Revista Niram Art Nº 3-4 / 2010

Page 1

NIRAM ART

AÑO V, Nº 3 - 4, 2010

FUNDADOR: ROMEO NIRAM

4,80€

ADI NES BARCELÓ EL CUBISMO

LENI COHN FERNANDO D` F. PEREIRA

MIEDHO SANTOS LOPES


NIRAM ART

Director: abianni Belemuski Director F Redactores:

Colaboradores:

Yana Klotchkov Kuznetsova

Lara Gala (Espana) Dan Caragea (Portugal)

Thomas Abraham

Dorel Schor (Israel)

Javier de la Fuente

Tales Jaloretto (Brasil)

Teresa Carvalho

Andreia Pereira (Portugal) Carmen Catunescu (Rumanía)

Fotógrafo: R. Victor Darolti Maquetación: White Family S.R.L. Web design: Defeses Fine Arts, PR Agency Graphic Adviser: N. Anu Public Relations: Sanda Elena Darolti Dirección: Indepenendencia nº2, 28013, Madrid Email: revistaniramart@espacioniram.com Revista NIRAM ART online en: http://www.niramart.espacioniram.com

Editor: Rubén Darío Propriedad: Jornal Diáspora Impresión y acabamiento: Copri Tiraje: 12 000 (1000 en colores, 11 000 en blanco y negro) Periodicidad: bimestral (6 números al año) Registro: I.C.S. 124441 Depósito Legal 210277/04 Propietario: Rubén Darío Publicación fundada por : Romeo Niram

Para Sara Lavan

Portada: Brain through Ages, Dr. Eduard Korkotian Weizmann Institute of Science Rehovot, Israel


“El misterio es lo más hermoso que nos es dado sentir. Es la

sensación

fundamental, la cuna del arte y de la ciencia verdaderos.” (Albert Einstein)

MIEDHO 4-39

40-43

44-51

52-59


DE LAS VANGUARDIAS DEL PRINCIPIO DEL SIGLO XX HASTA HOY FABIANNI BELEMUSKI

4

En uno de los eventos cultural-artísticos que la revista Niram Art ha organizado el pasado viernes 7 de mayo de 2010, debatimos sobre la evolución de las artes a partir de las Vanguardias del principio del siglo pasado hasta la actualidad. Pasábamos por las etapas, empezando con Henri Matisse y su enorme influencia en artistas de talla mundial, como Modigliani, el cubismo español y francés, el futurismo italiano, el dadaísmo rumano y alemán, hasta llegar a Miquel Barceló, hijo pródigo y genio eminente de la realidad europea y preponderantemente, la española. En la mesa de diálogo asistíamos seis, formando dos bandos que defendían principios diferentes. Por una parte estaban los que decían que el arte ha enseñado todo lo que tenía que dar y se ha estancado en sus esquemas, retomando posiciones clásicas, vanguardistas, etc. pero sin traer nada nuevo. Por otra parte, el grupo encabezado por Héctor Martínez Sanz, que defendía un arte nuevo y espectacular, una nueva Vanguardia, que por serlo, es novedosa y sorprendente. De ella, un capítulo importante lo representa la obra de Miquel Barceló, artista catalán y mundial, tan eminente como Picasso, al menos por ser el artista que más veces ha cambiado de estilo. Mí posición, como anfitrión y organizador de la tertulia, tenía que ser objetiva e imparcial, yo tenía que sopesar los argumentos de uno y otro grupo, pero de ese modo la victoria habría sido de los que formaban el equipo más numeroso, en este caso, el que defendía una Vanguardia original, dicho sea indulgentemente, encabezada por Miquel Barceló. No pude abstenerme, a pesar de que la ética de la profesión implica la objetividad por encima de todo. Tomé partido. Uno de los argumentos que yo sostenía, era el de Lara Gala, historiadora del arte y articulista de varias revistas pertenecientes a esta rama. Lara, retomando con ejemplos la historia del arte a partir del inicio del siglo XX, mostraba demasiadas coincidencias y parecidos entre las obras de, por ejemplo, los dadaístas alemanes, como Hans Arp, o Sofie Taeuber y las “novedades” vanguardistas de algunas artistas contemporáneos. También mostraba ella sorprendentes parecidos entre el surrealismo de Dalí y las obras de algunos pintores de nuestros días. Pero lo más obvio era lo mucho que se parecía Miquel Barceló, en cuanto a técnica, a los expresionistas. Insistir aquí en los parecidos de M. Barceló con otros y argumentar sobre la técnica, la visión, etc. Otro argumento a favor del estancamiento, es, llamémosla así, una línea de la desesperación, que fue alcanzada y sobrepasada y que ha dejado abiertas muchas puertas hacia todas las direcciones y al mismo tiempo hacia la nada. La línea de la desesperación en el arte, tal como señalaba Francis Schaeffer, ha sido abierta por los impresionistas, que al principio se rebelaron en contra de los conceptos clásicos, siendo interesados del estudio de la luz, como su precursor inglés, Turner. Distinguimos aquí tres grandes genios de la pintura, que fueron los pilares del arte moderno: Van Gogh, Gauguin y Cezanne. Ellos quisieron expresar a través de sus obras, algo imperecedero, universal, algo que sobrepasase los límites de lo particular y que fuera válido para todo el mundo. Van Gogh, se suicidó al no encontrarlo. Pocos saben que Van Gogh quería fundar una nueva religión en la que los pintores fueran los abridores del camino, sus sacerdotes. A poco tiempo de fracasar, se suicidó. Es posible que su débil estado mental le empujara hacia el suicidio, pero el detonante fue una extraordinaria desilusión, el gao, en la lengua de los bosquimanos, la desolación, la insoportable desesperación. Gauguin, contrariamente a lo que se pudiera pensar – que sí encontró en el primitivismo de Haití la inocencia que había perdido en la sociedad occidental, que encontró al hombre salvaje de Rousseau -, no halló ese elemento universal que tanto anhelaba, igual que su amigo y eternamente enemigo Van Gogh. En su último lienzo importante, intitulado “¿Qué? ¿De donde? ¿Hacia donde?, expuesto en el Museo de Arte de Boston, el artista expresa la conclusión final a la que había llegado. El artista pintó en la parte arriba derecha del cuadro el título, asegurándose de que todos entenderían su significado…


Edvard Much, El Grito, 1893

Al “leer” su cuadro de izquierda a derecha, como el artista indicaba que había que observarse el arte, la respuesta a la última pregunta es que el destino, siempre vencedor, rebela al artista vanamente. Y ese destino es la desesperación. Curiosamente, Gauguin también intentó suicidarse, aunque sin éxito. Cezanne, a diferencia de Van Gogh y Gauguin, intento descubrir la Universalía, a través de formas geométricas. De lo que se sabe, no llegó nunca a atravesar la línea de la desesperación, pero alguien mucho más influyente se encargó seguir su visión geométrica. Ese fue Picasso. Picasso pintó al noble salvaje de Gauguin con las formas geométricas de Cezanne, desarrollando el Cubismo. Abstractizando cada vez más, Pablo Picasso iba siempre hacia lo universal, en su obra “Las mujeres de Avignon”, no se sabe si esas mujeres son rubias o morenas, delgadas en exceso o rellenas, tirando del hilo podríamos decir que esas mujeres son ¡todas las mujeres! Picasso consigue el elemento universal tan buscado, pero al mismo tiempo falla en la comunicación con el observador, el espectador. El hombre moderno no tiene que esperar hasta la era del Internet para sentirse enajenado, alguien, fue Picasso, consiguió enseñar mucho antes, como una profecía, lo que había y sobre todo lo que habrá pasados cincuenta años. Pero Picasso se “salvó” por amor. ¿Cómo lo hizo? Llegando un día a explicar, “J´aime Eva”, en uno de sus cuadros. De este modo retoma la comunicación con el espectador, pero su modo abstracto, el salto en su concepción acerca del mundo, de lo universal, se limita a comunicar sin comunicar. Todo es todo y todo es nada. Pero el vicio está en decir que, el arte tiene que ser novedoso a la fuerza, cuando en realidad ésta es una idea errónea. Porque, - y sirva solamente como un ejemplo escogido entre muchos otros - como indiscutiblemente se puede apreciar en la totalidad de la obra de Munch, uno de los motivos inspiradores fue el miedo a la muerte y a la soledad. El tema, constante en Edward Munch, pertenece intrínsecamente al arte y de modo general al mundo. El artista explicaba así su cuadro “El Grito”: “Iba caminando con dos amigos por el paseo – el sol se ponía – el cielo se volvió de pronto rojo – yo me paré – cansado me apoyé en una baranda – sobre la ciudad y el fiordo azul oscuro no veía sino sangre y lenguas de fuego – mis amigos continuaban su marcha y yo seguía detenido en el mismo lugar temblando de miedo – y sentía que un alarido infinito penetraba toda la naturaleza.” El problema surge al intentar expresar artísticamente ese miedo, utilizando las mismas técnicas, las mismas visiones del pasado, el mismo estilo. Es de sobra sabido que la historia se repite como una rueda que gira, pero en los últimos cien años la rueda ha girado demasiado deprisa. ¿Cómo explicar pues, que en el transcurso del periodo se hayan dado: Pintura Metafísica, es decir, un Nuevo Realismo, Nuevo Clasicismo, “arte otro”, Informalismo – con raíces dadá, Supremarismo – con raíces cubistas? ¿En qué medida el arte se ha transformado profundamente, representándose de manera inédita, novedosa? Contestar con ejemplos de tipo: Art Deco - , Pop Art – Andy Warhol, no vale, ya que estos movimientos, incluso en las descripciones que hacen sus mismos representantes, no son más que influencias, salpicadas con críticas al consumo y a la sociedad de masas. Nos encontramos en una encrucijada, por tanto no hay que dar veredictos de momento. Pasados veinte años más, sabremos si los últimos años del siglo XX y los primeros del Tercer Milenio, fueron Vanguardia o una búsqueda desquiciada, en medio de tormentas tecnológicas e informativas, en medio de un terremoto mundial que sienta otras bases, muy distintas y por supuesto desconocidas, a la humanidad.

5


Ya Baudelaire, en “El pintor de la vida moderna” de 1863, en un capítulo, que titula “L’artiste, homme de monde, homme de foules et enfant” hace hincapié en la importancia para un artista de tener una visión del arte “no ultrajada” por ningún velo social o educativo. Constantin Guys, su “artista de la vida moderna”, « eut l’audace de jeter sur une feuille blanche de l’encre et des couleurs, pour dire la vérité, il dessinait … comme un enfant ». Es esta ingenuidad suya, a la hora de dibujar, la que hace su modernidad. Explica que, al igual que los niños, se interesa por todas las cosas del mundo, no hay en él, ninguna que sea indigna de ser retratada para Monsieur Constantin Guys, (cómo ocurre en el cubismo “ Son cosas simples, dice Kahnweiler, cosas que gustan a los cubistas. Cosas de los que fueron los primeros en darse cuenta del valor, vasos, botellas…” ) y esto ocurre también gracias a esa visión ingenua de la realidad. “L’enfant voit tout en nouveauté, il est toujours ivre” nos cuenta el poeta. Una frase de este capítulo nos es crucial : « Toute pensée sublime est accompagnée d’une secousse nerveuse » (así define Baudelaire la inspiración). Al igual que Kahnweiler nos cuenta en el capítulo

EL CUBISMO EL ÚLTIMO ESCALÓN ANTES DE

VII “Nuevas posibilidades: representación del movimiento. Ornamentación” hablando de la pintura abstracta, que al no tener ninguna forma reconocible, “ No es pintura… sus obras sólo quieren ser decorativas… no fue el impulso artístico sino el afán de adorno el que las motivó… es ornamentación” Para que haya “pintura”, tiene que quedar al menos un ligero tinte figurativo, como ocurre en el cubismo, pero sin que se llegue a la abstracción según el escritor. La pintura debe de estar motivada por

LA VISIÓN “NAÏVE”

esa “secousse nerveuse” o impulso artístico : la necesidad impulsiva de crear, a partir de lo que se ve. Así concluye Baudelaire que « Le génie,

DE LA REALIDAD

n’est que l’enfance retrouvée a volonté… c’est cette curiosité qu’il faut attribuer a l’œil… des enfants devant le nouveau quel qu’il soit ». El arte a partir de finales del XIX, ha pasado a ser arbitrario, ya no existe un

LARA GALA

criterio para decir si una obra es buena o no, lo que se propone aquí, es que una obra es digna de llamarse obra, cuando es impulsada por esa necesidad de creación. Sin embargo, Apollinaire, en “Los pintores cubistas” fue consciente de que los pintores cubistas establecían una relación con la realidad que debían de representar de manera muy diferente a los artistas tradicionales, pero que nunca pudieron regresar del todo a la manera del mirar inocente del pasado, pues ya habían conocido las obras anteriores a las de su tiempo y tenían una visión “manchada”.

Hacia 1906-1907, se fija el inicio al periodo cubista con “Las señoritas de Avignon” de Picasso. A finales del XIX, en Paris, el arte ha tomado un rumbo diferente, desde los inicios de la “vanguardia” más primitiva: el Romanticismo con Delacroix. De cierta manera se ha querido cambiar el arte objetivo tradicionalista por el arte a través de la visión de su creador, mucho más subjetivo. Muchos artistas van a realzar la subjetividad, la simplificación de las figuras y la necesidad creadora cómo impulso artístico en sus obras. No obstante, estas nuevas corrientes, se escondían a menudo bajo una intención de objetividad, cómo el impresionismo, que se decía científico y por lo tanto más realista. Pero según mi parecer

6


esto sólo era propaganda para un público que no acostumbrado al

la academia es un arte condicionado por elementos físicos: por un

cambio, que rechaza estos nuevos movimientos “bizarres”. En

lado se da en el periodo final del ilusionismo, por otro lado, libera-

estos momentos el cambio se estaba gestando, empezando por el

da de ser instrumento de propaganda, la pintura se hará mucho

color desde la época romántica.

más libre: esto favorece la aparición del nuevo arte. El cubismo va a llevar este rechazo de lo tradicional al límite: si el renacimiento

El cubismo, va a surgir en ese mundo de revolución anti-

es una visión perfeccionada por reglas matemáticas, ilusionismo, y

académica que rechaza las reglas de la perspectiva matemática, las

belleza (la cumbre del arte cómo una visión de quien es sabio), el

proporciones y el canon. Los artistas anteriores a Picasso y Bra-

cubismo es todo lo contrario, es una visión nueva, primitiva, la

que, han abierto un camino nuevo en la pintura, que ha dejado de

primera visión del mundo: es la visión de un niño. Podríamos

mirar por fin a la estética clasicista. Para proponer una alternativa,

decir que la mirada cubista del mundo, es más antigua (de un ni-

se ha mirado lo que les queda lejos, tanto en el tiempo cómo en el

ño), que la mirada renacentista o Helenística: que es absolutamen-

espacio: por un lado, el arte oriental, tanto lo árabe (por ejemplo

te nueva (la de un hombre mayor sabio), el cubismo remite a la

Delacroix), cómo lo asiático, por ejemplo, las estampas de Okusai

mirada de los primitivos. “El arte está concebido para intranquili-

de la primera mitad del XIX que llegaron hasta Francia. Gauguin

zar, la ciencia da seguridad” dice Braque.

por su parte miró la Polinesia. Esta tendencia, se continuará en el siglo XX, Kandinsky, por ejemplo, según Pegg Weiss se interesó

RELACION ENTRE LA HISTORIA DEL ARTE Y LAS

por las expresiones artísticas populares siberianas relacionadas

EDADES HUMANAS:

con el Chamanismo. Por otro lado, también existe una relación de estos nuevos movimientos, con lo lejano en el tiempo, por ejemplo

“ No se trata de la forma “realista”, sino de un rígido esquema

el mismo Gauguin ha sido muy relacionado con el arte egipcio, al

formal dotado de una fuerza primitiva de gran plasticidad”

igual que Seurat, por el estatismo de las figuras. Paralelamente

Kahnweiler. Habla aquí de las máscaras africanas, pero igualmen-

aparece una arquitectura neogótica (considerada propia de una

te podría estar hablando de cualquier obra cubista de cualquiera de

periodo oscuro gobernado por bárbaros, para la academia). Tam-

los dos periodos en los que según él, se clasifican las obras: analí-

bién en arquitectura, por influencia de las pirámides, se da una

tico y sintético.

nueva generación de edificios fúnebres “utópicos” basados en las formas geométricas, como por ejemplo el cenotafio a Newton de

En relación con el nuevo subjetivismo antiacadémico (del que ya

Boulée. William Blake, a finales del XVIII, se había alejado de las

se ha hablado), podemos decir que los niños cuando pintan, repro-

reglas de la academia y del renacimiento. Lo exótico va a ser el

ducen su propia mirada del entorno, muchas veces incomprensible

nuevo punto de partida del arte, que no busca más, que revolucio-

para el que es ajeno a su propia persona. Parece ser, que un niño

narse contra las reglas tradicionales. “La Beauté est dans le biza-

dibuja el mundo que ve con formas geométricas: el dibujo de una

rre” dijo ya Baudelaire. De la misma manera, se van a ensalzar las

casa será un triángulo sobre un cuadrado, una persona un círculo

ruinas cómo producto de belleza sublime, por ejemplo “El castillo

por cabeza con líneas a modo de brazos y piernas y un rectángulo

de Hadleight” de 1829 de John Constable. El mismo término van-

para el tronco… Es importante fijarse en que muchas veces plas-

guardia, tiene una connotación guerrera de revuelta. Ahora con el

man una realidad “absolutamente realista” ya que plasman el mo-

cubismo se busca de nuevo un arte totalmente contrario a la

vimiento o incluso el sonido, esta característica la puedo relacio-

“belleza” renacentista: tal vez se busca la belleza en lo desagrada-

nar con la introducción de letras de los cuadros cubistas, que dan

ble (Las señoritas de Avignon), que también buscó Matisse en un

una idea de sonido, posteriormente incrementada en los futuristas.

principio por ejemplo con el cuadro de la Gitana. Se busca el im-

Georges Henry Luquet (1876 a 1965) estudia la evolución del

pacto en el público “Un pintor que no inquieta, que pretende?”

dibujo infantil, lo más importante de su teoría, es que explica que

nos pregunta Braque.”No podía pintar a una mujer en toda su

un niño siempre hace un dibujo “realista”, copia de su realidad. Y

belleza natural, no tenía la capacidad para hacerlo, nadie la tie-

a pesar de que los garabatos parezcan no representar nada, para el

ne, de ahí la necesidad de pintar un nuevo tipo de belleza” Dice

niño se refieren a un elemento del mundo, al igual que los dibujos

Picasso.

de los cubistas que llegan casi a la abstracción pero “siempre hay una experiencia visual cómo punto de partida” explica Kahnwei-

Si el periodo Helenístico, Roma, y todo su legado en el arte del

ler hablando de Lèger (y por extensión de los demás cubistas, por

renacimiento eran un avance en la mirada de la realidad, los cubis-

ejemplo las casitas de L’estaque en Barque), incluso muchas veces

tas van a buscar todo lo contrario. Se va a buscar una mirada nue-

los cubistas deben de recurrir a un título para que la obra sea rela-

va, una mirada primitiva. El arte de estos pintores que se oponen a

cionada con la realidad por el espectador pero la relación existe.

