Kovara dicle jimare 2 besi kurdi latini

DICLE Sal 1

2017/05/20

Hejmar 2

Diclepress13@gmail.com

Celîla meto:

daîş bi xwe digot; mesûd barzanî şengal firot zeyeb şengalî:

îro yjş bûye hêviya jin û dayikên êzidî

KOVARA DICLE

Di vê hijmarê de AKP-PDK li dijî êzidiyan û

Şengalê şerê taybet dimeşîn e ..................... 3

m. xelef: ne herêmê û ne jî îraqê tu alîkarî nekırın ............................. 9

dîwarên şengalê şahıdên buyerên şer ın .......................................... 13 cejnên êzdıyan .................................................................................. 14 celîla meto: daîş bı xwe dıgot mesûd barzanî şengal fırot

.............. 16 lı şengalê jıyana hunerî .................................................................. 20 çîroka temır beg û gulê .................................................................... 21 dengbêj û stranvanê bı nav û deng; şêx çêlî ..................................... 22 zeyneb şengalî: îro yjş bûye hêvıya jın û dayıkên êzıdî ..................... 23 Beşeke Ji Fermana Êzidiyan A Li kurdistanê .................................... 26 Jı serdema bındestıyê derbasî serdema xwe nasînê ........................... 32 Rûşen hılva: jın nırxên cıvakê yên weke zıman, çand û estatîkê ye ........ ......................................................................................................... 35 Şehîd şıngal gencêkî êzıdî bû ku dev jı axa xwe berneda ................... 37 Êzîdxan mîrasa mırovahî ya hevpar e ............................................... 38 Nesrîn herbo: hemo xewn û xeyalên me ew e ku em bıbîn dengê rastıyê .. ....................................................................................................... 39 Dı dîroka êzıdıyan de ferman ........................................................... 44 ÊZIDXANÊ BIRYARA XWESERIYÊ DI FERMANÊ DE DA …................................ ...................................................................................................…. 46 Fermana şengalê kengê dest pêkır …....................................……… 49 Ehmedê xanî kî ye ……...........................................................……… 53 Çand exlaq û perwerde …………….........................................……. 55 Mirovahî di bin diruşmeya yek al .... …...................................……. 56 Kapîtalîzim dijmênê Ciwanan e …….......................................……… 59 Jinên kurd berxwedaniya, jinên Şengalê ji xwera bikin mînak …....… 61 Sozdar Avesta: Berzanî dixwaze Dewletek Sunî avabike …...........… 62

Dıcle

Lêkolîn, Belge û Lêgerîn Jimar: 2

Gulan: 2017

Berpirsyarê Giştî: Aram Kerîm Baban Director: Samî Emer Qasim Xwediyê Kovarê: Alî Hisîn Hecî Desteya Weşanê - Hisîn Hecî Nefso - Medihe Mirad Nemir - Şêrzad Şemo Qasim - Hemed Beşar Xelef - Mirad Kaka - Cemal Sebrî Sepandin û Derhênerî: Deriya Rûnahî Navîşan: Şengal -SincarTel: 07504197663 07507782806 07507174358 E. mail:

Diclepress13@gmail.com

AKP-PDK

li dijî êzidiyan û Şengalê şerê taybet dimeşîn e Piştî ferman 73’an a li serê Şengalê

pêk hat, carek din ji aliyê çeteyên Tirk û Berzanî di 3’ê adar destpêkir û di 24’ê nîsanê gihişt lotkê. Herdû êrîşên 3’ê adar û 24’ê nîsanê li ser Şengalê ji aliyê herdû komên çete ve bi awayekî raste-rast ji bo bigihijin hedefên xwe çek bi kar anîn. Ji niha ve hem Berzan, hem Erdogan dest bi şerekî taybet bi rêya medya propagandayên reş kirinê li dijî girseyên gel belav dikin û didin meşandin. Bi awayî jî dixwazin gel bixapînin û bi taybet jî malbatên ku zarokên wan di nava YBŞ, YJŞ, Asayişa Êzdixan yan jî her saziyek ku gelê êzidî piştî fermanê bi xwîn û keda dane ava kirin li dijî wan gef xwarin, girtin, kuştin û reş kirin wan û hwd didin meşandin.

Endamên istixbara PDK û hevkarên wê dest ji pîroziyên gel bernadin û kesayetên oldar, ew kesên di nava civakê de berçavin, bi hemû awayî dixwazin wan bixapînin, pere û milk raberî wan dikin, herî dawî jî dema bi rêbazên xwe yên qirêj ser nekevin, dest bi tehdît, kuştin, bi darê zorê ji malên wan derxistin û bi vî awayî jî dixwazin planên di 3’ê Tebaxa 2014’an destpêkirin, di 3’ê adar û 24’ê nîsanê vale derketin, bi van rêbazan dixwazin ser bikevin. Ev rewş hêdî-hêdî wan gihandin diye astekî ku êzidî hemberî hev derkevin û çek bi kar bînin û êdî xwîna hevdû birijînin. Dema ev tişt pêk werin, êdî dilê Erdogan-Berzanî kêfxweş dibe, ji bo plana wan a li ser êzidiyan û Şengalê digihije hedefa xwe. Di 24’ê nîsanê de bi agahiya Berzanî balefirên şer yên dewleta Tirkiyê êrîşê Şengalê kir. Di vê êrîşa xwe de

jî Berzanî-Erdogan wisan plan kiribûn bi zanebûn li navendên pêşmergeyên PDK’ê bixin, ji bo ku hêrs û dijberiya gelê me yê Başûrê Kurdistanê li dijî hebûna PKK’ê li Şengalê çêbike. Lê ev êrîş jî bi berxwedana YBŞ,YJŞ, Asayişa Êzidxanê, sazî û rêxistinên Êzidiyan yên li Şengalê, bertekên navxweyî, derveyî Kurdistanê, dostên kurdan û cîhanî ve hate pûç kirin.

Planên ku heya niha li dijî Şengalê û gelê êzidî veşartî dima, bê ku heya niha kesek bizanibe ev plan çine, armanca dewleta Tirk û Berzanî ji van planan çiye, çima dixwazin Şengalê bikin qada şer, ji bo ku pirsgirêkên navxweyî yên di hindirê Tirkiyê-Başûr de binixumênin.

Gelo mimarê van planên qirêj BerzanErdogane ne, an jî Berzanî-Erdogan tenê wekî pîyone di destê Îsraîl, Suudi Erebistan û Qadarê de? Îsraîl baş dizane ku Şengal cihekî jeopolîtîke, ji ber ku êzidî li ser vê axê karîne netew, bawerî û çanda xwe li hemberî evqasî ferman û qirkirina li ser wan çêbûne xwe girtine û nasnameya xwe biparêzin. Şengal ji bo doza kurd giştî pireke ji derbasbûna Rojhilat-Başûr û Rojavayê Kurdistanê ye. Ji ber van sedema ger bikaribin êzidiyan li ser nasnameya rasteqîn bi fikir û felsefaya PKK(Abdula Ocalan) xwe rêxistin bikin, rêve bibin, dikarin bibin havênê stratejiya doza kurd giştî. Ev babet ne Îsraîl, ne jî Masûnê Îsraîl naxwaze ev di pratîk de pêk bê. Bi vî awayî qertê kurd di destê wan de derkeve. Ji ber ku Îsraîl nêzî 60 sale di şexsê malbata Berzanî de hevsarê tevgera kurdî xistine destê xwe

û dixwazin ev qert di pêşerojê de li hemberî hêzên herêmî bi kar bînin.

Di heman demê de axa dewlemend a kurdan di destê xwestê xwe de bihêle.

Ev plan jî bi destê Berzanî pratîze bikin.

Welatên ereb jî taybet jî Suudî û Qatar şerên wan ê dîrokî li Îran û Rejîma Şiî a Îranê de hewil didin herêmekî din a suunî ya girêdiyê Îsraîlê bidin avakirin.

Ji bo vê armanca xwe jî, bi hemû hêza xwe maddî û manevî piştgiriya DAIŞ kirin û êrîşê Şengalê kirin, hewil dan herêma Şengalê jî bikin parçeyek ji herêma suunî ya ku dixwazin ava bikin. Bi vê planê xwestin pêşiya desthilatdariya rejîma Îranê û kembera Şiî’yan bigirin.

Li ser vê esasê Suudî û Qatar istixbaratê Tirk, Masûnê Îsraîlê, kesên Baasiyê kevîn yê Rejîma Saddam Huseyên li Hewlêrê kom dibinû hemû plan, projeyên xwe yên dagirkirina Şengalê rêve dibin û didin meşandin.

Bê gûman êrîşên 24’ê nîsanê jî li gel asayîbûna têkiliyên Îsraîlê-Tirkiyê û serdana Berzaniyan li Tirkiyê pêk hat. Lê gava dîtin bi vî rengî nikarin bigihijin armanca xwe, dest bi reşkirin, gef xwarin, rê girtin, kuştina kesên azadixwaz û welatparêzin êzidiyan kirin. Bi vî awayî hem şerekî derûnî , hem jî şerekî pir alî destpêkirine û êzidiyan hemberî hev sor kirin, dixwazîn êzidî bi destê hevdû bidin kuştin. Ev jî tê wateya şerekî nû ji bo qirkirina êzidiyan û carek din dagirkirina Şengalê ye. Ji ber vê yekê hemû şexsên êzidî li hemberî planên qirêj yên AKP-PDK’e hîşyar bin û nekevin xefika vê leyîstoka binketî ya ne ji bo berjewendiyên êzidiyan e.

Diclepress13@gmail.com

Fikrî

5

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

PIRSGIRÊKÊN CIVAKÎ

Pirsgirêka Desthilatî û Dewletê Ez neçar im timî bikirpînim ku çawa ku dîrok ‘niha’ye, her yek hêmana niha jî dîrok e. Sedema hêştina qutbûneke mezin di navbera dîrok û niha de, encama propagandeyên misogerkirina rewatiyê ne, ku yekemîn karê ku her hilhatineke nû ya şaristaniyane dike ev e û bi vê ve, dixwaze xwe bike ‘ezel û ebed’. Lê di jiyana rasteqîn a civakê de, qutbûnên wisan nînin. Mijara din a tê kirpandin, ew e ku heta dîrok neyê kirin gerdûnî, wê avakirineke dîroka navçeyî yan jî yekanî, nikaribe wate derbibirre. Lewra pirsgirêka desthilatî û dewletê, bi yekemîn awayên xwe yên avakirî, bi cewaziyeke pirr hindik, pirsgirêka roja me ya îro ye jî. Û cewaziya di navbera wan de jî, ew parên ku mercên dem û cî lê zêde kirine. Dema em vê wateyê bar bikin li têgînên cewazî û veguheranê, eşkere ye ku wê para heqîqetê ya şîroveyên me, zêde bibin.

Her wisa pêwîst e mirov piçûkdîtin yan jî ne girîngkirina cewaziyê, veguheranê û pêşketinê jî di nava heman xeteriyan de bibîne. Çawa ku bêpariya ji dîroka gerdûnî mirov dicivitîne (pûç dike); dîsa, eger mirov pêşketina dîrokî, weke ku herdem ji dubarekirinê pêk hatibe, her wisa, wê ji cewazî û veguherînê bêpar bihesîıne, ew jî biqasî wê, perde davêje ser rastiyê. Pirr girîng e ku mirov nekeve nava van herdu awayên daxistkariyê, jî.

Yekemîn tespîta ku mirov di roja me ya îro de karibe di mijara desthilat û

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

6

Fikrî

Diclepress13@gmail.com

Civakên em têde dijîn, ne tenê tevnên xwe yên exlaqî û polîtîk wenda kirine, lê, hebûnên wan jî di bin gefan de ne ……….

Hêzên serwer, çawa ku herdem xwedî çekên herî bibandor in, her wisa hêza zal a çekên medya ne jî dewletê de bike, ew e ku li ser û nava civakê, qebareyeke awarte wergirtine.

Serwerî, heya sadsala 16., bêhtir li derveyî civakê, hem jî bi awayê rakêşer û tirsnak, dihat avakirin. Şaristanî, bi dirêjiya çaxan, şahîdê awayên pirr kartêker ên bi vî rengî ye. Dewlet weke derbirrana/îfadeya fermî ya desthilatiyê, xetên xwe yên sînor bi bayex xêz dikir. Cewaziya dewlet û civakê çiqas tûj bihata xêzkirin, ewqas sûd dihat payîn. Tew di desthilatiyê de jî, weke diyardeyên bêhtir nava civakê, xet eşkere û zelal bûn. Xetên rawestê yên jinê li beramberî zilam, ên ciwanan li beramberî kalan, ên endamên ji rêzê yên eşîretan li beramberî serokeşîran û yên civata bawermendan li beramberî nûnerên mezheb û olan, bi rêsa û adab (rê û dirb) ên pirr zelal hatibûn destnîşankirin. Otorîteya desthilatiyê û mijara yên têne rêvebirin, ji lerzeya

dengên wan, heya meş û rûniştina wan, xwedî rêsayên bi detay bûn, bê gûman di alî xwe pejinandina (xwedana hîskirina) desthilatî û dewlet de, ku hindiktir in, avabûna bi vî rengî ya otorîteya wan, têgihîner e. Emrazên rewatî, perwerde û, li gorî vê, xizmetê pêşkêş dikirin.

Cewaziya veguherana bi kok a di şaristaniya Ewrûpa de, ya ku di otorîteyên desthilatî û dewletê de pêk hat, ew e ku vana, herku çûye bi awayekî lezgîntir pêwîst dîtine ku xwe biçirpînin nava tevahiya çavikên civakê.

Di vê de, mirov dikare qala du pêkerên bingehîn bike: Ya yekemîn mezinbûna girseya ku tê mêtin e. Eger rêveberî nehatiba mezinkirin, nedikarî mêtin pêk bihata. Çawa ku pêdiviya keriya ku mezin dibe, bi pirr şivanan heye; nepixîna burokrasiya dewletê, delîla eşkere ya vê diyardeyê ye. Pêwîst e mirov, li vê yekê, para parastina derveyîn, mezinbûyî bi awayekî dêwane, ya rêveberî ya çewsandina civaka hundirîn, lê zêde bike. Şeran herdem burokrasiyê bi xwe re zayandine. Artêş bi xwe, rêxistina herî mezin a burokrasiyê ye. Pêkera duyemîn, zanebûn û berxwedana zêdebûyî ya civakê ye. Ji ber ku civaka Ewrûpa hem mêtinê bi rengekî kûr nejiyaye û hem jî timî li ber xwe daye; vê yekê neçar kiriye ku avabûnên desthilatî û dewletan bi qebare bin. Têkoşîna burjuwazî li hemberî arîstokrasî û ya çîna karker li hemberî herduyan, neçar kiriye ku avabûna desthilatî û dewletan kûr bibin li Ewrûpa.

Ji ber ku burjuwazî (çîna navîn), belkî jî yekem car di dîrokê de, weke çîneke navîn bû dewlet, vê yekê guherana mezin di awayê desthilatî û dewletê de çêkiriye. Dewletbûna girseyek, zayî ji nava civakê, û bûyera desthilatî ya zêdebûyî, wê naçar kiriye ku xwe di nava civakê de birêxistin bike.

Burjuwazî çînbûneke mezin a wisa ye ku xwe ji derve li ser desthilatî û dewletê nake serwer. Eşkere ye ku herku xwe bike dewlet, wê di hundir de têkeve nava pevçûna civakî. Ew diyardeya ku jê re tê gotin ‘pevçûna çînî’, vê rastiyê rave dike. Lîberalîzm, weke bîrdoziya burjuwa, ji bo ku çare ji vê pirsgirêkê re bibîne, ji hezar rûbaran av tîne. Lê, ya di pêvajoya bihûrî de hat jiyîn, zêdetir mezûnbûna desthilatî û dewletê ye û qansêrbûna burokratîk e. Dewlet û desthilatî çiqas di nava civakê de mezin bibin, tê wateya ku ewqas şerê navxweyî heye. Pirsgirêka herî bingehîn a di civaka Ewrûpa de pêşket, ji destpêkê ve di vê wesfê de bûye. Têkoşînên mezin ên ji bo destûra bingehîn, demokrasî, komar, sosyalîzm û anarşîzmê, ji nêz ve têkildar in bi şêwaza çêbûna desthilatî û dewletê. Çareya herî herî guzîde ku ber bi roja me ya îro ve hatiye dîtin, demokrasî, raseriya huqûqê û mafên mirovan ên bingehîn in, ku bi rêsayên misoger ên destûra bingehîn ve hatine girêdan. Bêhtir ji çareseriyeke mayînde, hewl didin neçar bikin ku dewlet û civakê li ser desthilatiyê li hev bikin û bi vî rengî heyama berê ya bi pevçûna mezin derbas bikin. Pirsgirêka desthi-

Diclepress13@gmail.com

latî û dewletê nehatiye çareserkirin, lê hatiye guhastin bo rewşeke dombar.

Dema mirov ji nêz ve lê binêre; hewl tê dayîn ku dewlet-netew were domandin, bi rêya pêşxistina navheviya civak û desthilatî û dewletê bi netewperestî, zayendperestî, olperestî û cûre zanistperestiyan; anku bi rêya kişandina nava paradîgmaya “herkes hem desthilatî ye, hem civak e; hem dewlet e, hem civak e”. Bi vî rengî, şerê çînî li hundir tê çewsandin, pozîsyona parastinê li hemberî derve hertim vekirî tê hêştin û wisa tê ferzkirin ku çareseriya dewletnetewê hatiye dîtin. A sereke ya rêbaza çewsandina pirsgirêkê, bêhtir ji çareserkirina wê, ku di asta cihanê de hatiye ceribandin, ev e. Ji ber ku dewlet-netew bi xwe bû mezintirîn dewlet û desthilatî, çavdêriya wesfa wê ya faşîzmê, bi awayê herî eşkere di faşîzma Alman de hate kirin.

Yekemîn mînaka dewlet-netew, di pêvajoya berxwedana Holanda û Îngilistanê de li hemberî Împaratoriya Îspanya, xwe da xuyakirin. Dewletnetew, tevahiya civakê li hemberî hêza derve seferber dike û bi vî rengî bahaneya xwe ya rewa peyda dike.

Di rasterêya bûyîna civaka netewî de, destpêkê, hêmanên erênî yên rêjeyî di xwe de werdigirt. Lê, eşkere bû ku hîn di dema zayîna xwe de erka wê perdekirina mêtin û zordariyê bû.

Dewlet-netew, misoger etîketa çîna burjuwa di xwe de werdigire. Modêla dewlet a wê çînê ye. Paşê, seferên Napolyon, vê modêle li Fransa zêdetir xurt kirin û bûn sedem ku di asta Ewrûpa de berfireh bibe. Ji ber ku burjuwaziyên Alman û Îtalî paşmayî bûn û di mijara yekîtiyê de di nava tengezariyan de bûn; ev bû sedem ku polîtîkayên zêdetir netewperest pêş bikevin. Dagiriya ji derve û berxwedanên ku ji hundir ve, ji alî arîstokrasî û çîna karker ve hatin pêşxistin, burjuwaziyê neçarî modêla dewleta şoven û netewperest a pirole kirin. Têkçûn û alozî, gelek welatan, di serî de Almanya û Îtalya, kişandin nava dubendiya ‘yan şoreşa civakî yan jî faşîzm’. A ku bi serket, modêla dewleta faşîst bû. Belkî Hîtler, Mûsolînî û hempayên wan têk çûn, lê sîstemên

Fikrî

wan bi ser ketin. Dewlet-netew, di cewher de, dikare were pênasekirin weke wekhevbûna dewlet bi civakê re û civak bi dewletê re, ku pênaseya faşîzmê jî ev e. Weke xwezayî, ne dewlet dibe civak û ne jî civak dikare bibe dewlet. Eger bibe, ancax îdeayên bîrdoziyên topyekûnperest (totolîter), dikarin bi vî rengî bibin. Wesfa faşîst a van dîrûşman tê zanîn. Faşîzm, weke awayekî dewletê, her dem di koşeyê sereke yê lîberalîzma burjuwa de xwedî ciyekî ye. Awayê rêveberî yê heyamên aloziyê ye. Ji ber ku alozî bûnyewî ye, şêweya rêveberî jî bûnyewî ye. Navê wê, rêveberiya dewlet-netew e. .Tê wateya ku aloziya çaxa kapîtala fînans gihîştiye lûtkeyê. Dewleta yekdestî ya kapîtalîst jî, ku di roja me ya îro de gihîştiye lûtkeya kûrewî, di heyama xwe ya herî paşverû ya zordar de, bi gelemperî faşîst e. Her çiqas qala hilweşîna dewlet-netewê tê kirin jî, lê eger mirov îdea bike ku wê ya di şûna wê de were avakirin demokrasî be, wê vê yekê bibe dilsafî. Belkî jî çêbûnên siyasî yên faşîst ên hem kûrewî yên makro (herî mezin) û hem jî yên herêmî yên mîkro (herî piçûk), di rojevê de ne.

Yên li Rojhilata Navîn, Balkanan, Asya Navîn û Kafkasya diqewimin, balkêş in. Emerîkaya Latîn û Efrîka di erefeya ezmûnên nû de ne. Ewrûpa li pey wê yekê ye ku bi rêya peresanê ji faşîzma dewlet-netewê derkeve. Ne diyar e bê ka wê çi bi Rûsya û Çînê were. DYE, ku serwera super e, bi her awayê dewletan re di nava danûstendinan de ye.

Eşkere ye ku pirsgirêka desthilatî û dewlet yek ji heyama xwe ya herî giran a dîtir jî dijî. Dubendiya ‘yan şoreşa demokratîk, an faşîzm’, di rojevê de girîngiya xwe ya herî jiyanî diparêze.

Tevahiya rêxistinên sîstemê yên herêmî û navendî (Neteweyên Yekbûyî), nikarin bibin sazbar. Dema ku kapîtalafînans di heyam a herî kûrewî ya dîrokê de gihîştiye lûtkeyê, di rola wê beşa sermayeyê de ye ku aloziyê herî zêde har kiriye. Beramberiya siyasî û leşkerî ya yekdestiya sermayeya-fînans, şerê kûrkirî yê li hemberî civakê ye. Rastiya ku di gelek eniyên cîhanê de tê jiyîn, ev e. Mijara ka wê kîjan çêbûnên

7

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

Şaristanî, bi dirêjiya çaxan, şahîdê awayên pir kartêker ên bi vî rengî ye.

Dewlet weke derbirana/ îfadeya fermî ya desthilatiyê, xetên xwe yên sînor bi bayex xêz dikir

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

Dema ku kapîtala-fînans di heyam a herî kûrewî ya dîrokê de gihîştiye lûtkeyê, di rola wê beşa sermayeyê de ye ku aloziyê herî zêde har kiriye ……….

Gengaz dibe ku mirov dewletnetewê jî weke yek ji şêweyên civakkujiyê bihesibîne

siyasî û aborî ji aloziya pêkhateyî ya sîstema cîhanê derkevin, dikarê were destnîşankirin, ne bi kehanete, lê bi asta xebatên rewşenbîrî, siyasî û exlaqî.

Civak di serdema kapîtal a-fînans de, weke yekdestiya herî ferazî ya modernîteya kapîtalîst, bi qasî ku di ti demên dîrokê de nebûye, bi belavbûnê re rûbirû ye. Tevna civakê ya polîtîk û exlaqî hatiye perçeweslekirin. A tê jiyîn, ‘qira civakê’ye, ku diyardeyeke civakî ya ji nijadkujiyê jî girantir e.

Serweriya medya ya sermayeya fe-

8

Fikrî

Diclepress13@gmail.com

razî, weke çekek e ku civakkujiyeke girantir ji duyemîn Şerê Cîhanî dide meşandin. Gelo mirov çawa dikare civakê biparêze li hemberî çeka medya, ku gogên netewperestî, olperestî, zayendperestî û hunerperestî (spor, rêzefîlm û weke vana), bi dirêjiya bîst û çar saetan, weke ku pê bide vereşandin, li civakê dide?

Medya jî, weke cûreyek duyemîn aqilê analîtîk, li ser civakê sazbar e. Çawa ku aqilê analîtk bi tena serê xwe ne baş e û ne jî xirab e, medya jî bi tena serê xwe navgîneke nêtar (notr) e. Weke her çek, a/ê ku rola wê bikar bîne, wê destnîşan dike. Hêzên serwer, çawa ku herdem xwedî çekên herî bibandor in, her wisa hêza zal a çekên medya ne jî. Ji ber ku medyayê weke duyemîn aqilê analîtîk bikar tînin, di warê bêbandorkirina hêza berxwedana civakê de jî pirr bandorker in. Civaka ferazî, bi vê çekê ve, tê avakirin. Civaka ferazî, awayekî dîtir ê civakkujî ye. Gengaz dibe ku mirov dewlet-netewê jî weke yek ji şêweyên civakkujiyê bihesibîne. Bi herdu şêweyan jî, civak ji xwebûnê tê derxistin û tê veguherandin bo navgîneke yekdestiyê, ku wê araste dike. Çawa ku eger mirov xwezaya civakî besît bibîne, pirr xeternak e; dema ew ji xwebûna xwe were derxistin jî, tê wateya ku vekirî tê hêştin ji xeteriyên ku sînoerên wan ne diyar in. Çaxa yekdestiya ferazî jî, heman weke sermayeyafînans, dikare ancax bi civaka ji xwe

derketî, hebe. Derketina holê ya herduyan di heman demê de, ne rasthatinî (tesadufî) ye, lê bi hev re têkildar in. Civaka dewlet-netewê, ya ji xwe derketî (ya ku xwe dewlet-netew dihesibîne), û civaka ku ji alî medya ve ji serî (rê) hatiye derxistin, bi wateya xwe ya tam, civaka têkçûyî ye û ji kavil (enqaz)ên wê, tiştên dîtir têne avakirin. Mirov nikare jê gûman bike ku em çaxeke civakî ya wisa dijîn.

Em ne tenê civaka herî bipirsgirêk dijîn, her wisa em di civakek wisa de dijîn ku ti tişt nade takekesê xwe. Civakên em têde dijîn, ne tenê tevnên xwe yên exlaqî û polîtîk wenda kirine, lê, hebûnên wan jî di bin gefan de ne. Ne pirsgirêk, lê, xeteriya qirbûnê dijîn. Eger di roja me ya îro de, tevî hemû hêza zanistî, pirsgirêk bi berdewamî mezin dibin û dibin qansêr, wê çaxê, ev tê wateya ku qirkirina civakê, ne tenê feraziyek e, lê xeteriyeke rasteqîn e. Û ew îdeaya ‘desthilatiya dewlet-netewê civakê diparêze’, xapîna herî mezin diafirîne û bi vî rengî, xeteriyê gav bi gav dike rastîn. Civak ne tenê bi pirsgirêkan re, lê di heman demê de, bi qirbûnan re jî rûbirû ye.

Abdulla ocellan

Diclepress13@gmail.com

Hevpeyvîn

9

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

M. Xelef Sincara:

Ne herêmê û ne jî îraqê tu alîkarî nekirin

Li ser pergala perwerdeya Şingalê

bi berdevkê Saziya Ziman û Perwerdeyê Êzidiyên Şingalê û di heman demê de mamosteyê dibistana Kersê Mamoste Xelef Sincara re roportajêkî çêkir. M.Xelef dibêje: “Piştî Fermanê zarokên me bê perwerde man. Di bin bandora fermanê û bûyerên hovanê yên fermanê de bûn. Ji bo ku em karibin zarokên xwe ji bin bandora fermanê rizgar bikin me pêdîvî bi vekirina dibistanan dît”.

A: Kovara Dicle - We kengê dest bi pergala perwerdeya zarokan kir? We çima û çawa dest pêkir? Armanca we çiye? * Piştî Fermana 03.08.2014an li ser gelê me hatî zarokên me bê perwerde man. Di bin bandora fermanê û bûyerên hovanê yên fermanê de bûn. Ji bo ku em karibin zarokên xwe ji bin bandora fermanê rizgar bikin me pêdîvî bi vekirina dibistanan dît. Me ji Meclisa Avaker A Şingalê xwest ku em dest bi pergala perwerdê bikin da ku em fikir û nefsîya zarokên xwe ji buyerên ku têde jiyan kirin xilas bikin.

Me li 22.03.2015an bi alîkariya Rêveberiya Xweser a Şingalê bi zimanê dayîkê dest bi perwerdeya zarokan kir.

Li tevahiyê Çiyayê Şingalê bi ser navê şehîdên ku xwe ji ax û welatê xwe re kirin fidayî me dibistan vekirin.

Armanca me ji vê perwerdeyê ev bû; em zarokên xwe bi zimanê dayîkê ango bi zimanê xwe perwerde bikin. Ji ber her yekî hatî civaka me li gorî xwe perwerde kiribû. Zarok pêşeroja civakan e. Zarok jî weke rûpeleke sipî ne ew çawa bên perwerde kirin dê wusa bîjîn.

Gotineke mezinên me dibêje: Girit bi şîrî ;berneda heya pîrî.

Ji ber ku her yekî hatiba civaka me li ser çanda xwe perwerde dikir û bi wî şikilî çanda me dihat wundakirin.

- We di kîjan şert û mercan de dest bi perwerdeyê kir û pirsgirêkên ku win dêde rû bi rû man çibûn? * Li destpêkê em ji şert û mercên herî giran re derbas bûn. Me di çadiran de dest bi dayina perwerdê kir. Li ber berif û baranê, li zivistanê û germa havînê me perwerda xwe dewam kir. Û bi sedan zarokên ji ber fermanê xelasbûyîn dihatin perwerdekirin. Ruximî wî şer û jiyana bi zehmet li seranserî Şingalê neh dibistan hatin vekirin.

- Beriya niha ji derveyî perwerdeya xweseriya demoqratîk a Şingalê dibistan hebûn zarok dihatin perwerdekirin û niha jî ev dibistan hene zarok tên perwerdekirin, li gorî we

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

Me di destpêkê de xwe ji tunebûnê ava kir û ji sifir de me dest pêkir ferq û cudahiya pergala dibistanên we çiye? * Erê niha jî hatine vekirin ji ber ku derfetên me nebûn em refên navîn vekin.

Beriya fermanê zarokên me li wan dibistanan xwendî bûn. Me jî dixwest ew zarok xwendina xwe temam bikin. Ev dibistan li ser fikir û çanda wan hatibûn vekirin û perwerde dihat dayîn. Çi tiştî li gor civaka xwe me tê de ne didît.

Lê belê em jî dixwazin zarokên me li ser çand, exlaq û behweriya êzidatiyê bên perwerdekirin û bi zimanê dayîka xwe bên perwerdekirin.

- Win bi zimanê dayîkê perwerde didin çima bi zimanê dayîkê, giringiya zimanê dayîkê çiye? * Belê piştî fermanê me bi zimanê dayîkê dest bi pergala perwerdeyê kir

10

Hevpeyvîn

Diclepress13@gmail.com

û me xwest ku em hemû gelê xwe û bi tayîbet zarokan bi zimanê dayîkê zimanê mirov yê bingehîn perwerde bikin.

Gotineke Rêber APO heye, dibêje: Ziman nasnameya civakê ye. Dema em dibêjin ziman nasname ye, em wisa dibînin ku çawa niha mirov li dewletekê de bi nasnameya xwe ya kesayetî tê naskirin wisa di nav gelan de bi zimanê xwe tê naskirin. Em berê xwe bidine mirovên ku zimanê xwe ji bîrkirine ji her milî ve çawa hatine helandin. Dema em bêjin mirovek yan civakek zimanê xwe ji bîr dike çand û baweriya olî û her tiştê xwe winda dike.

Niha em bêjin gelê me yê Êzidî ji kevintirîn baweriya ku zimanê xwe parastiye. Zimanê erebî jî gelek bandora xwe li ser zimanê me yê kurmancî kiriye û her hikumeta ku hatî destpêkê xwestiyê dibistanên xwe di nava gel de bide meşandin da ku mirovên wî gelî li bin fikirên xwe de û li gor berjewendiyên xwe bikar bîne.

- Di perwerdeya zarokan de win zêdetir giringiye didin çi û rêbazên we yên perwerdê çine? * Em herî zêde giringiye didin çand,

exlaq, dîrok û baweriya Êzidiyatiyê.

Li berî fermana 3.8.2014 jî perwerde didan û zarokên Şingalê li gor çand, exlaq û baweriya xwe perwerde dikirin û bi taybetî gelê Êzidî li vî milî de gelek zehmetî didît ji ber ku roj bi roj çand û dîroka xwe winda dikirin û fêrî ya wan dibûn. Di nav her civakê de exlaqek heye di nav civaka me ya Êzidî de jî exlaqeke taybet heye. Me jî xwest despêkê bi Exlaqê Êzidtayê zarokên xwe perwerde bikin. Ji ber ku ew zarok wê bibin pêşeroja Êzidxanê. Rêbazên me yê perwerdekirinê ji yên din cuda ne ji ber ku armanca me pêşxistina fikirê zarokan e.

- Ji bo meşandina pergala dibistanan tu kes bi were alîkar bû, heta niha li pêşiya we tu kesî astengî derxistîne û derdixe? Ev astengî çine? * Bi rastî ji destpêkê de Kantona Cizîrê ya rojavayê kurdistanê bi me re alîkar bû. Ji her alî ve destek dida me û heya niha jî em çi bixwazin dide. Lê tu kesî dî ne herêmê û ne jî îraqê tu alîkarî nekirine. Belê ruxmî wê herêmê ango pdk’ê gelek êrîş anîn ser me çi ji aliyê siyasî û çi ji aliyê leşkerî ve. Êrîşên wan heya niha jî berdewam in û me weke

Diclepress13@gmail.com

mamosta çi pêwîst be me dikir û me bersiva wan êrîşan dida. Çend êrîşên wan hatbana me xwe bi hêztir dikir.

Heya îro jî nexwestine dibistanên me bimînin. Ji ber ku dixwazin me carek dî bikin bin desthilatiya xwe, lêbelê em di wê baweriyê de ne,ne em û ne jî gelê me vê yekê qebûl nake. Heta niha ji aliyê Îraqê ve tu astengî ne hatine pêşiya me û em bi hêvîne ji vir û şûn de jî li pêşiya me tu astengiyan çêneke. Ji xwe di destûra Îraqê de li Mada 5 xala 1 de heye. Dibêje; kî bixwaze li gor destûrê dikare xwe bi zimanê xwe perwerde bike û dibistanên xwe vekin. Ji ber vê yekê em bi hêvîne ku Îraq li gorî destura xwe tevbigere mafê perwerdeyê Êzidiyan qebûl bike. Em bi bawerin heke Îraq ji Çeteyên daişê hate paqij kirin li hemû aliyan de destekê bide vî gelî û bi taybetî jî ji bo zarokan tiştên pêwist bike.

Lê mixabin ev ferman û nexweşiyên ku bi ser gelê me de hatîn, ji destpêkê heya niha ji bedêla ku pdkê destek bide me û van zarokan ji bindestiyê û fermanê û nexweşiyan derxe ji her alî ve êrîşên xwe berdewam dimeşîne. Lê me got jî em bê îrade nabin ji ber me ermancek heye. Bi dehan caran mamostayên me hatin tehdîd kirin û heya bi zarokan

Hevpeyvîn

11

jî tehdîd kirin. Diviyan wan ji perwerdê qut bikin. Bi vê yekê bi ser neket û carek din dixwest bi peran vê yekê bike ev yek jî bi ser neket. Niha dîsa êrîşên leşkerî û tehdîd zêde kirine,lê em bawer nakin biser bikevin ji ber ku heta niha li tu êrîşên xwe de bi ser neketîne.

- Menhecê we bi latînî ye,hikûmeta herêmê û merkezî çawa nêz dibin?

Di vê derbarê de hûn bi tu astengiyan re rû bi rû dimînin? * Erê em bi latînî didin. Lê bi kurdiya kurmancî tê xwendin û nivîsandin û gelekî jî ji bo zarokên me sivik tê. Ji ber zimanê me ye tu astengî nînin. Heya nihe hikûmeta herêmê weke me beriya nihe jî gotî, mixabin karên ku li Şengalê hatî kirin û ne bi navê pdk ê be yan ku nekeve xizmeta Berzanî pîroz nediye. Ji ber ew bi civakê na fikire bi tinê bi xwe difikire. Lê ji aliyê Îraqê ve tu astengî heta niha nînin lê hukumeta Îraqê jî resmî pergala me qebûl nekiriye. Em jî dixwazin bi zimanê xwe bixwendin û zarokên me fêrî çand û exlaqê Êzidîtayê bibin. Ji ber heya nihe tu kesî çand û dîroka me nenivîsandiye û zarokên me fêrî dîroka me nekirîne. Ji ber vê yekê em dîroka xwe nizanin,em fêrî

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

pdk bi dehan caran mamostayên me û zarok jî tehdîd kirin dîroka dijminê xwe dibûn û ya me jî winda dibû.

