Νέος Εξάντας - Ιούνιος 2015

Σέβου Ἅλα

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 51 | ΙΟΥΝΙΟΣ 2015

ΙΣΤΕΙ Ο Ν

ΡΙ

ΥΛ

ΤΕ Γ

Ο

ΝΩ Ν ΛΟ

ΓΟ

Ε

ΛΗ

• ΓΡΗ

• ΕΝ ΩΣ Η

Λ

ΤΑ Λ ΛΙΟ

ΟΣ •

ΜΕ Χ ΝΩ Ν •

ΑΡ

ΟΣ

ΞΕΝΟ

ΠΟ

Oil Marketing Trading International M A R I N E

F U E L S

ATHENS OFFICE

DUBAI OFFICE

SINGAPORE OFFICE

12 Kithiron str. 174 55 Alimos Athens Greece T: +30 210 96 09 860 F: +30 210 96 09 861 E-mail: bunkers@oil-marketing.com

Office 2001, Saba Tower 1, Jumeirah Lakes Towers, Dubai, United Arab Emirates T: +971 44350500 F: +971 44350505 E-mail: bunkers@oil-marketing.com

Oil Marketing & Trading International Pte. Ltd. 8 Eu Tong Sen Street, #18-83 The Central, Singapore 059818 T: +65 6222 4028 F: +65 6222 4027 Email: singapore@oil-marketing.com

www.oil-marketing.com

PROUDLY SERVING GREEK SHIPOWNERS SINCE 1949

CHOOSING A FLAG IS ONE OF THE MOST

IMPORTANT DECISIONS A SHIPOWNER WILL EVER MAKE. FOR SHIPOWNERS OF APPROXIMATELY

4,000 VESSELS WORLDWIDE, THE CHOICE IS LIBERIA

DUBAI y HAMBURG y HONG KONG y LONDON y MONROVIA y NEW YORK y PIRAEUS y RIO DE JANEIRO y SEOUL y SHANGHAI y SINGAPORE y TOKYO y ZURICH

Virginia, USA y +1 703 790 3434 y info@liscr.com y www.liscr.com

1, Charilaou Trikoupi - 185 36, Piraeus - Greece Tel.: +30 210 42 80 444, Fax: +30 210 42 80 443 e-mail: aegeansa@otenet.gr

KYKNOS TRAVEL offers a highly professional service to take care of all travel and tourism arrangements including: -

Outgoing Tourism Hotel, Villa, Apartment Reservations Air, Boat & Rail Tickets Organized Tours Business Travel & Service Conferences Cruises Visa Passport Formalities

KYKNOS

ISO 9001:2000

INTERNATIONAL TRAVEL AGENCY L.T.D. V.I.P. SERVICE KYKNOS TRAVEL Head Office: 12, Skouze Str. 185 36 Piraeus - Greece Tel: +30 2104514482 2104286356 2104286357 Fax: +30 2104525883 E-mail: kyknos2@kyknostravel.officegate.gr

BRANCH OFFICE: 292, Kifissias Ave. 115 25 Psychiko Athens - Greece Tel: +30 2106713266 2106723263 2106744151 Fax: +30 2106726041 E-mail: kyknos@kyknostravel.officegate.gr

Σέβου Ἅλα

Νέος εξάντας

Τεύχος 51 | Ιούνιος 2015

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 51 | ΙΟΥΝΙΟΣ 2015

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΣΧΗ ΜΑΣ Καρφίτσα πέτου, ολομέταξες γραβάτες και γυναικεία φουλάρια. Διατίθενται σε πολύ χαμηλή τιμή στα Μέλη και τους φίλους μας, για ίδια χρήση ή για να τα προσφέρουν σε τρίτους ως ένα εντυπωσιακό δώρο.

ΙΣΤΕΙ Ο Ν

ΡΙ

ΤΑ Λ ΛΙΟ

ΥΛ

ΤΕ

ΓΟ

ΓΟ

Ε

ΝΩ Ν ΛΟ

• ΓΡΗ

• ΕΝ ΩΣ Η

ΛΗ

ΟΣ •

ΜΕ Χ ΝΩ Ν •

ΑΡ

Λ

ΟΣ

ΞΕΝΟ

ΠΟ

Καλό καλοκαίρι! ΤΕΤΡΑΜΗΝΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ-ΕΚΔΟΣΗ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ PORT CAPTAINS CLUB Φίλωνος 86, 3ος όροφος, 185 36 Πειραιάς Τηλ.: 210 42 94 236 / 237 Fax: 210 42 94 238 E-mail: portcaptainsclub@otenet.gr www.portcaptainsclub.gr

Π Ε Ρ Ι Ε ΧΟ Μ Ε Ν Α 11

Οι δραστηριότητές μας, ενημερώνει ο Πρόεδρος καπτα-Μαρίνος Τσάμης

12

Άρθρα - Σχόλια, του Φρίξου Δήμου

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟYΛΙΟ Μαρίνος Τσάμης Πρόεδρος Άγγελος Γαβιώτης Αντιπρόεδρος Δημήτρης Μηνδρινός Β΄ Αντιπρόεδρος Παναγιώτης Μηνόγιαννης Γεν. Γραμματέας Δημοσθένης Παπαδόπουλος Ταμίας Χρήστος Γερασίμου Κοσμήτωρ Σπύρος Ραδίτσας Μέλος

14

Ένας διαγωνισμός σκοποβολής της Μάρως Φ. Δήμου

16

Σαντορίνη. Συνοπτική Iστορική Αναδρομή του Δημήτριου Μηνδρινού

18

Ο πρωτόμπαρκος του Βάλσαμου Πιτσικάλη

20

Φιλολογικά Αφηγήματα του Τάσου Ρήγα

22

Εκδηλώσεις της Λέσχης

27

Χρήστος Βαρζάκης του Αναστασίου Μέγα

28

Νέο Διοικητικό Συμβούλιο και Νέα Εξελεγκτική Επιτροπή Λέσχης Αρχιπλοιαρχών Πειραιά

29

Θερμές ευχαριστίες σε όλους τους χορηγούς

37

Διαχείριση Αστικών Στερεών Αποβλήτων του Πέτρου Τζιά

44

Περπατώντας... Στον Πειραιά της Λίνας Ποταμιάνου

46

Το Ιερό των Δελφών του Μαρίνου Τσάμη

Εκδότης-Διευθυντής κ. Λίνα Ποταμιάνου Κιν.: 693 7372665

51

Στ’ Ακρογιάλια του Κοσμικού Ωκεανού του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

58

Nέα Αττική Κωμωδία. Μενάνδρου, Ασπίς της Άννας Βογιατζή

61

Ασφάλεια Ναυσιπλοΐας στο Αιγαίο του Πλοιάρχου Νίκου Πλακά

63

Όρτσα

64

Βρεχάμενο καλοκαίρι της Ρίας Στρίγκου

68

Κάτι συμπτώσεις καμιά φορά... του Κώστα Γ. Τσάμη

70

Συμβολή Kατώτερων Φυτικών Ειδών στην παραγωγή νέων εμπορικού ενδιαφέροντος προϊόντων του Γεωργίου Π. Σαρλή

72

Βρυγμός των δοντιών της Φλωράνθης Μπαχά

83

Ιστορίες της Εφημερίας του Νίκου Καβαλλιεράτου

86

Ιστορίες της Βαρδιόλας: Ναυτικό Δικαστήριο του Φρίξου Δήμου

88

Ελληνικό Μουσείο Μεταναστών του Χάρη Τορτορέλλη

95

Αρχιπλοίαρχος Πάτροκλος Χατζηαθανασίου

96

Λυρικά ταξίδια: Ποιήματα της Χαράς Ρίζου, του Χρήστου Χρήστου, του Γιώργου Μανέττα, του Σπύρου Ραδίτσα και του Μιχάλη Γ. Χαλκιά

Νομικοί Σύμβουλοι Μαρία Σωτηροπούλου Κολοκοτρώνη 153, Πειραιάς Τηλ.: 210 41 81 048 / 210 45 26 916 Χρήστος Τζάκος Ναβαρίνου 17, 106 81 Αθήνα Τηλ.: 210 3303700 Κιν.: 697 7898217 Ραλλία Π. Δρακουλάκου Κάρπου 60, Αθήνα Τηλ. 210 9021907 - Κιν. 694 5778709 Παραγωγή εντύπου ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ Βουλιαγμένης 52, 166 73 Βούλα Τηλ.: 210 89 48 640 E-mail: mx_ster@otenet.gr

Οι απόψεις που εκφράζονται στα άρθρα του ΝΕΟΥ ΕΞΑΝΤΑ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δεν ερμηνεύουν ούτε δεσμεύουν τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων

Ενημερώνει ο Πρόεδρος Καπτα Μαρίνος Τσάμης

Τ

στη συνέχεια τη Θεσσαλονίκη. Το ο πρώτο εξάμηνο του τρέπλοίο σήμερα είναι ελλιμενισμέχοντος έτους κίνησε πολύ νο στο Turku της Φινλανδίας και καλά και με επιτυχημένες λειτουργεί ως Μουσείο. Μετά από εκδηλώσεις. Το καλαίσθητο συνεννόηση με τον πρόεδρο του Ημερολόγιο του 2015 κυκλοφόρησωματείου Commander Visa Auvinσε πριν από τα Χριστούγεννα και en, η Λέσχη μας θα ξεναγήσει τους εξαντλήθηκε πολύ σύντομα. Πολλά επισκέπτες στα αξιοθέατα και τα μέλη και φίλοι παρευρέθηκαν στην Μουσεία του Πειραιά, την Τετάρτη κοπή της Πρωτοχρονιάτικης πίτας, 7 Οκτωβρίου 2015. Εξετάζουμε με που όπως κάθε χρόνο τελείωσε με μεγάλη προσοχή το πρόγραμμα ξεένα θαυμάσιο μπουφέ και άφθονάγησης, ώστε να εξυπηρετήσουμε νο κρασί. Η ετήσια χοροεσπερίδα τους φίλους μας και συγχρόνως να στο Athens Ledra Hotel, διασκέπροβάλλουμε τη μεγάλη ναυτική δασε και ενθουσίασε όλους τους παράδοση των Ελλήνων. παρευρισκομένους. Σε ένα από τα Η δεύτερη αξιολογότατη εκδήλωση γεύματα κάθε Τετάρτης, με χαρά είναι η βράβευση τεσσάρων νέων υποδεχθήκαμε στη Λέσχη τον Δήευαγών ιδρυμάτων, που διακρίνομαρχο Πειραιά κ. Γιάννη Μώραλη, νται για το πολύ σπουδαίο κοινωνικό ο οποίος με τον ήρεμο και ευχάριστο χαρακτήρα και το αναμφισβήτιτο διοργανωτικό τους έργο. H Λέσχη ξεκίνησε προ τριετίας τη βράβευση του πνεύμα, άφησε τις καλύτερες των εντυπώσεων σε Κοινωφελών Ιδρυμάτων, πρακτική που στέφθηκε με μεόλους μας. Η επίσκεψη αυτή του Δημάρχου οριοθέτησε γάλη επιτυχία. Εκτός του ότι προέβαλε το πολύ σπουδαίο για τη Λέσχη μας την απαρχή μιας καλής και ειλικρινούς κοινωνικό έργο αυτών των ιδρυμάτων, ωφέλησε τα μέγιφιλίας. Οι αρχαιρεσίες, τέλος, της 27ης Απριλίου, έδω- στα τη Λέσχη, καθότι απέκτησε πολύ καλούς και σημασαν στη Λέσχη ένα νέο Διοικητικό Συμβούλιο και μια ντικούς φίλους. Πράγματι, οι σχέσεις μας με τς ιδρύματα που βραβεύσαμε είναι άριστες και θα καταβληθεί κάθε νέα Εξελεγκτική Επιτροπή. Πάντα οι δραστηριότητες παγώνουν το καλοκαίρι, κατά προσπάθεια να παραμείνουν στο ίδιο επίπεδο. το μεγαλύτερο μέρος του οποίου η Λέσχη μας είναι κλειστή. Προετοιμάζονται όμως για το Φθινόπωρο πολλές και αξιόλογες εκδηλώσεις, από τις οποίες ξεχωρίζουμε δύο σημαντικότατες που χρειάζονται μελέτη και καλή προετοιμασία. Η πρώτη, αφορά την επίσκεψη στην Αθήνα, αρχές Οκτωβρίου, του Φινλανδικού σωματείου «Souomen Joutsen Heritage Society». Το σωματείο αυτό ασχολείται με την προβολή και την ιστορία του τρικάταρου ιστιοφόρου «Souomen Joutsen», το οποίο χτίστηκε στη Γαλλία το 1902, έλαβε μέρος στους δύο παγκοσμίους πολέμους και ταξίδεψε ως εκπαιδευτικό σκάφος σε όλους Ο Δημαρχος Πειραιά κ. Γιάννης Μώραλης υπογράφει τους ωκεανούς, το δε 1934 το βιβλίο επισήμων της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων. επισκέφτηκε τον Πειραιά και

11

Αρθρα & Σχολια Του Φρίξου Δήμου | Πλοιάρχου Ε.Ν. Πρώην καθηγητή και διευθυντή σπουδών δημοσίας σχολής πλοιάρχων Σύρου

ΜΝΗΜΕΙΟ ΑΓΝΩΣΤΟΥ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ

Έ

πειτα από συνεχείς προσπάθειες μιας εικοσαετίας περίπου η Πολιτεία αποφάσισε να τιμήσει επιτέλους και τους αφανείς αλλά ΕΠΙΦΑΝΕΙΣ πεσόντες του Πολεμικού και του Εμπορικού μας Ναυτικού προσθέτοντας στο Εθνικό μας Ηρώο και τα τοπωνύμια «ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ», «ΑΤΛΑΝΤΙΚΟΣ», «ΑΙΓΑΙΟΝ» και «ΙΟΝΙΟΝ» κάποιους από τους πολλούς τόπους θυσίας και δύο Ναυτικών μας! Διευκρινίζεται πως στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη, που τιμώνται οι πεσόντες των Ενόπλων Δυνάμεων (Ε.Δ.), ήταν χαραγμένα τα τοπωνύμια των μαχών που έδωσε μόνον ο Στρατός Ξηράς. Απουσιάζανε οι τόποι θυσίας του Πολεμικού Ναυτικού (Π.Ν.), της Πολεμικής Αεροπορίας αλλά και του Εμπορικού Ναυτικού (Ε.Ν.). Τα Εμπορικά μας Πλοία, ως γνωστόν, κατά τον πόλεμο διενεργούν τις θαλάσσιες πολεμικές μεταφορές αποτελώντας το τέταρτο όπλο των Ε.Δ., και είναι και ο κύριος στόχος του εχθρού. κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μόνο θρηνήσαμε 2.500 νεκρούς, τους περισσότερους μάλιστα από τον πλέον οδυνηρό θάνατο του ναυαγού! Απω-

12

λεσθήκανε επίσης 429 πλοία ήτοι το 75% του εμπορικού μας στόλου, όταν η θαλασσοκράτειρα μεγάλη Βρετανία έχασε το 28% μόνο του δικού της! Καταστραφήκανε ακόμη και 551 πετρελαιοκίνητα/ιστιοφόρα το δηλαδή το 66% της κατηγορίας αυτής. Για την αποκατάσταση λοιπόν αυτής της αδικίας, από το 1997, το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος με έγγραφα, παραστάσεις και ομιλίες καθώς και ο υποφαινόμενος με συνεχείς δημοσιεύσεις του στον τύπο (πρώτη δημοσίευση του στην «Καθημερινή» της 23/10/1997) καθώς και οι ομιλίες του, αιτούσανε από τους αρμοδίους να χαραχθο'υν στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη και τα τοπωνύμια των μαχών που έδωσαν το Π.Ν. και το Ε.Ν. Θα πρέπει να προστεθεί πως τα τελευταία χρόνια ασχολήθηκε και το Άλσος ναυτικής Παράδοσης με αυτό το θέμα. Θερμές ευχαριστίες σε όλους τους αρμοδίους που δάμασαν τελικά το τέρας της γραφειοκρατίας κι έτσι κατά την φετινή παρέλαση της 25ης Μαρτίου θα τιμηθούν επιτέλους και οι ξεχασμένοι ήρωες του Π.Ν. και του Ε.Ν.

Η ΑΡΓΩ

Τ

ο Σωματείο Ναυτικών Γονέων Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες «Η ΑΡΓΩ», γιορτάζοντας τα τριάντα χρόνια της αναγκαίας και πετυχημένης λειτουργίας του με μια ωραία εκδήλωση το απόγευμα της 9/2/215 στη φιλόξενη αίθουσα του ΟΛΠ ευχαρίστησε όλους αυτούς που του συμπαρασταθήκανε. Βράβευσε λοιπόν, τριάντα, συνολικά, συμπεριλαμβανομένων και των Λεσχών Αρχιπλοιάρχων και Αρχιμηχανικών, ιδρύματα, οργανισμούς, εταιρείες, σωματεία και φυσικά πρόσωπα που τοιουτοτρόπως βοηθάνε τα παιδιά του «Αργώ». Στην ωραία αυτή εκδήλωση παρεβρεθήκανε απευθύνοντας, μετά βέβαια το καλωσόρισμα της προέδρου του «Αργώ» κας Δέσποινας Παπαστελιανού, χαιρετισμό ο αναπληρωτής Υπουργός Ναυτιλίας κ. Θεόδωρος Δρίτσας, ο Δήμαρχος Πειραιά κ. Γιάννης Μώραλης και ο Πρόεδρος του ΟΛΠ κ. Γεώργιος Ανωμερίτης. Από τη γνωστή δράση του φιλανθρωπικού σωματείου «Αργώ», αλλά και από τις ομιλίες των υπευθύνων καθώς και των συγγενών των παιδιών πρέπει να αντιληφθήκανε οι παριστάμενοι το σπουδαίο και ιερό έργο που επιτελείται από το «Αργώ» και που οφείλουμε όλοι, ιδιαίτερα εμείς οι ναυτικοί, να είμαστε αρωγοί!

ΛΟΓΟΤΕΧΝΗΣ ΚΑΠΕΤΑΝ ΣΠΥΡΟΣ ΡΑΔΙΤΣΑΣ

Α

πό τις εκδόσεις Χάρη Πάτση κυκλοφόρησαν τα δύο καλαίσθητα βιβλία, «ΕΠΕΙΓΟΝΤΩΣ» και «ΠΑΛΙΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ» του καλού συναδέλφου και φίλου, ποιητή και πεζογράφου ΣΠΥΡΟΥ ΡΑΔΙΤΣΑ. Ο συγγραφέας γεννήθηκε και μεγάλωσε στον Πειραιά, ταξίδεψε ως πλοίαρχος και αρχιπλοίαρχος του Εμπορικού Ναυτικού σε όλα τα πλάτη και τα μήκη της υδρογείου. Είναι βραβευμένο μέλος του Δ.Σ. της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων Πειραιά και βραβευμένο επίσης μέλος της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών με πρώτο βραβείο ποίησης στον πανελλήνιο διαγωνισμό 2013 και χρυσό μετάλλιο πνευματικής αξίας Α' Τάξης Έργα του συγγραφέα «Ο Διαβάτης», (ποιήματα), «Άλφα-Ωμέγα» (ποιήματα) και «Περίπατος με την Έψιλον» (διήγημα-ποιήματα). Το πρώτο βιβλίο «ΕΠΕΙΓΟΝΤΩΣ» σε 115 σελίδες περιέχει 167 διαλεχτά ποιήματα που αφορούν σε όλη τη γκάμμα της ζωής και προλογίζεται από τον εκδότη-συγγραφέα Χάρη Τζο Πάτση. Το άλλο βιβλίο «ΠΑΛΙΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ» είναι πεζό βέβαια αλλά γραμμένο από ποιητή και μάλιστα δόκιμο, διαβάζεται σαν ποιήμα. Αναβιώνει τη ζωή του καπετάν συγγραφέα που είναι, πάνω κάτω, κι η ζωή όλων μας. Ο πρόλογος-ανάλυση αυτού του βιβλίου είναι έργο του πρώην γενικού γραμματέα της Ένωσης Ελλήνων λογοτεχνών κ. Τάκη Παν. Παπαδημητρίου.

