro.

Múinteoir: Cad é an ceann is daoire?

Nótaí

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 33

33

05/05/2020 11:28

15

Briathra neamhrialta: Tabhair, Tar, Téigh

A Léigh agus pléigh Léigh agus mínigh an tábla. ●

Féach ar sinn sa bhriathar Tar: an bhfuil sé difriúil nó cosúil leis na briathra rialta san aimsir chaite? (Tóg amach an dá i agus cuir isteach an deireadh leathan -amar.)

●

Féach ar an bhfoirm dhiúltach – an bhfuil sé difriúil nó cosúil leis na briathra rialta san fhoirm dhiúltach san aimsir chaite?

●

Déan iarracht roinnt briathra a chur in abairtí nó ceisteanna ó bhéal.

●

Téigh siar ar na difríochtaí idir Tar agus Téigh.

B Scríobh na frásaí seo a leanas i do chóipleabhar san aimsir chaite.

1 Thug tú

2 Níor tháinig sí

3 Ar thug sibh?

4 Thángamar

5 Chuaigh mé

6 Ar tháinig tú?

7 Chuamar

8 Thug siad

C Scríobh an scéal i gceart i do chóipleabhar.

Na freagraí: Chuaigh Anna go dtí an leabharlann Dé Sathairn seo caite. Chuaigh Paul freisin. Thug an leabharlannaí leabhar mór dóibh. Nuair a bhí siad ag dul abhaile, thug an leabharlannaí leabhar dóibh do Mhamaí. Tháinig siad abhaile ar an mbus. Tháinig Daidí abhaile ar an mbus freisin. Thug siad an leabhar do Mhamaí agus bhí áthas uirthi.

Nótaí

34

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 34

05/05/2020 11:28

Réamhfhocail agus séimhiú B Tusa an múinteoir

16

Ceartaigh na habairtí seo a leanas atá

mícheart.

Má tá an abairt mícheart, ba chóir do dhaltaí an freagra ceart a thabhairt.

 nó  

1 Thit Ann den chathaoir.

2 Fuair mé grianghraf de Mamó sa bhosca.

3 Thit Carla den rhothar.

4 D’ith sí píosa mór den gcáca.

5 Léim Ken sa aer nuair a bhuaigh sé an comórtas.

6 Léim Jack den trucail.

 (de Mhamó)  (den rothar)  (den cháca)  (san aer) 

C Obair bheirte Aimsigh na difríochtaí agus scríobh na habairtí i do chóipleabhar. Bain úsáid as na réamhfhocail: den den,, de de,, sa sa..

Pictiúr 1: Tá cat sa chiseán. Tá luch ag léim den chathaoir. Tá sú oráiste sa ghloine. Tá pictiúr de Cháit crochta ar an mballa.

Pictiúr 2: Tá madra sa chiseán. Tá luch ag léim den phictiúr/den bhord. Tá bainne sa ghloine. Tá pictiúr de Mhamó crochta ar an mballa.

D Éist agus freagair Scríobh na freagraí i do chóipleabhar.

8

1 Chuir Joe a chóipleabhar sa mhála scoile.

Múinteoir: Cár chuir Joe a chóipleabhar?

2 Ghortaigh Harry a chos nuair a léim sé den bhalla.

Múinteoir: Conas a ghortaigh Harry a chos?

3 Bhíomar ag an zú agus chonaiceamar eilifint ag snámh san uisce.

Múinteoir: Cad a bhí á dhéanamh ag eilifint sa zú?

4 Bhíomar san áiléar agus fuaireamar grianghraf de Mhamó.

Múinteoir: Cad a bhfuair siad san áiléar?

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 35

35

05/05/2020 11:28

Dul Siar

D

A Scríobh na briathra neamhrialta san aimsir chaite i do chóipleabhar.

Na freagraí: 1 Rinne mé

2 Chonaic sibh

3 Fuaireamar

4 Níor itheamar

5 An bhfuair tú?

6 D’ith sibh

7 Ní dhearna sé

8 An bhfaca sí?

9 Chonaiceamar

10 Rinneamar

11 Fuair mé

12 D’ith sé

B Scríobh abairtí faoi na pictiúir i do chóipleabhar.

Na freagraí: 1 den

Léim sé/an buachaill den leaba.

2 san

Chuir sí/Mamaí/an cailín an cáca san oigheann.

