Litriú an Lae 3 Teacher's Resource Book

Leabhar an MhĂşinteora

EDCO-Litriu an Lae-Covers-TRBCL.indd 3-4

20/04/2020 11:30

Leabhar an MhĂşinteora An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 1

24/04/2020 13:34

An Chéad Chló 2020 An Comhlacht Oideachais Bóthar Bhaile an Aird Baile Bhailcín Baile Átha Cliath 12 www.edco.ie Ball den Smurfit Kappa cpt © 2020 Mary Fox Gach ceart ar cosaint. Ní ceadmhach aon chuid den fhoilseachán seo a atáirgeadh, a stóráil i gcóras aisghabhála ná a tharchur ar aon mhodh nó slí, bíodh sin leictreonach, meicniúil, bunaithe ar fhótachóipeáil, ar thaifeadadh nó eile gan cead a fháil roimh ré ón bhfoilsitheoir nó ceadúnas a cheadaíonn cóipeáil shrianta in Éirinn arna eisiúint ag Gníomhaireacht um Cheadúnú Cóipchirt na hÉireann, 63 Sráid Phádraig, Dún Laoghaire, Baile Átha Cliath.

Clúdach: Liz White Designs Clóchur: Carole Lynch Eagarthóir: Fionnuala Clowe Léitheoir profaí: Dorothy Ní Uigín, Clare Rowland, Caitriona Clarke Léaráidí: Becky Davies, Kirsti Davidson (Bright Agency) Grianghraif: Shutterstock.com Lch. 12: Fotyma; Lch. 27: TheFarAwayKingdom, Africa Studio, Butterfly Hunter, Davydenko Yuliia, Sergiy1975; Lch. 58: Sonya illustration.

Rinne na foilsitheoirí a ndícheall teacht ar úinéirí cóipchirt; beidh siad sásta na gnáthshocruithe a dhéanamh le haon duine eile acu a dhéanann teagmháil leo.

ii

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 2

24/04/2020 16:25

Clár Réamhrá ..................................................................................................... 2 Plean Scoile: Foghlaim Chomhtháite Ábhar agus Teangacha (FCÁT) ........... 4 Plean Scoile: Gramadach ............................................................................ 6

Leabhar Gramadaí 1 Na gutaí ............................................................................................... 8 2 Ainmfhocail agus briathra.................................................................... 9 3 Briathra caola .................................................................................... 11 4 Briathra leathana............................................................................... 12

Dul Siar A ............................................................................................... 13 5 Ar an, in aice leis an, faoin, thar an ................................................... 14 6 Briathra a thosaíonn le guta .............................................................. 18 7 Aoiseanna .......................................................................................... 19 8 Briathra ilsiollacha............................................................................. 20

Dul Siar B................................................................................................ 21 9 Mo, do, a, ár....................................................................................... 22 10 Briathra san aimsir chaite .................................................................. 23 11 Ar, ag, le, do....................................................................................... 24 12 Ag comhaireamh rudaí....................................................................... 25

Dul Siar C ................................................................................................ 26 13 Briathra rialta san aimsir chaite......................................................... 28 14 Firinscneach nó baininscneach ........................................................... 30 15 Bí san aimsir chaite ............................................................................ 32 16 Ag comhaireamh daoine .................................................................... 34

Dul Siar D ............................................................................................... 35 Táblaí ........................................................................................................ 36 Measúnú 1 (bunaithe ar aonaid 1–8) ........................................................ 48 Measúnú 2 (bunaithe ar aonaid 9–16) ...................................................... 50 Measúnú 1: Na Freagraí ............................................................................ 53 Measúnú 2: Na Freagraí ............................................................................ 54

Leabhar Litrithe Cluichí ....................................................................................................... 55 Patrúin Foghraíochta agus Aicmí Focal ..................................................... 62 Na Focail Litrithe Deighilte ........................................................................ 86 Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 1

24/04/2020 13:34

Réamhrá Tá na leabhair bunaithe ar Churaclam nua Teanga na Bunscoile. Scéim ghrádaithe is ea é do Rang 2 go Rang 6. I ngach aonad, tá réimse leathan modhanna múinte le fáil: léigh agus pléigh, obair bheirte, obair ghrúpa, gníomhaíochtaí éisteachta, gníomhaíochtaí labhartha, tascanna scríbhneoireachta agus cluichí.

Litriú an Lae: Leabhar Litrithe Tá an leabhar bunaithe ar na deich dtopaic ar Churaclam na Gaeilge. In Litriú an Lae do Rang 3, tá 21 aonad bunaithe ar théamaí Churaclam na Gaeilge (agus cúig aonad Dul Siar) agus tá 9 n-aonad bunaithe ar ábhair an churaclaim. Dé réir Churaclam nua Teanga na Bunscoile, caithfear ábhar/ceachtanna eile ón gcuraclam a mhúineadh trí Ghaeilge (An Fhoghlaim Chomhtháite Ábhar agus Teangacha (FCÁT)).

Mar sin tá ceacht tíreolaíochta, ceacht corpoideachais, ceacht matamaitice, ceacht staire, ceacht sna hamharcealaíona, ceacht eolaíochta agus ceacht san oideachas sóisialta, pearsanta agus sláinte le fáil sa leabhar freisin. Tá na haonaid seo san áireamh chun cabhrú le pleanáil le haghaidh FCÁT sa Churaclam nua Teanga. Tá sé de rogha ag an múinteoir litriú na bhfocal a mhúineadh.

Sa leabhar do Rang 3, gheofar liosta d’ocht bhfocal in aghaidh na seachtaine nó an aonaid. Tá na focail liostaithe i dtábla ag tús na n-aonad, agus caithfear iad a scríobh amach sa tábla gach oíche mar obair bhaile. Úsáidtear an cur chuige: Féach agus Abair, Clúdaigh, Scríobh agus Seiceáil. Úsáidtear scáthú ar na leathanaigh chun a thaispeáint do na daltaí cén focail sna táblaí atá le hathscríobh agus le foghlaim don obair bhaile. Is de réir a chéile gach lá a théann líon na litrithe atá le foghlaim i méid.

Gné shuntasach eile den tsraith litrithe Litriú an Lae ná go n-aithnítear patrúin litrithe rialta a tharlaíonn sa Ghaeilge. Agus stór focal na ndaltaí ag dul i méid, tá an deis acu focail a eagrú le chéile i ngrúpaí de réir patrúin fuaime cosúla. Tá greille ag cúl na dtéacsleabhar chun é seo a dhéanamh. Tá na focail litrithe ar fáil ar chúl Leabhar an Mhúinteora mar acmhainn fótachóipeáilte. Ciallaíonn sé seo gur féidir le múinteoirí aicmí focal na Gaeilge a léiriú sa seomra ranga.

Ag cúl théacsleabhair na ndaltaí, feicfear liostaí ‘Dolch’ na Gaeilge, is é sin liostaí de na focail ardmhinicíochta. Cabhraíonn siad le haithint focal na ndaltaí. Tá liosta 100 focal agus frása ardmhinicíochta ann do gach leibhéal (rang).

Cuimsíonn sé sin 500 focal ardmhinicíochta san iomlán sna liostaí thar an tsraith litrithe ar fad.

Tá na focail deighilte ar fáil ar chúl Leabhar an Mhúinteora mar acmhainn fótachóipeáilte (leathanach 86). Is é ata i gceist le deighilt ná an cumas fuaimeanna aonair a chloisteáil i bhfocail. A mhalairt ar fad atá ann maidir le cumasc mar nuair a dhéanaimid focail a dheighilt, tógaimid na fuaimeanna aonair óna chéile. Is scil aitheanta í a fheabhasaíonn cumas léitheoireachta agus litrithe. Tá litritheoirí inniúla

2

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 2

24/04/2020 13:34

in ann focail a dheighilt i bhfuaimeanna bunúsacha agus tabharfaidh na leathanaigh seo a leanas na tacaíochtaí is gá do mhúinteoirí chun an scil seo a mhúineadh. Is dóigh go bhféadfadh roinnt neamhréilreachtaí a bheith ann sa chur chuige maidir leis na litrithe de bharr éagsúlachtaí canúintí i bpatrúin struis focail.

Tá réimse leathan gníomhaíochtaí le déanamh ag na páistí. Tá tascanna léitheoireachta (léigh agus tarraing), tascanna scríbhneoireachta (mar shampla líon na bearnaí, meaitseáil, lipéadú, críochnaigh an scéal), tomhais, focal chuardach agus crosfhocail le déanamh. Tugann na gníomhaíochtaí deiseanna dóibh na focail a aithint agus a scríobh, arís agus arís eile. Baineann na gníomhaíochtaí leis na focail sa liosta. Ag deireadh gach aonaid is féidir féinmheasúnú a dhéanamh.

Déantar tagairt do chluichí atá ar fáil sa téacsleabhar agus is féidir leis na páistí na cluichí seo a imirt sa rang. Tá na cluichí le fáil i gcúl an leabhair (leathanaigh 55–61). Is féidir na cluichí a imirt am ar bith mar ghníomhaíocht forleathnúcháin.

Litriú an Lae: Leabhar Gramadaí In Litriú an Lae: Leabhar Gramadaí do Rang 3, gheofar fiche aonad (ceithre aonad Dul Siar san áireamh). Roinntear an cuspóir foghlama leis na daltaí ag tús an aonaid. Tá ceist féinmheasúnaithe ag an deireadh chun smaointeoireacht a spreagadh ar ábhar an aonaid agus chun seans a thabhairt do na páistí an topaic a mhíniú ina gcuid focal féin.

Tá na rialacha gramadaí agus measúnuithe (ó Rang 3 go Rang 6) leagtha amach i lámhleabhar an mhúinteora seo. Tugann na bileoga measúnaithe acmhainn do mhúinteoirí le monatóireacht a dhéanamh ar dhul chun cinn na bpáistí leis an gclár. Baineann ceithre cheacht le gach topaic ghramadaí agus múintear na ceithre cheacht thar thréimhse coicíse. Tar éis ceithre aonad, bíonn caibidil Dul Siar ann.

Cuirtear an teanga a bhaineann leis na rialacha gramadaí i láthair sa chéad leabhar (do Rang 2) agus forbraítear í ag gach leibhéal ranga chun leanúnachas agus dul chun cinn a dheimhniú.

Is féidir an leabhar litrithe agus an leabhar gramadaí a úsáid le haon téacsleabhar Gaeilge eile atá in úsáid sa seomra ranga.

Acmhainní Digiteacha Tá ríomhleabhar idirghníomhach de Litriú an Lae le fáil do mhúinteoirí ag www.edcolearning.ie. Chomh maith leis sin, tá taisce acmhainní digiteacha ann gur féidir a úsáid saor in aisce, leis na rudaí seo a leanas san áireamh: • tráth na gceist PowerPoint mar acmhainn dul siar agus measúnú do dheireadh na bliana • liostaí litrithe leis na haicmí focal curtha le chéile, gur féidir a phriontáil agus a chur suas sa seomra ranga, chun cabhrú le haithint focal na ndaltaí • measúnachtaí gramadaí le phriontáil • fuaimrianta ón dlúthdhiosca i bhfoirm dhigiteach.