ΔΙΑΣΩΣΗ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΝΑΥΑΓΩΝ

Μ

ε μεγάλη συγκίνηση, αγωνία και θαυμασμό, παρακολουθήσαμε, από την τηλεόραση τις προάλλες, τη σωτήρια επιχείρηση διάσωσης των Σύρων προσφύγων που ναυαγήσανε στη Ρόδο. Θαυμάσαμε τις υπεράνθρωπες και πετυχημένες προσπάθειες των διασωστών, λιμενικών, ψαράδων και ιδιαίτερα των εθελοντών αυτής της μεγάλης ανθρωπιστικής επιχείρησης. Δεν μπορούσαμε όμως π.χ. να μην νιώσουμε υπερήφανοι για εκείνο το λοχία που διέσωσε δώδεκα ναυαγούς από βέβαιο πνιγμό! Ούτε για τον επαγγελματισμό και την γενναιότητα κάποιων λιμενικών που μετά από μεγάλη επιμονή και προσπάθεια κατόρθωσαν να επαναφέρουν στη ζωή το πνιγμένο κοριτσάκι! Και δεν μπορέσαμε να κρύψουμε κάποιο δάκρυ συγκίνησης ακούγοντας τον ηρωικό εθελοντή να αφηγείται, κατασυγκινημένος, πως το μικρό κορίτσι που έσωσε του χάρισε, από ευγνωμοσύνη, το φυλακτό του!! Και τέλος την προθυμία μικρών και μεγάλων να συμπαρασταθούν στους δυστυχισμένους αυτούς πρόσφυγες και ναυαγούς. Από τις πράξεις αυτές φαίνεται πόσο σπουδαίος είναι ο χαρισματικός ελληνικός λαός!! Μόνο που δεν θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε το ίδιο και για τους ταγούς του...

ΝΑΥΤΙΛΙΑΚΑ

Ε

ξαιρετικό το άρθρο του κ. Ζάχου Χατζηφωτίου, που δημοσιεύτηκε στις 31/1/15 στην «Εστία», με μια μικρή διόρθωση μόνο στις πολεμικές απώλειες των εμπορικών μας πλοίων κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το Εμπορικό Ναυτικό λοιπόν δεν απώλεσε το 50% του στόλου αλλά το 75% αυτού ήτοι 429 πλοία όταν η Μεγάλη Βρετανία έχασε το 28% του δικού της μονάχα!! Καταστραφήκανε ακόμη 551 πετρελαιοκίνητα/ιστιοφόρα, το 66% δηλαδή, της κατηγορίας αυτής. Εκτός όμως από τις υλικές ζημιές υπέστη και τη δυσαναπλήρωτη απώλεια των ναυτικών μας! Θυσιαστήκανε στις επιχειρήσεις των πολεμικών μεταφορών άνω των 2500 ψυχών και μάλιστα από τον πολύ οδυνηρό θάνατο του ναυαγού!! Αριθμός τεράστιος για μια χώρα με τον πληθυσμό της Ελλάδας. Δυστυχώς όμως το κράτος δεν τίμησε ακόμη αυτούς τους πεσόντες ναυτικούς με τον εντοιχισμό τουλάχιστον μιας πινακίδας στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη με τα ονόματα των πέντε ωκεανών όπου έδρασαν με τα επιτεταγμένα πλοία τους οι επιστρατευμένοι αυτοί ναυτικοί. Ασφαλώς όσοι θυσιάζονται σε πολεμικές επιχειρήσεις για την Πατρίδα ανεξαρτήτως κλάδου, όπλου, σώματος, βαθμού, στολής, φύλου και προέλευσης είναι όλοι ήρωες πρέπει να τιμώνται και στο εθνικό μας ηρώο, το μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη! Επί τη ευκαιρία τονίζονται και τα χάλια της Ναυτικής Εκπαίδευσης και η επιμονή των «αρμόδιων» καρεκλοκένταυρων να κρατούν εκτός τριτοβάθμιας εκπαίδευσης τις παραγωγικές σχολές (Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού) της πρώτης ναυτιλιακής δύναμης στον κόσμο και της μεγαλύτερης και υγιέστερης βιομηχανίας της Χώρας!! Προ του 1980 στον υπερμεγέθη ελληνικό ελληνόκτητο εμπορικό στόλο υπηρετούσανε 120.000 Έλληνες, ενώ σήμερα μόνο 15.000. Και τέλος υπενθυμίζεται πως οι ναυτικοί μας χάσανε το ασφαλιστικό τους ταμείο (Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο) και την υγειονομική τους περίθαλψη (Οίκος του Ναύτου) που η επανασύσταση του Υπουργείου «τους», μετά τη διάλυση του από τον κ. Γιώργο Παπανδρέου, τα... ξέχασαν απ’ έξω... Στις εξοντωτικές περικοπές επίσης των αποδοχών των συνταξιούχων, που των πλοιάρχων και πρώτων μηχανικών ανέρχονται στο 60%, έχει προστεθεί κι ένα χαράτσι 7% μόνο για τους ναυτικούς!! Όλα αυτά και πολλά άλλα αντικίνητρα αναγκάζουν τους νέους μας να στρέφουν την πλάτη τους προς τη θάλασσα που από την αρχαιότητα σώζει την Ελλάδα!

13

Της Μάρως Φ. Δήμου

Ένας διαγωνισμός σκοποβολής

Σ

το κατάστρωμα έξω από το γραφείο του, καθόταν ο πλοίαρχος με την γυναίκα του στο μικρό σαλονάκι από μπαμπού που υπήρχε σε μια γωνιά του καταστρώματος και έπαιζαν σκάκι. Σιγά, σιγά αρκετοί αξιωματικοί που είχε τελειώσει η βάρδια τους πλησίαζαν και αυτοί έλεγαν μια καλησπέρα και μετά καθόταν και παρακολουθούσαν και αυτοί το παιχνίδι. Κάποια στιγμή πετάχτηκε όρθιος πάνω ο πρώτος μηχανικός: «Καπετάνιε, αυτός ο καιρός θα μας τρελάνει... τον Ειρηνικό ωκεανό τον έχουμε περάσει πολλές φορές αλλά ποτέ δεν τον έχουμε ξαναδεί τόσο... ειρηνικό. Ακούς εκεί ο

14

Ειρηνικός ωκεανός... ακίνητος». Ο άνθρωπος τα είπε όλα αυτά με μια ανάσα, ξέσπασε και μετά ξανακάθησε στη καρέκλα του. Κανείς δεν είπε τίποτα, όλοι γύρισαν και κοίταζαν τη θάλασσα. Πράγματι είχε απλωθεί μια ησυχία και απάνω στη θάλασσα και απάνω στο καράβι, ο ήλιος λαμπερός ήταν ακόμα ψηλά σ’ αυτά τα μέρη ο ήλιος δύει απότομα και η νύχτα απότομα έρχεται και ο ωκεανός βυθίζεται στο απόλυτο σκοτάδι. Ο καπετάνιος συνεχίζοντας την κουβέντα με τους νεαρούς αξιωματικούς, είπε: «Για να περάσει η ώρα μας εγώ παίζω σκάκι με την γυναίκα μου, αλλά βαρέθηκα... σκεφτείτε εσείς κάτι καλύτερο». Αλλά το αποτέλεσμα το

ίδιο... Αρχισαν να λένε όλοι ιστορίες για καράβια και παράξενες θάλασσες, για φορτία και φουρτούνες, δηλαδή τα συνηθισμένα. Σε λίγη ώρα ένας από τους ανθυποπλοιάρχους πλησίασε τον καπετάνιο, στα χέρια του κάτι κρατούσε και χαμογελώντας είπε: «Φίλοι μου συνάδελφοι, πριν από ένα μήνα είμασταν στη Σαγκάη στην Κίνα και όλοι μας προμηθευτήκαμε από αυτά εδώ τα αεροβόλα όπλα για να περνάμε την ώρα μας μαθαίνοντας... σκοποβολή. Λοιπόν προτείνω να κάνουμε διαγωνισμό σκοποβολής. Ο καθένας από εμάς θα έχει από πέντε άδειες μπουκάλες από μπύρα για να είναι όλες ίδιες, θα τις κρεμάει και θα τις πυροβολεί. Στο τέλος όποιος πετύχει τις περισσότερες θα είναι ο νικητής. Εγώ βέβαια μέχρι στις οκτώ παρά τέταρτο θα προλάβω να πάρω μέρος μετά θα πάω στη γέφυρα για την αλλαγή βάρδιας». Σ’ όλους άρεσε η ιδέα, έτσι για πότε μάζεψαν άδεια μπουκάλια, για πότε τα κρέμασαν ούτε οι ίδιοι το κατάλαβαν. Ο υποπλοίαρχος ανέλαβε... αρχηγός και αμέσως φώναξε: «Αρχίζει ο διαγωνισμός, θα βάλουμε κλήρους για τη σειρά, ποιός πρώτος ποιός δεύτερος και λοιπά. Οι

βολές θα είναι στα δέκα μέτρα». Αυτά είπε ο υποπλοίαρχος και πήρε θέση... αρχηγού. Τότε σηκώθηκε ο καπετάνιος όρθιος και είπε: «Εγώ δεν θα λάβω μέρος, φυσικά ούτε και η καπετάνισσα... θα είμαστε οι κριτές και θα δώσουμε βραβείο και στον νικητή». Ακριβώς τότε ακούστηκε η φωνή του γραμματικού: «Παιδιά αρχίζει ο διαγωνισμός, πρώτος ρίχνω εγώ». Έριξε και στα πέντε πέτυχε τα τέσσερα μπουκάλια. «Μπράβο, τα πήγε πολύ καλά», είπε ο καπετάνιος στη γυναίκα του. Ακολούθησαν και τα άλλα παιδιά του πληρώματος και πέτυχαν άλλα τρία μπουκάλια, άλλα τέσσερα, άλλα δύο και άλλα κανένα. Έγινε χαμός, φωνές και γέλια και στο τέλος διαμαρτυρίες. Είχε πλάκα μεγάλη, καμιά δωδεκαριά παιδιά και ο καπετάνιος με τη γυναίκα του κατάφεραν να ζωντανέψουν το καράβι ένα ζεστό απόγευμα στον Ειρηνικό ωκεανό. Ξαφνικά πετάχτηκε απάνω ο υποπλοίαρχος και είπε: «σε τρία λεπτά επιστρέφω για τον επίλογο του διαγωνισμού». Έφυγε τρέχοντας. Άραγε τι να έχει στο μυαλό του αυτός ο πονηρός, είπε ο καπετάνιος στη γυναίκα του. Πράγματι σε λίγα λεπτά ο γραμματικός επέστρεψε, στα χέρια του κρατούσε ένα κομμάτι κόντρα πλακέ, στη μέση του είχε καρφώσει ένα... τσιγάρο και φώναξε δυνατά: «Όποιος πετύχει το τσιγάρο ρίχνοντας μία και μοναδική βολή θα είναι ο νικητής του παιχνιδιού». Σε κανένα δεν άρεσε αυτό αλλά τι να κάνουν. Ο ένας κατόπιν του άλλου άρχισαν να ρίχνουν από μια βολή. Κανένας δεν πέτυχε το τσιγάρο, έπεσε σιωπή. Ο γραμματικός πλησίασε τον καπετάνιο και του είπε: «Καπετάνιο ο διαγωνισμός τελείωσε, νικητή δεν έχουμε». Ο καπετάνιος απάντησε: «Φίλε μου δεν ήταν άσχημα, πέρασε η ώρα μας χωρίς να το καταλάβουμε». Ξαφνικά ακούστηκε ένας θόρυβος, ήταν η καπετάνισσα. Είχε πάρει το δικό της αεροβόλο και σημάδευε το... τσιγάρο. Όλο το πλήρωμα γύρισε πίσω και παρακολουθούσαν να δουν τι θα γίνει. Η καπετάνισσα έριξε τη βολή και πέτυχε διάνα, το τσιγάρο στη μέση. Όλοι έμειναν με το στόμα ανοιχτό και άρχισαν να λένε δυνατά: «Πολύ τυχερή η καπετάνισσα». Η γυναίκα του πλοιάρχου χωρίς κουβέντα ξανασηκώθηκε, πήρε το όπλο της και ξανακάρφωσε το τσιγάρο στη μέση. Τότε σηκώθηκε ο καπετάνιος και είπε: «Η καπετάνισσα δεν πίνει, δεν καπνίζει και έχει σταθερό χέρι, δεν είναι σαν κι εμάς που καπνίζουμε σαν τα φουγάρα του καραβιού μας! Άντε παιδιά, όποιος έχει δουλειά γρήγορα στη δουλειά του και όποιος δεν έχει να πάει να ξεκουραστεί. Αύριο ο καιρός μπορεί ν’ αλλάξει, η θάλασσα έχει πολλά πρόσωπα».

15

Του Δημήτριου Μηνδρινού Αντιπροέδρου Β΄ Λέσχης Αρχιπλοιάρχων και μέλους Δ.Σ. Π.Ε.Σ.Π.Ε.Ν.

ΣΑΝΤΟΡΙΝΗ Η

Συνοπτική Ιστορική αναδρομή

Σαντορίνη είναι γεννημένη από λάβα. Αλλάζει μορφές από εκρήξεις και σεισμούς από τέσσαρα διαφορετικά ηφαίστεια που της έδωσαν πληθώρα σχημάτων. Πριν από 30.000 χρόνια, ήταν διπλάσια σε μέγεθος από την σημερινή έχοντας σχήμα περίπου κυκλικό. Γι’ αυτό και ονομάζετο Στρογγυλή. 25.000 χρόνια πριν από μια παροξυσμική ηφαιστειακή έκρηξη, βυθίζεται το μισό νησί (όλο το κεντρικό τμήμα) και σχηματίζεται η Καλδέρα. Όμοια, πολύ κοντά με την σημερινή. Το 4.500 π.χ. ιδρύεται ο Αος οικισμός, το μικρό χωριό Ακρωτήρι που εξελίσσεται σε αξιόλογο εμπορικό λιμάνι, λόγω της γεωγραφικής του θέσης. Το Ακρωτήρι, αρχίζει πια να παίζει σημαντικό ρόλο στο διακοσμητικό εμπόριο

16

του Αιγαίου και δημιουργείται πόλη των 30.000 κατοίκων. Η Σαντορίνη πριν περίπου, από 3.700 χρόνια, παίρνει το σημερινό ελλειπτικό σχήμα, μετά από αλλεπάλληλους σεισμούς και εκρήξεις, που ανά τους αιώνες συνεχίζονται. Το 197 π.χ. φλόγες βγαίνουν από τη θάλασσα επί τέσσερις ημέρες. Μέσα από τις φλόγες αναδύεται νησί που παίρνει το όνομα “ΙΕΡΑ”. Οι Ρόδιοι αποβιβάζονται στην Ιερά και ανεγείρουν βωμό αφιερωμένο στον «Ασφάλειο Ποσειδώνα». Η ΙΕΡΑ διαβρώνεται σύντομα από τα κύματα και μετατρέπεται σε ύφαλο που είναι σήμερα γνωστός ως “ΠΑΓΚΟΣ”. Έχει σχήμα περίπου κυκλικό, με διάμετρο 250 μέτρα και βάθος από 27 έως 45 μέτρα. Χρησιμεύει ως Αγκυροβόλιο των πλοίων.

Το 46-47 π.χ. μετά από σεισμική δραστηριότητα σχηματίζεται το νησί με το όνομα “ΘΕΙΑ” ή “ΠΑΛΑΙΑ ΚΑΜΕΝΗ”. Την άνοιξη το 1613 π.Χ. γίνεται η μεγαλύτερη ηφαιστειακή έκρηξη, δεύτερη σε μέγεθος που έχει γνωρίζει η ανθρωπότητα. Δημιουργούνται κύματα ύψους 30 μέτρων που καταστρέφουν τα διπλανά νησιά και τις ακτές της Κρήτης. Εκσφενδονίζονται 60 χιλιάδες κυβικά μέτρα ηφαιστειακής τέφρας, για τρία εικοσιτετράωρα, που δημιουργούν πτώση της θερμοκρασίας 4ο για δύο χρόνια. Το νησί τεμαχίζεται σε τρία κομμάτια: Θήρα - Θηρασιά - Ασπρονήσι. Οι ανατολικές ακτές της Σαντορίνης, επεκτείνονται δύο χιλιόμετρα και καταστρέφεται ολοσχερώς η πόλη του Ακρωτηρίου. Είναι πιθανό, ο Μινωϊκός πολιτισμός να κλονίσθηκε από την έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης και να άρχισε να παρακμάζει. Το 1650 σεισμοί συνταράζουν το νησί με μέγεθος 7 ρίχτερ. Το ηφαίστειο ΚΟΛΟΥΜΠΟΣ που βρίσκεται στη θαλάσσια περιοχή ΒΑ της Σαντορίνης, (σε μικρή απόσταση) εκρήγνυται & δηλητηριώδη αέρια προκαλούν πολλούς θανάτους σε ανθρώπους και ζώα. Το 1717 και για τέσσερα χρόνια το ηφαίστειο ξυπνά βίαια. Πολλά κείμενα της εποχής περιγράφουν τα φοβερά φαινόμενα των διαδοχικών εκρήξεων. Τότε αναδύθηκε η “ΝΕΑ ΚΑΜΕΝΗ”. Η σημερινή της μορφή, είναι αποτέλεσμα νεοτέρων κύκλων ηφαιστειακής δραστηριότητας (1866-1870-1925-1939-1941). Η τελευταία έκρηξη έγινε το 1950, που (μαθητής τότε όπως θυμάμαι) η ηφαιστειακή τέφρα κάλυψε το μεγαλύτερο μέρος του νησιού. Τον 12ον αιώνα π.χ. ο Κάδμος γιός του βασιλιά της Φοινίκης “Αγήνορος” και της Τηλέφασσας και μετέπειτα Βασιλέας της Θήβας, ταξιδεύει στο Αιγαίο αναζητώντας την αδελφή του Ευρώπη που, κατά την μυθολογία, είχε απαγάγει ο Δίας μεταμορφωμένος σε ταύρο. Ο Κάδμος αποβιβάζεται στην Σαντορίνη με Φοίνικες, ιδρύει αποικία της οποίας την διοίκηση αναθέτει στον συγγενή του Μεμβλίαρο και ονομάζει το νησί Καλλίστη, για το κάλλος του. Μετά απ’ αυτούς εγκαταστάθηκαν Λακεδαιμόνιοι που ίδρυσαν αποικία και ονόμασαν το νησί “ΘΗΡΑ” από το όνομα του αρχηγού τους Θήρα, γιού του “Αυτεσίωνα”. Αργότερα το όνομα Σαντορίνη (κατά την επικρατέστερη παράδοση)προήλθε από ένα εκκλησάκι της Αγίας Ειρήνης που ευρίσκετο στη ΘΗΡΑΣΙΑ. Κατ’ άλλους, στην ΠΕΡΙΣΑ λέγεται ότι, οι πειρατές μετά από κάθε ρεσάλτο κατευθύνονταν στο σημείο αυτό που υπήρχαν σπήλαια και αποθήκευαν τα λάφυρα. (Οι πειρατές μετά από κάθε ρεσάλτο έλεγαν πάμε για την Santa Irini). Τον 10ον–9ον αιώνα π.χ., στα περισσότερα νησιά του αιγαίου, εγκαταστάθηκαν Ίωνες και στα νοτιότερα (Μήλος, Σαντορίνη, Φολέγανδρος, Σύκινο, Ανάφη) εγκαταστάθηκαν Δωριείς. Το 630 π.χ. οι Θηραίοι με αρχηγό τον Βάττο (δέκατο έβδομο απόγονο του Αργοναύτη Ευφυμίου) ίδρυσαν την πόλη Κυρήνεια στη Λιβύη, κατόπιν συστάσεως του Μαντείου των Δελφών. Το τελευταίο καταστροφικό γεγονός ήταν το 1956. Δύο απανωτοί σεισμοί μεγέθους 7,5 & 6,9 ρίχτερ συγκλονίζουν το νησί και προκαλούν μεγάλες καταστροφές.