3 de

Seo grianghraf de mo theaghlach/mo chlann/m’aintín agus a clann ag an Nollaig.

4 den, sa Léim cat oráiste den chathaoir. Tá cat dubh sa bhosca.

C Líon na bearnaí agus scríobh abairtí faoi na pictiúir i do chóipleabhar. Bain úsáid as na céimeanna comparáide.

2 (a) ard (b) níos airde (c) is airde Tá an fear ard. Tá an capall níos airde, ach is é an sioráf an ceann is airde.

3 (a) éadrom (b) níos éadroime (c) is éadroime Tá an leabhar éadrom. Tá an cóipleabhar níos éadroime ach is é an scriosán an ceann is éadroime.

4 (a) daor (b) níos daoire (c) is daoire Tá an carr gorm daor. Tá an carr bán níos daoire ach is é an carr dearg an ceann is daoire.

36

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 36

05/05/2020 11:28

D Éist agus freagair Scríobh na freagraí i do chóipleabhar.

9

Is féidir an ghníomhaíocht seo a dhéanamh ó bhéal freisin ag brath ar leibhéal na Gaeilge atá ag na daltaí i do rang.

Tabhair, Tar, Téigh Haigh. Melissa is ainm dom. Bhí féasta mór againn inné mar bhí mo dhaidí daichead bliain d’aois. Roimh an bhféasta chuamar go dtí an búistéir. Bhí Mamaí ag cócaireacht. Tháinig caoga duine go dtí an féasta. Tháinig Daidí abhaile ag a sé a chlog. Thugamar ticéid don chluiche peile do Dhaidí mar taitníonn peil go mór leis. Thug mo mhamó geansaí peile dó. Chuaigh gach duine abhaile ag a haon déag a chlog. Bhí áthas an domhain ar Dhaidí ag deireadh na hoíche.

Múinteoir: 1 Cá ndeachaigh Melissa roimh an bhféasta?

2 Ar tháinig a lán daoine chuig an bhféasta?

3 Ar tháinig Daidí abhaile ag a hocht a chlog?

4 Cad a thug Melissa do Dhaidí?

5 Ar thug Mamó cóta nua do Dhaidí?

6 Cén t-am a ndeachaigh gach duine abhaile?

Tráth na gceist

Tráth na gceist

●

Cuir na páistí i ngrúpaí de 4/5.

●

Caithfidh siad na ceisteanna a fhreagairt le chéile.

●

Scríobhfiadh siad na freagraí ar leathanaigh bhána agus cuir tusa na scóir ar fad le chéile ag deireadh gach babhta.

Is féidir leis na daltaí Measúnú 2 a dhéanamh anois (leathanach 44).

Nótaí

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 37

37

05/05/2020 11:28

Tábla A

Imreoidh

Evelyn

sa

An

osclóidh

tú

an

doras?

anocht. níos déanaí.

Codlóimid

ag

a

deich a chlog

Labhróidh

mé

le mo

chara

an Eitleoidh píolóta Inseoidh

38

chluiche amárach.

go dtí

ar an Meiriceá Déardaoin.

Seán

an scéal

duit

anocht.

Freagróidh

siad

na ar scoil amárach. ceisteanna

Ceanglóidh

mé

m’iallacha

anois.

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 38

05/05/2020 11:28

Tábla B

Siúlann

Emma

ar scoil

gach

maidin.

An

dtógfaidh

tú

an bus

abhaile?

Cheannaigh

Daidí

bróga

nua

inné.

ar an tseilf

níos déanaí.

tú

do sheomra

gach deireadh seachtaine?

seacláid the

anocht.

Cuirfidh

An

Ólfaimid

an na múinteoir cóipleabhair nglanann

ag siopadóireacht

Bhí

mé

aréir.

Ní

ithim

prátaí

don dinnéar

gach lá.

Rith

siad

sa rás

tráthnóna

inné.

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 39

39

05/05/2020 11:28

Tábla C

40

Tá

cóta

gorm

agam.

D’ith

Seán

an t-úll

glas.

Bhí

scamall

mór,

dubh

Is

cailín

cairdiúil

í.

sa spéir.

Tá

carr

beag,

buí

ag Mamó.

Tá

teidí

mór

ag an mbuachaill

óg.

Dhreap

mé

an crann

ard.

Cheannaigh

Joe

cáca

milis

don chóisir.