7


Esta simplificación geométrica en la manera de mirar, no es palpa-

La época del Garabateo, puede ser asociada con la de la prehisto-

ble únicamente en la visión de un niño, de la misma manera, un

ria, o con la época abstracta del XX, dando un carácter cíclico del

dibujante, a menudo comienza sus dibujos por bocetos geométri-

arte: La muerte del arte de la que habló Hegel se puede concebir

cos (que definen una primera visión) que descomponen la figura

como la vuelta a la primera visión del mundo. Después de lo abs-

en piezas básicas para calcular las proporciones, y luego comple-

tracto, el arte ya no puede evolucionar, porque no hay nada antes.

tan la figura con detalles cada vez más claros que hacen la imagen

Según él, el arte alcanzó su cumbre en época romana y luego vol-

más comprensible y elaborada.

vió a degenerar. Para mí, alcanzó su cumbre en el renacimiento con el uso de la perspectiva. El arte abstracto, es un arte puramen-

Georges Henry Luquet* en « Le dessin enfantin » estudia en el

te mental, de descubrimiento, que refiere una realidad que aún no

dibujo de los niños, diferentes fases de ese “realismo infantil”. La

se sabe construir porque o no se observa voluntariamente, (siglo

primera es “Le réalisme fortuit”: explica que el niño traza líneas

XX) o no se sabe observar aún (arte rupestre), como los niños al

con las que descubre el uso del color y “lo bonito” que tiene. Lue-

principio, es más bien un momento de descubrimiento de la plásti-

go puede asimilar esas líneas a algún objeto del exterior com-

ca y el color antes de intentar imitar lo real. “Pura ornamenta-

pletándolas, es decir le añade patas por ejemplo a la estructura

ción”, así se refiere Kahnweiler al arte abstracto. Algunos motivos

creada y se parece a un animal, por eso se llama “fortuito”. La

son reconocibles, otros, no son más que líneas o formas. Se prue-

segunda fase, “Le réalisme manqué”: se da cuando el niño, sabe a

ban diferentes colores e instrumentos cómo esponjas o las mismas

priori que es lo que va a representar pero encuentra muchos obstá-

manos, así como los más diversos materiales, aerosoles, diferentes

culos a ello. Lo dibuja sin ningún tipo de detalles pues su concen-

pinturas…y cualquier soporte es válido.

tración se acaba rápidamente, es este el momento de reducción a formas geométricas. Finalmente, una tercera etapa, “Le réalisme

Es un arte mental, simbólico, los autores abstractos, cómo Miró o

intellectuel” es donde el niño aprende a ver los detalles, esta forma

Kandinsky, recogieron estas enseñanzas. No se recoge una visión

de representar los detalles se produce de manera diferente que en

del mundo a través de lo reconocible sino a través de metáforas

el adulto. El niño quiere reproducir ciertos detalles que no ve en el

psíquicas o simplemente es pura voluntad de ornamentación. Hay

objeto, como queriendo abarcar todo tipo de puntos de vista,

que decir, que desde el fauvismo, todas las vanguardias del XX,

mientras que el adulto hace “une espèce de photo de la réalité”.

han ido poco a poco “regresando a la infancia” pero no se puede

Sin embargo el niño, reproduce lo que sabe, y no lo que ve, de ahí

retroceder más que con la aparición del arte abstracto, por eso tal

que se llame realismo intelectual: por ejemplo un niño representa

vez, aún no se haya superado.

peces en el mar, pero éstos en realidad no se ven, pues están bajo el agua. Esta multiplicidad de los puntos de vista es el elemento

La segunda etapa que propone Luquet, la del “réalisme manqué”,

característico del cubismo en el cual desde un punto de vista, se

es una etapa de simplificación en la que el niño dibuja con muy

abarcan superficies que no se deberían de ver por estar escondidas

pocos detalles, y todo de manera geométrica: el cubismo, querien-

tras otras. En este periodo es muy característica la “perspectiva

do volver a la visión primitiva del arte recogió en un primer mo-

abatida”, muy usada también en la Edad Media, el último periodo

mento escenas de éste tipo: como los paisajes de Horta de Ebro de

antes del de “perfección” (Renacimiento, que relacionamos con la

Picasso por ejemplo, a medida que el tiempo pasaba, su arte se fue

Edad adulta). El niño busca, que cada parte del dibujo sea vista

complicando, pero cuando se dieron cuenta de que se habían des-

desde el punto de vista más reconocible. Cómo es el caso en la

viado del camino de la simplificación se volvió a ésta, se dice que

casa que se muestra a la izquierda: “pinto las cosas como las pien-

la forma se volvió a cerrar y los motivos volvieron a ser más cla-

so, no como las veo” dijo Picasso.

ros que en la etapa analítica final, creo que Picasso supo que era lo que buscaba, pues no era el cubismo en sí, sino la vuelta a una

Después de ésta fase, se llega a la edad adulta, donde algunas

mirada infantil y primitiva, pues acabó pintando en “estilo Picas-

personas consiguen ver la realidad de manera que llamamos

so”, que sin llegar a la abstracción, lindaba casi con ella, (cómo el

“realista”, es decir, cómo una foto, se comprende la tridimensiona-

arte surrealista) habló muy poco del cubismo, pero habló mucho

lidad y se empieza a copiar la naturaleza a partir de un modelo

de la importancia del dibujo infantil para él, tal vez Kahnweiler se

visual y no mental, pero esto sólo se consigue por la práctica del

equivocó pensando que el cubismo era un fin en sí, porque era

dibujo (obsesión de las academias y del periodo renacentista). Esta

solamente un paso en la búsqueda de la vuelta a lo primitivo

elección por las academias de obligar a copiar “sin parar” del na-

“Tardé muy pocos años en pintar cómo un adulto pero tardé toda

tural por el alumno, fue muy criticada porque se dijo, no dejaba

una vida en pintar cómo un niño” dice Picasso.

libertad.

8


Pablo Picasso, "Mujer con mandolina", 1910

El cubismo (analítico) tiene una clara voluntad de destrucción de

ción se llegará casi al arte abstracto.

la pintura, se busca la visión infantil cómo destrucción de la visión adulta a la que se había llegado a través del arte renacentista tradi-

Por otro lado este momento del arte infantil se relaciona mucho

cional. Las vanguardias anteriores no habían buscado la destruc-

con el arte de las culturas primitivas que es muy geométrico cómo

ción de manera tan contundente como el cubismo, pero a partir de

por ejemplo las africanas, y tal vez Picasso no quiso reconocer su

éste, la destrucción de la pintura se hace mucho más veraz. El

relación con éste arte, pero en “Recuerdos íntimos” escrito por la

cubismo sintético puede parecer un paso atrás en la destrucción de

que era la novia de Picasso en época del cubismo Fernande Oli-

la pintura porque es más realista pero un paso adelante en la mira-

vier, relata cómo en Agosto de 1911, cuando estaban en Ceret,

da infantil, pues es más simple. En su punto máximo de destruc-

Apolinaire trajo a Géry “que se había divertido, para demostrar

9


que era fácil robar en el Louvre “llevándose”… diversas estatui-

truida por grandes manchas de color y contornos muy marcados.

llas y máscaras” quien le regaló dos de esas estatuillas a Picasso.

“Fauvismo es donde hay rojo” dice Matisse.

Por otro lado, cuenta también que en el estudio de la casa del Boulevard de Clichy “las paredes se llenan de tapicerías, de máscaras

Considero el arte surrealista (figurativo, porque el surrealista no-

negras… creo que fue Matisse el primero en descubrir el valor

figurativo lo he estudiado junto al abstracto), cómo extensión del

artístico de las obras africanas…Picasso se convirtió en un faná-

arte abstracto, el tema de la realidad interior es el mismo, sin em-

tico, estatuas, máscaras y fetiches de todas las regiones africanas

bargo el arte surrealista en muchos casos está “bien construido”,

se acumularon allí.” Definitivamente “le réalisme manqué” se

es tal vez una superación del deseo de una visión primitiva, por el

puede relacionar con las culturas primitivas, tanto las africanas, que son las que han llegado hasta Picasso, cómo las precolombinas, así como la Grecia arcaica del periodo llamado “geométrico”, en cubismo se correspondería con la etapa analítica del principio, pero no con la analítica final, ya empezamos a ver el cambio en

deseo de una visión interior, otra manera nueva de hacer, que no era la de la academia, ni la alternativa que las otras vanguardias habían propuesto desde principios del XX de la visión primitiva. En todo caso podría estar relacionado con el momento del “realismo intelectual” en el cual se copia el interior de la mente y no la realidad exterior. Esto supondría tal vez, que el arte volviera

los puntos de vista y la geometrización de las formas con muchos

a tomar un camino evolutivo de la mirada a través de otra defini-

ángulos y pocos detalles pero la destrucción no es tan exagerada

ción de la belleza más. En comparación al resto de vanguardias

cómo al final de la etapa.

que han buscado la mirada primitiva cómo belleza alternativa a la belleza renacentista, el arte surrealista ha buscado la belleza

La tercera etapa, « le réalisme intellectuel », se corresponde con

onírica.

culturas más desarrolladas y momentos históricos más avanzados: como pueden ser la cultura egipcia, o en occidente la Edad Media. Las características de éste momento son la perspectiva abatida, como se ha dicho y los diferentes cambios de punto de vista: corresponde al momento “más avanzado” del cubismo, la segunda

Bibliografía:

parte de la etapa analítica, cuando se hace más evidente el cambio

Le peintre de la vie moderne. Œuvres Complètes de Charles de Baudelaire. Ed.

en los puntos de vista.

Robert Laffon S.A. 1980. Pag 793. Estudios de arte contemporáneo I de Valeriano Bozal. Appolinaire y el cubismo” Pag. 72, ed. A. Machado Libros S.A. 2006.

Ahora es cuando se Picasso y Braque se dan cuenta de que la simplificación que estaban alcanzando en su propio periodo evoluciona y que se están volviendo a alejar de la “mirada naïf” que esta-

Luquet, G-H. (1991) Le dessin enfantin. Delachaux et Niestlé. Anne Ganteführer-Trier El cubismo Taschen Bonn 2009.

ban logrando y empiezan a investigar de nuevo otras formas de simplificación cómo el “collage” o el “papier collé” para volver a “cerrar” la forma y volver al “réalisme Manqué”. Se puede decir que el cubismo, no logró la mirada más primitiva (lo abstracto), pero se acercó bastante.

Finalmente la época de madurez en la mirada de un hombre, puede corresponder con el periodo renacentista, porque en los periodos romano y helenístico, aún había cierto descontrol en la visión de la perspectiva que se subsana en el renacimiento, este “periodo” duraría hasta mediados del XIX, con la aparición de los “ismos”: es el periodo de la mirada sabia, de la academia.

Las vanguardias “paralelas” al cubismo, que son el Fauvismo y el Expresionismo

alemán,

intentaron

también

una

mirada

“primitiva”, (A Kandinsky le considero más avanzado por la abstracción), pero se ocuparon del color antes que de la forma. Al igual que los niños, usan el color de manera arbitraria y con grandes contrastes, de la misma manera, la forma se simplifica cons-

10

Fernánde Olivier Recuerdos íntimos 1º ed. Octubre 1990. Parsifal ediciones. Valeriano Bozal. Estudios de Arte contemporáneo Antonio Machado Libros SA 2006


AR Y TE WEIZMANN INSTITUTE OF SCIENCE REHOVOT, ISRAEL

IA

Es un collage hecho para la ORGANIZACIÓN INTERNACIONAL DE LOS ARMENIOS DE NEUROCIENCIA, como símbolo para esta organización.

NC

DR. EDUARD KORKOTIAN

CIE

“EL CEREBRO A TRAVÉS DE LOS SIGLOS”,

Contiene 3 elementos: un granadero con pájaros, de un Antiguo Manuscrito Médico Armenio, ilustrando la belleza y la productividad de la naturaleza, una roca, tan típica para el paisaje Armenio, simbolizando las dificultades del trabajo científico y el cerebro humano, que es un producto de la naturaleza por un lado y también la cumbre de la creación.

11


Varujan Vosganian es un escritor armenio, nacido en Rumanía, en 1958. Es graduado en Economía y Matemática por la Universidad de Bucarest. Es doctor en Economía, fundador de la Sociedad Rumana de Economía, consejero inter-

HARUTIUN

nacional para el Centro de Estudios Políticos de

EVA DEFESES

la Unión Europea, miembro del Club de los Políticos Jóvenes de Londres. Es senador de Iasi y ha sido Ministro de Finanzas y Economía de Rumanía entre el 2006 y el 2008. Es Presidente de la

“En la lengua armenia Harutiun significa resurrección. Tal vez algún día, quien sabe...” (Libro de los Susurros, página 21)

Unión de los Armenios de Rumanía y VicePresidente de la Unión de los Escritores. Además de sus libros de carácter económico, ha publicado 3 volúmenes de poesías: “El chamán azul” (1994),” El Ojo blanco de la Reina “(2001) y “Jesús con mil brazos” (2004). Su co-

Si es verdad que ha de tenerse un buen motivo para vivir más que Jesucristo en este mundo (como decía el abuelo Garabet Vosganian), entonces “El Libro de los Susurros” es, sin duda alguna, la justificación que Varujan Vosganian podrá ofrecer a Dios. Si Vosganian hubiera escrito todos los

lección de novelas, “La Estatua del Comandan-

libros de la Tierra, pero no “El Libro de los Susurros”, no le habría servido

te” (1994) ha recibido el Premio de la Asociación

de nada, como tampoco le habría ayudado en nada frente al Juez celeste.

de los Escritores de Bucarest. Varujan Vosganian

Semejante a los escritos evangélicos, “El Libro de los Susurros” no ha sido,

ha escrito más de 500 artículos, ensayos, estudios

a pesar de todo, escrito por Vosganian, sino recibido, como presente o

sobre temas diversos, económicos, políticos y

castigo. El niño-viejo, el niño-testigo, el niño que no ha podido olvidar,

literarios que han sido traducidos al español,

creció escuchando en el interior de su alma la voz del abuelo Garabet. Creció sabiendo que él habría de cumplir con un deber y una misión. El destino

inglés, ruso, ucraniano y armenio. La Novela “El libro de los Susurros” so-

de Vosganian, primero como ser humano, y después como escritor, está y estará irremediablemente conectado a este “Libro de los Susurros”.

bre el genocidio de los turcos contra el pueblo armenio (1895 – 1915) contado a través de la

Cómo será crecer y adentrase en los años, me pregunto, a sabiendas de que

experiencia personal de sus abuelos y familiares,

uno tiene que escribir un Libro, desesperado por no haberlo comenzado

publicada en el 2009, fue recibida como una re-

aún, viendo pasar el tiempo, sin poder descansar por las noches a causa de

velación por los críticos de Rumanía, ganando

no haber consumado el destino. Cómo será, me pregunto, sentir el terror

muchos premios y siendo considerada como uno

ante la muerte, tal vez sin haber cumplido con el deber, o el miedo ante la

de los más importantes libros de la literatura

ausencia de las palabras justas que den voz al horror.

rumana contemporánea. Su aparición en castellano, por la Editorial Pre-Textos, está prevista para 2011.

¿Cómo será vivir, día tras día, noche tras noche, escuchando la voz de la sangre, imposible de acallar, esa voz herida que uno tiene que vengar mediante letras? ¿Cómo será despertar en la noche, empapado en sudor, porque, igual que un héroe del “Libro de los Susurros”, como hijo no le ha sido

"El Libro de los Susu-

posible enterrar a su padre (héroe que, enloquecido por el pavor de dejar a

rros" de

su padre sin entierro, permaneció semanas en el desierto, dando sepultura a

Varujan

Vosganian, Ed. Polirom, 2009 Ed.

2011 12

con la esperanza de que uno de ellos, quizás el de hoy, tal vez el del siguiente día, pudiera ser el de su padre)? Una pesada cruz, sobre los delica-

PRE-TEXTOS

España,

los cadáveres descompuestos y arrojados a las márgenes de los caminos,

previsto

dos e inocentes hombros de un pequeño, aunque se tratara de un niño viejo. (“Déjalo, decía el abuelo Garabet. No es un niño como los otros. Es un niño viejo de días.”)


Varujan Vosganian

tura rumana: “nadie esperaba que Varujan Vosganian escribiera la mejor novela de la literatura rumana. Él había sido, en cambio, el ministro de finanzas hasta hace poco. Es economista y matemático de profesión, un orador talentoso, un intelectual brillante, Presidente de la Unión de los Armenios de Rumanía y Vice-Presidente de la Unión de los Escritores”, y creo que el tiempo sólo traerá la confirmación de esta profecía.”

¿No es éste el libro del que hablaba el poeta Tudor Arghezi en la poesía “Testamento”? ¿No es el “Libro de los Susurros” el Testamento común de los armenios asesinados, puesto en las manos de un poeta, Varujan Vosganian?

Cuando me muera no dejaré bienes, un nombre sobre un libro, nada más. En la noche rebelde que partió El “Libro de los Susurros”, aunque “escrito” tiempo ha, empezado

hacia ti desde mis antepasados,

hace más de un siglo, no ha surgido de la noche a la mañana de una

porque a través de abismos y de fosos

imprenta, en el año 2009. Lo que se puede intuir en el fondo de sus

por donde se arrastraron mis abuelos,

521 páginas es el tormento de un hombre consciente de que tiene

hacia ti comenzó a marchar mi libro: Hijo mío, los míos

que escribir un Libro. Solamente podemos sospechar, año tras año y

te esperaban.

noche tras noche, cómo las hojas del “Libro de los Susurros” han ido

(…)

multiplicándose, cómo, meticulosa y tenazmente, el autor ha unido

letra de fuego o de herrería,

con precisión y con escrupulosidad obsesiva, nombre tras nombre,

en mi libro se casan y se funden

vida tras vida, detalle tras detalle. Muchos de los nombres recogidos

como el hierro quemante y la tenaza.

en el libro no llegan siquiera a ser esbozados como personajes, pero

El siervo lo escribió. El señor lo lee,

existen, en listas y enumeraciones, para recordar siempre quiénes los

pero no ve en el fondo de sus letras

han llevado. Detrás del “Libro de los Susurros”, se esconde un es-

la cólera de mis antepasados.

fuerzo terrible, y el resultado es una enorme monumento, cargado de nombres, fechas, personas. Lo que más sobresale de la forma en que

(Versión de Pablo Neruda - “44 poetas rumanos” Ed. Losada,

está concebido el “Libro de los Susurros” es el esfuerzo persistente e

1967)

infatigable. No es un libro fácil que brote de la leve danza de la pluma, sino que es un libro para cuya creación hasta los más olvidados

Se dice, con toda razón, que detrás del “Libro de los Susurros”

nombres han sido buscados en los cajones de la memoria con una

podemos ver claramente al poeta que es Varujan Vosganian, el

obstinación casi enfermiza, con furia y con una minuciosidad fuera

autor encontrándose en su primera novela, después de varios volú-

de lo común, con la pasión de un hombre que ama su cementerio por

menes de poesía y otro de novela corta. No obstante, trepar la roca

la simple razón de que es suyo (“el cementerio armenio de Focsani

llamada “novela” es peligroso, porque la mayoría no intenta ni

era diferente de todos los otros. Primero, porque era mío.”) ¿Acaso

subir el primer peldaño, muchos de los que osan hacerlo fracasan

hay otra razón por la cual amamos a nuestra madre, al hermano, o a

lamentablemente y se vuelven hacia prosas cortas que pueden

la mujer? La terquedad del niño que ama su juguete precisamente

escribirse rápidamente, visten bien, y no necesitan de talento y

porque es suyo y no de otro, es lo único que explica nuestro amar.