3

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 3

24/04/2020 13:34

4

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 4

24/04/2020 13:34

Snáitheanna: Imshaoil dhaonna Snáithaonaid: Lárionaid sa chontae, sa réigiún agus sa tír Aonad: 24. Stíleanna ceoil

Snáitheanna: Mise Snáithaonaid: Ag tabhairt aire do mo chorp Aonad: 21. Lá Fhéile Pádraig ar fud an domhain

Snáithaonaid: Am

Snáithaonaid: Patrúin a iniúchadh agus a úsáid

Snáitheanna: Imshaoil dhaonna Snáithaonaid: Daoine a chónaíonn agus a shaothraíonn sa cheantar áitiúil agus i gceantair chodarsnacha in Éirinn

Coincheap: Ag úsáid pictiúr, léarscáileanna agus mionsamhlacha

Snáithaonaid: Talamh, aibhneacha agus farraigí na hÉireann

Curaclam: Tíreolaíocht Snáitheanna: Imshaoil nádúrtha

Curaclam: Tíreolaíocht Forbairt scileanna: Léarscáileanna, cruinneoga agus scileanna grafacha

Snáitheanna: Tomhais

Snáitheanna: Ailgéabar

Curaclam: Tíreolaíocht

Curaclam: Matamaitic

Curaclam: Matamaitic

Aonad: 23. Cúrsa abhann Aonad: 26. Léarscáil den scoil

Aonad: 24. Daoine a chuidíonn liom

Aonad: 26. Cén t-am é?

Aonad: 27. An uimhirlíne

Snáithaonaid: Féastaí agus féilte san am atá thart Snáithaonaid: An t-imshaol nádúrtha áitiúil

Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe

Snáithaonaid: An t-imshaol nádúrtha áitiúil

Snáithaonaid: Luail

Curaclam: Stair Snáitheanna: Staidéir áitiúla

Snáitheanna: Imshaoil nádúrtha

Snáitheanna: Gleacaíocht

Curaclam: Tíreolaíocht

Snáitheanna: Dúile beo

Curaclam: Tíreolaíocht

Curaclam: Corpoideachas

Aonad: 22. Naomh Pádraig in Éirinn Snáitheanna: Imshaoil nádúrtha

Aonad: 22. Ainmhithe na hÉireann Aonad: 25. Gnéithe nádúrtha na hÉireann Curaclam: Eolaíocht

Snáithaonaid: Féastaí agus féilte san am atá thart

Snáithaonaid: Éisteacht le ceol agus freagairt dó

Aonad: 25. Gnéithe nádúrtha

Snáitheanna: Staidéir áitiúla

Curaclam: Stair

Aonad: 21. Traidisiún na Nollag timpeall an domhain

Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe

Snáitheanna: Dúile beo

Snáitheanna: Éisteacht agus freagairt

Aonad: 26. Gleacaíocht

Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe

Snáitheanna: Cluichí

Snáithaonaid: Cluichí a cheapadh Snáitheanna: Imshaoil dhaonna Snáithaonaid: Daoine agus agus a imirt críocha eile

Curaclam: Corpoideachas

Curaclam: Eolaíocht

Aonad: 24. Cluiche Unihoc

Snáitheanna: Dúile beo

Aonad: 25. Saolré blátha

Snáitheanna: Imshaoil dhaonna

Curaclam: Ceol

Curaclam: Tíreolaíocht

Curaclam: OSPS

Curaclam: Ceol

Curaclam: Tíreolaíocht

Curaclam: Tíreolaíocht

Aonad: 5. Comharthaí an fhómhair

Aonad: 23. Logainmneacha

Aonad: 13. Pirimid an bhia

Aonad: 23. An cheolfhoireann

Aonad: 24. Ag tógáil tí

Curaclam: Eolaíocht

Snáithaonaid: An bheatha dhaonna

Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe

Snáitheanna: Éisteacht agus Snáithaonaid: Ag maireachtáil sa freagairt Snáithaonaid: Éisteacht le ceol phobal áitiúil agus freagairt dó

Snáitheanna: Dúile beo

Snáitheanna: Dúile beo

Seánra: Scríbhneoireachta Seánra: Nós imeachta

Snáitheanna: Dúile beo

Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe

Snáitheanna: Péint agus dath

Curaclam: Tíreolaíocht

Curaclam: Eolaíocht

Curaclam: Béarla

Snáithaonaid: Péinteáil

Aonad: 2. Baill bheatha

Aonad: 5. An fómhar

Aonad: 4. Ag déanamh ceapaire

Rang 6

Curaclam: Eolaíocht

Rang 5

Aonad: 22. Foraois bháistí

Rang 4

Curaclam: na hAmharcealaíona

Rang 3

Aonad: 23. Ealaín

Rang 2

Plean Scoile: Foghlaim Chomhtháite Ábhar agus Teangacha (FCÁT)*

Leabhar Litrithe

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 5

5

24/04/2020 13:34

Curaclam: Stair

Aonad: 27. Modhanna iompair – anois agus fadó

* Content and Language Integrated Learning (CLIL)

Snáithaonaid: Leanúnachas agus athrú le himeacht ama

Snáitheanna: Athrú agus leanúnachas

Curaclam: Stair

Aonad: 30. Éadaí trí na haoiseanna

Snáithaonaid: Féastaí agus féilte san am atá thart

Snáitheanna: Staidéir áitiúla

Curaclam: Stair

Aonad: 30. Féilte an domhain

Gníomhaíochtaí beochana

Snáitheanna: Cruth agus spás Snáithaonaid: Cruthanna 3-T

Curaclam: Corpoideachas

Snáithaonaid: Miotais agus finscéalta

Snáitheanna: Scéalaíocht

Aonad: 29. Síntí matán

Snáithaonaid: Sábháilteacht uisce

Curaclam: Stair

Aonad: 29. Na horduimhreacha

Snáithaonaid: Cruthanna 3-T

Snáitheanna: Oiliúint uisce

Aonad: 28. Conas a fuair Cúchulainn a ainm

Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe

Curaclam: Matamaitic

Snáitheanna: Cruth agus spás

Snáitheanna: Gramadach

Curaclam: Matamaitic

Curaclam: Gaeilge

Snáithaonaid: Uimhreacha pearsanta

Aonad: 30. Sábháilteacht uisce

Aonad: 28. Cruthanna tríthoiseacha

Aonad: 30. Ag comhaireamh daoine

Curaclam: Corpoideachas

Snáithaonaid: Feasacht imshaoil

Snáithaonaid: Cluichí agus caitheamh aimsire san am atá thart

Snáithaonaid: Cruthanna 3-T

Snáithaonaid: Ag tabhairt aire do mo chorp

Snáitheanna: Dúile beo

Snáitheanna: Staidéir áitiúla

Snáitheanna: Cruth agus spás

Snáitheanna: Mise

Snáitheanna: Feasacht agus cúram imshaoil

Curaclam: Stair

Curaclam: Matamaitic

Curaclam: OSPS

Aonad: 27. Ainmhithe an Artaigh Curaclam: Eolaíocht

Curaclam: Eolaíocht

Aonad: 27. Cluichí thar na blianta

Aonad: 29. Fuinneamh

Céim 4: Teanga fháthchiallach

Aonad: 29. Cruthanna déthoiseacha

Snáithaonaid: Dúshláin lasmuigh

Curaclam: Béarla Athinsint agus mionléiriú

Snáithaonaid: Forbairt foirme i gcré

Aonad: 30. Ag tabhairt aire do mo chorp

Snáithaonaid: Ionadluach

Snáitheanna: Gníomhaíochtaí lasmuigh agus gníomhaíochtaí eachtraíochta

Snáitheanna: Uimhreas

Snáitheanna: Leanúnachas agus athrú le himeacht ama

Snáithaonaid: Scoileanna agus oideachas

Snáitheanna: Cré

Curaclam: Corpoideachas

Aonad: 26. Samhlacha: ag déanamh comparáide

Aonad: 28. Babhla cré Curaclam: na hAmharcealaíona

Aonad: 26. Tóraíocht taisce

Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe

Snáithaonaid: Plandaí agus ainmhithe

Curaclam: Matamaitic

Snáitheanna: Dúile beo

Snáitheanna: Dúile beo

Snáitheanna: Imshaoil dhaonna Snáithaonaid: Lárionaid sa chontae, sa réigiún agus sa tír

Aonad: 28. Slánaigh suas/síos

Curaclam: Eolaíocht

Curaclam: Eolaíocht

Curaclam: Tíreolaíocht

Curaclam: Stair

Aonad: 25. Gnáthóg fionnuisce

Aonad: 27. Ag aithint feithidí

Aonad: 25. Na cúigí

Aonad: 29. An scoil fadó

Snáithaonaid: Ag maireachtáil sa Snáitheanna: Leanúnachas agus athrú le himeacht ama phobal áitiúil Snáithaonaid: Iompar

Snáitheanna: Imshaoil dhaonna

Curaclam: Tíreolaíocht

Aonad: 28. M’áit chónaithe

6

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 6

24/04/2020 13:34

Briathra san aimsir chaite agus san AL: briathra

Céimeanna comparáide (rialta): aidiachtaí

Briathra san AF: briathra

Briathra aonsiollacha sa mhodh ordaitheach: an modh ordaitheach Briathra ilsiollacha san AF (-air/-ir/-is/-ail): briathra

An t-ainmfhocal: baininscneach agus firinscneach (inscne ghramadúil)

Mo, do, a, ár, bhur: an aidiacht shealbhach Ó: forainmneacha réamhfhoclacha

An aimsir láithreach (1): briathra

An t-ainmfhocal: baininscneach agus firinscneach (inscne ghramadúil)

Ag comhaireamh rudaí: na bunuimhreacha Ar, ag, ó, le, do: forainmneacha réamhfhoclacha

Na briathra Bí agus Tar san AC: briathra neamhrialta

Ar an, in aice leis an, faoin, thar an: na réamhfhocail shimplí

Briathra a thosaíonn le guta: briathra

Na haoiseanna: 1–10

Briathra ilsiollacha (-igh/-aigh): briathra

Mo, do, a: an aidiacht shealbhach

Ar, ag, le, do: forainmneacha réamhfhoclacha

Agam, agat, aige, aici: forainmneacha réamhfhoclacha

An briathar Cuir san AC: briathra

Orm, ort, air, uirthi: forainmneacha réamhfhoclacha

Mo, do, a: an aidiacht shealbhach

Na briathra Ól agus Ith san AC: briathra

Gutaí agus consain: an aibítir

Dom, duit, dó, di: forainmneacha réamhfhoclacha

Na haimsirí: briathra san AC, AL agus AF

Briathra a thosaíonn le guta nó f: briathra

Aidiachtaí: an aidiacht

Thuas/thíos, ag dul suas/ag dul síos: dobhriathra

Na haimsirí: briathra san AC, AL agus AF

Ag cumadh ceisteanna: na ceistfhocail

Céimeanna comparáide (neamhrialta): aidiachtaí

Aidiachtaí agus ainmfhocail: inscne ghramadúil

Na briathra neamhrialta san AF: briathra neamhrialta

Faoi, as: forainmneacha réamhfhoclacha

Na briathra neamhrialta san AL: briathra neamhrialta

Uimhir uatha agus uimhir iolra: na hainmfhocail

Briathra neamhrialta san AC: briathra

Briathra caola agus leathana + sinn san AC: briathra

Briathra ilsiollacha san AF (-aigh/-igh): briathra

Sa + séimhiú: an réamhfhocal ‘i’ agus an t-alt (sa)