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 40

05/05/2020 11:28

Tábla D

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 41

41

05/05/2020 11:28

Ainm:

Measúnú 1

(Bunaithe ar aonaid 1–8))

A An aimsir fháistineach. Cuir ciorcal timpeall ar an bhfreagra ceart.

1 (Rith) tú

Rithfidh tú / Ritheann tú

2 Ní (cíor) mé

Ní gcíorfaidh mé / Ní chíorfaidh mé

3 (Bailigh sinn)

Baileoimid / Bhailíomar

4 (Ceannaigh) sibh

Ceannóidh sibh / Ceannóimid

5 (Codail) siad

Codlóidh siad / Codleoimid siad

6 An (deisigh) sé?

An ndeiseoidh sé? / An dheisigh sé

7 Ní (glan) siad

Ní ghlanfaidh siad / Ní ghlanann siad

8 An (dúisigh) tú?

An ndúiseoidh tú? / An ndúisíonn tú?

9 (Imir) mé

Imreoidh mé / D’imir mé

10 (Ullmhaigh sinn)

D’ullmhóimid / Ullmhóimid

11 Ní (thosaigh) sí

Ní thosóidh sí / Ní thosóimid sí

B An modh ordaitheach. Tusa an múinteoir. Ceartaigh na habairtí seo a leanas. Cuir  nó  sa tábla.

 nó 

An litriú ceart

1 Cuir oraibh bhur ngeansaithe.

2 Seas i líne dhíreach, a pháistí.

3 ‘Dún Dún an fhuinneog,’ arsa Mamaí liom.

4 Ith do cheapaire anois.

5 Tógaigí amach do chóipleabhar.

6 Glanaigí bhur mbróga peile.

42

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 42

05/05/2020 11:28

C Cuir ciorcal dearg timpeall ar na hainmfhocail bhaininscneacha agus ciorcal gorm timpeall ar na hainmfhocail fhirinscneacha. an siúinéir an fhuinneog an múinteoir

an t-uisce

an obair an phictiúrlann an cailín an Fhrainc

D Bain úsáid as na frásaí sa bhosca foclóra chun na habairtí a chríochnú. an bhfuil

Bosca foclóra cén sórt cé mhéad

an fearr leat

1 ______________ ________________________________________ duine atá i do theaghlach?

Tá seisear i mo theaghlach.

2 ______________ ________________________________________ ________________________________________ píotsa nó sceallóga?

Is fearr liom píotsa.

3 ______________ ________________________________________ aimsire atá ann inniu?

Tá sé ag cur báistí inniu.

4 ______________ ________________________________________ airgead agat?

Tá cúig euro agam.

E Cén aimsir atá i gceist? Scríobh AC (aimsir chaite), AL (aimsir láithreach) nó AF (aimsir fháistineach) ag deireadh na n-abairtí.

1 Rith sí sa rás mór. ________________________________________ 2 Cuireann sí a cóta uirthi. ________________________________________ 3 D’ólamar uisce mar bhíomar te. ________________________________________ 4 Siúlaim abhaile ón scoil. ________________________________________ 5 Caithfimid uachtar gréine i rith an tsamhraidh. ________________________________________ 6 Codlóidh mé go sámh. ________________________________________ 7 Ceartóidh an múinteoir na cóipleabhair. ________________________________________

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 43

43

05/05/2020 11:28

Ainm:

Measúnú 2

(Bunaithe ar aonaid 9–16))

A Léigh agus tarraing.

Tarraing: 1 beirt bhuachaillí ag dul suas an dréimire ar chlé 2 ceathrar cailíní thuas ar an mballa 3 cailín amháin ag dul síos an dréimire ar dheis 4 triúr buachaillí thíos ar an talamh.

B Ciorclaigh na haidiachtaí sa bhosca. liath te scoil tolg

beag cliste leabhar cuisneoir blasta

crann

bronntanas

óg

scríobh

ard

oigheann cupán

léim 44

cathaoir

bailigh sceallóga

mór

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 44

05/05/2020 11:28

C Na briathra neamhrialta. Ciorclaigh an freagra ceart.