esfuerzo. Varujan Vosganian, en el más propio estilo armenio,

La terrible responsabilidad de Vosganian con sus muertos le ha lle-

esperó. No irrumpió temerario, no pisó con soberbia la tierra de la

vado a la composición de una obra única que marca, no solamente la

literatura, mas, cuerdo y en silencio, frente a la impaciencia del

historia cultural de los armenios, sino también toda la literatura

tiempo, al sentirse llamado, comenzó a subir la roca. No sólo no

rumana. En el artículo “Distinguished by the dead” publicado en el

ha fracasado sino que, incluso, ha creado él mismo una nueva roca

prestigioso periódico israelí Ha’aretz, la profesora Riri Sylvia Ma-

contra la que se batirán generaciones de novelistas. Escribir una

nor, Presidente de la Asociación de los Escritores Israelís-Rumanos,

novela es, en primer lugar, una labor dura. Construir personajes,

define el “Libro de los Susurros” como la mejor novela de la litera-

alcanzar una unidad, sentarse día tras día ante el escritorio para


llenar cientos de páginas, no es algo fácil. Poeta, tal vez, pero un

con los vivos”, pero él vivía y sentía en sí mismo el dolor de su

poeta con tesón y, sobre todo, valeroso. Susurros, por supuesto,

hermano al morir. Era él quien no podía olvidar. Yo guardaba en

pero que cortan el silencio con su dureza. ¿Melancolía y tristeza?

mi alma el rostro de mi abuela muerta y no quería despertarme sin

No existen en el “Libro de los Susurros”, que sólo conoce el dolor y

su sonrisa dentro de mí. Cuando nos miramos a los ojos, fueron

la resistencia.

nuestros muertos quienes se reconocieron y, sonriendo, nos casaron. Hoy en día, vivimos la misma doble vida, pero sin espasmos,

No confundamos el silencio con la debilidad. Resulta aún más difí-

tranquila y serenamente, los muertos con los vivos, los vivos con

cil callar que gritar, pues una carga que durante años se ha llevado

los muertos, fluyendo siempre por la casa, rompiendo el pan jun-

en silencio, se hace más pesada de lo que hubiera sido vociferada

tos alrededor de la mesita baja, irrumpiendo alegremente en las

por todas las calles. La carga de este libro no ha sido fácil de acarre-

charlas; su voz es nuestra voz, somos cuatro, somos diez, somos

ar para Vosganian y, más todavía, exige un férreo carácter y una

todos los que nos hemos amado alguna vez. La suprema venganza

voluntad inquebrantable para sacar a la luz los dolores de “tu histo-

del que ha amado es la que nunca olvida. Porque el amor, nos dice

ria”. Digo “tu historia” porque la historia del abuelo Garabet o del

la voz de la Biblia judía, es más fuerte que la muerte.

abuelo Setrak, o de Misak, o de Sahag, o de cualquier otro personaje del libro, se confunde con la del autor. Es una ilusión ver perso-

La Venganza, reacción que se mira con despecho, calificada como

nas diferentes en ellos. Lentamente, ganan vida bajo la piel del

fruto de las entrañas del salvaje que se oculta en el ser humano, la

hombre llamado Varujan Vosganian, hombres, mujeres, niños, cada

que nos muestra el horrible rostro de la bestia humana, o, peor, la

uno con su propia voz. ¿Cómo habría podido no oírlos? ¿Cómo no

venganza, como el arma del idiota y del que no sabe dar otra res-

dejarlos que hablaran, cuando, cada noche, oía sus voces en el co-

puesta, se nos muestra, cuando va de la mano del amor, como su

razón? ¿Cuánto nervio es necesario para vivir cada día, durante

hermana gemela. Sin embargo, la multitud de moralistas e intelec-

años, con estas voces en el corazón, que te piden permanentemen-

tuales que saben sobre la vida y sobre el amor, tan sólo lo que

te…HARUTIUN? (“resurrección” en la lengua armenia).

encuentran entre las hojas de un libro, y sufren de dolores imaginarios, la culpan y no le dan ninguna oportunidad. El ser humano superior es el que olvida, el que vence a la dolorosa memoria. Al

“¡Qué ridículo, torpe y falso sería imaginarse el tiempo sólo a través del momento en el que vives!”

pueblo judío se le reprocha que no pueda olvidar sus millones de hijos quemados en los hornos nazis. No obstante, la venganza, nos dice el terrible y celoso Dios del Antiguo Testamento, es sólo

Si el valor de un hombre viene dado por la medida en la que ama,

otra cara del amor.

entonces, para mí, este valor sólo puede ser la medida en que no olvida a sus muertos. Tomar venganza contra la muerte no olvidan-

La venganza tiene miles de rostros y puede tomar varias formas y

do, amar la vida sin dejar que mueran a quienes has amado, con

apariencias, desde las más básicas hasta las más refinadas y ele-

obstinación, con egoísmo, con rabia. Hasta amar, pensaba que el

gantes cumbres. Existe la venganza de la sangre, del silencio, del

amor era un ardor almibarado y sencillo de encontrar; todo el mun-

olvido o del recuerdo, de las palabras y de las fotografías, de los

do amaba, todo el mundo festejaba el día de los enamorados del

libros, de las pinturas… cada hombre que ha amado alguna vez a

amor, de la poesía, de las telenovelas. El amor tenía el color rosá-

alguien y lo ha perdido en los brazos de la muerte, encuentra su

ceo, su cielo era claro, con pequeñas nubes tiernas que lo hacían aún

propia manera de vengar al ser amado contra la parca. Existe tam-

más delicioso. Cuando comencé a amar, entendí que el amor era

bién, nos dice Varujan Vosganian, la Venganza de los Susurros.

una cruz terriblemente pesada y sólo tenía dos colores: rojo y negro. El amor tiene que ver más con la muerte que con la vida, porque

De Armenia, sólo conocía dos nombres: Calust Gulbenkian y

sólo a través de la muerte puede ser medido, sólo la muerte puede

Onik Sahakian – Gulbenkian, el gran coleccionista de arte, cuyo

mostrar su valor. Cuando lo conocí, llevaba dentro de sí el rostro

nombre es susurrado casi con veneración en Portugal y Onik Sa-

oscuro de su hermano asesinado porque su sangre tenía otro color,

hakian, bailarín, pintor y amigo de Salvador Dalí. Solamente al

tal vez más roja, tal vez más amarilla, como la sangre del desierto

final del “Libro de los Susurros”, encontraría la clave del secreto

judío de donde habían huido sus antepasados en busca de un mundo

de este pintor sobre el que había escrito ya un artículo: “Artistas

más comprensivo; pero, sin duda, era el color equivocado. Él ya no

del Nuevo Milenio”. Hablando en paralelo sobre el armenio Onik

hacía ninguna distinción entre su propia persona y su muerto, al que

Sahakian y el judío Romeo Niram, había evidenciado tanto las

llevaba sobre los hombros, en la mirada, en el corazón. La gente le

semejanzas como las diferencias en sus obras. Me había asombra-

miraba como a un extraño, “los muertos con los muertos, los vivos

do en aquel entonces por la paz y la tranquilidad que desprendían

14


los lienzos de Sahakian, sobre todo puestos en contraste con los

la más terrible venganza, si no existiera la fotografía de la portada,

tumultuosos colores de Niram. Dos estilos diferentes, dos tempera-

sería, no la de Misak, el héroe justiciero, sino la del abuelo Setrak.

mentos diferentes, brotando de distintas raíces y próximos a los

El abuelo Setrak vio morir a su hermano, Harutiun, asesinado ante

mismos temas. En una entrevista para el periódico “Armenia

él. El asesino, el jefe de los jenízaros, le preguntó: “¿Sabes cómo

Now” (y reproducido por la Revista “Niram Art”, nº 13 – 14 /

me llamo? Con los ojos nublados, el abuelo negó con la cabeza. El

2008), Onik Sahakian se confiesa, insistiendo en que sólo quiere

jefe dijo su nombre e hizo que lo repitiera. Después añadió: Tú

ofrecer serenidad a través de su pintura, porque el mundo ya es un

vivirás. Eres suficientemente grande para que entiendas. ¡Di a todos

lugar colmado de atrocidades. En aquel momento no entendí las

los tuyos quién soy yo y qué te hice a ti y a tu pueblo! (…) Contra

palabras del pintor. Fue el “Libro de los Susurros” el que me hizo

ese jefe se vengó de la única manera que hubiera podido hacer: no

retomar las pinturas luminosas de Sahakian y ver en ellas la vengan-

le olvidó pero calló para siempre su nombre.” El mismo Setrak

za silenciosa de los colores invadidos por el sosiego, que rechazan

bautizó a su hija Maro, recordando así a su hermana que se había

obstinadamente la negra realidad.

arrojado desde las rocas a las aguas del Éufrates, para escapar de sus perseguidores. La venganza del nombre, la terrible venganza

Y llega a mis manos un libro rojo – dorado, firmado por otro arme-

armenia, que puede dar y quitar la vida de forma más tajante que

nio, Varujan Vosganian, que me desvelará el misterio de este repo-

una espada.

sado pueblo, aumentando sin embargo mi falta de conocimiento. Porque Armenia no se deja descifrar fácilmente, envuelta en sus

En el “Libro de los Susurros”, el tiempo es un personaje ambiguo:

capas pesadas de silencio. Armenia es el país del atardecer, momen-

la historia se repite tantas veces que ya no importa mucho en qué

to en que los cuentos cobran vida alrededor de un café recién moli-

año nos encontremos. Hasta podemos estar en el mismo momento

do. Una coincidencia extraña y hermosa hace que el nombre de su

en años diferentes: “el tiempo es un animal salvaje que corre ar-

ciudad-capital, Ereván, suene para mis oídos como “La ciudad del

queado y sus patas dejan huellas por turnos pero también puede

Atardecer” (“erev” en hebreo significa “atardecer”), es decir, justo

correr apoyando todas sus patas al mismo tiempo. ¡Qué ridículo,

el instante decisivo del día, según la visión armenia: “Los ancianos

torpe y falso sería imaginarse el tiempo sólo a través del momento

de mi juventud tomaban el café hacia las seis de la tarde. La cere-

en el que vives!” Vivimos todos, junto con el autor mismo, las vidas

monia de la preparación ya hacía que la conversación se encaminara

de quienes han sido sorprendidos por el destino. “¿Qué guerra?

sosegadamente. Buscaban un poco de lugar entre las almohadas.

pregunté. Pues, hay sólo una. Sólo que irrumpe siempre en otra

(…) Era el momento en que, a pesar de los destierros, de los recuer-

parte, como la urticaria. Cuanto más se rasca uno, más se inflama.

dos ensangrentados y del tiempo que iba pasando, el mundo parecía

Al final, la historia no es más que una larga rascadura.”

el de siempre, sereno, y las almas se reconciliaban”). Tal vez la única diferencia entre las vidas de los héroes del libro la Miro su portada, dejo que mis yemas resbalen sobre el rectángulo

constituye, al final, la misma venganza, porque ninguno de ellos se

de papel luciente y rojo que confina el título, lo abro y lo huelo. Por

venga del mismo modo. La historia de la obstinación de Harutiun

costumbre, me gusta olfatear los libros como si descubriera en su

Khantirian y del Consulado de Bucarest, donde Harutiun escribía

olor su secreto; parece ser que no soy la única: “El abuelo Garabet

sus cartas, hermosamente caligrafiadas y guardadas en carpetas

me había enseñado a conocer los libros así. Un libro bueno huele de

porque ya no tenía a quién enviarlas, es cómica y trágica al mismo

un cierto modo. Atado fuertemente entre sus cinchas de piel, huele

tiempo. Lo que comparten los héroes del “Libro de los Susurros” es

casi como si fuera humano.” Esperaba un papel amarillento, grueso,

el silencio. Inmerso en su silencio, Harutiun mantuvo obstinada-

pero sus hojas son blancas y finas… me recuerdan la Biblia. La

mente el Consulado abierto, “con las persianas levantadas, con la

fotografía de la portada no me dice nada, no la entiendo, no conozco

bandera roja-azul-amarilla clavada en la pared y con las carpetas

a los que se deslizan en un barco en posturas cómicas; son para mí

llenas de cartas para ninguna parte”, consulado que “quedaba como

como tantos otros personajes vestidos de manera rara con las rígidas

vestigio de una república que sólo aún existía en las nostalgias

miradas de los álbumes antiguos. No sabía yo, en aquel momento,

armenias y en el sello oficial.”

que esta fotografía iba a ser la clave del libro y de un pueblo entero. La venganza de las fotografías domina todo el libro. Frente a la El “Libro de los Susurros” tiene héroes, tragedias, batallas, amores

muerte inminente, todos los armenios comparten la misma pasión:

y, sobre todo, muertes. Cada uno de sus héroes tiene su propia his-

hacerse fotografías. Los álbumes de familia se engrosan con foto-

toria que se funde con la general, la de todo el pueblo. Cada uno

grafías de los que habían partido, habían sido deportados o repatria-

tiene también su manera particular de tomarse la venganza. Tal vez

dos para ser deportados de nuevo. Las fotografías se convierten en

15


la única prueba de la existencia de una persona; los armenios se

habían escapado con vida. Durante los siguientes años, todos los

fotografían con escrupulosidad, obsesivamente. Es a través de las

que estaban en la lista fueron ejecutados por el grupo armenio

fotografías como se envían mensajes secretos, ocultos a las autori-

Némesis. Y la historia se extiende más allá de continentes y océanos

dades (si está de pie, significa que las cosas le van bien, si está

con la entrada en escena del héroe Misak Torlakian. Para aprender a

apoyado, que las cosas están más o menos, si está sentado, que todo

usar el cañón, Misak, con sólo siete años, entró en el ejército turco,

va muy mal). La mayoría continúa viviendo sólo en las fotografías.

con papeles falsos, llegando a ser sargento y comandante de una

Los armenios de aquellos tiempos habían encontrado en la fotograf-

guarnición de artillería. De vuelta al pueblo natal, Misak buscara en

ía la única manera de registrar su paso por este mundo, la única

vano a su familia: “La imagen del que se para a la entrada del pue-

venganza que tenían a mano contra la desaparición que presentían.

blo destruido es común a muchas de las historias contadas a la hora

Es también a través de las fotografías, esta vez borrando de todos

del café por aquellos ancianos de mi infancia que habían huido a

los albúmenes todas las fotografías, como se vengaron de Mesia

las montañas y habían vuelto a las tierras natales en la segunda mi-

Khacerian. “Las fotografías eran, para los armenios de aquellos

tad de 1915. Por lo demás, dejando de lado algunos detalles, las

tiempos, una especie de testamento o como un seguro de vida. Si el

historias se parecen tanto unas a otras, que contando aquí el retorno

hombre volvía de los convoyes de deportados, de los orfanatos, de

de Misak es como si contáramos todas juntas! (…) De las aniquila-

los viajes en las calas de los vapores, la fotografía volvía a ser guar-

ciones y dispersiones del año 1895 pero, sobre todo, de las del año

dada y el vivo retomaba su lugar entre los otros. Si no volvía, enton-

1915, ha pasado ya un siglo, pero aún hay quienes, nietos o bisnie-

ces la fotografía traía al desaparecido de vuelta entre los suyos,

tos, se buscan unos a otros….un pueblo buscándose, unos a otros,

cuando las cajas viejas y bellamente incrustadas, en la época de las

después de tantas desgracias, y por eso raramente teniendo el sosie-

fiestas, se abrían. La fotografía se convertía en la excusa de los que,

go de encontrarse a sí mismo!”. Del pueblo arrasado, Misak sólo

en aquel siglo demasiado apresurado, habían partido sin llegar a

recupera un caballito de madera, juguete que había sido de su her-

despedirse. Los armenios de mi infancia vivían más entre las foto-

mano menor, Calust. “Misak Torlakian había hecho, en el patio

grafías que entre las personas.”

revuelto de su casa, un juramento de venganza.” Miembro del grupo Némesis, Misak, cumplirá con obstinación su juramento, aunque le

Pero, sin embargo, a veces los armenios sabían hacerse oír. Llama-

costara decenas de años. Las noticias sobre el cumplimento de las

do por algunos como “el primer atentado terrorista de la historia”, el

venganzas llegaban al abuelo Garabet como unos caballitos de ju-

ataque contra el Banco Otomano de 1896 estuvo encabezado por el

guete, enviados por Misak, en homenaje a su hermano muerto, des-

armenio Armen Garo, que tomó el banco, pidiendo que pararan las

de tierras distantes, a través de continentes y mares. El último caba-

masacres contra los armenios. “En la proclamación enviada a los

llito, blanco, anunciaba la reconciliación del jinete con el caballo.

embajadas de Constantinopolis Garo iba a decir las históricas palabras que marcarían no solamente el final del siglo XIX sino todo el

Los armenios de Vosganian viven presos y estupefactos, una estu-

siglo siguiente: Nosotros no somos criminales. Pero la indiferencia

pefacción que no les deja ni morir, ya que todos los que habían

criminal de la humanidad nos ha empujado a tal gesto.” Las páginas

escapado de los horrores de los convoyes de deportación murieron

que describen el genocidio, los horrores vividos por las mujeres, los

muy viejos. Viven aparentemente una vida tranquila, susurrada

hombres y los niños armenios, son, tal vez, las más terribles páginas

como el ritmo del libro. Y sin embargo, bajo la película de agua

jamás escritas en la literatura.

azul y despojada del sonido de grandes olas, bajo la poesía perfecta de Vosganian, se puede sentir latiendo la fuerza del pueblo arme-

También a Garo se le debe la silenciosa operación Némesis, nombre

nio. “De los guerreros de mi pueblo he recibido la fuerza de ser

tomado de la Diosa de la Venganza, tan secreta que “ha permaneci-

vencido” nos dice Vosganian, pero aquí la palabra clave es

do desconocida hasta medio siglo después” y que puede ser compa-

“fuerza”, tal como en “la victoria es verter tu propia sangre”, la

rada “por su carácter implacable y su amplitud con lo que Simon

palabra clave es “sangre”. No hay que olvidar que el Islam ha con-

Wiesenthal haría, decenios más tarde, para no dejar que salieran

quistado a la gloriosa y orgullosa civilización persa. Atrás, los ar-

impunes los crímenes contra el pueblo judío durante la segunda

menios quedaron en menor número, más callados, pero cristianos.

guerra mundial.” En 1920, Garo estableció, en una primera fase,

Cada héroe del “Libro de los Susurros” es duro como una roca tanto

una lista con más de seiscientos nombres de personas responsables

si quiere entender el mundo, como el abuelo Garabet, como si con-

del genocidio, de las masacres y las deportaciones, después la redu-

sidera que el mundo es imposible de entender, como el abuelo Se-

jo a cuarentaiún nombres, para llegar al final a sólo siete, los siete

trak. Entre estos dos, el niño viejo escribe, en silencio, su libro.

criminales principales, responsables de los siete círculos del genoci-

Cada uno toma su venganza a su manera, entendiendo o no enten-

dio, que ya habían sido condenados por la Corte Marcial, pero que

diendo, cerrándose en silencio o pintando y fotografiando, cantando

16


o leyendo. La venganza del abuelo Garabet – haberse fotografiado a

Vosganian, el guerreo-poeta y el poeta-guerrero? ¿Cómo pude no

sí mismo, decenas de veces, vencer a la muerte a través de la foto-

haber pensado que todo tenía que cumplirse hasta el más mínimo

grafía de la tumba, donde da la impresión de que es él el que viene

detalle, con cada vírgula, con cada trozo de recuerdo, con cada foto-

hacia quienes la miran.

grafía amarillenta? Me imaginaba el desagradable rostro de la muerte, gritando con espanto frente al testamento sacado a la luz, en

No obstante, la gran venganza no pertenece a ningún personaje del

internet, disponible para todos los pueblos del mundo, por los siglos

libro, ni siquiera al rebelde Garo, ni al general Dro. La gran vengan-

de los siglos. Me imaginaba el rostro de Hartin Fringhian, con son-

za armenia, más allá del escribir de este libro, es la portada. Como

risa de asombro, mirando desde otro tiempo su precioso testamento.