- Di minhecê we de zimanê Erebî û Îngilîzî jî hene, jê armanc çiye, hûn çima van zimanan jî fêrî zarokên xwe dikin? * Minhecê me heya bi refa siyê ya seretayî hemû kurmancî ye, ji ber ku divê mirov destpêkê fêrî zimanê xwe bibe û ji nû dest bi zimanên miletên cîran û zimanên biyanî bike. Nihe em di dewleta Îraqê de dîjîn. Ji ber wê pêwîst e em fêrî erebî bibin û Îngilîzî jî nihe di cîhanê de zimanekî herî zêde tê bikaranîn ji ber vê yekê em her du zimanan di dibistanên xwe de didin. Her zimanek wekî hevalek e. Mirov çi zimanî fêr bibe baş e lê divê mirov destpêkê bi zimanê xwe yê dayîkê were perwerdekirin.

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

- Wekî tê zanîn zaravayên zimanê kurdî gelek in, di vê derbarê de nêzîkatiyên we çi ne?Di dema pêş de çi pilansaziyên we hene? * Nihe em bi zimanê kurdî,zeravaya kurmancî perwerdê didin, ji ber heya nihe perwerdeya me negehiştiye asteke bilind û li zarokan jî zehmet e ku hemû zeravayên kurdî bixwînin. Em ne dijî tu zimanî û zeravayîne, ger em zanibin di pêşerojê de pêwîstiya gelê me bi çi ziman yan jî zeravayê hebe em ê lê zêde bikin.

- Qasî ku em dizanin pergala perwerdeya we heya bi şeş e. Zarokên li cem we şeşê qedandin dê bikaribin xwendina xwe berdewam bikin? Ji bo wê çi pilan li pêşiya we hene? * Me di destpêkê de xwe ji tune bûnê avakir û ji sifir de me dest pêkir. Her tiştê xwe me bi xwe avakir. Me xwe bi xwe îrada xwe avakir û zarokên şengalê di nexweştirîn rojan de me perwerde kirin. Nihe heya bi refa şeşê seretayî me vekirîne û zêdetirî 500 şagirtan em perwerde dikin bi îrada gelê xwe. Dema em li pişt xwe meyze dikin, em gelek

12

Hevpeyvîn

Diclepress13@gmail.com

hêzê ji gelê xwe digirin. Hêza xwe, îrada xwe, baweriya xwe û her tiştê xwe em ji gelê xwe digirin û ji ber vê jî em ê nehêlibin ev zarok bê perwerde bimînin û nihe jî em hazirtiyên sala tê dikin anku em hazirtiyên refên 7 û şun de dikin. Ji bo vê em ê di demeke nêz de peymangeha gihandina mamosteyan vekin. Em dixwazin û me ji xwe re kiriye hedef em ê sala bê li hemû gundên Şingalê dibistanan vekin. Ji aliyê karnamê (şehdê ) ve em kar dikin û hêdî hêdî bi îraqê didin qebûl kirin. Bila gelê me baş zanibe yan nemana me, yan jî perwerdekirin û fêrkirina zarokên me.

Em ê bimirin jî em zarokên şengalê bê perwerde nahêlin “Ger em mirin jî, em ê di fikir û dilê zarokên şengalê de jiyan bikin” çi caran îrada me naşikê û em bê bawer nabin.

- Di dawiyê de tiştê ku hûn bixwazin bêjin hene? Bi taybetî banga we ji bo hêzên nav netewî, hikûmeta Îraqê û hêzên ku alîkariya mirovî dikin çiyê? * Di dawiyê de ez dixwazim tiştekî li ser tîpên latînî re bêjim. Rast e menhecê me bi tîpên latînî ye lê em zarokan fêrî tîpên aramî jî dikin. Gelê me jî pêwist e

Me bi alîkariya Rêveberiya Xweser a Şingalê bi zimanê dayîkê dest bi perwerdeya zarokan kir.

Li tevahiyê Çiyayê Şingalê bi ser navê şehîdên ku xwe ji ax û welatê xwe re kirin fidayî me dibistan vekirin bizane êdî di cîhanê de her ku diçe alfebeya latînî hîn zêdetir tê bikaranîn. Ya girîng zimanê dayikê ye.

Bangewaziya me ji hemû hêzên nav netewî û yên mirovî re, destek bidin me ji aliyê madî û manewî ve û bi me re alîkar bin.

- Em gelek spas dikin. Ji ber we wextê xwe ji bo Kovara Dîcle veqetand em ji we re dibêjin malî ava. Bimînin di xêr û xweşî de. * Ez jî sipas dikim.

Diclepress13@gmail.com

gotar

13

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

Dîwarên Şengalê ŞahidêN Buyerên Şer in Dîwar ne zindî ye, lê dikare ji gelek

zindiyan bêtir rastiyan bîne ser ziman .

Dema mirov li wan dîwaran meyze dike gelek tişt tê ber çavên mirov. Dîwar bi xwe diaxive û êşa gel dibêje û derdê wî vedibêje, ew êşên ku xwediyê wî dîtî diyar dike. Xwe bi xwediyê xwe re dinalîne çi zehmetî hatiye li ser xwediyê wî dide xuyakirin. Xwediyê wî çiqas diêşe ewqasî ew jî diêşe. Heta ji mirovan bêhtir êşa wan dibêje bi şêwazekî pir felsefîk. Gelekî bi gelê xwe re dibe yek û jiyana gelê xwe bi zimanekî cûda ji her kesî re dibêje. Dema mirov li dîwaran binere dîwar gorî miletê lê jiyan dike çand û kultura wî miletî tîne ziman. Heger mirov li dîwaran guhdar bikin dikarin afsanan derîne. Yek ji wan dîwaran dîwarê Şengalê bû.

Dîwarên şengalê belgeyên berxwedana gel û têkçûna komên çete yên bi navê islamê şer dikin û navê daîş li xwe dikin nîşan dide. Li ser dîwarên Şengalê tabloyên afsanî yên berxwedanê tên ber çavên mirov. Dema mirov Nîvisên li ser dîwaran dibîne hêviyên serkeftinê û berxwedana gel û şervanên Êzîdxanê tê ber çavên mirov. Dema mirov di nav kolanên Şengalê de digere şopa tirajîdiyên şer û berxwedanê dibîne. Li ser dîwarên ku ji her kesî bihtir şideta êrîşan û hêza berxwedanê dîtine têne dîtin.

Her weha dema mirov li nav kolanên şengalê digere tabloyên afsanî tê ber

cavên mirov û berxwedana wî gelî li ser tê diyarkirin . Nivsa berxwedanê ku ji 03.08.2014 de hatiye danîn û heta neha tê dewam kirin tê dîtin. Di nav wan dîwaran de bîranînên zarok û jinan ên di bin dîwaran de mane tê diyarkirin. Her wiha berxwedana niştecih û şervanên Êzidxanê bi tîpên zêrîn hatiye nivsandin û ji her kesî bihtir dikarin wê berxwedanê bi zimanê xwe îfade bike ew dîwar in. Ji bilî wê jî her çiqas ew hêz, çete, hov bûn û çend zerer dane wî bajarê aştîxwez yê ku bi çanda xwe ya xwezayî ve girêdayî bû tê xwiya kirin. Çend bi dijwarî hatbûn ser tê dîtin û çawa li hinberî berxwedana wî gelî têk çû jî tê xwiyakirin. Her wiha çawa derbasbûn û çawa çûn, siwar hatin, peya çûn tê diyarkirin. Ji bilî vê yekê çiqas fikirê wan kole û qirêj bû çanda wan a ku ji hezarên salan bi desthilatdarî, paşketinê û qirêjiyê, kuştina jinan, gorkirina zarokên keç yên nûbûyî, hatiye nasikirin tê xuyakirin. Jiyana wan a gemar zarokên sehria deşta ereban ên karê wan rê birîn û kuştina mirovan û xerakirina xwezayê ye tê xuyakirin. Her wiha têkçûna û binkeftina wan li himberî zarokên agir û rojê neviyên Derwêşê Evdê û Xatuna Fexra li ser wan dîwaran tê dîtin .

Dîwarê Şengalê ku bûne şahidê herî rast li ser hemû bûyeran. Dema mirov li nîvisên li ser dîwarên Şengalê meyze dike, mirov dikare gelek nirxandinên

bi wate bike gorî nerîn û dîtina xwe. Li ser tabloyan gelek nivîsên ku gelê wî bajarî û şervanan nivîsandibûn hene û her yek bi sere xwe axaftineke felsefîk e li gorî min.

Nivisên herî bala min kişandin ev bûn; “Êzidxan ne bêxwedan e. Mirina di axa Êzîdxanê de pîroz e. Bijî Êzîdxan. Em bi qetilam û fermanan tune nabin. Hol hola Tawsî Melek e. Şervanên Tawsî Melek waye hatin. Jiyana azad li benda me ye. Yên em carekê firotin wê sed car din me bifroşin. Bijî serok APO,YBŞ ,YJŞ ,HPG,YJA STAR , YPG û YPJ. Û gelek nivîsên wiha hene ku mirov dikare ji wan nivîsan îrada vî gelî û girêdana vî gelî bi baweriya wî û axa wî re bivine. Mirov dikare ji wan nivîsan gelek hêviyên rojên xweş ku li benda vî geliye bivîne.

Dîwarê Şengalê yên ku piraniya wan dayika Şengalê bi destên xwe yên nazik û pîroz duye li hev rast kiriye û tê de jiyan kiriye bi hemî zehmetiyên xwe wê bive şahidê herî rast li ser êşa ku wê jiyan kiriye û kariseta hatî serê wan jinan, tenê ew dîwar dikarin bivin bersiva rast a şideta ku hatiye ser jinê û tenê ew zane ku çi zehmetî van dayikên xwedawend dîtî.

lalış evısta

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

14

lêkolîn

Diclepress13@gmail.com

Cejnên Êzdiyan XWEDAYÊ mezin heft miliyaket ji nûra xwe afIrand 1- Cejnên rê û resmên wan li nav civakê têne gêran: * Cejna Sersalê: dibêjinê Çarşema Sor, dikeve di çarşema yekê ji meha nîsana rojhelatî. * Cejna Rojiyan ÊZÎ: Piştî sê rojan bi rojî dibin, îniya yekê ji meha kanûna yekê rojhelatî dibe cejn . * Cejina Bilinde: Yek ji cejnên me yên kevin û dêrîn, dikeve di îna sisiyan ji meha kanûna yekê rojhelatî . * Cejna Xidir Liyas: Piştî sê rojan bi rojî dibin, roja çaran cejn e, dikeve di pêncşema yekê ji meha sibata rojhelatî.

Ev cejn bi hijmara rojhelatî ne, ku bi (13) rojan berî hijmara zayînî (rojavayî)ye.

2- Cejnên rê û resmên wan li perestgeha Laliş têne gêran:

Cejna Qurbanê: Ev cejn li ser xatirê Şêşems û Birahîm Xelîl tête gêran. Her sal deh rojan tête pêş

Li Cem Êzdiyan Sê Cureyên Cejnan Hene…

* Cejna Cemayê: Bo demê heft rojan cejne, li cejna Cemayê rêûresmên qentar, Sema, perî siwarkirin û Berê Şibakê dihêne gêran û dikeve di meha îluna rojhelatî de. * Cejna Çelê Havînê: Piştî çelegir çil rojî bi rojî dibin roja dumahiyê dibe cejn, dikeve di meha tîrmeha rojhilatî de . * Cejna Çelê Zivistanê: Piştî çelegir çel rojî bi rojî dibin roja dumahiyê dibe cejn, Dikeve di meha kanûna diwê rojhelatî de . * Cejna Qurbanê: Ev cejn li ser xatirê Şêşems û Birahîm Xelîl tête gêran. Her sal deh rojan tête pêş .

3- Helikeftên tiwafê li werzê buharê Dest pê dikin û her xas û çakekî tiwafek heye.

HEFT MELAYÎKE XWEDA yê mezin heft miliyaket ji nûra xwe afirandin û Tawisî Melek kire serokê Miliyaketan ku ev in: Ezazîl, Derdaîl, Mîkaîl, Israfîl, Ezraîl, Şemqaîl, Cibraîl“ Afrandina Kinyatê Berî afrandina kinyatê bi çendîn bedîlan, XWEDAYÊ mezin durek ji nûra xwe vavart: Padşê min dur ji xwe vavare * Dur qendîleke maldare Qendîlê nûr sitare Piştî hingî bi çendîn bedîlan, XWEDAYÊ mezin heft miliyaket ji nûra xwe afrandin, ku ev in : Ezazîl, Derdaîl, Mîkaîl, Israfîl, Ezraîl, Şemqaîl, Cibraîl.

Piştî çendîn bedîlên dî, XWEDÊ di gel her heft miliyaketan Şêwrî û ferwara afrandina kiniyatê dan: Padşaye û her heft sorêt xewlene Wê rayekê di nav xwe de, dikine Êqîn dê kiniyatekê ava kine *dur: sura XWEDÊ ye ku kinyat yê avabû.

Padşê min diniya avakir ji dur û gewhere

Diclepress13@gmail.com

Sipartibû her heft surêt her û her Tawisî Melek kire serwere Vêca XWEDAYÊ mezin ji sura xwe berda ber durê, belê ewê durê xwe li ber saf heybeta XWEDAYÊ mezin negirit, lewma bi gelek rengan xemlî û paşê pijiqî Kire rikin û rikinî Dur ji heybetê hincinî Taqet nema hilgrî *** Taqet nema li ber bisebirî Dur bi rengan xemlî Sor bû, sipî bû sefirî *** Padşê minî Cebare Ji durê afrandibû çaran Axe û ave û baye û agire Ji pijiqîna durê, av û erd û esman, heyv û roj û stêr û çiya û deşt … H.t.d pîda bûn.

Av ji durê weriya Bû behir û pengiya Padşê min merkeb best û li nav geriya ***

lêkolîn

15

Laliş ku dahate Li ‘erdî şîn dibû nebate Pê zeyînî çiqas kiniyate *** Padşayê me li şembûyê dana esase Li çarşemê birî kirase Li înê kir xilase Piştî avakirina ‘erd û ‘esmên, XWEDÊ mezin firwar da milyaketan, ku ji ax û av û bayî û agirî qalibê Adem dirust bikin.

Ku kinyat pê zeyînî Çar qismet têk hincinî Axe û ave û baye û agirî Qalibê Adem jê nijinî *** Piştî heft sed sale, heft sur hatine hindave Qalibê Adem mabû yî bê gave Gote ruhê: Çima tû naçiye nave? *** Ruhê got: li ba we ‘aşiqan m’elûme Heta ji bana nên Şaz û Qidûme Nîveka ruhê û qalibê Adem zor tixûme

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

Piştî bi firwara XWEDÊ mezin, Şaz û Qidûm hatin û li hindav qalibê Adem sekinîn, XWEDÊ mezin kasa jiyanê bi ser Adem vekir. Şaz û Qidûm hatin û hidirî Nûra muhibetê hingifte serî Ruh hat û li qalibê Adem êwrî *** Adem ji wê kas vedixware û vedijiya Mest bû hejiya Guşt lê huriya, xûn tê geriya Piştî XWEDÊ mezin, kiniyat bi vî awayî afirand, Hewa ji tenişta Adem dirust kir, da jîn û jiyar bikeve ser ruyê ‘erdê.

Ewî Hewa kire bûk û Adem kire zave Bi vê çendê Adem û Hewa, bûne dayîk û babên hemû xelikê li ser vî ‘erdî dijîn û jiyan li ser ‘erdî peyda bû.

KOVAR DICLE

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

Celîla Meto:

HEJMAR 2

16

jiyan

Diclepress13@gmail.com

Ji Koletiyê Ber Bi Azadiyê Ve!

DAÎŞ’ê bi xwe digot, Mesûd Barzanî Şengal firot

Jina 27 salî ya bi navê Celîla Meto Şivan bi eslê xwe ji

Şengalê ye û ew jî weke gelek Şengaliyan ji aliyê PDK’ê ve hatiye firtotin. Ev nêzî sê salan bû ku ew bi çar zarokên xwe ve di destê çeteyên DAÎŞ’ê de bû. Piştî ku Şervanên QSD’ê pêngava rizgarkirina Reqayê li darxistin ew û çar zarokên wê jî ji destê çeteyan hatin rizgarkirin û gihan azadiya xwe.

Celîla Çiroka jiyana xwe wiha vegot;

A: Dewrîm ARJÎN - Di sala 2014’an de gelek jin ketin destê çeteyên DAÎŞ’ê hun çawa ketin destên wan? * Navê min Celîla Meto Şivan e. Em êzîdî bûn. Bi salan em bi bawerî û ola xwe li ser axa xwe dijîn. Di sala 2014’an de roja piştî cejna Qurbanê bû, ez li mala bavê xwe bûm daîş bi ser me de girt û em hatin desteserkirin. Min xwest ku ez bazdim lê ez nikarîm bazdim. Em di wê malê de gelek bûn û hemû hatin girtin.

Zilam kuştin. Jin û keç jî bi xwe re birin. Em ber bi jiyaneke weke mirinê ku her roj kirîn û firotin têde hebû ve birin.Her çend rojan carek em dihatin kirîn û firotin.

- Hun li ku gerandin û çawa nêzî we dibûn? * Destpêkê em birin Qinê piştre em birin Tilefer. Em bi qasî çil rojan di medreseya Tileferê de man. Ne xwarin û ne tiştek wek mirovan dan me. Em ditirsiyan ku zarokên me ji birçiyê re bimrin. Beriya ku me ji medreseya Tilefer bibin hemû zilam li Qinê kuştin, em jin û zarok jî bixwe re birin.

Piştre em birin zindana Badûş. Di vê zîndanê de cihê zilam jî têde hebû. Di vê zîndanê de xwarina ku didan me tîjî heşerat bûn. Tîjî kêzik bûn. Çawa me ew xwarin dida zarokên xwe zarokên me nexweş diketin û bi jerê diketin. Av qirêj bû û

Diclepress13@gmail.com

zingar bû, lê em neçar bûn ku bixwin ji bo ku nemirin.

Piştre balafir hatin li wir dan û piştre em anîn dîsa xistin medreseyan. Carek din em hatin medreseyan. Li tilefer jinek û keçek ji malbata xwe re bi telefon cihê xwe gotin, da ku malbata wan karibe were wan rizgar bike. Lê piştre daîşîyan em bi lez û bez birin Sûriyê da ku em nikaribin bigîhin malbatên xwe.

- Gelo wek hev nêzî we hemûyan dibûn? * Hevalên ku du sê zarokên wan hebûn ew dibirin sûriyê. Mêr birin li gundê Kesrul Meerar û kuştin. Me pirsa wan kir, gotin, ew bireviyana me jî ew kuştin. Hemû birin Reqayê, dîsa hatin û jin revandin. Me gelek xirabî, zilim û teda ji Destên wan dît. Her roj dihatin hinek jin didîtin. Dihatin ew dibirin û difrotin. Hinek jin li gel wan bi rojan diman û hinek jî kêm li ba wan diman û carek din ew dianiyan. Têra xwe teda bi wan dikirin û destdirêjiya wan dikirin carek din dianiyan. Li me didan me nediwêrî ku xwe bilivînin. Zarokên me tî û birçî dihîştin. Aqilê qîz û kuran xira dikirin. Hinek zarokên biçûk hene sê salî ne û hin jî di destê çeteyên daîş’de ne û tiştek nizanin. Zarokên Êzîdî birin û ew xapandin, ji bo ku xwe biteqînin.

Min bi xwe gelek lêdan ji zilamê ku ez kirîbûm dît. Her wiha her du pî û destên kurê min bilêdanê şikandin û gûhê wî gezkir. Bi kulman zikê wî werimandin û hin jî kurê min nikare bimeşe. Me tiştek nedikir, lê ji ber ku mirovên pîsbûn dema ku dihat yekser li min dida. Dema ku kurê min ew didît ji tirsa yekser vedireşiya. Binê xwe şil dikir. Digot,“mama betaniyê bi min de bike, bila min nebîne, ger ku hat bêje ku razaye bila min nebîne.” Hinek caran kurê min razayîbû jî, dihat ew şiyar dikir û carek din lê dida. Piştre ku ew zilam hat kuştin me got, mala xwedê ava ku em jê rihet bûn. Pir tiştên ku anî sere min ez nikarim niha bêjim.

jiyan

17

- Ji malbata te çend kes kuştin, tu dikarî di derbarê wan de jî agahî bidî? * Du birayên eyalê min kuştin. Pir kes ji malbata me kuştin em ti caran ji bîr nakin. Tiyê min ê mezin dîploma doxtorî girtibû û 25 salî bû.Tiyê min yên din jî 20 salî bû û kêmek mabû bibe mamoste ew jî kuştin. Her wiha ji malbata me Îlyasê Mamo bi şeş kurên xwe ve hatin kuştin. Kurekî wî jî xwe di nav cenazeyan de veşart û wiha rizgar bû. daîş dibêje, ekîd ew miriye û wiha xwe xilas dike. Piştre zilamê ku min niha behs kir jî birîndar ji nav laşên mirî xilas bû.

- Tu dikarî bandora van bûyerên ku hatin ser te ji me re vebêjî? * Hin caran em birçî diman û hin caran jî me xwarin didît. Piştre ew zilamê ku ez biribûm hat kuştin. Pîştê ku ew kuştin ez hinek rihet bûm. Ez çûm bi malbata xwe re axivîm. Min xwest ku ez li rê û rêbazê bazdanê bigerim. Ez çûm mala jineke ereb û min xwest ku ez birevim. Ez salek li Medafê mam digotin em ê iqdê zewacê çê bikin, min nedipejirand. Jinan digot, em ê yekî baş ji te re bibînin. Min jî digot, zilamê min li benda min e ez ê çawa biçim bi daîş re bizewicîm. Vê ez pir tengav dikirim.

Ez ti caran tiştên ku daîş’ê bi me kiriye jibîr nakim. Qîzên me yên biçûk birin bi dara zorê desrdirêjî liwan kirin.

Zulm û êşkence li wan kirin. Ez ti caran van tiştan jibîr nakim. Laşa me hemû ji derban şîn dibû, me digot, zarokên me ji me qut nekin. Hinek zarok em nizanin dawiya wan çibû dibe ku niha xwe ji bo daîş’ê teqandibin jî.

- Çawa bû ku zarokên te ji te negirtin, te çawa karî zarokên xwe biparêzî? * Pir tedayê li min kirin lê zarokên min ji min nestandin. Carna kurê min ji gel min dibirin du sê mehan li gel xwe dihîştin û piştre dîsa dianiyan gel min.

Dîsa qîza min birin û du-sê mehan li

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

Hevalan em bi seyare anîn. Nehiştin em bimeşin û pir qedrê me girtin. Bi rastî ew xewna sê salan û ew kabûsên reş dizivirîn jiyaneke nû û gihiştina hesret û keseran gel xwe hiştin û carek ew anîn. Keça min birin elimandin perwerdeyê xwe û piştre gotin, ew bû misilman û her tişt dizane. Dema me digot, “em diçin derve berpirsiyar hebûn em bê mecala wan nikarîbûn debikevin derve û em di jiyaneke wek zindaneke pir xirab de dihatin wergirtin. Bi çarşevên reş aqilên me jî dixwestin ku were reşkirin.

- Tu çawa rizgar buyî zehmetiyê ku te di rê de jiyan çibûn? * Ez jî rojek derketim û min bi destên zarokên xwe girt û ez çûm mala jineke ereb. Zilameke ji gundê Koçoyê bi min re axivî û navnîşaneke da min da ku ez karibim xwe rizgar bikim. Ez çûm maleke xwediyê malê ji min re got, tu yî bi ku ve biçî, min jî got, mirovên min li Hesekê ne ez diçim ba wan. Ger ku hun min bigîhînin wan wê gelek baş be. Piştre dema ku dunya tarîbû em derketin û hêdî hêdî gavên ber bi rizgarbûnê ve avêtin. Em pir ditirsiyan ku careke din dîsa bikevin destên daîş’ê. Em bi şevê reviyan. Tava baranê bû û em ji sermayê diqefilîn. Di bin baranê de heta siet yekê şevê em meşiyan. Du zilaman alikariya me kirin û em jî di nav av û heriyê de rûniştin û me gelek zehmetî dîtin. Min bawer nedikir ku ez karibim zarokên xwe bi saxî

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

ji wir derînim. Min got, min zraokên xwe ji destên daîş derxistin wê di van çolan de bimrin. Di nav barana biharê de her cihê me bibû av, ez nedikariyam li ser piyên xwe bimeşin.

- Hun kengê gihan QSD’û we çawa ew dinasîn? * Dema ku min heval dîtin ez pir kêfxweş bûm min got, ev ne cilê daîş’in û ez pir kêfxweş bûm. Dema ku min yekî QSD’yî dît min got hun kurd in.

Got, “na em nekurd in lê em ne daîş’in

18

jiyan

Diclepress13@gmail.com

jî.” Gotin, “em bi kurdî nizanin em ê rê nişanê te bidin.” Dema ku em gihan hevalan û piştî sê salan min zimanê kurdî bihîst ez gelek kêfxweş bûm. Sê salbûn min zimanê kurdî nebihîstibû.

Hevalan em bi seyare anîn nehiştin em bimeşin û pir qedrê me girtin, bi rastî ew xewna sê salan û ew kabûsên reş dizivirîn jiyaneke nû û gihandina hesret û keseran.

- Ji niha û pêve tu dixwazî li ku û çawa bijî?

* Hedef û armanca min a sereke ez li Çiyayê Şingalê bijîm. Ez ti caran naxwazim dev ji axa xwe berdim. Bavê zarokên min pêşmergeye divê ku terka pêşmergeyan bike û tevî nava refê YBŞ’ê bibe. Daxwaziya min bi tenê ew e. Ger ku çeka pdk’ê ez neparastim û ez firotim daîş’ê divê ku eyalê min jî vê rastiya pdk’ê baş bibine û bizanibe.

Daxwaziya min ew e ku ez li Şingalê bimînim û li dijî daîş’ê şer bikim. Divê ku em bibin heval û doza mafê xwe bikin. Dema ku gerîlayên PKK’ê ji ber

Diclepress13@gmail.com

me ve şehîd dikevin divê ku em jî pir bi rihetî ranezên û rûnenîşin. Divê ku em jî bi hevalan re li hemberê daîş’ê şer bikin. Ez ê ji bavê zarokan re bêjim Ewropa nabe divê ku em jî bibin heval.

Em ê alikariya hevalan bikin. Ewropa tiştek ji me re nekiriye û welatê xerîb e û ew zindan e.

- Di dawiyê de tu dixwazî tiştêk bêjî? * Ez weke jineke êzîdî dixwazim ku mafê me ji daîş’ê were girtin. Yên ku em firotine divê ku em mafê xwe ji

jiyan

19

wan bigrin. daîş’ê bixwe digot, mesûd barzanî Şingal û hun firotin û dan me.

Ez dixwazim mafê me ji daîş û barzanî were wergirtin. Ez bangewaziya hemû hêzên navnetewî dikim ku li doza me xwedî derkevin û vicdanê xwe hêşyar bikin. Ez minetdar ê PKK’ê me. Ez dixwazim ku demeke beriya demek ew jinên ku di destên daîş’ê de mane werin rizgarkirin.

-Ji ber ku te wextê xwe ji me re veqetand em gelek sipasiya te dikin.

Bimîne xêr û xweşiyê de.

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

Hinek jin li gel wan bi rojan diman û hinek jî kêm li ba wan diman û carek din ew dianîn. Têra xwe teda bi wan dikirin û destdirêjiya wan dikirin carek din dianîn

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

20

çand

Diclepress13@gmail.com

Li Şingalê Jiyana Hunerî Di

sala 79`ê sedam hisên hate ser hukmê îraqê. Berî hukmê sedam hisên hunerê Şingalê ber bi tunebûnê ve diçû. Piştî sedam hisên hatî ser hukim bi yek carî ber bi tune bûnê ve çû. Ji ber desthiladariya wî û ji ber gelek gotinên erebî ketin nav çand û hunerê Şingalê de û çi harîkarî ji çand hunerê Şingalê re ne hate kirin. Ruxmî vê desthiladariyê û feqîriyê hunermendên Şingalê dest ji hunera xwe ber nedan. Di wê demêde bi rêya misicila dengê xwe li Şingalê û Kurdistanê belav di kirin. Ji bilî şelîta û misicila tiştekî hunerî li Şingalê de nebû. Bi vî awayî hunera xwe parastin, ji bilî stranan di wê demê de çi karê hunerî nedihate kirin. Ne şano hebû ne film û ne risim. Di wê demê de rihspiyê me û dayîkên me gelek çîrok ji mere di gotin. Ew çîrok jî 72 ferman bûn me dikirin stran û me belav dikirin. Di wê demê de bi rêya rebî`a eskeriya bi zorê û feqîriya dijwar û her karê xwe berdewan kirin. Ji peyvên dayikan û rihsipiyan dest ji huneriya xwe ber nedan. Ji ber êşa 72 fermanan huneriya Şingalê berdewam bû heya 2003`ê.

2003`ê nizama beas çû û pdk hate Şingalê. Xelkê Şingalê gelek kêfxweş bû. Bi taybetî hunermend ji ber ku me digot ev zimanê me ye e wê harîkariya me bike. Lê mixabin ew jî weke partiya beas bû. Tiştên beas nekirî pdk`ê bi xapandina zimanê kurdî bi Şingalê kir. Ji ber Şingalê pdk`ê nas nedikir. Li 2007`ê nû nas kir. Piştî teqîna li Sîbayê û Gir izêr de çêkirî nû xelkê Şingalê pdk`ê nas kir. Berî wê nas kirinê millet dixapandin û dihelandin. Piştî bi çavê xwe ew teqîn dîtin nû zanîn ne kurd in ew xayin in. Piştî pdk`ê zanî baweriya

Şingaliya bi wê naye, wan zilma xwe eşkere kir. Di wê demê de hunerê Şingalê ber bi tune bûnê ve diçû. Weke serdema beas, piştgiriya hunermendên Şingalê nebû. Hunermendên Şingalê heka stran li ser PDK`ê û mesûd berzanî gotbane dihatin xelat dikirin û piştgiriya wan hunermendan dikirin ji ber hunermendên partiya wan bûn.

Eger hunermendên Şingalê gotinên dayîkan û rihspiyan gotibane û êşa 72 fermanan gotibane pdk`ê harîkariya wan nedikir. Ji aliyê şano, filim û risim ya ev jî ne girêdayî wan ba harîkarî ne dikrin. Gelek filim û şano hatin çêkirin bê harîkarî ji ber ew jî ne girêdayî wan bûn. Hinek filim ji aliyê pdk`ê ve hatin xelat kirin ji ber girêdayê wan bûn. Em nikarin van hunermendan rexne bikin ji ber van hunermendan her gotinê dayîkan û rihspiyan digotin. Bê harîkarî ew peyvên wan dayîkan digotin ew peyvên lêk honayî digotin. Ew peyvên pîroz û peyvên berî hezaran salan ew çand, ew filklor nû dikirin. Çend sal berî nizama beas jî ew çîrok, ew stran û êşa 72 fermanan yekî digote yekî bê harîkarî digotin. Divê ew li wan peyvan xwedî derkevin ji ber em xwediyê çandeke xwezayî, filklorî û dîrokî ne. Ji ber vê yekê em xwedî li xwe derketin û em ê xwedî li xwe derkevin. Weke ku em dizanin fermanên herî berê heta îro piraniya wan ji aliyê dewleta tirk ve ne û harîkariya kurdekî xayin û êzidyekî xwe firoş. Ji ber vê yekê nahêlin zarokê me û dayîkên me çavên xwe vekin.

Xort û keçên me stranan lêk bi honin û bêjin û rihspî û dayîk û babê me nahêlin gerîbo, xopanê delane û lavinc bêjin. Ji ber vê yekê em dizanin ev ên

wisa dijminê me ne. Ji ber vê yekê divê em êzidyekî xwe firoş û pdk`ê em li wan xwedî dernekevin. Divê em xwedî li xwe derkevin û em xwedî li ew ê xwedî li me derketî derkevin. E wê bi destê dayika kor girtî bi hezarê salan dinya nedîtî li fermana 73`an a tarî derbas kirî û ber bi azadiyê ve birî û xwedî li me derketin. Ji ber vê yekê divê em xwedî li xwe derkevin û li wê dayika kor û çand û hunerê xwe derkevin û li wan şehîdên fermana 73`an û li Şingalê û YBŞ`ê xwedî derkevin. Ji ber wan gotinên dayikan û rihspiyan em li xwediyê dayik û baban derkevin. Wê demê em dikarin bêyî tirkiya û bêyî beas, bêyî pdk`ê û êzidyekî millet firoş û xwe firoş bêyî van bi ser bilindî em dikarin xwedî li çanda xwe derkevin.

Xwedî li hunera xwe, gerîbo û lavincan derkevin. Wê demê ez dikarim bêjim ez însan im û ez Êzidî me. Di sala 2014`ê rê ve ji ber ku gelek hunermendên çiyayê Şingalê hene ji ber welatê xwe hêlan derketin li ser wan gelek reneyên min hene. Bila ew gotinên dayîkan û rihspiyan ne bêjin bila tiştên bi çavên xwe dîtîn bêjin. Ji sala 2014`ê ve heya vê demê piştgiriya wan tê kirin ji alîyê YBŞ`ê û çand û hunera Şingalê ve. Kenalê “Çira TV” bi hemû derfetên xwe harîkariya çand û hunera Şingalê dike.

Em dikarin gelek hunermendên xwe rexne bikin ji ber îro ne serdema beas û pdk`ê ye. Serdema we ye, werin li xwe xwedî derkevin.

Ezîz Ismet

Diclepress13@gmail.com

çîrok

21

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

Çîroka Temir beg û gulê

Çîroka kesek ê êzidî ,tekoşîn û berxwedaniya serkeftin ê.

Rojekê ji demên berê çend malên êzidiyan li rojhilatê çiyayê Şengalê hebûn ,çûbîn koçeriya ji bo pezê xwe bidin xwedî kirin. Keçek wan a bi navê Gulê hebû, bi ciwantiya xwe di hate nas kirin. Gulê bi temenê xwe ne mezin bû, lê şivantiya berxa dikir.

Temir begê Zerî li wî demî mezinê

Kîkan û Xereca bû. Ew bi zilm û zordariya xwe di hate nas kirin. Temir Beg jî misilman bû. Rojekê Temir Beg û çend siwar derketin nêçîrê, ew rastî keçe êzidî bi navê Gulê tên. Dema Temir Beg çav li Gulê di keve û ciwaniya wê dibîne, bext û wijdan li bîrê na mîne û Gulê êxsîr dike û bi darê zorê di wî temenê biçûk de li xwe mehir dike. Ji bo ku Gulê koçertiya xwe ji bîr bike,nahêla ew ji malê derkevê.

Piştî dibe êvar mala Gulê lê digere û Gulê nabînin. Ji eşîra temir di pirsin dibêjin me ne dîtiye. Bi vî awayî Gulê nabînin û du sala li ser gulê re diçin û ew li gel Temir Begê a zindan kiriye. Piştî Gûlê du sala li gel Temir Beg dimîne, ew bawer dike Gulê ji ol û baweriya xwe dûrketiya û baweriya xwe bi misilmantiyê aniye. Lewma destûrê dide Gulê ji malê derkevê. Piştî Gulê derfeta revînê dibîne, ji ber Gulê hîna baweriya xwe ji bîr ne kiriye û ji ola xwe dûr ne ketiye.

Gûlê şevekê ji mal der di keve û xwe digihîne newalekê û di reve, bi wî rengî çend şev û roja Gûlê dimeşe, bi rojê xwe vedişêre û bi şevê di meşe. Ew nizanê bi kur de diçe tenê dixwaze ji wê malê dûr bikeve. Ji ber ku çend şev û roja bê av û xwarin ma ye, Gulê diweste û ser hişê xwe dikeve. Şivanê mala Hisênê Qenco Gulê dibîne û li gulê dinêrê dibîne Gulê hîna jiyan dike. Şivan wê radike û digihînê mala Hisênê Qenco û dibêjê wan ev keçik bê hiş ketî li çolê dîtiye, mal jî bêyî ku zanibin keça kêye û ji kûderê ye xwedî lê derdikevin. Mal berê xwe didinê hîna Gulê ne hatiye bi ser xwe de. Li ser Gulê cil û bergên êzidiya nebûn,ew jî texmîn dikin ew keçik misilamane.

Piştî Gulê hate ser hişê xwe Hisênê Qenco jê piris dike û dibêjê tu keça kê yî, da ku ez te bigîhînim mala te.

Gul jî Hisênê Qenco nasnake, Gulê xwe tavêjê ber piyê wî û bi çavekî bi hêstir çîroka xwe jê re dibêje. Derdikeve ew keçeka êzidiye berîê du sala ji aliyê kirîv û cîranê ve hatiya revandin. Piştî ku Hisênê Qenco li çîrokê guhdar dike, ew agahiya dide êzidiyên rojhilatê çiyayê Şengalê û egîdên êzidiya û wan li xwe kom dike. Egîdên wekî Eyûbê Mehmûd, Xelefê Bişar, Itmanê Oso û di wê demê de Temir Paşa yê dostê Hisênê Qenco yê herî baş bû û gelek mêr li ber hevdû de kuştbûn. Hisênê Qenco agahiyê dide Temir Paşa dibêje em biçin cemê mezinê Kîka û Xerece ji ber wan bê şerefiyeke mezin bi mere kirine. Temir Paşa dibêje ez li ber êzidiya de misilmana na kujim.