Περίπου 2.000 σπίτια παθαίνουν ζημιές και αρκετοί κάτοικοι σκοτώνονται. Σήμερα, υπάρχει στο ηφαίστειο, για λόγους ασφάλειας, σύστημα παρακολούθηση σεισμικής δραστηριότητας και θερμοκρασίας. Η Ελλάδα, από τουριστικής πλευράς, θεωρείται μεταξύ των πέντε πρώτων δημοφιλών προορισμών με πρώτη την Σαντορίνη, η οποία είναι γνωστή για το φυσικό της κάλλος, την μοναδική σε ομορφιά Καλδέρα τις αρχαιότητες, (ανασκαφές του Ακρωτηρίου και Αρχαίας Θήρας στο Μέσα Βουνό) τις μαύρες, άσπρες, κόκκινες παραλίες της με τα καταγάλανα νερά που οφείλουμε να τα διαφυλάξουμε καθαρά ως κόρη οφθαλμού… Το επισκέψιμο Ηφαίστειο, το ωραιότερο ανά τον κόσμο ηλιοβασίλεμα από την Καλδέρα. Χιλιάδες τουρίστες, από όλο τον κόσμο επισκέπτονται κάθε χρόνο την Σα-

ντορίνη και όλα τα κρουαζιερόπλοια που ταξιδεύουν στην Μεσόγειο έχουν ως κύριο προορισμό τους, τη Σαντορίνη. Τους χειμερινούς μήνες, τα τελευταία χρόνια, έχουμε πολλούς κινέζους επισκέπτες, νέους και νέες που τελούν πολλοί απ’ αυτούς το γάμο τους με θέα την Καλδέρα. Θα πρότεινα στον επισκέπτη που πάει στην Σαντορίνη να επισκεφθεί εκτός από τους προαναφερόμενους χώρους, το προϊστορικό Μουσείο, το Ιστορικό Μουσείο, το Ναυτικό Μουσείο, τα Λαογραφικά Μουσεία, το Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία με θέα από εκεί ψηλά όλου του νησιού. Να περπατήσει στα καλντερίμια, να επισκεφθεί τα κάστρα και τα επισκέψιμα παλαιά αρχοντικά, να δοκιμάσει τα μοναδικά σε νοστιμιά προϊόντα φάβα, κρασί, ντομάτα και να απολαύσει την πλούσια βραδινή ζωή που διαρκεί μέχρι τις πρωινές ώρες.

17

Ο ΠΡΩΤΟΜΠΑΡΚΟΣ Του Βάλσαμου Πιτσικάλη

Π

ολύ δύσκολα χρόνια για την ναυτιλία, και τους ανθρώπους της θάλασσας, η περίοδος μεταξύ των ετών 1950 και 1960 και παλαιότερα. Πολλές φορές όλοι εμείς οι παλαιοί, και πολύ ταλαιπωρημένοι, και πολλές φορές ναυαγισμένοι ναυτικοί, τους εφοπλιστές κατηγορήσαμε και για ορισμένους όχι άδικα ως άπληστους, ή αιματοπότες, και δεν ξέρω τι άλλο, και πολλοί πράγματι υπήρξαν αλλά. Διερωτηθήκαμε όμως ποτέ; αν έφταιγαν ή φταίνε μόνο οι εφοπλιστές; και όχι περισσότερο θα έλεγα κατά την ταπεινή μου γνώμη, χωρίς να κάμω τον συνήγορο κανενός, αν κάποιοι ενδιάμεσοι εργατοπατέρες, ή σφουγκοκολάριοι των αφεντικών άχρηστοι υπάλληλοι, οι οποίοι για να δικαιολογήσουν την θέση τους και πολλές φορές πολλές φορές για δικό τους όφελος, φερθήκανε πάρα πολύ σκληρά, εκμεταλλευόμενοι τις καταστάσεις σε εποχές δύσκολες για τους ναυτικούς; Και εννοώ πρώτο το νόμο που για να μπαρκάρεις σε μεγάλο πλοίο, έπρεπε να έχεις τουλάχιστον τρίμηνη υπηρεσία σε κάποιο καΐκι, η τους διάφορους υπαλλήλους στα γραφεία πληρωμάτων, στυγνούς εκμεταλλευτές των καταστάσεων, που έπρεπε πολλές φορές να υπογράψεις ότι πήρες τρεις, η τέσσερις μισθούς προκαταβολή για να μπαρκάρεις, και ορισμένοι από αυτούς και έχω γνώσει προσωπική για ορισμένους που στο τέλος έγιναν οι ίδιοι εφοπλιστές. Και όμως θεία δίκη πολλοί από αυτούς είχαν οικτρό τέλος. Εδώ θα πω ένα απλό παράδειγμα για να καταλάβετε,

18

είναι γύρω στο 1958 μεγάλη ναυτική κρίση, μέσα στο Θηρασώτικο καφενείο στον Πειραιά, του συχωρεμένου του Μιχάλη του Βελούδου ή Γρόθου το παρατσούκλι, είναι καμιά εικοσιπενταριά ναύτες όλοι Σαντορινιοί και πολλοί Θηρασώτες. Εξαίρετοι ευσυνείδητοι εργατικοί και περιζήτητοι ναυτικο, χτυπά το τηλέφωνο, και ο Μιχάλης τι; και σε ποιόν να πει ονομαστικά, λέει λοιπόν φωναχτά έτσι γενικά παιδιά στου Ταφλαμπά την εταιρία ζητούν δυο ναύτες, σηκώνονται όλοι μαζί και στην πόρτα φρακάρανε ποιος θα βγει πρώτος, και αρχίζουν να τρέχουν λες σε αγώνα δρόμου των εκατό, ποιος θα φτάσει πρώτος, και αφού έφτασαν οι δύο πρώτοι νέοι άνθρωποι ο ένας πίσω από τον άλλον στην πόρτα του γραφείου, εκεί οι αρμόδιοι υπάλληλοι, με ένα Σαρδόνιο γέλιο τους λένε Α! για την θέση του ναύτη; μόλις πήραμε, οι άνθρωποι αυτήν την στιγμή αν τους μαχαίρωνες αίμα δεν θα έβγαζαν σταγόνα, διότι έγιναν πράσινοι από την δυσφορία και αυτή την στιγμή θα μπορούσαν να σκοτώσουν άνθρωπο. Αλλά και ορισμένοι καπεταναίοι, που έκοβαν όχι μόνο τις υπερωρίες του κόσμου αλλά και από την τροφοδοσία ακόμα του πληρώματος μείωναν για να φανούν αρεστοί ως οικονομολόγοι στην Εταιρία. Άσε δε να μην ξεχάσω και ορισμένους καμαρότους, τροφοδότες ή Στούαρτ όπως τους έλεγαν ή τροφοδότες, ακούστε άλλο ένα περιστατικό συνήθως στα μεγάλα πλοία πριν το φαγητό έβαζαν επάνω στο τραπέζι κάτι για ορεχτικό, λίγο σαλάμι, λίγο τυρί ή ακόμα κάτι

Ο ΠΡΩΤΟΜΠΑΡΚΟΣ αρμυρό ρέγκα ή σαρδέλα για Ορντέβρ, αφού έφαγε όλος ο κόσμος, τελευταίος ανεβαίνει από την μηχανή ο τρίτος μηχανικός λόγω βάρδιας, και επειδή είχαν φάει όλα τα ορεχτικά, λέει στον τροφοδότη, Γιάννη σε παρακαλώ μου φέρνεις και εμένα λίγο σαλαμάκι, αυτός τρέχει αμέσως στον καπετάνιο, έναν παλιό καλό πλοίαρχο, από εκείνους που λέγαμε θαλασσόλυκους και σχεδόν μυξοκλαίγοντας ο καμαρότος και τροφοδότης του λέει, καπετάν Δημήτρη ο τρίτος μου ζητάει σαλάμι να του δώσω; και ο καπετάνιος εξοργισμένος βρε άντε στο διάολο από εδώ σαλάμι βρε σου ζήτησε ο άνθρωπος χαβιάρι σου ζήτησε; άντε να χαθείς πια χαμένε. Και άλλοι κακοί καπετάνιοι, πάντα με την απειλή σε εποχές δύσκολες τότε, εάν εξέφραζες κάποιο παράπονο ή διαμαρτυρία, απειλώντας ότι θα σε τυλίξω σε μια κόλλα χαρτί, δηλαδή ότι θα σε έστελναν σε κάποιο Λιμεναρχείο ή στο δικαστήριο αν τολμούσες να ζητήσεις το δίκιο σου. Σε τέτοια εποχή αποφάσισε και ο καημένος ο Μιχάλης να γίνει ναυτικός. Πήγε πρώτη φορά στο καΐκι Μαντώ, αφού συμφώνησε να πληρώνει τα απομαχικά και να δουλεύει όσες ώρες χρειαζόταν, νέο παιδί δεν φοβόταν την δουλειά. Ένα καΐκι πολύ παλιό αλλά πρόσφατα είχε αλλάξει την παλιά μηχανή με καινούργια που του έδινε έξη με εφτά μίλια ταχύτητα, για την εποχή εκείνη κάτι πολύ σπουδαίο και δεν σταματούσε πουθενά και με κανέναν καιρό. Κοιμόμαστε μου λέει ο Μιχάλης όλοι στην πλώρη ως συνήθως, πάνω σε ένα τσουβάλι άχερα που κουβαλούσαμε μαζί μας , και ο κοριός να σου ρημάζει το πετσί. Νερό πίναμε από ένα σιδερένιο βαρέλι που το γεμίζαμε όπου βρίσκαμε στέρνα και αυτό το υγρό έμοιαζε με νερό εκτός αυτό που παίρναμε από τον Πειραιά που πράγματι ήταν νερό. Τα συνηθισμένα δρομολόγια από Πειραιά Σαντορίνη με φορτίο διάφορα είδη διατροφής, και εξοπλισμού σπιτιών και καταστημάτων, και από Σαντορίνη Τοματοπολτό που είχε τότε οχτώ εργοστάσια αν θυμούμαι καλά, ή Πορσελάνη από τα Ορυχεία ή ορισμένες φορές και κρασί. Καπετάνιος ένας από εκείνους τους σκληρούς, όχι θαλασσόλυκους όπως τους έλεγαν αλλά σκέτος λύκος, από μικρό παιδί ψημένος στην δουλειά και την αλμύρα μέσα στα Καΐκια δεν καταλάβαινε ούτε από φουρτούνα ούτε από ύπνο ούτε ποτέ από κούραση. Ενώ πολλά άλλα καΐκια όταν είχε δυνατό καιρό, όλο και σε κάποιο απάγκιο θα φουντάριζαν μέχρι να μαλακώσει ο καιρός, εμείς δεν σταματούσαμε ποτέ επειδή εμπιστευότανε τη καινούρια μηχανή που είχε Μέρα η νύχτα και με όποιο καιρό και όποια ώρα, μόνο με μια παλιά Πυξίδα και όμως μπορούσε να σου πει ακριβώς που βρίσκετε το σκάφος, και όχι όπως σήμερα με δώδεκα Ραντάρ, και βυθόμετρα και διάφορα άλλα όργανα, και όμως τα βγάζουν στην στεριά, και πολλές φορές φταίει η ξέρα, το ρηχό ή η στεριά που φύτρωσε μπροστά τους. Μου λέει λοιπόν ο Μιχάλης για τον καπετάνιο, ο άνθρωπος αυτός, κατά την διάρκεια του ταξιδιού δεν κοιμόταν ποτέ, δεν ξέρω πως άντεχε όρθιος με ένα κουτί γάλα

εβαπορέ στην τσέπη της πατατούκας του, και συνέχεια να καπνίζει και που και πού να πίνει και λίγο γάλα. Φτάνομε ένα βράδυ στην Σαντορίνη, σκοτάδι πίσσα θάλασσα πολύ βροχή, κρύο, να μην βλέπεις την μύτη σου, και μου λέει, πρόσεχε μόλις ζυγώσω την τσαμαδούρα να είσαι έτοιμος να σαλτάρεις να μας δέσεις. Ένας λόγος είναι, εγώ σαν πρωτόμπαρκος τρέμω από το κρύο και τον φόβο μου, μπροστά στο Μπαστούνι του καϊκιού. Εγώ με το σάλτα που μου άγριο φωνάζει μέσα στην νύχτα, πήδηξα χωρίς να ξέρω αν θα πατήσω στην τσαμαδούρα ή στην θάλασσα ευτυχώς στα τυφλά βρέθηκα στην Τσαμαδούρα, αφού έδεσα άντε τώρα να βγω στο καΐκι που ανεβοκατέβαινε τον μπαστούνι, και μόνο που το έβλεπα έτρεμα, τελικά αρπάχτηκα από τον θαλασσομάχο, (θαλασσομάχος είναι το σύρμα ή καδένα που συγκρατεί το μπαστούνι με το ποδόσταμο) και βγήκα επάνω. Αφού πέρασε λίγος καιρός και κάπως άρχισα να μπορώ να περπατώ στην κουβέρτα έπρεπε και να μαγειρεύω, να πλένω τα πιάτα, και να σκουπίζω την πλώρη που κοιμόμαστε, και το κατάστρωμα και να βοηθώ και στην φορτοεκφόρτωση. Ένα απόγευμα μου λέει ο καπετάνιος άντε να βράσεις μια μανέστρα χωρίς να με ερωτήσει αν ξέρω ευτυχώς ήξερα. Βάζω λίγο λάδι τσιγαρίζω το κρεμμύδι βάζω λίγη ντομάτα και αφού έβρασε το νερό ρίχνω το κοχυλάκι επειδή όμως μου έπεσε λίγο παραπάνω σε λίγο άρχισε να ξεχειλίζει το καζάνι, έπαιρνα λίγο με το κουτάλι στην αρχή και το έτρωγα, αλλά πάλι δεν λιγόστευε, οπότε πετώ και λίγο στην θάλασσα κρυφά για να μη με δει και με μαλώσει, αφού έγινε το φαγητό το αδειάζω σε μια μεγάλη πήλινη σκουτέλα (λεκάνη) που από εκεί τρώγαμε όλοι μαζί, ο καθένας με το κουτάλι του. Ορισμένα βράδια που μέναμε δεμένοι στην Τσαμαδούρα, έπρεπε με την παλιά βάρκα του καϊκιού να τον βγάλω στην στεριά, σε κάποια φιλική του ταβέρνα, και εγώ αν και ψόφιος από την δουλειά της ημέρας, να περιμένω πότε θα μου σφυρίξει να πάω να τον πάρω πίσω με αυτήν την παλιό φελούκα, και επειδή ένα βράδυ από τα πολλά και πολύ κουρασμένος, με είχε γλαρώσει ο ύπνος και ήταν περασμένα μεσάνυχτα, δεν άκουσα το πρώτο σφύριγμα και τότε έφαγα και την πρώτη καρπαζιά μόλις μπήκε στην βάρκα, επειδή άργησα κάπως, χωρίς να στεφτεί ότι είμαστε παιδιά και πολύ κουρασμένοι από την δουλειά της ημέρας. Παρά ταύτα μου λέει ο Μιχάλης, τον θυμούμαι με συμπάθεια και δεν τον κακολογώ, γιατί και αυτός από παιδί έτσι ήταν μαθημένος, που όλα αυτά τα χρόνια είχε δέσει την ζωή του με την θάλασσα, και όπως ήταν και πολύ μελαχρινός ο χρόνος και η θάλασσα τον είχαν καταντήσει σαν σκληρό καψαλισμένο κούτσουρο. Αυτή δε η εμπειρία μου από τα λίγα πρώτα αυτά ταξίδια, με απέτρεψε από το να συνεχίσω την ζωή του ναυτικού κα έζησα και ζω στο νησί μας σαν αγρότης και κτηνοτρόφος, αλλά κοντά στο σπίτι μου, την οικογένεια μου και γι’ αυτό δεν ζηλεύω την ζωή του ναυτικού που δεν συνέχισα.

19

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΑ Του Τάσου Ρήγα

Αγάπη & Έρωτας

Α

ναταξινομόντας τα διάφορα πράγματά μου στο μικρό αποθηκευτικό μου χώρο που διαθέτω προκειμένου να βολέψω τα νεότερα βιβλία και άλλες σημειώσεις, ανακάλυψα μέσα σε κάτι σχεδόν ξεχασμένους φακέλους που η υγρασία είχε μισοκαταστρέψει, ένα κιτρινισμένο απόκομμα λόγων του Αποστόλου Παύλου, που είχα φυλάξει και που με είχαν εντυπωσιάσε με τη σαφήνειά τους ότι ο έρως περιέρχεται και μάλιστα σαν απαραίτητο συστατικό της αγάπης. Το αντιγράφω λοιπόν: «Η αγάπη μακροθυμεί, χρηστεύεται, η αγάπη ου ζηλεί, η αγάπη ου περπερεύεται (αλαζονεύεται), ου φυσιούται, ουκ ασχημονεί, ου ζητεί τα εαυτής, ου παροξύνεται ου λογίζεται το κακόν... Πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ελπίζει, πάντα υπομένει. Η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει... Νυνί (τώρα, αυτή τη στιγμή) δε μένει πίστις, ελπίς, αγάπη, τα τρία ταύτα, μείζων δε τούτων η αγάπη» Δεν νομίζω ότι υπάρχει ωραιότερο μνημείο περί αγάπης στη παγκόσμια λογοτεχνία. Τίθεται όμως το ερώτημα: στην αγάπη, αυτή που περιγράφει ο Απόστολος Παύλος, υπάγεται ο έρως; Δεν νομίζω ότι η απάντηση είναι τόσο εύκολη. Στο περίφημο «Συμπόσιο» του Πλάτωνος γίνεται μνεία ανάμεσα σε παιχνιδίσματα των λόγων, πλήθος ορισμών του έρωτα, όχι μόνο συνηθησμένων εννοιών, αλλά και πολύ υψηλών τοιούτων.

20

Ακόμη ένα άλλο ερώτημα που προκύπτει είναι αν η ζήλια είναι πάντοτε συνακόλουθος του έρωτα. Πράγματι πολλοί πιστεύουν ότι ο έρωτας και η ζηλωτυπία είναι συνώνυμα, άποψη που στηρίζουν σε πολλά παραδείγματα που μας έχουν τροφοδοτήσει πλήθος βιβλίων και κινηματογραφικών ταινιών. Κατ’ άλλους ο αληθινός έρως δεν είναι αίσθημα εγωιστικό, αλλά στηρίζεται στην αιώνια ανάγκη της ψυχής να δίδεται, ακόμη και να θυσιάζεται χάριν αυτού. Πιστεύω ότι η αλήθεια βρίσκεται κάπο στο μέσον. Ούτε εγωιστικό, ούτε αλτρπυιστκό συναίσθημα είναι. Είναι και τα δύο. Ύλη και πναύμα. Ιδιοτελής και ανιδιοτελής, μια ταυτόχρονη ορμή της ψυχής. Οι σημερινοί νέοι σε σύγκριση με τους παλιότερους έχουν και εφαρμόζουν διαφορετικές αντιλήψεις και κανόνες για τον έρωτα. Για τους παλαιούς ο έρωτας ήταν το μεγάλο αγαθό της ζωής, το θείο δώρο, το θαύμα, η αποκάλυψη, κάτι που τους μεταμόρφωνε ώστε να βλέπουν τα πάντα ρόδινα και διαφορετικά. Αντίθετα, οι σημερινοί νέοι ενώνονται για να διασκεδάσουν τη πλήξη τους και όχι διότι ο έρωτας τους δίνει χαρά. Διασκεδάζουν για λίγο καιρό και αλλάζουν γρήγορα. Μελετούν τις γυναίκες ψυχρά σαν γιατροί, με το τσιγάρο στο στόμα και με ύφος ειρωνικό, χωρίς να κάνουν αυτοί την αρχή. Περιμένουν οι γυναίκες να κάνουν την αρχή και αυτές να τους κατακτήσουν. Δεν είναι πλέον ο άνδρας εκείνος που ερωτεύεται, που μάχεται για τον έρωτά του. Τι κρίμα...

www.friendscreative.gr

ανοίξτε νέους ορίζοντες

40 χρόνια εμπειρία στη ναυτιλία Πλοία φορτηγά και ψυγεία, άριστα συντηρημένα, συμβεβλημένα με το ΝΑΤ Σταθερή απασχόληση, ικανοποιητικοί μισθοί και επιδόματα Επιμορφωτικά σεμινάρια και προοπτική γρήγορης εξέλιξης Φροντίδα στα στελέχη μας και τις οικογένειές τους

Λεωφ. Ποσειδώνος & Ζησιμοπούλου 2, 16674 Γλυφάδα, Αθήνα Τηλ.: 210 8912000, Fax: 210 8912049, mail@chartworld.gr, www.chartworld.gr

Εκδηλώσεις τçò ËÝó÷çò

1

2

1-6. Στιγμιότυπα από την κοπή της Πρωτοχρονιάτικης πίτας.