muchas cosas del “Libro de los Susurros”, que se entienden mejor si

“Vino Hartin Fringhian, abrió su testamento, sacó una hoja en blan-

las leemos al revés, la portada del libro sólo se puede entender des-

co y anotó con paciencia los nombres de todos los que estaban pre-

pués de haber terminado el libro. Únicamente en ese momento,

sentes. Allá donde no sabía, mi abuelo, que estaba sentado a su

entenderás la suprema venganza: la fotografía del abuelo Garabet,

espalda, se lo susurraba por encima del hombro. Después sopló

con la familia, fotografía que creían, obcecados los armenios de

encima del papel, para que la tinta se secara, puso en el medio una

aquellos tiempos, que era la única prueba de sus existencias. Hoy en

mano de nueces tostadas y la plegó cuidadosamente”. A Vosganian,

día, el abuelo Garabet me mira desde la portada. Ha vencido a la

también le debemos la última fotografía de Nicolae Iorga, guardada

muerte y el hecho de que yo, en el año 2010, en España, vea su

con reverencia por el fotógrafo de las almas. Ahora sí, ha termina-

rostro, muestra de la mejor manera que los verdaderos vencedores

do.

fueron los vencidos. Varujan Vosganian no es un vencedor. Yo no soy una vencedora. Los que decidieron y pusieron en marcha el

Uno necesita buenos motivos para vivir más que Jesucristo en este

genocidio de los armenios no tienen hoy ni nombres ni rostros. Pe-

mundo. Si Cristo ha muerto para la Resurrección, entonces Varujan

ro, el abuelo Garabet me mira sonriendo. Es el único vivo entre

Vosganian ha vivido para la Resurrección de los muertos de su

todos nosotros, porque generaciones tras generaciones tomarán en

pueblo y, noche tras noche, sufriendo los dolores y horrores de sus

mano este libro, en todos los idiomas en que sea traducido, en todos

muertos, ha erigido, en el silencio duro y obstinado que caracteriza

los países en que se publique, y todos verán sonriendo al abuelo

el espirito armenio, la palabra que los liberará del poder de la muer-

Garabet, a quien le han florecido mil brazos. Los armenios venci-

te y “a los que están en las tumbas, vida les devolverá”. (Cántiga de

dos, los callados y sosegados armenios, las víctimas de las matanzas

la Resurrección, Liturgia Ortodoxa).

del exterminio, están hoy más vivos que nosotros, los lectores. ¿A cuántos de los que leen y leerán este libro se les recordará con el paso del tiempo y las generaciones? Nosotros, quienes leemos hoy el “Libro de los Susurros”, desde nuestra soberbia posición de vivos, nosotros que no pensamos en la muerte y nos tomamos fotografías sin sentido que desaparecerán junto con el último brote salido de nuestros cuerpos tan llenos hoy de sangre caliente… nosotros somos los muertos. A nosotros nadie nos conocerá en los decenios siguientes pero el abuelo Garabet, con cada lector del Libro de

Más Informaciones:

los Susurros rejuvenecerá. Esta es la suprema venganza de Varujan http://carteasoaptelor.ro/

Vosganian. “Mientras existes en fotografías…eres inmortal.”

http://www.polirom.ro/catalog/autori/vosganian-varujan/ Buscando en Internet fotografías relacionadas con el “Libro de los Suspiros”, me quedé atónita ante un documento. Después del desconcierto inicial, rompí a reír, a reír sin poder parar. Había encontrado, publicado por el autor, el Testamento del Rey del Azúcar, el

_______

mismo testamento que había sido llevado durante muchos años,

Nota: Tanto el título como los fragmentos del libro presentes en

guardado en el cinturón, y después fotografiado, pagina por pagina,

este artículo han sido traducidos por Eva Defeses y no represen-

por el abuelo Garabet. Lo encontré escaneado con la misma perse-

tan la traducción oficial al español que estará disponible por

verancia metódica con la que ha sido escrito el libro. Con cólera.

parte de la Editorial Pre-Textos, responsable de la publicación

Con amor. En silencio. ¿Cómo podía -por eso reía-, cómo podía

en España, en el 2011.

haber faltado el testamento de esta increíble venganza da Varujan

17


El miércoles 10 de marzo del 2010, en la Sala de Baile del Antiguo Casino Militar (Centro Cultural del Ejército), Madrid, tuvo lugar el lanzamiento del libro "Pentágono" escrito por Héctor Martínez Sanz, editado por Niram Art Editorial. En la misma noche, ha tenido lugar la Gala de los Premios Amicus Romaniae, otorgados por el ICR Madrid. Entre los ganadores, han sido distuinguidos con el Trofeo Amicus Romaniae, creación de artistas plástico Bogdan Ater, el General Manuel Fuentes Cabrera de los Reales Tercios de España y el escritor Héctor Martínez Sanz.

NOTA DEL EDITOR de la EDITORIAL NIRAM ART, HORIA BARNA Para la cultura y la civilización del siglo XX, la importancia de los cinco retratados en este libro (Constantin Brancusi, Emil Cioran, Eugen Ionesco, Tristan Tzara, Mircea Eliade) casi podría valer por la del Único plasmado en el Pentateuco. No es ninguna blasfemia o un gratuito juego de palabras, es una tentativa de acercarlos (repito: acercarlos) a la perfección, al camino de Creación y Re-Creación que ellos mismos han profesado durante el siglo pasado. Todos ellos se lanzaron de un modo u otro a la necesaria reconquista de la más alta tradición, señalando la invalidación de la misma por las desgracias que trajo la modernidad de la civilización occidental, ya indefinida, contradictoria y moribunda, como efectos secundarios y daños colaterales en su afán de afirmar al hombre como “ombligo del mundo”… Intentaban explicarnos la humanidad agonizante, la pérdida casi inevitable de sus pilares y sus valores, pero también las vías para reencontrarlas, los desperfectos de manifestación general encaminados al absurdo, su dolencia y su anhelo (inconscientes ambos) de perder y de volver a encontrar los orígenes, lo sagrado y lo puro que antaño lograban situar al hombre en su sitio natural y armonioso dentro del universo. La mirada fresca y española de Héctor Martínez Sanz, autor intrépido de “Pentágono”, sobre estos cinco grandes del siglo XX, representa algo más que un grano de arena; era tan necesaria como lo es cada grano de trigo que se siembra junto con otros mil millones, otra y otra vez, concienzudamente con la esperanza de llegar a nutrirnos. Es uno de tantos caminos que, en esta etapa, algunos rumanos y españoles acaso algo raros, vuelven a emprender en beneficio de todos. Nunca llegaremos a ser más de lo que somos, claro, pero con cortos pasos nos enriqueceremos.

18

Héctor Martínez Sanz


El General Manuel Fuentes Cabrera

FotografĂ­as: Defeses Fine Arts PR Agency 19


„Eminescu visto por españoles” Premio de la Editorial Niram Art 2010: Premio y Trofeo Niram Art manuscrito, para el ganador del concurso de novela „Eminescu visto por españoles”. En el concurso, han participado varios escritores españoles que escribieron novelas seleccionadas con la figura del poeta Mihai Eminescu, habiendo quedado en la segunda fase del concurso sólo 10 novelas. De éstas, la obra ganadora, decidida por el jurado el día 1 de marzo del 2010, será recompensada con el Premio Niram Art – Novela, por valor de 6,000 Euros, junto con el Trofeo Niram Art, pieza escultórica creada por el artista plástico Bogdan Ater y la publicación editorial de la novela. El Jurado del Concurso de Literatura (Sección Novela) “Eminescu visto por españoles” ha estado compuesto por: Horia Barna (dir. ICR Madrid - en aquella fecha - y Editor de la Editorial Niram Art), Fabianni Belemuski (dir. Revista Niram Art), Eva Defeses (periodista, Defeses Fine Arts PR Agency), Thomas Abraham (Asistente Editorial Niram Art) y Rubén Darío (artista plástico, propietario de la Revista Niram Art).

La Gala de Entrega de los Premios Niram Art 2010 tendrá lugar en Madrid, el 29 de mayo del 2010.

20


MIEDHO: Demonio de Mihai Eminescu


DIALOGO ENTRE UN ARTISTA INTROSPECTIVO Y UN COMPRADOR ADINERADO LARA GALA - No caballero, no es una broma, esto es una obra de arte. - Monsieur, a que llama usted arte? Su cuadro no son más que unos goterones mal dispuestos sobre un lienzo estropeado y un tubo de pintura blanca echado a perder. - Caballero, el lienzo no está estropeado, está maquillado, el blanco de los lienzos es ligeramente amarillo con lo que considero que se trata de un solo color. Las damas se maquillan con una ligera mejora de su color natural, a efectos visuales, esa mejora es mucho mayor que a efectos prácticos. - Desde luego. - Yo he hecho lo mismo con mi obra, he mutado ligeramente el color natural del lienzo, que era más bien de color hueso que de un blanco tan brillante como es ahora. La mejora es visible a simple vista. - Solo por haber aclarado el color del lienzo, quiere vendérmelo por tanto dinero? Cree que pintar un lienzo de un color cuesta la suma que me pide? - No he aclarado el color del lienzo señor, este lienzo, que antes se encontraba desnudo, sin ningún color, ahora viste un frac, pues todos los colores del universo habitan su superficie, caballero, nunca va a ver usted, un cuadro con tantos colores.

- Y que me dice del motivo? Este lienzo no representa nada, solo veo el fondo de una obra fantasma. - El cuadro representa lo que usted quiera. No seré yo quien obligue a su dueño a ver en él lo que yo quiera. Eso sería un acto despótico por mi parte. - Pero maestro, los cuadros representan elementos de la realidad. - La realidad no existe caballero, la realidad solo es una copia del paraíso, usted habla de una realidad que se está imaginando, quien sabe si yo y usted vemos las cosas de la misma manera? Quien dice que el color que usted llama verde, no sea para mí el que usted llama azul, quien dice que podemos usted y yo contemplar el mundo de la misma manera? Que veamos belleza en las mismas cosas o desprecio? No se ha parado a pensar que puede que lo que usted desprecie a mi me parezca lo más atractivo y tentador? - Preferiría comprar un cuadro que copiara la realidad que todos vemos, me parece más difícil de hacer y mucho más bonito. - Señor, yo no soy un fotógrafo, yo no quiero enseñarle la realidad palpable, esa ya la ha visto usted demasiadas veces con sólo abrir la ventana. Yo le he ofrecido una infinidad de colores para que

22

pueda usted moldearlos a su gusto. Mi cuadro no representa la copia de la realidad física. Al decir verdad, los sentidos pueden traicionarle, tanto a usted como a mí, y no quisiera arriesgar su estima con una mentira. Mi cuadro representa la realidad real. La realidad perfecta, la belleza suprema, que solo podemos ver cuando la imaginamos. Mi belleza ideal, caballero, no es la misma que la suya, por supuesto. Pero la belleza absoluta está dentro de nosotros y es la misma para todos porque es la Belleza. Le he dado todos los colores que existen para que sienta cómo es, no figura nada de la realidad porque la belleza no tiene forma señor. La belleza es belleza en sí. Cada una de las formas que usted toma por agradables tienen en mayor o menor grado (según le parezcan más o menos bellas) un parecido con La Belleza que usted imagina. Yo he pintado, para que el poseedor de la obra pueda acercarse un poco más a esa Belleza con mayúsculas. El cuadro no solo encierra todos los colores que hay, sino que también encierra todas las formas posibles: Al ser una mezcla de los colores se ve blanco, y al ser una mezcla de las formas pierde la suya propia. Este cuadro no podía disgustar a nadie pues cada uno ve en él, el paradigma de lo bello. Mi arte es mucho más realista que los cuadros que usted está buscando hoy, no copia las copias sensoriales de la Belleza, que no son tan bellas porque están sujetas a las formas y modeladas para que el ojo humano las pueda concebir. Sino que copia la Belleza en sí. La única belleza real, la que todos sabemos, pero ninguno podemos alcanzar con los sentidos. Cuando ellos copian una copia, yo copio la realidad. Tal vez los otros pintores tengan más técnica, pero yo soy un pintor mental, mi arte se encuentra en la explicación.

El pintor quería sublimarse, alejarse todo lo posible de su lado sensorial para acercarse a la divinidad. Creía en la capacidad de los hombre de poder acercarse a la realidad absoluta, pero decía que ninguno de ellos quería verla. Primero las drogas, manejaron su espiritualidad de manera introspectiva. Mirar hacia dentro era acercarse a la Belleza. Expresarlo, era acercar la Belleza a los demás. Dejó de comer más que para sobrevivir, lo que tenía relación con su cuerpo ya no le parecía interesante. Se dañaba con dagas y puñales para aprender que el dolor no existe más que en la cárcel que es un cuerpo sensible. A menudo se le veía desnudo en invierno superando la prueba del frío. Su amor, era absolutamente ideal. Una mujer casada a la que no conocía era la musa de cada una de sus obras. Ella era lo que más se parecía a la contemplación de la belleza pura, porque era lo que más le gustaba. Durante 10 años se negó a conocerla, imaginar su perfección era mejor que conocer los estragos producidos por la vida, cómo la fatiga o el enfado. Él sabía que ella era el paso más cercano a la experiencia de la belleza, si no estuviera viva, su espíritu sería tan bello cómo su cuerpo, ninguno de los accidentes del mundo sensorial podría mutar su belleza. Se encerró en su casa durante años, pasó meses con los ojos cerrados intentando soñar con la realidad. Un día de verano, bajo el abrasador sol de medio día, una bala salió de un revolver impulsada por el gatillo, hirviendo, sin haber recorrido más que 2 cm, en unas décimas de segundo atravesó la piel, las venas, el cráneo y todo el producto de su locura se disipó dejando inherte en el suelo un putrefacto cadáver lleno de sangre.


NICOLAE BREBAN (nacido en 1934), novelista y ensayista, es uno de los más importantes y prolíficos escritores rumanos contemporáneos. Ha debutado en la revista Viata Studenteasca, en 1957. Ocho años más tarde, ha publicado su primera novela, “Francisca” (traducida en búlgaro y ruso), distinguida con el Premio “Ion Creanga” de la Academia Rumana. En 1966, le sigue la novela “In absenta stapinilor” / “En la ausencia de los dueños” y en 1968, “Animale bolnave” / “Animales enfermos” que ha tenido mucho éxito, siendo elegida la “novela del año” y distinguida con el premio de la Unión de los Escritores. Ha sido jefe de redacción de la revista “Rumanía literaria”. Ha escrito el guión de la película “Rautaciosul adolescent” / “El adolescente malvado” y el guión (y dirección) de la película “Printre colinele verzi” / “Entre las colinas verdes”, incluida en la selección oficial del Festival de Cannes.

NICOLAE BREBAN visto desde

ESPAÑA FABIANNI BELEMUSKI

En 1973, publica la novela “Ingerul de gips” / “El Angel de Yeso” y en 1975 aparece la versión en sueco de la novela “En la ausencia de los dueños”. Siguen las novelas “Bunavestire” / “Buena noticia” (1977), “Don Juan” (1981), las piezas de teatro “Culoarul cu soareci” / “El corredor con ratas” y “Batrana doamna si fluturele” / “La Señora vieja y la mariposa”, la edición en francés de la novela “En la ausencia de los dueños” (1983, Flammarion, Paris), “Drumul la zid” / “El camino del muro” (1984), la versión francesa de la novela “Buena Noticia”, (1985, Flammarion, Paris), “Panda si seductie” / “Acecho y seducción” (1991), “Amfitrion: I. Demonii marunti, II. Procuratorii, III. Alberta” / “Anfitrión: I. Los Demonios Pequeños, II. Los procuradores, III. Alberta” (1994), “Ziua si noaptea” / “El día y la noche” (1998), “Stricte amintiri literare” / “Recuerdos estrictamente literarias” (2001), “Vointa de putere” / “La voluntad del poder” (2001). Publicadas por la Editorial Polirom: “Riscul in cultura” / “El Riesgo en la cultura” (1997), “Sensul vietii. Memorii I” / “El Sentido de la vida. Memorias I” (2003), “Animale bolnave” / “Animales enfermos” (2004), “ Sensul vietii. Memorii II” / “El Sentido de la vida. Memorias II” (2004), “Sensul vietii. Memorii III” / “El Sentido de la vida. Memorias III” (2006). Es miembro corresponsal de la Academia Rumana y director de la Revista “Contemporanul – Ideea Europeana”.

Más informaciones: http://www.polirom.ro/catalog/autori/breban-nicolae/

23


La trayectoria de los escritores pertenecientes a la Europa del Este, su influencia, las obras y su trascendencia, se limitan, principalmente, a los ámbitos nacionales, sin llegar a traspasar las fronteras lingüísticas hacia Occidente, en una Europa unida económicamente. Este inconveniente, aparte de aislar a los escritores a sus países de origen y limitarles a un público reducido, priva a Occidente de una riqueza cultural inmensa e inexplorada. Lo mismo pasa con el arte. Pocas veces y debido a circunstancias excepcionales, autores como Stanislaw Lem, Emil Cioran, Orhan Pamuk, Salman Rushdie o Herta Müller han conseguido llegar a las librerías de España. Pero aparte de ellos, ¿cuántos escritores ucranianos, búlgaros o moldavos conoce el público occidental? Demasiado pocos. Afortunadamente, este no es el caso de Nicolae Brebán, consagrado novelista rumano de la generación del 60, autor de novelas como Franciska, traducida al ruso, o Don Juan, traducida al francés, ensayos, teatro y poesía. La abrumadora figura de Brebán ha conseguido marcar la vida cultural de Rumania, siendo en la actualidad uno de los escritores más significativos de ese país y miembro de la Academia desde el año 2009. A sus 75 años, Nicolae Brebán, disidente del régimen comunista, es un ensayista activo y ferviente, sus escritos finos y eruditos irrumpen de su vitalidad inalterada durante cinco décadas. Quizá lo más destacado, a lo largo de su carrera como escritor, sea el sentido de la unidad de la obra, puesto que hay una continuidad de ideas, sentimientos y obsesiones: el enfrentamiento al fracaso, la venganza a través de la obra, la voluntad de la construcción, la exploración de la psicología oscura, la situación en la línea de Dostoievski y Nietzsche, maestros jamás olvidados. Otro aspecto a recalcar es la monumentalidad de sus novelas, al autor no le satisfacen las pequeñas iglesias de madera, él prefiere la grandeza de las catedrales, con todos los adornos, con todo el peso que conllevan. Brebán está convencido de que la verdadera religión del literato es la cultura, por eso, y de un modo insistente, clama una salvación por la estética, por la intromisión sincera en el análisis de las etapas de la vida, haciendo hincapié en la importancia de una sinceridad lucida, no íntima, estética, literaria, que sería, según él, la única posible en la literatura. En esa dirección, la publicación de sus cuatro volúmenes autobiográficos, El sentido de la vida, no son una biografía detallada de sus experiencias, sino que están organizados en torno a sus etapas de formación, pero entrelazados con personajes decisivos de la cultura. De esta forma, sus memorias constituyen una fuente de primerísima importancia para la historia de la literatura en las épocas comunistas y poscomunistas. Profecías sobre el presente. El elogio de la muerte, el último libro de Brebán, nominado para los premios de la revista Niram Art, analiza la perspectiva de la muerte desde la alegría de haber vivido. Es una alabanza de la muerte escrita desde el amor que el novelista le profesa a la vida. Trata el final como punto de encrucijada de los misterios a dilucidar, después de una vida cuyo objetivo fue alcanzado. Es una novela de gran valor, vigorosa, de las que se leen sin pausa, sin respiros, escrita sin tecnicismos filosóficos, aunque las referencias a Nietzsche se hagan a menudo presentes. Nicolae Brebán, ese enemigo declarado del régimen comunista, del que su maestra de primaria había dicho que poseía “aptitudes literarias excepcionales” ya a los diez años de edad, es uno de los escritores más importantes de la literatura europea, un genio por descubrir, un maestro comparable a los grandes: Dostoievski, Thomas Mann o Robert Musil.

