Boter, kaas en beuken bos

Boter, kaas en beuken bos Het landschap als toneel Landart project in Drenthe | Dick Lubbersen - Atelier Helderrood | Š 2004 - 2020

Sea Level | Richard Serra

Landart Landart - ook wel landschapskunst genoemd - is een stroming in de beeldende kunst ontstaan in de Verenigede Staten, in de jaren 60 van de 20e eeuw.

Kunstenaars gebruiken het landschap als locaite ĂŠn medium tegelijkertijd. Vaak gaat het om grootschalige projecten, waarin landschap en beeld samensmelten. Landschapskunstwerken zijn een ode aan de kracht en schoonheid van de natuur, maar maken de beschouwer zich ook bewust van de omgeving waarin het kunstwerk zich bevindt en de manier waarop het kunstwerk en de beschouwer zelf zich daartoe verhouden.

Juist omdat meestal gewerkt wordt met natuurlijke materialen in de buitenlucht is een bezoek aan een landschapskunstwerk iedere keer een belevenis. Niet alleen is de ervaring van een landschapskunstwerk voortdurend anders, al naar gelang het uur van de dag of het jaargetijde waarin je het bezoekt. Ook de tijd en de natuurlijke processen vormen het kunstwerk en kunnen het uiteindelijk weer opnemen in de natuur. Deze vergankelijkheid is vaak door de kunstenaar ingecalculeerd.

Drie dimensies van het landschap Ten eerste het tastbare landschap, dat is het landschap waarin we wandelen, de wind voelen, de geuren ruiken en waar we alle kunnen vastpakken. Dat tastbare landschap is verbonden met de samenleving.

De tweede dimensie is het sociale landschap: dat zijn mensen en hun activiteiten, dus zaken zoals economie, juridische en bestuurlijke verhoudingen en de normen en waarden die als een onzichtbare laag over het landschap liggen.

De derde dimensie gaat over de persoonlijke beleving, het innerlijke of mentale landschap.

Filosoof Maarten Jacobs, Wageningen

Broken Circle | Robert Smithson

Maakbaar landschap Het Nederlandse landschap geldt misschien wel als het meest maakbare van de wereld. ‘We’ zijn goed geworden in het indelen en functie geven van elke vierkante meter grond, het functioneel maken ervan.

Van ooit ‘woest en ledig’ naar een lappendeken van dorpen, steden, wegen, recreatie, natuur (bosbouw) en vooral veeteelt en landbouw. Het polderen is een Nederlands begrip en handelsmerk geworden, niet alleen omdat we onder de zeespiegel leven. We willen ons landschap beheersen, ook met aanpassingen die de klok soms terugdraaien. Voor waterberging brengen we nu de poldertjes terug tot ‘nieuwe natuur’. En wat doen we morgen?

Driftplein | Observatorium

Boter, kaas en eieren Boter, kaas en eieren, ook wel "kruisje nulletje" of ‘tic tac toe’, is een eenvoudig spel voor twee spelers. Boter-kaas-en-eieren is in het Nederlands verreweg de meest gebruikte naam voor het spel. Het spel wordt met een potlood of met een pen op papier gespeeld. Het spel is ook op een computer te spelen of buiten in het zand met een stokje.

Boter, kaas en eieren wordt gespeeld op 3 bij 3 velden. Bij het begin zijn alle velden leeg. De ene speler zet een 'kruis' en de andere speler een 'rondje'. Degene die drie van zijn eigen tekens op een rij heeft (diagonaal, verticaal of horizontaal), heeft gewonnen.

Voor iemand die het spel goed genoeg kent, kan ieder spel in een gelijkspel laten eindigen, ongeacht wat de tegenstander doet. Zeker voor beginners is het veld in het midden het belangrijkste veld.

Zo zijn er drie verschillende mogelijke begin zetten: in het midden, in de hoek of in het midden van een rand.

Boter, kaas en beuken bos Het landart project ‘Boter, kaas en beukenbos’ is gebaseerd op een drietal cultuurhistorische principes (ruilverkaveling, bebossing en culturele waarde van de rode en groen beuk) en de begrippen groei en compositie.