3

4

5

6

22

Εκδηλώσεις τçò ËÝó÷çò

1

2

3

4

5

6

1-6. Η Λέσχη Αρχιπλοιάρχων παρέθεσε γεύμα στο Δήμαρχο Πειραιά κ. Γιάννη Μώραλη.

7-8. Ο Δήμαρχος Πειραιά άφησε σε όλους μας τις καλύτερες των εντυπώσεων.

7

8

23

Εκδηλώσεις τçò ËÝó÷çò

1

2

3

4

1. Με τη πρόεδρο της WISTA HELLAS κ. Αγγελική Χάρτμαν.

2-4. Μια ωραία βραδιά της WISTA HELLAS, στο ξενοδοχείο Hilton, στην oποία παρευρέθησαν σχεδόν όλα τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου της Λέσχης. 5-8. Η ετήσια χοροεσπερίδα της Λέσχης μας στο ξενοδοχείο Athens Ledra Hotel, σημείωσε μεγάλη επιτυχία.

5

6

7

8

24

Εκδηλώσεις τçò ËÝó÷çò

1

2

3

1. H καθιερωμένη ομαδική φωτογραφία μελών και φίλων της Λέσχης. 2-3. Η ετήσια χοροεσπερίδα της Λέσχης μας στο ξενοδοχείο Athens Ledra Hotel, σημείωσε μεγάλη επιτυχία. 4-5. Στιγμιότυπα από τη μεγάλη βραδιά.

4

5

25

Εκδηλώσεις τçò ËÝó÷çò

1

2

3

4

1-2. Στιγμιότυπα από τη μεγάλη βραδιά. 3-8. Η διασκέδαση κράτησε μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες.

5

6

7

8

26

Του Αναστασίου Μέγα

Χρηστος

Βαρζακης

Πέμπτη 3 Ιουλίου 2008. Εκπομπή «ΑΛΗΘΙΝΑ ΣΕΝΑΡΙΑ». Η εκπομπή περιοδεύει εντός συνόρων, αναζητώντας απίστευτα κι όμως αληθινά ρεπορτάζ καθώς και ιστορίες που γίνονται ή κάποια αφορμή για να αναδειχθεί το μεγαλείο του ανθρώπου και της θέλησής του. Το θέμα της εκπομπής ήταν ο Μαραθωνοδρόμος Κυριακίδης, άγνωστος στους περισσότερους Έλληνες! Όπως επισημαίνει ο παρουσιαστής.

Ο

αδύναμος και ισχνός Κυριακίδης πήρε μέρος το 1946 (βεβαιώνει ο Χρήστος Βαρζάκης, συναθλητής του την εποχή εκείνη) στον Μαραθώνιο της Βοστώνης των ΗΠΑ. Εκεί συνέβη ένα απίστευτο γεγονός: ανάμεσα σε εκατοντάδες δοκιμασμένους αθλητές, ο Κυριακίδης έρχεται πρώτος! Ο πρόεδρος της αθλητικής επιτροπής ρωτά τον εύρωστο Αμερικανό αθλητή: «Πώς μπόρεσε αυτός ο αδύνατος άνθρωπος να σας νικήσει?» Η απάντηση ήταν η εξής: «Εγώ αγωνίσθηκα για τον εαυτό μου, ενώ ο Κυριακίδης αγωνίσθηκε για όλους τους Έλληνες!» Ο Κυριακίδης ήταν Κυπριακής καταγωγής. Όλα αυτά υπήρχαν στο μυαλό μου, όταν περνώντας τυχαία, από την οδό Φίλωνος, πήρε το μάτι μου μια ταμπέλα «ΚΟΥΡΕΙΟΝ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ». Αποφάσισα να γυρίσω στο σπίτι μου για να πάρω την φωτογραφική μου μηχανή, συνδέοντας τις σκέψεις μου με τα πιο πάνω. Στην επιστροφή και στην συμβολή των οδών Σαχτούρη και Κανθάρου,

βλέπω δύο ανθρώπους, μεγάλης ηλικίας, να κάθονται στο τραπεζάκι ενός ζαχαροπλαστείου και να συζητούν. Σταμάτησα λίγο, διότι ο ένας εξ αυτών μου φάνηκε γνωστός. Τον ρωτώ: « Είσαστε ο Μαραθωνοδρόμος Χρήστος Βαρζάκης;» Η απάντηση ήταν: «Ναι!» Του θυμίζω ότι κάποτε ήμασταν γείτονες στην οδό Τομπάζη. (Εκείνος συγκεκριμένα καθόταν Τομπάζη και Νεωσοίκων.) Και ο ηλικίας 98 ετών Βαρζάκης, άρχισε να θυμάται πολλά πράγματα, πρόσωπα και γεγονότα της εποχής εκείνης. Ήταν πολύ χαρούμενος για την γνωριμία μας. Του εξήγησα για το πέρασμά μου από εκεί και για την πρόθεσή μου να φωτογραφήσω το «ΚΟΥΡΕΙΟ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ». Μου είπε ότι μάλλον πρόκειται για συνωνυμία. Μετά την φωτογράφηση της επιγραφής του κουρείου, συνάντησα πάλι τον Χρήστο Βαρζάκη στο ίδιο ζαχαροπλαστείο. Μου πρότεινε να καθίσω και μου είπε: «Σου έχω φέρει κάτι από μένα.» Διαβάζω: Ο Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας απονέμει τον Χρυσούν Σταυρόν του Τάγματος

της Τιμής 19-5-2008, στον Αθλητή Μαραθωνοδρόμο Χρήστο Βαρζάκη. Χάρηκα πάρα πολύ και ακόμα περισσότερο, επειδή το αντίγραφο αυτής της τιμητικής διάκρισης μου το αφιέρωσε, με την υπογραφή του. Με συγκίνηση του ζήτησα να τον φωτογραφήσω. Πράγματι αυτό έγινε και σκέπτομαι, με μία ωραία μεγέθυνση της φωτογραφίας του, να την προσφέρω σαν απλός γείτονας και φίλος στον σπουδαίο αυτόν αθλητή, ο οποίος δόξασε πολλές φορές την Ελλάδα, τον Πειραιά και την γειτονιά μας. Γεννημένος στην Κωνσταντινούπολη, έζησε μετά στα Γιάννενα,ένας απλός φούρναρης, που είχε πάντα στη θύμησή του τα λόγια της μητέρας του, όπως χαρακτηριστικά μου είπε. «Να είσαι τίμιος και εργατικός για να προοδεύσεις.» Ξεκίνησε απλά, δοξάστηκε και έφτασε στα 98 του χρόνια πάντα απλός, ευγενικός, χωρίς εγωισμούς και βεντετισμούς, παράδειγμα προς μίμηση. Αισθάνομαι λοιπόν μεγάλη χαρά διότι μπόρεσα να αναφερθώ στον άξιο αυτόν Έλληνα,τον οποίον συνάντησα τυχαία στις 5 Ιουλίου του 2008!!!

27

ΝΕΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΝΕΑ ΕΞΕΛΕΓΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ ΠΕΙΡΑΙΑ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ 1. Τσάμης Μαρίνος 2. Γαβιώτης Άγγελος 3. Μηνδρινός Δημήτριος 4. Μηνόγιαννης Παναγιώτης 5. Παπαδόπουλος Δημοσθένης 6. Γερασίμου Χρήστος 7. Ραδίτσας Σπύρος

Πρόεδρος Αντιπρόεδρος Β΄ Αντιπρόεδρος Γενικός Γραμματέας Ταμίας Κοσμήτωρ Μέλος

ΑΝΑΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΟΙ 1. Αθανασάκος Νικόλαος 2. Βουτσινάς Διονύσιος 3. Παπαϊωάννου Απόστολος 4. Καραντώνης Γεώργιος

ΕΞΕΛΕΓΚΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ 1. Δήμου Φρίξος 2. Σπαθάρης Αλέκος 3. Φιλιππίδης Αντώνης

Η κατά το Καταστατικό διάρκεια του Διοικητικού Συμβουλίου και της Εξελεγκτικής Επιτροπής είναι διετής. Oι επόμενες αρχαιρεσίες που θα αναδείξουν τα νέα ανώτατα διοικητικά όργανα της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων, θα πραγματοποιηθούν τον Απρίλιο του 2017.

1982 - 2015 Τριάντα τρία χρόνια προόδου και προσφοράς

στην Ελληνική Ναυτιλία και το κοινωνικό σύνολο 28

Θερμές ευχαριστίες σε όλους τους χορηγούς για τη πολύτιμη συμβολή τους στην επιτυχία της ετήσιας χοροεσπερίδας της Λέσχης Αρχιπλοίαρχων.

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΧΟΡΗΓΩΝ • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Πλοίαρχος Άστερος Γεώργιος Γαργαρόπουλος - Γραφικά Είδη κ. Γερονυμάκη Ζιζή κ. Δήμου Μάρω Μανταράκης - γραφικά, βιβλία Ναυτιλιακές Εκδόσεις κ. Παπαβασιλείου - Μηνδρινού Άννα κ. Παπάδη Αιμιλία κ. Παπιδά Ειρήνη - Φάνια Περπερόπουλος - Ναυτιλιακά Είδη Πλωτάς - είδη υγιεινής Πλοίαρχος Ραδίτσας Σπύρος κ. Ράδου Αλεξάνδρα κ. Τουμπής Παναγιώτης κ. Τρικούλη - Βογιατζή Άννα Χρυσοχοείο Σάββας A. C. Marine Aegean Airlines Aegean Protective Coatings Athens Ledra Hotel Atlas Marine - G. Xintarakos Axiven - Απολυμαντική ΕΠΕ Bio Salone Blue Star Ferries Celestial Cruises Damigos Co OE Diakatos Georgios Discovery Marine Efodiastiki Ltd

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Ekdosis EPE Elnavi Εκδόσεις Epirotiki Eustathiou Zois Gac Shipping SA Gaviotis Travel Glaros Hellas Ltd Hellenic Seaways Katradis Ropes Kongsberg Maritime Koronakis D. SA Kyknos International Travel Maran Tankers Marco Pumps Marichem Marigates Marine Contractors Marine Plus Marine Support Minoan Lines New Horizon Pilot - Καβουσανάκης Pyrsos - Kandris Co Silo Management SA Skolarikos Maritime Bureau Super Fast Ferries Super Market Σκλαβενίτης Vanos SA Vironia - Kymar Co Webmarine Ltd

29

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Διαχείριση Αστικών Στερεών Αποβλήτων

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

37

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Απόβλητο είναι κάθε υλικό που δεν χρησιμεύει πλέον σε τίποτε, δεν έχει καμία αξία και απορρίπτεται ως άχρηστο. Τα απόβλητα μπορεί να είναι σε υγρή, αέρια ή στερεή μορφή και παράγονται τόσο από τις καθημερινές δραστηριότητες του ανθρώπου στο σπίτι, στη δουλειά κτλ. οπότε χαρακτηρίζονται ως αστικά ή από τη βιομηχανία οπότε ονομάζονται βιομηχανικά απόβλητα. Με την αύξηση του πληθυσμού της γης και την ανάπτυξη του βιοτικού επιπέδου των ανθρώπων έχει αυξηθεί σημαντικά η ποσότητα των αποβλήτων και απαιτείται ειδικός και οργανωμένος τρόπος διαχείρισής τους προκειμένου να αποφεύγεται η ρύπανση του περιβάλλοντος και να προστατεύεται η ανθρώπινη υγεία. Από τα παραγόμενα στερεά απόβλητα μεγάλο ποσοστό αποτελούν τα αστικά στερεά απόβλητα ή αστικά στερεά απορρίμματα που προέρχονται από τις οικιακές δραστηριότητες και τους χώρους εργασίας του ανθρώπου. Πρόκειται για τρόφιμα και υπολείμματα

ΑΛΟΓΙΣΤΗ ΑΠΟΡΡΙΨΗ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ

τροφίμων, υλικά συσκευασίας και μικροαντικείμενα, τα οποία για οιονδήποτε λόγο θεωρούνται ότι έχουν κλείσει τον χρόνο της ζωής τους. Στα οικιακά απορρίμματα συγκαταλέγονται και τα στερεά απορρίμματα βιοτεχνικών δραστηριοτήτων που προσομοιάζουν με αυτά των οικιακών και συλλέγονται με τα απορριμματοφόρα από τους κάδους συλλογής απορριμμάτων του δήμου. Η διαχείριση των στερεών αποβλήτων είναι ένα από τα κυριότερα θέματα που αντιμετωπίζουν σήμερα οι κυβερνήσεις των ανεπτυγμένων κρατών. Η τεχνολογική ανάπτυξη και η αυξανόμενη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου προκαλούν την ολοένα μεγαλύτερη αύξηση των παραγόμενων αποβλήτων ανά άτομο αλλά και η αύξηση του πληθυσμού επίσης έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση του συνολικού όγκου των παραγόμενων αποβλήτων ανά έτος. Η αλόγιστη και μη ελεγχόμενη απόρριψη των αστικών στερεών αποβλήτων εγκυμονεί τους ακόλουθους κινδύνους:

ΠΑΘΟΓΟΝΟΙ ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

ΚΙΝΔΥΝΟΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΟΣΙΑ ΥΓΕΙΑ ΜΟΛΥΝΣΗ ΧΛΩΡΙΔΑΣ & ΠΑΝΙΔΑΣ

ΤΟΞΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ

ΜΕ ΤΗ ΒΡΟΧΗ ΜΟΛΥΝΣΗ ΥΠΟΓΕΙΟΥ ΥΔΡΟΦΟΡΕΑ ΚΑΙ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ ΝΕΡΩΝ

ΑΝΑΕΡΟΒΙΑ ΣΗΨΗ

ΑΕΡΙΑ ΘΕΡΜΟΚΗΠΙΟΥ

ΑΝΤΙΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ

ΑΙΣΘΗΤΙΚΗ ΡΥΠΑΝΣΗ

Από την άλλη μία σωστή αντιμετώπιση του προβλήματος για την προστασία του περιβάλλοντος απαιτεί υψηλό κόστος ανά μονάδα όγκου ή βάρους αποβλήτων. Το θέμα λοιπόν είναι σύνθετο, απαιτεί εμπεριστατωμένη τεχνικοοικονομική ανάλυση και βάσει αυτής εφαρμογή της κατάλληλης στρατηγικής, ώστε να επιτυγχάνεται η καλύτερη προστασία του περιβάλλοντος αλλά και της υγείας του ανθρώπου με το κατά το δυνατόν χαμηλότερο κόστος.

38

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΠΡΟΤΕΡΑΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Στα πλαίσια της στρατηγικής για την διαχείριση γενικά όλων των στερεών αποβλήτων άρα και των αστικών στερεών αποβλήτων ακολουθούνται ιεραρχικά οι ακόλουθες γενικές κατευθυντήριες γραμμές, όπως παρουσιάζονται και στο επόμενο σχήμα:

• Όπως φαίνεται από το ανωτέρω διάγραμμα από τις πρώτες και πιο επιθυμητές επιλογές για την διαχείριση όλων των στερεών αποβλήτων είναι η πρόληψη και η ελαχιστοποίηση της παραγωγής τους. Η χρήση ανθεκτικότερων αντικειμένων και η αλλαγή της νοοτροπίας και των καταναλωτικών συνηθειών του κόσμου βοηθούν την επίτευξη αυτών των στόχων και για την πραγματοποίηση αυτών απαιτείται κατάλληλη και επίπονη παιδεία από την πλευρά της πολιτείας καθώς και ηθική καλλιέργεια του ανθρώπου. Αν και οι δύο ανωτέρω αρχές είναι επιθυμητές και ακούγονται πολύ ελκυστικές, διότι επηρεάζουν θετικά το όλο πρόγραμμα της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων τόσο από οικονομικής απόψεως όσο και από την πλευρά της προστασίας του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας, η πραγματοποίηση τους όμως πρακτικά είναι ιδιαίτερα δυσχερής μέσα στο υλιστικό πνεύμα και τις οικονομικές σχέσεις στις οποίες είναι εδραιωμένες οι σημερινές καταναλωτικές κοινωνίες.

• Η επαναχρησιμοποίηση ορισμένων υλικών, όπως πχ. γυάλινων μπουκαλιών αλλά και άλλων παρεμφερών συσκευασιών που μπορεί να επιστρέφονται στα εργοστάσια για να επαναχρησιμοποιηθούν για τον ίδιο σκοπό ή να χρησιμοποιούνται για άλλο σκοπό για οικιακή χρήση, συμβάλλει στην αριστοποίηση του όλου προγράμματος της διαχείρισης των στερεών αποβλήτων. Η εφαρμογή αυτής της αρχής συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος αφενός μεν από την μη απόρριψη των αντικειμένων που επαναχρησιμοποιούνται αφετέρου από την μείωση της παραγωγή τους. Επίσης συνεισφέρει γενικά και στην οικονομικότερη διαχείριση της διαβίωσης του ανθρώπου. Δυστυχώς όμως και ο τρόπος αυτός δεν ακολουθείται με ιδιαίτερη πιστότητα.

• Η ανακύκλωση είναι μία επιλογή που ακολουθείται ευρέως σήμερα για την ανάκτηση χρήσιμων υλικών. Απόβλητα από ομοειδή υλικά διαχωρίζονται και αφού υποστούν κάποια επεξεργασία επαναχρησιμο-

ποιούνται. Ένα κίνητρο που συμβάλλει στην διάδοση και την ευρεία εφαρμογή της ανακύκλωσης, τουλάχιστον για ορισμένα υλικά είναι η οικονομική αξία των υλικών αυτών. Στα προηγμένα κράτη η ανακύκλωση αποτελεί βασική αρχή και λαμβάνει χώρα ήδη από την πηγή, από το σπίτι, όπου χρησιμοποιούνται διαφορετικοί κάδοι για την συλλογή γυαλιού, πλαστικών, μετάλλων και υπολειμμάτων τροφίμων. Περιλαμβάνει επίσης ευρύτερα και την συλλογή χαρτιού, ειδών κλωστοϋφαντουργίας, λαμπτήρων, ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών, μπαταριών κλπ. Σε μονάδες επεξεργασίας στερεών αποβλήτων ένα από τα πρωταρχικά στάδια επεξεργασίας είναι και ο διαχωρισμός των μετάλλων, του γυαλιού και των πλαστικών, τα οποία οδηγούνται σε εργοστάσια επεξεργασίας προκειμένου να μετατραπούν και να έλθουν σε κατάσταση επαναχρησιμοποιήσιμη. Το οργανικό υπόλειμμα μετά την διαλογή και τον διαχωρισμό των ανακυκλώσιμων υλικών από τα στερεά απόβλητα αφού υποστεί βιολογική επεξεργασία, είτε αερόβια που ονομάζεται κομποστοποίηση είτε αναερόβια χώνευση μετατρέπεται σε λίπασμα και ανακυκλώνεται στο έδαφος. Τα πλεονεκτήματα της ανακύκλωσης είναι πολλά. Κατ` αρχήν αποφεύγεται η ρύπανση του περιβάλλοντος από την απόρριψη των ανακυκλώσιμων υλικών αλλά και εμμέσως προστατεύεται το περιβάλλον, διότι η ανακύκλωση προκαλεί την μειωμένη παραγωγή πρώτων υλών, επομένως λιγότερη κατανάλωση ενέργειας, άρα και την μείωση της παραγωγής αερίων θερμοκηπίου. Επίσης από την μειωμένη ανάγκη των πρώτων υλών προκύπτει και η παραγωγή φθηνότερων προϊόντων. Τέλος με την διαδικασία της ανακύκλωσης δημιουργούνται και νέες θέσεις εργασίας.