Ji ber zilm û zordariya li Gulê hatiya kirin êzidî bi tenê diçin tola hilînin û li eşîra Kîka û Xereca didin.

Serkêşê vî şerî Eyûbê Mehmûd e, piştî li Kîka didin, Temir Begê Zerî siwarê hespê xwe dibe bi pê talanê xwe dikeve û di bêjê ez van kafirê êzidiya bikujim û keçên wan ji xwe re bînim. Lê dema ew tê Eyûbê Mehmûd wî dikujî û tola Gulê bi destê egîd û xweş mêrê êzdiyan tê rakirin û ser keftineka mezin bi dest xwe ve tînin û heya niha keç û xortên êzidî şopdarên wan qehremana ne.

Feqîr Murad

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

22

çand

Diclepress13@gmail.com

Dengbêj û stranvanê bi nav û deng “Şêx Çêlî”

Şêx Çêlî ji bo dengbêjiyê gelek zorî û zehmetiyan jiyan dike. Şêx Çêlî diyar kir ku ji wextê Biro Keçel li tu derê mafê stranvanan nehatiye dayîn

Şêxmûs di sala 1917’an de li ber

mezarê Şêb Al-Qasim ji dayîk bû.

Eslê xwe ji gundê Şurka yê girêdayî Şengalê ye. Navê dayîka wî Xanê ye, navê babê wî Silo ye. Yek birayê wî heye û navê wî Dawid e û her wiha xwişkek wî ya bi navê Koçer heye. Çar kur û çar keçên wî hebûn Qewal, Keka, Başok û Çêlî, navên keçên wî Binefş, Helo, Sîsê û Xurmê ne.

Hevalên herî nêz yên Şêxmûs; Seydo Hemo, Simayîl Ehmed, Meto û Emê Kumo bû. Şêxmûs di 193’an dizewice, navê hevsera wî Gewrê ye. Şêxmûs di sala 1934’an dest bi stranbêjiyê dike. Her wiha sê zarokên wî li ber destê wî fêrî strana bûne. Wî jî stranên xwe ji babê xwe hilgirtin e ango ji bavê xwe fêrî dengêbiyê dibe. Şêxmûs di 14’ê tebaxa 1982’an çû ber dilovaniya xwedê. Kurê wî Şêx

Çêlî jî ber destê navê xwe Şêxmûs fêrî dengbêjiyê dibe. Şêx Çelî di sala 1960’an hat rûyê dinyayê. Şêx Çêlî di biçûkatiya xwe de dest bi strana kir, di çar deh saliya xwe de stran gotin.

Strana destpêkê ya bi navê Xelîl Xazê dibêje. Şêx Çêlî di sala 1983’an bi Hezo Şemo re dizewice. Şêx Çêlî du jin anîbûn. Ji ber hevsera wî Hezo zarokên wî çênedibûn cara dûwemin di sala 1996’an bi Xalîda xwedêda re dizewicî. Pênç û keçek yê Xalîde çêdibe.

Navê kurên wî jî : Elyas, Dilxwaz, Rêbas, Rênas û Tewrêz her wiha navê keça wî Raziya ye. Şêx Çêlî di koç û dîwana de bi babê xwe re stran digotin. Her wiha wî bi gelek stranvan re gotiye yên weka Qepal, Kiçê Emê û Şêx Derwêş. Şêx Çêlî piraniya stranên çiyayê

Şengalê ji ber kiriye û hemûyan dibêje. Strana wî ya taybet a bi navê Keleka darê spîndara bû. Şêx Çêlî li ber mezarê Şêb Al Qasim ji dayîk bû û heya niha li wir jiyan dike. Şêx Çêlî ji bo dengbêjiyê gelek zorî û zehmetiyên jiyan dike. Şêx Çêlî diyar kir ku ji wextê Biro Keçel li tu dinyayê mafê stranvanan ne hatiye dayîn û alîkariya wan ne hatiye kirin û dewletê jî alikariya wan ne kiriye. Şêx Çêlî dibêje çima em dengbêj nahêlin dîroka Êzidiyatiyê winda bibe û qehremaniya wan bi strana tîne ziman lewma tu aîkariya wan nayê kirin.

Xelîl hacî

Diclepress13@gmail.com

Hevpeyvîn

23

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

Zeyneb Şengalî :

Îro YJŞ bûye hêviya jin û dayikên Êzidî Fermandarek

yê Yekîneyên Jinên Şengalê Zeyneb Şengalî bersiva pirsên Kovara Dicle dan.

A: BÊRÎTAN ZİNAR - Çi pêwstî bi avakirina YJŞ (Yekîneyên Jinên Şengalê) hebû û armanca we ji avakirina vê hêzê çibûi bû? * Weke YJŞ me ji destpêka fermanê de bi komekî ji 10 keçên Êzidî me xwe bi rêxistin kir. Wan bi xwe di nav wê şer û qetlîamê de xwestin şer bikin. Yanî armanceke wisa em artêşek çêbikin nebû. Lê piştî ku me dît jin dikare bi xwe artêşbûna xwe avabike, hêza xwe avabike, wek Jinên Êzidî me xwe birêxistin kir. Piştî artêşa me mezin bû keçên Êzidî tevlî bûn, ji xwe re dîtin ev azadiya jinên Êzidî ye.

Bi civîneke ji 50 delegê di nav de cih digrin wek YPJ-Şengal me xwe îlan kir. Destpêkê navê me ne YJŞ bû, YPJŞengal bû. Li ser wê esasê me xwe birêxistinkir. Wek YPJ-Şengal me boluk û cihên me yê xweser me avakirin.

Di nav şer de me xweser cih girtin. Em hem YBŞ’ê ne, hem jî YJŞ ne, lê wek artêşekî Xweser me di nav şer de jî cihê xwe girt. Piştî wê artêşa me mezin bû xwe berfireh kir. Keçên Êzidî YJŞ ji xwe re wek hêviya azadiya xwe dîtin. Ji ber keçên Êzidî her dibûn qurbanê milletê Êzidi, me di fermanê de jî dît bi hezaran keçên Êzidi dil hatin girtin, di sûk û bazaran de hatin firotin. Me bi xwe jî dît keç hatin firotin û destdirêjî hate kirin,

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

24

Hevpeyvîn

Diclepress13@gmail.com

Ji bo ku em karibin tola jin û keçên xwe rakin, axa xwe ji çeteyan biparêzin me hêza YJŞ’ê ava kir lê gel wê jî me wek keçên Êzidî dît ku jin jî dikare şer bike, dikare xwe bi xwe bi rêve bibe. Li ser wê esasê jî wek YJŞ me di konfernsa xwe ya yekemîn çêkir û me wek YJŞ xwe îlan kir. Konferansek wisa berfireh hate çêkirin, saziyên civakê jî tevlî vê konferansê bûn. Li ser nêrînên wan dayik û şervanan, em navê biguherin û bikin YJŞ (Yekîneyên Jnên Şengalê) pêşniyarekî bi vî rengî hat kirin. Di vê konferansê de me xwe wek artêşa jinên Êzidî îlan kir.

- Niha wê di nav axiftinên xwe de jî diyarkir ku destpêkê YJŞ nebû, YBŞ hebû. Çi pêwistî hebû ku hûn di nav YBŞ de YJŞ (Yekîneyên Jinên Şengalê) avabikin? * Raste destpêkê me di nav YBŞ de cihê xwe digirt û şer dikir. Lê piştî ku artêşa me mezin bû û pir kes jî tevlî YJŞ bû me xweseriya xwe îlan kir. Lê em vê jî bêjin: Em nabejin bila tenê keçên Êzidî be jî, ji ku derê be bila be yê ku dixwaze êşa jin û keçên Êzidî fêmbike, zanibe di vê demê de çendî hate fetisandin û baweriya wê ya li hemberî wê hatiye şikandin dikare di nav artêşbûna YJŞ de cihê xwe bigre. Niha YJŞ ev daye xuyakirin: Ji ber YJŞ rastiya xwe dîbû, dît ku jin dikare xwe bi xwe birêve bibe. Pêwistî nîne zilam kêleka me bi rêve bibe. Me dît ku em wek artêşa jinê dikarin serbixwe bi rêve bibin. Yê ku dixwazê êşa jinê fêmbike, jinê Êzidî hîs bike, ji ku derê be bila be dikare di nav refên YJŞ de cih bigre, dikare parastina jinên Êzidi û hemû jinan bike.

- Dema wê biryar da ku hûn YJŞ’ê avabikin, civak çawa mêze kir? Cara yekemîn bû ku li Başûrê Kurdistanê de artêşa jinê hat avakirin, merhaleyê ku hûn tê de derbas bûn we da diyarkirin, di avakirina YJŞ’ê de merhaleyê ku civak tê de derbas bû çawa bû? * Belê me got destpêkê fikrekî me yê em wek jin artêşbûnê avabikin nebû. Ji ber hêrsekî mezin dilê hemû kesan de hebû, jin zarok û mezin hemû hemberî fermanê bi hêrs bûn. Li Şengalê her kesekî ji qetlîamê de derbas bû. Jin jî

êdî dixwestin li hemberî zordarî û dagirkeriyê çek rakin û şer bikin, hêviya wan a jiyanê êdî nemabû. Dema ku fermanê da YPG korîdor vekir, HPG û YJAStar derbasî Şengalê bûn, di wê wextê de gel ji xwe re hêviyek dît. Beriya wê jî gelek keç û xortên Êzidî rabûn ser xwe, gelek ji wan şer jî kir. Lê ji ber nebûna rêxistina me û ji ber ku me xwe birêxistin nekiribû, gelekî ji wan Şengalê derketin jî. Dema YJŞ got ku em ê xwe birêxistin bikin, keç rabûn gotin em ê çek bigri û şer bikin, piraniya civakê ew bawerî neda. Jin ji bo şerkirin û çek girtinê biçûk hate dîtin. Her digotin jin

Diclepress13@gmail.com

nikare şer bike, karê malê girêdayî jinê dîtin. Di vê milê de baweriya civakê li hemberî keçên Êzidî kêm bû. Me bi xwe jî di vê aliyê de zehmetî kişand. Ji me bêbawerbûn hebû, lê dema ku dîtin keçên Êzidî di mevziyan de şer dikin û derveyî wan kes nîne ku parastina wan bike millet ev rastiya xwe dît. Ew rastiya xwe dîtin ku pêwistê ew bi xwe xwe rêve bibin. Ev hêvî, niha hinek di civakê de daye avakirin. Ji destpêkê heya niha jî propagandayê li ser YJŞ tê bi awayekî herî mezin jî tê kirin. Ji ber gelek hêzên cûda naxwazin gelê Êzîdî rasti ya xwe bibîne û ew bi xwe, xwe birêve bibe.

Hevpeyvîn

25

Bi taybet jinên Êzidî rastiya xwe û hêza xwe dîtin. Jinên Êzidî bêjin em ê hêza xwe avabikin û em ê xwe bi rêve bibin, tû kes jî nikare pêşiya jinên Êzidî bigre.

Ji ber ew îrada wan me di fermanê de jî û di gelên cihan de jî da xuyakirin.

Keçên Êzîdî li vê derê şehîd ketin. Gelek hevalên YJA-Star’ê jî li vê derê şehîd ket. Her kes dît ku çawa zilam dikare şer bike, jin jî li vê derê dıkare şer bike.

Heya niha jî YJŞ şerê xwe hemberê dijmin devam dikê. Ev jî nav cîvakê Êzîdî de tê dîtin. Gelê me jî bi xwe jî ev dît û gelek bandorê xwe jî li ser gel da avakirin. Wexta ku dîtin jin li hemberî

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

DAIŞ’ê şer dike ev di şexsê jinên Êzidî û di şexsê YJŞ’ê de hate xuyakirin. Niha jî di çeperên herî pêş de keçên Êzidi li berxwe dide, YJŞ berxwedaniyê dike, parastina çiyayê Şengalê û xaka Êzidî dike. Ev rastyeke hate xuyakirin jî. Ji ber di 3’ê Adarê êrişên ku Xanesorê hatiye jiyîn de, dayikên Êzidî jî bi berxwedaniya xwe dan nîşandan ku ew ê nikarin jina êzidî tûne bikin. Ew dayîk dîtin ku YJŞ li pişt wan ê, hêza li hemberî artêşekî sekinandinê bi xwe de dîtin. Ew dayîk jî qebûl nekirin ku hêzên dagirker bikevin xaka wan de.

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

26

dîrok

Diclepress13@gmail.com

Beşeke Ji Fermana Êzidiyan A Li kurdistanê Di

salên 1830 heta 1842 an de, hevpeymana di navbera Kayzer Wilhem ê duduyan û siltan mehmûdê yê Osmanî de li ser esasê Alman bikevin Rojhilata Navîn pêş dikeve. Kayzer wilhem 2. hingê dibêje, ’’Der kranker man îst untra sîchere hend“Împaratorê Osmanî yê nexweş, êdî di bin çengê zexim de ye”. Di rastiya xwe de ev hevpeymana di navbera her du hêzên dagirker de, yek, Osmanî ji Macarîstanê heta Yunanîsyan, sirbistan, arnawût heta silowakiya û çekan de erd winda dikin. Lêbelê di wê demê de, gelên wê herêmê, li hemberî împaratoriya osmaniyan ber xwe didin, pêla Serxwebûna netewan dest pêdike.

Dewleta germen jî piştî têkçûna Fransizan “Napolyon” bi slogana “Drank nach ost” “derketina ber bi Rojhilata Navîn ve” “Berlîn-Baxdad, EisenBahan”“xeta trênê ya ji Berlînê heta Bexdayê, ji bo destdanîna ser dewlemendiyên Kurdistanê û İraqê yanî bi giştî Mezopotamya” li ser vê stratejiya împarayoriya Almanya re hevpeyman tên çêkirin.

Armanca kayzer wilhem ev e, ji Derya Adrîyatîkê heta Dîwarê Çînê, hêcata imparatoriya osmaniya bêxin bin desthilatdariya xwe dagirkerî û emperyal qeweta xwe hev xurt bikin.

Di vir de armanca Împaratoriya Osmaniyan ev e, li hemberî berxwedaniya gelên Rojhilata Navîn û yên Balkanan temenê desthilaydariya xwe dirêj bike.

Hingê du slogan ango diruşme li pêş in: “Pan Tûrkîzm û Pan Îslamîzm” banga hemû İslamê cihanê yekbin yekitiya îslam û Tûranîzma Cîhanê yekbin. Yanî li ser navê îslam ê ûTirkîtî, qaşo dibin xeteriyê de ye, tevgerekî wiha pêş têxe.

Armanca ji vê îtîfaqê, Alman hewl didin Osmaniyan bi awayekî bi sivikî restore bikin û entegreyî pergala kapîtalîzmê bikin. Hewl didin wana hêdî hêdî bikin monarşîst. Yanî nîv kapîtal, nîv împaratora sistema çaxa navîn .

Piştre ciwanên ji civakên liderî tirkan Jon-Tirkan dibin ba xwe Berlinê û perwerde dikin. Nifşekî nû yê Tirkên nijad perest pêş têxin. Hinek kesên wekî talat paşa û enwer paşa ji wî nifşî ne. Wê demê Tevgera îttîhat- i terakî ava dikin

û nijadperestiya Tirkîtiyê dibe bingeha feraseta înkar-îmhayê ya herî giran.

Ev feraset, cara yekê hingê di nav Osmanîyan de pêş dikeve.

Li ser wê proje û planên di navbera her du hêzan de plana derketina Rojhilata Navîn û Asyayê despê dike. Lê li pêşiya wan de Kurdistan heye û piraniya wan civakên Kurdistaniyan ne hevkarên Osmaniya ne. Bi taybetî di kurdistanê de civaka Êzidiyan piraniya nişteciyane li her deverê welat de, hingê piranine.

Jiber vê yekê berpirsên osmaniyan ji almaar’e dibêjin ger em derbasi mezopotamiya jêrin û derbasi Asyayê bibin, ev gelê kurdistanê yê bi baweriya êzdatiyê de ne nahêlin em bi peyatî jî derbas bibin.

Ji hingê û paş de Projeyên Qirkirin û tûnekirina êzdiyan tê amade kirin. Destpêkê li gorî agahiyên ji rojnameyên Ost prosyen General Helmût von Moltkê bi tevî wî Genral Mulbach 15 generalê Elman tîne Stembolê.

Ji bo karibin bi pisporiyeke gewre di jenosîda pêk weynini. Di hemen demê de derdorê 80 hezar siwariya

Diclepress13@gmail.com

ji leşkerê osmaiyan tînin Sêwasê. Li serxeta sêwasê heta Antakya, Beyrûdê ber bi Şamê destpêkê li himber devera Ezdî têdane li gorî general Mulbach şerê heri mezin ye destpêke li herêma payasa ya İskenderun ê şerê duyemin ji li Nizip’a Dilok’e. Şerê Nizip’ê kordina şer dide meşandin general Mulbach e. Ev general li hemberi wê berxwedana herêmê dikeve nava tengaviyeke mezin. Ew herem li hemberi general û artêşa osmaniyan erişên xurt pek tînin ê serkefti, lê mixabin başi bozuk ordular erişan pek tînin û êrişên dijminan ê hovane ên artêşa cerbandî li himber êl û gelê ne birêxistinkirî dagirkeriya xwe dimeşinin.

Armanca wan Xeta rojavayê firatê qetliamên mezin li ser civaka êzdi pêk bînin. Li ser Nizip’ê hetanî xeta rojavayê firatê diçin. Armanc tasfiyekirina Ezdiya ye. Ji rojavayê firate re dibêjin anti-toros. Di vê herêmê her tim çanda netewî û baweriya êzdiya xwe maye, parastiye. Herêmek tampone.

Generalê Elman plan û projeya qirrkirinê dertîne, ji bona li hemberi gelê Êzdi pêk tînin. Qetliaman li ser civaka êzdi dikin. Ser sebebê wê yê dîrokî hene. Ev jî goriya di dirokê de têye gotin rastiye jî dema Eyubiyan de êzdî heval bendên heraketa eyubiyan e. Li gorî siyseta hingê, ji ber şerê xaçparêzan de 5 hezar şûrzanên “şovelya”Elmanan li ser xeta anadolya tên kuştin.

Di wê demê de li ser deşta Konyayê Barbarosa yê rih sor çember serwerê hêza elman e dixwaze li ser anadolyayê derbasi kurdistanê bibe, lê şervanên êzdiyan wan ji têhna di deşta konyayê de bitaktikê leşgerî didin kuştin. Elmana hem ew kîna dirokî hem jî li gorî desthilatdariya demê welê bê xof tev digerin.

Bi ser kok birîna êzdiyan tevdigerin. Ji xwe piştre diçin ser tirba Selahedinê Eyubî dibêjin lingê xwe li tirba wî dixin ka rabe me tola xwe sed qet kir. Qesta wan a Sedsala 12. de ye.

dîrok

27

Gori nivîskar Yaşar Kemal ji dibêje çemê Firatê bi xwîn û laşan diherike dema 1837 an. Êdî li ser xeta Riha yê dikevin êrişan. Hetani xeta rojhelatê firatê, cardin dide ber xwe. Weke niha jî tê zanin ev dever Elawî, Dirzî, Felah û hêjî li afrinê êzdi mane. Ên asimîle kirin xwe Ereb dibinin ên Elawî bûne ji bona ji qirrkirina pêk bibin hene û niha jî faşizma tirk dixwaze bitevahîyê Rojavayê firatê asîmîle bike. Ewqas zortengiyê bi ser civaka me de hatin û ser sebebê wekî di bûnê “Başkalaşma” ev dema derbedriya mezin a di netweêde a hebûna welat û kurd û kurdistanê de esasê hebûnê hejand û hilweşand ser sebeb ew dem e.

Bi vê awayî hem li rojava hem ji bakur, li deşta Amedê û milê rojava şerê giran didin meşandin. Diçin serjimartinê. Wê deme li Amedê 248 hezar “li gori arşiva 1820 ta”niştecih hebûne . 6 hezar kurdên Sûni, 11 hezar jî Ermenî hebune û yên mayî jî kurdên Êzidî ne. Piştî wan qetliaman careke din serjimartin 1860 çêdibe, hejmara kurdên Êzidî 4 hezar dimînin, hejmara Ermeniyan 13 hezar, Sûnî jî 8 hezar dimînin. 227 Êzidî tene ji Amede mirov tenê kûştin,koçberkirin û helandin. Bi gişti lekolinvan dibêjin milyonek û 800 hezar ji civaka Êzidî di tevahiyê kurdistanê de tên qetilkirin.

Di rex van de di gelek herêman de ji tirsa îslam dibin dibin misilmen. Li gorî hinek lekolineran jî bi tevî yên kurdistanê li surye, İraq, tevayê anadolyayê li derdora 5 miyon Êzidî hatine qetilkirin.

Tê gotin ev şer 6 salan ajotiye. Her du dewletan û xayinên herêmê bi hevre êriş dikin. Giring e ev bên lêkolînkirin.

Em nikarin sedî sed bêjin hejmar ev e.

Li Amedê herêma Farqin hezirê salekê dijmin nikare bİkeve herêmê û disa hinek hevkar ji wan re riyan nasdikin ên xwefiroş bi xwe rêyan nîşan dikin.

Heger ew nebin nikarin bikevin wê herêmê gundê Boşatê. Bi mehan li wê herêmê berxwedanên mezin pêk tên.

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

Hingê du slogan ango diruşme li pêş in: “Pan Tûrkîzm û Pan Îslamîzm” banga hemû İslamê cihanê yekbin yekitiya îslam û Tûranîzma Cîhanê yekbin Di vî şerî de dijmin nikare bikeve deverên stratejik û asê. Mixabin hevkariya misilmanan a bi osmanliyan re dihêle neyar biserkevin. Li welat niha jî bi heman şêwazî li ser Heraketa Azadiyê cardin bi piştevanîya dewleta Elman ku çek û silihan dide xayinên weke çeteyên barzanî, erebên daiş ên suneyan ê ereb û kurmanc û mit ajanên dewleta tirk li taliya dûvê amare li xanesorê. Ev bi diroka kevin ve girê dayiye.

Lê di rastiya xwe de ya herî ziyankar ev e; di nava civakê de yekitiya siyasî tinebû û hevgirtineke bi giştî pêk nehatiye, ji xeynî vê perçe perçe radibin berxwedanê. Êl bi êl, cî bi cîh radibin ew jî heta neyar neçe navçeyên wan ranabin berxwedanê bi hewara hev ve naçin xwe li hêvîya hêzên xwe ye herêmî re dihêlin, xwe amade nakin.

Dijmin piştra dikeve herema welatê Xalta “Garzan” disa li deşta bekira gundên êla Bekira şerê giran tê destpêkirin. Temamê gundê Bekira bi topan diherifinin û di şewitinin. Generalê Elman Helmût von moltkê dibêje; “Zarokekî 13-14 sali sax filitî li me û agir nihêrî. Zarok nehat cem me çû xwe avêt nava agir”. Niha nîvê ji wan li Şengalê ne. Nîvê wan jî ji heman mal-

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

Carna me behsa wan fermanan dikir me ji pîr û kalên xwe dipirsî, me digot çima hawa li me kirin sebebên wê çi ne?

Digotin lawo evan hineka feqê kûştin lewma hawa li me kirin batê li herema Bekira ne eynî êl in lê tenê baweriya wan cûda bûye.

Carna me basa wan fermanan dikir me ji pîr û kalên xwe dipirsî, me digot çima hawa li me kirin sebebên wê çi ne? Digotin lawo evan hineka feqê kûştin lewma hawa li me kirin. Nedizanin ka çima evqas êriş ji hêla kijanan ve pêk hat planên kê bûn, çewwa dek û dolab hatin gerandin ,pêk anin nezanibûn. Êdî şer xwe digihîne herema Bişeriyê.

Di vê herêmê de şer dest pêdike li gundê herêma Delana paşo şer dest pêdike. Ev şer di navbera êşiran niqibiya û piranî bi destektiya kizilan pêk tê. Di vê derê di Çiyayê Kolik de, dijmin nikare bikeve herema Bamerd û Apka.

Herêma di navbera Çiyaye Bota, Mila û Mava. Wî wextî li vê deverê bona wê qatliyamê kilam hatine gotin.

Dayê delane bavo delane lipêşiya malê me şere ...

Pêşiya malê me fermane hêsirê li gola natora qefiyane. Şerê sofî serkeskê bisilmana û feqirê êzdiyan. xweştire ji şerê nêrî û kol berana Edi dijmin û hevkarên wê xwe berdidin Awiskê hetanî derenceya gundê Têlanê didene ber xwe û qetliaman pêktînin.

Yê ku li vê derê bi rola xiyanete radibe

28

dîrok

Diclepress13@gmail.com

Derwêş Nebî yê. Pisporên şer ên generalên elmanan ji leşkerên osmaniyan serweriyê dikin. Her bi wan re ne. Li hemberi wan ji Egid û pêlawanên civaka Êzidî, Keleşê Çelo heye. Keleşê Çelo, li herema Têlanê, Siya û Qadiya û derdore Bêkendê şer dike. Di vî şerî de Keleşê Çelo birîndar dibe û gelek şervanên wî jî tên kuştin.

Lê bi vê berxwerdanê re pêşiya êrîşên li ser Sêrtê, Hezo “Kozluk”, Şêrwan û Berwariyê tê girtin. Keleş piştî ku birîndar dibe, diçe mala xwe û hekîm tên ku birînên wî derman bikin. Lê binavpêdan û kevneperestiya di nava êlan de dibe sedem ku Keleş jiyana xwe ji dest bide. Li ser navê dermankirinê, jehrê dixin birîna wî û dibin sedema mirina wî.

Wê demê “1839” li herêma welatê Xalta “Xerzan” ji bilî gundê Têlanê û Sarîbê tu gundekî din ê Kurdên Misliman tunebûn.

Li gorî agahiyên ku oldar û rûsipiyên Êzidiyan didin, li wê herêmê “Misircê, Qubînê û Êlihê” 365 gundên êzidiyan hebûne. Ev tenê gundên tên zanîn û li gorî baweriya Êzdayetiyê Tawis her roj li gundê digerînin. Lewma hejmara 365 rojan, ango her salekê ji na qedine lewma weha dibêjin.

Sedema kuştina Keleş û têkçûyîna wan a li herêma Bişêriyê û deşta Xerzan, xiyaneta Dewrêş Nebî û hevkarên wî yên din, her wiha mîrekên Xerzan û Botan “biraziyê Bedîrxan Beg ê Botî ezîşêr” bû. Ev xiyanet di bin navê Îslamê de û bi hevkariya Osmaniyan pêk hatiye.

Piştî şikestina berxwedanvanên Êzidiyan a li Misircê û deşta Xerzan ku bi xinayeta kesên navborî û bi hevkariya Osmaniyan pêk hat, hêzên dijmin ji aliyê Bêkendê ve li ser Çiyayê Milan derbasî Sarîbê dibin. Di heman demê de dikevin Erenza Şêxa. Ji vî alî ve xiyanetkar Derwêş Nebî û hêza wî tê, ji aliyê Çiyayê Mava jî, ji keleha Rimêlana Şêxa ya Rojava jî Esebê Cibo tê. Cibo di bin

navê hişûma “Cîhad” Îslamê de bi hezaran leşkeran bi xwe re tîne û dikeve Erenza Şêxa.

Di hundirê Erenza Şêxan de Şêxê Êzidiyan bi navê Şêx Salo heye. Şêx Salo şêxê Şerfedîna ye. Şêx Salo û şêniyên gund ji tirsê neçar dimînin mislimantiyê qebûl dikin. Lê tenê hevjîna Şêx Salo mislimantiyê qebûl nake. Hêzên dagirker ên esabê cibo û nokerên wan di heman şevê de şahiya pîrozkirina Mislimanbûna Şêx Salo li dar dixin.

Di heman şevê de hevjîna Şêx Salo derdixînin ser koçkeçe 2 qat û sibêlê “pêpelank-merdîven” diavêjin bona li wir ji birçîna bimire, yan jî mislimantiyê qebul bike. Lê belê ev dayik vê qebûl nake û ’’derengiya şevê ji xweda û tawsimelek daxwazê dike û xwe diavêje jêr. Lê tiştek pê nayê û xwe digihîne gundê Qinişra Pîra ya ku di navbera Erenzê û Ridwanê de ye.

Li vir rewşê bi berfirehî ji gundiyan re dibêje û ew hawara xwe digihînin Keleha Ridwanê. Her siwariyekî dişînin cem eşirekê, yekî jî dişîne ridwanê li wir serwerê 7 erîşên êzidiyan ên Qizilan heye Mirzikê Zaza. Ev eşîr jî bi navê Takora, Berekî, Amerkî, Şewrikî, Pêwazî, Şemsikî û Metinkî ne. û li herêma Bamerd heta Apka, Bilwerîs, Tila Navroyê yên dikevin navbera Bişerîyê, Misircê û Çiyayê Raman niştecih bûne.

Piştî hawar gihîşt hemû aliyan, hemû endamên eşîran û şervanên wan radihijin çekên xwe. Wê demê çekên wan tenê tîr û kevan, gurz, rim û mertal bûne. Lê li gel hêzên dewletê û nokerên wan tifing, demance û top ji hebûne.

Li ser hawarê hemû hêzên êlên Qizilan li Mexera Erenzê kom dibin û di beyaniya berbagê re derdora gund digirin.

Di gund de hêzên xayinê bi navê Hesabê Cibo û Osmaniyan hene. Eşîrên Qizilan ji aliyê geliyê Çiyê heta digihîje Kanî Dihêlê, Mezelê Dîndarê, Ên Xele, Ça Bîrfa û heta Aşê Sipî çembereke mezin çêdikin. Armanca wan ew

Diclepress13@gmail.com

e; hêzên Hesabê Cibo û Osmaniyan ji nava darên zergûzan ên di nava gund de derxînin û bikişînin meydana şer hem jî valahiyê.

Li wir lehengên Êzidiyan bang li dijmin dikin û dibêjin; we gundê me dagir kiriye bi hovîtiya we re em hatine cenga we. Dê derkevin meydana mexerê, de kê ji kê hesab bipirseye hun hatine xaka me hun ne mêvan in we çi wek rezîl zexela xwe avêtiye nava daran.

Hêy, hêy, hêy, ferman e ferman e Ez ê bi Erenza Şêxa diketin darê Mazî Bi ridwana bavê Temo diketim bi qîr, hawar û qazî.

Bang dikim li Hesabê Cibo, li vî berazî Em derketine qada cengê ji şer dixwazin.

Li ser vê bangê li meydanê şer dest pêdike. Li gorî tê gotin şer 7 roj û 7 şevan dom dike. Di vî şerî de qasî kuştin çêbûye, Rûbarê Erenzê bi xwîna sor herikî ye. Ji ber ku ji her du aliyan gelek kuştin çêdibin. Berê 50 Salan ez û bavê xwe ji aşê sipî dihatin Hemdûna, min ji bavê xwe pirsî çima zad li vir şîn nayê?

Wî got lawo kê zane çiqas xwin li virê rijandine lewma keskî zêde çênabe.

dîrok

29

Pehlewanên êzidiyan ê bi navê Geşhemê Gêro, Êganê Meyro û Miçê Mala Şêxa derdikevin meydanê û şer radiwestînin.

Her sê pehlewan bang li Hesabê Cibo dikin: “Gelek kes hatine kuştin. Sedema vî şerî tu û hevkarên te ne. Em jî berpirsyarên berxwedana vê herêmê ne.

Cil û bergên zirxî li ser te hene. Lê yên me tune ne. Were em sisê û tu jî yek.

Ger ku te em kuştin, ji xwe êdî em têk diçin. Hingê tu kes şer nake. Lê ger ku me tu kuştî xwedê ji we bir.”

Li ser van gotinan Hesabê Cibo şert û mercên wan erê dike û êrîşî her sê lehengan dike. Hersê pêhlewan jî dixwazin Hesabê Cibo ji meydana şer derxînin, lewma jî dest bi bezê dikin.

Pehlewan di riya Mezelê Dîndarê ve tên Textê Rast û derbasî bin palê Pirkê dibin û li binya Ziyareta Şêxalê Şemsa disekinin. Di vê navberê de jî bi tîr û riman şerê xwe didomînin. Li wir Hesabê Cibo bang dike û dibêje, “Hun çi êl û mirovên rezîl in ûn her direvin”.

Pehlewan jî bersiv didin û dibêjin, “Ger ku tu jî ji me rezîltir nebûya, tu ewqas li pey me nedihatî”. Pehlewan hem bi

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

revê dixwazin Hesabê Cibo bixin xefikê û hem jî şerê xwe didomînin. Dema pehlewan vê bersivê didin, Hesabê Cibo dizivire bona dîsa biçe qada şer.

Di vê navberê de ji hersê pehlewanan Geşhemê Gêro ji hevalên xwe re dibêje, “Hespa min mê ye “mahîn e” û hespê Hesab jî nêr e. Lewma ez ê bikevim pey wî, wê demê hespê dê xwe li benda mahîna min bigire û xweş naçe. Hun jî di wê navberê de ji herdu aliyan ve xwe bavên wî û bigirin. Bi vî rengî em ê karibin zirxa wî ji ser bavêjin û bi dest bigirin.”

Li gorî planê Geşhemê Gêro dikeve pey Hesabê Cibo. Her dû hevalên wî jî li kêlekan diçin. Li herêma bi navê Textê Rast de hespê Hesabê Cibo hêdî dimeşe. Bi vê fersendê Êganê Meyro hespê xwe dibezîne û xwe diavêje ser situyê Hesabê Cibo. Di vê navberê de Hesabê Cibo dikeve erdê û hersê pehlewan li dorê kom dibin. Zirxa wî ji ser derdixînin, destên wî girê didin û dibin ça Mezelê Dîndarê. Hesab li vir ji pehlewan re dibêje, “Min nekujin, ez ê qasî giraniya xwe zêr bidim we.” Lê hersê pehlewan dibêjin, “Tu ji Keleha

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

Rimêlan hatî, fermanek li me Êzidiyên Welatê Xalta rakir.

Tu bûyî hevkarê dewleta Osmaniyan. Çavê te li kezîzerên me bû. Te dixwest me bikujî û kezîzerên me bibî. Çawa bav û pêşiyên we komkujî kiribûn, tu jî li pey rêça wan hatî. Lê tu baş zanibe di dewra Elî û Emer de jî, me bi saxiya xwe ne dîn û îman, ne cîh û war û ne jî xîret û namûs neda destê wan.

Diviyabû te ji vê yekê ders derxistiba û nehatiba vir. Ma tu nizanî her kezîzereke me simbêl sorek heye. Cardin Hesabê cibo ji wan re dibêje min aran nekujin ez ê xwe du ser sêser ber zêra bi wezinînim tenê min nekujin.

Her sê leheng jê re dibêjin em te berdin tu yê fermanekî nû li me rakî,em weke we ne zalimin lê li gora qanûnê civakî em karin te mahkeme bikin biryar bidin. Dibêjin ger em berdin an jî wî zindî bigihinînin cem mirzikê zaza, diber hinek hêsira de disa wî berdin.Wî li çaka mezelê dindarê de ceza dikin, Ji ber heqeten gelek rista mezin di serweriya şer de lîstibû. Ji herêma a rojava hetananî were girê navrûyê tila botan,

30

dîrok

Diclepress13@gmail.com

leşker kişandibû ser civaka êzdiya, ji bona armancên dijmin pêk were gelekî di meryetê de pêkan bû. Ji ber vê yekê mafê cizakirinê derdikeve pêş û wî ceza dikin. Piştre laşa wî li hespê wî tinin qada şer Mexera Erenzê. Dema leşger û hevkar xayinên wan dibînin serleşkerê wan hatiye kuştin êdî cesareta wan dişikê, dengê Hole Holê bilind dibe.

“Hol di zarevaya kirmanckî-zazakî de tê maneya Serkeftin ê. Dijmin derbeyên giran dixwin, têne belavkirin, têk diçin. Ji destpêka şer li tevayê deverê nav bihorî cara yekêye neyar têk diçe.

Sebebê vê serkeftinê yekitiya federesiyona qizilabû ye.

Piştî wê demê du jinên Esabê Cibo ji keleha rimêlanê ya li rojavayê kurdistan ye, tên Ridwanê cem mirzik, dibêjin em dixawazin bibinîn ka ew ê esab kuşti yeki çewa ye, hêcaye an na? Mirzik bangî Êganê Meyro dike. “Dibêjê; xwe cilik bergê xwe yê şervaniyê girêde û were Qesra Ridwanê. Dema dibihîze ew jî wê daxwaza mirzik bi cih tîne, tê di derdora kelehê de bi siwarî digere her du xanimên ango jinên Esabê Cibo der-

dikevin ser qesrê, dibêjin xweş mêr e û hêcaye ku yekê weke Esab bi destê yekî wek vi hatiye kuştin. Daxwaza hatina wî ye naca qesrê ditina wî dikin, li ser daxwaza wan tê nava qesrê. Her du jin jî dibêjin; “Me daxwaze me herdûyan ji xwe re bivê em ê jintiya te bikin”. Êgan dibêje; “em ne weke ku hun dizaninin.