24


PREMIOS NIRAM ART 2010

NOMINACIONES La Revista Niram Art junto con la Editorial Niram Art organizan la Segunda Edición de los Premios Niram Art, que abarcará varias secciones: Literatura (Prosa, Ensayo y Poesía), Pintura, Fotografía, Escultura, Promoción Artística y Teatro. En el año 2009, tuvo lugar la Primera Edición de los Premios Niram Art de Poesía, en colaboración con el Instituto Cultural Rumano de Madrid (ICR), que han reconocido los méritos de dos poetas rumanos (Ioan Es. Pop y Claudiu Komartin) y dos poetisas españolas (Lola Con y Carmen Rubio). A la Edición de este año de los Premios Niram Art han sido nominados:

Gabriela Adameşteanu: Una mañana perdida; LUMES, 2009 (Dimineata Pierduta; Cartea Romaneasca, 1984 ) Nicolae Breban: Profetii despre prezent. Elogiul mortii (Profecias sobre el presente. El elogio de la muerte); POLIROM, 2009 Dan Lungu: Soy un vejestorio comunista!; PRE-TEXTOS, 2009 (Sunt o baba comunista!; POLIROM, 2007 ) Varujan Vosganian: Cartea Soaptelor POLIROM, 2009; (El libro de los susurros, PRE-TEXTOS, 2011)

Pintura: Poesía: Premio - Trofeo Niram Art - Javier Blásquez Murillo, Ryoichi Noguchi, Jorge Isla, Ramón Carretero Gran Premio Niram Art, Trofeo Corneliu Baba - Onik Sahakian Gran Premio Niram Art, Trofeo Victor Brauner, por Opera Magna – Medi Wechsler Dinu

Los Premios de Poesía Niram Art se entregarán en colaboración con el Círculo Poético RefleXos. Premio - Trofeo Niram Art – Javier Pérez Ayala, Juan Planas, Blanca Uriarte, Dan Coman, Dan Herciu, Elena Vladareanu, Răzvan Tupa Gran Premio Niram Art – Trofeo Tristan Tzara – Ion Muresan, Alexandru Musina, Varujan Vosganian,

Fotografía: Premio - Trofeo Niram Art – Clara Llamazares, MIEDHO, Laura Thomas, Natalie Schor, Germán Peraire Escultura: Gran Premio Niram Art, Trofeo Constantin Brancusi – Mircea Ignat, Rudolf Kocsis, Mihai Pacurar, Eugen Petri

Teatro - Documental: Gran Premio Niram Art, Trofeo Eugène Ionesco: Pamela Dür, directora: El hermoso viaje de los osos panda, contado por un saxofonista que tenía una amante en Frankfurt escrita por el dramaturgo rumano Matei Visniec (Teatro) Carlos Iglesias, director: Un euro 3,5 lei (Documental) Lorenzo Mijares, director y fundador Teatro de Hemoficción (Teatro)

Promoción artística: Gran Premio Niram Art, Trofeo Ambroise Vollard – Silvia Barbescu (México), Antonio Calderón de Jesús (España), Dusika Nikolic Dann (España). Literatura – Novela / Ensayo/ Non-ficción: Gran Premio Niram Art, Trofeo Mihail Sebastian:

Premio de la Editorial Niram Art 2010: Premio y Trofeo Niram Art manuscrito, para el ganador del concurso de novela „Eminescu visto por españoles”. En el concurso, han participado varios escritores españoles que escribieron novelas selacionadas con la figura del poeta Mihai Eminescu, habiendo quedado en la segunda fase del concurso sólo 10 novelas. De éstas, la obra ganadora, decidida por el jurado el día 1 de marzo del 2010, será recompensada con el Premio Niram Art – Novela, por valor de 6,000 Euros, junto con el Trofeo Niram Art, pieza escultórica creada por el artista plástico Bogdan Ater y la publicación editorial de la novela.

El jurado de los Premios Niram Art 2010 (Revista) ha estado compuesto por: Miguel Ángel Galán Segovia, teniente coronel Reales Tercios de España, director Editorial Niram Art Fabianni Belemuski, director Revista Niram Art Thomas Abraham, asistente editorial Niram Art Dan Caragea, crítico de arte/teatro/literario Javier de la Fuente, periodista cultural Tales Jaloretto, periodista cultural Eva Defeses, periodista, Defeses Fine Arts PR Agency Presidente del Jurado: Rubén Darío, propietario de la Revista Niram Art La Gala de Entrega de los Premios Niram Art 2010 tendrá lugar en Madrid, el 29 de mayo del 2010.

25


HÉCTOR MARTÍNEZ

SANZ Entrevista con el autor del

“Pentágono” Niram Art Editorial, 2010 Usted es escritor, crítico y profesor al mismo tiempo; ¿cómo se complementan estas características en su personalidad? H.M.S El escritor, el profesor y el crítico se complementan unos a otros. En realidad, los tres comunican y quieren enseñar algo. El escritor pone la palabra en el papel, el profesor trata de hacerla sencilla y el crítico pone el elemento reflexivo sobre cada palabra y expresión.

¿Por qué acercarse a la cultura rumana? H.M.S Hay que acercarse a la cultura rumana, a su riqueza y tradición, a su literatura llena de folklore y a sus pensadores. Pero, sobre todo, mi intención era acercar Rumanía a la Europa Occidental, ayudar a difundir lo que Rumanía ha dado al mundo, hermanarla intelectual y artísticamente con Europa y no sólo quedarnos en la ampliación política de fronteras.

¿Qué me puede decir sobre la importancia del evento cultural Premios Amicus Romaniae y el lanzamiento de la Editorial Niram Art?


H.M.S Fue un acto muy importante. Se concedían los premios

quizás, más conocidas que las de muchos escritores y artistas es-

“Amicus Romaniae”, premios que unen en amistad y en abrazo a

pañoles. Cioran es el nihilista del siglo, Brancusi - el padre de la

dos extremidades (brazos) de Europa: Rumanía y España. Una

escultura moderna-, Tzara - iniciador Dada-, Eliade es, entre otras

amistad cultural, artística e intelectual, que, creo, está bien reflejada

cosas, el más grande historiador de las religiones, e Ionesco es el

en el libro que he escrito “Pentágono”, gracias al incondicional

maestro del teatro absurdo. Por cada párrafo de sus biografías se

apoyo de la Editorial Niram Art. El libro, de hecho, está escrito por

pueden escribir libros enteros, de los cuales la humanidad tiene

mí, un español, editado en España por una editorial española que,

mucho que aprender.

sin embargo, está formada por importantes amigos rumanos, como su fundador, el artista plástico Romeo Niram, que viven aquí en

¿Por qué ha decidido escribir el „Pentágono"?

España. Nuestros dos países, a través de nosotros, escritor y editorial, han actuado como una sola persona. En mi opinión, los premios

H.M.S En España se convive con una gran comunidad rumana.

“Amicus Romaniae” y el libro “Pentágono” subrayan y animan a

Por ello, la cultura rumana no puede pasarnos inadvertida ni puede

compartir y fundir nuestras culturas, por cierto, tan próximas en

quedar oculta y desconocida a los ojos de los españoles. He parti-

muchos aspectos.

cipado en varios debates sobre los autores y artistas del libro y se han celebrado numerosas conferencias sobre las cinco figuras en

¿Cómo ha recibido la noticia de que ha sido a su vez y con razón

las que también he tomado parte. A partir de las conferencias y los

distinguido con el premio AMICUS ROMANIAE?

debates, quise escribir un volumen sobre ellos, dar una visión más personal desde mis conocimientos, mis estudios y también, desde

H.M.S Ha sido una de las mejores noticias que he recibido en mi

lo que aprendí en los eventos que he mencionado escuchando a los

vida. Me inundó una profunda alegría saber que todo un país, y de

demás, y en especial, atendiendo a la gente rumana que nos acom-

una sola vez, me consideraba amigo suyo. Nunca antes había hecho

pañaba y podía enseñarme más profundamente. Es cierto que so-

tantos amigos en tan poco tiempo. Fue todo un honor y una sorpresa

bre Brancusi, Eliade, Ionesco, Cioran y Tzara hay muchos libros,

ser galardonado por los rumanos con este premio aquí en España y

pero ninguno en el que los cinco se organicen sobre el mismo eje a

que la escultura me llegara de manos de Bogdan Ater. También

través de la historia intelectual de la cultura europea en el siglo

sentí una gran responsabilidad, al haberme convertido con ello en

XX: la reflexión crítica y la cuestión del lenguaje. En otras pala-

un “puente de amistad y comunicación” entre nuestros países y

bras, el "Pentágono" resalta el olvidado europeísmo de Rumanía, a

culturas.

través de cinco grandes figuras de la cultura mundial y de origen rumano.

¿De qué trata el libro Pentágono?

Además, en “Pentágono” mi intención fundamental ha sido la de unir a España y Rumanía por medio de la cultura y las artes, por

H.M.S El "Pentágono" ofrece una visión novedosa sobre las obras y las vidas de cinco grandes figuras del arte y la cultura mundial nacidos en Rumania: Constantin Brancusi, Mircea Eliade, Eugène Ionesco, Emil Cioran y Tristan Tzara. El libro es especial, porque los capítulos están relacionados entre sí, de modo que si alguien toma un pedazo de papel y dibuja un punto que simboliza cada una de las personalidades de que se habla en el volumen y después los une con una línea, según el orden de los capítulos, se obtiene la imagen de un pentágono.

medio de nombres propios de una gran fuerza. Con este fin, hago una serie de comparaciones, por ejemplo, entre Brancusi y Picasso, o entre Ionesco y Ortega y Gasset. En Francia si usted pide que los transeúntes opinen sobre, por ejemplo, Eliade o Ionesco, la mayoría sabe cómo responder. En España, por desgracia, no ocurre esto. Por esta falta, me propuse dar a los lectores información en español sobre estos rumanos, pero, a la vez, de una manera accesible a todos. Ahora bien, el libro es ante todo un homenaje a Rumanía, como se puede entender desde la dedicatoria de las primeras páginas.

Por qué ha elegido a Brâncuşi, Eliade, Ionesco, Cioran şi Tzara? A que se refiere la dedicatoria del libro? H.M.S Yo les estudié y leí en la Universidad, en la Facultad de Filosofía, que compartía el mismo edificio con la de Filología. Además, en el último año he tenido la suerte de conocer a grandes admiradores del arte de Brancusi y he aprendido muchísimo de ellos. Estos artistas y pensadores contribuyeron enormemente a la

H.M.S La dedicatoria dice: “A Rumanía equinoccial: el sol sale por el este”. Es una dedicatoria que pone de relieve la primavera y el punto más alto del sol iluminando la tierra, y, en este caso, a Rumanía. El resurgimiento de una tierra fértil tras la oscuridad

cultura universal y a las artes. Sus obras y sus vidas son tan, o

27


comunista, y la luz como una metáfora de la sabiduría y el conocimiento. Es una invitación a que Rumanía vuelva a brillar como lo hizo en tiempos anteriores.

¿En qué otros libros trabaja ahora? H.M.S Ahora mismo estoy trabajando en una novela que trata del amor entre dos poetas: Mihai Eminescu y Veronica Micle. Aunque realmente la novela está completamente escrita, todavía no he elegido un título. Es un amor inmortal, casi mitológico, cercano al descrito por Dante y su Beatrice, o el de Orfeo por Eurídice. Por esta razón, Eminescu deberá descender, como lucero, hacia el infierno, en busca de su amada, superando obstáculos y pruebas simbólicas. Es una visión poética y romántica, en la que la vida y obra del gran poeta juegan un papel fundamental. También es la visión de un español sobre la figura, la obra y la vida de Eminescu, rodeadas de ese amor incondicional y hondo al que nunca renunció y por el que siempre luchó.

¿Cuál ha sido el momento en el que ha descubierto tus afinidades con la cultura rumana? H.M.S En lo personal, mi descubrimiento de las afinidades con la cultura rumana es reciente, cuando entré en contacto con Espacio Niram de Madrid y conocí a Romeo Niram, hará un año. Allí charlé con muchos rumanos y descubrí espíritus muy próximos al mío como español, historias y formas de ser muy parecidas. Esto me abrió los ojos para ver que, a pesar de la distancia geográfica, Rumanía y España no estaban tan lejos la una de la otra, como yo tampoco estaba lejos de las personas con las que hablaba. También me sorprendió que era capaz de entender algunas cosas a los rumanos cuando hablaban en su lengua materna, aunque, por el momento, no puedo hablar rumano. En este aspecto debo hacer un esfuerzo por aprenderlo. ¿Qué es lo que le ha atraído hacia la cultura rumana? ¿Tal vez una de las 5 personalidades sobre las cuales has escrito en Pentágono? H.M.S Bueno, la verdad es que fueron los cinco y no uno en particular. En la Facultad asistí a seminarios y cursos de Fenomenología y filosofía de la religión, donde descubrí la obra, los trabajos y el pensamiento de Mircea Eliade. En Eliade fue donde primero encontré a Brancusi. Casi en el mismo tiempo, dos compañeros míos en la universidad me descubrieron a Cioran, con las traducciones de Fernando Savater que impartía sus seminarios en nuestra Facultad de Filosofía de la Complutense de Madrid. Y, prácticamente, al año siguiente, por curiosidad porque conocía el dadaísmo, leí en la biblioteca los manifiestos dadá de Tzara, y La


cantante calva de Ionesco. Curiosamente, por entonces, yo era un declarado enemigo de las vanguardias y el conocimiento que tuve de todos ellos, me hizo “despertar del sueño dogmático” (frase de Kant). Evidentemente, esto también supuso aproximarme a Rumanía de la que, sobre todo, hablaban Cioran y Eliade.

¿Por qué el título del libro – “Pentágono”?

H.M.S Por un lado, se trataba de cinco autores y artistas, cinco puntos o vértices, podríamos decir, que, unidos, tal como aparecen en el libro, forman la figura geométrica del pentágono. Por otro lado, al unirlos, los cinco vértices se convertían también en cinco ángulos, cinco miradas o puntos de vista que enfocan el interior del pentágono. En último lugar, cuando alguien oye hablar del “Pentágono” piensa inmediatamente en EE.UU, primera potencia mundial. De modo simbólico el libro crea un Pentágono cultural, artístico e intelectual cuya capital es Rumanía. ¿Por qué ha sentido la necesidad de hacerle un homenaje a Rumanía? Y no me refiero solamente a la dedicatoria del libro. H.M.S Es difícil de explicar. Creo que Rumanía necesita que desde fuera se la invite a participar, después de tanto tiempo “fuera de juego”. Rumanía puede llamar a la puerta y abrir las suyas para nosotros. Pero también nosotros debemos ser los que llamen y los que debemos abrirle nuestras puertas. En segundo lugar, la más reciente historia de Rumanía, aunque con un signo ideológico opuesto, es muy cercana a la historia de mi país, de España. Esta similitud nos convierte a los españoles en uno de los pueblos que mejor pueden comprender y, quizás, más pueden ayudar a Rumanía desde el otro extremo de Europa. Por todo ello, hay en mí cierta identificación, cierto sentimiento de fraternidad histórica… A un hermano no se le abandona.

Si bien sobre los cinco que forman el “Pentágono” se ha escrito bastante en Rumania, están “en cima de la ola” como dicen, no se puede decir lo mismo sobre Eminescu. Por supuesto que él sigue siendo el poeta nacional, el ultimo gran romántico y otros clichés así, pero ha habido polémicas ardientes entre algunos intelectuales rumanos sobre el tema Eminescu - ¿sigue él siendo, o ya no está de actualidad? H.M.S Antes he afirmado que un buen intelectual sabe tener en cuenta las cosas en su justa medida y apartarlas cuando se vuelven superfluas. Es habitual que haya intelectuales que interpretan y reinterpretan lo dicho y hecho, las afiliaciones, buscando detrás de cada palabra y letra una polémica. Yo sé que sobre la figura de Eminescu se ha polemizado en torno a la religión y, sobre todo, en torno


a la política. En muchas ocasiones se ha quitado valor a su crea-

cos, tiene para mí un sabor mítico, una gran cercanía a las maravi-

ción poética y se ha subrayado más su labor periodística, sus opi-

llas mitológicas del mundo antiguo.

niones y sus mensajes. Por otro lado, Mihai Eminescu quedó fuera de Pentágono, entre Constantemente se resalta el fondo por encima de la forma, y se

otras cosas, porque sentí que merecía algo más poético y menos

distorsiona con tanta interpretación. ¿Fue asesinado? ¿Su enferme-

ensayístico. Eminescu está arraigado en el alma rumana y no soy

dad fue una invención? ¿Era ateo? ¿Un romántico reaccionario?

quién para dar lecciones a los rumanos sobre su poesía. Al contra-

Me resulta muy parecido a todo el polvo levantado en España con

rio, Eminescu me inspiraba un homenaje literario, algo más lírico y

Federico García Lorca. El pueblo no deja de admirar sus romances

artístico, a pesar de tener fuertes lazos de unión con la filosofía

ni de recitarlos, o sus obras de teatro, ni olvida quién es por cues-

schopenhaueriana o ser el introductor del pensamiento de Kant.

tiones que están al margen de la obra, o que se rebuscan dentro de la misma.

Por último, aunque no menos importante, la novela surge poco después de haber terminado de escribir “Pentágono”. Quiero decir,

Yo aparto estas cuestiones y me fijo, por ejemplo, en rumanos con

Rumanía sigue latiendo con fuerza en cada una de mis palabras, y

los que hablo y me recitan un poema de Eminescu en rumano y

es motivo también en la novela, está presente en cada página.

me explican el porqué de su pasión por el poeta. En el sonido de sus voces capto ritmo, musicalidad y melodía, formas. Luego

En una entrevista que ha dado para el periodico “Adevarul”, de

tengo que echar mano de una traducción. No hace mucho conocí a

Bucarest, usted afirmaba que “desde un punto de vista cultural,

Maria Teodora Miclea que me recitaba un poema suyo dedicado a

Rumanía está empezando a recuperar su brillo que tenía antes

Eminescu y ponía toda la entonación en un verso: “Ne e dor de

del régimen comunista.” Le ruego argumentar y ampliar esta

tine, Eminescu!”.

idea.

En realidad, Eminescu recorre los versos de muchos de sus poe-

H.M.S La historia de Rumanía corre paralela a la de España. Antes

mas. En el reciente aniversario de su nacimiento, participé en

del régimen franquista, en España se vivió el llamado “Siglo de

homenajes a la figura del poeta y en recitaciones del Lucero, de la

Plata” –porque ya tuvimos nuestro “Siglo de Oro”- en las ciencias,

Carta III o de Mortua Est junto al ICR y a los miembros de la

artes, música y literatura. En Rumanía, por esa misma época llama-

Asociación RoMadrid. Por otro lado, he tenido la oportunidad de

da “época de oro”, antes del régimen comunista, destacaban perso-

conocer el buen trabajo de traducción al español de Valeriu Geor-

nalidades como Brancusi, Tzara o Marcel Janco, Lucian Blaga,

giade en 1989. Quiero decir, para los rumanos que yo he conocido

Eugen Lovinescu, George Calinescu, Nicolae Iorga, los novelistas

y que han traído a Eminescu consigo hasta España, el gran poeta

Camil Petrescu, Sadoveanu o Liviu Rebreanu, poetas de la talla de

es intemporal. No hay discusión sobre su actualidad. Entre los

Tudor Arghezi o George Bacovia, en música George Enescu y Dinu

intelectuales puede ser otro asunto que nada tenga que ver con lo

Lipatti, en pintura Tonitza, Grigorescu o Pallady… o la gran contri-

que significa Eminescu para Rumanía.

bución de la insulina por parte de Nicolae Paulescu.