De verdeling en herinrichting van het landschap wordt in het project weergegeven in de strakke vorm van het spel Boter, kaas en eieren.

Het Drentse landschap is vooral de laatste eeuw rigoureus veranderd door menselijk ingrijpen. Eind negentiende eeuw was Drenthe grotendeels ontoegankelijk door woeste gronde (zandverstuivingen, heide, moeras en veengebieden). Vanaf die periode zijn veel gebieden ontgonnen en ingericht en gemaakt tot wat we als Drenthe anno nu kennen: een mix van veeteelt en akkerbouw, bos, heide en veen en kleine en grote kavels. Gestoffeerd met houtwallen, vele kleine dorpen en een vijftal steden is het vanuit de lucht gezien een prachtig geschakeerde lappendeken.

De vorige eeuw zijn gebieden meerdere malen heringericht en van eigenaar gewisseld.

Van kleine naar grote kavels, van afgegraven veen naar akkerbouw en de laatste jaren zelfs weer terug naar de natuur.

maar vooral ook als productiebos voor houtbouw.

‘Kruisje, rondje’ in het ‘Boter, kaas en beuken bos’ is een weergave van de kavels en de inrichting ervan. Naast de kavelverdeling geeft het ook het eigenaarschap weer met het rondje of het kruisje. In het spel Boter, kaas en eieren zitten 2096 varianten.

Het kunstproject zal in negen kavels slechts één variant verbeelden.

Grote bosgebieden zijn ingericht om o.a. productiehout te leveren aan de kolenmijnen in Limburg. Hier zouden ze gebruikt worden om de mijngangen te stutten met stevige ‘Drentse stammen’. Tegen de tijd dat de stammen voldoende gegroeid waren werden de mijnen gesloten en daarmee de levering van stammen overbodig. Vandaar dat we nu nog steeds genieten van de vele volgroeide bossen in Drenthe die daarmee één van de visitekaartjes van Drenthe zijn.

Eind negentiende eeuw en in de beginjaren van de vorige eeuw is de basis gelegd voor veel bossen die we nu in Drenthe kennen.

Op de zandgronden, die naast de akkerbouwgronden (afgegraven veengebieden) lagen, werden vaak van staatswege bomen geplant.

Deels om zandverstuivingen tegen te gaan,

Het ‘Boter, kaas en beuken bos’ is gebaseerd op het principe van bebossen en op de strakke lijnen van een productiebos. Ook is het een bos van groei, tijd en duurzaamheid.

De huidige Drentse bossen zijn ook ontstaan uit duizenden kleine plantjes en in tientallen jaren tot wasdom gekomen.

Landart project ‘Boter, kaas en beuken bos’ is een bos met (729) groene en rode beuken, ingericht op een stuk (landbouw) grond van minimaal 4 hectare in het vierkant, 200 x 200 meter. Verdeeld volgens de wet van ‘Boter, kaas en eieren’ in negen vlakken met een kruisje en een rondje. De rode beuken markeren het kruis en de cirkel, de groene beuken het volledige veld.

Groene en rode beuken werden in het verleden bij boerderijen en ‘luxe’ huizen geplaatst als teken van rijkdom. Een mooie statige beuk heeft nog steeds een rijke uitstraling.

Rode beuken hebben in veel gevallen gediend als eerbetoon aan de bewoner van het pand.

Je mag ze beschouwen als een 'boom van stand'. Deze statige beuken vind je vooral bij grote boerderijen, havezaten, landhuizen en andere voorname gebouwen als gemeentehuizen, pastorieën en woningen van burge-

meesters, notarissen en doctoren.

In Drenthe en Groningen werden boerderijen in eigendom soms voorzien van een rode beuk en boerderijen in pacht van een groene beuk. Verschil moet er zijn en ook te zien zijn.

Ruilverkaveling Ruilverkaveling, ook wel kavelruil genoemd, is een proces waarin eigenaren van een stuk land, de zogenaamde grondgebruikers, kavels met elkaar ruilen. De grondgedachte daarachter is dat alle grondgebruikers er daardoor beter op worden. Ruilverkaveling verspreidde zich in de vroege 20ste eeuw, met name vanuit de Verenigde Staten van Noord-Amerika. Het idee werd ook door vele (Noord-)Europese regeringen met enthousiasme begroet. Alhoewel de eerste ruilverkavelingswet in Nederland al van 1924 is werd pas na de crisis van de jaren dertig en de Tweede Wereldoorlog hier krachtig op ingezet.