Em dizanin ji were hatiye gotin Êzidî hov in, bê dîn in bê exlaq in hema ên wekê wan bên kuştin, qetla wan helal e xwedê nas nakin û gelek tiştên nebaş li ser me gotine. Lewma evqas zalim şandine ser me, namûsên me dane ber lingan, lêbira ûn baş zanibin,ne xireta me, ne exlqê me ne jî di baweriya me de nayê pejirandin ger em û dijminê xwe şer bikin ji xeynî qada şer em rûmeta wan naleizin, talanê wan nabin, em dagirkeriye nakin. Çi zerar û ziyanê nadin jin û zaroyên wan.

Ger ûn bixwazin ûn karin heta heta wek zeyiyên me li vira bin em ê we ji ber ûn bî mane em ê we xweyî bikin .Em kesî bi zorê nayinin ser dinê xwe.

Ji bo em malê wan ji wan bistînin kesi nakujin. Em birîndarên xwe jî nakûjin.

Diclepress13@gmail.com

Piştî şikestina berxwedanvanên Êzidiyan a li Misircê û deşta Xerzan ku bi xiyaneta kesên navborî û bi hevkariya Osmaniyan pêk hat, hêzên dijmin ji aliyê Bêkendê ve li ser Çiyayê Milan derbasî Sarîbê dibin Ger ûn bixazin em ê ji were têra we mal bidin we,herin cih û warên xwe.

Lê em daxwaziya we naynin cih. Cara em jinên neyarên xwe jî malên wan jî nabin ,talan nakin. Wan dibin ciyên jêhati”.

Piştî şer, Mirzikê zaza dixwaze xwe bihêz bike lê mixabin dirêya biçe Rusyayê de di çileyekî serma de ew û he-

dîrok

31

valên xwe diqifilin jiyana xwe ji dest didin.

Li herema welatê Xalta îro navê wê Batman,Beşêrî, Misirc û gundên derdorên wê dikevin destê çend eşîr û ên xwe girdayî dewleta osmaniyan didîtin, tenê mafê jiyanê wek demkî ji wan re rewa dihate ditin. Li gorî menttalita dewletê tevdigeriyan ew bi xwe jî misilman bibûn û bûne mirdê şêhxên Sultan Evdilhemid mina hizbûlahên dawî çewa li kurdên welatperwer dikin, hingê jî bi heman awayî bi serê Êzidiyan dikirin. Di nava wê sedsalî de her dim li talana, zordestiya desteserkirina ser gund û warên Êzidiyan bi navê dîn pêkanîn û meşandin.

Hemen atar piştre di sala 1920 an 1940 ango piştî Sed salî şûnde êdî ew ê di xizmeta oldarîya islama sentezê tirkbûne de bûn û xwe di nava sistema dewletê de xwedêgiravî azad didîtin êdî bi serê nebîyê wan de anîn. Ev rastiyeke bi her aweyî ahlaq, dîn, êl û eşiret, herêm, malbat, li ser hemû nirxên gelê me çewa leyistine wekî din kirine li dijî hev ji bona desthilatdarîya xwe bikar anîne. Niha meriv lê dinihêre eger

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

nirxên Tevgera Azadiya gelê me derxistine ne têde, ê misilman dibêje “Ez! Wa ez ji sinsila felan Eshabeyîme êdinê dibêje, pêşiyên me kafir bûn. Xwe ji rastiya xwe, bingiha xwe dûr dixin, dikin. Ên elawî û êzdi jî ne ji wan çêtir xwe ifade dikin. Ha ji were xiyaneta nav gel de pêkanine û berhemên wê ji bona dijmin çendî di xizmeta wan de ye. Haya dewletên dagirker ne dîn e ne jî îman û rûmeta mirovên me ye haya wan ji hev biqetine, li dijî hev derxe, bê hêz bike û bi helîneye, kole bike û tune bikeye.

Ji xwe gundê Ridwanê hê yê Êzdiyan bû. Piştî wê demê dewletê ew gund da Şêx Hevzî yê Bavê Atatulah Aydin ê Akp ê wekilê Batmnê yê wê demê.

Ew zihinyeta weke Daiş û Hûda Para niha, di nava êlê kurdistanê de bi taybetî ên Sûnî de wê demê de dijmin bi navê dînê îslamê pêk anîbû bi xizmeta wan Şêhx û Axayên hevkarên deweleta Osmanî û TC yê.

ELÎ XALTÎ

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

32

jin

Diclepress13@gmail.com

JI SERDEMA DERBASÎ SERDEMA XWE û bedel NASÎNÊ daye li hemberî li ser jin di kûrahî de ev danî, tekoşîn Weke tê zanîn her tevgerBINDESTIYÊ û rêxistin ye. Û bi teybet

Dîrokek, bingeh û paşeroja wê heye.

Her wiha dîsa di aliye çavkaniya ku jê digre, weke çand û axlaqe civakî xwe li ser dimeşe û hes dike hebûna xwe ava dike, heye. Weke her civak û çandên din de ku hişmendiya desthilatdar, çanda bavkisalarî li ser civaka meye Êzîdî jî gelek bandora xwe çêkirî

daya avakir in. Û encamê wê de texrîbatên gelek mezin hatiye jiyan. Hem di aliyê derûnî, mejî û hem di aliyê beden de çanda baviksalarî zererek mezin da ye.

Bê gûman, ev çand berhemê hezaran salaye. Li hemberî vê jî tu carî jin bêdeng nemaye û hertim berxwe-

vê hişmendiyê, ango hişmendiya desthilatdar, heya rojavme ya îro hatî ye.

Kîjan deman de berxwedanî, tekoşîn tên dayîn. Dema dest avêtin nirxên manewî yên jiyanê û rihê azad, wê demê berxwedanî û tekoşîn derdikeve pêş de. Ji bo tekoşîn bi jiyanî bibe pêwîstiyên rêxistin û tevgerîbûn

Diclepress13@gmail.com

derdikeve holê. Ji bo rêxistinbûyîn zanebûna civakî, dirokî, çandî û siyasî weke nan û av pêwîst dike.

Pir bûyer hene di dîrokê de ku mirovatî tu car ji bîr nake fermana 73’ yan, bi serê civaka me de hatin. Bi teybetî li ser jin hate rakir in. Hemû nirxên civakê binpêkirin. Bi hezaran jin hatin revandin, dîl hatin girtin, di bazaran de hatin firotin li her derê dinyayê hatin belav kirin. Di bazaran de hatin firotin hatin kirîn, bi destdirêjiyê re rû bi rû hatin, di şexsê jin de bi rumeta civaka Êzîdî leyistin, bawerî, çand, nasneme, qirkirin û kirin hedef. Pirsa ku çima jina Êzîdî tê mejiyê mirov, ji ber hemû nirxên civakê di jin de di hat parastin, jiyan bi jinê bi wate dibû û li ser linga dima. Lê jin bê parastin mabu, bê rêxistin û nezan hatibu hiştin. Ji bo wê gotina ku yekemîn tê hişê mirov azadiya civakê bi azadî û hebûna jinê guncave, civakek ku jin têde ne azad be mirov nikare bahsa azadiya wê civakê bike. û ew civak ji bo her cure êrîşa re vekirî ye. Ji ber hemû nirxên civakê di jin de avabuye û bi jin re buye yek, jiyanî buye.

Bi gotina jin nîvê civakê ye, ger ku lingê civakê, jin nebe ew civak jî hebûna we di xeteriyê deye û ew civak saqet be nikare demdirêj hebûna xwe bide berdewam kirin û temenê wê kine.

Ji bo wê ewqas hebûna jin di civakê de giring e. Bi vê gotinê jî mirov dikare bêje bêyî ku jin azad nebe, ew civak jî azad nabe, bê nirx dibe, rûmet namîne û dagirkerî xwe hêsan dikare ser wî cih û warî avabike.

Ji bo wê, em dikarin bêjin yêku bi serê civaka me de hatî jî, ji ber wê sedemê bu. Ji ber hebûna jin û rastiya jin di civaka me de cemidî bu, razayî bu, di xewde mabu hiştin. Rojek ji roja sal 2014’an di meha 8 û 3’ê wê de ewrên

jin

33

reş û tarî li ser civaka me de girt, kes nizanibu wê çi tofan rabe, wê çi li ber xwe bibe û wê çawa bike. Lê hêzên hov û xwînxwar weke her car destpêk jin xistin hedefa xwe û bi hezaran keç, jin dîl girtin ji ber xanimete şer yên herî hêja û bihaye. Bi hezaran jin û zarok hatin revandin, bi hezaran hatin koçberkirin, ji axa xwe hatin qutkirin û li dinyayê hatin belavkirin, heya niha li ser axa xwe yê ku mayîne ew ji nexweşiya piskolojîn (nevsi) ketin e. Derûniya wan xirabuye û jiyan ji bo wan bê wate buye. Çawa dibe jina ku jiyan bi wate dike, ji bo wê kedeke mezin daye û ji bo jiyanê bê wate bike. Bi keda hezaran sala jiyan bi destê xwe hûnandiye û mîrasa mirovatiye parastiye heya roja me îro aniye ku niha ev nirxên mirovatî ketiye çi rewşê.

Tam divê rewşê de pêwîst bu jiyan di şaxsê jin de dîsa bê jiyandin, bê ava kirin û tola xwe karibe rake li hembere dijmin. Pêwîst bu xwe bi vîn biki.

Ji bo wê dest bi şiyarkirin û rihê wê nûde be rihkirin xabatê wê hatin destpêkirin. Piştî fermanê, sala 2015’an bi konferansekê rêxistina meclisa jinên şengalê hat îlan kirin. Raste ev konferanes hêviyek û baweriyek mezin da çêkirin. Hem ji bo jinên li şengale hem jî jinên Êzîdî li her derê belavbuye, bi teybet jinên li Diyaspora dijîn, moral û hêzek mezin girtin. Çima, ji ber êdî ew hêza bi sedansal hatî windakirin nû de derket holê û xwe gihand bû cewherê xwe yê berê ku veşartî mabu.

Dîsa pê hate hasandin ku êdi ger ku ferman bê ser wan wê karibin bersiva fermanê bidin, we karibin peşî lê bigrin, li berxwe bidin û xwe biparêz in.

Ev peyam girtin û ew wateya wê baş xwendin û dîdit, ji ber wê bu çavkaniya hêz û moral girtine, bu nûde çavkaniya jiyaneke bi wate û azad bu.

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

Mirov dikare bêje bêyî ku jin azad nebe, ew civak jî azad nabe, bê nirx dibe, rûmet namîne û dagirkerî xwe hêsan dikare li ser wî cih û warî avabike Ji ber em weke jinên Êzîdîtiyê azadiyê bu, birçiyê jiyanek bi rûmet bun. Encax bi felsefe û ramanên Rêber APO re dikare xwe di vê rê de pêş bixe û riya jîneke bi wêrek bi vîn, rêxistinkirî û bizane tekoşîna jiyanê bide destpêkirin. Ji ber tu reyek din tuneye ji bo jiyanek azad, ji xeynî vê tu riyên jiyanê namaye, ji riya tekoşîn û berxwedanê ew jî bi felsefeyek azad dikare bê avakirin.

Li ser vî esasî bi fikri û ramanên Rêber APO jina Êzîdî xwe ava dike, xwe rêxistin dike, bi rêxistinê xwe zane dike û jiyanek nû pêş dixin. Jin di her qadên jiyanê de cihê xwe digre, xabetên vînkirina jin û civakê dike. Teybetî giringî dide aliyê pêşxistina mejî, ji bo xwe bighenê fikrek azad û peşengiya civakek azad bikin. Ji ber jin êdî baş dizanin û baş fêmkirine ku fikrekî azad xwe rêxistin nekin xwe bi hêz nekin û xwe bi vîn nekin wê bi koletiyek pir kûr re wê rû bi rû bimînin. Li ser vî bingehî ev du salin xabatên xwe yên civak û jîn avakirinê didin meşendi û hate asta rêxistina xwe ber ferihkirin, gihiştin ku xwe bixin tevger, ji bo nûnertiya hemû jinên Êzîdî û civakê bike. Bi armanca bi pêkanîna konferansa duyem xwe weke tevgera azadiya jinên Êzîdî (TAJÊ) bi rêxistin kirin û xwe îlan kirin. Armanca xwe

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

xistina

Li ser vî esasî bi fikr û ramanên Rêber APO jina Êzîdî xwe ava dike, xwe rêxistin dike, bi rêxistinê xwe zane dike û jiyaneke nû pêş dixe tevger ewe ku hemû jinên Êzîdî dibin banê rêxistina xwe ya xweser bigihên hevdu. Yek jinek Êzîdî ji bo bê rêxistin nemîne û tifaqa jinên Êzîdî bê ava kirin, yê xwe bibîne û pirsgirêkên xwe bikaribe çareser bike, rê li hemberî hişmendiya desthilatdar a mêr seknek xurt bide raber kirin û tekoşîna guhertinê bide meşendin. Hemi erîşên ku tune dike, xira dike, dikuje û karibe ber taraf bike. Siyaseta kole-

34

jin

Diclepress13@gmail.com

dariyê û bindestiyê qabûl neke. Ji ber wê rêxistin pir giringe, weke mezinên me dibêjin: ‘ji destekî deng dernakeve, lê bi du destan deng derdikeve. Rêxistin jî wisaye bi hatina hêza jin li cem hev, bê guman wê quweta jinê ku veşartî maye dikare wê bawerî darxe holê. Bi xwe bawerbe ku jin bixwaze dikare guhertinên pir mezin çêbike. Ji ber hişmendiya baviksalarî bi hezaran sale şerê bîrdozî û siyasî li hember jinê daye meşandin, her tiştê xirab layîqê jinê dîtiye û jin ji daye bawer kirin.

Her jin biçûk dîtiye, biçûkxistiye û di civaka baviksalarî de ew çend avakiriye ku kiryarên li hember jin daye meşandin, jin jî êdî bawerkiriye ku ew rastiya wêye û weke qadera jine û yekane riya jiyanê ewe, bi vê razîbuye, serê xwe tawandiye di jiyanê de, dengê xwe windakiriye, rengê xwe di hindirê we de fatisandî ye. Berovajî rastiya xwe seknek raber kiriye, ji rastiya we bi hezar fitn, fehl û dafika

hatiya dûr xistin. Ji bo wê bi rêxistina TAJÊ, ev rastiya berovaji ya mêr desthilatdar ku jiyan ber bi tunebûnê ve biriye. Dîsa li xwazaya xwe vegeren û wek jin bighenê nasnamaya xwe ya rast ku bi hezaran salan hatiya winda kirin. Nasnameya xwe ya ku destpêka mirovatiyê ku civak bi deste wê avabuye xwedî li wê rista xwe derkeve.

Jiyanek wekhev, pîvanên demokrasî ku têde cih digrin, têkiliyên serdestî bên rakirin, vîna jin bê naskirin wek nîvê civakê yên esasî bên pênasekirin, di jiyanê de xwedî nêrînbe û vîna jin jî bê naskir in.

Beri her tiştî pêwîste, jin xwe nas bike, xwebuyin be yani bibe yê xwe û civakê bigihîne heqîqeta civakê.

Pelda ŞENGALÎ

Diclepress13@gmail.com

çand

35

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

Rûşen Hilva:

Jin nirxên civakê yên weke ziman, çand û estetîkê ye

Çanda ku ji bo mirovatiyê bi destên

jinê hat avakirin û bi keda jin teşe girt, îro jî bingeha hemû nirxên civakî û mirovatiyê. Dîroka vê çandê dîrokeke kevin e û bingehê xwe digîhe 10.000 salan. Li hemberê çanda jin çanda desthilatdariyê bi qurnazî, derew û hîle hat avakirin û ev çand jî îro bi aloziyê ve rûbirûye.

Me jî li ser rista jinê di pêşketina çanda civak û mirovatiyê de bi endama Tev-Çandê ya “Rûşen Hilva” re gotûbêj kir:

A: kovara dicle - Dema ku dibêjin jin û çand divê mirov vê mijarê çawa fêm bike û ji kur ve bi dest bigre? * Dema ku behsa çand û jinê tê kirin jina dema Neolotikê tê bîra mirov. Ji ber ku jin di vê merheleyê de bi semîmiyet, cewherî, girêdayê jiyanê ye û bi vî rengî jî jiyan tenzîm kiriye. Her wiha bi xwezayê re yekbûye û girêdaneke jinê bi renegekî bi sincî tê bîra mirov. Ev merheleya Neotlîtîkê bi hezaran salan û bi têkoşîneke û lêgerîneke di pêşengtiya jinê de hatiye meşandin. Ew nakokiyên ku di wê deme de jî hatiye jiyandin nebûye sedemê belavbûnê, jiyan hin xurttir kiriye û dialektîka jiyanê wiha hatiye pêşxistin. Bi vîneke pir mezin jin,

xwe li ser piyan hiştiye. Jinan bi rengekî azad û wekhev jiyanê hembêz kiriye.

Lê çanda desthilatdar jî bi têkoşina xwe ya demdirêj xwestiye ku bandora xwe li ser vê merheleyê bike û tune bike.

- Dema ku civak bi çanda dayikê dihat meşandin, çima jin ewqas pîroz dihat dîtin? * Di dema Neolîtîkê de ji ber ku jinê jiyan diafirand, civak di derdora jinê de kom dibû, jin pîroz û bi rengekê xwedavend dihat dîtin. Jinê ev enerjiya xwe ji xwezayê û ji gerdûnê girtiye û civak li ser piyan hiştiye. Çanda ku karibe civak perwerde bike jî ayidê jinê ye. Jin bi ked û hewildaneke pir mezin avakirina ku kir, hişt ku jin di hundirê civakê de rista xwe ya pêşengtî bilîze. Lewma jî, jinê di nav civakê de bi asta xwedavend cihê xwe digirt. Ev merheleya ku bi hezaran salan domiya ye, di bingehê xwe de rengê hêza jin daye nişandan.

Girêdana jinê ya bi civaka wê re, xwezayî ye. Nêzikbûna jinê ji civakê re estetîk e. Bi vê taybetmendiya xwe ve jî, di civakê de nêzikbûneke bi edalet û wekhev daye avakirin. Di heman demê de zarok anîna jin jî bandoreke mezin kiriye.

- Ev zayina jin di Roja îro de li ser çanda civakan çi bandor dike? * Ev zayin bi mileke teng ve sînordar

nîne. Ev zayina jinê bi pênasekirina roja îro ve pênasekirina ekolojî û aboriyê ye. jina ku bi xwezayê re yek dijiya bû; tez, antîtez û bû avabûneke, sentezeke nû.

Jinê xwe gihand berhemdariyeke dewlemend û pir alî. Ev dewlemendî êdî di kesayeta jina xwedavend de bi rengekî pir alî bûye sekna civak û mirovatiyê.

Zayina jinê ya biyolojîk jî bûye rastî û sekna wê ya berhemdarî, ev jî hîşt ku jin civakê li derûdora xwe kom bike.

Zilamên bi temen, Şamanên wê demê yên qurnaz û hesûd, bi gotina îro zilamê desthilatdar, dewlemendiya di destên jinê de ye wê çawa bidize, parçe bike û hakîmiyetê bi dest bixe li ser wê fikiriye. Zilam bi fikrên ku wê çawa nirxên jinê bi dest bixe tevgeriya ye. Hişmendiya zilam ya desthilatdar, bûye sedem ku pergala koledarî pêş bikeve. Bêgûman pergala desthilatdar ne pergaleke ye ku bi serê xwe pêş bikeve. Her pergal dema ku çê dibin, ger ku li ser bingehekê rast nebin, di nav wê de dizî, zulum,komkujî, dagirkerî û çewisandin xwedî dibe. Qurbana vê pergalê ya destêpêkê jî jin bixwe bû.

Vê jî bixwe re zulm û metîngerî aniye.

- Çanda desthilatdar çawa pêşket hun dikarin hinek behs bikin? * Di pêvajoya neolîtîk de jin êdî jiyanê digîhîne pergaleke. Ev pergal û berhemên ku jinê afirandiye û em dikarin

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

bêjin berhemên ku hiştine mirovahî karibe jiyana xwe bidomîne li her derê cîhanê belav dibe. Li hemberê vê pergalê mêrê qurnaz bi qurnazî û derewê pergalêke nû pêşdixîne. Bi demê re bi taybetî jî di dema modernîteya kapîtalîst de jin êdî dibe meta. Yanê wekê mal tê kirin û firotin.

Jin bi feraseta bedew, xirap, biaqil,bêaqil, zekî, nezekî, bikêrhatê ne kêrhatî, weke cadû hat binavkirin û wiha jin parçe kirin. Vê çandê li ser kesayeta jinê bandorên pir neyînî da çêkirin. Jina ku xwedavenda demekê bû, di merhela desthilatdariya zilam de bê hêz dibe. Jin Ji bo ku karibe vê merheleyê bizivirîne asteke baş, hêza wê têrê nekiriye. Di dencamê kolekirin û bindestkirina jin de jî kaosê rûdaye û ev kaos heta roja îro jî didome.

- Di Serdemên ku derbasbûn de çandeke çawa li ser jin hat meşandin û heta îro çi bi xwe re aniye? * Pergala feodal ku li ser ol hat avakirin, piyeke wê yê bingehîn jî, dîsa li hemberê jin weke organeke tundiyê hatiye bikaranîn. Dibe ku di destpêkê de ev tişt di pergalê de nebe, ji xwe tu pergal di destpêkê de nikare xwe bi tundiye ava bike. Lê heke em li dîrokê

36

çand

Diclepress13@gmail.com

binêrin tundiya vê pergala ku bi destê mêrê qurnaz hatiye avakirin em ê pir bi awayeke vekirî dikarin bibînin. Qurbana vê tundiyê di serî de jin e. Ber a jî jin hat xistin û kete nav çar dîwaran û hat nuxûmandin. Jin wiha jî bi tunebûnê re rû bi rû hat hiştin. Di vê merheleyê de rist û misyona ku ji jin re hat dayin, bi tenê hewildana xwe xemilandinê ve bi sînor ma. Jin di vir de dîsa bûye kolêya pergalê û dewletê. Bi civakê dane pejirandin ku pêwîst e jin nefikire û neaxive. Ger ku jin bi rengê 24 saetan ji zilamê xwe re xizmetê bike û zarokan bîne wê biçe cenetê. Ev jî bûye sedem ku jin carek din dîsa bibe kole.

Bi kurtasî tu pergalan roleke nedaye jin, nirxê jin yên ku hebûn jî, bû toz û duman û hat winda kirin. Ew pergala ku jin bê maf hişt, di roja îro de jî ti tiştek ku xwe pê bigre nemaye. Di vê pergalê de aloziyeke mezin heye û navê vê pergalê jî pergala kapîtalîst e.

Ev pergal li ser derewan hatiye avakirin. Û di vê mijarê de pispor e.

Di dema koledariyê de jin wekî fîzîkî jî dihat kirîn û firotin. Di dema feodaliyê de jî weke guneh û şermeke jin hate dîtin. Di dema kapîtalîzmê de jin bi her awayî jî hate lêpirsinkirin û xistin weke amûreke reklamê û bikaranîn. Weke encamê vê pergalê jî, şêwaza jiyaneke ku daye jinê û qadeke ku dabe jinê nîne. Jin bi tûnebûnê re rûbirûhatiye hiştin. jin aloziya her sê pergalan jî jiyan kiriye û hin jî dijî. Dîsa jin di pergalê de weke zayendeke kêm tê dîtin û aqile wê kêm tê nirxandin.

- Jin çanda van pergalan çawa dinirxîne û divê ku tekoşîna çandeke çawa bimeşîne? * Jin bi tevahî hebûna xwe vê pergalê napejirîne. Jin mirinê digre li ber çav vê pergalê red dike. jina ku cewherê jiyanê di nav xwe de digirt ji xweliya xwe dîsa

dixwaze hebûna xwe çêbike. Jin nirxên civakê ziman û çand û estetîkê, çanda berhemdariyê temsil dike. Ji aliyê fikrî û fizîkî û bi hewildana xwe ji xweliya xwe avakirinê ve hêvî ye. Careke din hêviya nasnamê û hebûnê qezenc dike.

Jinek divê ne bi tenê ji aliye fikrî ve xwe pêş bixe, di heman deme de divê ku ji aliye fizîkî ve jî xwe binase û hebûna xwe bide hiskirin. Çawa ku jin di nav civakeke de bê ku bifikire, biaxive û tevbigere hebûna xwe nikare bide hiskirin. Ji ber ku hebûn di nav xweza û gerdûnê de bi rengekî bê dawî xeta têkoşînê ye. Hebûn xwe û zayenda xwe nasîne. Hebûn di nav fêmkirin û xwedayina fêmkirinê de ye. Hebûn bi hiskirinê wateya jiyanê qezenckirine.

Hebûn, yekbûna ruh û beden e. Hebûn, enerjiya gerdûnê ye. Ev enerjî bi tenê kesayeteke na, hemû hebûnên ku di gerdûnê de hene,azadiya wan hedef girtine. Dema ku xwe digîhîne van hedefan jî, wê demê jî xwe gihandina cewher tê jiyîn. Merheleya Neolitîkê careke din bi cewherê xwe avakirine. Ji bo jin bibe, pêşeroja azad û bi vîn, divê bi têkoşînê tevbigere û têkoşîna xwe ji bo mafê xwe û civaka xwe bi encam bike.

Jiyana azad di destên me de ye, her deqe, saniye û kêliya wê em ê bi têkoşîn û berxwedana xwe qezenc bikin.

Bi kurtasî tu pergalan roleke nedaye jin, nirxê jin yên ku hebûn jî, bû toz û duman û hat winda kirin. Ew pergala ku jin bê maf hişt, di roja îro de jî ti tiştek ku xwe pê bigre nemaye

Diclepress13@gmail.com

pakrewan

37

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

Şehîd Şingal GENCÊKÎ ÊZIDÎ BÛ KU DEV JI AXA XWE BERNEDA

Ibrahîm Xelîl Salih di sala 1993’an de rexa

xerbî a bajarê Şingalê, nêzî Hey Elnesir ji dayîk bû. Malbata Ibrahîm tevî wî 12 kes bûn, 3 bira û 7 xwişk. Malbata wî ji eşîreta Hebaba ye û jiyana wan li ser çandinyê û keda milê wan e, tevî vê yekê hemû xwendevan bûn.

Ibrahîm bi birayê xwe yê Sadiq re asta seretayî ya zimanê erebî li medresa Sitî Zeyneb ya Hey Elnesrê xilas kir. Di dema ku navbera havînê de tevî birayê xwe Sadiq re diçûn karê rojana dikirin ji bo xwe bidin jiyîn û bikaribin medresa xwe dewam bikin. Di sala 2005 dayîka Ibrahîm Ne’am Qasim bi nexweşiykê jiyana xwe ji dest da û Ibrahîm û digel xwişk û birayên wî êxtîm hiştin, lê ji heskirina ku ji dayîka xwe girtin

karîbûn bi hêz li ber dijwariya jiyanê bisekinin.

Piştî kû parêzgeha Musil ket destê çeteyên Daiş ê di 10’ ê Hizêrana 2014’ an de û piştî wê qeza Til Efer jî ket destê Daiş, Şengalî bi zehmetiyên mezin re rû bi rû man. Bi taybetî xwendevanên ku medresa erebî dixwenidin. Ibrahîm jî digel xwendevanan zehmetiyên xwendinê û ezmûnan dîtin.

Di 3’ê Tebaxa 2014’ an de ji aliyê çeteyên daîş ve miletê Êzidî hat qetilkirin, koçberkirin û di çiyayê Şingal de dorpêç kirin. Piştî korîdorek ji aliyê şervanên YPG’ ê û YPJ’ ê ve hatî vekirin bi hezaran welatiyên Şingalê bere xwe dan Rojava û Başûrê Kurdistanê. Ibrahîm jî dikariya berê xwe bide derveyî axa Şingalê û ji-

yana xwe derbas bike, lê ew jî yek ji wan ciwanên ku nedixwestin dev ji axa xwe berdin û biryar dan ku li ber xwe bidin bû. Di destpêka fermanê de bi xalê xwe Xidir Salih û çend hevalên xwe re weke girupeke Komînîst bi silehên xwe yên sivik digel şervanên Gerîlayên ku bi hawara Êzidiyan ve hatîn sekinîn û şer kirin.

Dema ku bi şervanên azadiyê re şer dikirin û çûna wan a çalakiyan hêla ku fikrê rêber APO û jiyana şoreşgertî nas bike û li wir tevlî bû û bi heskirina ji axa Şingal re navê Şingal li xwe kir.

Piştî ku Ibrahîm fikrê azad nas kir, di nav mala xwe de jî ev fikr da jiyandin, lewma pênc xwişk û birayekî xwe di nava xebatê YBŞ î û YJŞ’ ê de cih digirtin. Tevî ewqas zehmetî û êrîşên çetayan bi sebreke mezin û hêviyên serkeftinê dijiya û bi derdor dida jiyandin. Ji ber ku xwe têr nedît ji perwerde û fikirê serok APO û dixwest hîn xwe zanetir bike da ku bikare ji civaka xwe ya ku ketî nava devê guran re xizmetekê bike. 21’ê Adara 2015’ an berê xwe da çiyayên Azad û li çiyayê Garê şeş heyvan perewerde dît. Piştî ku perwerda xwe xilas kir vegeriya ser axa Şingalê û têkoşîn û pêşengtî kir.

Ibrahîm tim di çeperên pêş de bû û beşdarî gelek hemle û şerên Şingalê bû. Di heyva 3 ya 2016’ an de ji aliyê hêzên YBŞ’ e û YJŞ’ ê ve hemleyek ji bo rizgarkirina hinek gundên Şingalê ku hîna di destên daîş de bûn bi navê Hemleya Rizgarikirina Um Eldîban dest pêkir. Di hemleyê de bi sedan şervanên Êzidî yên YBŞ’ê beşdar bûn, di nav wan de Ibrahîm jî hebû.

Dema ku hîna şer berdewam bû û şervan pêş ve diçûn, Ibrahîm jî di nava tabûra bi herket de cihê xwe digirt. Di 22’ê Adara 2016’ an de hîna roj derneketbû û di sehareke zû de Ibrahîm digel her du rêhevalên xwe Erdal û Salih re dema ku dixwestin xaniyekî bigirin yan jî keşif bikin, mayînek bi egera mayîneka çeteyên daîş ve ew xanî teqiya û her sê heval şehîd ketin û gihan tabûra şehîdên nemiran.

Hevalê Ş. Şengal; Tîrêj Îlyas

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

38

gotar

Diclepress13@gmail.com

ÊZÎDXAN MÎRASA MIROVAHÎ YA HEVPAR E Hin ax hene, tenê jiyan li wir naye ji-

yîn, di heman demê de di dîrokê de tiştên ku miqedesin bi xwe re mezin dikin. Weke çanda Êzidiyan a hezar salan. Ev çand ji şer, aşitî û îxanetê ra bûye şahîd, ji bo vê jî, naxwaze qirêjahiye di hundirê xwe de bigre. Îxanetê di hundirê xwe de tune dike. Yên ku îxanetê pêşdixinîn, hemûyan weke dijmin dibîne. Li ser vê çanda qedîm, ji bo azadiye bi sedan keç û xortên wî mirin dan ber çavên xwe. Ev jî dide nişandan ku zû bi zû îxanetê napejirînin û teslîm nabin.

Miqadestiya Êzidxanê,weke agirê azadiyê dibiriqe. Jiyana rojane ji bo mirov tenê koletî û bêçaretiye tînê. Ji bo bawariya mezin, despêkê mezin fikirandin û bûyina xwedî ax û bawerî pêwîst e. Pêwîst e mirov bi axa xwe ve girêdayî be. Îro rûxme hemu îxanet û zehmetiyan jî eger mirovên ku li ser van axan jiyan dikin derneketine, em bizanibin ku di hundirê vê civakê de baweryeke pir mezin heye. Çiqas êrîşên dijmin hebin bila hebin dîsa eger ev civak ber xwe dide û dimeşe bila bizanibin ku tu carê civak têk naçe.

Dijmin, her tim dixwaze civakan ji baweriya wan qut bike. Ji bawariya wê a cewherî dixwaze qut bike, bê bawerî bihêle. Ji ber ku civakeke rêxistinkirî perçekirin zehmet e. Di dîrokê de minakên vê gelek in. Ji bo Şengalê jî heman tişt derbaz dibe; civak xwe bi xwe bi her awayî xwe perwerde dikê.

Taybet jî di beşên tendûristî,meclisa gel, parastina cewherî û ji bo zarok bikaribin azad bijîn Civaka Êzidiyan di vê mijarê de ji bo hemû mirovahiyê mînakeke dîrokî ye. Li ser vê axê tim şerê tarîtî û ronahiyê hatiye meşandin.

Pîrozbûna agir û rojê, sira jiyanê hindirê xwe de vedişêre. Şervanê rojê roj bi roj bi çalakiyên azadiye pir dibin. Ji bo vê jî yên ku aqil, ruh, dil û mejiyê xwe negîhandibe ronahiyê, hemberê dîrokê wê cezaya herê mezin bikşînin. Li ber çavên hemû cîhanê gelê me komkûjîyê re derbaz bû,esîr hat girtin. Şervanên azadiyê nebûna yek exsîr sax nedima. Şervanên azadiyê, dema bê xwestin ji bo zarokek yan jî jinek xilas bike canê xwe didin. Beranberê vê mirov dikare bêje di demê wisa de dost û dijminê gelê Êzidî kî ye diyar dibe.

Pîştê fermana 2014’ an îttfaqên qirêj û mezin pêk anîn. Heta roja me ya îro jî hêja dixwazin fermanê pêk bînin. Taybet jî di şaxsê şehîd Nujiyan, Nazê û bi dehan havalên ku şehîd ketine de em dikarin bêjin ku berdewamiya fermanê ye. Ji bo vê dema ku em jiyana xwe didomînînin li van suretên şehîdan ên ku li sutunan hatine aliqandin baş binêrin, wan di dilên xwe de bikolin û li gorî vê bijîn. Da ku nirxên ku wan şehîdan afirandine nirxên wan bizanin. Ger ku îro di jiyanê de roj bi roj jin, zarok û ciwan xwe rêxistin dikin, ev di encama berxwedana ku li şengalê hatiye meşandin de ye. Ev bewxedan heta niha jî berdewam e, jinên Êzidî niha çekê digrin destê xwe di çeperan de şer dikin. Li hemberê dagirkeran disekinin, hêz û hebûna xwe didin diyarkirin. Jinên ku fermanê exsîr hatin girtin, niha xwe hemberê civaka xwe, xwe berbirsyar dibînin. Di heman demê wek erka xwe ya parastinê didomînin. Ji bo civaka azad û exlaqî şer didin meşandin. Her wiha li Şengalê asta ku jin gihiştiye asta şoreşê ye. Îro hêja şoreşa Êzidiyan bi xeteriyan

re rû bi rû ye. Ji bo vê jî keç û xortên Êzidî hemberê hemû êrîşên tên li ser civaka Êzidî xwe dikin mertalên zindî.

Her wiha dayik beranberê îxanetê xwe dikin mertal. Ji bo ku jiyaneke azad û hevpar bikaribin bi hev re bijîn Îro pêwist e ji her demê zêdetir parastina cewherî bê xurtkirin.

Pêwist e Şengal, tenê bi fermanê neyê bîranîn, ji ber ku cihekî kevnar û dewlemend e. Şengal bi êşê xwe re wê evîna azadiyê bîne. Ev evîn ne tenê navbera du mirovan de ye. Ev evîn ji bo welat û ax mikades e. Ji ber ku ji bo her gelî axa wî pîroz e, ji bo gelê Şengalê jî axa wî pîroz e.

Civak û jin heta azad nebe, evîn jî wê hertim bi xwe re îxanetê bîne. Ji bo ku civak bi îxanete rê rûbirû nemîne pêwîst e mirov despêkê evîndarê azadiyê be. Yên ku di rihe wan de bayê azadîyê nînbê ne dikare hes bike ne jî tê heskirin. Gava mirov ber bi bajarokê Xanesorê ve diçe, mirov evîna dilsozan dibîne. Ew suretên li ser rêka Xanesorê ji bo gelê Şengalê xwe kirin mertal û bûne qehremanên gel, civak, jin û zarokan. Ev jî pêla azadiyêye ku van qeremanan ber bi xwe ve dikşîne.

Dema mirov ji Xanesorê derbazê Serdeştê dibe, destpêkê tişta ku bala mirov dikşîne suretên şehîdan in. Ew suret ji me re hertim dibin hêz û biryarbûyîn. Ji bo vê jî şert û mercên jiyana me çi dibin bila bibin pêwîst e dîsa jî em bikaribin bi rihê wan ra bijîn, ew her tim di dil û mêjiyê me de bin.