¿Qué es lo que le ha impulsado a un joven filósofo y profesor

Durante el período del régimen comunista Rumanía se encontró

español a escribir una novela sobre Eminescu y el amor de su

bloqueada y cerrada al llamado mundo occidental. La censura y el

vida?

uso de la cultura por parte del régimen impuso serias dificultades. No quiero decir que no hubiera en este período grandes figuras,

H.M.S La historia misma me resultó extremadamente literaria. Me

pero, precisamente, son figuras que se opusieron a esa censura e

recordaba las historias de amores imposibles, e, incluso, yendo

hicieron lo posible por evitarla, con muchos problemas: hablo, por

más allá, veía a Dante y Beatrice o a Orfeo y Eurídice. Ambos

ejemplo de Stanescu, Preda, Sorescu, Manolescu, o filósofos como

enamorados descendieron a los infiernos buscando a sus amadas,

Constantin Noica o Steinhardt. Similarmente en España, la censura

aunque uno termina felizmente y el otro no tanto. No es simple-

y la vigilancia de las artes y las letras supuso una gran herida cultu-

mente un “amor cotidiano”, sino, quizás, un reflejo rumano de

ral de la que poco a poco hemos ido recuperándonos.

aquella Diosa Blanca sobre la que teorizó, o poetizó, Robert Graves: la musa depositándose en cada mujer que se ama y el poeta

Rumanía, ahora, debe volver al brillo áureo del primer tercio del

trascendiendo el enamoramiento. La historia de Mihai Eminescu y

siglo XX, debe continuar esa labor cultural que quedó interrumpida.

Veronica Micle, unida a otros muchos datos biográficos y poéti-

Yo he sido un afortunado que ha podido recibir aquí en España, en

30


Fotografías de Inés Pérez Pastor

Espacio Niram de Madrid, a numerosos pintores o escritores rumanos y sé que hay una gran explosión de artistas en Rumanía por medio de amigos como Antonio Calderón que, últimamente, han pasado una larga temporada por toda Rumanía. Es más, precisamente, no hace mucho, en un artículo sobre una exposición titulada “Atlántida”, aproveché el mito para acercar el tesoro dorado de la mítica civilización de los atlantes con ese tesoro de oro guardado, conservado, que tiene Rumanía y que debería volver a ofrecer a los ojos del mundo.

Entrevista realizada por N.A.

31


32


33


PRIMERA EXPOSICIÓN COLECTIVA DE LOS ARTISTAS

ARTTIME La exposición permanecerá

abierta del 21 al 28 de mayo 2010 en el ESPACIO NIRAM

Exponen siete pintores y

una escultora que mostrarán una pequeña muestra de su obra

ARTTIME es un proyecto cultural que tiene como fin descubrir nuevos artistas sin que tengan que abonar cantidad ninguna por la labor de difusión o venta de sus obras

Arttime y la Galería Nicole Blanco de Espacio Niram presentan la primera Exposición Colectiva de los “artistas arttime”. El acto tendrá lugar en el Espacio Niram el día 21 de mayo a las 21:00. En él se expondrá una muestra del trabajo de los pintores: Jimena Aragonés, Eduardo Barcia, María Clara Yborra Forqué, Javier Pereira, Zora Vathke, Alfonso de la Vega, Miriam Villarubia, y la escultora Marta Moreu. Durante el mismo tendrá lugar la presentación de ARTTIME, espacio de arte y tecnología. Participarán Ana Calleja y Natalia Ruiz Poveda, por parte de arttime, Antonio Calderón Jesús, fundador de la Galería Artejescal, Fabianni Belemuski, director de la revista Niram Art, Héctor Martínez Sanz, director de la revista Madrid en Marco y Tales Jaloretto, crítico de arte.

ARTTIME, espacio de arte y tecnología, tiene como objetivo promocionar y difundir las de nuevos talentos sin coste alguno. La nueva plataforma impulsará el conocimiento de sus trabajos tanto en la Red como fuera de ella, para conectar a los artistas con los públicos de su interés. . .ARTTIME no cobra comisiones ni hace de intermediario. La tarea de ARTTIME es puramente divulgativa realizando los primeros contactos para que el organismo, institución o particular que esté interesado en un autor en particular se ponga en contacto directamente con el artista. www.arttime.es

34


EDUARDO BARCIA Eduardo Barcia supo que quería ser artista desde el momento en que se dio cuenta de que ser pirata era muy poco factible. Tras haber pasado horas y horas garabateando, nos cuenta que para el pintar es más bien un lenguaje, una manera de expresar eso que de otra manera sería imposible reflejar. Además de pintura, entre sus creaciones encontramos infografías e ilustraciones, lo que le ha valido un amplio reconocimiento, tanto en forma de premios y becas como en la de adquisiciones por parte de museos e instituciones.

JAVIER PEREIRA Javier Pereira, licenciado en Bellas Artes, se ha sentido ligado al mundo de la pintura y el arte "desde siempre". Lo tiene tan claro que lleva dedicándose a ello veinte años profesionalmente y como única actividad. No deja de lado, sin embargo, su faceta de profesor: dirige junto a Myriam Villarrubia el Subsuelo, escuela y estudio de arte a un tiempo. "Mi obra, aunque tiende a rasgos generales hacia a la abstracción —nos descubre Javier—, parte siempre de un germen figurativo, que se hace más evidente con el paso del tiempo. La intención no es comunicar un mensaje concreto, sino transmitir sensaciones intensas, distintas a las de la vida cotidiana".

Javier Pereira, El jardín: 90x90 cm Oleo/tela

Javier Pereira, Uno: 90x90 cm. Oleo/tabla

35


MARIA CLARA IBORRA "Desde pequeña he pintado y es lo único que sé hacer". María Clara Iborra siempre ha tenido claro que se iba a dedicar a la pintura, desde que que empezó a pintar cuerpos redondos a lápiz hasta que dirigió sus esfuerzos hacia el retrato. En esta fase de su carrera, María se dedica en exclusiva al retrato, influida por el expresionismo y el realismo, empezó a dibujar caras realistas pero como ella misma menciona "nunca pinto lo que tengo en mente." Definir lo que es arte es muy difícil —explica María Clara— para la gran mayoría de la gente creo que es que en un retrato el modelo refleje la realidad. Yo creo que arte es algo que resulta insuperable a la vista, que en cuanto lo ves lo reconoces. Es una obra que te provoca sensaciones y que te hace exclamar “esto es increíble”, que te deja sin palabras.

Alfonso de la Vega Malecón-Muro 2: 70x90cm Técnica mixta sobre tabla

ALFONSO DE LA VEGA Alfonso de la Vega comenzó con lápices y acuarelas, como autodidacta, decantándose por la técnica realista. La decisión de dedicarse profesionalmente a la pintura llevará aparejado otro cambio: su técnica irá acercándose al expresionismo, con pinceladas contundentes y sueltas. Cada vez menos realista y con necesidad de ser menos figurativo. "Actualmente mi pintura es abstracta —aclara el propio Alfonso— basada en un concepto del que extraigo lo más insignificante para convertirlo en lo trascendente de la obra, creando un cierto misterio."

Alfonso de la Vega Malecón-Marea alta: 90x100cm Técnica mixta sobre tabla

36

Alfonso de la Vega Malecón-Líquenes: 90x100cm Técnica mixta sobre tabla


MYRIAM VILLARRUBIA Myriam Villarrubia tuvo desde pequeña ganas de pintar. Dan fe de ello las pintarrajeadas paredes de su casa. Desde muy pronto se dedicó al mundo de la pintura, sin olvidarse de otras disciplinas como la escultura la fotografía, el diseño o la publicidad. Tras licenciarse en Bellas artes, comienza a realizar exposiciones periódicas de pintura y funda el Subsuelo, escuela y estudio de arte que dirige junto con Javier Pereira. "Considero mi pintura figurativa y realista, ya que surge de la realidad, aunque una realidad subjetiva generada desde mi propia mente. Es una visión personal basada en mis recuerdos y en las sensaciones experimentadas."

Myriam Villarrubia El equilibrista: 90x90cm. Acrílico/tabla

37


Myriam Villarrubia - Los músicos: 100x81cm. Acrílico/tabla

Myriam Villarrubia - La tormenta: 100x81cm. Acrílico/tabla

38


JIMENA ARAGONÉS Jimena Aragonés nació en Arequipa, Perú, rodeada de un ambiente artístico —su madre y su abuelo son pintores— del que no tardará en 'contagiarse'. Al poco tiempo se traslada a España, y de allí a Estados Unidos donde residirá año y medio como estudiante de intercambio. Al volver a Madrid, estudia dos años de Publicidad y Relaciones Públicas para ingresar más tarde en la Facultad de Bellas Artes de la Universidad Complutense de Madrid, donde actualmente cursa estudios. En cuanto a su obra, explica que le gusta el muchísimo el dibujo y que últimamente utiliza técnicas mixtas como son a lápiz, bolígrafo, carboncillo y acrílicos. "Espero mejorar muchísimo más y segur pintando que es lo único que me mantiene relajada, me inspira y todos los problemas desaparecen cuando cojo un lápiz."

ZORA VATHKE Zora Vathke cursa actualmente la Licenciatura de Bellas artes y es bailarina por el conservatorio profesional de Málaga y Escuela de Artes escénicas de Carmen Roche “SCAENA”. Fue participante de varios festivales de danza como el Viena Impulstanz festival o el Eurobattle de Oporto e invitada epecial del XIV Festival internacional de danza en paisajes urbanos de la Havana Vieja. Ha sido ganadora del primer premio de técnicas pictóricas del Concurso de artes plásticas Príncipe Felipe, así como del primer premio de pintura rápida del Concurso Plaza de Castilla.

39


The Last Supper Da nc Vi

A Modern Antology

i

DOREL SCHOR ""The last supper", "L'ultima cena" is one of the most passionate themes which, starting with the religious motif has spread along the centuries, overcoming physical boundaries and symbolic interpretations.

Da

Probably the most known artistic approach on this subject is the huge mural in oil and tempera painted by Leonardo da Vinci in Milano, upon request by the Duque Sforza and the Duchess Beatrice. The 13 characters, Jesus and his apostles have been given expressions and attitudes that have remained anthological.

Was it the Jewish Pesach night; was it the farewell supper of Jesus from his disciples? Should we believe the story of the Holy Graal, the presence of Mary Magdalene, da Vinci’s Code? Or let us better admire this masterpiece of the great Leonardo, which is considered, alongside with Mona Lisa among his best artworks. However, throughout the centuries, there weren´t few the artists who tried their tools to try to immortalize the famous scene. From Rubens and Rembrandt to Dührer and Holbein the Young, from Titoretto to El Greco and Juan de Juanes, from Ghirlandaio and Dirk Bouts to James Tissot and Gustave Doré, to Cosimo Rosseli and Andrea del Sarto, Jacopo Bassano and Phillipe de Champaigne … to Dalí and Andy Warhol!

iN es nS Be

Letting aside the initial connotations and the religion, the subject has proven to be a source of inspiration for modern, intelligent replicas, which give another meaning to the conventional, bring an air of contemporaneity, spirituality, leading to meditation or surprise. Sometimes, behind a show we find a group of idealists, other times frustrated liberals or ambitious contestataries. We can even find a replica in a cartoon or TV ad for a certain product, the supper offering a generous exhibition space.

Ad

This theme has attracted, long before that, the attention of anonymous byzantine artists, Russian orthodox iconography artists, catholic masters of stained glass, we find it sculpted in the Wood of the altars, meticulously inserted in ancient mosaics, in Flemish tapestries. Leaving behind the old world, the theme has been moreover worked on by Japanese artists, American Indians, Indonesian craftsmen, African empirics. Breaking free from the conventions, we find this same subject in musicals, operas, on youtube, on photographies, T -shirts, cd-s, sculptures, even in the form of salt, reproductions, postal stamps, scarves, dolls, cheap posters. We even find it as names for restaurants or night clubs.

ho an

40

sh

However, I find most interesting the creations in which the characters are replaced. An example of great notoriety offered the Israeli photographer Adi Nes with a scene in which he replaces the characters, the disciples by soldiers. Also of interest there is the work of the artist Orna Ben Shoshan in which she reverses the sex of the characters or of the painter-architect Arik Schneider which places the same figure, repeated, in 13 positions, and this repeated characters being himself.


Nationhood is a luxurious affront to those with no home: first comes survival. As a project with an Israeli pedigree, Adi Nes's Biblical Stories mines the Old Testament, a source of his nation's ethical substrate, to produce a remarkably resonant study of the look of dispossession as it descends on the faces of his compatriots. His Biblical Stories (fourteen separate portraits) offers a more diversified panorama than his earlier work, which focused almost exclusively on depictions of masculinity within contemporary Israel, and though the Old Testament abounds with testimonies of heroic individual and collective attainments within the saga of the Jewish people, Nes sees (and so visualizes head-on) these narratives as parables of adversity and expulsion. The literary critic George Steiner once wrote that the triumph of modernism in Western culture could be defined in terms of the withdrawal of the Old and the New Testaments from the common currency of recognition among an educated, if not necessarily religiously observant, public. But despite Israel's uncertain, and certainly not unopposed, path towards conducting itself as a secular society, the Old Testament remains its commanding urtext, a living trove of stories and testimonies giving the nation nothing less than the origin and early history of its people. Nes reads these stories in terms of the great Jewish themes of exile and exodus, themes that would animate his Biblical Stories when he became preoccupied by the daunting extent of indigence and homelessness he'd come to experience in his hometown of Tel Aviv.

ADI NES BIBLICAL STORIES BILL HORRIGAN

As in such earlier series as Soldiers (1994-2000), Boys (2000), youths (2001), and Prisoners (2003, a controversial commission from Vogue Hommes), Nes produced the Biblical Stories through painstaking preproduction, as though doing a film: he casts nonactors, scouts locations, determines costume and production design, and then photographs the resulting fully staged tableaux. To that extent Nes joins artistic common cause with the likes of Jeff Wall, Katy Grannan, Lorna Simpson, Philip- Lorca DiCorcia, and others: his photographic portraits or scenes, like theirs, result from elaborate contrivance once regarded as inimical to the "natural" aspirations of the reality-reproducing medium. Nes further inflects his portraits by often modeling them on art historical precedents, an instinct strongly recommended for the Biblical Stories series by the tradition of European old master painters reinterpreting characters from Scripture through the use of contemporary models (the sly and louche Caravaggio being the exemplar closest to Nes's heart). Nes in this sense is as engaged in a dialogue with how visual artists have rendered the human subject as he is with the street-level realities of daily life in a state founded on socialist ideals worn down by the claims of Middle Eastern realpolitik. Each of the portraits is "Untitled," with a parenthetical designation giving the name of the Old Testament individuals depicted, and for viewers for whom the Bible remains a living book, the characters, as it were, come to life with an almost shocking vividness and clarity. The two women on their own, scavenging for survival (modeled on Dean-Francois Millet's 1857 The Gleaners), are Ruth and Naomi as they walk among us today, enacting the parable's beautiful testament to fidelity: "Wherever you go, I will go, wherever you will live, I will live. Your people shall be my people, and your God, my God. "The prophet Elijah, saved from starvation in the wilderness by the ministration of ravens, becomes a cast-off old man, still wise (or bereft of his faculties?), sprawled on a stone bench (one of the visual sources being a photo taken in 1950 Hungary by Werner Bischof, of one of the thousands still homeless during post-World War II resettlement). The priest Samuel harbors Saul, Israel's first king, whose defiance of God's commands would then spell his downfall in the only picture within the Biblical Stories framed in such a way as to omit any indication of a contemporary echo or application (Nes modeled it on a detail from Ilya Repin's


1885 Ivan the Terrible Kills His Son) . Banished by Abraham with her son, Ishmael (from whom would descend Islam's Prophet Mohammed), the handmaiden Hagar prefigures (and, by Nes quoting it, looks back on) one of the last century's iconic photographic images, Dorothea Lange's 1936 Migrant Mother, the emblematic condensation of the Great Depression in the united States. His life still seemingly before him, the fragile young boy Joseph sports a multicolored piece of apparel he's soon to loose when his brothers strip him of it and consign him to slavery into Egypt. At the opposite end of his life-span, the elderly Dob (Nes's uncle in real life, a substitute for the artist's father who'd recently died) faces the camera either gasping for breath or aching to speak, and, in a pendant image, joined by the three other old men who would listen to Dob's lament, perhaps veterans or survivors spending day in and day out rehearsing the blessings and afflictions of the times they've seen. All of the Biblical Stories portraits were shot in marginal sections of Tel Aviv where Nes had been unable to avoid witnessing rifts in the social fabric based on income disparity, where the promises broken by the Promised Land had become undeniable. As he's said, "In the new series, I deal with people whose identity is being erased by society, by economic and social forms of integration taking place both in Israel and all over the world." It's within this background of urban blight that the primal rivalry of the brothers Cain and Abel is visualized, a vicious dogfight (he cast both men from an Israeli "no rules fighting" league, and reportedly both of them balked at playing the defeated Abel), with the struggle itself suggested by Titian's 16th-century version of it and the image of the vanquished Abel evoking Peter Paul Rubens's rendering of that moment. The assertion of the masculine will to domination within the Cain and Abel pictures and the double-portrait of David and Jonathan form the strongest link to Nes's revious all-male series. As a gay artist, Nes remains uniquely eloquent on how traditional notions of masculinity are configured within Israel's visual conception of itself, and the brutality of the Cain and Abel panels are countered by the forthright lyricism of David and Jonathan's presentation. Even after making such allowances as could be fairly granted for the existence of ambiguity and metaphor within biblical discourse, the story of David and Jonathan as recounted in the Book of Samuel constitutes the Old Testament's most impassioned and insistent rendition of homoeroticism among men, invoked as such within classical legend and art. Sent into exile by Saul (whom he would be destined to replace as king), and forbidden to see Saul's son, Jonathan, David here shelters Jonathan, the latter cradled in his arm like the lyre David has often been depicted as holding within devotional portraiture of him. For Nes, it's an image of unapologetic tenderness, two boys together clinging within a graffiti-scarred underpass.

Source: Wexner Center for the Arts The Ohio State University February 2 – April 13, 2008

42


The career of Israeli photographer Adi Nes is really taking off. Sotheby's New York catalogue for its March 15 auction of Israeli art estimates the value of Nes's “Last Supper” at $40 -60,000.

Nes, 39, is a Tel Aviv-based photographer who was born and raised in Kiryat Gat, a development town on Israel's “periphery.” He got his first big break in 1998, when his works were included in an exhibit of contemporary Israeli art at the Jewish Museum in New York. New York's subway

ADI NESS

riders were a captive audience for the museum's advertisements for the exhibition, which featured Nes's striking photograph of a muscular Israeli soldier posing outside a tent.

International dealers took notice, and soon after that he had solo exhibits at prominent galleries in New York (the Jack Shainman Gallery in Chelsea) and Paris.

In 2003, Nes was commissioned by Vogues Hommes International to represent Israel for a fashion photo spread that featured photographers from all over the Middle East. The Vogue photos were quite controversial – and not only because of their perceived political message (which Nes thinks

LISA GOLDMAN

was somewhat misunderstood); what's fascinating on a nonpolitical level, though, is that Nes dressed ordinary people (not professional models) in very expensive couture clothes – like a Valentino leather jacket and suits by Paul Smith – and the result is that the clothes look like something you'd pick up in a flea market. What does this say about the belief that expensive clothes make us look better?