• Προτελευταία επιλογή κατά το ανωτέρω σχήμα είναι η επεξεργασία των στερεών αποβλήτων με θερμικές μεθόδους από τις οποίες επιτυγχάνεται και η ανάκτηση ενέργειας. Ως γνωστόν τα στερεά αστικά απόβλητα κατά μεγάλο ποσοστό αποτελούνται από οργανικές ενώσεις, οι οποίες έχουν αξιόλογο ενεργειακό φορτίο, δηλαδή όταν καούν αποδίδουν ενέργεια. Οι θερμικές μέθοδοι κατατάσσονται στις τελευταίες επιλογές, διότι απαιτούν υψηλό κόστος εγκατάστασης και λειτουργίας, υψηλή τεχνολογία και ενέχουν κινδύνους ρύπανσης του περιβάλλοντος από ενδεχόμενες λειτουργικές αστοχίες. Όμως με τις μεθόδους αυτές αφενός μεν λαμβάνεται ενέργεια, η οποία θεωρείται ενέργεια από ανανεώσιμη πηγή (ΑΠΕ), αφετέρου δίδεται μία λύση όπου αδυνατούν να εφαρμοστούν οι υπόλοιπες επιλογές.

• Τελευταία επιλογή είναι η άμεση απόθεση των στερεών αποβλήτων στο έδαφος, σε χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (ΧΥΤΑ). Ο τρόπος αυτός θεωρείται σήμερα ξεπερασμένος από απόψεως ρύπανσης και προστασίας του περιβάλλοντος και η άμεση διάθεση στο έδαφος γίνεται πλέον μόνο για υπολείμματα αποβλήτων από διάφορες μεθόδους επεξεργασίας, σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους υγειονομικής ταφής υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ).

39

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΣΤΙΚΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Σε κάθε προηγμένη κοινωνία ο τρόπος διαχείρισης από την παραγωγή έως την τελική διάθεση των αποβλήτων αυτών ακολουθεί σε γενικές γραμμές την διαδικασία που παρουσιάζεται στο ακόλουθο διάγραμμα. Διαδικασία διαχείρισης στερεών αστικών αποβλήτων

Πιο αναλυτικά τα ανωτέρω στάδια περιλαμβάνουν τις κατωτέρω ενέργειες: Στο στάδιο της παραγωγής τα στερεά απορρίμματα παράγονται από τις διάφορες δραστηριότητες, στο σπίτι, στο γραφείο ή την βιοτεχνία. Σ` αυτό το στάδιο πρέπει να γίνεται προσπάθεια μείωσης της ποσότητας των απορριμμάτων, επαναχρησιμοποίησης κάποιων αντικειμένων και προδιαλογής σε κάδους διαφορετικών υλικών. Στο στάδιο της αποθήκευσης, τα στερεά απορρίμματα αποθηκεύονται προσωρινά στο σπίτι σε κάδους ή σακούλες απορριμμάτων. Καλό θα είναι να υπάρχουν σακούλες ή κάδοι διαφορετικών υλικών ακόμα και στο σπίτι και να γίνεται προδιαλογή ήδη από το σπίτι. Κατόπιν τα απορρίμματα σε κλειστούς σάκους απορρίπτονται σε μεγαλύτερους κάδους αποθήκευσης μικτών ή διαφορετικών ειδών απορριμμάτων, σε ειδικά σημεία του δρόμου για την παραλαβή τους από τα απορριμματοφόρα. Σε ειδικά σημεία της πόλης υπάρχουν επίσης και κάδοι αποθήκευσης ανακυκλώσιμων υλικών ιδιωτικών εταιρειών ή οργανισμών ανακύκλωσης. Οι κάδοι αποθήκευσης πρέπει να είναι στεγανοί και κλειστοί για να αποφεύγεται η διαρροή στραγγιδίων και η πρόκληση δυσοσμίας. Μεταξύ των σημείων παραγωγής και των τόπων επεξεργασίας ή τελικής διάθεσης υπάρχουν ενίοτε και χώροι προσωρινής αποθήκευσης που λέγονται σταθμοί μεταφόρτωσης, στους οποίους γίνεται συμπίεση και δεματοποίηση των απορριμμάτων για την μείωση του όγκου τους και κατά συνέπεια μείωση του κόστους μεταφοράς τους. Για την συλλογή των απορριμμάτων υπεύθυνοι είναι οι κατά τόπους δήμοι και οι περιφέρειες, οι αρμόδιες υπηρεσίες των οποίων πρέπει να φροντίζουν για το συχνό άδειασμα των κάδων αποθήκευσης, το πλύσιμο και την απολύμανσή τους καθώς και την συντήρησή τους. Επίσης θα πρέπει να φροντίζουν και για την καθαριότητα του χώρου γύρω από τους κάδους αποθήκευσης. Το περιεχόμενο των κάδων ανακύκλωσης των ιδιωτικών εταιρειών παραλαμβάνεται με ευθύνη των εταιρειών αυτών

40

και οδηγείται στις μονάδες επεξεργασίας και ανάκτησης. Η μεταφορά απορριμμάτων γίνεται με απορριμματοφόρα οχήματα ειδικών προδιαγραφών για να αποφεύγεται η διαρροή στραγγιδίων και στερεών κατά την μεταφορά αλλά και κατά το άδειασμα των κάδων στα απορριμματοφόρα. Το άδειασμα των κάδων και η μεταφορά των απορριμμάτων γίνεται σε ώρες μειωμένης οδικής κυκλοφορίας. Τα απορρίμματα μεταφέρονται ή σε χώρους τελικής διάθεσης απορριμμάτων, τις λεγόμενες χωματερές ή σε μονάδες επεξεργασίας και ανάκτησης υλικών. Από τις μονάδες επεξεργασίας τα υπολείμματα μεταφέρονται στους χώρους τελικής διάθεσης. ΜΕΘΟΔΟΙ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Από νωρίς οι οργανωμένες κοινωνίες προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα ρύπανσης του περιβάλλοντος και να διασφαλίσουν την ανθρώπινη υγεία άρχισαν καταρχήν να μεταφέρουν και να αποθέτουν τα απόβλητά τους σε χώρους εκτός των οικισμών τους, κατόπιν μετέτρεψαν τους χώρους αυτούς σε ελεγχόμενους Χώρους Υγειονομικής Ταφής (ΧΥΤΑ), και σταδιακά αναπτύχθηκαν και νέοι τρόποι επεξεργασίας όπως οι βιολογικές και οι θερμικές μέθοδοι επεξεργασία απορριμμάτων. Οι μέθοδοι επεξεργασίας των στερεών αποβλήτων διακρίνονται σε βιολογικές μεθόδους (ΧΥΤΑ, χώνευση, κομποστοποίηση), θερμικές μεθόδους (καύση, πυρόλυση, αεριοποίηση) και μικτές μεθόδους (βιολογικές+θερμικές). Στη συνέχεια δίδεται μία συνοπτική περιγραφή των ακολουθούμενων διεργασιών ανά μέθοδο επεξεργασίας. ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΧΥΤΑ Κατ` αυτή την μέθοδο διανοίγονται εντός του εδάφους λεκάνες, που ονομάζονται χωματερές ή χώροι υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (ΧΥΤΑ), ο πυθμένας των οποίων στεγανοποιείται με ειδικά γεωυφάσματα. Τα στερεά απόβλητα αφού διέλθουν από μονάδα διαλογής για την αφαίρεση μετάλλων, πλαστικών και γυαλιών (τέτοιες μονάδες δεν υπάρχουν σε όλες τις χωματερές), απορρίπτονται εντός των χωματερών, και όταν αυτές γεμίσουν καλύπτονται επιφανειακά με στρώμα χώματος. Εντός των χωματερών τα στερεά απόβλητα υφίστανται σταδιακή διάσπαση με την βοήθεια αναερόβιων βακτηριδίων αποδίδοντας βιοαέριο. Το βιοαέριο συλλέγεται από δίκτυο σωληνώσεων που υπάρχει εντός της χωματερής και οδηγείται σε μονάδα αεριομηχανών για την παραγωγή ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας. Τα στραγγίδια των αποβλήτων συλλέγονται επίσης από δίκτυο σωληνώσεων στον πυθμένα της χωματερής και οδηγούνται σε μονάδα επεξεργασίας υγρών αποβλήτων. Οι ανωτέρω διεργασίες για να είναι επιτυχείς και αποδοτικές απαιτούν απορρίμματα απαλλαγμένα από βιομηχανικά απόβλητα και τοξικές ενώσεις, γεγονός που δεν ισχύει για την Ελλάδα.

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Κομποστοποίηση Με την μέθοδο αυτή τα στερεά απόβλητα μετατρέπονται με αερόβια βιολογική επεξεργασία σε υποβοηθητικό εδάφους. Η κομποστοποίηση δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε μικτά απόβλητα (αστικά και βιομηχανικά που περιέχουν τοξικές ενώσεις). Για τα μικτά απόβλητα, πριν την εφαρμογή της μεθόδου θα πρέπει να γίνει διαλογή, η οποία δεν είναι σίγουρο ότι θα φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα. Η κομποστοποίηση μπορεί να γίνει είτε σε ανοικτούς χώρους, οπότε απαιτούνται μεγάλες εκτάσεις και πολύς χρόνος μέχρι να ληφθεί το τελικό προϊόν είτε σε ελεγχόμενες κλειστές εγκαταστάσεις. Οι ΧΥΤΑ απαιτούν μεγάλες εκτάσεις και δαπάνες για την στεγάνωση του εδάφους, την εγκατάσταση δικτύου συλλογής και εκμετάλλευσης του βιαερίου, δικτύου συλλογής στραγγιδίων και μονάδας επεξεργασίας αυτών των στραγγιδίων που δεν είναι και τόσο απλή και δαπάνες για την αποκατάσταση του χώρου μετά το κλείσιμο της χωματερής. Πάντοτε δε υπάρχει ο κίνδυνος διαφυγής στραγγιδίων προς το έδαφος και μόλυνσης του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα. Από τους ΧΥΤΑ προκαλείται φοβερή δυσοσμία σε μεγάλη έκταση με αποτέλεσμα να είναι ανεπιθύμητοι και η δημιουργία τους να προκαλεί εκτός από τα περιβαλλοντικά και μεγάλα κοινωνικά προβλήματα. Εκτός των ανωτέρω σύμφωνα με σχετική οδηγία της Ε.Ε. απαγορεύεται πλέον σε ΧΥΤΑ η απόρριψη βιοαποικοδομήσιμων αποβλήτων. Χώνευση Στην χώνευση γίνεται ότι και στο ΧΥΤΑ, δηλαδή αναερόβια διάσπαση των αποβλήτων αλλά με γρηγορότερο ρυθμό και μέσα σε ελεγχόμενους κλειστούς αντιδραστήρες. Η χώνευση δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε μικτά απόβλητα, δηλαδή σε αστικά που συνυπάρχουν και βιομηχανικά ή τοξικά. Από την χώνευση παράγεται βιοαέριο, το οποίο χρησιμοποιείται για παραγωγή ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας και στερεό κατάλοιπο, του οποίου η διάθεση δεν είναι τόσο απλή. Μπορεί σε ειδικές μονάδες και με επιπλέον κόστος εγκατάστασης και λειτουργίας να μετατραπεί σε λίπασμα, υπό την προϋπόθεση ότι τα απορρίμματα δεν περιέχουν βιομηχανικά απόβλητα ή τοξικές ενώσεις, κατάσταση αμφίβολη για την ελληνική πραγματικότητα ή μετά από ξήρανση να χρησιμοποιηθεί σαν καύσιμο, μέθοδος δαπανηρή και περιβαλλοντικά όχι τόσο φιλική. Και αυτή η μέθοδος απαιτεί προδιαλογή των αποβλήτων στην πηγή ή μονάδα διαλογής πριν από την χώνευση για την αφαίρεση μετάλλων, πλαστικών και γυαλιών, η οποία επιβαρύνει το κόστος εγκατάστασης και λειτουργίας της μεθόδου. Τα απορρίμματα πρέπει να μην περιέχουν βιομηχανικά απόβλητα και τοξικές ενώσεις. Γενικά σ` αυτή την μέθοδο απαιτείται πολύ μικρότερη έκταση σε σχέση με τους ΧΥΤΑ αλλά μεγαλύτερο κόστος εγκατάστασης και λειτουργίας.

Κομποστοποίηση ανοικτού τύπου

Στην πρώτη περίπτωση δημιουργούνται σοβαρές οχλήσεις στους κατοίκους των γύρω περιοχών από την μεγάλη δυσοσμία που εκλύεται, στην δεύτερη περίπτωση η δυσοσμία ελέγχεται και αποφεύγονται οι οχλήσεις όμως το κόστος εγκατάστασης και λειτουργίας είναι πολύ μεγαλύτερο. Η δυνατότητα διάθεσης του προϊόντος της κομποστοποίησης είναι επισφαλής εάν δεν είναι σίγουρο ότι τα απορρίμματα δεν περιέχουν βιομηχανικές τοξικές ενώσεις. Μία άλλη μέθοδος είναι η παραγωγή RDF (Refused Derived Fuel) με κομποστοποίηση των απορριμμάτων και διαχωρισμό στη συνέχεια των αδρανών υλικών. Το RDF χρησιμοποιείται σαν εναλλακτικό καύσιμο στην τσιμεντοβιομηχανία ή σε εργοστάσια καύσης. Το RDF είναι δύσκολο εξολοκλήρου να απορροφηθεί από τις τσιμεντοβιομηχανίες. ΘΕΡΜΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ Καύση Κατά την μέθοδο αυτή τα στερεά απόβλητα καίγονται σε μεγάλους καυστήρες και η παραγόμενη θερμική ενέργεια χρησιμοποιείται είτε για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας είτε για θέρμανση μέσω δικτύων κεντρικής θέρμανσης. Μειονεκτήματα της μεθόδου αυτής είναι η παραγωγή τέφρας, η οποία κατά κανόνα είναι τοξική και η παραγωγή καυσαερίων που περιέχουν τοξικά συστατικά, όπως διοξίνες, φουράνια και οξείδια του αζώτου, των οποίων ο καθαρισμός είναι και δύσκολος και πολύ δαπανηρός.

41

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

Η καύση επίσης συμβάλλει στην αύξηση του CO2 της ατμόσφαιρας και συνεπώς στην επιδείνωση του φαινομένου του θερμοκηπίου. Σε σχέση με τις βιολογικές μεθόδους η καύση απαιτεί μικρότερο χώρο εγκαταστάσεων μεγαλύτερο όμως σε σχέση με την πυρόλυση και την αεριοποίηση. Οι εγκαταστάσεις της καύσης είναι πιο δαπανηρές από τις εγκαταστάσεις των βιολογικών μεθόδων καθώς επίσης και από τις αντίστοιχες της πυρόλυσης και της αεριοποίησης.

Εργοστάσιο αεριοποίησης στερεών αποβλήτων

Πυρόλυση Στην πυρόλυση τα στερεά απόβλητα θερμαίνονται σε υψηλές θερμοκρασίες πάνω από 200oC απουσία αέρα με αποτέλεσμα την διάσπαση των χημικών ενώσεων των αποβλήτων σε άλλες ενώσεις μικρότερου μοριακού βάρους. Κατ` αυτό τον τρόπο παράγονται αφενός αέριο μείγμα αποτελούμενο κυρίως από CH4, CO και H2, το οποίο μετά τον καθαρισμό του χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας και πισσώδες υλικό σε στερεά και υγρή μορφή που απαιτεί περαιτέρω επεξεργασία. Μέταλλα και κεραμικά υλικά δεν επηρεάζονται από αυτή την επεξεργασία, λαμβάνονται ξεχωριστά και ανακυκλώνονται.

Μικτές μέθοδοι Όταν στα στερεά αστικά απόβλητα υπάρχουν και βιομηχανικά που μπορούν να διαχωριστούν, μετά από τον διαχωρισμό τα μεν αστικά μπορεί να οδηγηθούν σε χώνευση ή κομποστοποίηση, τα δε βιομηχανικά σε καύση ή αεριοποίηση. Αυτό βέβαια δεν είναι πάντοτε εφικτό, αφού απαιτεί υψηλή τεχνολογία και μεγάλη πείρα στα θέματα διαχωρισμού και επεξεργασίας.

Αεριοποίηση Πιο εξελιγμένη και πιο ολοκληρωμένη μέθοδος από την πυρόλυση. Τα απόβλητα θερμαίνονται σε πιο υψηλές θερμοκρασίες από την πυρόλυση, απουσία αέρα, μέσα σε ειδικούς αντιδραστήρες με αποτέλεσμα την διάσπασή τους σε ενώσεις πολύ μικρού μοριακού βάρους που αποτελούνται κυρίως από CO, H2 και H2O καθώς και άλλα αέρια σε μικρότερο ποσοστό που ανέρχονται στο άνω μέρος του αντιδραστήρα και επίσης σε ενώσεις σε κατάσταση τήγματος που αποτελούνται από μέταλλα και ενώσεις του πυριτίου που κατακάθονται στο κάτω μέρος του αντιδραστήρα. Το αέριο μείγμα ψύχεται ακαριαία για την αποφυγή επανασχηματισμού τοξικών ενώσεων όπως φουράνια και διοξίνες και μετά από χημικό καθαρισμό σε μία σειρά από πλυντηρίδες λαμβάνεται καθαρό μείγμα CO και Η2 που καλείται ˝syngas˝ και χρησιμοποιείται είτε για την παραγωγή ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας είτε στην βιομηχανία της συνθετικής χημείας για την παραγωγή υδρογόνου, μεθανόλης κλπ. Το παραγόμενο από την καύση τήγμα ψύχεται επίσης και δίνει μέταλλα που οδηγούνται σε ανακύκλωση και ένα κεραμικό υλικό με βάση το πυρίτιο (Si), το οποίο είναι αδρανές και χρησιμοποιείται είτε ως υλικό αμμοβολής είτε για την παραγωγή διακοσμητικών πλακιδίων κλπ. Από τις εκπλύσεις του αερίου παράγονται επίσης καθαρό θειάφι, αλάτι και οξείδιο του Ζn που χρησιμοποιούνται ως πρώτες ύλες στην βιομηχανία. Κατά την μέθοδο αυτή δεν παράγονται άχρηστα κατάλοιπα αλλά μόνο επαναχρησιμοποιήσιμα υλικά.