1 An bhí / An raibh sé ag cur báistí aréir?

2 Chonaic / Fheic sí an cluiche ag an deireadh seachtaine.

3 Rinne / Rhinne tú d’obair bhaile aréir.

4 Rhug / Rug an cat ar an luch.

5 Dúirt / Dúramar sí liom go mbeidh sí ar scoil amárach.

6 D’ith / D’itheamar ár ndinnéir le chéile inné.

7 Ar chuala / Ar chlois tú an t-inneall dóiteáin inné?

8 Fuar / Fuair sé airgead póca an deireadh seachtaine seo caite.

9 Chualamar / Chualaimid an leanbh óg ag caoineadh aréir.

10 Ní bhíomar / Ní rabhamar ar scoil inné, bhí an scoil dúnta.

D Cé mhéad? Líon na bearnaí.

1 ___ ___ ___ scriosán

2 ___ ___ ___ peann

3 ___ ___ ___ ___ ___ cóipleabhar

4 ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ fáiscín páipéir

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 45

45

05/05/2020 11:28

E Cad atá in easnamh? Críochnaigh an tábla.

Bunchéim na

Breischéim na haidiachta

Sárchéim na haidiachta

Níos boichte

Is boichte

____________________ ____________________________________________

____________________ ____________________________________________

____________________ ____________________________________________

____________________ ____________________________________________

____________________ ____________________________________________

____________________ ____________________________________________

____________________ ____________________________________________

____________________ ____________________________________________

haidiachta 1 bocht 2 trom 3 éadrom 4 daor 5 bog

F Briathra neamhrialta. Ciorclaigh an freagra ceart.

1 (Tabhair) tú

Thabhair tú

Thug tú

2 (Téigh) sí

Chuaigh sí

Tháinig sí

3 Ar (tabhair) sibh?

Ar thabhair sibh?

Ar thug sibh?

4 (Tar+sinn)

Tháinigeamar

Thángamar

G Líon na bearnaí.

Bosca foclóra sa

den

san

de

sa

den

1 Fuair mé grianghraf ________________________________________ Dhaideo.

2 D’ith Jack píosa mór ________________________________________ cháca.

3 Chonaic sé iasc órga ________________________________________ uisce.

4 Chuir mé na leabhair ________________________________________ bhosca.

5 Léim Joe ________________________________________ bhalla.

6 Tá mo bhosca lóin ________________________________________ mhála scoile.

46

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 46

05/05/2020 11:28

Measúnú 1: Na Freagraí A An aimsir fháistineach. Cuir ciorcal timpeall ar an bhfreagra ceart.

1 (Rith) tú

Rithfidh tú

2 Ní (cíor) mé

Ní chíorfaidh mé

3 (Bailigh sinn)

Baileoimid

4 (Ceannaigh) sibh

Ceannóidh sibh

5 (Codail) siad

Codlóidh siad

6 An (deisigh) sé?

An ndeiseoidh sé?

7 Ní (glan) siad

Ní ghlanfaidh siad

8 An (dúisigh) tú?

An ndúiseoidh tú?

9 (Imir) mé

Imreoidh mé

10 (Ullmhaigh sinn)

Ullmhóimid

11 Ní (thosaigh) sí

Ní thosóidh sí

B An modh ordaitheach. Tusa an múinteoir. Ceartaigh na habairtí seo a leanas. Cuir  nó  sa tábla.

1 Cuir oraibh bhur ngeansaithe.

2 Seas i líne dhíreach, a pháistí.

3 ‘Dún Dún an fhuinneog,’ arsa Mamaí liom.

4 Ith do cheapaire anois.

5 Tógaigí amach do chóipleabhar.

6 Glanaigí bhur mbróga peile.

 nó 

An litriú ceart

     

Cuirigí Seasaigí – –

Tóg –

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 47

47

05/05/2020 11:28

C Cuir ciorcal dearg timpeall ar na hainmfhocail bhaininscneacha agus ciorcal gorm timpeall ar na hainmfhocail fhirinscneacha. an siúinéir an fhuinneog an múinteoir

an t-uisce

an obair an phictiúrlann an cailín an Fhrainc

D Bain úsáid as na frásaí sa bhosca foclóra chun na habairtí a chríochnú.

1 Cé mhéad duine atá i do theaghlach?

Tá seisear i mo theaghlach.

2 An fearr leat píotsa nó sceallóga?

Is fearr liom píotsa.

3 Cén sórt aimsire atá ann inniu?

Tá sé ag cur báistí inniu.

4 An bhfuil airgead agat?

Tá cúig euro agam.

E Cén aimsir atá i gceist? Scríobh AC (aimsir chaite), AL (aimsir láithreach) nó AF (aimsir fháistineach) ag deireadh na n-abairtí.