Briathra ilsiollacha san AC (-aigh/-igh/-il): briathra

Na haimsirí: briathra san AC, AL agus AF

Rang 6

Ainmfhocal nó briathar

Briathra aonsiollacha san AF: briathra

Rang 5

Ag siúl, ag rith, ag léim, srl.: an t-ainm briathartha

Na briathra Bí agus Tar san AC: briathra neamhrialta

Rang 4

Gutaí caola agus gutaí leathana: na gutaí

Rang 3

Tá/Níl: an briathar Bí san AL

Rang 2

Plean Scoile: Gramadach

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 7

7

24/04/2020 13:34

Ag cumadh ceisteanna: Ar...?, Cá raibh...?, An raibh...? (na ceistfhocail)

An briathar Bí san AC: briathra neamhrialta

Liom, leat, leis, léi: forainmneacha réamhfhoclacha

An briathar Tar san AC: briathra neamhrialta

AL: Aimsir Láithreach

An t-ainmfhocal: baininscneach agus firinscneach (inscne ghramadúil)

Ar, ag an, faoin; m roimh b, g roimh c: na réamhfhocail shimplí

AC: Aimsir Chaite

Na horduimhreacha: 1–20

De/den, sa/san: réamhfhocail agus séimhiú

Céimeanna comparáide (rialta): aidiachtaí

Ag comhaireamh: na bunuimhreacha (1–20) agus na huimhreacha pearsanta (1–10)

An aimsir láithreach (2): briathra

‘Is’: an chopail

Na briathra neamhrialta san aimsir chaite: briathra neamhrialta

Isteach/istigh, amach/ amuigh: na dobhriathra

AF: Aimsir Fháistineach

Ag comhaireamh: na huimhreacha pearsanta (1–6)

Ag comhaireamh: na bunuimhreacha (1–10)

Na haoiseanna: 1–6

Caint indíreach: an chlaoninsint

Mo, do, a, ár, bhur, a (iolra): an aidiacht shealbhach

1

Na gutaí

A Cuir ciorcal ar an nguta deireanach.

Na freagraí: 1 déa an

2 éiist

3 briis

4 tó óg

5 lío on

6 dío ol

7 imiir

8 cro och

C Cluiche Briathar caol nó briathar leathan?

1 Déan fotocóip de Thábla A (leathanach 36) agus gearr ina luaschartaí iad.

Tabhair ceann amháin do gach dalta.

2 Léifidh na daltaí a gcártaí agus socróidh siad an bhfuil briathar caol nó briathar leathan acu. Níl cead acu caint lena chéile.

3 Siúlfaidh siad go dtí an taobh caol nó an taobh leathan den seomra ranga ag brath ar an mbriathar atá acu.

4 Is féidir leo na cártaí a mhalartú lena chéile agus an cluiche a imirt arís.

Dúshlán: Caithfidh na páistí iad féin a chur in ord aibítre gan labhairt lena chéile.

dearg. Ciorclaigh na D Ciorclaigh na briathra caola i ndath dearg. briathra leathana i ndath gorm gorm.. caill gearr

déan croch

stop lig

tug fan

E Túsa an múinteoir

ith

ceap

féach

séid

béic

buail

múin

goid

tóg

ól

bris

rith

An bhfuil na briathra seo sa bhosca ceart?

Na freagraí: Briathra caola béic fan leag caill 8

   

dún scríobh cíor rith

Briathra leathana

   

goid tiomáin féach lean

   

scuab gléas bris líon

   

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 8

24/04/2020 13:34

Ainmfhocail agus briathra

2

A Léigh agus pléigh ●

Tar éis do na daltaí breathnú ar na pictiúir agus iad a phlé, cuir ceisteanna orthu chun a dtuiscint a scrúdú: abair ainmfhocal nó briathar le gach páiste agus tabharfaidh sé/sí sampla de bhriathar nó d’ainmfhocal duit.

●

Tabhair seans do pháiste amháin a bheith ina m(h)úinteoir agus déarfaidh sé/sí ainmfhocal nó briathar le gach páiste.

B Ainmfhocal nó briathar? ●

Déan fótachóipeanna de Thábla B (leathanach 36).

●

Gearrfaidh na páistí amach na focail agus greamóidh siad iad ina gcuid cóipleabhar faoi na teidil Ainmfhocal nó Briathar.

C Cá bhfuil na briathra agus na hainmfhocail sna habairtí seo?

Na freagraí: Briathar

Ainmfhocal

1 D’ith Daidí a dhinnéar aréir.

D’ith

Daidí, dhinnéar

2 Bhí Crystal sa phictiúrlann.

Bhí

Crystal, phictiúrlann

3 Thit an buachaill den rothar.

Thit

buachaill, rothar

4 Ghearr Jack an cáca.

Ghearr

Jack, cáca

5 D’ól Mamaí tae.

D’ól

Mamaí, tae

6 Chonaic mé Dealbh na Saoirse.

Chonaic

Dealbh na Saoirse

7 Rith an cat i ndiaidh na luiche.

Rith

cat, luiche

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 9

9

24/04/2020 13:34

D Cluiche Ceann nó cruit? Áiseanna: bonn airgid euro (is féidir bonn plaisteach a úsáid) agus stopuaireadóir do gach grúpa páistí.

Gníomhaíocht: 1 Roinn na páistí i ngrúpaí de cheathrar.

2 Tabhair bonn airgid euro do gach grúpa.

3 Beidh seans ag gach páiste sa ghrúpa an bonn airgid a chaitheamh.

4 Má chaitheann siad an ceann (an léarscáil), caithfidh siad ainmfhocal a rá laistigh d’fhiche nóiméad.

5 Má chaitheann siad an chruit, caithfidh siad briathar a rá laistigh d’fhiche nóiméad.

Nótaí

10

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 10

24/04/2020 13:34

Briathra caola

3

A Léigh agus éist Cuireann an múinteoir na ceisteanna seo a leanas ar na páistí: ●

Cuir líne faoi na briathra.

●

Cuir dath dearg ar na briathra leathana agus dath gorm ar na briathra caola.

●

Cad é an riail faoi na briathra san aimsir chaite? (Tá séimhiú ann.)

●

Cén focal lena dtosaíonn ceist san aimsir chaite? (Ar ...?)

●

Cén focal lena dtosaíonn freagra diúltach san aimsir chaite? (Níor ...)

B An briathar + sinn / muid san aimsir chaite.

Cuireann an múinteoir na ceisteanna seo a leanas ar na páistí: ●

Cad a thug tú faoi deara faoi na briathra agus sinn?

— Is féidir muid a úsáid i ndiaidh an bhriathair chun an t-iolra a dhéanamh san aimsir chaite, mar shampla, bhris muid, chuir muid, léim muid.

●

Cad a thug tú faoi deara faoi léim san aimsir chaite?

●

An briathra caola nó leathana iad?

C Cuir na briathra seo a leanas san aimsir chaite i do chóipleabhar.

3 ligeamar

4 bhuaileamar

5 níor chaitheamar

6 bhriseamar

7 ritheamar

8 níor chailleamar

D Tusa an múinteoir 1 Chaith 2

 3

4 Ritheamar 5



6 Chuir 7 Bhriseamar 8 Shroich

Gníomhaíocht forleathnúcháin Fréamh an bhriathair ●

Déan fótachóipeanna de Thábla C (leathanach 37).

●

Cuireann an múinteoir an cheist seo a leanas ar na páistí: Déan ceangail idir fréamh an bhriathair agus an briathar.

Gníomhaíocht forleathnúcháin Obair bheirte Cuireann an múinteoir an cheist seo a leanas ar na páistí: I do chóipleabhar, scríobh trí abairt ina bhfuil botúin, mar shampla, ‘Cuir mé mo gheansaí orm.’

Tabhair do chara iad agus caithfidh sé/sí na briathra a cheartú.

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 11

11

24/04/2020 13:34

4

Briathra leathana

A Ainmnigh na briathra.

Léigh na habairtí seo agus caithfidh na daltaí an briathar a aithint i ngach abairt. Is féidir leat na briathra a scríobh ar an gclár bán.

1 Ghlan mé an teach inné.

2 Chíor sí a cuid gruaige maidin inné.

3 Ar ghearr tú an t-arán?

4 Chuir mé mo bhosca lóin i mo mhála scoile.

An briathra caola nó leathana iad?

B An briathar + sinn / muid san aimsir chaite.

Cuireann an múinteoir an cheist seo a leanas ar na páistí: Cad a thug tú faoi deara faoi na briathra agus sinn/muid?

C Cuir na briathra seo a leanas san aimsir chaite i do chóipleabhar.

Na freagraí: 3 níor chíoramar

4 leanamar

5 ghlacamar

6 ghléasamar

Obair ghrúpa Dísle agus briathra Áis: dísle do gach grúpa.

1 Roinn na páistí i ngrúpaí de cheathrar.

2 Tabhair dísle do gach grúpa.

3 Beidh seans ag gach duine sa ghrúpa an dísle a chaitheamh. Má chaitheann sé/sí uimhir 1, caithfidh sé/sí an frása Dhún sé a chur in abairt san aimsir chaite.

4 Má chaitheann sé/sí uimhir 2, caithfidh sé/sí an frása Sheas a chur in abairt san aimsir chaite, agus mar sin de.

1 = Dhún sé

2 = Sheas siad 3 = Ghearr sí

4 = Mhúch mé 5 = Las tú

6 = Briathar leathan ar bith.

Is féidir na briathra idir 1–5 a úsáid arís nó briathar eile.

12

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 12

24/04/2020 13:34

Dul Siar

A

B Cuir ciorcal dearg ar na hainmfhocail agus ciorcal gorm ar na briathra briathra.. cófra geansaí Sandra

chuir tá

Fred

scriosán

C Obair bheirte

bhí

chroch teach

chíor

cathaoir

rothar

Baile Átha Cliath

leabhar

thit

shiúil

d’ith

thóg

Briathra caola agus briathra leathana

1 Déanfaidh na daltaí an tasc seo ina mbeirteanna.

2 Socraigh dhá nóiméad ar an stopuaireadóir agus iarr ar na páistí fréamhacha briathra caola nó briathra caola san aimsir chaite a scríobh sa bhosca Briathra caola.

