RUIMTE MENS EN TIJD oktober 2011b_Opmaak 1 14-10-11 09:27 Pagina 18
BOEKEN
Op weg met de Gnosis
en is daar niet tevreden mee. (...). Het is het grote gebeuren waarin de greep van het ego op de mens afneemt en het hogere leven in de mens zich aandient. De persoon ziet meer, begrijpt meer en is verbluft dat hij dit nooit eerder heeft gezien en begrepen’ (p. 36/37). Dat houdt in ‘het weer in direct contact komen met God, de bron van ons bestaan, de Christus in jezelf tot leven wekken, of hoe je het maar noemen wilt’ (p. 112). Christus is daarbij een belangrijke hulp, deel van het ‘aanbod van de hogere wereld aan de mens’, maar ‘wie Christus dan ook geweest is en voor jou in het heden nog is, het gaat er uiteindelijk om dat je jouw weg en richting volgt. Juist het bestaan van een goddelijke vlam in de individuele mens bevestigt dat het niet de bedoeling is iemand, hoe groot ook, hoe betekenisvol dan ook, na te volgen in de zin van na te doen’ (p. 118/119). Er staan in dit boek veel observaties en adviezen die wijs en behartigenswaardig zijn. Maar ik kan mij niet aan de indruk onttrekken, dat de auteur meer haar eigen inzichten in de gnostische teksten heeft teruggelezen dan dat die haar tot die inzichten gebracht hebben. Bovendien gebruikt zij de teksten nogal selectief, ongeveer op de manier waarop veel moderne christenen met de bijbel omgaan. Dat is op zichzelf niet erg, want zinvolle teksten uit een ver verleden bevatten nu eenmaal voorstellingen die niet meer bij ons wereldbeeld passen. Maar de lezer krijgt daardoor geen duidelijk beeld van wat de gnostici nu precies dachten. In het algemeen schiet de historische informatie in dit boek nogal eens te kort. De auteur zou toch moeten weten, dat de bijbel niet, zoals zij beweert, ‘in de 4de eeuw werd samengesteld’ en ook dat toen echt niet bepaald werd ‘welke teksten wel en niet in de Bijbel zouden worden opgenomen’ (p. 12). De gnostici trokken niet rond in
RUIMTE - MENS & TIJD
Roel van den Broek
kleine groepjes om nieuwe gemeenten te stichten, zoals o.a. op p. 53 beweerd wordt. Die informatie slaat op de Messalianen, een spiritualistische beweging uit de vierde eeuw, maar dat waren beslist geen gnostici! De niet-gnostische christenen worden in het boek vaak als ‘de kerk van Rome’ aangeduid, maar dat samenvattende begrip voor ‘de orthodoxie’ bestond in de tweede en derde eeuw nog niet. De christelijke gnostici waren, zeker in de tweede eeuw, meestal gewoon lid van een plaatselijke christelijke gemeenschap. Er waren wel geheel verschillende opvattingen over God, de mens en Christus, zowel bij gnostische als niet-gnostische christenen. Men heeft de tweede eeuw wel eens vergeleken met een groot laboratorium, waarin allerlei ideeën werden uitgeprobeerd die richtinggevend voor de toekomst zouden kunnen zijn. Kortom, Katrijne Bezemer heeft in haar boek, uitgaande van een selectie gnostische teksten, een zinvolle weg naar innerlijke ontwikkeling en spirituele groei gewezen, maar de historische toelichtingen hadden wel wat nauwkeuriger gekund.
18