Door de moderne ruilverkaveling verandert de indeling van het land. Er kunnen bijvoorbeeld grotere kavels ontstaan. Dit heeft ook effect op de indeling van het landschap. Zo worden sloten en andere afscheidingen tussen kavels verlegd, boswallen verwijderd en er worden nieuwe en grotere wegen en waterwegen aangelegd.

Een algehele verbetering van de landbouwkundige situatie, inclusief de verbetering van de waterhuishouding en ontsluiting, is een belangrijk doel. Overheden hebben lange tijd ruilverkavelingen gestimuleerd om de voedselproductie te vergroten en te rationaliseren.

Het komt voor dat agrarische gebouwen door de ruilverkaveling verplaatst of herbouwd moeten worden, vooral wanneer voormalig agrarisch gebied na de verkaveling bijvoorbeeld natuurgebied wordt. Ook worden er soms stukken nieuwe natuur aangelegd ter compensatie van verdwenen natuur, in de vorm van ruilverkavelingsbosjes. Deze komen dan vaak in het bezit van natuurorganisaties als Staatsbosbeheer. Inmiddels is ruilverkaveling als instrument opgenomen in landinrichting.

Bebossing Bebossing is het met bos beplanten van een gebied dat nooit eerder of lange tijd niet beplant is geweest met bomen.

In grote lijnen spreken we van twee soorten bebossing.

Via menselijk handelen: bebossing kan worden uitgevoerd uit het oogpunt van ecologie om zandverstuivingen tegen te gaan of om een productiebos op te zetten. Als er in het verleden op een bepaalde plek een bos heeft gestaan en dit wordt aangevuld wordt gesproken van herbebossing.

Via natuurlijk handelen: zodra een gebied met rust wordt gelaten en de natuur zijn gang kan gaan dan is de kans groot dat heide- en moerasgebieden worden bebost. Een voorbeeld hiervan is het heidegebied in Drenthe, dat eeuwenlang door schapen werd beheerst, zodra de schapen niet meer het gras gingen opeten werd het bos.

Met een productiebos wordt een bos bedoeld dat gedurende een aantal jaren kan groeien totdat de bomen bijvoorbeeld geschikt zijn voor de papierfabricage of de meubelindustrie. De ecologische waarde van het bos is hieraan ondergeschikt.

Productiebossen in de bosbouw kenmerken zich door een strakke ordening, de bomen staan in rijen, vaak dicht op elkaar. De structuur is zodanig kunstmatig, dat sommigen spreken van houtakker.

Veel Belgische en Nederlandse bossen zijn als productiebos aangelegd, zoals in Drenthe. In de loop van de tijd is het minder lucratief geworden deze bossen te beheren. Ze worden, door deze uit te dunnen, aangepast zodat ze meer natuurwaarde krijgen. Deze van oorsprong productiebossen zijn vaak nog wel, zij het met enige moeite, als zodanig te herkennen.

Rode en groene beuken Groene en rode beuken werden in het verleden bij boerderijen en ‘luxe’ huizen geplaatst als teken van rijkdom. Een mooie statige beuk heeft nog steeds een rijke uitstraling. Rode beuken hebben in veel gevallen gediend als eerbetoon aan de bewoner van het pand.

Je mag ze beschouwen als een 'boom van stand'. Deze statige beuken vind je vooral bij grote boerderijen, havezaten, landhuizen en andere voorname gebouwen als gemeentehuizen, pastorieën en woningen van burgemeesters, notarissen en doctoren.

Ook toegangslanen werden voorzien van beuken.

In Drenthe en Groningen zijn boerderijen in eigendom soms voorzien van een rode beuk en boerderijen in pacht van een groene beuk. Verschil moet er zijn en ook te zien zijn.