3 Ansin, socraigh dhá nóiméad eile ar an stopuaireadóir agus iarr ar na páistí fréamhacha briathra leathana nó briathra leathana san aimsir chaite a scríobh sa bhosca Briathra leathana.

D Éist agus freagair An aimsir chaite

2

1 Is mise Séamus. Tá sé te inniu. Chuir mé t-léine, bríste gearr agus spéaclaí gréine orm.

Múinteoir: Ar chuir Séamus spéaclaí gréine air?

2 Is mise Mamaí agus ghlan mé an seomra codlata ar maidin. Ghlan Daidí an chistin.

Múinteoir: Ar ghlan Mamaí an chistin?

3 Is mise Bríd agus chroch mé suas mo chóta.

Múinteoir: Ar chroch Bríd suas a hata?

4 Is mise Tadhg. Níor shiúil mé ar scoil inniu. Thóg mé an bus le mo chara, Séamus.

Múinteoir: Ar thóg Tadhg an bus ar scoil?

5 Is mise Ollie agus chaill mé mo mhála ar an mbus inné.

Múinteoir: Ar chaill Ollie a bhróga reatha ar an mbus inné?

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 13

13

24/04/2020 13:34

5

Ar an, in aice leis an, faoin, thar an

(Réamhfhocail agus an t-alt)

an, in aice leis an an,, B Críochnaigh na habairtí. Bain usáid as ar an, faoin,, thar an faoin an..

Na freagraí: 1 Tá na piseanna ar an bpláta.

2 Tá an capall in aice leis an ngeata.

3 Léim an madra thar an gclaí.

4 Tá an cat ar an ngeansaí.

5 Tá an leabhar faoin gcófra.

C Féach, éist agus freagair Taispeáin na pictiúir a leanas ar an gclár bán. Fág gach uile pictiúr ar feadh 10/15 soicind, tóg anuas an pictiúr agus cuir na ceisteanna ar na daltaí.

Pictiúr 1 (leathanach 15) 1 Cad atá ag léim thar an ngeata?

2 An bhfuil an cat ar an mbrainse nó ar an ngeata?

3 Cá bhfuil an t-éan?

4 Cad atá a dhéanamh ag an madra?

Pictiúr 2 (leathanach 16) 1 Cá bhfuil an bainne?

2 Cá bhfuil an cóta?

3 Cá bhfuil an cáca?

Pictiúr 3 (leathanach 17) 1 Cá bhfuil Cara?

2 Cá bhfuil an bosca lóin?

3 Cá bhfuil an buachaill?

14

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 14

08/05/2020 11:13

Pictiúr 1

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 15

15

24/04/2020 13:34

Pictiúr 2

16

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 16

24/04/2020 13:34

Pictiúr 3

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 17

17

24/04/2020 13:34

6

Briathra a thosaíonn le guta

B Athscríobh na habairtí seo a leanas i gceart i do chóipleabhar.

Na freagraí: 1 D’eitil . . .

2 D’ith . . .

3 D’ól . . .

4 D’imir . . .

5 D’éist . . .

6 D’íoc . . .

7 D’inis . . .

8 D’imigh . . .

arís, ach cuir C Scríobh na habairtí thuas i do chóipleabhar arís, Níor roimh na briathra.

Na freagraí: 1 Níor eitil . . .

2 Níor ith . . .

3 Níor ól . . .

4 Níor imir . . .

5 Níor éist . . .

6 Níor íoc . . .

7 Níor inis . . .

8 Níor imigh . . .

Gníomhaíocht forleathnúcháin An fhoirm cheisteach Scríobh na habairtí thuas i do chóipleabhar arís, ach cuir san fhoirm cheisteach iad.

Na freagraí:

18

1 Ar eitil . . .?

2 Ar ith . . .?

3 Ar ól . . .?

4 Ar imir . . .?

5 Ar éist . . .?

6 Ar íoc . . .?

7 Ar inis . . .?

8 Ar imigh . . .?

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 18

24/04/2020 13:34

Aoiseanna

7

A Léigh agus scríobh na haoiseanna i gceart ar na cártaí.

Pléigh: cad a thug tú faoi deara sna haoiseanna 1–10?

B Éist agus críochnaigh Cén aois iad? 3 1 Haigh. Is mise Niamh agus táim seacht mbliana d’aois.

2 Frank is ainm dom. Táim cúig bliana d’aois.

3 Is mise Ciara agus táim ocht mbliana d’aois.

4 Is mise Emma. Táim deich mbliana d’aois.

C An suirbhé

An cheist: cén aois thú?

Is féidir é seo a dhéanamh mar cheacht matamaitice.

Déan fótachóipeanna de Thábla D (leathanach 38). Déanfaidh na daltaí an suirbhé seo le daltaí ina rang féin agus le daltaí i rang a dó agus cuirfidh siad an t-eolas a bhailíonn siad ar bharrachairt.

1 Cuirfidh na páistí an cheist, ‘Cén aois thú?’ ar dhaltaí sa rang a fhreagróidh as Gaeilge.

2 Cuirfidh siad ✔ sa bhosca comhfhreagrach ar an leathanach.

3 Má tá rang a trí eile sa scoil, déanfaidh na daltaí an suirbhé leo freisin.

Déanfaidh siad an rud céanna le daltaí i rang a dó.

4 Tarraingeoidh siad barrachairt ar an leathanach ina léireoidh siad torthaí an tsuirbhé.

Cuir ceisteanna orthu bunaithe ar an mbarrachairt: ●

Cé mhéad páiste a rinne an suirbhé?

●

Cén aois lena mbaineann an toradh is mó?

●

Cén aois lena mbaineann an toradh is lú?

●

Cad é an mheánaois?

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 19

19

24/04/2020 13:34

8

Briathra ilsiollacha

C Cuardach focal

Tá naoi briathra ón B ar fáil sa chuardach

focal. An féidir leat iad a aimsiú?

Caithfidh na daltaí na briathra ilsiollacha a aimsiú sa chuardach focal agus iad a scríobh amach ar liosta mar atá thíos. Tá cead acu féachaint siar ar an mbosca i gceist B chun iad a spreagadh.

Na freagraí: 1

deisigh

2

bailigh

3

dúisigh

4

éirigh

5

clúdaigh

6

brostaigh

7

ceannaigh

8

cabhraigh

9

gortaigh

e a b b c l ú d a i g h a

f t a b ú r í i f h i h i

d ú i s i g h b t u n e g

e í l h n l o r a a i a h

i é i r i g h r i i g c n

s a g a b r o s t a i g h

i b h i n i g o s a f h í

g c í g c e a n n a i g h

h á ú r g l s t á á l g t

t m á é c a b h r a i g h

Gníomhaíocht forleathnúcháin Cluiche: tús agus deireadh

an bhriathair a chur le chéile.

1 Téigh siar ar na deirí éagsúla – deireadh caol agus deireadh leathan.

2 Roinn na daltaí ina mbeirteanna.

3 Déan fótachóipeanna de Thábla E (leathanach 39) agus tabhair cóip do gach beirt.

4 Gearr amach na codanna go léir agus cuir i gclúdach litreach iad.

5 Tabhair clúdach litreach agus leathanach bán do gach beirt.

6 Caithfidh siad na briathra a chur le chéile agus a ghreamú den leathanach.

7 Beidh an bua ag an gcéad bheirt a chríochnaíonn an tasc i gceart.

Idirdhealú: is féidir leo ceithre bhriathar a chur in abairtí.

20

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 20

24/04/2020 13:34

Dul Siar

B

A Briathra ilsiollacha. Críochnaigh na habairtí.

Na freagraí: 1 Bhailigh

2 Dheisigh

3 D’ullmhaigh

4 Bhrostaigh

5 Chuidigh

6 Éirigh

an, in aice leis an, an, B An luch agus an cháis. Bain úsáid as ar an, faoin,, thar an. faoin an.

Na freagraí: 1

Léim an luch thar an gcat.

2

Stop an luch in aice leis an mbróg.

3

Rith sé faoin bpianó.

4

Léim sé ar an mbord.

Gníomhaíocht forleathnúcháin Crosfhocal: aoiseanna ●

Déan fótachóipeanna de Thábla F (leathanach 40).

Na freagraí: Anuas:

1 trí bliana

2 cúig bliana

3 seacht mbliana

2 ceithre bliana

3 sé bliana

5 ocht mbliana

6 aon bhliain

7 dhá bhliain

4 naoi mbliana

Trasna:

Is féidir leis na daltaí Measúnú 1 a dhéanamh anois (leathanach 48).

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 21

21

24/04/2020 13:34

9

Mo, do, a, ár

(An Aidiacht Shealbhach)

B Scríobh i gceart.

Na freagraí: 2 a cóta

3 ár dtuismitheoirí

5 do gheansaí

6 mo theach

4 a bhróga

C Obair bheirte Críochnaigh an scéal.

Na freagraí: D’éirigh Lucy ar a seacht a chlog. Scuab sí a cuid fiacla agus chíor sí a cuid gruaige. Chuir sí a geansaí agus a bríste uirthi. ‘A Mhamaí, cá bhfuil mo bhróga?’ arsa Lucy. ‘Féach, tá do bhróga faoin mbord sa chistin,’ arsa Mamaí.

‘Cá bhfuil mo bhosca lóin?’ arsa Lucy. ‘Sa chuisneoir,’ arsa Mamaí.

‘Cá bhfuil mo mhála scoile?’ arsa Colm. Fuair sé a mhála scoile. Ansin, d’oscail sé an cófra agus thóg sé amach a bhabhla. Thóg Lucy amach a gloine. ‘Cá bhfuil ár mbricfeasta?’ arsa an bheirt acu le chéile. D’ith siad an bricfeasta agus ní raibh focal astu.

Gníomhaíocht forleathnúcháin Crosfhocal Déan fótachóipeanna de Thábla G (leathanach 41).

Na freagraí: Anuas: Trasna:

1 do chóta

2 ár mbord

6 mo chóta

8 a srón

3 a cóipleabhar

5 ár mbróga

3 a bhríste

4 a madra

7 a ceann

9 do chat

Nótaí

22

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 22

24/04/2020 13:34

Briathra san aimsir chaite

10

dearg. Ciorclaigh na A Ciorclaigh na briathra aonsiollacha i ndath dearg. briathra ilsiollacha i ndath gorm gorm.. cuir léim

ceannaigh bailigh las rith imigh éirigh cuidigh deisigh brostaigh ól

ullmhaigh dún bris

dearg. Ciorclaigh na B Ciorclaigh na briathra caola i ndath dearg. briathra laethana i ndath gorm gorm.. cuir léim

C Éist

ceannaigh bailigh las rith imigh éirigh cuidigh deisigh brostaigh ól

ullmhaigh dún bris

Cuir an uimhir cheart faoi gach pictiúr.