1 Rith sí sa rás mór. AC 2 Cuireann sí a cóta uirthi. AL 3 D’ólamar uisce mar bhíomar te. AC 4 Siúlaim abhaile ón scoil. AL 5 Caithfimid uachtar gréine i rith an tsamhraidh. AF 6 Codlóidh mé go sámh. AF 7 Ceartóidh an múinteoir na cóipleabhair. AF

48

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 48

05/05/2020 11:28

Measúnú 2: Na Freagraí B Ciorclaigh na haidiachtaí sa bhosca. liath beag cathaoir crann te bronntanas óg scoil leabhar ard tolg cuisneoir oigheann blasta cupán sceallóga léim

cliste scríobh bailigh mór

C Na briathra neamhrialta. Ciorclaigh an freagra ceart.

1 An raibh sé ag cur báistí aréir?

2 Chonaic sí an cluiche ag an deireadh seachtaine.

3 Rinne tú d’obair bhaile aréir.

4 Rug an cat ar an luch.

5 Dúirt sí liom go mbeidh sí ar scoil amárach.

6 D’itheamar ár ndinnéir le chéile inné.

7 Ar chuala tú an t-inneall dóiteáin inné?

8 Fuair sé airgead póca an deireadh seachtaine seo caite.

9 Chualamar an leanbh óg ag caoineadh aréir.

10 Ní rabhamar ar scoil inné, bhí an scoil dúnta.

D Cé mhéad? Líon na bearnaí.

1 2

trí scriosán sé pheann

3 naoi gcóipleabhar 4 deich bhfáiscín páipéir

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 49

49

05/05/2020 11:28

E Cad atá in easnamh? Críochnaigh an tábla.

Bunchéim na haidiachta

Breischéim na haidiachta

Sárchéim na haidiachta

1

bocht

Níos boichte

Is boichte

2

trom

Níos troime

Is troime

3

éadrom

Níos éadroime

Is éadroime

4

daor

Níos daoire

Is daoire

5

bog

Níos boige

Is boige

F Briathra neamhrialta. Ciorclaigh an freagra ceart.

1 (Tabhair) tú

Thug tú

2 (Téigh) sí

Chuaigh sí

3 Ar (tabhair) sibh?

Ar thug sibh?

4 (Tar+sinn)

Thángamar

G Líon na bearnaí.

Bosca foclóra sa

den

san

de

sa

den

1 Fuair mé grianghraf de Dhaideo.

2 D’ith Jack píosa mór den cháca.

3 Chonaic sé iasc órga san uisce.

4 Chuir mé na leabhair sa bhosca.

5 Léim Joe den bhalla.

6 Tá mo bhosca lóin sa mhála scoile.

50

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 50

05/05/2020 11:28

Cluichí Déantar tagairt do na cluichí seo sa Leabhar Litrithe, Litrithe ach is féidir iad a imirt am ar bith mar ghníomhaíochtaí forleathnúcháin.

Cluiche 1: Na freagraí 2 tinneas goile

5 pitseámaí

13 slaghdán

17 dalta

21 tráidire

25 spórtúil

28 scáth gréine

29 deochanna

33 deilgneach

5 budragár

13 an Fhrainc

40 féinín

Cluiche 2: Na freagraí 2 iománaíocht 17 laghairt

21 Éire

25 airní

28 dorcha

29 feisteas

33 cás

40 ildaite

Cluiche 3: Na freagraí 2 bratach

5 crann fuinte

13 meascthóir

17 idirlíon

21 láithreoir

25 luchóg

28 ticéid

29 clár scór

33 crúiscín

40 téacs

Cluiche 4: Na freagraí 2 miasniteoir

5 fiailí

13 is airde

17 tuile

21 tintreach

25 triomach

28 meangadh

29 dallóg

33 brocaire te

2 gadaí

5 peirsil

13 tuairisceoir

17 tóirse

21 basal

25 síobhais

28 tím

29 puball

33 beárbaiciú

40 spionáiste

Cluiche 5: Na freagraí

40 seodra

Leabhar Litrithe

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 51

51

11/05/2020 14:08

Cluiche 1 Téigh suas an dréimire.

Téigh síos an sleamhnán.

Léim leis an bhfrog.

Caith an dísle arís.

Litrigh é! Litrigh an rud atá sa phictiúr nó fan mar a raibh tú.

Abairt! Cuir an rud atá sa phictiúir in abairt.