Source: http://lisagoldman.net/

43


Prima editură editură Dedicată promovării culturii române din Spania – Niram Art Editorial 44

Miercuri, 10 Martie 2010, a avut loc la Centrul Cultural al Armatei – C a z i n o M i l i t a r d i n M a d r i d , l a n s a r e a v o l u mu l u i “Pentágono” (“Pentagon”), de Héctor Martínez Sanz, o viziune spaniolă asupra marilor români Constantin Brancusi, Mircea Eliade, Eugen Ionesco, Emil M. Cioran și Tristan Tzara, prima carte publicată de Editura Niram Art. La eveniment au participat peste 300 de persoane. Printre invitații de onoare s-au numărat ambasadorul Romaniei la Madrid, dna. Maria Ligor și fostul ministru spaniol al Culturii, Cesar Antonio Molina. Editura Niram Art a fost înființată la sfârșitul anului trecut, la Madrid, în cadrul unui proiect amplu, care are ca scop abordarea și integrarea culturii și artei românești în Spania. Editura Niram Art a inițiat un plan editorial, care cuprinde o colecție de volume despre personalități românești, semnate de autori spanioli. „Pentagon” este prima carte din această colecție. Javier Fernández-Lasquetty y Blanc, ministrului Imigrației și Cooperării din cadrul Guvernului autonom al Comunității Madrid a declarat că aceasta manieră de atragere a publicului din Spania către cultura românească este unică și originală. „Sunt sigur că Editura Niram Art își va îndeplini cu succes obiectivul de a promova arta și cultura română. Spania este o țară în care trăiesc foarte multi români. Inițiativa este magnifică, deoarece ajută nu numai la promovarea culturii române în Spania, ci și la integrarea românilor care locuiesc aici”, a declarat Javier Fernández-Lasquetty y Blanc. „Inițiativele private de acest tip sunt binevenite, deoarece persoanele care le pun în practică sunt adevarați ambasadori ai României”, a declarat Maria Ligor, ambasadorul României. “Din câte știu, aceasta este singura editura din Spania, înființată de un străin pentru promovarea culturii țării din care provine. Felicit Editura Niram Art pentru strategia pe care a adoptat-o pentru a îndeplini acest obiectiv ”, a declarat fostul ministru spaniol al Culturii, César Antonio Molina. „Arta și cultura română au devenit tot mai cunoscute în Spania, în ultima perioada. . Este o mare bucurie pentru mine faptul că singurii artiști contemporani a caror lucrare a fost expusă în palatul regal de la Madrid sunt români”, a declarat generalul șef al Gărzii Reales Tercios Spania, Manuel Fuentes Cabrera.


Text și Fotografii: Defeses Fine Arts PR Agency Ambasadorul României în Spania, Maria Ligor

Pentagonul, omagiul adus de un spaniol culturii române In cartea “Pentagon”, Héctor Martínez Sanz prezintă o viziune inedită despre operele și viețile a cinci mari personalități ale artei și culturii universale, care s-au născut în România: Constantin Brâncuși, Mircea Eliade, Eugen Ionesco, Emil M. Cioran și Tristan Tzara. Cartea este inedită, deoarece capitolele se leagă între ele, astfel încât dacă cineva ar lua o foaie de hârtie și ar desena un punct care să simbolizeze fiecare dintre personalitățile despre care se vorbește în carte și apoi lear uni prin linii, în funcție de ordinea capitelor, ar obține imaginea unui pentagon. Lansarea volumului s-a desfășurat în prezența generalului șef al Gărzii Reales Tercios Spania, Manuel Fuentes Cabrera, ministrului Imigrației și Cooperării din cadrul Guvernului autonom al Comunității Madrid, Javier Fernández-Lasquetty y Blanc, reprezentantului scriitorului, criticului literar, ziaristului, directorului si prezentatorului de televiziune, Fernando Sánchez Dragó, coordonatorului Centrelor HispanoRomâne din Alcala de Henares și Coslada, Daniel Feito Becerro și directorului de imigrație al Primăriei Coslada, Agustín González Plasencia. Cu această ocazie, cei cinci invitați au fost distinși cu premiile AMICUS ROMANIAE, de către echipa Institutului Cultural Român (ICR) Madrid.

Deputatul William Brânză a transmis felicitarile Primului-ministru al României

În cadrul galei, autorul cărții „Pentagon”, Héctor Martínez Sanz a primit premiul AMICUS ROMANIAE, pentru aportul constant pe care l-a adus promovării culturii și artei române în Spania. Premiantii Amicus Romaniae Trofeul AMICUS ROMANIAE a fost creat de artistul plastic român Bogdan Ater, care a realizat, anul trecut, o operă de artă pentru prinții de Asturias, Don Felipe și Doña Letizia, moștenitorii coroanei regale a Spaniei. Trofeul, sculptat în piatră și marmură, are dimensiunea de 37 de centimetri și are inscriptia AMICUS ROMANIAE. „Bogdan Ater este un mare artist. Ambasada României la Madrid a urmărit activitatea lui, atât cea artistică cât și cea de promovare a culturii române în Spania. Este o bucurie să avem pe teritoriul Spaniei astfel de cetățeni care reprezintă România”, a declarat ambasadorul Maria Ligor. Primul ministru al României, Emil Boc a transmis felicitari Editurii Niram Art și echipei ICR Madrid pentru evenimentul organizat la Madrid.

45


Fani Cohn

46


Fani Cohn

In urmă cu mai mulți ani, sculptorița Fani Cohn apărea pentru mine și pentru mulți alții ca o frumoasă și foarte plăcută revelație. Ea pătrundea în lumea artelor plastice dintr-odată, cu modestie și fără tamtam-uri, dar ca un om de artă format, matur, gata să expună în galerii de nivel. Era autoarea unor sculpturi moderne, cu o structură compozițională foarte bine elaborată.

Desigur, în spatele "premierei" erau multe zile și nopți de frământări, de studiu, de încercări, de trudă ambițioasă și creatoare. Acum, după ce a expus de multe ori și numele Fani Cohn este o garanție de artă confirmată, e interesant să consemnăm opinia mai multor specialiști despre stilul, limbajul artistic și subiectele ei preferate. Voi nota de la început, fără suprindere, diversitatea părerilor.

FANI COHN NOUTATEA EXPRESIEI ARTISTICE DOREL SCHOR

Sculptorița lucrează în bronz și teracotă, materii ferme dar numai aparent inflexibile. Subiectele creațiilor ei sunt diverse și numeroase, marcate întotdeauna de vitalitate și intensitate psihologică. Sculpturile au toate o anumită distincție și o deosebită puritate, în ciuda limbajului modern și proporțiilor uneori neconvenționale. Iată de ce unii critici o apropie de Henry Moor când domină formele geometrice, de Modigliani sau de arta primitivistă în cazul statuetelor alungite, de Jaques Lipchitz și Alexander Arhipenko atunci când se apropie de cubism, de folclorul românesc și de Brâncuși când retrăiește amintirile tinereții, sau de așa numită sculptura canaanită a lui Amos Keinan și Itzhak Danziger, când reflecta trecutul arheologic al Israelului…….

47


Fani Cohn

In realitate, Fani Cohn a asimilat ce i-a placut și a trecut stilul, subiectul și execuția prin filtrul personalității ei. Nu greșesc afirmând că, în esență, e vorba de modernism în dialog fructuos cu rădăcinile europene ale sculptoriței. Deslușim cu ușurință, în confruntarea permanentă cu spațiul și materia, intenția de a idealiza femeia. In ciuda unei bune solidități structurale ale operelor ei, Fani Cohn reușește să comunice discret senzualitate, lirism, armonie…Ceea ce nu înseamnă că nu descoperim în interpretarea

personală a autoarei elemente dramatice, de

neliniște și mister.

Dincolo de influențele firești și benefice ale unor maeștri, Fani Cohn își formează un stil și o viziune proprii, o nouă expresie estetică, un inedit spectacular. Compozițiile ei au adâncime. Distorsiunea liniară și relațiile spațiale sugerate servesc aspectului tridimensional, fapt care realizează fericitul rezultat al accesibilității. Noutatea expresiei, autonomia unor idei, simbioza figurativului cu abstractul sunt tot atâtea elemente ale reușitei.

48


O SINUCIDERE AMÂNATĂ sau

AVATARURILE UNUI POET SINGULAR

Pornind de la afirmaţia lui Emil Cioran: "O carte e o sinucidere amânată." Şi ajungând la "POEMUL CARE MI-A SALVAT VIAŢA" al lui LIVIU ANTONESEI, ne întâlnim cu efectele benefice ale creării, scrierii literaturii sau cu ceea ce numeau grecii "catharsis". Descărcarea unei trăiri refulate, ca metodă de lucru fără greş, de la Goethe citire, m-a preocupat în mod deosebit din tinereţe, când suspinam - culmea! - nu alături de Lotte, ci de eroul masculin, Werther, frustrat, înnebunit, răvăşit de respingerea ei. Camil Petrescu însuşi a avut o tentativă, omorându-şi aproape toate personajele masculine, iar el reuşind să supravieţuiască. Poemul mai

CARMEN CĂTUNESCU

sus amintit evidenţiază, aduce în prim-plan un autor proteic şi plurivalent. Cu o mare forţă de sugestie, poezia exprimă o dezlanţuire a furiei, o durere violentă, dincolo de tot ce se poate închipui, o presiune care nu mai poate fi suportată, o sfortare spre dizolvare, când eul liric se doreşte anihilat ca fiinţă, ca om, ca bărbat, ca personalitate.

E un clocot al suferinţei, o izbucnire necontrolată, o declanşare a durerii, dar şi a revoltei împotriva durerii. Eul liric, copleşit de ceea ce simte, amestecă durerile: a pierderii unei iubiri totale cu cea a unei iubiri neîmplinite, platonice sau, pur şi simplu, cu cea a faptului că nu mai poate iubi, acordă atenţie altor femei care îl iubesc, doresc. Singura dorinţă, singurul dor de tip eminescian este de a dispărea, de a nu mai exista, de a fi... ca şi cum n-ar fi fost. Starea eului liric pendulează între extreme: tăcerea desăvârşită ("am tăcut") şi urletul, exprimarea violentă a durerii, simbol al neputinţei de a schimba ceva ("am început să urlu"). Şirul comparaţiilor "ca un lup hăituit, ca un lup singuratic,/ ca un retras/ în pustiu, ca un demon precar" (re)aduce în discuţie în mod obsesiv, maladiv starea de lucruri în care eul liric se simte captiv. Atingând paroxismul, starea devine ... o nestare, o lipsă de stare, apropiată cataclismului moral, catastrofei interioare. Enumeraţia, repetiţia cuvintelor, sintagmelor, oftatul, suspinul, repetiţia adverbului "da" amplifică


totul, creează un ecou devastator în sufletul eului liric şi, implicit, al

liniştii morţii şi nu al reînvierii din propria cenuşă: "lasă-mă-n

lectorului. Tot ce înainte era acceptabil, dorit, cautat acum atinge limita

pace, lasă-mă-n pace/ pe mine mie redă-mă, pe mine morţii

insuportabilului. Eul liric nu mai poate suporta nimic şi pe nimeni... nici

redă-mă/ cu moartea pre viaţă călcând. Fără milă peste mine

chiar pe sine. Insistenţa prin preferinţa fragmentării, prin obsesia pentru

călcând." În stil postmodernist, autorul valorifică versuri din

detaliu creează, amplificat, exacerbat, senzaţia neputinţei suportabilităţii:

"Oda" eminesciană şi din Biblie, creând o nouă simbolistică.

"pe mine nu mă pot suporta -/ nu mă suport în întregime, nu mă suport

Plânsul, durerea (re)vin în final: "Despre ce nu se poate/ vorbi

pe fragmente,/ nu mai suport celulele adunate în prelungi regimente, nu/

se poate urla. Despre ce nu se poate urla trebuie să/ se plângă.

mai suport/ organele, nu ma suport pe sisteme, nu-mi mai suport/

Despre ce nu se poate plânge trebuie să se tacă./ Despre ce nu

gândurile/ amestecate în paradigme şi episteme. Nu mai suport nici una/

se poate tace trebuie să se vorbească. Şi-apoi/ să se plângă."

din celulele mele, nici un nerv, nimic din mine însumi...". Se ştie că

După atingerea punctului culminant al durerii, se ajunge la

acela ce te iubeşte îţi dă măsura întregii tale valori, te face să te simţi

nedurere, apropierea periculoasă de moarte. Întoarcerea la

neasemuit...

înseamnă

plâns înseamnă o întoarcere la viaţă. În ciuda finalului, ce

desfiinţarea, totul se destramă, însuşi îndragostitul ca fiinţă. Paralel cu

or,

desparţirea,

separarea,

desprinderea

vorbeşte despre "Un om/ care încă mai este, care nu va mai fi.

aceasta, se remarcă alt fapt important pentru un creator de frumos,

Care a fost./ A fost ca şi cum n-ar fi fost.", se infiltrează ideea

pentru un artist - "neputinţa de a cânta", adică însăşi esenţa interiorului

speranţei, o licărire de lumină, o întoarcere la viaţă, susţinută şi

său, posibilitatea de a crea.

"Naivitatea" care-i lipseşte eului liric se

de ideea din titlu. Disperarea a trecut. Rămâne marea tristeţe.

referă la puterea de a crede, de a o lua de la capăt - "o reînviere, o

Îmbinând mai multe stiluri, curente, modalităţi şi procedee

renaştere, o regăsire..." Anostul, banalul inundă întreaga atmosfera şi,

artistice, poemul e o realizare demnă de consemnat.

implicit, se strecoară în interiorul eului liric: "Totul se mişcă pe/ aceeaşi/ orbită, totul se învârte în cerc, totul se repetă cu o hărnicie, mereu nesatulă". Stările sunt creionate cu ajutorului paradoxului: "e o mare tăcere, e un/ şuvoi strident şi isteric care-mi sparge timpanele, care-mi sfâşie/ pielea,/ care mă orbeşte...". Insolitul, neobişnuitul se strecoară în textul poetic al lui Liviu Antonesei, captând atenţia lectorului, subjugandu-l. Versul "Aş împărţi într-un urlet fără sfârşit fiinta mea toată" vorbeşte despre o dumicare, o destrămare, o autodizolvare, o sfâşiere lăuntrică, o dezmembrare, ce se vrea eliberatoare.

Ca modalităţi artistice, autorul pe care îl cunoaştem prea bine ca nonconformist, avangardist, excentric, preferă antiteza, paradoxul, oximoronul. Şi ca supliment: comparaţia lamuritoare, insistenţa, sâcâitoare. Este impresionantă ideea dispariţiei nu numai ca fiinţă, ci şi ca amintire: "Va dispărea totul - gesturi şi vorbe, atingeri de post,/ pagini scrise şi albe, imaginea mea pe retina bolnavă,/ amintirea în sexul unei femei ce mult m-a iubit, în memoria/ alteia ce nu mai puţin m-a dorit...". Aglomeraţia de imagini vizuale şocante se imprimă dureros pe retină. Imaginea inimii frânte, sfărâmate e năucitoare: "inima mea ce se sparge în patru, ce se rupe/ în infinite fâşii şi explodează în mii şi mii de fărâme roşcate...". Cu ajutorul imprecaţiilor poetul marchează refuzul, eul liric concluzionând: "Iubirea - nu e pentru mine./ Libertatea - nu e pentru mine./ Dimineaţa - nu e pentru mine./ Viaţa nu e pentru mine." Paroxismul durerii apare în întrebarea retorică: "Dacă nici moartea nu va putea fi?". Ca şi Camil Petrescu în "Patul lui Procust", poetul deplânge situaţia de fapt, dispreţul, nepăsarea, detaşarea calculată a lumii, încadrarea rigidă în reguli, norme, care mutilează fantezia, spiritul, dorinţa de libertate, de evadare: "lumea ne cuprinde pe toţi - ne aliniază, ne scuirtează, ne catapultează şi/ emasculează, peste noi alene dansează...". Eul liric doreşte eliberarea, descatuşarea, în ideea găsirii

50


Istoric și om politic, profesor universitar și jurnalist, scriitor și pedagog, fundator de instituții culturale și călător, NICOLAE IORGA e un monstrum eruditionis și românul cel mai notabil, în plan științific, din prima jumătate a secolului al XX-lea. A urmat facultatea la Iași, și-a luat doctoratul în Germania și a devenit, din 1910, membru al Academiei Române, instituție similară cu omonima sa franceză. Doctor honoris causa a vreo zece universitati ‑ Strasbourg (1919), Cernăuți (1920), Lyon (1923), Geneva (1926), Vilnius (1929), Oxford (1930), Paris (1931), Bratislava (1932), Roma (1933), Iași (1936), Alger (1939), membru al unor prestigioase academii și societăți științifice din întreaga lume, ne-a lăsat o operă ce echivalează în sine cu o bibliotecă: 1003 volume, 12755 articole științifice, 4963 contribuții jurnalistice.

IORGA IN PORTUGALIA

Iorga a fost, fără îndoială, primul „ambasador cultural” al țării noastre în Portugalia. In călătoria sa pe pământul lusitan, în martie 1928, a vorbit, la Societatea de Geografie, despre distribuirea rolurilor țărilor latine în latinitate – concept cheie la Iorga, a acordat un interviu ziarului O Século, a vizitat Lisabona, Évora, Coimbra, Porto... Impresiile de călătorie se găsesc în Memorii, O viață de om așa cum a fost (autobiografia sa), în patru conferințe despre Portugalia și în cartea Țara latină cea mai îndepartată din Europa: Portugalia, publicată la București, în 1929. Pentru o mai completă referire la relațiile luso -române, ar trebui să adaugăm studiul din 1925, Un prinț portughez cruciat în Țara Românească a secolului al XV-lea, despre întâlnirea dintre prințul Pedro și domnitorul Dan al II-lea al Țării Românești, ca și capitolul pe care Iorga i l-a dedicat lui Camões în a sa Istorie a literaturilor romanice, publicată în 1920.

DAN CARAGEA Iorga și-a început preumblările europene la nouăsprezece ani. «A călători e o nevoie sufletească a oricui», spune el într-un mic eseu intitulat Cum să călătorim. Dar călătoria este, pentru eruditul Iorga, înainte de toate, un ceremonial. Sufletul lui romantic, în care se deslușesc seducțiile enciclopedismului luminilor și ale meditațiilor lui J.J. Rousseau și Chateubriand, se extaziază, deopotrivă, în fața trecutului și a cotidianului, a figurilor istorice și a oamenilor obișnuiți, a monumentelor și documentelor, a gloriei și efemerităților. In orice parte a lumii, Iorga caută diferențe și permanențe, desenând tipologii și analizând spiritualități. Fapte ilustre sau instantanee, fixate în trecere, îi incită comparativismul. In tot ceea ce vede sau simte, se regăsește memoria țării sale, pe care Iorga a cunoscut-o ca nimeni altul: «Suntem un popor care nu nu se cunoaste pe sine și nu -și cunoaște țara. Dacă le-ar cunoaște, le-ar prețui și ar căpăta o încredere în viitor, care, de fapt, îi lipsește», scria el în 1903. In prima mea vizită în Portugalia, în 1977, am ținut să urmez întocmai pașii lui Nicolae Iorga umblând în mână cu cărțulia lui despre Portugalia, trasă la xerox, și acoperind-o de însemnări. Am făcut fotografii și am adunat ilustrate, diapozitive, fragmente de ghiduri, istorii povestite de prieteni sau profesori. Așa s-au născut, un an mai târziu, primele mele lecții introductive la Civilizația portugheză. Istoria unei „recălătorii”. Studenții erau fascinați de faptul că Iorga descoperise un portret necunoscut al lui Mihai Viteazul la Évora sau de visul lui de la Coimbra: crearea acolo, în cea mai frumoasă universitate din lume, a unui Centru al latinității. Am citit că la al II-lea Congres international al latinității (Cluj, 1998) s-a hotarât crearea acestui Centru în chip itinerant. Mărturisesc că nu știu dacă Centrul a fost sau nu creat. Dacă nu...