Σύγκριση των διαφόρων μεθόδων επεξεργασίας Από τις βιολογικές μεθόδους οι ΧΥΤΑ είναι μέθοδος ξεπερασμένη, διότι απαιτεί μεγάλες εκτάσεις, δημιουργεί οχλήσεις, κοινωνικά προβλήματα και ρύπανση του περιβάλλοντος. Η κομποστοποίηση είναι φθηνή μέθοδος και φυσική διεργασία απαιτεί όμως μεγάλες εκτάσεις, δημιουργεί οχλήσεις και απαιτεί απόβλητα απαλλαγμένα προσμίξεων βιομηχανικής προέλευσης, γεγονός που είναι δύσκολο, η διάθεση δε του τελικού προϊόντος είναι προβληματική. Η χώνευση είναι ακριβότερη της κομποστοποίησης με μικρότερο όμως χώρο εγκατάστασης. Αποδίδει μεν ενέργεια αλλά απαιτεί και αυτή απόβλητα χωρίς βιομηχανικές προσμίξεις, η διάθεση επίσης του τελικού προϊόντος είναι δαπανηρή και προβληματική. Ως προς το RDF επειδή τελικά καταλήγει σε μεγάλο ποσοστό σε εργοστάσια καύσης, οικονομικότερη είναι ή άμεση καύση των απορριμμάτων από την ενδιάμεση παραγωγή του RDF και στη μετέπειτα καύση του. Οι θερμικές μέθοδοι γενικά απαιτούν μικρότερο χώρο εγκατάστασης αλλά μεγαλύτερο κόστος κατασκευής και λειτουργίας από τις βιολογικές μεθόδους. Δέχονται για επεξεργασία όλες τις κατηγορίες αποβλήτων, τοξικών ή μη και δεν δημιουργούν οχλήσεις στις γύρω περιοχές. Από τις θερμικές μεθόδους η παλαιότερη μέθοδος είναι η καύση, η οποία απαιτεί τον μεγαλύτερο χώρο από τις άλλες θερμικές μεθόδους, δημιουργεί τοξική τέφρα, της οποίας η απόθεση είναι προβληματική και συμβάλλει στην αύξηση του CO2 της ατμόσφαιρας με τα παραγόμενα απαέρια, άρα και του φαινομένου του θερμοκηπίου. Η πυρόλυση απαιτεί μικρότερο

42

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΣΤΙΚΩΝ ΣΤΕΡΕΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ

χώρο εγκατάστασης από την καύση, δεν παράγει τοξική τέφρα και CO2 αλλά παράγει υλικά, τα οποία χρειάζονται περαιτέρω επεξεργασία. Η αεριοποίηση είναι η πιο αποδοτική, αποτελεσματική και φιλική προς το περιβάλλον από όλες τις άλλες μεθόδους. Δεν παράγει τέφρα και απαέρια. Χρειάζεται το μικρότερο εμβαδόν για τις εγκαταστάσεις της από όλες τις άλλες μεθόδους, το χαμηλότερο κόστος επένδυσης από όλες τις θερμικές μεθόδους, δεν χρειάζεται προδιαλογή των αποβλήτων στην πηγή τους ούτε και μέσα στο εργοστάσιο, δεν δημιουργεί οχλήσεις από δυσοσμία και δίνει ολοκληρωμένη λύση στην επεξεργασία των αποβλήτων αφού μπορεί να δεχτεί όλες τις κατηγορίες αποβλήτων, αστικών, βιομηχανικών, γεωργικών τοξικών ή μη. Επίσης παράγει σημαντική ποσότητα ηλεκτρικής ενέργειας, μέρος της οποίας χρησιμοποιείται για την λειτουργία της μονάδας αεριοποίησης ενώ η υπόλοιπη πωλείται στην ΔΕΗ σαν πράσινη ενέργεια. Επίσης παράγει θερμική ενέργεια που χρησιμοποιείται για την θέρμανση των χώρων της μονάδας και για το δίκτυο κεντρικής θέρμανσης των πόλεων καθώς και προϊόντα, τα οποία είναι πλήρως ανακυκλώσιμα στην βιομηχανία. Όπως γίνεται φανερό από τα ανωτέρω καλό είναι να προτιμώνται οι βιολογικές μέθοδοι της κομποστοποίησης και της χώνευσης αυτό όμως δεν είναι εφικτό για όλους τους τύπους των στερεών απορριμμάτων. Γενικά η επιλογή μίας μεθόδου επεξεργασίας των στερεών αποβλήτων μίας περιοχής εξαρτάται τόσο από την ποιότητα των αποβλήτων όσο και από τις γεωγραφικές, γεωπολιτικές και λοιπές συνθήκες της συγκεκριμένης περιοχής. Ελληνική πραγματικότητα Στην πατρίδα μας μία σοβαρή και ολοκληρωμένη στρατηγική διαχείρισης αποβλήτων είναι ανύπαρκτη. Ο αριθμός των ανεξέλεγκτων χωματερών είναι απίστευτος. Οι πολίτες είναι ανενημέρωτοι και η βιομηχανία χωρίς καθοδήγηση. Κάποιες μεμονωμένες προ-

σπάθειες από Δήμους για ανακύκλωση πολλές φορές μένουν ατελέσφορες από την έλλειψη ολοκληρωμένου προγράμματος και τα ανακυκλώσιμα υλικά καταλήγουν τελικά πάλι σε ΧΥΤΑ. Ενώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση διά νόμου κλείνουν οι ΧΥΤΑ εμείς προκηρύσσουμε διαγωνισμούς για τέτοιες εγκαταστάσεις. Σύγχρονες μέθοδοι, δοκιμασμένες σε ανεπτυγμένα κράτη, όπως η θερμική κατεργασία, καταδικάζονται από φανατικούς ακτιβιστές με ανεπαρκείς γνώσεις του αντικειμένου και ορισμένες φορές ενώ μία μέθοδος, όπως πχ. η καύση καταδικάζεται επιβάλλεται εκ των υστέρων αναγκαστικά για την τελική επεξεργασία του προϊόντος μίας επιλεγείσης μεθόδου πχ. του RDF. Για την Ελληνική πραγματικότητα η προδιαλογή και στην πηγή αλλά και από τους φορείς συλλογής, όπως π.χ. οι Υπηρεσίες των διαφόρων Δήμων είναι ανύπαρκτη. Επίσης στα στερεά αστικά απορρίμματα συνυπάρχουν και απόβλητα βιομηχανικής προέλευσης, η ξεχωριστή συλλογή των οποίων απαιτεί επίπονη προσπάθεια και αρκετό χρόνο μέχρι να εφαρμόζεται με επιτυχία. Θεωρούμε λοιπόν ότι η μέθοδος της αεριοποίησης μπορεί να δώσει μία άμεση, πλήρη και ολοκληρωτική λύση, αποτελεσματική, φιλική προς το περιβάλλον, με σχετικά όχι μεγάλο κόστος και αποδεκτή από το κοινωνικό σύνολο. Αξίζει δε να σημειωθεί ότι η μέθοδος αυτή μπορεί να συμπεριλάβει εκτός από τα αστικά απορρίμματα και κάθε είδος βιομηχανικών στερεών αποβλήτων.

Βιβλιογραφία 1. aix.meng.auth.gr/lhtee/education/swm1.pdf 2. www.environ-develop.ntua.gr/uploads/k_2.pdf.

3. users.auth.gr/darakas/Solid_Waste.pdf 4. www.ee.teihal.gr/labs/pkoukos/.../ptyxiaki_ergasia_aporrimata.pdf 5. www.ecofokida.gr/node/40 6. https://docs.google.com/document/d/...zbtqJUUUAvlAAfPRoP.../edit 7. library.tee.gr/digital/m2494/m2494_liberatos.pdf 8. nefeli.lib.teicrete.gr/browse/stef/.../LeontarakisTheocharis2013.pdf 9. www.swananys.org/pdf/Thermoselect.pdf 10. www.wtert.gr/attachments/article/271/Δ.Σ.Α.%20Ελλάδα.pdf

43

Της Λίνας Ποταμιάνου

ΠΕΡΠΑΤΩΝΤΑΣ…

ΣΤΟΝ ΠΕΙΡΑΙΑ Πειραιάς!!! Το μεγάλο λιμάνι!!! Η πόλη με τα πολλά πρόσωπα!

44

Σ

ε αυτή την πόλη γεννήθηκα, σε αυτή την πόλη ζω και αυτή την πόλη έχω πάντα στην καρδιά μου! Πιστεύω ότι ο Πειραιάς είναι μία πόλη που μαγνητίζει τους κατοίκους της και αυτοί δύσκολα τον εγκαταλείπουν. Νησιώτες ,οι περισσότεροι που εγκαταστάθηκαν εδώ μετά την δημιουργία του Νεοελληνικού κράτους. Ρίζωσαν εύκολα, αφού η θάλασσα που αγκάλιαζε τον χώρο, τους έφερνε στον νου το νησί τους. Τα χρόνια περνούν, η πόλη μεγαλώνει, απλώνεται, γίνεται όμορφη και πολύβουη. Ελάτε λοιπόν να την περπατήσουμε, να αναπνεύσουμε τις μυρωδιές της, να ακούσουμε τους θορύβους της, να αφουγκραστούμε τον παλμό της! Βρισκόμαστε στην πλατεία Κοραή, στο κέντρο της πόλης. Απέναντί μας το Δημοτικό Θέατρο, αρχιτεκτονικό στολίδι αλλά και σημείο αναφοράς του Πειραιά. Θέλετε να κατηφορίσουμε προς το λιμάνι ή μήπως προτιμάτε να κατευθυνθούμε προς το Μικρολίμανο, τη Ζέα ή την Πειραϊκή? Ας ξεκινήσουμε από το λιμάνι του Πειραιά λοιπόν! Μίας πόλης άγνωστης σε πολλούς, επειδή την θεωρούν συνέχεια της Αθήνας ή απλά μία στάση πριν να επιστρέψουν στο σπίτι τους στα βόρεια ή τα νότια προάστια, μετά την δουλειά τους ή μετά την επιστροφή τους από ένα ταξίδι στα νησιά του Αιγαίου, κυρίως. Αφού λοιπόν αναφερθήκαμε στο λιμάνι, ας περπατήσουμε από την μία άκρη έως την άλλη, αρχίζοντας από τον Άγιο Διονύσιο και κατευθυνόμενοι προς την απέναντι πλευρά. Περνάμε τους ντόκους όπου δένουν τα καράβια από την Κρήτη, μετά, πιο πέρα, τα καράβια από τις Κυκλάδες και φτάνουμε στον Ηλεκτρικό Σταθμό και την πλατεία Λουδοβίκου. Συνεχίζοντας τον περίπατό μας φτάνουμε στην Αγία Τριάδα, τον καθεδρικό ναό του Πειραιά και σχεδόν δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, πολιούχου της πόλης μας. Στους μέσα δρόμους, απλώνεται η αγορά με κάθε είδους μαγαζιά. Εδώ βρίσκετε ότι ζητάτε. Τις καθημερινές, η περιοχή αυτή σφύζει από ζωή: θόρυβοι, μυρωδιές ευχάριστες ή μη, άνθρωποι απλοί, μεροκαματιάρηδες, νοικοκυρές, σχεδόν όλοι φορτωμένοι με τις προμήθειές τους επιστρέφουν στο σπίτι τους ή κάνουν μία «στάση» για ένα καφέ ή για ένα ουζάκι με μερακλίδικο μεζέ. Μήπως κουραστήκατε από την βόλτα? Ελάτε να καθίσουμε κι εμείς για ένα καφέ! Ας μην αργήσουμε όμως, διότι στην συνέχεια μας περιμένουν τα μεγάλα κτίρια που ορθώνονται έως την άλλη άκρη του λιμανιού. Εδώ είναι η πλευρά των επιχειρήσεων του ναυτιλιακού κόσμου. Η περιοχή που κυβερνούσε τον εμπορικό στόλο, εκεί όπου γίνονταν κάθε είδους ναυτικές εργασίες είτε ήταν ναυλώσεις, ασφάλειες, αγοραπωλησίες, πληρώματα, τραπεζικές συναλλαγές… Ακόμα και σήμερα, παρ’ όλο που οι ναυτιλιακές εταιρείες, κατά ένα μεγάλο ποσοστό, έχουν μεταφερθεί από το κέντρο του Πειραιά στα βό-

ρεια ή και στα νότια προάστια, η πλευρά αυτή του λιμανιού έχει αρκετή κίνηση, κυρίως όταν έρχονται κρουαζιερόπλοια. Ο Πειραιάς όμως δεν τελειώνει εδώ! Αν θυμάστε, όταν ξεκινήσαμε τον περίπατό μας, σας ανέφερα το Μικρολίμανο, την Ζέα, την Φρεαττύδα, την Πειραϊκή. Αυτές οι παραλίες της πόλης εκτείνονται στην αντίθετη πλευρά του λιμανιού και προσφέρονται για έναν όμορφο περίπατο που κυριολεκτικά σε ανανεώνει. Στην εφηβική μας ηλικία, οι ωραιότερες και οι πιο ενδιαφέρουσες συζητήσεις γίνονταν περπατώντας κατά μήκος της παραλίας. Το τοπίο οικείο, η θάλασσα, γαλάζια και γαλήνια ή γκρίζα και φουρτουνιασμένη, συνόδευε τα βήματά μας και άκουγε τις σκέψεις μας και τους προβληματισμούς μας. Αργότερα, η δημιουργία της Μαρίνας Ζέας προσελκύει τους νέους και λιγότερο νέους, να καθίσουν στις καφετέριες για να απολαύσουν την θαλασσινή αύρα να τους χαϊδεύει το πρόσωπο ή να φλυαρήσουν για τα καθημερινά προβλήματα ή να κάνουν συζητήσεις για σοβαρά θέματα ή απλά να χαζεύουν τα αραγμένα γιοτ. Ακόμα και σήμερα, στην εποχή της τεχνολογίας, η παραλία της Φρεαττύδας και της Πειραϊκής φιλοξενούν περιπατητές. Πολλές φορές ένας γρήγορος βηματισμός απορροφάει όλο το νεύρο, την ενεργητικότητα και την ζωηράδα όσων θέλουν να εκτονωθούν, άλλοτε ο αργός βηματισμός ευνοεί τις διάφορες συζητήσεις είτε γύρω από την πολιτική είτε γύρω από την μουσική ή την λογοτεχνία. Για όσους δε αγαπούν τους θαλασσινούς μεζέδες, τα ταβερνάκια και τα εστιατόρια κατά μήκος της παραλίας, θα ικανοποιήσουν και τους πιο απαιτητικούς πελάτες. Η μία πλευρά του Πειραιά λοιπόν, θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν και είναι αφιερωμένη στην ξεκούραση, στην ψυχαγωγία και στην διασκέδαση ενώ η αντίθετη πλευρά, η παραλία γύρω από το λιμάνι είναι η πλευρά των επιχειρήσεων του ναυτιλιακού κόσμου. Εμείς όμως δεν αρκούμαστε στους παραλιακούς δρόμους. Περπατάμε και τους δρόμους του εσωτερικού της πόλης, εκεί όπου υπάρχουν ακόμα μερικά νεοκλασικά κτίρια είτε συντηρημένα είτε αφημένα στην φθορά του χρόνου, για να μας θυμίζουν τα παλιά, τα περασμένα χρόνια. Κυκλοφορούμε στους δρόμους του εσωτερικού της πόλης, στις γειτονιές, λίγο πιο πέρα από το κέντρο, που έχουν δυστυχώς γεμίσει από απρόσωπα κουτιά που μας κρύβουν συχνά τον ήλιο. Όσο για το πράσινο !!! μερικά καχεκτικά δέντρα στα πεζοδρόμια δίνουν μία νότα πράσινου. Δεν θέλω να γίνομαι απαισιόδοξη!! Όπως και να είναι ο Πειραιάς στις μέρες μας, διατηρεί μία γοητεία. Στους δρόμους του περπατούν άνθρωποι οι οποίοι λένε ακόμα «καλημέρα» ο ένας στον άλλο. Κι’ αν δεν είναι οι πόρτες των σπιτιών ή της αυλής ανοιχτές στους γείτονες, οι πόρτες και τα παράθυρα της ψυχής των Πειραιωτών είναι ανοιχτά στην αύρα της θάλασσας, στον ήχο του νερού και στις μυρωδιές της πόλης.

45

Του Μαρίνου Τσάμη

Το Ιερό τΩΝ ΔΕΛΦΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΕΛΦΙΚΟ ΙΕΡΟ Για να γίνει κατανοητή η σπουδαιότητα του ιερού των Δελφών, θα κάνουμε μια μικρή εισαγωγή ξεκινώντας από τα προϊστορικά χρόνια. ΠΑΛΑΙΟΛΙΘΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (περίπου 600.000 ή 700.000 έως 10.000 χρόνια π. Χ.) Μέχρι τα μέσα της Παλαιολιθικής Περιόδου ο άνθρωπος δεν είχε καμία θρησκεία, διότι ακόμα δεν είχε αναπτυχθεί η πνευματική του ανέλιξη. Κατά τη μέση της μακραίωνης αυτής περιόδου (πριν από 200.000 περίπου χρόνια), εμφανίστηκαν τελειότεροι άνθρωποι, ο σημαντικότερος και μακροβιότερος των οποίων είναι ο άνθρωπος του Νεάντερταλ. Τότε παρουσιάστηκαν τα πρώτα βήματα θρησκευτικότητας με δείγματα μιας ευλάβιας προς τους νεκρούς. Πριν από 30.000 ή 35.000 χρόνια εμφανίστηκε ο σημερινός τύπος του ανθρώπου, ο «Νοήμων Άνθρωπος» (Homo Sapiens), ο οποίος άρχισε να διαμορφώνει μια μαγικής δομής θρησκευτική ζωή. Η ακμή αυτής της θρησκευτικότητας συμπίπτει με τα τελευταία 20.000 χρόνια της Παλαιολιθικής Περιόδου, κατά την οποία ο άνθρωπος ζητούσε κυρίως δύο πράγματα: • Να δώσει κουράγιο στον καθημερινό αγώνα για την εξασφάλιση τροφής.

• Την διαρκή ανανέωση με νέα μέλη της μικρής του κοινωνίας.

46

ΝΕΟΛΙΘΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (περίπου 10.000 έως τις αρχές της 3ης χιλιετίας π. Χ.) Η μαγεία ήταν η μόνη δυνατή μορφή θρησκευτικότητας για τον άνθρωπο της νεολιθικής εποχής, ως αποτέλεσμα της πεπείθησης ότι τον κόσμο κυβερνούσαν απόκοσμες θεότητες που ουδόλως ενδιαφέρονταν για τη μοίρα των ανθρώπων. Ο νεολιθικός άνθρωπος πίστευε ότι με τη μαγεία προστατευόταν από τις φανταστικές υπερφυσικές δυνάμεις και τους κινδύνους της καθημερινής ζωής. Στη προσπάθειά του όμως να προβλέψει τυχόν μελλοντικούς κινδύνους άρχισε να ασχολείται με τη μαντική, η οποία ανήκει στη σφαίρα της μαγείας και η οποία παρέμεινε ενεργή και ισχυρή καθ’ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας. Το πλήθος των νεολιθικών φυλακτών επιτρέπει την εικασία ότι όλα τα μέλη της κοινότητας ήταν εφοδιασμένα με δυναμούχα μικροαντικείμενα. Οι νεολιθικοί άνθρωποι δεν ήξεραν τη μετά θάνατον ζωή, ούτε πίστευαν ότι ο νεκρός εξακολουθούσε να ζει μέσα στον τάφο. Μόνο ο συναισθηματικός δεσμός ανάμεσα στο νεκρό και την οικογένειά του που ήταν ισχυρός, όπως και προς τα μέλη της κοινότητας, υπαγόρευαν τη τη συνήθεια να τον θάβουν είτε κάτω από το δάπεδο της κατοικίας

Το Ιερό τΩΝ ΔΕΛΦΩΝ του ή κοντά σ’ αυτή, μέσα στην περιοχή του συνοικισμού. Στην Ελλάδα ο θάνατος ήταν απλά το θλιβερό επιστέγασμα της ζωής. ‘Όσοι πέθαιναν δεν είχαν ανάγκη φροντίδας, έπρεπε όμως να ταφούν κοντά στα μέλη της οικογένειας, κάτω από το δάπεδο της κατοικίας. Εκεί έπρεπε να βρίσκονται για πάντα τα κόκαλά τους, ώστε ολόκληρο το δυναμικό του γένους να διατηρηθεί συμπαγές και να νικήσει τον χρόνο. Αυτή είναι η μόνη μορφή αθανασίας που μπόρεσαν να κατακτήσουν οι άνθρωποι και μάλιστα να την κληροδοτήσουν στις επόμενες γενιές. Ακόμα και στα κλασικά χρόνια και ως το τέλος της αρχαιότητας, πολλοί στην Ελλάδα εξακολουθούσαν να πιστεύουν σ’ αυτή την ιδέα. Στα νεολιθικά χρόνια τρεις σκοπούς μπόρεσε να εξυπηρετήσει η θρησκεία με το έντονο μαγικό χρώμα: • Την προσπάθεια για εμπέδωση του νέου τρόπου ζωής, βασισμένου στη γεωργία και στη κτηνοτροφία.

• Να δώσει στους ανθρώπους τη δύναμη να νικούν τους καινούργιους κινδύνους.