AVAŞÎN ADAR

Diclepress13@gmail.com

Hevpeyvîn

39

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

Nesrîn Herbo:

Hemu xewn û xeyalên me ew e ku em bibin dengê rastiyê

Endama

rêveberiya radyoya Çira Şingal û di heman demê de xebatkara radyoyê “Nesrîn Herbo” di vê hevpeyvîna Kovara Dicle de qala damezirandina radyoya Çira Şingalê dike. Dibêje; Çira Şingal ji bo ku bibe dengê rasteqîniya gelê ku hatiye rêxistinkirin û bûye xwediyê îrade hat avakirin.

Herbo vê jî dibêje; ji ber ku nêyar naxwazin vê îradeyê qebûl bikin herî dawî bi balfiran radyoya me hilweşandin lê em dest ji têkoşîna azadiyê ber nadin.

A: kovara dicle - Radyoya Çira Şengalê Kengî vebû? * Di 07.11.2015 de Radoya çira şengalê hate vekirin li seresase xizmeta gelê xwe yê Êzîdxanê de kar bike u li gorî Civaka xwe bimeşê. Bi Taybet piştî Fermana 03.08.2014 de di nava Civaka me de êşa hatî Jiyankirin li ti derê çênebûye. Dema mirov behsa vê êşê dike heta di hestiyên mirovan de êş ê.

Her tiştê zehmet me bi çavên xwe dit.

Kuştina Zarokan, birina keç û dayîkan, şewitandina kal û pîran, werankirina mal û gundan, koçberbûn, windabûn û tiştên ku me tê de Jiyan kirî bi sedê Salan jî em bejin û binivîsin hîn jî em kêm dimînin. Lê Ruxmê van hemu êş û eleman dîsa jî me li ber xwe daye, me dest dananiye li himber her êrîşê, me serî netewandiye. Ne ji niha ve, ji berî hezarê Salan berxwedaniya gelê Êzîdî hatiye naskirin. Dema me ev êş hemû kişandî bandorekî mezin li ser me çekir ji bo ve êşa hatî kişandin me dest bi

karê Radyo kir. Me xwest em vê êşa dayîkên 73 Fermanan ji raya giştî re bidin xuya kirin. Her kesekî ku di Fermana Şengalê ya 3.8 Jiyan kiribê Kul u Keserê xwe ji dilê xwe derîne bi reya Radyoya Dengê Çira Şengalê.

- Di çi Şert u Mercan de Radyo ya çira Şengalê vebû? * Di şert u mercên herî zehmet de kar û xebatê Radyo hat destpêkirin. Hîn jî gelek gund û bajarên me di destê daîş ê de bûn. Di gelek deveran de Şer bû û dijmin her êrîş dikir û ji aliyeke din ve ji pirsgirekên cihên kar û xebat û yên Teknikî hebun. Her wiha endamên me kêm bûn. Dema endam kêm bin bêguman ev bandora xwe li ser kar û bernameyên Radyo dike. Em van zehmetîyan ji bîr nakin lê di alîye din de em pê kefxweş in û serbilind in, ji ber ku dema zehmetî di kar de nebin wê ew kar pêş nakevê. Belkî em hinekî kêm mabin ji ber şert û mercên em tê de û

pirsgirekên teknikî. Le disa jî ruxmê hemû zor u zehmetîyan tiştê ku ji me hat me ji guhdarên xwe re kir û tiştê ku me nekirî ji me nedihat. Le heta ku em hebin em ê êşa hemû gelê xwe bidin xuya kirin. Lê ruxme hemû zehmetiyan em ê karê xwe berdewam bikin.

- Radyo Çira Şengal kijan mijaran zedetir dike Rojeva xwe? * Tişta herî zêde di radyoya xwe de em giringiyê didin rastîya miletê xwe bidin meşandin û ragahindina me li ser esasekî rast be û rastiya gelê me berovajî dike, êşa gelê me nade xuya kirin û nedertînê em ji wê re bibin bersiv û nehêlin li ser miletê me tiştên berovajî bên meşandin. Em dîm jî dixwazin di xizmeta gelê xwe de bin erf û adetên xwe, çanda xwe, teqalît, rê û resmên xwe her dîm em karibin bi her awayî bidin xuyakirin û neyên windakirin. Iro jî ji her kesî tê xwestin ku kar û xebatekî ji bo Şengal bikin. Li ser milê

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

Eger keviran ewqas êş kişandiba wê heliyabana ..........

Eger em li xwe xwedî dernekevin kes nikarê hertim me biparêzê

herkesekî Şengalî erkekî exlaqî ye û divê ji xizmeta Êzîdayetîya xwe de kar bike û serê xwe li himber zilm û Zora dijmin da karibe azad jiyan bike. Heta em ferzkirina dijmine xwe li ser xwe qebul bikin em ê azad jiyan nekin û her dîm jî rastî qirkirinan bên û heta em xwe ji dijmin neparêzin, xwe nas nekin, dost û dijminê xwe ji yek nas nekin em ê nikaribin ji bindestî xilas bin. Eger em li xwe xwedî dernekevin

40

Hevpeyvîn

Diclepress13@gmail.com

kes nikarê hertim me biparêzê. Divê em Rastîya xwe, dîroka xwe, hebuna xwe, Irada xwe teslimê ti kesî nekin û desthilatdarîya dijmin li ser xwe qebul nekin. Di her ali de divê berxwedanîya xwe bidin meşandin û tekoşîna xwe hîn xurtir bikin ji ber ku dema Civak bê parastin, bê rêxistin bimîne wê her dîm rastî fermanan bê. Ji bo ku em ji van hemû qirkirinan xelas bibin divê serê xwe rakin û çavên xwe vekin. Bi taybet jî em wek xebatkarên Radyoya Çira Şengal hemû rastiyên heyî, hemû êşên hatî Jiyan kirin, em ji hemû cihanê bidin xuyakirin ruxmê hemû zor û zehmetiyan.

- Hun çima giringî didin van babetan? * Ev 73 Ferman bi sere me miletê Êzîdî hatîne. Eger em vê êşê bi ragihandina xwe li dinê û alemê belav nekin em ê bibin deyndarê miletê xwe û em ê ji bin gunehê wan dayîk û xwîşkên xwe dernekevin. Zarokên73 Fermanan, dayikên kezeb şewitî û heta niha jî birîne di dilê miletê me de kûr û dûr diçe. Her roj li ser me miletê Êzîdî qirkirin û talanê pêktînin. Hîn jî bi hezaran êsîrê me di destê wan hovan de ne.

Her roj sed carî mirinê bi çavên xwe dibînin. Heta em hene em ê wê penabertîyê ji bîr nekin, bi çol û çîya ketin, tîbûn û birçîbûn, talankirina mal û gundan, kuştina bav û bira, windabûn, koçberbûn û ji axa xwe dûrketin. Bêguman dema ev êş hemû bên Jiyankirin em ê giringiyê bidin Radyoya xwe û em ê vê êşa heyî li Cihanê belav bikin. Ji me tê xwestin ku vê êşa miletê me kişandî bi rêya Radyo Dengê Çira Şengalê were bihîstin û em karibin hinekî birînên wan sivik bikin. Eger em nikaribin vê êşê derînin tê wê wateyê em layiqî civaka xwe dernekevin. Belkî gelek ragahandinên ku di civaka me

de hene, lê gelo ew çiqas xizmeta gelê xwe dikin. Pêwîst e ji bo pêşxistina civakê rol û misyona ragahindinê li ser esasê pîvanên exlaqî, rastîya civakê û ronîkirina heqiqetê be. Gelek sedem hene ji ber çi em giringî didin wan Babetan. Wekî em dizanin miletê me yê Êzîdî di 73 Fermanan re derbasbûye ev ne kêm e lê çima wê demê ragihandina ku ew êşa heyî bide xuyakirin nebû ew êş hate wendakirin. Tenê bav û kalê me digotin 73 Ferman bi serê me de hatî, lê ji kur ve hatî, çawa hati, ji aliyê kê ve hatiye çekirin nedihat zanîn. Tiştên me ku bi çavên xwe di Fermana 73 de dîtî, tiştin hebûn dema mirov behs dike meji ranake. Eger keviran ewqas êş kişandiba wê heliyabana. Li himberî 73 Fermanan gelê Êzîdî berxwedanî kiriye, li himberî dijmin serî netewandî û dest dananî. Iro jî em ê li pey şopa wan bin ew ê bi hezaran Salan xwe parastin û li ser çiyayê şengalê bi hêza xwe, hebûna xwe, kultura xwe, nasnemeya xwe. Xwe teslîmî dijmin nekirin û çanda xwe parastin. Ji her alî ve Êzîdatiya xwe xwedi derketin. Ev hemû jî bi sehelî nehatî qebul kirin. Eger gelê êzîdî ewqas xwedî Iradeyeke herî mezin ba li himber zor û zehmetîyan nedibû aydê nasnameyê xwe. Êzîdatiya ku heta niha mayî û hatî parastin bi rihê berxwedanîyê û bi hezkirina xwe û axa xwe ve girêdayî ye. Gava mirov vê rastiyê derdixê zanebûnê rola ragahindinê derdikevê pêş bi taybet wek Radyoya Dengê Çira Şengalê wê heqîqetê bo xwe esas digirê û li ser vî esasî kar û xebat dimeşîne.

- Armanca we çibû û hun dixwazin çibikin? * Hemu xewn û xeyalê me, hedef û armanca me ew ê ku bibin denge rastiyê. Em karibin dilê dayikên bi êş, ew Zarokên ji hemû xewn û xeyalê

Diclepress13@gmail.com

xwe, hevî û armancên xwe dûr ketî em karibin wan li wan rojên berê vegerînin. Keçiken neh Salî, 11 salî hatin tecawizkirin li ber çavên bav û bira, destê keçan girtin û li pey xwe xuşandin. Ew wê çawa bên jibîrkirin.

Zarokên li ber şîre dayîkan ji destê wan digirtin, dikûştin û bi dayikên wan didan xwarin. Li ber çavên zarokê 10 salî dayîk û bav hatin fecirandin. Lê dîsa bi şurê dijmin Zarokên me li himberî me bikar tînin . Em çiqasî wan êş û azarên gelê me bi heqiqeta ku hati jiyankirin nekari dengêkî bînin ziman.

Dema mirov van gotinan hîs bike divê mirov xwe li wî cihî bike û bi wê êşê bihise. Dema van êşan hemûyan zanibin û xwe bêdeng bikin tê wê wateyê em bibin deyndarê gelê xwe. Ji her kesî êzîdî û kesê dilsozê êzîdîyan bê û kesê ku dibejin em mafe mirovatîye diparêzin divê li vê êşê xwedî derkevin. Dibejin heta mirov birîndar nebe hekîm nabê. Em wekê gelê êzîdî 73 cara birîndar bûne û birînên xedar in. Eger heta niha em hekîm nebin em

Hevpeyvîn

41

ê 73 care din jî birîndar bibin. Em 24 saata bi şev û roj kar bikin hîn jî kêm e li gorî tîştê bi serê me hatîye. Ji ber vê yekê jî hedefa me ya yekê ew e em vê zilm û zorê rakin û em nebin deyndarê gelê xwe. Heke em bêdeng bimînin li himberî vê qetliyamê li ser me dîrok ti carî me efû nake. Da ev zilm û zor neyê dubarekirin heta nefesa me ya dawî em dest ji kar û xebatê bernadin û di xizmeta gelê xwe de bin û em ê dest ji dijmin re daneynin. Hedef û armanca me jî ew e ku êşa hatî jiyan kirin em nehêlin bê windakirin û em dev ji şopa heqîqetê bernadin û li pey rastîye bimeşin.

- Daxwazên we ji Guhdaran çiye? * Me bersiva pirsa we ya din jî da hinekî zelal kir hedefa me ji bo çîye û em çima kar dikin. Ruxme hemû zor û zehmetîyan em li ser karê xwe bin.

Eger guhdarên me nebin em jî nînin.

Em hemû hêza xwe û morala xwe ji wan digirin. Hebûna wan ji me re gelek girîng e, em her roj hestê wan digirin,

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

Çi dibê bila bibe em dîsa dengê xwe bigîhînin hemû deran.

Nikarin îrada me bişkînin. Ev êrîş nayên vê wateyê ku em ê dest ji têkoşîna xwe berdin.

Me dozek daye despêkirin heta dawiyê em ê bi vê dozê re bin li êşa wan guhdar dikin û dengê wan dibihîsin ema kefxweş dibin. Radyo ya çira Şengal dengê hemû Êzîdxanê ye. Hemû guhdarê bi reya radyo ya xwe helbest, sitran, nêrîn, fikir, raman û hestên xwe dewlemend bikin. Em jî bi hemû hêza xwe hewl didin bibin dengê wan. Lê tişta em jî ji wan dixwazin heta karibin hîn behtir Radyoya xwe xwedî derkev-

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

pdk dibêje ji ber ku PKK li Şengalê ye ev êrîş tên kirin, lê dema pdk gelê me destê daîş de hişt PKK hat xilas kir.

PKK em ji fermanê xilas kirin.

Di van êrîşan de ciwanekî bi navê Sufyan şêhîd bû. Du şervanên YBŞ birîndar bûn. YBŞ hemî zarokên vî gelîne û hêzeke gelê Êzidî ye in. Em bi hev re hîn behtir xurt bikin, piştgirîya hev bikin da ku xizmetekî baştir ji gelê xwe re bikin.

- Dema astengi derdikevin kî alîkarîya we dike? * Kêmanîyên me hene ne ku nînin. Lê dema ku kêmayî derdikevin ji aliyê Meclisa Avaker ya Şengalê li gorî derfetên

42

Hevpeyvîn

Diclepress13@gmail.com

xwe piştgirî hatîye dayîn. Gelek caran Kêmayîyên teknîka me çêbûna û çê jî dibin. Lê ji ber ku li şengalê ev pêdivî destnakevin em neçar mane li hin bajarên din yê Kurdistanê wan Malzelmeyan peyda bikin, lê ji ber Sîyaseta qirej ya pdk ku rê nade torbeyek birinc di derîyê sihêla re derbas bibê di dema xwe de me nekarî van kêmanîyên xwe peyda bikin. Ev bi serê xwe pirsgirêka herî esasî bû li pêşxistina kar û xebatê, ji ber vê sekinandina Radyo çêdibû û guhdarvanên me ji me xerîb dibûn.

Ji ber vê yekê em li himber guhdaran diketin şermê û heya niha jî ev sîyaseta qirêj bi hêza xwe berdewam dikin, parasît li ser frekfansê me hate kirin em jî neçar man frekansê xwe biguherin, ji ber vê yekê jî di weşana Radyo de qutbûn çêdibû. Dijmin li himberî me hertiştî bikar tîne heta karibê me tune bikê û nehêlê rastîya heyî jî derkevê. Ev jî rastiyeke ku dijmin ne di aliyê fizîkî tenê de, ji ber ku aliyê kulturî, çandî zêdetir êrîş li ser gelê me çêdibê. Ev jî nişan didê ku Çira Şengal li ser şopa heqiqetê dimeşê û neyar jî naxwaze vê heqiqetê guhdar bikê û bi hemû awayî dixwaze li himber vê stengîyan

derbixê.

- Di 25. 04. 2017’ an de êrîşekî balafirên dewlêta dagirker a tirk li ser Şengalê çêbû. Dewleta dagirker berê xwe da şengalê. Di van êrîşan de gelek cihên rewşenbirî û civaka Êzidîyan hatin bombebarankirin.

Di van êrîşan de rodyoya we jî hat hedef girtin, Çima? * Min pirsa we ya din da jî bersiv dabû.

Lê ez niha hîn zelal bikim. Ev rodiyo hêdî hêdî dibû dengê civakê, taybet pîştê 03.08.2014 de şert û mercên pir zahmet de hate veririn. Dema civakê xwe nas kir, pê re jî pêwîst e xwe rêxistin bikê. Dema ku gelê me yê Êzidî sazî û rêxîstinên xwe ava kir û xwe naskir, bû xwedî îrade hembêrê kesek serî natewînê. Zîhniyeta destdiladar ji vê tirsiya û êrîşê gelê me kir.

Zîhniyeta serdest tu carê naxwaze gelê Êzidî xwe nas bikê û bibe xwedî îrade her wiha naxwaze rastiya gelan derkevê holê. Taybet jî hikumeta herêma kurdistanê dixwaze her tim gelê Êzidî di bin kontrola wê de bin. Ji bo vî jî hemû lîstokên qirêj û fêlbaziyan li ser gelê me dide meşandin.

Diclepress13@gmail.com

Niha jî dibêjin sedema van êrîşan PKK’ê ye. Gelo dema êrîşê Gir Êzir û Siba Şex Xidir kirin PKK li wir bû. Yek jî dema 2014 an de 3’ê Tebaxê pêk hatî ma PKK li şengalê bû? Her wiha dema bi giştî mirov van dide ber çav despêkê jî pdk hebû lê şûna ku gelê me biparêze ber xwe da Dûhok û Zaxo, gel bi êrîşên daîş re rû bi rû hişt. Revî. Niha jî bi hevkariya AKP dîsa dixwaze heman tiştê bike. Di vî êrîşa xwe de jî dide nişandan ku yek car dixwaze şengal vala be. Niha jî ez dikarim bêjim ku cihê hatinê hedef girtin, ne bê zanabûn bûn ji ber ku cihê hatine hedef girtin ji bo gelê Êzidî cihên herê pîroz in.

Radyoya Êzidxanê, radyoya denge Êzidxanê hate hedef girtin. Gelê Êzidî bi rêka radyoyê dengê xwe digihand cihanê. Yek jî cihê ku ji bo gelê Êzidî cihekî ku pîroz e Geliyê Kersê ye. Geliyê Kersê ji bo gelê Êzidî cihekî pîroz û bi heman demê cihê parastinê ye. Taybet jî fermana 3’ê Tebaxê de gelê şengalê di Geliyê Kersê ra bi hezaran jin û zarok derbazê herêma serdeştê bûn, ji bo ku nekevin destê daîş’ê, xwe sipar-

Hevpeyvîn

43

tin Çiyaye Şengalê. Ji bona vî jî ji wê demê heta niha weke cihêkî pîrpoz tê destgirtin.

Yek cihê din yê ku hatî hedef girtin Qayêye. Di destpêkê de cihê ku rêxistin û saziyên Şengalê hatin ava kirin. Qayê cihê konfarans, kongre û civînen gel bû. Niha pdk dibêje ji ber ku PKK’ê li Şengalê ye ev êrîş tên kirin, lê dema pdk’ê gelê me destê daîş de hişt PKK’ê hat xilas kir. PKK’ê em ji fermanê xilas kirin.

Di van êrîşan de ciwanekî bi navê Sufyan şêhîd bû. Du şervanên YBŞ ‘ê birîndar bûn. YBŞ’ê hemî zarokên vî gelîne û YBŞ’ ê hêzeke gelê Êzidî ye. Çawa îro pdk’ê hevkariya akp’ê dike û êrîşê YBŞ’ê dike.

- Radyoya Çira Şengalê bi gîştî hat ruxandin. Hûn di vê mijarê de çi dibêjin? * Dibê radyo niha hatibe hilweşandin lê dîsa nikarin me bê deng bikin, zayîf bikin. Çi dibê bila bibe em dîsa dengê xwe bigîhînin hemû deran. Nikarin îrada me bişkînin. Ev êrîş nayên vê

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

wateyê ku em ê dest ji têkoşîna xwe berdin. Me dozek daye despêkirin heta dawiyê em ê bi vê dozê re bin.

Dewlêta tirk a dagirker li hemberê ragahandina azad her tim ditirse. Ji bo vê jî êrîşên xwe yên esasî li ser kar û xebata ragihandinê dike. Taybet jî li bakurê kurdistanê bi sedan rojnamevan qetil kirin. Û bi sedan jî xistin zîndanan. Sazî û dezgahên ragahandinê girtin. Niha heman siyasetê li başûrê kurdistanê didin meşandin. Taybet jî bajarê Dûhok, Kerkuk, Amedîyê, Hewlêr ûhwd rojnamevan qetil kirin. Ma li van deran jî PKK hebû. Ev dide diyar kirin ku zihniyeta akp û ya pdk’ê weke hev du ye. Van êrîşan dê radyoya Çira Şengalê hedef hat girtin. Ev êrîş di encama hevkarîya berzanî û erdoxan de pêk hatin.

Em ê hemberê hemû zor û zehmetiyan jî dîsa em ê hewl bidin ku em dengê xwe bigîhînin gohdarvan û gelê xwe.

Ez di dawiyê de banga hemû gel û gohdarvanên Çira Şengalê dikim ku çi dibê bila bibe pêwîst e em dest ji doza xwe bernedin, rêxistina xwe xurt bikin.

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

44

raport

Diclepress13@gmail.com

Di Dîroka Êzidiyan De Ferman

Weke me di dîrokê de şopand miletê Êzîdî di dîrokê de rastî 74 fermana hatine. ji ber baweriya wan ya herî kevinare û dîrokî, û erdnîgariya wan a asê û aboriya wan ya dewlemend.Gelek fetiwe ji bo qirkirina wan hatine dayin. Û fetiwa herî giring ku tê de kuştina Êzidiyan helal kirine, ya ji aliyê Ehmed Bin Henbel di çerxa 9an de. Her weha fetwe ji aliyê Ebû Leys Elsermeqidî,Elmesûdî, Elîmadî û Ebdula Erbitkî yê di sala 1159 an de berî zayendê de miriye, hatiye dayin û qetilkirina Êzidiya tê de helal kiriye ji ber weke gotina wan ev bawerî xeteriyeke mezin e li ser hebûna wan.

Ebû Siud Elimadî; ew yek ji miftiyê dewleta Osmaniyan bû. Di serdema Silêman Elqanûnî de û di wê fitwaya xwe de kuştina Êzidiyan helal kir û di fitwaya xwe de wisa got: “Êzidî ji kafiran kafirtir in”. Wan Hesen û Hûsên her du lawê Elî Bentalb kuştine ji ber vê yekê kuştin, qetilkirina, girtina jinên wan û firotina wan di sûkê de bi temenekî erzan û tecawizkirina wan helal e”.

Her wiha Emîr Cehfer Eldasanî di serdema Xelîfeyê Ebasiyan Mutesem Bin Elah de di sala 224 b.z heta çerxa 16 û 17 Fermanên wî li ser Êzdiyan dewam kir û di wan fermanan de ku gelekî direj kir û tê de pir kes bi dara zorê misilman kir û gelek jê jî yên ku qebûl nekirin ser baweriya xwe daneketin, ew dikuştin û di gorên komî de bin ax dikirin.

Piştre operasyona Wilayeta Bexdadê

ya Osmaniyan dest pêkir di wir de jî gelek Ferman li ser Êzidiya rabûn.

Ferman ji aliyê gelek kesan li ser gelê êzdî rabûn hin ji wan ev in: 1-Di sala 1715an de Hesen Paşa ferman rakir 2-Di sala 1733an de Ehmed paşa fermanrakir 3-Di sala 1752 ji aliyê Sileyman paşa fermanek rabû 4-Ji sala 1732an heta sala 1743an ji aliyê Qiralê Farisan ve ferman hat rakirin.

5-Operasyonek ji aliyê Emîrên Mûsilê yên paya bilind ku rakirin ser çiyayê Şengalê û Laliş ê, gelek zererên madî û rûhî dan gelê êzdî û heta xwastin perestgeha Laleşê xera bikin û bikin cihê perwerdeya leşkerî ji bo leşkerên xwe .

6-Di sala 1560an de operasyonên Paşayên Osmaniyan dest pêkirin û di van opirasyonan de ji aliyê Şêx Ebû Siûd Elemadî ve fetwe hatin dayin û di wan fetwan de kuştina Êzidiyan wek her car hate helalkirin.

7-Di sala 1802an de ferman ji aliyê Elî Paşa ve hat rakirin.

8-Di sala 1809an de ferman ji aliyê Silyêman Paşa ve hate rakirin.

9-Di sala 1835an de ferman ji aliyê Înca Bîrgedar ve hate rakirin.

10-Di sala 1836an de ferman ji aliyê Hafiz Paşa ve hate rakirin.

11-Di sala 1837an de ferman ji aliyê Reşîd Başa ve hate rakirin.

12-Di navbera salên 1844an heta sala

1845an ji aliyê Mehemed Şerîf Paşa ve ferman hatin rakirin.

13-Ji sala 1845an heta sala 1846an ferman ji aliyê Mihemed Paşa Kerdelî Oxlo ve hate rakirin.

14-Di sala 1846an heta sala 1847an ji aliyê Teyar Paşa ve ferman hate rakirin.

15-Di sala 1891an de ferman ji aliyê Eyûb Bêg ve hate rakirin.

16-Di sala 1892an de ferman ji aliyê Firîq Emer Wehabî Paşa ve hate rakirin.

17-Di sala 1894an de ferman ji aliyê Bekir Paşa ve hate rakirin.

18-Ferman ji aliyê Emîrên Riwandizê ve hatin rakirin. Weke Fermana ji aliyê Mihemed Paşa Soranî ve di sala 1832an û 1834an de û fermana ji aliyê Bedirxan Beg ve di sala 1844an de hate rakirin û gelê Êzidî di wê fermanê de jî cardin ji cih û warên xwe hat koçberkirin û bi sedan kuştî û birîndar çêbûn .

Her weha fermanan dewam kir û kîna dijmin neşikest, fermanên wan di çerxa 20 an de jî dewam kir …

19-Di sala 1915an de ji aliyê partiya Itîhad û Tereqî ve ferman hate rakirin 20-Di sala 1918an de ji aliyê Ibrahîm Paşa ve ferman hate rakirin 21-Di sala 1935an de ji aliyê Leşkerên Îraqê yên melekî ve ferman hate rakirin.

22-Ji sala 1963an de heta sala 2003an ferman her dem ji aliyê hikûmeta Îraqê ve li ser Êzidiyan bû çi bi rengê Enfala û gorên komî û HWD.

Diclepress13@gmail.com

Piştî ewqas zor û zehmetî tîbûn û birçîbûn, riyek mirovahî ji aliyê Şervanên azadiyê YPG, YPJ’ê ve hate vekirin.

Bi hezaran şêniyên bajarê Şengalê ji wê riya mirovahiyê re derbasî Rojavayê Kurdistanê bûn û bi rihekî germ ji aliyê gelê ROJAVA ve hatin pêşwazîkirin û pêdiviyên jiyanî hatin dayin û jiyana wan kete aramiyê de Piştî rêjîma Sedam Hûsên di Îraqê de hilwehişiya û tevlîhevî li wir derket.

Kesên ereb yên nîjadperest li wir weke hicreyên terorî ava kirin. Di wê demê de jî Êzdiyan para xwe ji wan teroran wan girt û temenekî pir bûha dan. Di 14ê Tebaxa sala 2007an de, li navçayê

raport

45

Gir Izêr û Sîba Şêx Xidir bi 4 kemiyonên tejî teqemenî teqîneke mezin pêk anîn. Û di dîroka Îraqê de ew teqîna herî mezin bû ya ku ewqas zerer dan mal u milkên welatiyan û di wê teqînê de bi sedan şehîd û birîndar çê bûn. Di sala 2014an de piştî Mûsil û Telefer ket destê Daiş ê de herêmên Êzidiyan ketin metirsiyeke mezin de û tirs û xof ket dilê miletê êzdî de. Lê cardin welatiyan terka axa xwe nekir û her li wir jiyana xwe dewam kirin. Ji ber ku li wir hêzeke bi nave pêşmergeyan hebû ku qaşo parastina wan dikir.

Di Roja 3.8.2014an de Şengal rastî êrîşeke hovane hat.

Pêşmergeyên Başûrê Kurdistanê yên ku qaşo parastina wan dikirin, ji wir reviyan û parastina wan nekirin û ew bê parastin hiştin. Di encama reva Pêşmergeyan de, bi hezaran kes hatine kuştin û bi hezaran jî ketin destê wan de. Her wiha bi hezaran keç û jinên Êzidiyan dîl girtin û li sûkan weke her amûrekî di hatin firotin, gelek jî ku temenê wan mezin ji zewacê re nedibûn kuştin, gelek jî dikirin xulamê xwe.

Her weha gelek ji wan jî aliyê PKK û YBŞ ê ve hatine rizgar kirin û hîn jî bi sedan di destê wan de mane. Kesên ku derfetê xelasbûnê di destê wan de

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

hebû, xwestin xwe xelaskin berê xwe dan dayika xwe ya mezin Çiyayê xwe ŞENGAL. Di nava Çiya de zêdeyî heft rojan jiyana wan di metirsîneke mezin de bû. Gelek li çiyê de ji tîn û birçîna mirin. Gelek zarok ji germa havînê û tîna avê beecîn. Bi sedan li çiyê de bê gor mirî man. Piştî ewqas zor û zehmetî tîbûn û birçîbûn, riyek mirovahî ji aliyê Şervanên azadiyê YPG, YPJê ve hate vekirin. Bi hezaran şêniyên bajarê Şengalê di wê riya mirovahiyê derbasî Rojavayê Kurdistanê bûn. Û bi rihekî germ ji aliyê gelê ROJAVA ve hatin pêşwazîkirin û pêdiviyên jiyanî hatin dayin û jiyana wan kete aramiyê de. Li wir hin hatin bicih kirin û hin jî derbasî Bakûr û Başûrê Kurdistanê bûn. Ji wê rojê de heta niha ji aliyê HPG,YJA STAR, YBŞ û YJŞ ve çiyayê Şengalê tê parastin.

Em bi hêvîne ku ew ferman fermana ya talî be û ew rojên reş careke din neyên dûbarekirin, ji ber ku tiştê hate serê gelê me bese û zêde ye.

Ev lêkolîn ji aliyê me hate kirin em bi hêvîne ku gelê me bixwîne û jê sûd bigire. ji ber, heger em baş ev fermanan nexwînin, wê gelek fermanên weke wan werin serê me. Ez bawrim ku ev kêm be jî, bes weke dibejin ev serê taye ku em bi riya wî li hemî bigerin. Dema tu her fermanekê bi serê xwe lêkolîn bike têde tê diyarkirin ku di ser masê û bin masê de çi heye? Destê kê têde heye û çawa û çima ev ferman mitleq li ser gelê me yê Êzidî hatiye rakirin.

Têde belkî her tişt neyê diyarkirin bes gelek xal tên zelalkirin û bi wê riyê tu kare xwe biparêze û êdî fambikî ku çi qewimiye û çi diqewime û wê çi biqewime.

Rîham Hico

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

46

gotar

Diclepress13@gmail.com

ÊZIDXANÊ BIRYARA XWESERIYÊ DI FERMANÊ DE DA

Gelê Êzidî bi hezaran sal hebûna xwe, çanda xwe, hebûn û ola xwe li beramberî hemû ferman û êrîşên dijwar parastiye. Niha tê gotîn 73’ê ferman ser gelê Êzidî pêk hatene, ev tenê yên tên zanîn, lê bi sedan qetlîam û êrîşên mezin neketine qeyidên dîrokê. Li gel Êzidiyan wateya fermanê çi ye? Dema ku di êrîşek de bi sedan gel were qetilkirin, keç û jinên Êzidî ji xwe re bibin, bi zorê ola wan bide gûhertin û malên wan werin talankirin ev dibe ferman. Di hemû olên cîhanê de, wekî misilmantî, xiristyanî, yahûdî û hwd civaka Êzidî û baweriya wan wekî kafir dibînin. Ji bo wê ew baweriyên din her tim Êzidiyan ji xwe re dijmin dibînin û dîrokê de heya roja îro bi dehan car êrîş kirine û xwestine gelê Êzidî tûne bikin.

MESÛD BERZANÎ PEY ŞOPA BAVÊ XWE MELE MUSTEFA DIMEŞE Fermana herî nêz û ya cihanê hemû rolê sê meymûnan leyîstî fermana 3’ê Tebaxa 2014’an bû. Bi hezaran gelê Êzidî hate qetil kirin, hate revandin, lê yek sazî û rêxistinên qaşo dibêjin em Mafê Mirovan diparêzin deng nekirin, Yekîtiya Ewrûpa( YE) ya xwe cihê mirovahiyê û demokratiyê bi nav dike, ji bo Şengala dil şewat tiliya xwe jî ne-

hejand. Ev 14 sale Hikumeta Herêmê ya Başûrê Kurdistanê dibêje Şengal ê Kürdistan e, Îraq jî dibêje Şengal axa Îraqê ye, gelo Îraqê çiqasî li xwedî hemwelatiyên xwe derket? Xwedî derketinê berdin dev ji Şengalê berdan û çûn. Ji xwe pêwîst nake mirov behsa Berzanî û reva pêşmergeyan bike. Ji ber ku ev ne cara yekemîne pêşmerge gel dihêlin direvin. Di Komara Mihabatê ya 1946’an li Ûrmiya Rojhilatê Kurdistanê hate ava kirin carek din bavê Mesût Berzanî, Mele Mustafa Berzanî bû reviya çû Rûsya. Ji bo wê Mustefa Berzanî binêrîn, hûnê Mesûd Berzanî nas bikin çi ye û çawa ye. Yên ku erkê xwe yê mirovahiyê careke din pêk anî PKK’e, YPG, YPJ’e û gelê Rojava yê ku ji Serêkaniyê bigire heya Dêrika Hemko ji bo Şengalê ketin nava seferberiyê û xwe gihandin Şengalê. Zarok, jin, dayik, mirovên bi temen yên ku bi rojan di nava çiyayê Şengalê de bê pêlav û bê av meşiyan pêşwazî kirin û derbasî Rojava kirin.

LI ÇIYAYÊ ŞENGALÊ JIYANKIRIN BI XWE ŞOREŞ E Tam 3 sal ser fermana Şengalê re derbas bûn, gelê Êzidî tenê hewara xwe gihand çiyayê Şengalê û çiyayê bi de-

han ferman ew parastiye, careke din yê ku Êzidî parastin çiyayê Şengalê bû.

Ev 3 sal in gelê êzidî bi derfetên xwe yên kêm di germahiyeke 50 derece de û sermaya heya -5 derece ( bin sifirê 5 derece diçe) tenê di bin qeteke naylon û çadirek de jiyana xwe didomînin. Ev bi tenê serê xwe şoreşek e û berxwedaniyeke bê hempa ye. Heya vê kêliyê ji derveyî gelê Rojava, tu hêz û tu rêxistinan alîkari ji bo gelê Şengalê neaniye.

Roxmê wê jî gelê Êzidî her meh sedan malbat berê xwe didin warê mûqedes yê Êzidxanê.

PÊWISTIYA ÊZIDIYAN BI PARASTINA HÊZÊN DERVE TÛNE Gelê Êzidî piştî fermana 2014’an êdî bawerî bi tu hêz û partiyên derve nayne. Ger hûn bejin çima, ka temaşeyî jorê bikin bersiva wê hûnê pir hêsan bibînin. Gelê Êzidî hemû hêz û siyasetên ku bawerî pê anî roja fermanê de pişta xwe da wan û heya niha jî kesek rewşa Şengalê pirs nekiriye, ma kê şûna gelê Şengalê be wê bawerî bi hêzeke din bîne? Lewra jî gelê Êzidî bi çavê xwe dît pirsgirêka herî mezin bê parastine. Ji bo wê ciwanên Êzidî yên dema fermanê de pişta xwe da gerilayên HPG û YJA-STAR û hemberî çeteyên DAIŞ’ê

Diclepress13@gmail.com

Li pey avakirina Meclîsê êdî gelê Êzidî nerawestiya. Lewra jî gelê Êzidî got: “Bersivdayîna fermanan xwe rêxistinkirin û mezînkirina hêza YBŞ û YJŞ’ê ye.” Bi avakirina Tevgera Azadiya Jinên Êzidî “TAJÊ”, Partiya Azadî û Demokrasiyê ya Êzidiyan “PADÊ” hate ava kirin ketin çeperên berxwedanê hema çend mehan piştî fermanê hêza xwe ya bi navê Yekîneyên Berxwedana Şengalê (YBŞ) ava kirin. Piştî wê yên herî zêde êş kişandin, zext li serê wan hat jinên Êzidî bûn, dema jinên êzidî dîtin YJASTAR jin in û xwedî îradeyeke xurt in, bawerî bi xwe anîn û hêza xwe ya Yekineyên Jinên Şengalê (YJŞ) ava kirin.YBŞ û YJŞ’e di demekî pir kurt de karî bibe

gotar

47

hêviya gelê Êzidî û gelê Êzidî pişta xwe bidê. Ji ber ku yên ku ev hêz avakirin û berxwedanî kirin, zarok û ciwanên Şengalê bi xwe bûn. Lewra jî dîroka Êzidxanê de cara yekemîn bû êzidî xwe bi xwe hêzek ji xwe ava bikin û ser rêya Tawûsê Melek be. Ev jî ji bo gelê Êzidî wate û giringiyeke cûda bû. Her çiqasî hinek hêzên ku li ser navê Êzidiyan û Parastina Şengalê hatibin navkirin jî, tenê navê wan ma, ne çalakî û ne jî parastina Şengalê kirin. Gotina herî rast û di cih de parastina berjewendiyên xwe yên şexsî kirin. Lewra çiqasî jimarê wan zêde be jî nekaribin bibin hêvî û baweriya gelê Êzdixanê.