Léifidh an múinteoir na habairtí a leanas os ard agus scríobhfaidh na daltaí an uimhir chomhfhreagrach faoi gach pictiúr.

1 Cheannaigh Úna milseáin sa siopa inné.

2 D’ullmhaigh Ciara agus Daidí an bricfeasta do Mhamaí.

3 Chíor Andy a chuid gruaige.

4 Bhailigh Dean agus Anish an bruscar.

5 Rothaigh Annabel ar scoil.

Gníomhaíocht forleathnúcháin

Cluiche laethúil

Is féidir an cluiche seo a imirt gach lá mar cheacht Gaeilge. Déan fótachóipeanna de Thábla H (leathanach 42) agus gearr ina luaschartaí iad.

1 Tabhair cárta amháin do gach dalta. Caithfidh na páistí iad féin a roinnt in dhá líne: Briathra aonsiollacha agus Briathra ilsiollacha. ilsiollacha.

2 Tomhaisfidh an múinteoir cá fhad a thógann sé ar na daltaí líne a dhéanamh.

3 Scríobh an t-am ar an gclár bán agus déan iarracht an t-am a fheabhsú gach lá. Is féidir an cluiche céanna a imirt ach iad féin a roinnt in dhá líne Briathra caola agus Briathra leathana. leathana.

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 23

23

24/04/2020 13:34

11

Ar, ag, le, do

(Réamhfhocail)

B Freagair na ceisteanna i do chóipleabhar.

Na freagraí: 1 Síle

2 Anwar

(a) Síle is ainm di.

(a) Anwar is ainm dó.

(b) Níl gruaig dhonn uirthi.

(b) Tá súile glasa aige.

(c) Tá súile gorma aici.

(c) Níl áthas air.

(d) Is maith léi cait.

(d) Tá bróga air.

(e) Tá scáth báistí in aice léi.

(e) Tá carr in aice leis.

C Obair bheirte ●

Déan fótachóipeanna de Thábla I (leathanach 43).

●

Cuir na daltaí ina mbeirteanna agus iarr orthu carachtar nua a chruthú.

●

Tarraingeoidh siad gruaig, súile agus éadaí ar an teimpléad.

●

Ba cheart dóibh rud éigin a tharraingt chun caitheamh aimsire a léiriú freisin, mar shampla, liathróid, raicéad, rothar.

●

Is féidir leo peata a chur ann freisin.

●

Nuair a bheidh an carachtar socraithe acu, ba cheart dóibh abairtí a scríobh faoi/fúithi ar na línte in aice leis an teimpléad sa téacsleabhar.

●

Ba cheart béim a leagan ar úsáid na réamhfhocal sna habairtí: ... is ainm do/di; Tá gruaig dhonn air/uirthi; Tá bríste agus geansaí air/uirthi; Tá madra aige/aici; Taitníonn peil leis/léi.

Nótaí

24

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 24

24/04/2020 13:34

Ag comhaireamh rudaí C Éist agus freagair Cé mhéad?

12

4

Caithfidh na páistí an líon ceart a scríobh faoi gach pictiúr.

1 Is mise Úna. Chuaigh mé ag siopadóireacht inné agus cheannaigh mé: dhá bhríste, seacht ngeansaí, aon chóta amháin agus trí ghúna.

2 Séamus is ainm dom. Tá mé i mo chónaí ar fheirm agus tá go leor ainmhithe agam. Tá cúig mhuc, naoi gcapall, seacht mbó agus deich gcaora agam.

Gníomhaíocht forleathnúcháin Cé mhéad?

Déan fótachóipeanna de Thábla J (leathanach 44).

Na freagraí: 1 ocht gcarr

2 sé phíotsa

3 aon fheadóg amháin

5 dhá bhord

6 cúig mhadra 7 trí chamán

4 seacht gcupán 8 naoi bhféileacán

Gníomhaíocht forleathnúcháin Tusa an múinteoir:

ceart ✔ nó mícheart ✘?

Déan fótachóipeanna de Thábla K (leathanach 45).

Na freagraí: 1 aon bhord amháin

2✔

3 seacht mbríste

4✔

5✔

6 aon bhalún amháin

Nótaí

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 25

25

24/04/2020 13:34

Dul Siar

C

mo,, do do,, a, ár A Breithlá Leo: mo ●

Caithfidh na páistí na botúin a aithint sa scéal agus iad a cheartú.

●

Is féidir leo peann dearg a úsáid agus

●

Caithfidh siad an focal ceart a scríobh os cionn an bhotúin.

a chur ar na botúin.

Na freagraí: Maidin Dé Domhnaigh a bhí ann. Bhí Leo sa leaba. D’oscail sé a shúile shúile..

Ghlaoigh sé ar a mhamaí. Ghlaoigh sé ar a dhaidí dhaidí.. Ghlaoigh sé ar a dheirfiúr dheirfiúr..

Léim sé suas. Chuir sé a gheansaí air. Rith sé síos an staighre. Bhí a mhála ar an mbord agus bhí nóta istigh ann. Léigh sé é: ‘Téigh amach sa ghairdín.’

Shiúil sé amach sa ghairdín. ‘Iontas!’ Stop Leo. Bhí a lán daoine sa ghairdín – a theaghlach agus a chairde chairde.. ‘Inniu do bhreithlá,’ arsa Mamaí. ‘An ndearna tú dearmad ar do bhreithlá?’ bhreithlá?’ Thosaigh Leo ag gáire. ‘Rinne mé dearmad ar mo bhreithlá. Caithfimid an lá ag ceiliúradh lenár dteaghlach agus lenár gcairde.’ gcairde.’

B Na briathra Is féidir le daltaí Tábla L a chomhlánú nó is féidir leo na liostaí a scríobh ina gcóipleabhair. Déan fotochóip de Thábla L (leathanach 46). Caithfidh na daltaí na briathra Ghlaoigh, Léim, Chuir, Rith, Léigh, Stop agus Thosaigh a roinnt idir briathra caola agus briathra leathana.

Na freagraí: Briathra caola 1

ghlaoigh

2

léim

3

chuir

4

rith

5

léigh

Briathra leathana

26

1

stop

2

thosaigh

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 26

24/04/2020 13:34

C Réamhfhocail ar: orm, ort, air, uirthi

do: dom, duit, dó, di

(gruaige; mothúcháin mar tuirse, áthas, ocras)

(... is ainm dom; thug ... airgead dom)

ag: agam, agat, aige, aici

le: liom, leat, leis, léi

(súile)

(taitníonn ... liom/is maith liom/ is fuath liom)

●

Caith cúpla nóiméad ag dul siar ar na réamhfhocail agus cathain a úsáidtear iad.

●

Cum cúpla abairt ó bhéal.

D Obair bheirte 1

Ag comhaireamh rudaí.

2

balún

3

cáca

4

féileacán

5

piorra

bád

●

Beidh na daltaí ag obair ina mbeirteanna.

●

Roghnóidh an chéad dalta (dalta A) ceann amháin de na pictiúir, mar shampla, féileacán.

●

Déarfaidh sé/sí sé fhéileacán agus tarraingeoidh sé/sí an rud céanna ina c(h)óipleabhar: sé fhéileacán. Scríobhfaidh sé/sí sé fhéileacán faoin bpictiúr.

●

Tarraingeoidh an dalta eile (dalta B) an rud céanna ina c(h)óipleabhar as Gaeilge: sé fhéileacán. Scríobhfaidh sé/sí sé fhéileacán faoin bpictiúr freisin.

●

Ansin, beidh seans ag dalta B rud eile a roghnú ón liosta agus líon na rudaí sin a thabhairt as Gaeilge, mar shampla, trí phiorra agus scríobhfaidh sé/sí an rud céanna ina c(h)óipleabhar: trí phiorra agus tarraingeoidh sé/sí trí phiorra freisin.

●

Scríobhfaidh dalta A an méid sin ina c(h)óipleabhar as Gaeilge: trí phiorra agus tarraingeoidh sé/sí an méid freaisin.

●

Nuair atá trí cinn déanta ag an mbeirt acu, is féidir leo na freagraí a cheartú le chéile.

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 27

27

24/04/2020 13:34

13

Briathra rialta san aimsir chaite

A Obair bheirte Tasc ama. ●

Oibreoidh na daltaí ina mbeirteanna.

●

Tabhair dhá nóiméad do na páistí chun fréamhacha na mbriathra aonsiollacha atá ar eolas acu a scríobh ina gcuid cóipleabhar.

●

Ansin, tabhair dhá nóiméad dóibh chun fréamhacha na mbriathra ilsiollacha atá ar eolas acu a scríobh ina gcuid cóipleabhar.

●

Ansin, caithfidh siad ciorcal dearg a chur timpeall ar na briathra leathana agus ciorcal gorm a chur timpeall ar na briathra caola.

●

Caith cúpla nóiméad ag dul tríd na briathra a scríobh siad agus iarr orthu na briathra a chur in abairtí.

B Ciorclaigh na briathra. Scríobh na fréamhacha.

Na freagraí: 2 Ith

3 Ceannaigh

4 Siúil

6 Scríobh

7 Caill

8 Imir

5 Tosaigh, Tit

C Cad a tharla? siúl

An bosca briathra bailigh scríobh

ól

cuir

Beidh na páistí ag scríobh ina gcuid cóipleabhar faoi rudaí a tharlaíonn sa seomra ranga. Bainfidh siad úsáid as na briathra sa bhosca briathra thuas.

Tabhair faoi deara gurb iad fréamhacha na mbriathra atá sa bhosca thuas agus is san aimsir chaite a bheidh na páistí á scríobh. Iarrfar orthu abairtí a scríobh agus is féidir leo iad a scríobh le chéile ag deireadh an cheachta nó i rith an cheachta. Is féidir an ghníomhaíocht seo a dhéanamh ó bhéal ag brath ar chumas an ranga.

1 Abair le páiste amháin i gcogar ‘Siúil timpeall an tseomra’. Nuair a bheidh sé/sí críochnaithe, fiafraigh de na páistí sa rang, ‘Cad a rinne se/sí?’ Tar éis dóibh an freagra a thabhairt ó bhéal, scríobhfaidh siad an abairt: Shiúil ... timpeall an tseomra.

28

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 28

24/04/2020 13:34

2 Abair leis an dara páiste i gcogar ‘Bailigh na leabhair’. Nuair a bheidh sé/ sí críochnaithe, fiafraigh de na páistí sa rang, ‘Cad a rinne se/sí?’ Tar éis dóibh an freagra a thabhairt ó bhéal, scríobhfaidh siad an abairt: Bhailigh ... na leabhair.

3 Roghnaigh triúr agus abair leo i gcogar ‘Scríobhaigí ar an gclár bán’. Nuair a bheidh siad críochnaithe, fiafraigh de na páistí sa rang, ‘Cad a rinne siad?’ Tar éis dóibh an freagra a thabhairt ó bhéal, scríobhfaidh siad an abairt: Scríobh siad ar an gclár bán.