Articol publicat în Ziarul Diaspora / Lisabona 2004

...Visez la un Centru al cunoașterii la Coimbra unde studierea preavastei opere a lui Iorga să poata fi, în sfârșit, cu putință și accesibilă muritorilor, cu ajutorul unor programe „inteligente”(software), capabile să gestioneze tot referențialul și laboriosa sa arhitectură conceptuală. Inainte ca trista politică culturala românească să-și intensifice promovarea savantului ca pe o izbândă demnă de Guinness. Să ne ferească Dumnezeu!

51


Como um artista atraindo atenção para sua arte, lá está o Grand elefant dret, com suas pernas para o ar entre a floresta e a ferrugem do edifício, e aí está o produto à imagem de seu criador. Miquel Barceló circula entre as selvas de pedras e folhas, entre a passagem de tempo e dos espaços, entre o mar e a terra. E a partir disto, das temáticas, é apresentada a retrospectiva de suas obras de 1983 a 2009, La solitude organisative.

Sendo impossível mostrar os 26 anos de trabalho, tanto pela quantidade, como pelo tamanho, já que ainda existem as obras públicas, como na capela de São Pedro e na cúpula do Palácio das Nações, a opção de agrupar em sete tópicos seria capaz de abranger a totalidade de suas obras. Então, esta boa eleição dos temas, traz à superfície as incertezas, medos e inquietação de Barceló, Peintre sue Tabourey - 1998, além de iluminar o caminho do pensamento à obra finalizada, Chemin de Lumière - 1986, no entanto não esclarece totalmente. Pois “tendo esta luz tão tênue” (para ter a experiência de captar imagens semelhantes às débeis luzes da igreja) ainda é difícil compreender tanto a obra, como sua construção, que a primeira vista, nos estranha.

OS ANIMAIS DE

BARCELÓ TALES JALORETTO

A incompreensão se confirma ao ouvir uma senhora reclamando sobre uma bituca colada à pintura, em seguida nega ser arte, enquanto os vigilantes afirmam que caiu ao acaso. Sim, a arte de Barceló pertence ao acaso, aparece em Moi - 2005 que inacabada em um canto, surgiu as teias, o ninho de besouro e o pó, e ele utilizou este passar do tempo acrescentando-os à obra. Ou em Ratjada- 2008, que nos trapos que cobriram o solo das cúpulas que pintou, caíram gotas de tinta, ele aproveitou o pano e desenhou animais marinhos. E nestas pinturas, onde o conceito tem prioridade sobre o resultado da obra, a compreensão da idéia não está sempre tão perto dos olhos, e nem todos estão habituados a ver o violento, o escatológico, a degradação. Para isso (e usando sua metáfora que a arte é o mesmo que cozinhar) é necessário por na boca, mastigar sua obra lentamente, sentir cada textura, diferenciar seus gostos. E nisto, um maior número das concorridas visitas guiadas poderia ajudar aos leigos e distraídos. As 180 peças expostas, entre esculturas, pinturas, desenhos, ilustrações, mostram a inumeráveis fases e facetas do artífice, e também a constância na representação de alguns temas. No mar, o museu, a biblioteca e o estudo, alude a suas lembranças de Mallorca: como sentir o efeito de morder um polvo nos olhos para matá-lo e a tinta já inútil tingindo a água; ou com seu “exílio”, até a morte de Franco, que o lócus solus, as intensas leituras e produção artística foi a faísca para articular uma linguagem própria.

Para Miquel Barceló, nestes tempos de individualismo feroz, a única postura plausível é a mais audaz e radical possível, e assim, seu estado nômade, sua ausência de fixidez, sua metamorfose constante afetou em uma real deriva física, mudando de lugar e país constantemente, e é sobre isso que a sala Diários retrata, suas viagens físicos e espirituais. Neste espaço se encontra os extremos cronológicos de sua arte, a primeira, Auto-retrato com cachorros- 1983, e a última e inédita para o público, Sín titulo- 2009.

Das viagens e constante evolução, “repinta” observando a natureza, e por isso escapou do vácuo ocidental, buscando o contato com a terra, atravessou o deserto do Saara. Nesta experiência resultou o ambiente Fugir do excesso, onde se afasta do exagero do volume e cor, e propõe a perda da noção da escala.

Retratos abrange tanto as imagens de seus amigos africanos, produzido com materiais locais, e também as pinturas das pessoas próximas, das que admira. Neste ambiente que se encontra o tema da exposição, o auto-retrato de um gorila em um canto, onde se relaciona com a evolução humana e se identifica com o símio, por haver começado pintando a quatro patas e agora levantado, evoluiu. A solitude da palavra remete à introspecção necessária para a criação artística. Organizative, é a organização do caos do mundo, é ele próprio, como animal, sentado no caos de cores no lenço que forrava o solo, enquanto pintava a cúpula do Palácio das Nações Unidas.

52


É certo que Barceló está projetado internacionalmente, e nacionalmente, e foi premiado com Príncipe de Astúrias das Artes e Prêmio Nacional Belas Artes, entre outros, mas seus animais trabalharam bem e atraíram a atenção dos transeuntes, que preencheram todo o tempo e o espaço da exposição. Começando pelas cadeiras, onde alguns esperavam a visita guiada, enquanto assistiam em vídeo a performance Passo Duplo, do Festival de Aviñon.

Em paradoxo a sua constante mutação, pois na maioria de suas exposições apresenta os mesmos trabalhos, esta foi escolhida por Catherine Lampert, comissária da exposição, mostrando outro ponto de vista de sua coleção. Além das divisões já explicadas, ainda constam as salas: um repertório da esperança humana; todos estes quadros pertencem ao mundo terrenal e caminhos da luz.

Bom apetite!

OUTRA PERSPECTIVA DA NOITE DOS LIVROS: CERVEJA, PAPEL E IDÉIAS TALES JALORETTO

Ao longo dos séculos, situações ocorreram diariamente, e entre os 365, o dia 23 de abril não foi diferente. Em 1563 começaram as obras do Monastério do Escorial; em 1844, se inicia a publicação dos Anais da Universidade do Chile (obra periódica mais antiga em espanhol da América). Nesta mesma data, em 1951, é criado a Associação da Academia da Língua Espanhola. Ou ainda um fato, que não está conectado a cultura, mas abalou Madri, foi o movimento sísmico de grande intensidade em 1909. E como cristãos que sois não se pode esquecer a morte do soldado e mártir romano que culminou no dia de São Jorge. E dos acontecimentos diários, alguns se tornam importantes, e 23 de abril é lembrado pelo nascimento, em 1564, de William Shakespeare, ou seu falecimento que sucedeu no mesmo ano (1616) de Miguel de Cervantes, e esses são comemorados anualmente e foram fincados no calendário culminando no dia mundial do livro. Alguns festejam devido a Shakespeare, outros por “Dom Quixote”; na Espanha, da morte de seu compatriota, surgiu o Prêmio Cervantes desde 1976, que, aliás, este ano, foi contemplado a José Emilio Pacheco. Cada região celebra este dia à sua maneira, e Madri pelo quinto ano promove a Noite dos Livros, e com este lema - Me presenteie com um livro? Te presenteio um livro – é promovido a sexta-feira literária. O objetivo principal é uma aproximação a literatura e aos livros, incitar a leitura e visitas a bibliotecas, mas também para aumentar as

vendas nas livrarias, como confirma Nuria Cubas, professora de história do cinema. “Influenciar a leitura sempre é bom, mas temos que comentar que é uma forma de aumentar as vendas, como acontece no dia dos namorados, natal e outras festas”. O comércio literário movimenta aproximadamente 700 milhões de euros na comunidade de Madrid, e por estas cifras, a maior parte dos eventos se sucede em 150 livrarias, com tertúlias, conferências, debates, encontros e leituras. Mas também muitos outros espaços abarcam esta festa, como cinemas, museus, bibliotecas, cafés e rádio, aumentando a gama de atividades que vão de concertos a tapas no bairro das letras. À margem da programação oficial Espera-se qualquer evento vinculado a livros em bibliotecas, obviamente em livrarias, em museus, tertúlias em cafés (como realizavam os grandes pensadores no século passado), e até em cinemas, pois afinal a sétima arte está intimamente relacionada à literatura, porém, é incomum alguma atividade em um bar. Local onde as diversas idades se encontram para relaxar da carga pesada dos estudos ou trabalhos diários, onde os jovens comentam futebol, assuntos irrelevantes, nada que produza alguma tese científica. E entre cervejas, papéis e idéias na entrada do Espaço Niram, está a programação: poesia, debate e música. Uma rua pouco movimentada, entre as tantas que a poucos metros do metrô Ópera se diferencia com uma mistura de táxi e transeuntes buscando diversão à noite. Uma pequena porta com sua maçaneta personalizada abre para o recinto. Um pequeno bar à direita aumenta a quantidade de espaço, panos vermelhos percorrem todo o espaço. Cadeiras com seus pés acorrentados com um ar medieval, fotos e objetos espalhados no mezanino. Velas acesas há muito tempo escorrem suas lágrimas no candelabro acima das mesas de centro. Sofás e seus encostos com poemas e assinaturas dos visitantes. Um cachorro que caminha pelo chão repleto de cartazes e pelas pessoas que fixam seus olhares na atração. A poesia de Ionela Flood A poetisa em pé recita o livro Ţărmurile Iubirii (as orelhas de amor) em romeno, enquanto outros três ressoam em inglês, espanhol e português causando um efeito de eco no ambiente. São oito poemas e uma pausa. Ionela apresenta este primeiro livro pessoal que ganhou o Prêmio da Municipalidade de Alba Iulia e o Prêmio estréia Grigore Vieru, com ilustrações de Ion Astaluş, Adina Romanescu y Adela Ursache entre os 44 poemas. E da tradução simultânea relata o amor como principal temática dos seus versos. “O amor que buscamos com maior ou menos intensidade. Um amor que compartimos como um casal feliz. O amor que nos transforma em uma experiência mística, este amor de todas as formas que me atrevi e pus no papel”. E quem traduzia, agora opina e faz uma breve crítica sobre os poemas. “A preocupação com místico é constante nesta obra. Ionela buscou as rimas que atualmente são pouco utilizadas, ressuscita vivências pessoais e transforma de maneira simples. Fala de Deus que pouco aparece entre os poetas”, completa

53


Fabianni Belemuski, diretor da Revista Niram Art. O volume da música ambiente aumenta, o cachorro volta a circular entre as mesas, agora com um companheiro de pelúcia. Os casais se aproximam, os amigos retornam para as conversas, para os olhares e risos. Os copos e seus líquidos coloridos se movem de baixo para cima. As fumaças dos cigarros se espalham novamente, a bituca queima no cinzeiro. O balcão outro vez ocupado, enquanto a poeta caminha assinando seus livros. Os convidados vãos para seus lugares, enquanto a televisão anuncia o próximo evento. Eugène Ionesco de Slatina a Madrid O director da Sociedade Cultural “Eugéne Ionesco” de Slatina, George Smarandache, apresenta o dramaturgo romeno e sua biografia. “Eugène é autor teatral francês de origem romena, nasceu em Slatina no ano de 1912, e faleceu em Paris, em 1994... Junto com Samuel Beckett foi o criador do teatro do absurdo, onde seu princípio essencial é subverter os procedimentos de transposição literal da realidade”. A platéia entre as taças de vinhos e coquetéis fixam os olhos na atração, e risos soam alto pelo ambiente. O microfone ligado passa para o outro convidado, que relaciona o teatro espanhol atual com a obra Ionesco. Ignácio Pajón Leyra, dramaturgo e diretor das Edições Antígona explana sobre o ponto de vista de autor e critica a política teatral. “As obras de Eugéne é umas das preferidas na Espanha, suas peças sempre alteram de alguma maneira a pessoa que o assiste. Mas os produtores pouco usam suas obras, o teatro se tornou algo apenas rentável, os produtores acabam utilizando obras com mais de 70 anos para diminuir gastos, e obras mais contemporâneas e importantes como Ionesco não são encenadas.” Das práticas teatrais e biografia as palavras seguem para a análise da obra. E o microfone já está nas mãos do autor do livro Pentágono, Héctor Martinez Sanz. “Ionesco enfrentou a racionalidade conceitual, agarrando à irracionalidade através do paradoxo, do contrasentido, do sarcasmo, ironia, disparate e exageração. Enquanto há um deslocamento entre ideologia e realidade há o absurdo”. Entre as formas utilizadas e questionadas pelo teatro do absurdo estão o segredo de não esconder os truques de cena, não tentar enganar o espectador, não tentar parecer real, e sim, acentuar, remarcar, exibir, fazendo um teatro violentamente cômico e dramático. E o público esboça algumas perguntas, surgem algumas discussões e o relógio soa uma hora, o horário final da programação oficial da Noite dos Livros. Mas há mais para ver, e os espectadores apreciam a última apresentação. Victor Santal e a harpa celta ressoando músicas próprias e medievais, instrumento dito que é tocado no céu.

54

FERNANDO D` F. PEREIRA Estar perante a pintura de FERNANDO D’ F. PEREIRA é estar diante de um mundo muito próprio em que a obra se oferece ao fruidor num espectáculo de cor e forma, e em que estas se autodeterminam para aparência do acaso. F. Pereira não se inscreve enquanto criativo no mundo massificado da arte global. Antes, dela se distancia na medida em que não se detecta qualquer influência próxima, não pondo de lado contudo o manancial de saber que advém do conhecimento de toda a pintura anterior, desde um Pollock a um De Kooning, passando mesmo por um Du Buffet, tendo contudo sabido traduzir a síntese de todas as correntes estéticas do século XX num modo muito peculiar de operar no campo plástico a sua interioridade pelo prazer lúdico com que manipula os diversos materiais. Esse modo de prazer, de um fazer acidental em que formas e figuras parecem surgir do acaso, tornando-se inteligíveis pela forma dinâmica como se relacionam no campo plástico. É um jogo de pequenas e grandes áreas que se vão tornando conotáveis ao olhar e capacidade de captação e relação formal, criando uma rede de encenação como que divindades saindo de um plasma inicial. Isto provém da alta técnica de Fernando d’ F. Pereira no uso dos materiais e no tratamento das cores. Confirmando o talento e a alta qualidade do autor desta mostra, eis o motivo pelo qual nos sentimos compensados com esta exposição de Fernando d’ F. Pereira agora patente no MAC-Movimento Arte Contemporânea.

ÁLVARO LOBATO DE FARIA Director Coordenador do MAC Movimento Arte Contemporânea 2010


OBRA S DE FERNANDO D’ F. PEREIRA

55


BRONZES E RELEITURAS EM TELA Um conceito chave é comum a toda a produção escultórica de Santos Lopes – movimento. E neste conceito, o escultor encerra um conjunto de motivações formais – dimensão, textura, patine – através das quais nos é dada uma aparência física, dos seres e das coisas, capaz de afectar os nossos sentidos de tacto e visão.

Santos Lopes constrói a matéria inerte na sobreposição de planos, volumes, arestas, possibilitando-lhe diversas variações de posição relativamente ao fruidor. Não se trata aqui de uma noção de movimento enquanto deslocamento dos objectos no espaço, mas sim de um movimento interno, de forças que se geram no equilíbrio da composição e as formas estáticas tornam-se cinéticas e dinâmicas, expandindo-se para além das três dimensões: altura, largura e profundidade . A obra de Santos Lopes assume-se numa linha de investigação escultórica atávica, reforçando as preocupações tradicionais da prática escultórica que se prendem com o espaço, o volume, o peso, a gravidade.

Nela percebemos o interesse que os pontos de vista assumem no seu trabalho. Os pontos de vista dos corpos de Isadora em movimentos de dança, os pontos de vista de braços que dão lugar a asas em movimentos espraiados, os pontos de vista de abraços em movimentos de afecto.

A constância da prática escultórica de Santos Lopes está enraizada na disciplina artesanal do atelier, próxima à magia alquímica, que lhe confere destreza, pouco usual, no manuseamento das matérias, que vão do barro ao bronze, passando pelos gessos, pelas ceras, pelos ácidos. À parte de todas as polémicas da pós-modernidade, Santos Lopes actua no terreno de uma prática oficinal cara à tradição escultórica até meados do século XX: o escultor é autor moral e material, em que o “pensar” não se distancia do “fazer” – projecto e obra fundem-se num só, afastando-se determinantemente do facilitismo que a industrialização permite. Ainda cicatrizada pela técnica, a obra sai-lhe das mãos reiterando a proximidade do escultor com as ferramentas, os utensílios, as matérias.

O MAC – Movimento Arte Contemporânea dá as boas vindas a Santos Lopes, pela sua primeira mostra neste espaço, não querendo deixar de chamar a atenção para a forma total com que o artista se entrega à paixão pela arte, pela sua prática, pelo seu ensino, pela sua divulgação. Firmada numa tradição estética repartida entre a disciplina e a sobriedade plástica, a exposição “Bronzes e releituras em tela” apresenta-se como resultado de um percurso entre a escultura e o desenho que, transportado à tela, perde o carácter de exercício prévio, assumindo autonomia de arte final.

56

SANTOS

LOPES


57


Marcella Madeira nova exposição Paris A pintora brasileira Marcella Madeira (1981), está na Europa desde 2005 e mora atualmente em Amsterdam.Começou a estudar pintura na Escola de Artes Visuais do Parque Lage, no Rio de Janeiro, de 2003 até 2005. Veio então para Espanha, Barcelona, onde frequentou diversos cursos de arte. Nos últimos anos Marcella vem se destacando em diversas exposições individuais no Brasil e na Europa. No próximo dia 20 de maio, abrirá sua exposição individual em Paris, na LdeO& Co. A mostra ficará em cartaz por dois meses, com 12 obras inéditas, que misturam pintura e colagens num tom vibrante e alegre. Com um sabor brasileiro e uma mistura de influências de movimentos de arte geométrica, pop e cubismo, a artista está interessada em expressar conceitos como liberdade, vitalidade, sensualidade e beleza. Sua pintura envolve uma combinação de cores intensas e um método único que a artista criou. Utilizando copos de café e colheres, Marcella lentamente derrama tintas sobre a tela deixando a gravidade agir. “As tintas buscam um momento mágico até assumirem seu próprio significado, onde se encontram umas com as outras, cruzando barreiras e obstáculos, até escaparem aos limites da percepção.” Algumas vezes a artista interfere neste percurso rodando a tela como se fosse uma marionete e o resultado são sempre listras irregulares e intrigantes. Uma vez terminadas as listras, Marcella começa a incorporar objetos do cotidiano, como adesivos, papéis de parede e peças feitas à mão em seu processo de pintura para criar um diálogo entre entre a arte “baixa” e “alta”, bem como o orgânico e o geométrico. Sempre preocupada com o equilíbrio das cores, Marcella gosta de utilizar motivos florais porque eles trazem consigo toda a sua história de simbolismo, a fragilidade, sensualidade, beleza e um fascínio misterioso. Através da diversidade de práticas e multiplicidade de fontes, Marcella cria obras que são tanto lúdicas e livres como geométricas e rítmicas.

58


Isto é selvagem como a gramática da pele JOÃO DUARTE Isto é selvagem como a gramática da pele é um projecto que engloba o trabalho de três autores JOÃO DUARTE, escultor. JOSÉ MANUEL SIMÕES, fotógrafo. JOAQUIM PESSOA, escritor. Em "debate", as especificidades e legitimidades dos possíveis cruzamentos e incursões que as diferentes áreas podem estabelecer entre si, tendo sempre a Mulher como elemento comum.

Isto é selvagem como a gramática da pele" a realizar no MAC (Rua do Sol ao Rato, 9C) a partir de 6 Abril de 2010. A exposição estará patente até 29 de Abril.

59


NIRAM ART MIEDHO

FUNDADOR: ROMEO NIRAM


Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.