MECLÎSA ŞENGALÊ BINGEHA XWESERIYÊ BÛ Aliyê kêm a civaka Êzidî rêxistinkirin û rêvebirina gel bû. Ji bo wê di demeke pir kurt de gelê êzidî ev pirsgirêk tespît kir û hema yek ser çû konferansê.

Di konferansê de Meclîsa Avaker a Şengalê hate damezrandin. Dema ev meclîs hate avakirin ev jî bû hêviyeke mezin ji bo gelê Êzidî. Lê dijmin û xiyanetkarê kurdan û yê Êzidiyan Berzanî hema bê ku wext derbas bike derket ser çapemeniyê û got em vê

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

qebûl nakin, ev bingehê Xweseriyê ye.

Erê raste bingehê wê ye, koka wê bû ew Meclîs. Ma tû hina piştî 3’ê Tebaxê bendê yî Şengalê te qebûl bike, tu bi çi aqilî difikirî ku wê Êzidxan careke din ew lingên te yên qirêj û gemar ser vê axa pîroz qebûl bike.

BERSIVDAYÎNA FERMANÊ XWE RÊXISTINKIRINE Li pey avakirina Meclîsê êdî gelê Êzidî nerawestiya. Lewra jî gelê Êzidî got: “Bersivdayîna fermanan xwe rêxistinkirin û mezînkirina hêza YBŞ û YJŞ’ê ye.”

Bi avakirina Tevgera Azadiya Jinên Êzidî (TAJÊ), Partiya Azadî û Demokrasiyê ya Êzidiyan (PADÊ) hate ava kirin. Her roja diçe gelê êzidî di hundirê çiyayê stargeha Êzidxanê de û bi baweriya Tawûsê Melek xwe rêxistin dike. Gelê Şengalê tenê bi avakirina saziyan nema. Her wiha ji bo zarokên pêşeroja Êzidxanê jî dibistan vekirin. Di dîroka hebûna êzidiyan de cara yekemîne zarokên Şengalê û Êzidî bi zimanê dayika xwe perwerde dibînin. Ji bêderfetiyê dibistan ava kirin, heya sala yekemîn zarokan di bin çadir û naylonan de ders dîtin, lê kesek hêviya gelê êzidi ya bi jiyanê re nekarî qût bike. Her wiha

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

48

gotar

Diclepress13@gmail.com

TENÊ XWESERTÎ DIKARE FERMANAN BIDE RAWESTANDIN

Ciwanên Êzidî yên dema fermanê de pişta xwe da gerilayên HPG û YJASTAR û hemberî çeteyên DAIŞ’ê ketin çeperên berxwedanê hema çend mehan piştî fermanê hêza xwe ya bi navê Yekîneyên Berxwedana Şengalê “YBŞ” ava kirin ji bo parastina hundir biryara Asayişa Êzidxanê hate dayîn û her diçe Asayişa Êzidxanê mezin dibe.

Bi avakirina evqas sazî, rêxistin, dezgeh û akademiyên perwerdê bi serê xwe biryara Xweseritiyê ye. Piştî fermanê gelî bi avakirina van saziyan biryara xwe bi awayekî zelal daye. Ji ber ku demê fermanê de kesek xwedî Şengalê derneket, yên mîna Berzanî digotin Şengal namûsa me ye, namûsa xwe di nava şevekê de firotin. Niha jî qet pozê wî naşewite behsa parastina û hatina Şengalê dike. Li ser hemû rewşê re dibêje bila PKK’e ji Şengalê derkeve.

Ma kê PKK’e anî Şengalê, dema Berzanî ji Şengalê reviya bi destê xwe Şengal radestî çeteyên DAIŞ’ê kir û got PKK’ê hûn werin biparêzin. Ji bo wê tenê mafê axaftin û biryarê yê gelê Êzidi ye. Ji xwe ev 3 sale hemû biryar û pirsgirêkên xwe gelê Şengalê bi xwe çareser dike.

XWESERTIYA ŞENGALÊ BI FIÎLÎ DI 2014’AN DE HATE AVAKIRIN

Lewra jî gelî piştî 2017’an biryar dan êdî dest bi avakirina Meclîsên gundan û komiteyên wa bike. Heya niha meclîsa gundên Boruk, Meclîsa Serdestê ya çiyayê Şengalê û Meclîsa Xanesorê hatiye avakirin. Ji niha ve ev meclîs ketine nava karê pratîkî, hem gel rêxistin dikin û hem jî meclîs bi xwe pirsgirêkên gundan çareser dikin. Ji ber ku gelê êzidî ji wê bawer dike tekane rêya ku fermanê bide rawestandin û hebûna Êzidxanê bi avakirina Xwesertiyê pêkane. Ji bo vê avakirina Meclîsê gundan ên Şengalê berdewam dike.

Gelê Êzidî piştî fermanê bi fiîlî xwesertiya Şengalê kiriye faliyetê û gelê êzidî xwe bi xwe, xwe rêve dibe û biryarên xwe, bi xwe dide. Ji ber vê xwesertiya Şengalê berê de hatiye îlan kirin.

RIZGAR DENÎZ

Diclepress13@gmail.com

raport

49

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

Fermana Şengalê Kengê Dest pêkir?

Gelek ferman hatin ser civaka me. Di-

jminê vê civakê tevî ku ferman berdewam tanî ser vê civakê, nedihişt ku jiyana xwe bikin pirtûk. Hemû belge û pirtûkên ku rastiya êrîşên li ser civaka me dianî holê dihatin dizîn û şewitandin. Piraniya nivîskarên van pertûkan dihatin qetilkirin ji aliyê dijmin ve. Ji ber vê yekê tenê em Êzidî dikarin bêjin ku em rastî 72 fermanan hatine berî ya 3,ê tebaxê, ew yek jî bav û bapîrên me ji me re gotine. Di jiyana xwe de min bi tenê du feman dîtin, yek teqîna Gir Ezêr û SÎba Şêx Xidir ya dî jî fermana herî dawî ya ku li Şengalê ji aliyê çeteyên daîş’ê ve hat encamdan.

Ku mirov li axaftinên xitiyarên me guhdar dike yan jî li sitranên filiklorî bi rastî mirov dizane ka di dîrokê de çi hatiye serê gelê me. Bi rastî ti guherîn çênebûye. Çi li 3,ê tebaxê hat serê bav û kalên me jî di dîrokê de ew jiyan. Dijmin her dijminê berî nihaye wehşîyet her yek wehşîyet e. Wek me ji bav û kalên xwe bihîst ku heman hovîtî berî bi hezarên sala li dijî gelê me dimeşandin.

Mêr qetil dikirin jin û zarok jî ji xwe re dibirin û li dijî civaka ew zarok bi kar tanînin wek kiriyarên çeteyên daîş,ê heman sîstem dan meşandin di sedsala 21’ê de.

Dijmin Çawa Karîbû Ku Civaka Me Bixe Bin Kontrola Xwe? Civaka me ya Êzidî civakeke wisaye ku ti carî bindestî qebûl nekiriye.Dijminê vê civakê bi gelek awayan pîlan dikir ku vê civakê tine bike û Ji holê rake.

Di pîlanên xwe de bi binketinek mezin jiya. Ji ber ku ev civak ti carî rê nedaye kesî bi şer axa wan dagir bike. Tevî ku

her olên cuda cuda dîjî ola vê civakê ne lê vê civakê bi berxwedana xwe karîbû ku li ser axa xwe li ser ola xwe û bi rûmet jiyan bikin. Vê civakê ti car serî li ber êrîşan netewandiye. Me li 3’ê Tebaxa sala 2014 an de dît ku civakeke çawa yê. Bê guman di nav vê civakê de jî beşek heye ku dibe alîgirê dijmin lê ku yek tenê ji vê civakê mabe li ser çand û ola xwe serî ticar natewîne.

Beşekî mezin ji vê civakê bi rastî serî li ber dijmin netewandin. Em dikarin bêjin ku yên ketine destê çeteyan eger ne xiyanet ba ev nediketin destê wan çetayan. Ev civak ji dilpakiya xwe her kesê çi got bawer dike û fêlan nizane.

Lewma ez dibêjim ku ne bi siyaseta şaş û derewan ev gel xapandibana bi vî rengî nediketin di destê çeteyan de lê ya baş ku beşek ji vê civakê her di ferqê de ye ku pîlaneke û derewan dikin kes nîne wan bi parêzê lewma berê xwe dan çiyayê Şengalê, tevî ku mezin û serok eşîretan ji wan re got wê pêşmerge we biparêzin. Beşek mezin ji vê civakê hat xapandin û li 3’ê tebaxê li malên xwe de man heya çete hatin li devê deriyê wan sekinîn ev xapandin jî encama karê mezinên me yê ji bo dijmin bû. Beg û axayan nehiştin em zane bibin, em zû tên xapandin, zimanê xweş dikare me bixapîne yanî şerekî taybet li ser me meşandin, bi şerê taybet dikrîbûn ku civaka me bixapînin. Ev civak civakeke xwezayî ye û dilpak e. Van lîstokan nizane. Ji sedema bandora şerê taybet li ser vê civakê heye ku çeteyên daîş li devê deriyên malên me sekinin nû me zanî ku lîstok e. Baweriya gelê me hebû ku pêşemerge wê wan biparêzin û rê nadin çete derbasî Şengalê bibin. Bê gûman sedemekî din jî hebû ku ên ku

dijmin kirina Axa û serok Eşîretên ku bi wan kontirolê li ser civakê bike ji gel re gotin ji malên xwe dernekevin wê pêşmerge we parêzin.

Armanca Dijmin Ji Destekdayîna Vî Beşê Mezin Ji Mezin Û Serok Eşîretan Çiye?

Ji bo ku şaş neyê fam kirin ez ji hemû serok Eşîreta re nabêjim, beşek ji wan heye ku her tiştê xwe ji bo berxwedanê xerç kirin û rê li ber fermanê girtin û heya niha jî erka xwe pêk tînin dev ji berjwendiyên xwe berdane û bûne pirek ji berxwedanê re, lê ya ez dixazim ji bo beşê ku berjewendiyên xwe bi axa xwe nadin, min divê ez rastiya wan bînim hole. Her kes dizanê ku dijmin di nav me de gelek beg, axa û serok eşîret çêkirine û ew beg û serok eşîret ji derveyî berjewendiyên xwe yên şexsî bi tiştek din nafikirin. Ev serok eşîret berdewam ji dijmin re kar dikin. Qabilî berjewendiyên xwe, dijmin jî ji wan dixwaze ku agirê berxwedana vî gelî vemirînin. Serhildanan bê bandor bikin û berdewam em ji wan serok eşîretan re bêjin ez xulam. Wan beg, axa û serok eşîretan him pereyên ku hêjaran bi xwêdana eniya xwe berhev kiribû ji bo xwedîkirina zarokên xwe ew pere ji wan dibirin, him jî ji dijminê vê civakê werdigirtin ji bo ku dijîtiya civakê bikin. Lê em dikarin bêjin wê xwediyên berjewendiyên şexsî bi sernekevin. Dijatiya ku ev serok eşîret li dijî vê civakê dikin hîna berdewam e. Her yek ji wan mezin yan serok eşîretan digere ku foceke Pêşmergeyan bidin wan û bi wan çekdaran vîna civaka Êzidî nehêlin. Me li ser ragehandinê dît û me ji devê yên

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

ku itirafkirine ku ka çawa Qasim Şeşo ji ciwanan re digot bibin sîxur û yên ku li nav hêzên berxwedanê de ne bi revînin û bînin nav wan çekdarên ku doh Şengal kirin destê çeteyan de. Divê birêz Qasim Şeşo neyê lîstokên pdk’ê.

Ev partî raste rast girdayî dewleta Tirk e. Ew dewleta Tirka ku gelek feman anîne serê me ti cara jî ji me re nabe dost û ne hevalbendên wê. Dive êdî em nebin karkerên kesî. Bila em bibin karkerên welatê xwe, axa xwe ya pîroz, bila hemû yên xwe dikin mezinên Êzidiyan bên li ser xeta berxwedanê û dev ji berjewendiyên xwe berdin, wê rojek were heye bi dar û kevirên vî çiyayî wê rehmê bi wan nebe. Ka em ji we re bînin ziman ka dostên dijimin beg û axa çi bi civaka me kirin. Ev beg û axa rê nedan ku zarokên Êzidixanê bixwendin û çin mektebê ji bo ku nezan bimînin û li rojek ji rojê bibin pêşenge, xwe û civaka xwe birêve nebin. Ji ber ku eger ev zarok zanebin wê rojekê sîstema wan ya desthildar qebûl nekin wê rê nedin van beg û serok eşîretan ku gel her roj bifiroşin vî û vî yê din. Ji

50

raport

Diclepress13@gmail.com

xwe armanca dijmin ji destek dayîna van mezin û serok eşîretan ew bû ku ev civak nezan bimîne ji bo ku bi asayî vê civakê ji fermanan re derbas bikin. Ev destek dayîna mezin û serok eşîretan ji aliyê dijmin ve ne ji bo ku divê welatê xwe ava bikin. Lê destek dide wan ji bo ku welatê xwe bê îrade, bê berxwedan bihêlin û bi rêya wan dijmin bi asanî kontirola civakê bike. Ji bo ku em baş bikevin ferqê de ji bo çi dijmin destek dide mezin û serok eşîretan, divê em fermana 3’ê Tebaxê li ber çavan re derbas bikin. Mînaka herî ber bi çav fermana ku herî dawî ya ji aliyê çeteyên daîş’ê ve hat pêkanîn. Çima beg û axayan jî serok eşîret ji gel re gotin`` kes nikare bikeve Şenaglê, pêşmerge li vir in û wê we parêzin``. Em dikarin bêjin ku destê van kesan di qirkirina gelê me de hebû. Dîsa bûn alîgirên dijiminê me û piropagandayên dijmin kirin. Çima ji keç û ciwanan re negotin ka xwe perwerde bikin? Ka xwe zane bikin?

Bê gûman vê yekê nabêjin, ji ber ku ev yek li dijî berjewendîyên wan yên bi dijmin re ye. Ya ku em neha jiyan

dikin bi serê xwe dîrok e, yên ku bûn sedem em nerêxistinkirî bimîmin di dîrokê de,neha jî ew sedem in ku em nerêxistinkirî bimînin.Yên di dîrokê de em firotin Osmanliyan û yên din, neha jî me difiroşin nevîyên wan. Yên ku nehiştin em zane bibin neha jî yê ku dîtin zanebûnek wî heye bi alikariya wan beg û serok eşîretan dixin zîndanên Duhokê. Dîrok xwe dûbare dike.

Fermana Kengê li Şengalê Destpêkir Min anî ziman ku sedem çibû zêde agahiyên me li ser 72 fermanan nîne. Fermanên ku di dîrokê de hatine ser gelê me. Lê Mixabin ji ber bandora şere tayîbet ê li ser civaka me, heya neha beşek mezin nizanin ku ferman çawa hat û ji ber çi hat serê gelê me yê Şengalê. Çima ji nav civakên Iraqê herî zêde civaka Êzidî rastî qirkirineke mezin hat?

Ku em bi berfirehî behsa vê yekê bikin ku ferman kengê pêk hat, pertûkek jî têr nake. Her kes dibêje ku ferman li 3’ê Tebaxê depêk hat lê ez wek nêrîna xwe dibêjim ku ne li 3’ê tebaxê de pêk

Diclepress13@gmail.com

hat. Dema ferman pêk hat ez ne li ser rûyê duniyayê bûm. Bê guman hûnê bêjin ev çi dibêje çawa ferman ne li 3’ê tebaxê pêk hat û çawa tu ne li ser rûyê duniyayê bû dema pêk hatî. Lê ku em bifikrin ku kengê ferman pêk hat em ê bigêhin encameka rast û dirist. Min ji dayîka xwe û bavê xwe bihîst ku kengê ferman pêk hat. Wan ji min re negotin ku kengê ferman pêk hat ji ber ku ew ne li ferqê de bûn lê henkî ji min re behsa dîrokê kirin. Dayîk û bavê min jî ne li wê ferqê de ne ku kengê ferman pêk hat.Tenê dizanin ku li 3’ê Tebaxa sala 2014’an çeteyan êrîş anîn ser Şengalê, lê dema min guhdarî wan kir ez piştî demekî ketim ferqê ku kengê fermana 2014an pêk hat. Min nedît kengê ferman pêk hat lê min jiyan kir. Em negihayîne dawiya fermanê, ji ber ku hîna jî berdewam e. Em bên ser vê yekê ku kengê ferman pêk hat? Ferman pêk hat di dema ku em ji gundên me li derdora çiyayê Şengalê derxistin û em li çolekê bi cih kirin, lê wê çolê em bûm wek keriya Xezala li sîma nêçîrvan de. Em li çiya bi pez û rezên xwe me jiyana xwe derbas dikir lê di dema em birin çolê ne pez ma û ne jî rezên me. Ti tişt nema em jiyana xwe pê derbas bikin ji derveyî ku em bibin endam di dewletê de heye pereyek bide me em zarokên xwe pê xwedan bikin. Dema ku em bûn koleyê dewletê, ha wê demê ferman pêk hat. Ha wê demê em ketên nav dinanên maran. Keriyên Xezlan yên ku di bin kontirola nêçîrvan de ye, gava bivê wê me biforişe û gava bivê me ji bo şîva xwe ser jêbike. Em wisa lê hatine. Me di gundên xwe de karîbû ku em li ber dewletê bisekinin, îrdame çiyayê me bû, hebûna me bi wî çiyayî bû, ji xwe me di 3’ê tebaxê de jî dît ku ka çawa vî çiyayî û nevîyên çiya Girîlayên ku ji çiya fêr bûne parstina mirovan, me dît ka çawa li me xwedî derketin. We dît ka çawa çete li himber çiya bê îrade û bê

raport

51

hêzbûn. Gelek caran çeteyan dixwest ku bi ser çiyayê Şengalê bikevin lê îrada wan nebû ku bi ser çiyayê berxwedanê bikevin. Ha ji ber ku îrada vî gelî çiya bû em ji çiyayê me derxistin û kirin çemberê de di çolekê û em bê îrade hiştin, ji ber ku dijmin nikarî bû ku me kontirol bike, em ji gundên me derxistin û birin komegehan. Ez di vê bawariyê de me ku xwendevanên hêja hûn ketin ferqê de ka kengê ferman pêk hat. Ku em li gundên xwe yên li derdora çiya yan jî di çiaya de ban, bi vê rengî çeteyan nikarîbû ku van kesên me bikujin û jin û zarokan jî bibin. Dîsan ku ne ji çiya ba em tev wê ketiban destê çeteyan û neha beşek mezin ji karên xwe kujî amadekiribûn. Spas çiyayê hêja te em rizgarkirin tevî ku me ti wate nedida hebûna te. Tevî ku me gelek dar û berên te qut kirin.Tevî vê yekê jî darên ku em negihiştinê qut bikin bûn sîber ji zarokên me re li 3’ê Tebaxê. Spas gerîlayên nevîyên çiya, şagirtên kevir û zinarên çiyayê Kurdistanê, şagirtên fikrê çiyayî fikrê serok APO we gelê xwe rizgar kir.

Vê civakê li gundan de çi jiyan dikir û li komegehan de çi jiyanê derbas dike Ez ê bi berfrehî behsa wê bikim ka em çawa bûn koleyên desthiladariyê. Jiyana di komelgehan de çawa derbas dibe ez ê bi berfirehî behsa wê bikim.

Di dema ji çiyayê em derxistin ji aliyê rejîma Sedam a diktator ve çi bi serê me hat. Jiyana me li gundan çawa derbas dibû. Wek min ji were li serî de got, dijmin çiya ji bo xwe dijminê mezin dibîne, bi tayîbetî çiya dijminê kapîtalîzmê ye. Dijmin jî bi rêya kapîtalîzmê gelan ji bo berjewendiyên xwe bi kar tîne û dike koleyê xwe. Ji bo vê yekê min got ku ferman ne di 3’ê tebaxê de pêkhat, ji xwe di dema em ji gundên

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

Tevî ku her olên cuda cuda dîjî ola vê civakê ne, lê vê civakê bi berxwedana xwe karîbû ku li ser axa xwe li ser ola xwe û bi rûmet jiyan bike. Vê civakê ti car serî li ber êrîşan netewandiye me derxistin pîlanên çawa qirkirnê ava kirin, ka çawa me bikin koleyê xwe yan jî çawa me ji cewherê me derxin. Li ser vê asasê em ji gundên me derxistin û berê me dan çolek bê av ti heyî wan li wir nayê xweyî kirin ku em jiyana xwe bi xwedî kirina heywanan derbas bikin.

Em bê çare man ku em desthiladariyê qebûl bikin û li bin sîwana wê de karê xwe derbas bikin. Gundên me vala kirin ji ber ku li gundan de yên ku bin destî qbûl nedikirin hebûn. Li gund me bi rez, pez û xwedîkirina mêşên hingivê jiyana xwe derbas dikir. Mastê pezê me têra me û cîranên me jî dikir. Hêjîrên çiyayê me li Mûsilê bi nav û deng bûn.

Tûtina Kersê li nava hemû cixarkêşan de nav û dengê xwe vedabû. Hingivê mêşên ku bi kulîlkên çiyayê Şengalê çêbûye navê xwe li her derê vedabû. Lê li dema em birin komegehan de tiştek nema ku nav û dengê vî çiyayî bilind bike. Herkes dizane ku çiyayê Şengalê bi hêjîrên xwe yên xweş tê nas kirin lê mixabin neha hêjîr nemane, dar ketin û hişik bûn. Rez neman, ji ber ku me jiyana komegehan ji gundan xweştir bû. Me koletî ji ser çiyayê xwe yê azad

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

52

raport

Diclepress13@gmail.com

Ez di vê bawariyê de me ku xwendevanên hêja hûn ketin ferqê ka kengê ferman pêk hat.

Ku em li gundên xwe yên li derdora çiya yan jî di çiya de bana, bi vê rengî çeteyan nikarîbû van kesên me bikujin û jin û zarokan jî bibin xweştir bû. Lewma nav û dengê çiyayê Şengalê nema ye. Çiyayê Şengalê bi hêjîrên xwe dihat naskirin neha jî bi çiyayê fermanan tê nas kirin. Ha bi vî rengî ye ku em rêz nedin xwezaya xwe wê ti car me efo neke. Ez di vê baweriyê de me ku wê çiyayê Şengalê di van salên dawî de bibe çiyayê berxwedanê.

Ji ber ku heya astekî mezin berxwedan lê tê meşandin lê hîn jî dem divê. Ku em bi xwezayê re bûn dost car din em ê sereftinê misoger bikin. Ku xweza bibe dijminê me, bizanin diniya hemû dijmnê me ye. Ji wê jiyana xwe ya azad ji çiya em birin kirin nav dinanên maran. Çavê her kesî ji derdora me, li Şengalîyekî bû ku ji bo wî çend hêjîran bibe. Mastê ku me li hev belav dikir li gund, neha em yê ku bi mehan hatiye çêkirin dikirin. Ew mast jî bê tam, bê rewşe.

Piştî 2003’ê pdk’ê li ser Şengalê deshiltdariya xwe meşand.Yê ku li ser pezê xwe bû, ji bo wî maaşek çêkir. Yê ku

jiyana xwe bi çandiniye derbas dikir ji bo wî jî maaş çêkir.Yên ku pere ji pdk’ê werdigirt mecbûr diman ku dev ji çandiniyê yan jî pez yan jî rezê xwe berde û bên li komegehan de ji bo pdk’ê kar bike. Bi vî rengî pdk’ê pirûjeyê rejîma Sedam Husên dest pêkirbû dewam kir lê nebi zorê, belê bi pere. Pereyên ku dida civakê, ew pere dîsan li wan vedigeriya. Çawa? Mastê ku berhemê me bû, em jê qut kirin. Me sebze û fêqiyên berhemê axa xwe dixwar, ew jî nehiştin ji bo me ji Tirkiyayê, Duhok û Zaxo dihat, yanî pereyên ku dida me li xwediyê xwe vedigeriya. Ji xwe pîlana dewleta Tirk ew bû ku ev civak ji cewherê xwe derkeve. Li ser vê asasê çend dewletan destek didan pdk’ê ku vê civakê ji cewherê wê derxe di nav de dewleta Tirk. Bi vî awayî em ji cewherê me dexistin wisa li me kirin ku em berjewendiyên xwe yên şexsî ne bi axa xwe û ne jî bi dînê xwe bidin. Em lal kirin, bê guh bê ziman, tenê me digot

kengê serê mehêye ji bo ku em pereyên xwe wergirin. Ji bo baş bê zanîn ha ev pêşiya fermanê bû. Berî êrîşên çeteyan li ser Şengalê 70 ji sedê ciwanên me pêşmege bûn ji wan re digotin hûnê çekê xwe ji mala xwe bînin, dizanîn eger çek dan Pêşmergeyên Êzidî wê li ber xwe bidin û nahêlin çete bikevin Şengalê. Beşekî dizanî ku pîlaneke bi vî rengî li ser Êzidiyan heye lê xwe bê deng kirin ji bo ku maaşa wan neyê qut kirin. Pîlana fermana Şengalê ne îro û duh pêkhatiye lê em nakevin wê ferqê de. Ha bi vî rengî pdk’ê em ji cewherê me yê berxwedanê derxistin û em kirin kole heya ferman pêkanî û armanca xwe bi cih kir, neha jî şerê Êzidiyan dike li Xansorê.

RIZGAR DENÎZ

Diclepress13@gmail.com

çand

53

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

Ehmedê Xanî Ki Ye? “Mem û Zîn” wek ser taca wêjeya kurdî ya kilasîk tê pejirandin

Ehmedê Xanî (z. 1650 Colemêrg ‫ ـ‬m.

1707 Agirî), helbestvan, wêjevan, dîroknas, astronom û fîlozofê mezin ê kurd e.

dinyayê. Di sala 1707an de li Bazîdê wefat kiriye. Navê bavê wî Şêx Îlyas e, nave kalikê wî Eyaz e. Xanî ji eşîra “Xaniyan”e û bi xwe qet ne zewicî ye.

Jînenîgarî Ehmedê Xanî di sala 1650 an 51’ê de li bajarê Colemêrgê li gundê Xanê hatiye

Perwerdehiya wî Jiyana Xanî di nav perwerdehiyê de derbas bûye, Xanî perwerdehiya xwe

ya pêşîn Quran û fiqihê li cem bavê xwe Şêx Îlyas digire, piştî xwendina li cem bavê diçe di medreseyên Bidlîs û Xelatê de dixwîne. Xwendina xwe li Bexda, Şam, Heleb û di medreseyên Îranê de jî pêş ve dixe. Di medreseyên Îranê de hînê felsefeya îslamê, astronomî û fîlolojiyê dibe. Di medreseyên Sûriyê de jî hînî felsefeya yewnanê dibe. Xanî piştî demekî dice bajarê Mekeyê heca xwe dike ji wê şûn de dice Misirê jî digere û dizivire Bazîdê.

Xanî bi xwe di bin bandore fîlozofên weke Aristoteles, Farabî, Şihabedînê Suhrewerdî, Muhyedîn ibn Erebî, Elî Herîrî, Melayê Cizîrî, FeqiyêTeyran û gelekî fîlozofên din de dimîne û fikr û ramanên xwe ve rê li pêşiya fîlozofên dû xwe vekiriye.

Ehmedê Xanî di dîroka kurd û Kurdistanê de bi nav û deng e. Derbarê pêş veçûna çand, huner, wêje û zimanê kurdî de cihê wî cuda û pirgirîng e.

Xanî di 14 saliya xwe de dest bi nivîsandinê dike, piraniya pirtûkên xwe bi kurdî bi zaravaya kurmancî nivîsandine. Xanî bi taybetî ji bo ku zarokên kurdan baş dîn û zimanê xwe hîn bibin pirtûkeke bi nave Nûbihara biçûkan dinivîse û nîvê pirtûkê jî dike ferhenga kurdî-erebî û ev ferhenga wî di dîroka kurdan de bûye ferhenga herî pêşîn û bi sedsalan ve di Medreseyên Kurdistanê de hate xwendin.

Xanî tevê kurdî, çar ziman tirkî, erebî û farsî dizanîbû.

Ehmedê Xanî ji bona perwerdehiya zarokên kurdan medrese jî vekiriye û

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

54

çand

Diclepress13@gmail.com

Rûm û ereb û ecem temamî Hemiyan ji me ra dikir xulamî Tekmîl dikir me dîn û dewlet Tehsîl dikir me ilm û hikmet ....................

Kurmanc ne pir di bêkemal in Ema yetîm û bêmecal in, Fîl cumle necahil û nezan in Belkî sefîl û bêxwedan in Li gor Xanî, kêmasiya kurdan ji ereb, tirk û farsan nebûye, tenê kêmasî bêrêzanî û neyekbûna kurdan e. Bi kurtasî Xanî xwestiye ku gelê kurd ji binê mêtingeha ereb, tirk û farsan rizgar bikin.

Helbesteke Xanî ya li dewletiyê: Ez mame di hîkmeta Xwedê da Kurmanc di dewleta dinê da Aya bi çi wechî mane mehrûm?

Bîlcumle ji bo çi bûne mehkûm?

li wir ders daye telebeyan. Di medresa Ehmedê Xanî de dersên olî fiqih û hedîs û dersên zanistêyên weke felsefe, dîrok, wêje, erdnîgarî, astronomî û hwd.dihatin dayin.

Helbestvanê bi nav û deng Îsmaîlê Bazîdî û gelek wêjevanên kurd di bin bandore Xanî de mane.

Ehmedê Xanî di sala1707’an de li Bazîdê dice ber rehma Xwedê û tirbeya wî li Bazîdê ye.

Ramana Ehmedê Xanî

Ehmedê Xanî netewperwerekî kurd bû û xwestiye ku yekitiya kurdan çêbike. Îxtîlafên di nava kurdan de ji bo wî, pirsgirekeke mezin bûye. Ji ber hindê ye ku wî di helbestên xwe de her tim qala yekitiya kurdan kiriye û li ser mijara pirsgirêka perçebûna civak û erdnîgariya Kurdistanê sekiniye û di berhema xwe de çareseriyê wi sanîşan dike; Ger dê hebûya me ittifaqek Vêkrabikira me inqiyadek

Lê di berhemên Ehmedê Xanî de, nijadperestî li dijî tirk, ereb û farisan tuneye.

Jixwe di hinek helbestên xwe de bi tirkî, erebî û farisî jî nivîsiye.

Berî Ehmedê Xanî helbestvanên wek Elî Herîrî, Baba Tahir Hemedanî, Melayê Cizîrî û FeqiyêTeyran jî bi zimanê kurdî berhemên hêja afirandine, ango Xanî nekesê yekemîn e ku bi kurdî helbest nivîsîne, lê ferqa wî ji wan helbestvanên kurdî yên berî wî ev e ku wî doza azadiya gelê kurd wek mijara sereke daye ber xwe. Berhema wî ya menzûm “Mem û Zîn” wek ser taca wêjeya kurdî ya klasîk tê pejirandin. Ew ji bo gelê kurd bûye çavkaniyeke netewî ya giran biha. Xanî ji bo afrandina nasnameya netewî, ji bo bilindkirina ala ya yekitî û azadiya kurdan ev berhem nivîsiye.

Her çend ew destan-çîrokeke evînî be jî, hozanê mezin xwestiye bi riya wê çîrokê fikr û ramanên xwe, daxwaz û pêşniyazên xwe pêşkêşê gelê xwe bike.

A: KOVARA DICLE

Diclepress13@gmail.com

çand

55

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

ÇAND, eXLAQ Û PERWERDE Çand tiştek ku hebûna mirov diyar dike. Axa li ser jiyan dike xwedî çi taybetmendine? Berhemên ser erd û bin erd çine? Piranî bi çi ve mişol dibe?

Caxrafiya lis er jiyan dikî çend demsalên xwe hene? Weke wana dikarin pir pirsan bikin? Çima pirsên wiha kirin, ji ber ku ewana bi xwe re çanedk avadikin. Tiştên ji bo mirov jiyana xwe pê berdewam bike çiye? Û pêre miloşbûyîn bi xwe re çande avadike. Çand dibe rêbazê jiyana însan, rêbazê jiyanê dibe adet û texlîd, danûstandinê bi derdorê xwe re dihêle ku di rêbazê jiyana xwe de pir guhertinan çêbê ev ji tê mana dawlemendî, mezinbûn û firehbûn. Çawa ku derdorê tê li te bandor dike, tijî li derdorê xwe bandor dikî.

Evana guhertine bi wateye.

Bê guman însan bi tena serê xwe nikare jiyan bike, ji bo karibe jiyan bike. pêwîste civaka xwe hebe ji bo civakbûyîn jî exlaq pêwîste. Exqal çiye?

Qanûn û qûralên jiyanê ye ku şexs û civakê bi hev re girêdide. Yanî civaka bi exlaq tê wata kesê bê exleq, kesê bi exleq tê wata civaka bê exleq. Çanda Neolîtîk jiyana ku bi destê dayîkê tê afrandin. Qanûn û qûralê tên dayîn hemû bi peyvên mê destpêdikin. Ev jiyana ku derdorê jinê de avakirin, jin pîroz tê dîtin û rêz li tê girtin. Çanda li ser nirxên civakê pêşdikeve exlaq têde xurte. Exlaq çiye? Rolê wê civakê bi hev re girêdide. Civaka exlaq têde kêm dibe, lê dinêrî nirxê civakê jî têde lewaz bûye. Û êdî tu nikarî li wir behsa civak-

bûyînê jî bikî.

Dema tê got civak. Xwe parastin, nirxên hebûna xwe xwedî derketin, pêşxistin, hevgirtin û Tifaqa beramberî hemû êrîşî derve û hindir qayîm girtin.

Ger civakek li beramber êrîşî derve û hindir nikare nirxên ku hebûna xwe diyar dike bi parêze ti nikarî li vir behsa exlaq bikî. Li wê derê di her milê xwe de hilweşandinek heye.

Ji bo ku mirov karibe bibe xwediyê civaka polîtîk û exlaq di seridiye. Tiştê ku nirxên civakê temsîl û hebûnê diyar dike xwe li ser perwerde kirin.

Perwerde ji bo ku mirov bibe mirov ji nan û av zêdetir pêwîste. Ji bo mirov karibe li xwe xwedî derkee pêwîste xwe naskin koka xwe esil û esasê xwe naskin. Eger ez xwe nasnekim nikarim li xwe xwedî derkevim û xwe biparêzim.

Parastin tenê bi hêzê çekdarî pêknayê xwe parastin milê fikir û zanebûn û her milê civakê de xwe rêxistin pêktê.

Bê guman hêza çekdar ji himê civakê û xwe parastinê esase. Çima tebaqa jor a serdest di civakê de nahêle hemû kesên civakê zanibe û xwe naske? Eger hemû beşên civakê zanibe û naske tebeqa jor a serdest nikare xwe liser civakê serwer bike û bibe desthilatdar. Ji ber wê jî beşên civakê yê giring ji zanistiye mehrûm dihêlên û nahêlên çavê xwe vekin. Beşekî civakê yê giring rojane çawa nan û zik karê bê xwe tirke û jiyana xwe berdewam bike. ew civaka rojane çawa fizîkî bijî re mijûl be nikare xwe nasbike û nikare li beramberê xeteriyan jî xwe bi parêze.

Civak ji hev dikeve parçe parçe dibe û belavbûnê re rû bi rû dimîne. Ew dem ji bo hemû dijminê xwe pariyekî pir rihete ku bê daqûrtandin.

Mînak civaka Êzîdîxan çima ewqas bi fermanan re rû bi rû maye? Pêwîste bersiva vê pirê rast bê dayîn. Pêşeroja Êzîdîxan keç û kûrê Êzîdîxanin, çiqas bi erka xwe radibin? Eger li gorî tê xwestin bi erka xwe ranebin, eva pirsgirêke û girêdana wî bi zanistiyê ve heye. Tê wê manê ku dînamîkên civakê herî esas bê perwerdeye, çima di civaka Êzîdîxanê de rêjeya xwendin û rewenbîrî di asta herî jêr deye? Pêwîste keç û kûrê Êzîdîxanê viya jî pêşiyên xwe û ji mezinên xwe pirskin. Ger di civakê de tifaq û hevgirtin nebe ewa bingehê xwe ji çi digre? Çima dibin yên herkesî, lê nabin yên xwe? çima mejî parçe parçe û tevlîheve nikarin şaşî û rastiyan ji hev derxin. Pisporên şerên taybet di nav civaka Êzîdîxanê de çima ewqas li ser karên? Nahêlên civak karibe rast bifikire û karekî baş ji bo xwe bike. Deh kes bixwazin çêkin, sed jî xira dikin û li pey tiştên biçûk û basît dikevin.