4 Tabhair gloine uisce dó/di. Abair leis/léi i gcogar ‘Ól an uisce’.

An cheist: Cad a d’ól sé/sí?

An freagra: ‘D’ól sé/sí uisce.’

5 Tabhair hata dó/di. Abair leis/léi i gcogar ‘Cuir an hata ort.’

An cheist: Cad a rinne sé/sí?

An freagra: ‘Chuir ... hata air/uirthi.’

D Scríobh na ceisteanna i do chóipleabhar. Bain úsáid as Ar ...?

Roinnt samplaí de cheisteanna: 1 Ar cheannaigh Tom bróga buí/dearga nó hata buí/dearg?

2 Ar éirigh Senan ar a naoi/deich/seacht a chlog?

3 Ar chroch Síle/Mamaí suas a cóta? nó Ar chroch Sam suas a gheansaí/ stocaí/bhríste?

4 Ar dhún Fergal an fhuinneog?

5 Ar ith Eloise ceapaire/oráiste/banana don lón?

6 Ar ullmhaigh Mamaí an dinnéar? nó Ar ullmhaigh Daidí agus Anna an bricfeasta/an lón?

Nótaí

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 29

29

24/04/2020 13:34

14

Firinscneach nó baininscneach

(Inscne na n-ainmfhocal)

B Cuir na focail thíos in dhá liosta i do chóipleabhar: Firinscneach agus Baininscneach Na freagraí: Firinscneach

Baininscneach

an an an an

an an an an an an an an

clog cáca pictiúr cupán

fhuinneog chathaoir phictiúrlann choill cheist bhábóg fhilíocht bhialann

C Ag obair leis an bhfoclóir.

Aimsigh na hainmfhocail seo a leanas san fhoclóir Gaeilge–Béarla. Caithfidh na páistí an foclóir a úsáid don cheacht seo. Tá trí rud le déanamh acu: ●

an t-ainmfhocal a aimsiú san fhoclóir

●

inscne an ainmfhocail a aithint: an t-ainmfhocal firinscneach nó baininscneach atá i gceist?

●

‘an’ a chur roimh an ainmfhocal.

Na freagraí: F nó B?

30

An . . .

F nó B?

An . . .

1 garáiste

F

an garáiste

2 páirc

B

an pháirc

3 cosán

F

an cosán

4 fáinne

F

an fáinne

5 bábóg

B

an bhábóg

6 Gaeilge

B

an Ghaeilge

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 30

24/04/2020 13:34

D Cá bhfuil na hainmfhocail?

Caithfidh na páistí an foclóir a úsáid don cheacht seo. Tá trí rud le déanamh acu: ●

an t-ainmfhocal a aimsiú san abairt

●

an t-ainmfhocal sin a aimsiú san fhoclóir

●

inscne an ainmfhocail a aithint – an ainmfhocal firinscneach nó baininscneach atá i gceist?

Na freagraí: An t-ainmfhocal

F nó B?

1 Rith sí suas an bóthar.

an bóthar

F

2 D’ith sí an cáca.

an cáca

F

3 Shuigh an múinteoir síos.

an múinteoir

F

4 Chríochnaigh mé an ceacht.

an ceacht

F

5 Chuaigh mé go dtí an bhialann inné.

an bhialann

B

6 Bhí an cailín tinn.

an cailín

F

Nótaí

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 31

31

24/04/2020 13:34

15

Bí san aimsir chaite

A Léigh agus pléigh an briathar Bí.

Cuir ceisteanna ar na páistí: ●

An raibh tú ar scoil inné?

●

An raibh tú ar an mbus / sa charr / ar do rothar inné?

●

An raibh lón nó dinnéar agat aréir?

●

An raibh tú ag an bpictiúrlann aréir?

●

An raibh tú ag an dochtúir inné?

●

An raibh do mhúinteoir ar scoil inné?

B Réimnigh an briathar Bí i gceart.

Na freagraí: 2 raibh

3 Bhí

4 raibh

6 raibh

7 Bhíomar

8 Bhí, bhí

C Éist agus freagair

5 raibh

Éist leis an rolla. 5

●

Éistfidh na páistí leis an múinteoir ar an CD ag glaoch an rolla.

●

Scríobhfaidh na daltaí gach ainm a luann an múinteoir sa bhosca sa téacsleabhar agus cuirfidh siad ✔ nó ✘ in aice leis an ainm de réir mar a oireann.

●

Scríobhfaidh siad cúis na neamhláithreachta sa bhosca freisin. Is leor focal nó dhó a scríobh, mar shampla, san ospidéal, ag an bhfiaclóir, ar saoire, tinn.

1 Múinteoir: Ann ➜ Ní raibh mé ar scoil inné. Bhí mo charr briste.

2 Múinteoir: Jack ➜ Bhí mé ar scoil inné.

3 Múinteoir: Seth ➜ Ní raibh mé ar scoil inné. Bhí mé san ospidéal.

32

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 32

24/04/2020 13:34

4 Múinteoir: Irena ➜ Bhí mé ar scoil inné.

5 Múinteoir: Shomvi ➜ Ní raibh mé ar scoil inné. Bhí mé ar saoire.

6 Múinteoir: Frank ➜ Ní raibh mé ar scoil inné. Bhí mé ag an bhfiaclóir.

7 Múinteoir: Ava ➜ Bhí mé ar scoil inné.

8 Múinteoir: Larry ➜ Bhí mé ar scoil inné.

9 Múinteoir: Gabrielle ➜ Ní raibh mé ar scoil inné. Bhí mé tinn.

10 Múinteoir: Molly ➜ Bhí mé ar scoil inné.

D Scríobh ceisteanna i do chóipleabhar: Cá raibh ...? nó An raibh ...?

Na freagraí: 2 An raibh Molly agus Katie san ionad siopadóireachta aréir? / Cá raibh Molly agus Katie aréir?

3 An raibh Carrie ar scoil inné?

4 An raibh Daidí ag cócaráil sa chistin inné? / Cá raibh Daidí ag cócaráil inné?

5 An raibh an teaghlach ar saoire sa Spáinn? / Cá raibh an teaghlach ar saoire?

Nótaí

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 33

33

24/04/2020 13:34

16

Ag comhaireamh daoine

A Léigh agus pléigh Tar éis don rang na pictiúir a phlé, roinn na páistí ina ngrúpaí beaga agus iarr orthu líon na bpáistí sna grúpaí a chomhaireamh os ard.

B Éist agus freagair Cé mhéad atá i ngach teaghlach?

6

Ba cheart do na daltaí an uimhir a scríobh i bhfocail in aice le gach ainm sa téacsleabhar.

1 Is mise Séamus agus tá cúigear i mo theaghlach.

2 Máire is ainm dom agus tá beirt i mo theaghlach.

3 Is mise Ted agus tá seisear i mo theaghlach.

4 Haigh. Elena is ainm dom agus tá ceathrar i mo theaghlach.

5 Dia daoibh. Alex is ainm dom agus tá triúr i mo theaghlach.

6 Is mise Ava agus tá cúigear i mo theaghlach.

D Léigh agus freagair

Matamaitic

Na freagraí: 1 cúigear

2 beirt

3 ceathrar

4 triúr

Obair bheirte: Nuair a bheidh an ghníomhaíocht déanta acu, caithfidh siad fadhb focail a chruthú iad féin. Is féidir na fadhbanna a léamh os ard nuair a bheidh siad déanta agus ba chóir do na daltaí eile an fhadhb a réiteach.

Gníomhaíocht forleathnúcháin Cluiche Is féidir an cluiche seo a dhéanamh mar cheacht corpoideachais. ●

Glaofaidh an múinteoir uimhir phearsanta amach, mar shampla ‘triúr!’.

●

Beidh ar na páistí grúpaí a dhéanamh ina bhfuil an líon sin páistí.

●

Iarrfaidh an múinteoir ar pháiste amháin i ngrúpa líon na bpáistí sa ghrúpa sin a chomhaireamh: ‘Comhair na páistí i do ghrúpa.’

●

Comhairfidh an páiste na daoine ina g(h)rúpa féin: ‘Duine amháin, beirt, triúr ...’

34

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 34

24/04/2020 13:34

Dul Siar

D

B Cluiche Briathra rialta san aimsir chaite.

Is féidir na gníomhaíochtaí a dhéanamh thar dhá lá.

1 Déan fótachóipeanna de Thábla M (leathanach 47).

2 Tabhair briathar amháin nó dhá bhriathar do gach páiste.

3 Déan dhá leath den chlár dubh faoi na teidil Briathra ilsiollacha agus Briathra aonsiollacha.

4 Caithfidh na páistí na briathra aonsiollacha a chur ar an taobh Briathra aonsiollacha agus na briathra ilsiollacha a chur ar an taobh Briathra ilsiollacha.

5 Ansin, caithfidh siad na briathra caola agus na briathra leathana a scríobh sa chóipleabhar faoi na teidil Briathra caola agus Briathra leathana.

6 Caithfidh siad trí bhriathar a roghnú agus a chur in abairtí.

C Tusa an múinteoir Na freagraí: 2 Ar raibh tú sa phictiúrlann aréir?

3 Ní bhí Mamaí sa charr inné.

4 Bhí Niamh agus a cara ag snámh maidin inné.

5 An raibh tú ag rang gleacaíochta inné?

6 Bhris Charlie a chos agus bí brón air.

D Tráth na gceist

 nó      

litriú ceart An raibh Ní raibh – – bhí

Tráth na gceist

●

Cuir na páistí i ngrúpaí de 4/5.

●

Caithfidh siad na ceisteanna a fhreagairt le chéile.

●

Scríobhfiadh siad na freagraí ar leathanaigh bhána agus cuir tusa na scóir ar fad le chéile ag deireadh gach babhta.

Is féidir leis na daltaí Measúnú 2 a dhéanamh anois (leathanach 50).