41

40

39

38

37

36

32

33

34

35

trí léim

Litrigh é!

25

24

23

22

DEIREADH Abairt!

29

30

31

Litrigh é!

27

28

26

Litrigh é!

15

Litrigh é!

16

17

18

trí léim 19

20

Abairt!

Litrigh é!

14

13

cúig léim

Abairt!

2

12

21

11

10

9

8

6

7

trí léim 3

4

5

TÚS Litrigh é!

52

Abairt!

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 52

05/05/2020 11:28

Cluiche 2 Téigh suas an dréimire.

Téigh síos an sleamhnán.

Léim leis an bhfrog.

Caith an dísle arís.

Litrigh é! Litrigh an rud atá sa phictiúr nó fan mar a raibh tú.

Abairt! Cuir an rud atá sa phictiúir in abairt.

41

40

39

38

37

36

32

33

34

35

trí léim

Litrigh é!

25

24

23

22

DEIREADH Litrigh é!

29

30

31

Abairt!

27

28

26

Litrigh é!

Litrigh é!

15

16

17

18

trí léim 19

20

Abairt!

14

13

cúig léim

Litrigh é!

2

12

21

Abairt!

11

10

9

8

6

7

trí léim 3

4

5

TÚS Litrigh é!

Abairt!

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 53

53

05/05/2020 11:28

Cluiche 3 Téigh suas an dréimire.

Téigh síos an sleamhnán.

Léim leis an bhfrog.

Caith an dísle arís.

Litrigh é! Litrigh an rud atá sa phictiúr nó fan mar a raibh tú.

Abairt! Cuir an rud atá sa phictiúir in abairt.

41

40

39

38

37

36

32

33

34

35

trí léim

Abairt!

25

24

23

22

DEIREADH Abairt!

29

30

31

Litrigh é!

27

28

26

Litrigh é!

Litrigh é!

15

16

17

18

cúig léim 19

20

Litrigh é!

Abairt!

14

13

cúig léim

Litrigh é!

2

12

21

11

10

9

8

6

7

trí léim 3

4

5

TÚS Abairt!

54

Litrigh é!

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 54

05/05/2020 11:28

Cluiche 4 Téigh suas an dréimire.

Téigh síos an sleamhnán.

Léim leis an bhfrog.

Caith an dísle arís.

Litrigh é: Litrigh an rud atá sa phictiúr nó fan mar a raibh tú.

Abairt! Cuir an rud atá sa phictiúir in abairt.

41

40

39

38

37

36

32

33

34

35

trí léim

Abairt!

25

24

23

22

DEIREADH Litrigh é!

29

30

31

Litrigh é!

27

28

26

Litrigh é!

Litrigh é!

15

16

17

18

trí léim 19

20

Litrigh é!

14

13

cúig léim

Abairt!

2

12

21

Abairt!

11

10

9

8

6

7

trí léim 3

4

5

TÚS Litrigh é!

Litrigh é!

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 55

55

05/05/2020 11:28

Cluiche 5 Téigh suas an dréimire.

Téigh síos an sleamhnán.

Léim leis an bhfrog.

Caith an dísle arís.

Litrigh é! Litrigh an rud atá sa phictiúr nó fan mar a raibh tú.

Abairt! Cuir an rud atá sa phictiúir in abairt.

41

40

39

38

37

36

32

33

34

35

trí léim

Litrigh é!

25

24

23

22

DEIREADH Litrigh é!

29

30

31

Abairt!

27

28

26

Litrigh é!

Litrigh é!

15

16

17

18

trí léim 19

20

Litrigh é!

Abairt!

14

13

cúig léim

Abairt!

2

12

21

11

10

9

8

6

7

trí léim 3

4

5

TÚS Litrigh é!

56

Abairt!