• Να βοηθήσει με τον τρόπο της στην αύξηση του ανθρώπινου δυναμικού στον στενό κύκλο της οικογένειας, καθώς και στην προαγωγή της κοινωνικής συμβίωσης, στον ευρύτερο κύκλο της κοινωνίας. Ανθρωποθυσίες Η ανθρωποθυσία είναι η προσφορά ενός ή περισσοτέρων ανθρώπων για θυσία σε κάποιον ή σε κάποιους θεούς, από συγκεκριμένο άνθρωπο ή κοινότητα ανθρώπων, για συγκεκριμένο σκοπό και που γίνεται κυρίως με σφαγή ή με ταφή, πνιγμό, καύση κ.α. Η προσφορά της ζωής ενός ανθρώπου στο θεό συνδέεται με την αντίληψη ότι το αίμα είναι η ιερή δύναμη ζωής στον άνθρωπο. Η ανθρωποθυσία ή η υποκατάστασή του ανθρώπου με τη θυσία ζώου, ήταν συνήθως μια προσπάθεια του ανθρώπου να πετύχει κοινωνία με τον θεό και συμμετοχή στη θεϊκή ζωή. Συνηθέστερα όμως η ανθρωποθυσία είχε χαρακτήρα εξιλασμού. Παράλληλα δεν ήταν άσχετη με τη γονιμότητα της γης, γι’ αυτό και παρουσιάζεται περισσότερο διαδεδομένη στους αγροτικούς πληθυσμούς. Σκοπός ης θυσίας ως προσφοράς και πιο συγκεκριμένα της ανθρωποθυσίας, ήταν ο εξευμενισμός του θείου και η εξασφάλιση εκ μέρους του της βοήθειας, προστασίας και παρηγοριάς. Το βασικό στοιχείο είναι η διάχυτη πεποίθηση του ανθρώπου ότι κάτι συνέβη στις σχέσεις θεού ή θεών και ανθρώπων και για την αποκατάσταση αρμονικής σχέσης ο άνθρωπος πρέπει συνεχώς κάτι να θυσιάζει. Κυκλαδικά, Μινωικά και Ελλαδικά χρόνια (Από τις αρχές της 3ης έως το τέλος της δεύτερης χιλιετίας) Στην περίοδο αυτή πρέπει να εξάρουμε τη βαθμιαία αφύπνιση της ιδέας πως τον κόσμο κυβερνούν ισχυρές χθόνιες θεότητες, κύριες της ζωής και του θανάτου. Τα πανάρχαια δημιουργήματα της μυθοπλαστικής φαντασίας για απόκοσμες θεότητες που παρακολουθούσαν απαθείς τη μοίρα των ανθρώπων, πρώτη φορά αντικαταστάθηκαν με αληθινά παντοδύναμες οντότητες του κάτω κόσμου, που η δραστηριότητάς τους δεν άφηνε ανεπηρέαστη την ανθρώπινη ζωή και που οι άνθρωποι μπορούσαν με θερμή λατρεία να τις κάνουν δυνάμεις φιλικές και πρόθυμες για συμπαράσταση. Δημιουργήθηκαν έτσι οι προϋποθέσεις

για τελειότερη θρησκεία και η μαγεία παραμερίστηκε από πολλές εκδηλώσεις της ζωής. Οι χθόνιες θεότητες Ο Ησίοδος στην Θεογονία του αναφέρει τις κυριότερες χθόνιες θεότητες: Ποσειδών: Γιος του Κρόνου και της Ρέας, αδελφός του Δία, της Ήρας, της Εστίας και της Δήμητρας. Ο σπουδαιότερος και τρομερότερος χθόνιος θεός της Ελληνικής μυθολογίας, ο οποίος με την εδραίωση του Δωδεκάθεου έγινε Θεός των θαλασσών, των ποταμών, των λιμνών και γενικά όλων των υδάτινων στοιχείων της γης. Ερινύες: Θηλυκές θεότητες της Ελληνικής μυθολογίας, προστάτιδες του οικογενειακού δικαίου, του χρέους έναντι των προγόνων, της συγγένειας του αίματος και τιμωρεί κάθε πράξης που έρχεται σε αντίθεση με τους άγραφους νόμους της ηθικής. Έχιδνα: Μυθικό τέρας κόρη του Πείρα και της Στυγός ή του Ταρτάρου και της Γης. Η Έχιδνα είχε αρχικά τη μορφή φιδιού, σαν την Λερναία Ύδρα. Ο Αριστοφάνης την παρουσιάζει με 100 κεφάλια. Ήδη όμως στον Ησίοδο και αργότερα σος μεταγενέστερους εμφανίζεται ως μισή γυναίκα και μισό φίδι. Κέρβερος: τερατόμορφο ον, γιος του Τυφώνος και της Έχιδνας, φύλακας της εισόδου του Κάτω Κόσμου. Είχε μορφή σκύλου με ένα ή περισσότερα κεφάλια και με ουρά φιδιού. Συχνά εκφύονται φίδια από το κεφάλι και το σώμα του. Η έννοια σκύλος–φύλαξ διευρύνεται και προσδιορίζεται με την παρουσία του φιδιού ως χθόνιου συμβόλου. Τυφών ή Τυφωεύς: Τέρας της Ελληνικής μυθολογίας, γιος της Γαίας και του Ταρτάρου ή της Ήρας που τον γέννησε χωρίς να έρθει σε επαφή με τον Δία, όπως είχε συμβεί με τον Ήφαιστο. Ο Τυφών ήταν ένας τεραστίων διαστάσεων δράκων που ξεπερνούσε σε μέγεθος και δύναμη όλα τα παιδιά της Γαίας. Μέχρι τη μέση είχε μορφή ανθρώπου και ήταν τόσο ψηλός που ξεπερνούσε όλα τα βουνά της γης και το κεφάλι του άγγιζε τα άστρα. Το ένα του χέρι έφτανε στην Ανατολή και το άλλο στη Δύση. Από τους ώμους του φύτρωναν εκατό κεφάλια φιδιών, το σώμα του καλυπτόταν με φτερά και αντί για πόδια είχε δύο μεγάλα κουλουριασμένα φίδια. Στα μάτια του έκαιγε φωτιά και από το στόμα του έβγαιναν φλόγες. Οι Έλληνες αναγνώρισαν στο πρόσωπό του Τυφώνος τους ισχυρούς ανεμοστρόβιλους που στο πέρασμά τους καταστρέφουν τα πάντα, τους Τυφώνες. Βριάρεως (-εύς) ή Αιγαίων: Γιος του Ουρανού και της Γαίας ένας από τους Εκατόχειρες. Κατά τον Όμηρο από τους Θεούς ονομαζόταν Βριάρεως, ενώ από τους ανθρώπους Αιγαίων. Ο Βριάρεως (δυνατός) και τα αδέλφια του Κόττος (μανιώδης) και Γύνης (με ισχυρά μέλη) ήταν πολεμοχαρείς τερατόμορφοι γίγαντες με 100 χέρια και 50 κεφάλια ο καθένας και με τεράστια δύναμη. Μόλις γεννήθηκαν ο πατέρας τους Ουρανός τους φυλάκισε στα έγκατα της γης, όπου έμειναν ως τότε που ο Κρόνος σκότωσε τον Ουρανό. Σύμφωνα με άλλη παράδοση, οι Εκατόχειρες ελευθερώθηκαν από τον Δία και με την τρομακτική τους δύναμη κατανίκησαν τους Τιτάνες. Τρίτων: Γιος του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης και κατοικούσε στο βυθό της θάλασσας στα χρυσά ανάκτορα των γονέων του.

47

Το Ιερό τΩΝ ΔΕΛΦΩΝ Γραίες: Μυθολογικά τέρατα που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην αποστολή του Περσέα κατά της Μέδουσας. Οι τρεις Γραίες ήταν γηραιές κόρες του Φόρκυος και της Κητούς, αδελφές της Έχιδνας και των Γοργόνων και ήταν γνωστές ως Φορκίδες. Γοργόνες: Γοργώ ή Γοργών αργότερα Γοργόνη. Ο Ησίοδος αναφέρει τρεις Γοργόνες: τη Μέδουσα, την Σθενώ και την Ευρυάλη. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή η Μέδουσα ήταν κόρη της Γαίας και στη γιγαντομαχία πολέμησε με το μέρος των Γιγάντων. Η Αθηνά τη σκότωσε και έκανε τη δορά της θώρακα και το κεφάλι το τοποθέτησε στο κέντρο της ασπίδας της. Η κατοικία των Γοργόνων ήταν στη Δύση, κοντά στις Εσπερίδες ή στο βασίλειο των νεκρών. Κατά την πιο διαδεδομένη παράδοση, ο Περσέας, καθοδηγούμενος από την Αθηνά και τον Ερμή, σκότωσε τη Μέδουσα. Οι αδελφές της Μέδουσας ξύπνησαν, τον καταδίωξαν δεν κατόρθωσαν όμως να τον συλλάβουν. Από το αίμα της Μέδουσας ξεπήδησαν τα δύο παιδιά της, το φτερωτό άλογο Πήγασος και νεανίας Χρυσάωρ.

Άποψη της περιοχής των Δελφών.

Σκοτεινοί αιώνες (Από το 1.150 έως το 900 π. Χ.) Η περίοδος αυτή καλείται «σκοτεινή», όχι απλά επειδή τα πολιτιστικά της κατάλοιπα δεν είναι ακόμα καλά γνωστά, αλλά επειδή από φυσικού της υπήρξε περίοδος ταραγμένη, χωρίς τίποτε το σταθερό, αληθινή περίοδος χάους. Μάζες λαού, όπως λέει ο Θουκυδίδης, ακατάπαυστα μετακινούνται: • Μόλις εξήντα χρόνια μετά την άλωση της Τροίας οι Βοιωτοί που ήταν εγκαταστημένοι στην Άρνη της Θεσσαλίας υποχρεώθηκαν από τους εισβολείς Θεσσαλούς να μετακομίσουν στη χώρα που από αυτούς ονομάστηκε Βοιωτία.

• Ογδόντα χρόνια μετά τα Τρωικά οι Δωριείς που εισέβαλαν στην Πελοπόννησο ανάγκασαν τους Αχαιούς της Αργολίδας και μέρους της Λακωνίας να εισβάλουν στην απ’ αυτούς ονομαζόμενη Αχαΐα.

• Συγχρόνως οι κάτοικοι της Αχαΐας κατέφυγαν ως Ίωνες στην Αττική και από εκεί, μαζί με άλλες προσφυγικές ομάδες, στη Μικρασιατική Ιωνία (Θουκυδίδης 1, 12).

• Άλλοι Δωριείς κατέλαβαν την εύφορη μεσσηνιακή πεδιάδα του Παμίσου και ανάγκασαν τους παλαιούς κατοίκους να τραπούν προς την περιφέρεια.

48

Από τις μακροχρόνιες εισβολές ή μετακινήσεις ανθρώπινων μαζών που αναζητούσαν χώρο για μόνιμη εγκατάσταση, δοκιμάστηκε ολόκληρη η Ελλάδα. Από το μεγάλο χωνευτήρι των φυλών (ελληνικών και εγχωρίων του παλαιού αιγιακού κόσμου) μόλις μετά από δυόμισι αιώνες άρχισε με σχετική σαφήνεια να διαμορφώνεται το Ελληνικό έθνος. Η Αναγέννηση των Γεωμετρικών Χρόνων (9ος και 8ος αιώνες) Στην αρχή των δύο αυτών αιώνων σταμάτησε η απομόνωση που επικρατούσε στους σκοτεινούς αιώνες και άρχισε η οικονομική ανάρρωση και η σχετική ευημερία, που ήταν αποτέλεσμα της συστηματικότερης καλλιέργειας της γης και της επανάληψης των εμπορικών σχέσεων με την Ανατολή. Η επικοινωνία αυτή επέτρεψε και την εισαγωγή του αλφαβήτου στο πρώτο μισό του 8ου αιώνα, καθώς και την καταγραφή λογοτεχνικών κειμένων από το τέλος του αιώνα. Αλματική πρόοδο άρχισε και στην τεχνική, καθώς και στις εικαστικές τέχνες. Την ίδια εποχή άρχισαν να δημιουργούνται και τα πανελλήνια ιερά, εντασσόμενα και αυτά στην πολύπλευρη αναγεννησιακή τάση της εποχής. Το Ολυμπιακό Πάνθεο έργο της Γεωμετρικής εποχής Στο τέλος των Γεωμετρικών χρόνων είχε ήδη διαμορφωθεί το ατελές ακόμη τότε, αλλά αρκετά σαφές σύστημα θρησκευτικών πεποιθήσεων που θα αποτελέσει τον πυρήνα της επίσημης θρησκείας όλων των επόμενων αιώνων, ως το τέλος της αρχαιότητας. Το σύστημα αυτό, που βρήκε έκφραση στο ηρωικό έπος, ανταποκρίνεται στις εδωκοσμικές διαθέσεις των αριστοκρατών της εποχής. Οι κύκλοι αυτοί, όπως φαίνεται από το έπος, ήταν προσηλωμένοι στις χαρές της ζωής, στις περιπέτειες και στην κατάκτηση της δόξας. Φυσικό ήταν να παραμεριστούν πρώτα οι μελαγχολικές χθόνιες θεότητες και άλλες ν’ αλλάξουν περιεχόμενο αν δεν ικανοποιούσαν τα ιδανικά των ευγενών. Οι ραψωδοί που εργάζονταν για τους ευγενείς ύψωσαν μια ιδανική ομάδα Θεών του Ολύμπου που επί πολύ γοήτευσε τις νεοσύστατες Ελληνικές πόλεις. Όλοι έβλεπαν τότε ως άσημες τις παραδοσιακές τοπικές θεότητες και φιλοδοξούσαν να τις ταυτίσουν με επίσημες ολυμπιακές. Είναι χαρακτηριστικό ότι Ποσειδών προσπάθησε να καταστεί πολιούχος σε πολλές πόλεις, ηττήθηκε όμως σε όλες τις περιπτώσεις • Έχασε την Αίγινα από τον Δία • τη Νάξο από τον Διόνυσο • τους Δελφούς από τον Απόλλωνα • την Τροιζήνα και την Αθήνα από την Αθηνά • το Άργος από την Ήρα • την Κόρινθο από τον Ήλιο Αρχαϊκά Χρόνια (7ος και 6ος αιώνες) Το Δελφικό ιερό Στο ξεκίνημα της Μυκηναϊκής περιόδου (περίπουν 1400 π.Χ.) εγκαταστάθηκαν στο χώρο των Δελφών, Αχαιοί προερχόμενοι από τη Θεσσαλία και ίδρυσαν οργανωμένη πόλη. Πιστεύεται πως αντιστοιχεί στην πόλη που αναφέρεται στον κατάλογο των Νεών της Ιλιάδας, με το όνομα Πυθώ, ο Όμηρος την αναφέρει ως «Βραχώδη Πυθώ». Η Πυθώ ήταν μία από τις εννέα Φωκικές πόλεις που συμμετείχαν στον Τρωικό πόλεμο, στο πλευρό των υπολοίπων Αχαιών.

Το Ιερό τΩΝ ΔΕΛΦΩΝ Την ίδια περίπου περίοδο πρέπει να ανακαλύφθηκε η μαντική ικανότητα του μετέπειτα ιερού. Σύμφωνα με τον Παυσανία (Φωκικά, Χ, 5,7) και τον ιστορικό του 1ου π.Χ. αιώνα Διόδωρο (Βιβλιοθήκη ΧVI 26) «κατσίκια που έβοσκαν στο χώρο του ιερού ανακάλυψαν χάσμα το οποίο, όταν πλησίαζαν και κοίταζαν μέσα σ’ αυτό, έκαναν περίεργες κινήσεις και βέλαζαν κατά τρόπο διαφορετικό από ό,τι συνήθηζαν. Ταραχή πάθαινε και ο βοσκός στον οποίο ανήκαν. Τα κατσίκια παρουσίαζαν φαινόμενα σαν να βρίσκονταν σε έκσταση και ο βοσκός άρχισε να προλέγει τα μελλούμενα. Τούτα τα φαινόμανα έγιναν γνωστά και πλήθος άρχισε να συχνάζει στον τόπο και όλοι όσοι πλησίαζαν το χάσμα εμπνέονταν. Το χάσμα θεωρήθηκε θαυματουργό και πως ήταν μαντείο της θεάς Γης». Ως ένα από τα λαμπρότερα επιτεύγματα των αρχαϊκών χρόνων μπορεί να θεωρηθεί η γοργή ανάδειξη της παλαιάς Πυθούς, ενός καθαρά χθόνιου ιερού της Γαίας και του Ποσειδώνα. Το ιερό αυτό ανήκε στον παλαιό κυρίαρχο του κάτω κόσμου και στη Γη, δηλαδή σε θεότητες παραμερισμένες από την ιπποτική θρησκεία. Αυτός είναι και ο κυριότερος λόγος για τον οποίο η αρχαϊκή κοινωνία, που αποστρεφόταν τις αριστοκρατικές λατρείες και ζητούσε την αναζωογόνηση των λαϊκών, το περιέβαλε με συμπάθεια. Άλλα ιερά, όπως της Ολυμπίας και της Δήλου, αν και εξίσου παλαιά, ξεπεράστηκαν από το δελφικό στα αρχαϊκά χρόνια. Ένας δεύτερος λόγος της αναβάθμισης της Πυθούς είναι η εγκατάσταση σ’ αυτή του Απόλλωνα, ο οποίος ως Θεός των θρησκευτικών καθαρμών και της μαντικής ήταν εξαιρετικά συμπαθής στα λαϊκά στρώματα. Ταυτόχρονα όμως ήταν αγαπητός και από τους ευγενείς, γιατί το συνετό ιερατείο του δημιούργησε μια παράδοση αυστηρής προσήλωσης στις αρχές του μέτρου και της σωφροσύνης. ΑΠΟΛΛΩΝ Κατά τη Ελληνική μυθολογία ο γιός της Γαίας, το τρομετό τέρας Πύθων, ξεπιδώντας από τη λάσπη που απέμεινε μετά τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα, προσπάθησε να σκοτώσει χωρίς επιτυχία τη Λητώ πριν γεννήσει τα παιδιά του Δία, Απόλλωνα και Άρτεμη. Αλλά μήτε τη γέννηση των δύο Θεών κατόρθωσε να εμποδίσει, για να εγκατασταθεί τελικά στον Παρνασσό. Ο Απόλλων σχεδιάζει να ιδρύσει ναό στην Αλίαρτο, η νύμφη όμως Τελφούσα τον πείθει να τον ιδρύσει στις πλαγιές του Παρνασού. Ο θεός πηγαίνει εκεί, βλέπει ότι ο Πύθων λυμαίνεται την περιοχή, τον σκοτώνει και εγκαθίσταται οριστικά στους Δελφούς. Έκτοτε η μορφή του Πύθωνα είναι αλληλένδετη με τη ζωή του Απόλλωνα. Κατά ορισμένους ερευνητές ο Πύθων αποτελεί ανάμνηση της ύστερης νεολιθικής λατρείας των οφιόμορφων θεοτήτων, οι οποίες κατά τη γεωμετρική περίοδο όπου επικράτησε το Δωδεκάθεο, αντικαταστάθηκαν από ανθρωπόμορφες θεότητες. Η πιο πλήρης και η πιο ολοκληρωμένη προσωπικότητα του Απόλλωνα διαμορφώθηκε από το δελφικό ιερατείο. Τη μορφή αυτή του Θεού-πάτρωνα του ιερού την συμπλήρωναν οι ποιητές, οι πλάστες και οι άλλοι θεράποντες των εικαστικών τεχνών, οι οποίοι συνέβαλαν και στον τύπο του «κιθαρωδού Απόλλωνα»,του ιδεώδους πάτρωνα της μουσικής δημιουργίας, της τέχνης που περισσότερο από κάθε άλλη εξευμενίζει τα ήθη. Του αποδόθηκε το επίθετο Φοίβος (αγνός, καθαρός, λάμπων), το οποίο σταδιακά κατέστει κύριο όνομά του.

Έτσι ο Απόλλων απέβη η ευγενέστερη θεϊκή ύπαρξη, που μπόρεσε να πλάσει η ελληνική ευλάβεια σε συνεργασία με τη σκέψη και την καλαισθησία. Έγινε Θεός του μέτρου και της αρμονίας, της σύνεσης και της σωφροσύνης, ένας Θεός που μπορούσε να προστατεύει την αληθινή ευλάβεια και από τα συνήθη σε μερικές λατρείες ξεσπάσματα των συναισθηματικών παρορμήσεων. Γνώθι σαυτόν «Μάθε πως ως άνθρωπος είσαι αδύνατο πλάσμα», «μάθε ότι έχεις όρια, τα οποία δεν επιτρέπεται να υπερβείς». Στον Όμηρο όποιος υπερεκτιμούσε τον εαυτόν του περιέπιπτε σε ύβρη, η οποία επέσυρε τη θεία τιμωρία. Η κατ’ εξοχήν «εποχή της ευλάβειας», όπως χαρακτηρίζεται ο 7ος και ο 6ος αιώνας, έχει ανάμεσα στα ουσιωδέστερα επιτεύγματά της τη διαπίστωση πως μόνο ο άνθρωπος που δεν υπερεκτιμάει τη δύναμή του, ούτε αλαζονεύεται για την ευφυία του ή για τα πλούτη του, είναι σκεύος κατάλληλο να πληρωθεί από μια ευγενή θρησκευτικότητα.