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 35

35

24/04/2020 13:34

Tábla A

tóg

seas

scríobh

croch

cíor

preab

rith

sroich

glan

múch

goid

dún

pioc

cas

buail

ól

fág

fan

féach

bog

lean

líon

bain

caoch

éist

díol

múin

leaba

rith

shiúil

léim

bhí

Baile Átha Cliath

Sarah

Éire

geansaí

Tábla B

36

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 36

24/04/2020 13:34

Tábla C

dhoirteamar

chuireamar

shroich sibh

bhris sí

bhris mé

buail

chaill sí

caill

chaill tú

bhuaileamar dhoirt tú

rith tú

caith bris rith

shroicheamar

chaith tú

doirt chaitheamar

bhuail mé

bhriseamar

cuir bris

chailleamar

sroich

chuir siad

dhoirt sí bhris siad

rith sibh

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 37

37

24/04/2020 13:34

Tábla D seacht mbliana d’aois

ocht mbliana d’aois

naoi mbliana d’aois

An bharrachairt: Aoisgrúpaí

7 mbliana

8 mbliana

9 mbliana

Na haoiseanna 38

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 38

24/04/2020 13:34

Tábla E

ceann aigh

tos aigh

dúis igh

éir igh

cuid igh

deis igh

cabhr aigh

gort aigh

críochn aigh

scrúd aigh

bail igh

brost aigh

ullmh aigh

cuard aigh

clúd aigh

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 39

39

24/04/2020 13:34

Tábla F Crosfhocal: Aoiseanna 1

3

5

t r í b l i a n a

2

4

6

7

Anuas

40

Trasna

1

d’aois

2

d’aois

2

d’aois

3

d’aois

3

d’aois

5

d’aois

4

d’aois

6

d’aois

7

d’aois

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 40

24/04/2020 14:39

Tábla G 1 2

3

4

5

6

7

8

9

Anuas 1 do cóta = _________________ _____________________________________________ 2 ár bord = _________________ _____________________________________________ 3 a bríste (Conor) = _________________ _____________________________________________ 4 a madra (Aoife) = _________________ _____________________________________________ 6 mo cóta = _________________ _____________________________________________ 8 a srón (Mamaí) = _________________ _____________________________________________ Trasna 3 a cóipleabhar (Niamh) = _________________ _____________________________________________ 5 ár bróga = _________________ _____________________________________________ 7 a ceann (Kate) = _________________ _____________________________________________ 9 do cat = _________________ _____________________________________________

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 41

41

24/04/2020 13:34

Tábla H

42

tóg

seas

bris

preab

léim

rith

cíor

sroich

glan

dún

buail

cas

much

pioc

croch

dúisigh

éirigh

imigh

bailigh

clúdaigh

cuardaigh

ceannaigh

triomaigh

brostaigh

críochnaigh scrúdaigh

ullmhaigh

tosaigh

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 42

24/04/2020 13:34

Tábla I

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 43

43

24/04/2020 13:34

Tábla J Cé mhéad?

44

1

2

3

4

5

6

7

8

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 44

24/04/2020 13:34

Tábla K Tusa an múinteoir: ceart ✔ nó mícheart ✘??

1

Tá aon mbord amháin sa chistin.

2

Bhí ceithre mhadra sa chlós inné.

3

Bhí seacht bhríste ar an líne.

4

‘Tá cúig bhosca lóin ar an urlár,’ arsa mo mhúinteoir.

5

Chonaic mé sé bhád cois farraige.

6

Tá aon mbalún amháin ag mo dheirfiúr.

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 45

45

24/04/2020 13:34

Tábla L Briathra caola 1

2

3

4

5

Briathra leathana 1

2

46

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 46

24/04/2020 13:34

Tábla M

bris

buail

cas

cíor

croch

dún

fan

fás

glac

glan

gléas

léim

much

pioc

rith

seas

sroich

tóg

bailigh

beannaigh

ceannaigh

ceistigh

cuardaigh críochnaigh

dúisigh

brostaigh ceartaigh clúdaigh éirigh

imigh

scrúdaigh

tosaigh

sleamhnaigh smaoinigh triomaigh

ullmhaigh

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 47

47

24/04/2020 13:34

Ainm:

Measúnú 1

(Bunaithe ar aonaid 1–8))

A Cuir dath dearg ar na briathra caola agus dath gorm ar na briathra leathana. rith

buail

tóg

gléas

scríobh

cuir

féach

goid

póg

bris

B Ainmnigh trí bhriathar ilsiollacha.

1 ________________________________________________________ 2 ________________________________________________________ 3 _______________________________________________________

C Cuir dath dearg ar na hainmfhocail agus dath gorm ar na briathra. madra

Éire

léim cathaoir

siúil

crann

rith

D An aimsir chaite: ciorclaigh an freagra ceart.

1 (Siúil) tú

Shiúil tú / Siúihl tú

2 (Cíor) mé

Cíorann mé / Chíor mé

3 (Cuir + sinn)

Chuireamar / Cuireamar

4 (Imir) sí

D’imir sí / Ihimir sí

5 (Bailigh) tú

Bhailigh tú / Bahiligh tú

6 (Tóg + sinn)

Thógsinn / Thógamar

7 Níor (glan) siad

Ní ghlan siad / Níor ghlan siad

8 (Rith) sibh

Rhith sibh / Rith sibh

9 (Éist) mé

D’éist mé / Éhist mé

10 Ar (ceannaigh) sé?

48

An cheannaigh sé? / Ar cheannaigh sé?

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 48

24/04/2020 13:34

E Cá bhfuil an cat? (ar an/faoin/in aice leis an/thar an) bord 1

Tá an cat ________________________________________ ________________________________________ .

2

Tá an cat ___________________________ ____________________________ ______________________________________ ______________________________________ _____________________________________ .

3

Tá an cat ____________________________ ____________________________ ________________________________________ .

4

Léim an cat ________________________________________ ____________________________ _________________________________________ .

F Cén aois iad?

1

2

3

________________________________________ bliana d’aois.

________________________________________ bliana d’aois.

________________________________________ mbliana d’aois.

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 49

49

24/04/2020 13:34

Ainm:

Measúnú 2

(Bunaithe ar aonaid 9–16))

A Críochnaigh na habairtí. (mo/do/a) 1

2 geansaí

Is maith liom _________________ _______________________________________ . Is maith liom _________________ ________________________________________ .

3 4

Is maith liom _________________ _______________________________________ . Is maith liom _________________ _______________________________________ .

B Cé mhéad cathaoir? (1–6: + séimhiú (h); 7–10: + urú)

50

1

2

3

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 50

24/04/2020 13:34

C Críochnaigh na habairtí.

An bosca foclóra ghlan

bhrostaigh

chíor

ith

ghortaigh

1 ______________________________________________________ mé inné mar bhí mé déanach.

2 Níor ______________________________________________________ mé an cáca mar bhí mé tinn.

3 ______________________________________________________ Sue a seomra an tseachtain seo caite.

4 ______________________________________________________ Seán a lámh aréir agus bhí sé ag caoineadh.

5 Ar ______________________________________________________ tú do chuid gruaige?

D Cuir dath dearg ar na hainmfhocail bhaininscneacha agus dath gorm ar na hainmfhocail fhirinscneacha. an fhuinneog an carr

an bainne

an geata an mhaidin

an chos

an cith an fómhar

an chistin

E Cé mhéad duine?

1

2

3

______ ______ ______ ______ ______

______ ______ ______ ______ ______ ______ ______

______ ______ ______ ______ ______

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 51

51

24/04/2020 13:34

F Críochnaigh na habairtí.

An bosca foclóra uirthi

agam

leis

dó

aici

1 Seo é mo chara agus Joe is ainm ________________________________________.

2 Seo í Meg agus tá súile gorm ________________________________________.

3 ‘Níl aon deirfiúr ________________________________________,’ arsa Susan.

4 Seo é Rob agus taitníonn ispíní go mór ________________________________________.

5 Seo í mo mhamaí agus tá gruaig dhubh ________________________________________.

G Freagair na ceisteanna. (Bhí / Ní raibh) 1 An raibh tú ar scoil inné? _______________________________________________________ mé ar scoil inné.

2 An raibh tú tinn an deireadh seachtaine seo caite? _______________________________________________________ mé tinn an deireadh seachtaine seo caite.

3 An raibh sé ag cur sneachta aréir? _______________________________________________________ sé ag cur sneachta aréir.

4 An raibh tú ag súgradh sa chlós inné? _______________________________________________________ mé ag súgradh sa chlós inné.

5 An raibh tú in Disneyland an tseachtain seo caite? _______________________________________________________ mé in Disneyland an tseachtain seo caite.

52

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 52

24/04/2020 13:34

Measúnú 1: Na Freagraí A Cuir dath dearg ar na briathra caola agus dath gorm ar na briathra leathana. buail rith

gléas tóg

cuir

scríobh

goid féach

bris póg

B Ainmnigh trí bhriathar ilsiollacha.

Mar shampla: 1 Ceannaigh

2 Bailigh

3 Éirigh

C Cuir dath dearg ar na hainmfhocail agus dath gorm ar na briathra. madra

Éire

léim

cathaoir

siúil

rith crann

D An aimsir chaite: ciorclaigh an freagra ceart.

1 Shiúil tú

2 Chíor mé

3 Chuireamar

4 D’imir sí

5 Bhailigh tú

6 Thógamar

7 Níor ghlan siad

8 Rith sibh

9 D’éist mé

10 Ar cheannaigh sé?

E Cá bhfuil an cat? (ar an/faoin/in aice leis an/thar an) 1 Tá an cat faoin mbord.

2 Tá an cat in aice leis an mbord.

3 Tá an cat ar an mbord.

4 Léim an cat thar an mbord.

F Cén aois iad?

1 trí bliana d’aois

2 sé bliana d’aois

3 naoi mbliana d’aois

Leabhar Gramadaí

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 53

53

24/04/2020 16:28

Measúnú 2: Na Freagraí A Críochnaigh na habairtí. (mo/do/a) 1 Is maith liom a geansaí.

2 Is maith liom do gheansaí.

3 Is maith liom a gheansaí.

4 Is maith liom mo gheansaí.

B Cé mhéad cathaoir?

1 naoi gcathaoir

2 trí chathaoir

3 sé chathaoir

C Críochnaigh na habairtí.

1 Bhrostaigh mé inné mar bhí mé déanach.

2 Níor ith mé an cáca mar bhí mé tinn.

3 Ghlan Sue a seomra an tseachtain seo caite.

4 Ghortaigh Seán a lámh aréir agus bhí sé ag caoineadh.

5 Ar chíor tú do chuid gruaige?

D Cuir dath dearg ar na hainmfhocail bhaininscneacha agus dath gorm ar na hainmfhocail fhirinscneacha. an fhuinneog an geata an cith

an bainne an mhaidin

an chos an fómhar

an carr an chistin

E Cé mhéad duine?

1 triúr

2 cúigear

3 beirt

F Críochnaigh na habairtí.

1 Seo é mo chara agus Joe is ainm dó.

2 Seo í Meg agus tá súile gorm aici.

3 ‘Níl aon deirfiúr agam,’ arsa Susan.

4 Seo é Rob agus taitníonn ispíní go mór leis.

5 Seo í mo mhamaí agus tá gruaig dhubh uirthi.

G Freagair na ceisteanna. (Bhí / Ní raibh) Is iad na freagraí anseo ná ‘Bhí mé’ nó ‘Ní raibh’ ag brath ar taithí saoil gach linbh féin.

54

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 54

24/04/2020 13:34

Cluichí Déantar tagairt do na cluichí seo sa Leabhar Litrithe, ach is féidir iad a imirt am ar bith mar ghníomhaíochtaí forleathnúcháin.

Treoracha do Chluiche 2 agus do Chluiche 4 1 Déan fótachóipeanna de na cártaí agus gearr amach iad.