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 56

11/05/2020 14:15

Leabhar Litrithe

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 57

57

25/05/2020 12:09

ag babhláil ag bácáil robáil léarscáil

ag ullmhú ag caitheamh greannmhar liamhás

tinneas feisteas oideas fiabhras tomhas

sciáil greanáil fáilte romhat

-áil

luachmhar leamhacháin cárta creidmheasa ríomhaire glúine

mh

miontas ó dheas

-eas / -as

seomra soilse citseap seacláid the pitseamaí stáitse tóirse seodra

se

ábhar fiabhras síobhais

bh

cuileann leabharlann greannmhar crannchur

láithreoir meascthóir miasniteoir tuairisceoir

léitheoir aisteoir

-eoir / -óir

sméara dubha leaba bhuinc comhábhair an Bhreatain Bheag

ceisteanna bialann deochanna salann oigheann

eann / ann

sacar hamstar turtar finéagar budragár baraimeadár clár scór

-ar / -ár

ag ullmhú piliúr

friochtán slaghdán stán bácála bothán

smideadh ag glanadh meangadh síobadh sneachta

píobán préachán

-án

ag róstadh rugadh seoladh

-eadh / -adh

fliú ag bailiú ag brú beárbaiciú bambú

bratach Síneach Seapánach bratach francach

-iú / -ú

buinneach scornach deilgneach sulach ag ceannach tintreach triomach toirneach

-each / -ach

féinín coinín crúiscín braillín

Béarla blaincéad cruicéad gléasta téacs préachán

pionnaí canaraí scálaí turcaí gadaí geansaí peile pitseamaí prataí rósta

bairín breac brúitín

-ín

baraiméadar finéagar bréagfholt sméara dubha téad scipeála núicléach

éa

-aí

Patrúin Foghraíochta agus Aicmí Focal

se seomra soilse 58

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 58

05/05/2020 11:28

citseap seacláid the pitseamaí Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 59

59

05/05/2020 11:28

-ar/-ár sacar hamstar 60

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 60

05/05/2020 11:28

turtar budragár clár scór Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 61

61

05/05/2020 11:28

-each/-ach buinneach deilgneach 62

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 62

05/05/2020 11:28

scornach sulach ag ceannach Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 63

63

05/05/2020 11:28

aí pionnaí canaraí 64

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 64

05/05/2020 11:28

scálaí turcaí gadaí Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 65

65

05/05/2020 11:28

-eas/-as tinneas feisteas 66

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 66

05/05/2020 11:28

oideas fiabhras tomhas Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 67

67

05/05/2020 11:28

-eann/-ann ceisteanna cuileann 68

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 68

05/05/2020 11:28

bialann deochanna salann Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 69

69

05/05/2020 11:28

-iú/-ú fliú ag bailiú 70

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 70

11/05/2020 14:12

beárbaiciú ag brú bambú Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 71

71

05/05/2020 11:28

éa Béarla blaincéad 72

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 72

05/05/2020 11:28

cruicéad gléasta téacs Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 73

73

05/05/2020 11:28

mh ag ullmhú ag caitheamh 74

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 74

05/05/2020 11:28

greannmhar liamhás luachmhar Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 75

75

05/05/2020 11:28

bh leaba bhuinc comhábhair 76

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 76

05/05/2020 11:28

ábhar fiabhras síobhais Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 77

77

05/05/2020 11:28

-eadh/-adh smideadh ag róstadh 78

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 78

05/05/2020 11:28

meangadh rugadh seoladh Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 79

79

05/05/2020 11:28

-ín féinín coinín 80

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 80

05/05/2020 11:28

crúiscín braillín brúitín Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 81

81

05/05/2020 11:28

-áil ag babhláil ag bácáil 82

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 82

05/05/2020 11:28

-eoir/-óir láithreoir meascthóir Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 83

83

05/05/2020 11:28

-án friochtán slaghdán 84

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 84

05/05/2020 11:28

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 85

85

05/05/2020 11:28

86

Litriú an Lae Rang 5: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 5th class A4.indd 86

11/05/2020 14:13

ce/ist/eann/a s/ac/ar B/éa/r/la á/bh/ar f/áil/te ro/mh/at

so/il/se sm/id/eadh ge/am/air/each/t st/áit/se ch/un t/os/aigh

ar dí/ol slu/a cr/ann/chur ag ca/ith/eamh

ge/an/saí pe/il/e cár/ta cre/id/mhe/asa rí/omh/aire glú/in/e

dru/al/us t/ur/caí prá/t/aí r/ós/ta li/amh/ás pl/éasc/óg

rug/adh f/aoi/n tu/ath a/oir/e gh/ui/gh sta/id/éar

d’fhu/ad/aigh d’ús/á/id an tse/am/róg sag/art an Bhre/at/ain Bhe/ag

gad/aí ag fan/ach/t se/od/ra lu/ach/mhar rob/áil

mar/óg súl/ach cu/il/eann brú/it/ín b/ach/ló/ga Bru/is/éile

lé/ith/eoir tu/air/isc/eoir ú/in/éir ce/ann/lín/te gh/oid

17 An Nuacht

l/uch/óg id/ir/lí/on ag ce/ann/ach ní/os sa/oir/e me/as/ar/tha t/omh/as se/ol/adh