In de Achterhoek gingen de boeren nog een stap verder. Zij omzoomden hun percelen met immens hoge beuken. Hele rijen groene beuken sieren nog steeds het landschap en als overgang van het ene eigendom naar het andere een rode beuk.

De natuur als atelier De natuur en het landschap, ‘het mooiste atelier dat er is’. Het is groot, van ons allemaal en zeer afwisselend. Het heeft alles in zich: materialen in overvloed, inspirerende locaties, steeds wisselende omstandigheden en bovenal ‘het leeft’.

‘Net als veel andere mensen geniet ik van de natuur, van de landschappen, door er naar te kijken, te fotograferen, te schilderen, er doorheen te wandelen en te fietsen. Toch daagt die omgeving mij ook uit om daar kunstzinnig naar te kijken en mee om te gaan. Kan ik ingrijpen in de bestaande situatie? Iets toevoegen, verwijderen, verplaatsen, bundelen? Levert dat een nieuw interessant beeld op?’

Een gekozen locatie levert bijna vanzelf de inspiratie die nodig is.

Materialen die voorhanden zijn, doorkijkjes, een solitaire boom of een bomengroep. Of het jaargetijde, het licht, de bloemen, vruchten en de kleuren ervan bieden de mogelijkheden van dat moment.

Naast alle natuurlijke materialen worden soms ook niet-natuurlijke materialen toegevoegd. Als contrast of als verwijzing naar onze cultuur.

Elke ingreep, groot of klein, geeft de kijker een nieuw perspectief. Een andere kijk op een bestaande situatie. ‘Eendagsvliegen en linescapes’ zijn natuurkunst projecten voor één dag. Soms als concept voorbereid, een andere keer ter plekke bedacht en uitgevoerd. En daarmee zeer tijdelijk.

‘Mijn eendagsvliegen maak ik van natuurlijke materialen die ik tijdelijk leen. Na het maken van het kunstproject geef ik het terug aan de natuur. Het tijdelijke karakter en de vergankelijkheid zijn voor mij belangrijke waarden’.

De ‘Projecten in het landschap’ hebben een ‘langer leven’. Ze zijn groter in omvang of vragen meer tijd om te realiseren. Op basis van een locatie ontstaan er ideeën en concepten die deels voorbereid worden in eigen

Dick Lubbersen

atelier. Niet-natuurlijke elementen zoals stoelen of huisjes krijgen een plek in een ‘vreemde’ omgeving en laten je als bezoeker het landschap anders ervaren en beleven.

Dick Lubbersen Dick Lubbersen is een veelzijdig beeldend kunstenaar. Daar waar de natuur en het landschap zijn buitenatelier is voor zijn natuurkunst en landart, is het binnenatelier vooral de werkplaats voor de schilderijen en mixed-media kunst.

Het zijn reflecties op zijn omgeving of de gebeurtenissen van alledag. ‘Ik wil signalen afgeven, bakens plaatsen en verzetten om mijzelf en anderen een spiegel voor te houden’. En dat levert veelal een blik van herkenning, een glimlach of een verrassend gesprek op.

Dick werkt graag conceptueel en thematisch.

Dit resulteert in kleine series in een thema zoals ´linescapes´ waar lijnen in de natuur geaccentueerd worden of juist toegevoegd. ´Thuis´ is een ander thema dat regelmatig terugkeert in zijn beeldend werk. Zowel in de mixed-media als in projecten in het landschap.

‘Het begint allemaal met wat je wilt vertellen.

Over jezelf, de wereld waarin je leeft, over je bestaan. Dat doe ik het liefst met beeld.

En of dat resulteert in een object, een schilderij, of een landart-project weet ik vooraf niet. Dat maakt het afwisselend en nooit saai.’

De inspiratiebronnen voor het beeldend werk van Dick Lubbersen komen vooral uit de dagelijkse omgeving. Dingen die hem bezig houden, de cultuur en historie van zijn omgeving en onderwerpen als (t)huis, het landschap en de verbinding natuur-cultuur.

Boter, kaas en beuken bos Het landschap als toneel

Dick Lubbersen Atelier|Helderrood Waanderweg 142, 7812 HZ Emmen info@helderrood.nl www.helderrood.nl | www.dicklubbersen.nl T 06 30262348