2 Obair bheirte: cuir na cártaí go léir bunoscionn ar an mbord.

3 Tóg dhá chárta. Déan iarracht meaitseáil a dhéanamh.

4 Má fhaigheann tú péire, litrigh a bhfuil sa phictiúr.

5 Má tá an ceart agat, coimeád na cártaí.

6 Má tá tú mícheart, cuir na cártaí síos arís agus lean ar aghaidh leis an gcluiche.

Cluiche 1: Na freagraí 5 staighre

13 binse

17 piorra

24

grán rósta

26 scannán

29 cistin

33 iris

40

cíobhaí

Cluiche 2: Na freagraí mitíní, ar buile, ag cur fola, sioc, clogad, pus, buataisí, gaoth

Cluiche 3: Na freagraí 5 cailc

13 tuáille

26 ag súgradh 29 muc

17 cíor

21 scáthán

33 ríomhaire

40 cártaí

Cluiche 4: Na freagraí ag canadh, rugbaí, stáitse, hata gréine, cuaráin, galf, deasc, sleamhnán

Cluiche 5 Déan fótachóip den leathanach seo do dhaltaí ionas gur féidir leo na frasaí a chleachtadh sula n-imríonn siad an cluiche.

Cluiche 6: Na freagraí 5 ochtó 25 seachtó

12 deich

17 caoga

21 tríocha

29 daichead

33 fiche

40 seasca Leabhar Litrithe

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 55

55

24/04/2020 13:34

Cluiche 1 Cluiche cláir: Suas, síos Dul suas an dréimire.

Dul síos an sleamhnán.

Léim leis an bhfrog.

Caith an dísle arís.

Litrigh é! Litrigh an rud atá sa phictiúr nó fan mar a raibh tú.

Abairt! Cuir an focal in abairt.

41

40

39

38

37

36

32

33

34

35

trí léim

Litrigh é!

25

24

23

22

Abairt!

cúig léim

18

19

20

21

11

10

9

8

4

5

6

DEIREADH Litrigh é!

29

30

31

Abairt!

28

27

26

Litrigh é!

15

16

14

ceithre léim 13

17

Litrigh é!

12

Abairt!

2

3

7

TÚS Litrigh é!

56

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 56

24/04/2020 13:34

Cluiche 2 Cuir péire le chéile.

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 57

57

24/04/2020 13:34

Cluiche 3 Cluiche cláir: Suas, síos Dul suas an dréimire.

Dul síos an sleamhnán.

Léim leis an bhfrog.

Caith an dísle arís.

Litrigh é! Litrigh an rud atá sa phictiúr nó fan mar a raibh tú.

Abairt! Cuir an focal in abairt.

41

40

39

38

37

36

32

33

34

35

trí léim

Abairt!

25

24

23

22

DEIREADH Litrigh é!

29

30

31

Litrigh é!

28

27

26

cúig léim

Litrigh é!

15

16

17

18

19

Abairt!

14

13

cúig léim

Abairt!

2

12

3

11

10

4

5

20

21

ceithre léim

Litrigh é!

9

6

8

7

TÚS Litrigh é!

58

trí léim

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 58

24/04/2020 13:34

Cluiche 4 Cuir péire le chéile.

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 59

59

24/04/2020 13:34

Cluiche 5 Cluiche sa chlós: Cén t-am é, a mhactíre?

1

2 mactíre Cén t-am é, a mhactíre?

3

4

Tá sé a haon a chlog.

60

Grrr! Tá sé in am don lón!

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 60

24/04/2020 13:34

Cluiche 6 Cluiche cláir: Suas, síos Dul suas an dréimire.

Dul síos an sleamhnán.

Léim leis an bhfrog.

Caith an dísle arís.

Litrigh é! Litrigh an rud atá sa phictiúr nó fan mar a raibh tú.

Abairt! Cuir an focal in abairt.

41

40

39

38

37

36

32

33

34

35

23

22

60

DEIREADH

Litrigh é!

29

30

31

20

40

Abairt!

Litrigh é!

28

27

26

24

25

70 Litrigh é!

15

17

16

14

18

cúig léim 19

20

21

50

30

Abairt!

Litrigh é!

13

12

11

10

9

8

6

7

10

Litrigh é!

2

3

trí léim 4

5

80

TÚS ceithre léim

Litrigh é!

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 61

61

24/04/2020 13:34

62

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 62

24/04/2020 16:29

báirse binse

cnoc cnaipe

ceardlann pictiúrlann

amárach bád

aisteoir fuinneog

eo

á

ag cur fola stocaí

cn-

-lann

ceomhar teocht banna ceoil

grán rósta scannán clár bán

solas clog piorra

o

spúinse soilse

-se

leathuair athair deartháir

Naomh ríomhaire ceomhar

scáthán ag scríobh scriosán

cuntar pluma muc

póstaer cófra marcóir

mufaí cluas pus

bioróir ag ól

th

stáitse

máthair nathair

príomhoide culaith shnámha

mh

scannán scairf

sc-

u

ó

roicéad éad

crogall clog clogad

ag canadh ionadh ag súgradh

sú talún cúisín cúpla

ag ithe Aoine ráille

lúide casúr

-éad

caoga

og

-adh

ú

ar buile tuáille

-e

seasca seachtó seisear

veidhlín aintín sicín

cispheil uisce cistin

mitíní inniu cistin

seilf seomra

se-

cailíní cúisín

ín

páistí iris

is

dingí ag rince

i

an Déardaoin dréimire inné bréagán an Chéadaoin

é

dronuilleog uisce duine

taobhlíne ag scríobh leanbh

ialtóg leadóg cearnóg

píotsa spaigití imní

doras halla seomra bia

Patrúin Foghraíochta agus Aicmí Focal

cíor díomá

anann eagla

ar buile cluichí

ui

cíobhaí sliabh

bh

-óg

í

a

o solas clo cl og Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 63

63

24/04/2020 13:34

ó póstaer cófra 64

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 64

24/04/2020 13:34

e ag ithe ithe Aoine Aoin e Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 65

65

24/04/2020 13:34

é Déardaoin inné inn é 66

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 66

24/04/2020 13:34

a dora dor as halla halla Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 67

67

24/04/2020 13:34

á grá gr án rósta scanná scann án 68

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 68

24/04/2020 13:34

u cuntar plu pl uma Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 69

69

24/04/2020 13:34

ú sú tal talú ún cúisín 70

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 70

24/04/2020 13:34

i mitíní inniu Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 71

71

24/04/2020 13:34

í píotsa spaigití spaigití 72

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 72

24/04/2020 13:34

eo ceo eomhar mhar teo eocht cht Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 73

73

24/04/2020 13:34

scscáthán sc áthán ag sc scríobh ríobh 74

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 74

24/04/2020 13:34

is cis ispheil pheil uis isce ce Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 75

75

24/04/2020 13:34

mh Naomh Naomh ríomh río mhaire aire 76

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 76

24/04/2020 13:34

og crog cr ogall all clog cl og Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 77

77

24/04/2020 13:34

ín veidhlín veidhl ín aintín aint ín 78

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 78

24/04/2020 13:34

bh taobh taobhlíne líne ag scríobh scríobh Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 79

79

24/04/2020 13:34

th lea leath thuair uair ath thair air 80

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 80

24/04/2020 13:34

-éad roicéad roic éad éad Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 81

81

24/04/2020 13:34

seseasca se asca seachtó se achtó 82

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 82

24/04/2020 13:34

ui dronuilleog uisce ui sce Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 83

83

24/04/2020 13:34

se báirse báir se binse bin se 84

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 84

24/04/2020 13:34

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 85

85

24/04/2020 13:34

86

Litriú an Lae Rang 3: Leabhar an Mhúinteora © An Comhlacht Oideachais

Litriu an Lae TRB 3rd Class A4.indd 86

08/05/2020 12:28

bior/óir scrios/án cl/og marc/óir

gr/án rós/ta ais/teoir de/och suí/och/án

an-fhu/ar te/ocht sioc lú/ide

ban/na ceo/il lei/prea/chán bach/all pá/is/tí

ag can/adh ce/am/ara mol/tóir stá/it/se

cúp/la máth/air ath/air lean/bh bin/se nu/ach/tán dré/im/ire leabh/ar

pus éad dí/om/á ar bui/le

galf clár/scát/áil rug/baí cis/pheil

fló/ta pot/a óir ag rin/ce Na/omh Pád/raig

lea/dóg snú/car pe/il iom/án/aí/ocht

17 Aclaíocht

eag/la im/ní deif/ir ion/adh

12 Mothúcháin

seilf ir/is cun/tar cúis/ín

7 Siopa leabhar

dearth/áir deirf/iúr aint/ín unc/ail

2 Griangraf teaghlaigh

21 Lá Fhéíle Pádraig

bonn/án pop/ghrúp/a spot/sol/as dea/sc

16 Seó tallainne

ceo/mhar gao/th ad/ua/idh ís/eal

11 Réamhaisnéis na haimsire

pic/tiúr/lann scann/án mil/seáin ag ól

6 An phictiúrlann

sol/as póst/aer cl/ár bán cóf/ra

1 Rang a trí an Aoin/e am/ár/ach an Chéad/aoin an Déard/aoin plum/a an/ann fíon/chaora cí/obh/aí

bád spú/in/se sc/áth/án scu/ab fi/ac/la

brís/te ge/arr ding/í cu/ar/áin cul/aith shn/ámh/a

sle/amh/nán pá/irc uis/ce flip fle/ap ha/ta gré/ine

18 Páirc uisce

tu/áill/e cí/or leith/reas uis/ce

13 An seomra folctha

líom/óid sú tal/ún torth/aí pi/orr/a

8 Siopa torthaí

An Lu/an inn/é an Mhá/irt inn/iu

3 Mo dhialann

Na Focail Litrithe Deighilte glas/raí spaig/it/í bia/chlár tait/ní/onn roth iomp/rán ag cur fol/a ag roth/aí/ocht

ca/ilc ag súg/radh bu/ach/aill/í cail/ín/í

u/aigh geal/ach real/taí rá/ille

ial/tóg cat du/bh Oí/che Shamh/na damh/án alla

19 Teach na dtaibhsí

prí/omh/oi/de cl/og li/ath/ró/id ge/ata

14 Sos sa chlós

clog/ad han/laí gort/ai/the be/ach

9 Timpiste rothar

ag ith/e prát/aí sic/ín píot/sa

4 Sa bhialann

dor/as hall/a seom/ra suí seom/ra leap/a cn/ai/pe stoc/aí mit/ín/í muf/aí clu/as

rí/omh/aire airg/ead cárt/aí ba mha/ith liom lios/ta f/i/a cl/oig/íní soil/se

cá/na cand/aí ceard/lann An Pol Thu/aidh Oí/che Noll/ag

20 Nollaig shona

clui/chí muc cas/úr br/éag/án

15 Airgead póca

hat/a sc/airf có/ta bu/at/ais/í

10 Éadaí geimhridh

fu/inn/eog st/aigh/re cis/tin seom/ra bia

5 Plean tí