Gelê ku berê xwe didin rojê û duayê xwe dikin, pêwîste ji ronahiyê bê par nemînin û bi lez û bez xwe bigînin ronahî da ku tu kes nikaribin careke din me bixe nav tarîbûnê.

Nûda Evîn

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

56

gotar

Diclepress13@gmail.com

Mirovahî di bin diruşmeya yek al, yek ziman, yek ol, yek dewlet de tê tinekirin bi formê klan jiyan kirine. Divê formî de dewlet tine ye. Piştî panzde hezar sal beriya niha, gund têne ava kirin.

Di gundan de jî, jiyaneke civakî pêş dikeve. Di vir de jî xwe rêvebirin heye.

Lê belê dewlet tine ye. Şeklê vê jiyanê bi xwezayî dewam dike, heta pênc hezar sal beriya niha.

Ji xwe tişta ku dibe, ji vê dîrokî û şûnde dibe. Bi pêşketina mejî û ziman ve girêdayî di serê mirovan de li gel fikrên çêker, fikrên ruxîner jî pêş dikeve.

Bi vî rengî hîma dewletê tê ava kirin. Êdî gav bi gav civak û civakîbûn paş dikeve û şûna vê de civaka dewletperest pêş dikeve. Civaka bê dewlet ango civaka xwezayî jî tu caran tine nabe.

Bi rengên cur bi cur hebûna xwe dide dewam kirin. Civaka xwezayî ji ber xwe de jiyan dike, lê dewlet ne wisa ye. Dewletê re şert û merc pêwîstin. Ji vana hinek jî ev in.

Mirov li ser civak û dij civakbûnê rin.

çiqasî bisekine, ewqas baş dibe. Bi vî awayî mirov dikare xwe, dîrok, roj û pêşeroja xwe nas bike. Ji bo jiyaneke adilane dikare têbikoşe. Bê gûman dijîtiya civakê de dewlet heye. Lewre pêwîste dewlet pir baş were analîz ki-

Heke çend paragrafa li ser civak û dewletê bêne gotin: pêwîste beriya her tiştî em berê xwe bidin civakê. Ji ber civak xwedî dîrokek bi mîlyonan sal e, lê dewlet tenê xwedî pênc hezar sal e. Li gor zanisata îro, qasî ku tê zanîn; di demeke pir dirêj mirovan

Şertên Dewletbûnê 1- Sînor: dewlet bê danîna sînoran nayê fikirandin. Ji bo dewletê sînor pêwîst in. Piştî ku sînor hatin dandin, ji bo parastina sînoran jî gelek leşker tên erkdar kirin. Bi vî awayî lêçûnek derdikeve holê. Ji bo peyda kirina lêçûnan jî gumruk têne dandin û bi vî rengî dirav têne dest xistin. Lê mixabin ev lêçûnana hemû jî, ji berîka civakê derdikeve û di vir de civak dixusire.

2- Hêzên ewlekarî: hêzên ewlekarî

Diclepress13@gmail.com

cur bi cur in. Ji vana ên herî diyarker artêş û polîs in. Artêş û polîs nebin çi dewlet nikare xwe li ser lingan bigir e.

Mixabin hemû dewlet artêş û polîsan weke parêzvanê civakê bi nav dikin, lê rastî de ev hêzana desthilatî û çîna serdest diparêz in. Di bingeh de parastina mulkê dewlemendan heye. Ev hêzana ji bo dagirkeriyê jî têne bikaranîn.

3- Hiquq: ji ber civak bi exlaq e gelek kiryarên dewletê napejirîn e. Dewlet jî kiryarên xwe ji bo rewa nîşan bide bi rêya huquqê , qanûnan derdixe û bi vanan civakê bi zorê birêve dibe.

4- Siyaset: cewherê xwe de dewletê de siyaset kirin tuneye. Dewlet îdare dike, ango rêve dibe. Siyaset diyardeyeke civakî ye. Ji bo çareserkirina pirsgirêkan û pêşde birina civakê tê kirin.

5- Ragihandin/Medya: beşeke girînge ku pê civak tê beralî kirin.

Dewlet hemû kiryarên xwe yên dijmirovî bi medyaya xwe ji civakê dide xwarin. Li gor dewletan bîst derev, dike yek rastiyek. Li ser mejiyê civakê bi vî awayî xirapkarî tê meşandin.

Televîzyon, radyo, sînema, pirtûk, reklam, ji bo pêşde birina civakê na, ji bo rêvebirin û şelandina civakê têne kirin.

6- Îstixbarat: di dewletan de ji hevdu bawer kirin nîne. Bêbextî radeya herî jor de tê kirin. Çala hevdû kolandin asta herî jor de ye. Lewre pêwîstî bi rêxistinên îstîxbaratê heye. Îstixbarat bi du rengan têne kirin. Yek îstîxbarata nav xwe, yek jî îstîxbarata li hember derve têne kirine.

Wekî din dewlet: bi riya perwerde, nexweşxane, girtîgehan, beşên xizmetê her tim dijî civakê bikar tîne û civakê dixe bin kontrola xwe. Lewre fîlozof dibêjin “desthilatî çavdêri-

gotar

57

yeke mezine’’.

Ezê bi awayeke şênber dewleta Iraqê bigirim dest. Iraq dema şerê parkirina cîhanê yê yekemîn de gav bi gav tê avakirin. 1920 û şûnde dîrokeke nû tê pêşxistin. Wê rojê heta roja me ya îro desthilatiya Iraqê reng diguher e. Lê belê Iraq weke dewlet naguher e. Bi zext, bi darê zorê civaka Iraqê tê birêve birin.

Di dîrokê de Iraq cihê civakbûnê ye.

Cihê afirandin û pêşdebirina mirovahiyê ye. Di dîrokê de Iraqê yekrengî qet jiyan ne kiriye. Hertim bûye cihê reng û dengên cur bi cur. Lê mixabin ew sedsala dawî em bigirin dest, bese ku mirov fêmbike. Ka çiqas dewlemendiyên mirovahiyê ji dest hatine berdan. Ji ber nav sînorên dewletê de ji dewletê re dost û dijmin pêwîst in. Desthilatî di milekê de ji xwe re alîgiran, di milê din de jî dijminan çêdike. Bi vî awayî berê gelan, baweriyan dide hev û civakê ji hêza xwe dixe. Pevçûnên navxweyî ve girêdayî, dervayê sînoran de jî dijmin têne peyda kirin. Desthilat ji bo xwe li ser lingan bigirin, gelek dahatên dewletê dixe xizmeta ewlekarî. Bi vî rengî şer û pevçûn têne meydanê. Di vir de ên ku wenda dike, dîsa pêkhateyên civakê ne.

Gel û baweriyan bi hezaran sal navhev de jiyan kirin e. Her çiqas şer û pevçûn hebin jî, weke du sed salên dawî, ti caran gel û bawerî ji holê ranebûn e.

Mezheb û tarîqetan herî zêde du sed salên dawî zirar dîtine. Ol, dema bûye xudanê dewletê xwestiye olên din tine bike. Gelek dema dibe desthilat berê xwe dide gelên din û dixwaze wan tine bike. Ev kiryarên dewletê bûne wek haveynê wî. Heke ev kiryar nebin dewlet jî nabe û ji holê radibe.

Dewleta Iraqê gelek zirar daye gelê

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

Ji ber nav sînorên dewletê de ji dewletê re dost û dijmin pêwîst in. Desthilatî di milekê de ji xwe re alîgiran, di milê din de jî dijminan çêdike. Bi vî awayî berê gelan, baweriyan dide hev û civakê ji hêzê dixe

Kurd û pêkhateyê wî yê herî resen û kevnar Êzîdiyan jî. Li gor daneyên fermî yên dewleta Iraqê û yên Ingilîstanê li Mûsil û Kerkukê heta sedsala beriya niha jî serjimariya Kurdan gelek li pêş e.

Lê mixabin, îro van her du bajarên kevnar ên Kurdî de Kurd bûne kêmnetew, bi taybet jî li Mûsil ê. Rewşa Êzîdiyan, Kakeyiyan, Feylî û Şebengkan taybet e.

Mirov matmayî dimîne ku wan pêkhateyên gelê Kurd çawa karîn xwe bigînin heta roja me ya îro. Têkane bersiv eve ku gelê kurd û ew baweriyên me di milê dîrokî û çandî de pir kûr in. Lewra kokê wan nayê qelandin û tine nabin. Di milekê de tinebûna gelê kurd û baweriyên wî tê wateya tinebûna mirovahiyê.

Lewre li gel hewildanên tinekirinê ruhê berxwedanê her tim asta herî bilind de ye.

Tê gotin dema Babilan de heftê û du

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

58

gotar

Diclepress13@gmail.com

Dewlet bê danîna sînoran nayê fikirandin. Ji bo dewletê sînor pêwîst in. Piştî ku sînor hatin dandin, ji bo parastina sînoran jî gelek leşker tên erkdarkirin. Bi vî awayî lêçûnek derdikeve holê ziman dihatin axaftin. Wata xwe eve ku hem milê ziman hem milê çand û hem jî milê baweriyan de pir rengiyek di nava ahengê de ye heye. Lê mixabin îro gel, bawerî, çandên cur bi cur têne tine kirin. Di vî milî de belengaziyeke herî zêde vê demê de tê jiyan kirin.

Ti qonaxê dîrokê de weke serdema me, mirovahî perîşanî û feqîrî jiyan nekiriye. Di bin diruşmeyên yek al, yek ziman, yek ol, yek dewlet û hwd de mirovahî tê tinekirin. Gulbaxçeyên Mezopotamya vedigerînin çolterên Erebistan ê.

Dewlet dema dest davêje civakê, di milê kesayet de jî dirûxîne. Civaka xwezayî de xwe rizgarkirina şexsî û malbatî tine ye. Giştî fikirandin û bi hev re parvekirin, hîmê civakê ye. Di nav pergala dewletê de şexsiyet tirsanok dibe. Îrada wî tê şikandin. Lewre çiqas

xirabî bêne kirin jî nikare, li ber xwe bide. Li gor heqîqetê na, li gor sîstema dewletê xwe bi rêk û pêk kirin, pir li pêş e. Bê gûman hemû civak nayê vê astê.

Kes, komik çiqas nêzikê dewletê dibin yan jî raste rast têde cih digirin ji rastî û cewhera xwe re jî ewqas dur dikev in. Gelên ku dewlet nas nekirine û pêre nebûne yek, taybetmendiyên xwe yên mirovî û civakî parastine û heta roja îro jî diparêz in.

Başûrê Kurdistanê jî, ji Iraqê cuda nîne.

Piştî gelek serhildan û komkujiyan statûyek ket destê gelê Kurd, lê mixabin parlementoya ku hat damezirandin; biryara xwe ya destpêkê ji bo dijî PKK şer bike da. Başûrê Kurdîstanê şûna ku piştgirî bide cihên din ên Kurdistanê, hezar car mixabin, sala 1992 de dijî gerîlayên PKK´ê şer kirin. Başûrê Kurdistanê şûna ku bibe palpişta şoreşê yên parçeyên din ên Kurdistanê, ji bo têkbirina serhildanên beşên

din ên Kurdistanê kar kir. Ev çend salên dawî hîn partiyên ku helwesta xwe li hember Rojavayê Kurdistanê daniye holê, vê rastiyê pir baş radixe ber çavan. Hîn tevgerên Başûr ne niha ji xwe 40 salên dawî her wisa bûn.

Di encam de: xwe ji dewletê rizgarkirin pêşiya mirovbûnê vedike. Mixabin niha tê xwestin tenê li Başûrê Kurdistanê dewlet bê damezirandin û beşên din ên Kurdistanê weke tine be, bê hesibandin. Ev lîstokeke pir mezin e li ser serê Gelê Kurd de tê gerandin. Lewre tişta ku bê kirin, pêşxistina demokrasiya xwecihî ye. Wê demê dewlet dê li hember demokrasiya gelan rêzdar be.

Civak jî dê kariba bi rengê xwe jiyan bike.

AZAD ARARAT

Diclepress13@gmail.com

genc

59

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

Pergala kapitalîst Jin û ciwan

Kapîtalîzim dijmênê Ciwanan e

Di sedsala 21’an de, pergala Kapîtalîst

ji bo ku em rê xwe dirêj bike. Ciwan bi taybet jin hedef girtiye. Sîstema kapîtalîst bi amûrên xwe jin, ciwan û civakê hewceyê xwe dike. Tê zanîn civakan de (quwet) enerjî herî zêde bi jin û ciwanan re heye. Ewqasî bi dijwarî hedef girtin jî, bê guman ji bo wê. Pergal jin û ciwanan bi xiyalî dike. Ji cewher û rastiyê dûr dixe tiştê ku nekariye wekî ku berê kiriye, nîşandide. Xeyalî îtopîkbûyînê pêş dixe. Armancê ji holê radike. Hedefê ku datîne pêşiya mirovana rastiya civakê îfade nake. Pergala kapîtalîst, ji dema derketina xwe heya niha tu kesek têr nekiriye. Kî bi tayê wê xwe berde bîrê de, di bîrê de asê meye.

Bi netewdewlet re kapîtalîzim pêşket, netewdewlet li beramberî împeretoriyê pêşket. Împeretortî di asta cîhanê de xetimî. Newtewdewlet pêşket û pêre

kapîtalîzîm şaxê xwe ava kir. Netewdewlet berhemeke sedsala 16’ne. Li Holanda û Îngiltere pêşket. piştî şoreşa Fransa bi pêşengîtiya Napolyon pêşket.

Di esas xwe de ev pergal li himber civakê ye. Em nikarin bibêjin, netewdewlet parastina civakê dike. Berhemek ,împeratoriyê ye. Împeretortî ji xezep û qeyranê pê ve tu berhemk baş neda ye. Em nikarin di roja me me ya îro de bibêjin ev berhemek împeretoriyê başe.

Kapîtalîzim û netewdewlet jî bi vî rengî ne. Berhemên wan ku ketibe, xizmeta civakê nîne. Netwdewlet beriya wî jî dewletên bajaran li Iraqê pêşket. Lê niha tesadûf nîne, ev pergal destpêkê li kur derketibe wê li wir hilweşe. Li kîjan welat hatiya dîtin ku “ yek ol, yek ziman û niha jî bûye yek başkan “ rastiya civakê îfade kiriye. Ev pergal ne jiyana rast ne jî mirovên bi hişmend dixwaze.

Mirovên hişmend ji bo pergala Kapîtalist xeteriyek mezin e.

RÊBAZÊN PERGALA KAPÎTALIST Pergala Kapîtalist di merhelyek xeter de ye, bi taybetî li welatên Ewropa, nehatiye ceribandin nema ye. Nexweşiya obezîtiyê civakê belav bûye. İnsanê obezît qelew dibin piştî demek, lê belê ne ti mehneye qelewbûyê ta em behsa obezîteyê dikin. Di mehneya ku insan tam ji jiyanê nagire em behes dikin.

Pergal bi van rêkan ciwan û jinê bê erk dihêle. Desthikatdarî vî baş dizane ku civak zane bibe, rewabûna pergalê namîn e. Rêbertiya me di parastina gelekî de behsa çavhespbûyînê dike.

Bê gûman ev mînak sîstema kapîtalist îfade dike. Çav-Hespbûyînê bi awayek din teng nêrandine.

Di vê pergalê de aliyek me ku pê ne

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

60

genc

Diclepress13@gmail.com

çanda arabeskê tê kirin. Ne hatiye dîtin, bi awayek arabeskwarî pirsgirêkên civakê hatine çareserkirin.”Xwezîtî “ bi pêş dixe, peeak dibêje wezî wisa bûya, xwezî min bixwenda ango xwezî min li bav guhdarkirin kiribûya. Çanda popikarî jî bi vî rengî, lewma dema tiştek amûrek bê standin tê teqlîrkirin. Xulikkarî di pergala kapîtalîstê de nîne, pêwîste teqlît hebê.

DI PERGALA KAPÎTALIST DE TÊGEHÊN EVÎN Û XWEŞIKÎ

hatiye lîstandin nemaye. Dema ku hespekî bi rê dikin kêlekên çavên hespê digrin, ji ber ku tenê pêşiya xwe bibîne.

Li mirovan jî wisa hatiye kirin. Mirov derdora xwe nabîne li sersorê insan tên kuştin xemsar nêz dibin. Çima ji ber “ Çav Hesp û dil tenikiya kesatiya ku pergala kapîtalist li ser jin û ciwanan ferz dikie jî ev e. Kapîtalîzim got: çi pêwîste berovajî wê be. Însanan di herî şertên zehmet de xwe di spartine xwezayê.

Xweza û jin bûn yek û di pêşengtiya dayîksalarî de civak hezar salan xwe bi rêve dibir. Lê miha pergala kapîtalîst xweza dar û daristanan bi awayekî hov empoze kiriye. Filmên Tirsê li ser tên çêkirin. Ev ji cewher dûrxistine rast ne bi vî rengî ye. Ne hatiye dîtin tu insan ji dar û xwezayê reviyan e. Bi van filman êrîşî jinê dikin.

KAPÎTALIZM DIJMINÊ MANEVIYAT YE Cihê ku manewiyat li wir hebe ev pergala ku em behs wê dikin, ango pergala qirêj peyker xwe dide avakirin. Hêst

tê kuştin, ajo dikeve dewreyê. Di hundirê vê pergalê de rolek ji jin û ciwana re bi taybetî hatiye hilbijartin pergal jinê weke amûrek digire dest. Û pêncî perçekiriye. Em nikarin bibêjin jinê bi temamî digire dest her perçeyek ji fiyetek lê biriye. Serdema koledarî ji zilma jinê dihat kirin, lê wê demê yek perçe dihat firotin. Niha di perhala kapitalîst de perçe perçe difiroş e. Di tebî’eta pergala kapîtalîst de heye ku li hember jinê bisekin e. Ev pergala kapîtalîst bi xwe (Erîl) e, nerza ye. Kedekarî dibêje hiyareşî heye, lê di destê ferd de ye.

Dibêje hûn jî dikarin zengîn bibin û weka zengînan jiyan bikin çeloxwarkir in.

RÛPOŞE PERGALA KAPÎTALIST ÇANDA AREBESK E Çanda Arabeskê di nava civakê hatiye rewşek wisa ku, bûye şêwazek jiyanê.

Dema mirov li çanda Arabeskê de li stranên wê guhdar dike. Dibêje çarenûsa min ev e. Wisa hatiye wê wisa biçe.

Bêyî kû têkoşîn bike ji serî de têkçûyînê qebûl dike. Bi vî awayî xwe radestî

Di pergala kapîtalîst de, em nikarin behsa evînê bikin, ji ber ku li ser navê evîn û evîndariyê tiştek nehiştin e. Bê gûman evîn û evîndarî hene, lê belê di roja me ya îro de em nikarin behs bikin.

Evînên ku hatine jiyankirin jî tên nuximandin. Çawa ku di dîrokê de Rahiban Îştar xapandin û di malên Îştar de wê xistin û vê jî pê pîcat dan nîşandan. Ev zihniyeta di roja me de jî şênbûya xwe didomîne e.

WEKÎ ENCAM Sîstema kapîtalist ev dused 2 sed salên dawî ya kilifê ku ne ketiyê ne maye. Bi her şewazî xwest em re xwe dirêj bike.

Lê niha civak ronak bûye ketiye nava lêgerînên cuda. Civaka ku gihişta wê qena’etê pergala kapîtalîst, çi bibêje pêwîste berovajiy wê bê kirin. Ev pergala ku ma’îdeyê xwe dagirtiye, ev sîstema baviksalarî pîrkaftokî bûye. Li ser lingan bi sekine. Pêwîstiyên civakê bi civakbûnê heye, civaka têr bike.

Netewa Demokrat dibe bersiv. Sosyalîzim sosyalîzim sosyalazim

MÎTAN JÎR

Diclepress13@gmail.com

JinÊN kurd berxwedaniya, jinên Şengalê ji xwe ra bikin mînak

Jina ku îro do dîrokê de berxwedaniye

dijke jina kurde .ger em balê bikişînim ser jinên Êzidî û berxwedaniya wan li dijî çetyên DAIŞ çawa bi wêrekî li berxwedan û ax û şeref û rûmeta xwe parastin. Ev berxwedanî vedgere û pêşdikeve ji ber zilma li ser jinê û bi taybetî jinên Êzidîn hatî meşand .Ji ber ku hita nihe Êzidî, di 74 fermanan re derbas bûne û her dem jin hatiya hedef girtin.Zordarî li jinê hatiye kirin,Lê piştî fermana 3Tebaxê 2014an de li ser Şengalê, Jinên Êzidî pêwistî dîtin kû xwe li ser raman û fikrê Rêber APO bi rêxistin bikin û tola jinên Êzidî hilînin.Niha nav û dengê jina Êzidî û berxwedanîya wan li her derê belav bûye û xwe bi dîrokê dide qebûl kirin,Her çend bi hezaran jinên Êzidî li destê DAIŞ dene jî lê wan dev jin tekoşîna xwe bernedan e û li hember wê yekê rabûne ser piyan ,Jinên Êzidî şer li hemberî hemû êrîşên dagerkeran yen ku werin ser axa Êzîdxan dikin û li berxwedidin. Li heman demêde berxwedana jinên Êzidî rolekî berçav û bandorek heya ji boyi tekoşîna azadîxwaza gelê Kurd .Li pêşengiya jin bi fikir û felsefa rêber APO bo parastin û yeketîya gelê kurd, ev berxwedan wê berdewam bike, Di vê demêde YJŞ li Şengalê berxwedaniyek mezin dike, û hêza xwe bi xwe pişt rast kiriye ku diklara her jinê bi parêze .YJŞ li têkoşîna li dijî Daîş de qahremaniyek pir mezin tomar kir li gor hemû dunya yê bi çavekî mezin lê tê meyzandinm ,YJŞ Bi fikrê azad ê rêbertiya azad xwe bi rêxistinkirin û xwe parastin û dest bi berxwedaniyek bê hempa kirin.Di

jin

61

sedsala me ya îro de jina kurd diksara li himber hemû tund û tîjiya bisekinin.

Divê hemû rêkxistnê jinan piştgîriyê bidin jinên Şengalê ji ber civaka Êzidî pêtivî hêza jinêiye.Bi hemû curan bi taybet heza parastina axa xwe,di vê demê de jinên Êzidî ji bo jiyanek azad bijîn ropelên dîrokê bi efdsaneya xwe rêz dikin û bi qahremantî şer dikin.

Em jî wek rêxistina jinên azad ê Kurdistanê bi fikir ê rêbertiy û pêşengiya jin debêjin jinên Şengalê em bi were ne.Ji ber jinên Êzidî bi qahremantî li ber xwe didin.Ji bû jiyanek azad, divê hemû rêxistinên jinan serbilind bin bi berxwedaniya jinên şengalê û pişt gîriyê bidin jinên Êzidî. Ji ber em di wê baweriye dene ku jina serî ne tewîne wê jina Êzidî be .Lê mixabin gelek ji rêkxistinên jinan yen Herêma Kurdistanê nikartin piştgîryê bidin hêz û berxwedaniya jinên Şengalê ji ber alî girêt partiyane.

Li Herêma Kurdistanê hindek partiya dest danîne ser hemû sazî û rêkxistnên herêmê,ji ber vêiyekê jî divê hemû jin li ber xwe bidin û xwe ji vê desthilatdariyê qirêj xwe bi parêzin, JI ber ku tu pêşengîtiyekê ji bo jinan nakn, tenê di aliye bi koletî de bi kar tînin û jina herî tê qetil kirin jina kurde û ji wan jî yek li Başûr e, Jin pêwîste li dijî van biriyarên ku desthildariya zilamperest li ser jinan fers kirine were red kirin.Divê em jin li kur bin bila bibin bi ruhê YPJ û YJŞ tev bi gerin,Ji ber ku çawa destan bi xwe nivîsandinî û wek berxwedana jinên Êzidî ya ku niha li ber çavê me.

Di sedsala em niha têde pewêstiya bi jinên şoerşger û rêxistin kirî heye ku

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

çawa di vê demê de jinê navê xwe bi tîpên zêrîn navê xwe li dîrokê xistin li ser fikir û felsefiya Rêber APO. Ne tenê jin pêwîste gelê kurdistanê bizane ku ew bi hêztirîn gel û baweriye di rojhilata navîn de,ka çawa rêber APO jin bi rihî berxwedan û jiyanê pênase kiriye pêwîste her jin xwedî ew herlwest û ew hizir be ji berk u di van sedsalan de pêwîstiya civakan bi wan jinan heye da ku ew civak bi kara bi rihek serbixweye jiyan bike.

Ger civaka meya Êzidî û jinên wê rêxistin kirîbana wê ew qas jin ne ketana destê daîşê de di dîroka 03-08-2014 an û ev boyer her kes pê êşiya û bi taybet jin,ev eşek herî mezin bû ku kete ser gelê Şengalê û para pihtir jina ev êş kişand,piştî ku ew qas zilim û zurî li ser wat kirin êdî dest bi rêxistin bûynê kirin û berxwedaniyek pir giran biha li hember daîş kirin û welatê xwe ji hemû cure dagirkeriya parastin û jina kurd û bi taybet jina Êzidî bi cihanê danenas kirin,jian kurd wê di pêşeroja xwe de efsaniya jina Êzidî ji xwere bike mînak û wê nehêlibin ku cardin wehşiyet li hember jinê bihête kirin ji ber ku di dîrokê de jina herî zilim û heqaret lê hatî kirin jina rojhilata navîne, gerke jin êdî ji sîstema zilam perset re bibêje na û serî hilde û bi ruhê Berîvan Şengalan û Arîn Mîrkanan tê bikuşin.

Solîn kaka qadir

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

62

Hevpeyvîn

Diclepress13@gmail.com

Sozdar Avesta:

Berzanî

dixwaze

Dewletek Sunî avabike

Di hevpeyvînekê kovarê Dicle li gel

Endama konseya Serokatiya Giştî ya KCK’ê (Sozdar Avesta) pêşveçûnên rewşên dawî yên herêm, Êrîşên dewlata Dagirker yê Şengalê dibêje; pirsgirêkên Rojhilata Navîn êdî bi dîktatoriyekê û bi hukumdariyê çênabin.

Di heman demê de li ser êrîşên ser Şengalê jî wiha dibêje; Êrîşa ku di 25’ê Nîsana 2017’an de li ser Şengalê pêkhat encamê îtifaqa Berzanî û Erdoxan e.

A: Kovara Dicle * Referenduma ku di 16’ê Nîsana 2017’ande li Tirkiyê û Bakûrê Kurdistanê çêbûyî bandor û encamê wê çawa bûn?

- Referenduma ku li Tirkiyê û Bakûrê Kurdistanê pêkhatî, di nava şert û mercên asayî de pêknehat. Ev pêvajo ji 15’ê Tîrmeha 2016’ û ji vir ve hate amedekirin. Ji ber ku li Tirkiyê 15’ê Tîrmehê de weke darbeyekê leşkerî çêbû, lê belê bi serneket. Di bin vê rabûna leşkerî de gelek gumanên fermî hene ku Erdoxan bi leşkerî, dîsa beşê îstîkbaretî û di nav xwe de ev rabûn bê wext çêkir û ji bo ku desthilatdariya xwe di Tirkiyê de hîn misogertir bike. Ev jî, ji xwe re kirine hincetek. Ji 15’ê Tîrmeha

2016’an û pêve li Bakûrê Kurdistanê û Tirkiyê êdî qanûn û destûra bingehîn a Tirkiyê nederbasdar e. Herî zêde bi qanûna awirte ku di pêvajoya awirte de derketina bi wana êdî desthilatdariya xwe dide meşandin û bi wan qanûnan kar dike. Di encamê van qanûnan de qanûnên ku di emrê qanûnan de ne weke qanûnên hukum dene, derdixe dibêje pêvajoyek awirteye ez çibikim. Ji bo min dibe û her mehê çend qanûnan bi vî rengî derdixîne, bê ku bibe parlementoyê û bê ku li cihekê din nîqaş bike. Li ser vî esasî dest bi destwerdana li ser parlementerên HDP’ê kirin. Parlementerên HDP’ê û şaredarî û girtin, şaredarî qayum anîn li ser û bi cih kirin.

Siyasetmendar girtin, dîsa çalakvanên siyasî û kesên xebatkarên aktîf ku di nava civakên dene girt in. Bi dehan rojname, Tv, Radyo û xebatkarên rojnamevanên çapemeniya Azad girtin û bê deng kirin. Dîsa nivîskar, profesor, hûnermend û rewşenbîrên di civakê de girtina wan weke heqekê ji xwe re dîtin. Yê ku dengekî muxalif li himber wî derxist hemû girtin û roja îro hemû di girtîgehan de. Bi vî rengî xwestin civakê neçarî xwe bike, ji bo ku karibe desthilatdariya xwe û hukumdariya xwe di nava civakê de, bide rûnişkandin.

Bingeha wî bi vî rengî amedekir, ji 15’ê

Tîrmehê heyanî 16’ê Nîsanê, hemû derfetên dewletê ji xwe re amedekir û ji xwe re seferberkiri. Yên li himberî xwe ji bo ku vîna wî bişkîne, bê rêxistin bêhêle û bi vî rengî çû hilbijartinê.

Referandum li ser vî esasî çêkir û 18’ xalên ku ji bo destûra bingehîn bire referamdumê, an jî bila referandum li ser vî bê çêkir in. Bi MHP’ re li hev kir û nîjanaperestiya MHP’ê û faşîzima Erdoxan bûn yeke, Baxçelî û Erdoxan bûn yeke. Li gorî vê qaşo bekaya dewletê, bi navê îstikrar û hevgirtina dewletê, ji bo dewlet neyê belavkirin û neyê parçekirin bi vî rengî dinava civakê de parçebûnek çêkir. Em dikarin bêjin di Bakûrê Kurdistanê û di Tirkiyê de du enî hatin avakir in. Yek eniya berxwedanê, tekoşînê, azadiyê, kesên ku dixwazin ji bin desthilatdariyê derkevin û bi nirxê mirovahiyê, bi civakek exlaqekî û polîtîk re jiyan bikin. Weke dibêjin bi rengê xwe, bi baweriya xwe û weke xwe jiyana bike. Eniyek bi vî rengî 7’ê Hezîrana 2015’an de bi rengekî xurt derkete pêş û ev enî di projê HDP’ê de serkeftinek mezin bi destê xwe xistibûn û gav bi gav ji ber ku evaya hezim nekirin û têkbirin, êdî ji bo wê di 16’ê Nîsanê gotin ev enî çênabe. Eniya din jî ya faşîzima AKP, MHP, ya nîjadperest û yekparêz e (yekalî). Eniya din jî hişmendiya xwe dibêje yek dewlet, yek ziman, yek al,

Diclepress13@gmail.com

yek netew û bi vî rengî hişmendiyek tekane, xwestin hakim bikin û dîktatoriya xwe hakim bikin. Di vî şert û mercî de çûna referandumê çêbû, enî xistin didu û gotin wê sedî sed wê xwe misoger bikin. Roxmî vêna hemû jî, mirov weke encam şirove bike, encama ku ji referenduma 16’ê Nîsanê derket.

Eniya ‘Na’ bi serket. Lê belê bi faşîzima xwe nehiştin serkeftina eniya ‘Na’ derbikeve, ber bi çav bibe, nehiştin bi serbikeve bi destê desteya hilbijartinê ya bilind û di heman demê de mudexleyê hilbijartinê kirin, mudexleyê sindoqan kirin, dengê sexte xistinê, nêzî 2 milyon û nîva dengê ‘Na’ windakirin û bi qasî milyonekê jî dengê xwe zêde dan nîşandan. Dibe ku di referendumê de Erê derket û wisa dan diyarkirin. Lê belê wisa derneketibû. Mirov vêna dikare vekirî bibêj e. Di vê referandumê de eniya ‘Na’, eniya azadîxwaz, demokratîk, ya gelan û çandan bi serket.

Ji vêna tirsiyan û di cih di seetê şevê de mudexele kirin û gotin em bi serkeft in. Û weke serkeftina xwe îlankirin û ji bo wê pîrozbahî pêşxistin, vana hemû jî bi rengekî sextekarî bûn û bi vî rengî nêz bûn. Mirov dikare bêje encamê vê referandumê, encamekê ku mirov dikare bêje eniya ‘Na’ bi serketibû. Lê bes wana ev qebûl nekir in. Beriya referandum were çêkirin jî, şert û mercên wê bi vî rengî çêkiribûn û pêşxistibûn. * Erdoxan serkeftina xwe îlankiri, mirov çawa dikare encamê wê şirove bike?

- Bê guman weke ku me li jor jî dayî diyarkirin, yanî serkeftinek sexte dane îlankir in. Raya giştî jî vêya baş dizane, civaka Tirkiyê û Bakûrê Kurdisatanê jî vê ya baş dizan e. Bi vî rengî hêza ku dengê ‘Na’ bi karanîne serlêdan kirin, ji bo cihên peywendîdar û xwestin biçin dadgeha qanûnî ya bilind ya Tirkiyê.

Hevpeyvîn

63

Dîsa desteya bilind ya hilbijartinê ji bo ku vê encamê nepejirîne û ji nûve biçin hilbijartinan, gelek hewlidan û li ber xwe dan, lê belê ev jî qebûl nekirin û wekî dibêjin misogeriya çûna hilbijartinê îlan kirin. Lê bes ew bi xwe jî dizanin kî ev dengê ku hatine bi destxistin, weke ku îrada gel hatî dizîn, îrada gel hatiye destserkirin, bi zorbûna xwe evya girtine û diheman demê de bi sextekarî jî girtine. Yanî wekî mirov bêje bi destserkirinê girtine, yanî û bi vî rengî em bêjin ev hilbijartinê xwe weke dibêje kirine malê xwe. Di vî encamî de dema mirov lê mêze dike, encamê vê hilbijartinê wê çiqasî guhertinên nû li Tirkiyê çêbike û bandora xwe bide çêkirin. Armancê vana çiqasî pêkhatiye, an pêknehatiye. Bê guman gelek pirsên bi vî rengî niha jî rojevê dene û gelek pirsên wisa divê ku bersivên wan rast û bi bingehîn werin dayîn. Em dikarin vêya bibêjin, guhertinên ku bêne çêkirin, guhertinên ku qaşo dixwazin çêbikin. Bi hemû awayî guhertinên ku muxaleftên tune bikin û yekane otorîteya xwe bidin diyar kirin. Em bêjin êdî îradeya Kurdan bi tu şêwazî qebûl nekin, doza Kurdîniyê tune bikin û em bêjin tevahî şerê topyekun destpê biki, kî em bêjin destpêkirin e. Êdî em bêjin guhertinên ku dibêjin emê bikin, guhertinên desthilatdariyê misogerkirina wî û pêşxistina wî ye. Yanî bi gotinek din, em bêjin hem di nav xwe de, hem jî ji derve ve pargalekî dîktatoriyê weke sultanê Osmaniyan pêşbixîne û bi vî esasî ji nû de Osmancîtiyekê pêş bixîn e. Li ser vî esasî di jiyanê de li ser bingehê wê hemû tişt avakiriye. Di meryetê de em bêjin cihê ku lê jiyan dike, avakirina qesrekê bigre, ji xistina destê xwe em bêjin dadwerî xistiye destê xwe, li ser artêşê desthilatdariya xwe amedekiriye, em bêjin di hindir de bi hemû awayî polîs, Mît,

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

îstiqbarat û hemû tişt bi xwe

Li Turkiya bi dînamîzma civakê di Bakûrê Kurdisatanê de enacamên şoreşa 40’ salî ku di gel de zanebûn hatiye avakirin, îrada hatiye avakirin, rêxistnbuyên çêbûye, bi xwe bawerî çêbûye, ev yek wê nahêle ku Erdoxan dîktatoriya xwe demek dirêj li derve û hundir bide meşandin ve girêdaye. Yanî guhertina ku dixwaze çêbike û pêşketî jî tenê bi yekdestî ve evin. Ê ev jî li ser civaka Tirkiyê û civaka ku li Bakûrê Kurdistanê û bi giştî li ser civakê, elbet wê bandorekê xwe yê neyînî bike. Civak jî vê perçiqandinê qebûl nake, civak jî bi vê rêbazê pêre jiyan nake, îtrazê xwe û neqebûlkirinê xwe jî di hilbijartinan de daye diyarkirin. Ev ya jî balkêşe, yê ku serkêşiya wê dike, em dikarin bêjin berxwedan ku li Bakûrê Kurdistanê tê kirin ev. Bi taybet ji 24’ Tîrmehê 2015’an de êrîşên hewayî yên artêşa Tirk li ser herêmên parastinê Medya destpêkirin û bi taybetî jî em bêjin bi hemû awayî du sal û nîv di Bakûrê Kurdistanê û Tirkiyê de komkujiyên ku çêdikin, bajarê ku xirakirine, vîna ku xwest dîlbibigrin bike, hemû awayî bandorê neyînî li ser ci-

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

vakê dane meşandin. Lê belê civak bi derketinek nû bersivek xurt dan. Mînak di 8’ê Adarê, Newrozê de û bi taybetî jî di referendumê de vaya da diyar kirin.