22 Scéal Naomh Pádraig

bam/bú pré/ach/án spi/on/áis/te pó/n/aire rea/tha

an Fhra/in/c cr/ui/céad Sas/an/a s/ac/ar an Ph/ort/ain/géil

12 Ar an idirlíon

iom/án/aí/ocht Éi/re ha/ca oigh/ir an tSu/al/ainn sc/i/áil

7 Spórt timpeall na hEorpa

se/ac/lá/id th/e fé/in/ín le/ab/a bh/ui/n/c se/om/ra

2 Codladh thar oíche

ró/ba sl/ip/éir pil/iú/r pit/se/ám/aí bl/a/inc/éad má/la cod/l/at/a

21 Dinnéar na Nollag

li/án dr/uil/eann/a le/it/ís o/inn/iún fi/ail/í ag gl/an/adh

16 Gairdín na scoile

ma/in/ic/íní ge/arr fa/da lá/ith/reo/ir sr/a/ith tic/é/id

11 Seó faisin

se/it amh/ar/cl/ann ais/t/eoir fe/is/te/as il/da/ite

6 An gheamaireacht

d/al/ta l/ea/d/óg G/ae/il/ge sp/ór/t/úil im/rí/onn

1 An cailín nua pi/an chl/u/ais/e sl/agh/dán t/inn/eas c/inn t/inn/eas go/il/e

fr/an/c/ach co/in/ín bud/ra/gár tur/tar c/an/ár/aí

t/ui/le mál/aí ga/in/imh sí/ob/adh sn/each/ta cl/och/a sn/each/ta

pub/all léar/sc/áil tin/e ch/amp/a lea/mh/ach/áin

t/óir/se ag r/óst/adh beár/ba/ic/iú ce/am/ara an ch/o/ill abh/a/inn

18 Campáil

tin/tr/each to/ir/n/each tor/ná/dó t/eir/mim/éad/ar bar/aim/éad/ar tr/iom/ach

13 Tubaiste nádurtha

ia/sc ór/ga h/am/star c/ás l/agh/airt m/uc gh/ui/ne

8 An siopa peataí

bu/inn/each fl/iú Cad a/tá or/t? sc/or/n/ach f/ia/bh/ras de/ilg/n/each

3 Tinneas

Na Focail Litrithe Deighilte

im/rí/onn cin/éal/ta t/éad sc/ip/eál/a gre/ann/mh/ar

mi/on/tas n/ead pe/ir/sil b/oth/án tím

rác/a pí/ob/án sí/obh/ais slu/as/aid bas/al

19 Garraí luibheanna

ag spr/aoi me/ang/adh is si/ne is air/de is fe/arr is ó/ig/e

pi/onn/aí cl/ár sc/ór ca/ir/de cár/ta bre/ith/lae

14 Cairde

té/acs có/is/ir ag b/abh/l/áil br/at/ach l/án/a b/oll/a

9 Cóisir Lá Breithe

Sí/n/each Se/ap/án/ach sc/áth gr/éi/ne b/ia/chl/ár tr/á/id/ire

4 Bialanna cus/ta/im/éir/í b/ia/lann fr/ea/st/al/aí de/och/ann/a b/ia g/as/ta

cr/ann fu/in/te st/án bá/cá/la crú/isc/ín sp/ún/óg adh/ma/id

s/al/ann nap/rún mi/as/nit/eoir bro/c/aire te fín/éa/gar

bob nó bia br/éag/fh/olt hat/a ca/ill/í con/ri/ocht bra/ill/ín gl/éas/ta

sc/iath/áin fá/inn/e ba/ir/ín bre/ac pé/int agh/aidh/e

20 Oíche Shamhna

fri/och/tán d/all/óg pl/á/ta cit/se/ap pi/ob/ar

15 Am dinnéir

ag b/ác/áil oi/deas c/omh/ábh/air me/asc/th/óir sc/ál/aí oigh/ea/nn

10 An díolachán cácaí

d/or/cha io/ra ó dh/eas c/nó/nn/a c/ap/aill sm/éa/ra du/bh/a

5 An fómhar ní/os fu/air/e ní/os lu/ait/he ag ull/mh/ú air/ní ag ba/il/iú