Gel wê vî ya qebûl neke û wê serî ji vê re netewîn e. Ji bo vê em bêjin di encamê giringiya ku di vê referandumê de derketine û guhertinên ku dixwazin çêbikin. Wê hêsanî çênebin, wê hema wisa nikaribin wekî ku dixwazin bi wî rengî civakê bidin meşandin. Wê neqebûlkirinên pir qurt derkevin û bi taybetî jî em bêjin bingehekê mezin ji bo derketinek nû şoreşa civakî amedekiriye, di vî warî de mirov dikare wisa şirove bike. * Weke encam li ser herêmê û neqşê di rojhilata Navîn de wê çiqasî bi bandor be?

- Bê guman mirov dikare bêje tevahî bi hev du ve parelere û bi hev girêdayiye, divê referandum encamên wê li ser Rojhilata Navîn, wî milê wiyê îcabî de, milê wiyê baş û nebaş de wê çawa bê çêkirin? Mirov dikare viya bibêje, di pirsgirêkên Rojhilata Navîn de û çareserkirina pirsgirêkên Rojhilata Navîn êdî bi dîktatoriyekê nayê çêkirin, pirsgirêkên Rojhilata Navîn êdî bi hukumdariyê çênabin. Ger ku Rojhilata Navîn dinava

64

Hevpeyvîn

Diclepress13@gmail.com

qeyranekê de ye, dinava ji nû ve pêvajoyek ya avakirinê de ye. Ji sala 2011’an dan û vir ve şerekê dijwar di rojhilata Navîn de tê meşandin, heta berî wê jî em dikarin bêjin beriya wê jî 2003’an û vir ve em bêjin dektaorya Sedam Husyen hilweşiya û virde rojhilata navîn hîn wek pêlên avê di herike û nehatiye sekinand in . Her çiqas tiliyên li derve jî di navde hebe jî hêzên desthiladar dixwazin di heremê de bandorek xwe çêbikin û li gor xwe reng bidinê . Ew vîna gelan ya hatî perçiqandin û destihiladariya yekdestî ku pêşketiye, êdî ew rejîmên dîktator nikarin di heremê de hakimeyetek xwe ava bikin û encam bigirin, gel jî bi xwe dixwaze azad bijî û xwe ji van tîktatoran xelas bike. Ev yek mirov di Misrê de dibîne, ew bertekên gel yên li hember vê yekê derketin qet ne hêsane, vê ya di Surya de jî pêşket û li Îraqê jî. Ji ber vê yekê jî niha Erdoxan çiqas dibêje bi vê hilbijartinê ez êdî ji nûve di Rojhilata Navîn de, ku sultanek weke Osmaniya xwe li her derê belav bike, bi hêceta Tirkmenan ku li van hereman heye wek Suriya, Îraq û bi tayebet jî Musil, ev yek qet ne hêsana.

Ji xwe ev hewildan wê bê encam bibe û wê bi ser nekeve, berovajî vê hewildana bi vî rengî divê fikirî de bi vê des-

thiladariyê, yanî divê pergalê de israrkirin, wê dawiya Erddoxan bîne weke ya Hisnî Mubarek û Sedam Husên. Li Turkiya bi dînamîzma civakê di Bakûrê Kurdisatanê de enacamên şoreşa 40’ salî ku di gel de zanebûn hatiye avakirin, îrada hatiye avakirin, rêxistnbuyên çêbûye, bi xwe bawerî çêbûye, ev yek wê nahêle ku Erdoxan dîktatoriya xwe demek dirêj li derve û hundir bide meşandin. Çiqas bixwaza di virde jî israr bike, ewqas jî wê têde winda bike.

Ji bo vê yekê jî, di dîzayinkirina Rojhilata Navîn nikare bibîne. Berovajî vê yekê wê xwe têde winda bike . Rêka ku niha Erdoxan, Baxçelî û hevalbendên wî têde dimeşin, wê di Rohilata Navîn de nikaribin xwe di avakirin û dîzayinkirina wê de nebînin. Wê berovajî wê belavbûyîn çêbibe, parçe bûyîn çêbibe.

Hîn zêdetir wê hêzên azadî xwaz, hêzên alternatîf, xwedî pergel û wê têde bibin xwedî derketinek nû.Piştî referandumê êrîşa xwe ya mezin li derve bikar anîn. * Êrîşa 25’ê Nîsanê êrîşa li ser Qereçox û Şengal pêk anîn, armanca vê çibûn? Daxwaziya van êrîşan çibûn? Ev yek çiqas pêk hat? Çiqasî gihiştin hedefa xwe?

- helbet ev yek jî giring e. Esas 24’ Nîsanê

Diclepress13@gmail.com

Te li hember çi Şengal firot? pêwîste bersiva van pirsan were dayîn. Ji bona vê pêwîste ev were dîtin, da ku em bibêjin êrîşên ku li ser vê vînê têne kirin ew daxwaza dewleteka Sunî û eşîra Berzanî û girêdayî Erdoxan e êrîşa ku li ser Qereçox û Şengalê pêk anîn, hedefa yekemîn rojeve sextekariye bû ku di referadumê de kiriye rojeve, vê yekê bi guhere, gel berxwedanî dikir, meş û mîting dikirin, xwe ji bona 1’ê Gulanê hîn bêhtir amade dikir bi hemû awayan, ev ancam qebûl nedikirin. Bi vî rengî êrîş birine ser Qereçox û Şengalê dixwest bi van êrîşên xwe vê yekê belav bike. Vê rojevê bi guhere û bibêje ku ancamên min girtine, ancamên misogerin. Ez dest bi kar dikim û destwerdanî derve dikim û derba li wan dixim. Xwestin ku bi vî rengî kesên ku dengê xwe dana ji bo wî wana spas bike û yên dengê xwe nedane wan çavtirsandî bikin û dîktatoriya xwe bi van êrîşan temam bike. Ancamên ku wî dixwest helbet nehat girtin û ev êrîş jî berê hatibûn plankirin. 24’ Nîsanê rojek gelek balkêşe, mînak di 24’ê Nîsana 1915’an de roja fermana li ser Ermeniya pêkhatiye û bi deh hezaran Ermenî hatine qetil kirin. Jenusîtek bi ser de hatiye, bi sed hezaran koçber bûne, Tirkiye û Bakûrê Kurdistanê ji wan hat vala kirin û bi heman qirkirinê Tirkiye ketiye pêvajoyek komkujiya qirkirinê, êdî li

Hevpeyvîn

65

ser Êzîdiyan, Kurdan, Elewiyan û li ser Aşûriyan û pêk hatiyên cuda cuda yên ku ji wan re dibêjin yên ne misilman.

Yên din Kurdistan û Tirkiyê de jiyan dikin, hita sala 1938’an jî vê pêvajoyê berdewamkiriye û di vî warî de qirkirinên pir mezin pêkhatine, ev hemû her yek ji wan mijarekî şirovekirin û giftogoyê ji bo wê jî di heman rojê de hilbijartin jî bi wateye û gelek balkêşe.

Ew bi xwe vê yekê dide civaka Êzîdî û dibêje, çawa ku bi vî rengî min Ermenî tunekirin û navê wan ji Rojhilata Navîn û bi tayebet li Bakûrê Kurdistanê û Tirkiyê de min navê wan tunekir, hûn jî weke Êzîdî û heta Kurdên azadîxwaz emê ne hêlin ku bigihijin mafê xwe û em vê îradê nas nakin û destwerdana vê yekê ye. Ji bo vê yekê jî em bibêjin encamên girtî çine? Bê guman Şehadet li Qereçoxn çêbûn, 20 şervanên YPGYPJ şehîd ketin, li Şengalê dîsa ciwanek Êzîdî Şehîd ket û li herdu navendan jî zirara madî çêbû, vana helbet bedelên azadiye ne. Em dikarin bibêjin armanc û daxwazên ku pê ketine rê, vana nebûn û pêk nehatin û encam ne giritin. Bi hemû awayî rastî hêrsa gel hatin, yên ku ne hîştin bi tu awayî bi ser bikevin helwesta gel bû ku çawa di seetên destpêkê de gel bi girseyî herikîn Qerçoxê û bi vî awayî hesap pirs kirin, bi vî rengî hat xuya kirin ku wana nikarin vîna gel bişkînin û daxwaziyên xwe pêkbînin. Heman tişt li Şengal jî bi vî rengî pêşket, li gor derfetên Êzîdiyan û li gor vê dorpêçiya li ser Şengalê heye û lîstokên ku têne meşandin li ser gelê Şengalê bi şervanên YBŞ-YJŞ’ê re helwesta xwe ya pîroz dane nîşandan û ew jî herikîn cihê bûyerê û li wir daxuyanî dan vîna xwe dana nîşan dan, gelek kombûn û meş çêkirin. Gelek dekleresyon weşandin, bi hemû awayî ev êrîş hem şermezar kirin, hem vala derxistin û qebûl jî nekirin. Divî warî de

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

hişt ku ev yek vala derbikev e. Hêzên navdewletî jî tiştek wisa dan diyarkirin, çawa ku hêzek wisa ev bû 2 sal û nîv li hember DAIŞ’ê tekoşînek bê hempa dide meşandin û vala derxistina DAIŞ’ê vînek pir mezin derxistiye pêşiya xwe û DAIŞ di Rojhilata Navîn de ji wê asta metirsiyê derxistiye. Em bibêjin ku çawa DAIŞ di sala 2014’an de li Îraq û Suriya hatiye avakirin û êrîş pêk anîne. Hemû dunya xist nava metirsiyek mezin û êdî dunya dibin ewlehiyê de nedidît. Bi deswerdana YPGYPJ’ê û destwerdana Şervanên azadiyê, HPG, YJA-STAR di Şengal, Kerkûkê de û li Mexmûrê bi vî rengî pêşî li êrîşên DAIŞ’ê hat girtin û DAIŞ kete pêvajoya paş de çûyînê û bi hezara KM çargoşe qad ji wan paqijkirin. Helbet di nava hêzên demokratîk, hêzên navdewletî û raya giştî de sempatiyek mezin ji bo van hêzan derxiste holê û baweriyek mezin derxist û piştgiriyek pêre dan kirin . Ev bû 3 sal YPG, ji êrîşên li ser Kobanê û virde dane kirin û şkandina êrîşên li ser Kobanê jî koalsyona navdewletî bi YPG’ê re û bi pêşengtiya YPG’ê ku niha hêza QSD hatî avakirin, bi wan re alîkare û bi hevre dixebitin. Em bibêjin ku vînek mezin YPG-YPJ’ê û QSD’ê bi hev re derxistye holê û gelê Bakûrê Suryê jî jiyana xwe bi ewlehî dimeşîn e.

Xwestin ku bi van êrîşan van hemûyan bişkînin bê guman divî warî de jî bi ser neket in. Li Şengalê jî heman tişt, hêzên YBŞ-YJŞ’ê hêvî û baweriya ku di civaka Êzîdî de çêkiriye û buye hêviya gelê Başûrê Kurdistanê û gelê Başûrê Kurdistanê ne bê alternatîf maye. Di 03’ê Tebaxa 2014’an de demê ku em bêjin hêzên PDK’ê bêyî ku berxwedaniyek bike, Şengal radestî çeteyên DAIŞ’ê kir û Kerkûk hat astek metirsiyê de ku bikeve, Mexmûr heman tişt, ne ji hêzên azadiyê ba, wê bi temamî ketiba destê wan de. Di wê demê de Başûrê Kurd-

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

Xwestina Berzanî ya dewletê durûtiyek û sextekariye ye. Yanî dewlet xwestin qilifeke rûyê xwe pê perde kirine ..........

Sedem Huseyen ji Berzanî xurttir bû. çima dewleta wî nikarî xwe bi yek dewletê bigir e istanê bi temamî dibin xeteriyê debû, gelê Başûr jî ev yek bi çavên xwe dît ku çawa vînek pir xurt heye û li hember DAIŞ’ê di hate meşand in. Ji bo wê jî gelê Başûrê Kurdistanê baweriya xwe bi şervanên azadiyê anîn, baweriya xwe bi YBŞ-YJŞ’ê heye. Gelê Êzdixan jî, ev yek dît ji ber vê yekê jî di êrîşên 25’ê Nîsanê de çêbûyîn li hember sekinîn û berxwedanî dan nîşandan û ew armancên ku ew keti bûn pê vê yekê vala derxistin û em dikarin bibêjin ne hiştin bigihêjin armanca xwe. * Rolê Emrîka û Rûsiya li van êrîşên ku dewleta Tirk, li ser Rojava û Şengal pêk anî çiye?

- Niha em berê xwe bidnê ku Emrika û Rûsiya di van êrîşan de rolek çawa lîst yan jî agahiyen wan jê hebûn yan tunebûn, mirov di kara bibêje ku di tavî heremê de siyaset rojana tête gohrtin divê her kes vêya baş bi zanibe, dostê îro dikara sibe dişmin be, dişminê

66

Hevpeyvîn

Diclepress13@gmail.com

îro dikara sibe dost be. Wek sedsala 20’mîn û dû bilokên ku hatibûne avakirin û yek ji wan jî em bibêjin sosyalîste demokratîke li ber xwe dide û ya din jî bi tenêye nijadpereste ya faşîzmêye ya berjewenduya ye, bi vî rengî ew nebuye, alternatîfê ku çêdibin li dijî hev çêdibin yan jî bi hevre herket dikin li gorî berjewendiya ye. Berjewendî çawa dest didin bi vî rengî têne çêkirin ji buna vê jî em bibêjin hindek heya dawî ne bi Rûsiya re ne û hinek heya dawî ne bi Emrîka re ne. Emrîka û Rûsiya jî di hindek mijara de bi hevre dev digerin, niha di mijara Surya de herdo bi hevre tevdigerin, gereg veya were dîtin.

Dewleta faşîst ya Tirk kolisyona ku avakirine, Erdoxan, Baxçelî û Berzanî bi tayebet vaya ku çêkirine, di xwazin li gor xwe eniyan ava bikin. Cephên xwe çêbikin, dibe ku hinek heya dawî pêre bin û yên li hember jî bila li hember bin, ew dixwaze bi vî rengî du biloka ava bike. Ji bona vê jî çiqasî em bêjin agahiya wan jê heye, yan jî tuneye, helbet vaya em bi xwe jî nikarin bibêjin. Ji ber ev yek misoger di destê me de tuneye ku em bibêjin agehiya Emrîka evqas jê heye, yan jî ya Rûsiya ewqas jê heye, mijara me ya niha jî ne eve û agahiyên me yên berfireh jî li ser tunen e. Em dikarin vê jî bibêjin heta dawiyê ne Emrîka û ne jî Rûsiya, Tirkiya nade li hemberî xwe ji ber berjewendiyên xwe.

Ji bo dewleta Tirk jî endamek ji Natoyê ye û gelek têkiliyên wan bi hevre hene. Rûsiya û Tirkiye piştî pêvajoyek kirîzê, niha dîsa li hevkirine û bi hev re dimeşin. Her roj bi hevre di hevdîtinan dene, roxmî vêna jî ne Emrîka û ne jî Rûsiya ji bo dewleta Tirk jî hêzên din yên ku li hember DAIŞ’ê şer dikin û alternatîfek nû avadikin û di pêşeroja Suriyê de xwedî gotin in. Proje û pergalek demokartîkin û niha fedresyonên xwe îlankirin e. Dibinnavê wekhêviya

gelan, helbet vaya jî van bernedan û bi dewleta Tirk re tevnager in. Pêvajoya ku niha Emrîka, Rûsiya û bi tevahî herêm jiyan dike û ew jî di navdene, hîna jî cih bi cih ne bûye û hîna istiqrarek têde tuneye. Mirov dostê wî, dijminê wî nav lêkirin, divê pêvajoyê de hîna zuye, hîna li gor berjewendiyên xwe rojane siyaset dimeşîne, rojane îtifaqan çêdikin, operesyonan destpê dikin û rojane jî dikarin dijbertiya hev jî bikin. Mirov dikare mijara êrîşa 25’ê Nîsanê vana bibêje, roxmî vana hemûyan jî dewleta Tirk êrîş kir. Helbet ew jî gotinek bi zehmete, lê em dikarin bibêjin ku ew êrîşên dewleta Tirk nehatin pejirandin û nehatin qebûl kirin.

Li hember vê jî hîn tedbîrên piratikî jî hatin girtin, niha li rojvayê Kurdistanê şerê li hember Daiş’ê berdewam dike û bi rizgarkirina bajarokê Tepqayê, bendava Firatê hêzên QSD’ê serkeftiyên pir mezin bi destên xwe ve xistin, dev ji vê operesyonê nehate berdan. Niha Pêngava Reqa destpêkiriye û berdewam dike, di encamên piştî van êrîşan de, di encamê operesyona Reqa de bi hêzên QSD’ê û YPG’ ê re berdewam kirin, ev pêngavek giring bû. Ev demekdirêje Emrîka piştgiriya ku bi hêzên YPG’ê re dike, şerê li hember DAIŞ’ê alternatîfên asasî ne, hêza pêşengin, YBG xwedî rumetek mezin e, xwedî ezmûnek mezin e û gelek tecrubeyen mezin hatine girtin. Ji bo vê jî ev demek dirêje, ji bo piştgiriya çekên giran pêre bê kirin, ew daxwazname nehatibû û alîkariya hatibû kirin, nehatibû erê kirin. Obama xwestibû ku vê ya bike, di wî demî de hatibû amada kirin. Ji ber ku Obama wê bi çuya û di demek bi wî rengî de nehatibû erê kirin. Divê demê derbasbûyî de, bi tayebetî piştî êrîşa 25’ê Nîsanê li ser YPG’ê, ji hêla rejêma nû ya Emrîka aha(îşte) Donal Turamp ve ew piştgirî hate erê kirin û çekê giran

Diclepress13@gmail.com

bidin YPG’ ê. Ev jî wisa xwuya dike ku hîna li Suriyê de hêzên QSD’ê û YPG’ê piştgirî bibînin û hêzê pêşengin û Emrîka jî, bi vî rengî wan re alîkarî dike.Lê nayê wê watê, bila kes xwe nexapîne ku alîkarî didin bi her awayî, projê siyasî erê kirine, xeta demokratîk erê kirin e û wê bê navber pêre bimeşin. Helbet pêwîste kesek bi vî rengî nêz nebe û neyê çêkirin yanî bi hemû awayî her kes ji ber berjewendiyên xwe nêz dibe û li gor wê tevdigerin. Her gavek ji bona wan erenî be jî, lê ji bona YPG, YPJ’ê giraniyek xwe heye, ew jî mafê wane. Ji ber ku yên herî zêde li hember DAIŞ’ê şer dike ewin, yên heta niha yên herî zêde şehîd dane ewin û berxwedanî kirine û cihan, ji van çeta parastine ev hêze bi vî rengî alîkariya wan dike û dide wan .Alîkarî ne tiştekî ku em bibêjin nimet têkirin, yan ji tiştekî ku em bêjin nebe jî. Ger dixwaze DAIŞ tune bibe, helbet wê van alîkariyan jî, bike. Divê çarçovê de ev were dest girtin û wisa were dîtin, niha dewleta Tirk ji vê jî gelek acize û niha li hember vê jî di nava liv û tevgerekî cuda deye. Bi vê ve girêdayî mirov dikare vê bibêje, di nava van êrîşên 25’ê Nîsanê de ku wek destpêkek nû bû . * Rolê PDK’ê di êrîşên li ser Şengalê

Hevpeyvîn

67

de çibû?

- PDK ev çawa ji xwere girte dest, 25’ê Nîsanê li ser YPG û YBŞ êrîşên ku çêbûn bi rastî jî destpêkek nû hat avakirin, ji boyî rastiya hemû hêzên dagirker û hegomonîk rûyê wan derkeve holê, ger rûreşî be, ger çibe jî derbikeve holê, li milê din jî hêzên ku bi wan re veşartî kar dikin, ew jî werin zelalkirin giring bû, ji bo ku eniyên gelan bikaribe xwe baş tevger bike, di vir de jî giring bû. PDK piştgiriya bi dewleta Tirk û hevkariya pêre û dîse PDK di Rojhilata Navîn de hêzek çawa ye? Ji vê yekê re jî şirovên pir dirêj pêwîstin û vaya têne zanîn. PDK’ê hêzekî ku hêza xwe ji gel nagire, hêza xwe ji desthiladariyê digire. Ji hişmendiyek eşîrtî digir e. Em bibêjin ji avakirina PDK’ê heta roja me ya îro bi dijminê gelê Kurd re tevgeriya ye û li gor berjewendiyên xwe yên malbatî tevgeriya ye. Ji xwe di van êrîşên dawî de ev hişmendî, tê xwuya kirin û ev helwest tê diyar kirin. Ger ev yek nebe di demek wisa dîrokî de, di Rojhilata Navîn de nîqşên nû têne çêkirin û bi hemû awayî dixwazin rengê nû bidinê, derfetên dîrokî ji bona Kurdan derketine holê. Kurd di Rojhilata navîn de aktorê herî pêşengin, di hêla leşkerî û siyasî de pêşengin û di hêla alternatîfa demokratiya heremê de pêşeng

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

in.Tevgera azadî bi şoreşa xwe ya 40 salî ve, ev ancam derxestine holê. Di hemû Rojhilata Navîn de xwedî perspektîfeke, konfedralîzîma demokratîk, wekî em bêjin avakirina pergalek nû sazkirin û avakirina sîstem têde jî netewek demokratîk perspektîfên sedsala 21’ne. Ev perspektîf di destê kesî de nîne. Tevgera azadî û di pêşengîtiya Serok APO de ev avabûye. PDK vê yekî nabîne û naxwaza bibîne jî. Ji ber ku desthildariya xwe ji dest neda ku van tiştan ji nedîtîbe tê. Hişmendiya Erdoxan û Berzanî yeke, ji boyî wê jî bi hevre bûne yek. Yanî mirov dikare bibêje ku Berzanî, Erdoxan û Baxçelî sê rihên hevbeşin, ji ber ku hişmendî yeke, hewlest hevbeşe, daxwaziya wan û armanca wan jî hevbeş in. Ji ber ku ew ji xeyîn mafdariya xwe mafê kesî nabînin. Mafê cihvaka nabînin, netewan jî dikin qurbana xwe. Xwestina Berzanî ya dewletê durûtiyek û sextekariye ye. Yanî dewlet xwestin qilifeke rûyê xwe pê perde kirine. Dewletekî ku tenê PDK’ ê avakirine. Niha ku dewletên bi vî rengî hatine avakirin li ber çavin ku çawa belav bûne, niha dewlet çime di nava qeyiranek dene. Sedem Huseyen ji Berzanî xurttir bû. çima dewleta wî nikarî xwe bi yek dewletê bigir e. Surî çima nikare xwe bi yek dewlet bigr e. Tirkiye niha dibêje heştî du milyon, qaşo Kurdan jî

Dewleta Tirk û PDK`ê hicetan derdixin, naxwazin ev gel xwe bi xwe birêve bibe û dixwaze vê hebûnê tune bikin

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

li gel xwe dibîne,hatiye asatekî belav bûnê. Divê ev bê dîtin, di dewletê de.

Dîsa di vî hişmendiya xwe de israrakirin, tenê li hestê Kurdan xîtapa kirin e.

Dixwaze vê bêje; ez dewlet û serxwebûnê dixwazim, hinek li himberî minin, bi temamî hişmendiya Erdoxan e. Erdoxan jî dibêje em li himber wan şer dikin ku dewleta me parçe nekin. Ji bo vê Berzanî û Erdoxan divê mijarê de yek in. Ji bo vê jî êrîşên 25’ê Nîsanê bi îtifaqa wan çêbû, ev yek berê hatiye plankirin.

Heta ji bo wêna jî kordînat û cihê ku hatiye lê xisitin jî hemû jî wan dane.

PDK xwest bi vî rengî vîna gelê Êzîdî li Şengalê bişkîne, êrîş li ser Şengalê ne, civaka Êzîdîxanê ne. Di vir de PKK weke sedem nîşandan, ev sextekariyeke, ev rola xwe di vir de veşartine.

Di vir de gelek pirsên girîng dikeve serê mirov de. Çima di encamên van êrîşan de tu PKK’ê dikî sedem, di virde em jî pirs dikin çime tu encamên van êrîşan PKK’ê sedem nîşan didî? Pirsek din jî di 03-Tebaxa 2014’an de êrîş li ser Şengal

68

Hevpeyvîn

Diclepress13@gmail.com

hate kirin, çime te Şengal ne parast? Te li hember çi Şengal firot? pêwîste bersiva van pirsan were dayîn. Ji bona vê pêwîste ev were dîtin, da ku em bibêjin êrîşên ku li ser vê vînê têne kirin ew daxwaza dewleteka Sunî û eşîra Berzanî û girêdayî Erdoxan e, eyaletekî bibêjin ku berî demê Osmaniya girêdayi Erdoxan çêbike û Erdoxan li ser hakim be û Berzanî Melikî vê eyaleta Sunî be ku dixwaze li Başûrê Kurdistanê de ava bike.

Plan û projê wan evin, dema mirov vê dibîne pêwîste li kur vê tevbêgeran din, sedemên van êrîşan PKK’ê nîşan dan ji ber ku PDK’ê di zana PKK’ê lîstikên wan vala derxistine, PKK’ê bi felsefeya xwe, bi rêbazê jiyana xwe, bi alternatîfê nû ku em bibêjin sazkirine netewek demokratîk û yekbûna Kurd avakirin, PKK’ê projek nûye. Ji bona vê jî em bibêjin bi vî rengî êrîşê xwe li ser PKK’ê pêş dixîne, PKK li Şengal sedem nîşan dayîn, dixwestin civaka Êzîdî bixin liv û tevgerekê, xwestin bibêjin, bila PKK ji vir derbikeve, ji bo ku vêya

pêkbîne, pêşmerge jî kirin qurban. Li wir bi zanebûn li cihê wana da dewleta Tirk, ji bo ku li wir jî bixe, ziyanek û zirarek mezin bide hêzên Êzidxanê û gelê Şengalê li hember PKK’ê derxîne. Aha çiye wê bibêje Pêşmergên min jî hatine kuştin û xebera min jî, jê nîne û bibêje gel naxwaza PKK li wir bimîne. Ev daxwaziya wî jî pêk nehatiye û vala hatiye derxist in. Gelê Şengal û gelê Êzîdxanê baş dizane, wan çawa Şengal firotiye û çawa Şengal teslîm kirin e. Ji bona wê jî helwesta li hember vê hatî dayîn û bi tayebet daxwuyaniyên wan li hember wan ku herî dawî wek dibêjin, pêkhatiyên Şengalê wek rêveberiya Şengalê ya demekî ku xwe bi rêve bibe û bi nav kirin e. Dekleresyonek weşandin bi rojane ku em bibêjin li herderê li ser tê niqaş kirin, di vir de jî çi gotin? Gotin li ser daxwaziya me PKK li vire, mixatabê tewleta Tirk û Berzanî li wir Meclisa Avaker ya Şengalê ye, pêkhatiyên Şengalê ne. Êrîş li ser wan hatin kirin, ji bona wê mixatabê PKK’ê ne dewle-

Diclepress13@gmail.com

ta Tirk û Berzanî ne. Lê pêkateyên Şengalêne, meclisa avaker ya Şengalê ye. Dibe ku ew biryar bidin, ger ew biryar bidin. Wê demê PKK’ê jî, wê man û nemana xwe nîşanî wan bike. Ev yek jî, ji bo wan bi ser neketiye. Ew jî bi xwe vala derketiye û gelê Êzîdîxan ji bo xweseriya xwe xwedî tekoşîn û bi israrin.

Ger Şengal wek civak Êzîdî bi zimanê xwe, bi çanda xwe, bi baweriya xwe, di axa xwede jiyan bikin, helbet wê demê dibe xweser bin. Parastina wan bê kirin û divê di welatê xwede û axa xwede bimînin. Ji bo ku Êzîdiyatî bê jiyan kirin, baweriya Êzîdiyatî ne wek baweriyek dine, ger hijmarek biçûk jî mabe. Hemû bi fermanên, bi vî rengî hatine parçekirin. Fermana dawî jî dixwazin bi destê Berzanî, Erdoxan û Baxçelî bidin kirin. Ji bona vê jî em dikarin bibêjin ev êrîş ne gihijtin hedef û armanca xwe. * Piştî êrişin 3’ ê adarê li ser xanesora şengal’ ê pilanên qirêj li heremê bi rêve diçin taybetî jî li hember ybş’ ê û yjş’ ê û Asayîşa Êzîdxanê bi rêve diçe. Li ser malbatan jî gelek pilanên gemar bi rêve dibin. Hûn wan hewldanan çewa şirove dikin?

- Ji 3’ê Adarê û vir de, êrîş li ser şengalê hene û ev lîstikên PDK`ê ne. Bi hemû hewildanên xwe dixwazin vîna gelê Êzîdî tune bikin, armacên êrîşên di 3`ê Adarê, 3`ê Tebaxê û 25’ê Nîsanê hemûyan yekin. Dewleta Tirk û PDK`ê hicetan derdixin, naxwazin ev gel xwe bi xwe birêve bibe. Hebûna asayîş, şervanên YBŞ - YJŞ`ê statuyek mezine, ji ber vê yekê jî dixwaze vê hebûnê tune bikin. Pêwîste gelê Êzîdî hişyar bin li himber van lîstokan vala derxîne û li rûmete xwe xwedî derkeve û li pey parê wan neçe. Ger gelê Êzîdî li kur divê li berxwedaniya xwe xwedî derkeve, li hêza xwe xwedî derkeve li YBŞ - YJŞ`ê û li asayîşê. Divê gelê Êzîdî xwedî seknek

Hevpeyvîn

69

be. Îro gelê Êzîdî xwedî vîneke, hêza wê heye, şervanên azadiyê li pişta wê hene.

Dive gelê Êzîdî bi rastiya xwe bawer be û tekoşîna xwe mezin bikin rizgarkirina Musil di Iraqê, Reqa di sûriyê de em her du jî di dewletên cuda dene. Dema tên rizgarkirin wê di siyaseta cîhanî de bandorekî gelekî giring bike. Ji bona wê jî, wê bandora wê li dîzayînkirina Rojhilata Navîn, dîsa em bêjin îtîfaqên ku têne çêkirin, hevgirtinên ku pêş dikevin, wê gelekî badorek herduyan jî hebe. Di heman demê de, xwe ji nûve li ser civakê rêxistin bikin wê tesîrek cidî hebe. Gelek mijar hetibûn rawestandin bi rizagarkirina Musil, wê ew li ser wan mijaran bên nîqaşkirin. Mînak wê statuya Şengalê çêbe. Wê dîsa herêma Kurdisatnê çawa xwe bi rêve bibe, rewşa Kerkûk çawa be. Xala 140 çi guhartin, bi hatina DAIŞ’ê van hemûyan bi rizgarkirina Musil wê hevsengiyên cuda derxe holê. Şengal jî, bi vî rengî bandorekî bi ser çi ve ye, heta niha jî Şengal bi ser Musil ve ye. Di nava qanûnê Iraqê de karê xwe dide meşan din, ev 3’ê salin Şengal bi saziyên xwe xwe bi rêve dibe. Piştî rizgarkirina Musil wê derfetên cuda ji bo Şengalê çêbin, wê êdî dan û standinên cuda çêbibin. Ev êrîşên li ser Şengalê tên, divê berî Musil rizgar bibe derbekê li Şengalê bixin.

Ji bo vê vînahatî avakirin belav bikin, di vê ev bê dîtin û civaka Êzîdî xwe li gor vê birêxistin bikin. Li ser piyên xwe bisekina berxwedana xwe mezin bikin, rêxistina xwe misoger bikin, xwe bi hêz bikin, dema Musil rizgar dibe altarnatîfek be û dan û standin, bêne dayîn û Şengal a misoger be ji ber vê yekê êrîşa 3`ê Adarê û 25`ê Nîsanê û berî wê jî kombûn çêkirin û PKK`ê kirina sedem, da ku projeyên Şengala demokratîk û xweser derbêxe, ji dewrê. Ev yek wê bi rizgarkirina Muslê re derfetên cuda derbixe û wê sazî û destgehên Şengalê

HEJMAR 2

2017/05/20

SAL 1

KOVAR DICLE

PKK heya ku gelê me ye Êzîdî nebe xwedî mafê xwe û heya pêwêstiya wan bi parastin û alîkariyê hebe, wê tevgera azadiyê jî li ser wî esasî wê erkê xwe li hember civaka Êzîdî û civakên bin dest pêk bîne xwe li gor wê yekê bi rêvebibin û xwe bi rêxistin bikin û berjewendiyên rojane danîne milekî. Bi madiyetê ne fikire, pêwîste van hemûyan dayinin milekê, heta karibin xwe bi rêve bibin û xweseriyek xwe ava bikin. Li hêzên xwe yên parastinê xwedî derbikevin.

Piştî rizgarkirinê dikarin destkeftiyên xwe hîn xurttir bikin û bigihêjin rizgarî û azadiya xwe. * Civîna 4’ ê ya astana li navbera Îran, Tirkiya û Rûsiya pêk hat, bê kû kurdan beşdar bikin pêk hat û hinêk

KOVAR DICLE

SAL 1

2017/05/20

HEJMAR 2

biryar hatin - girtin. Taybet avakirina hindek heremên bi ewle, bi nêrîna we ev biryar çiqasî li dijî kurda ne?

- Kombûn û civînên ku di vê demê hatine kirin wek civîna 4’mîn ya Astana ku Îran, Tirkiya û Rûsiya pêş dixe û êrîşên dewleta Tirk û cîhan Erdoxan na pejirîne û li dijî wî jî dernakeve bi dengek xurt .

Wê sala 2017’an bibe bi dawîbûna DAIŞ’ê, ji sala 2014’an de ve heta Bihara sala 2015’an de, tenê pêşî li girtina DAIŞ’ê bû. Di bihara 2015’an ve û bi sazkirina hêzên QSD’ê re û bi wê yekê ketina êrîşan û dest bi jêgirtina heremên, di destê DAIŞ de kirin. Ji 2016’an û virde çiqas çû DAIŞ xwe winda kir û ber bi tunebûnê ve çû û qadên di destê wan de ji dest wan hatin girtin û kete ber bi pêvajoya xwe paşde çûyînê ve . Di 2017’an de wê DAIŞ bê tasîr bibe û ber bi xilasbûnê ve biçe û wê di vê pêvajoyê de dengên siyasî derbikevin pêş. Li milek DAIŞ ber bi tunebûnê ve dê biçe û li milek din jî ka wê çibe, ya

70

Hevpeyvîn

Diclepress13@gmail.com

esas ku Rojhilata Navîn wê bi kîjan rejimê were îdara kirin, niha ev yek tê niqaşkirin û civînên ku çêdibin naveroka wan hemû eve. * Ger kû careka din êrîşeka wisa bête ser şengal’ ê helwesta we wê çewa bibê?

- Niha civak li ser esasên perspektîfên Rêber APO xwe pêş dixin û xwe rêxistin dikin. Rêber APO ev yek got ;artêşên dunya yê hemû yên min bin jî, êrîşî civaka û gelan nakim û cihên wan desteser nakim. Artêşên dunyayê hemû bibin yek jî û êrîşên me bikin ,emê dev ji azadiyê bernedin, dev ji demokarasiyê bernedin,dev ji nirxên mirovatiyê bernedinû emê xeta parastina rewa mezin bikin.Niha felesefa me eve û dunya hemû jî, çidike bila bikin,emê teslîm nebin û civaka xwe teslîm nekin. Ev yek sedî sede û helwesta me ewqas zelale jî. Di sedala 21’an de ,li ser vê perspektîfên hatine avakirin, hemû civak û gel jî wê li ser vî esasê

parastina xwe bike û xwe pêşbixe, azadiya civakê, baweriya gelan bi vê yekê tê û li ser vî esasî,ji bo Şengalê jî ev derbas dibe,ku çawa me wek tevgera azadî dema erk kete ser milê me, rixmê zur û zehêetyin wê jî, roxmî ku em bibêjin me şehîdên pir bi rûmet jî me dan, me gelek zor û zehmetî jî kişand. Me çawa ku di 03’ê Tebaxa ku çawa me gelê xwe li hember hemû êrîş û fermanan parast, niha jî li kuderê êrîş were ser civaka Êzîdî, li wir jî emê cardin parastina wan bikin û wan bêparastin nehêl in. Wekî ku daxweyaniya meclisa avaker ya Şengalê weşandî, dekleresyon hatî dayîn û ev yek dana diyar kirin got ku, heya metirsê li ser Şengalê hebe pêwîste PKK’ê jî li vir be, emê jî wek tevgera azadiyê guh didin daxwuyaniyên wan, em wana bi nirx û pîroz dibînin û em dibêjin PKK heya ku gelê me ye Êzîdî nebe xwedî mafê xwe û heya pêwêstiya wan bi parastin û alîkariyê hebe, wê tevgera azadiyê jî li ser wî esasî wê erkê xwe li hember civaka Êzîdî û civakên bin dest pêk bîne.