Αγγειογραφία που παρουσιάζει τον Απόλλωνα να υποδέχεται στο ιερό των Δελφών τον ξενόφερτο Διόνυσο, με την παράξενη φορεσιά. Είναι εμφανής η δυσαρέσκεια του Απόλλωνα και η θριαμβευτική παρουσία του Διονύσου.

Μυστικές τάσεις και Δελφικό ιερό Ο χθόνιος πυρήνας του δελφικού ιερού, που ποτέ δεν επισκιάστηκε σ’ όλη την αρχαιότητα, ήταν ο κυριότερος λόγος της συμπάθειάς του προς της λαϊκές λατρείες. Σ’ αυτές είχε τις ρίζες της πρώτα η μαντική που είχε ξεκινήσει από την προαπολλώνια Πυθώ, ενισχύθηκε όμως στα αρχαϊκά χρόνια, γιατί και ο Απόλλωνας ήταν θεός μαντικός. Στις λαϊκές θρησκείες ανήκαν επίσης: • Οι λαϊκοί καθαρμοί: είναι σύνολο πράξεων που αποσκοπούν στον εξαγνισμό και την αποβολή ακάθαρτων στοιχείων.

• Οι εναγισμοί: Πρόκειται για αιματηρή θυσία που προσφερόταν στον τάφο κάποιου ήρωα.

• Οι ιλαστήριες ιεροπραξίες: οι ιλαστήριοι καθαρμοί αποσκοπούσαν στον εξαγνισμό από ενοχή φόνου. Επίσης ήταν οι θυσίες για τον εξαγνισμό των νεκρών. Προσφέρονταν μέλι, κρασί, νερό, αλεύρι, κριθάρι, γάλα κ. α. Το δελφικό ιερό τα εξευγένισε προβάλλοντας τα με το κύρος του και τα εισήγαγε στην επίσημη θρησκευτική ζωή. Σειρά είχαν έπειτα οι μυστικές και ενθουσιαστικές λατρεί-

49

Το Ιερό τΩΝ ΔΕΛΦΩΝ παραστάσεις ενθουσιαστικών χορών δεν λείπουν στα μινωικά και στα μυκηναϊκά χρόνια. Αφότου ο Διόνυσος αναγνωρίστηκε ως συγκυρίαρχος, μαζί με τον Απόλλωνα, του δελφικού ιερού, προφύλαξε τη θρησκεία από του να εξελιχθεί σε στεγνό κώδικα ηθικής. Η πολύ δημοφιλής οργιαστική λατρεία του Διονύσου αποτελεί έκφραση καθαρού θρησκευτικού παλμού ή του θρησκευτικού αυθορμητισμού, ανεξάρτητου από το ηθικό περιεχόμενο της θρησκείας, ο οποίος υψώνει τη ζωή σε βακχεία. Το είδος αυτό της θρησκευτικότητας χαρίζει στη ζωή μερικών ανθρώπων ευγένεια, παρόμοια με εκείνη που σ’ άλλους ανθρώπους χαρίζουν οι καλές τέχνες και σ’ άλλους ο φιλοσοφικός στοχασμός. Είναι σημαντικό πως ο αμιγής αυτός θρησκευτικός ενθουσιασμός γνώρισε την πρώτη άνθησή του κατά τον 6ο αιώνα π.Χ., περίοδο μεγάλης ακμής της αρχαίας θρησκείας. Στην ώριμη θρησκευτική ζωή απαραίτητος είναι ο συγκερασμός του «απολλώνιου» και του «διονυσιακού» στοιχείου, γιατί η έξαρση του απολλώνιου σκοτώνει τον θρησκευτικό αυθορμητισμό, αλλά και η μονομερής καλλιέργεια του διονυσιακού κουράζει τον πιστό και τον αποξενώνει από τις συνήθεις πράξεις ευλάβειας, επιτρέποντας μάλιστα την ανάπτυξη της θρησκευτικότητας πέραν των αρχών της ηθικής και της δικαιοσύνης. Άποψη από αέρος του αρχαιολογικού χώρου των Δελφών.

ες, που και αυτές είχαν αναζωογονηθεί στα αρχαϊκά χρόνια. Οι λατρείες αυτές παραμέριζαν από τη θρησκευτική ζωή τις συνηθισμένες θυσίες και προσφορές προς τους Θεούς, καθώς και τις τυπικές θρησκευτικές εορτές και εύρισκαν τη γνήσια θρησκευτικότητα τους στον πηγαίο ενθουσιασμό και στη θρησκευτική έκσταση. Σε πολλούς, ιδίως άρχοντες, αυτά φάνηκαν ότι ανήκουν σε άλλη θρησκεία, τελείως διαφορετική από την επίσημη. Διόνυσος Η προθυμία που έδειχναν η μια μετά την άλλη οι ελληνικές πόλεις να εισάγουν τις μυστικές τελετές του Διονύσου, αλλά και οι γυναίκες να συμμετέχουν ως Βάκχες στους εκστασιακούς χορούς της υπαίθρου και στις διονυσιακές γιορτές των πόλεων, συνέβαλε στην επίσημη αναγνώριση της λατρείας από το δελφικό ιερό, το οποίο άρχισε να θεωρείται ως μοιρασμένο μεταξύ του Απόλλωνα και του Διονύσου. Έκτοτε η λατρεία του Διονύσου στο ιερό των Δελφών κράτησε μια τόσο σημαντική θέση πλάϊ στην απολλώνια λατρεία, ώστε ο Πλούταρχος να θεωρεί τις δύο λατρείες ισότιμες. Στα αρχαϊκά χρόνια η μορφή του Διονύσου φωτίστηκε περισσότερο: δύο θεότητες ξεχωρίζουν με σχετική σαφήνεια με το όνομα αυτό, μια στο κέντρο των εκστατικών τελετών του Διονύσου και η άλλη στο κέντρο των παρόμοιων τελετών των ορφικών. Ο Διόνυσος είτε βρισκόταν στο κέντρο εκστατικής λατρείας, όπως ο Θεός της αμπέλου, είτε στο κέντρο μυστικής λατρείας, όπως ο Διόνυσος Ζαγρεύς των Ορφικών, ήταν παραγκωνισμένος στη θρησκεία των ευγενών και γι’ αυτό αόριστα αναφέρεται από τον Όμηρο. Ο θεός των Ορφικών, ο Διόνυσος Ζαγρεύς, με σαφείς δεσμούς προς τον κάτω κόσμο, πρέπει να αποτελεί την άμεση επιβίωση του κρητομυκηναϊκού Διονύσου. Αλλά και ο Θεός των διονυσιακών οργίων, συνοδευόμενος με εκστατικούς χορούς, φαίνεται ότι είχε την ίδια καταγωγή, αφού

50

Διονυσιακές τελετές Για την αρχαϊκή και την κλασική περίοδο είναι γνωστό ότι μια από τις προσδοκίες των μυημένων οπαδών του «μαινόμενου Διόνυσου», ήταν η μετά θάνατον καλή τύχη. Μια από τις κοινές συνήθειες που είχαν οι βακχικοί και οι ορφικοί μύστες, ήταν, κατά τον Ηρόδοτο, να μπαίνουν στα ιερά τους φορώντας λινά ενδύματα και όχι μάλλινα. Γνωρίζουμε πολλά από τη ζωή των μυστών έξω από τους χώρους μύησης. Κύρια θέση στη λατρεία του Διονύσου είχαν οι μυημένες γυναίκες, που ονομάζονταν μαινάδες, Βάκχες, θυιάδες, βασσαρίδες. Τις δασωμένες πλαγιές του Παρνασσού οι μαινάδες διέτρεχαν ντυμένες με δορές ζώων και εφοδιασμένες από τον θεό με μεγαλύτερη της συνηθισμένης δύναμη, ώστε, κατά τη διάρκεια της «ιερής μανίας» να μπορούν να πιάνουν και να διασπούν τα άγρια ζώα και να τρώνε ωμό το κρέας τους. Οι μαινάδες που έτρωγαν το ζώο που ενσάρκωνε τον Διόνυσο, έφερναν τον Θεό μέσα τους και ενισχυμένες ή αναγεννημένες. Η ωμοφαγία είχε μυστική τελετουργική δύναμη και γινόταν κατά τη διάρκεια ξέφρενου λατρευτικού χορού, κάτω από τους ήχους τυμπάνων και αυλών. Η θρησκεία χαρίζοντας την ευδαιμονία στον μύστη, παύει να είναι απλή διδασκαλία για το υπερπέραν και γίνεται δύναμη για την εδώ ζωή. Οι ευλαβείς οπαδοί του Διονύσου που έφερναν το Θεό μέσα τους, μπορούσαν να διακηρύττουν το «ουκέτι ζω εγώ, αλλά ο Θεός ζη εν εμοί». Ορφικές τελετές Ο μεγάλος Θεός των ορφικών Διόνυσος Ζαγρεύς, ήταν Θεός του Κάτω Κόσμου, γεννημένος στην Κρήτη από τον Δία και την Περσεφόνη. Ο μυθικός θεμελιωτής των ορφικών τελετών, Ορφέας, είχε παραγγείλει «φόνων απέχεσθαι» και «σαρκών εδωδής απέχεσθαι». Γι’ αυτό και ανέτρεψαν το δόγμα της ωμοφαγίας και το παρουσίαζαν ως αμαρτία. Οι ορφικοί, αντίθετα από τους οπαδούς των βακχικών οργίων, πίστευαν ότι ο φόνος του Θεού και το φάγωμά του από τους ανθρώπους συνιστούν ένα από τα μεγάλα αμαρτήματα.

Το Ιερό τΩΝ ΔΕΛΦΩΝ

ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ Και είπεν ο Θεός • γεννηθήτω φως • και εγένετο φως. Και είδεν ο Θεός το φως, ότι καλόν. Γεν. 1:3,4 Χαράλαμπος Π. Βαρυμπόπης | Φυσικός - Αστροφυσικός Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι πρώτες επιστημονικές σκέψεις που πέρασαν από το μυαλό του πρωτόγονου ανθρώπου είναι αστρονομικές και το σπουδαιότερο εργαλείο που η φύση έβαλε στην διάθεσή του είναι τα μάτια. Με τα μάτια ανιχνεύει το ΦΩΣ (ηλεκτρομαγνητικά κύματα) και με την βοήθεια του εγκεφάλου του κυριολεκτικά «κατασκευάζει» τον κόσμο. Με το ΦΩΣ ταξίδεψε στις εσχατιές του Σύμπαντος και στις απαρχές του χρόνου. Όμως έκανε ένα σοβαρό λάθος. Έδωσε υπερβολική εμπιστοσύνη στις εικόνες με αποτέλεσμα να τις ταυτίσει με τον ίδιο κόσμο. Μέγα σφάλμα. Μόνο με την ΝΟΗΣΗ μπορεί να ανιχνεύσει την πραγματικότητα που ξεδιπλώνει μπροστά του το Σύμπαν.

51

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Στ’ Ακρογιάλια του Κοσμικού Ωκεανού

Η Γη είναι η ακτή του Κοσμικού Ωκεανού. Στην ακτή αυτή μάθαμε όλα όσα ξέρουμε. Μετά τολμήσαμε να μπούμε λίγο στη θάλασσα. Όχι βαθιά. Μέχρι τον αστράγαλο, αλλά το νερό φαίνεται ωραίο και μας προσκαλεί. Κάποιο κομμάτι του εαυτού μας ξέρει ότι ερχόμαστε από εκεί. Θέλουμε να γυρίσουμε ξανά εκεί και μπορούμε, γιατί ο Κόσμος είναι μέσα μας. Είμαστε φτιαγμένοι από αστρόσκονη. Είμαστε ο τρόπος που το Σύμπαν μαθαίνει τον εαυτό του.

Carl Sagan, Cosmos, 1980

A

ρκεί μια ματιά στον ουρανό, μια ξάστερη νύχτα χωρίς φεγγάρι για να μας θυμίσει ποια πραγματικά είναι η θέση μας στο Σύμπαν. Τα αστέρια σαν μικρά φωτάκια, σιωπηλά φωτίζουν τα σκοτάδια του διαστήματος. Το πραγματικό τους μέγεθος είναι αδύνατο να το συλλάβουν τα μάτια μας ακόμα και με την βοήθεια των τηλεσκοπίων. Κάπως έτσι θα φαινόταν και ολόκληρο το Ηλιακό μας σύστημα, αν μπορούσε κάποιος να το κοιτάξει από ένα απ’ αυτά τα μακρινά αστέρια. Ίσως σ’ αυτούς τους μακρινούς κόσμους άλλα όντα να αναρωτιόνται για την προέλευσή τους, τη μοναδικότητά τους και το ρόλο τους στη φύση, ερωτήματα στα οποία εμείς μόλις τώρα έχουμε αρχίσει να ψηλαφούμε τις απαντήσεις. Αν προσδιορίσουμε τη κατανομή των κατοικήσι-

52

μων πλανητών, θα προσδιορίσουμε ταυτόχρονα και την πιθανότητα της δικής μας ύπαρξης. Αν οι περισσότεροι πλανήτες είναι έρημοι, αφιλόξενοι και ακατοίκητοι, τότε ίσως η ζωή και η νόηση να είναι σπάνιες, κάνοντας έτσι την εμφάνισή μας ένα τυχαίο γεγονός, σ’ ένα σχετικά μοναχικό Σύμπαν. Άλλα όντα μπορεί να βρίσκονται εκεί έξω, αλλά τόσο μακριά ώστε η επικοινωνία μαζί τους να είναι αδύνατη στο ορατό μέλλον, ίσως και να είναι αδύνατη για πάντα. Από την άλλη όμως αν οι κατοικήσιμοι πλανήτες, που σφύζουν από ζωή, είναι κάτι το συνηθισμένο, τότε σύντομα θα μπορέσουμε να έρθουμε σ’ επαφή μαζί τους, βάζοντας τέλος έτσι αυτό το άβολο συναίσθημα της «κοσμικής» μοναξιάς, που στοιχειώνει την παρουσία μας σ’ τούτη τη γωνιά του Κόσμου. Η δίψα του ανθρώπου για γνώση τον σπρώ-

Στ’ Ακρογιάλια του Κοσμικού Ωκεανού

Πλανήτες Παντού.

χνει να εξερευνήσει τον ωκεανό που απλώνεται μπροστά του. Που θα τον οδηγήσει αυτή η αναζήτηση; Τι ελπίζει να βρει στα γαλήνια νερά του; Γεμάτος ερωτήματα, απορίες και ελπίδες στρέφει το κανοκιάλι του στον ορίζοντα. Η αναζήτηση αρχίζει. Κάπου μέσα στο Σύμπαν, όπως έχουμε λόγους να πιστεύουμε, υπάρχουν πλανήτες όπως ο δικός μας. Οι πλανήτες αυτοί ονομάζονται εξωπλανήτες ή εξωηλιακοί πλανήτες. Σύμφωνα με την Διεθνή Αστρονομική Ένωση (IAU) ως εξωπλανήτες χαρακτηρίζονται αντικείμενα με πραγματική μάζα μικρότερη από το απαραίτητο όριο για την έναρξη της θερμοπυρηνικής σύντηξης του δευτερίου1, τα οποία περιστρέφονται γύρω από αστέρες ή υπολείμματα αστέρων. Σώματα με τα χαρακτηριστικά εξωηλιακών πλανητών, που φαίνεται να υπάρχουν και εκτός των ηλιακών συστημάτων δεν χαρακτηρίζονται από την

IAU ως πλανήτες αλλά ως «υπό-καφέ νάνοι», και πιθανολογείται πως ακολουθούν διαφορετικό μοντέλο σχηματισμού από αυτό ενός κλασικού πλανήτη που βρίσκεται σε τροχιά. Μέχρι τη δεκαετία του 90 οι εξωπλανήτες, ήταν σχεδόν αποκλειστικά θέμα των συγγραφέων επιστημονικής φαντασίας. Ήδη από τον 16ο αιώνα ο Ιταλός φιλόσοφος Giordano Bruno, ένας από τους πρώτους υποστηρικτές της ηλιοκεντρικής θεωρίας του Κοπέρνικου, είχε διατυπώσει την άποψη ότι τα αστέρια είναι ήλιοι σαν τον δικό μας που γύρω τους περιστρέφονται πλανήτες όπως η Γη. Στις αρχές του 18ου αιώνα ο Isaak Newton στο «Γενικό Σχόλιο» με το οποίο κλείνει το περίφημο έργο του «Μαθηματικές Αρχές της Φυσικής Φιλοσοφίας» κάνοντας μία σύγκριση με τους πλανήτες του Ηλιακού Συστήματος είχε γράψει: «Και αν οι απλανείς αστέρες είναι τα κέντρα παρόμοιων συστημάτων, θα πρέπει και αυτά να είναι κατασκευασμένα με παρόμοιο σχέδιο και να υπάγονται στην κυριαρχία του Ενός2». Στα 1952 ο Ρωσοαμερικανός αστρονόμος Otto Struve είχε προτείνει ότι η φασματοσκοπία Doppler και η μέθοδος των διαβάσεων θα μπορούσαν να αποκαλύψουν πλανήτες γύρω από άστρα εκτός του Ηλίου, που κινούνται γύρω απ’ το μητρικό τους πλανήτη σε τροχιές με ακτίνα μικρότερη από εκείνη του Δία3. Τα τεχνικά μέσα όμως που είχαν στην διάθεσή τους οι αστρονόμοι δεν ήταν σε θέση να τους εντοπίσουν.

Schmid Corrector with 0.95 m dia aperture stop

Thermal Radiator Primary Mirror 1.4m dia, ULE

Sunshade 55° solar avoidance Focal Plane Electronics: clock drivers and analog to digital converters

Mounting Collet

Focal Plane 42 CCDs, >100 sq deq FOV 4 Fine Guidance Sensors

Το διαστημικό Τηλεσκόπιο Kepler (τομή).

1. Το όριο αυτό σήμερα θεωρείται ότι είναι περίπου 13 φορές η μάζα του πλανήτη Δία. 2. Newton, Isaac; I. Bernard Cohen and Anne Whitman (1999) [1713]. The Principia: A New Translation and Guide. University of California Press. σελ. 940. ISBN 0-520-20217-1. 3. Struve, Otto (1952). “Proposal for a project of high-precision stellar radial velocity work”. The Observatory 72: 199–200.

53

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Η κατοικήσιμη ζώνη αντιστοιχεί στην περιοχή όπου το νερό μπορεί να βρεθεί σε υγρή μορφή στην επιφάνεια ενός πλανήτη.

Στις 9 Ιανουαρίου 1992 οι A. Wolszczan και D. Frail ανακαλύπτουν τους πρώτους εξωπλανήτες γύρω από τον πάλσαρ PSR 1257+12, ενώ στις 6 Οκτωβρίου 1995 οι M. Mayor και D. Queloz, του πανεπιστημίου της Γενεύης, ανακοινώνουν την ύπαρξη εξωηλιακού πλανήτη γύρω από ένα «συνηθισμένο» αστέρα όπως ο Ήλιος (τον 51 Πήγασου). Από τότε ο αριθμός τους συνεχώς αυξάνεται. Η αύξηση αυτή μάλιστα έγινε εκθετική μετά την εκτόξευση του διαστημικού τηλεσκόπιου Kepler από τη NASA, το οποίο ήταν ειδικά κατασκευασμένο για την ανακάλυψη εξωπλανητών. Στις 6 Ιανουαρίου του 2015 η NASA ανακοίνωσε τον 1000στό επιβεβαιωμένο εξωπλανήτη, που ανακάλυψε το Kepler. Μέχρι τις 17 Μαρτίου 2015, συνολικά 1901 επιβεβαιωμένοι εξωπλανήτες είναι καταγεγραμμένοι στην Εγκυκλοπαίδεια των εξωηλιακών πλανητών. Η απαρίθμηση αυτή περιλαμβάνει 1199 πλανητικά συστήματα, από τα οποία 478 περιλαμβάνουν περισσότερους από ένα πλανήτες. Ο πλανήτης Kepler-16 μάλιστα είναι ο πρώτος εξωηλιακός πλανήτης που περιστρέφεται γύρω από ένα διπλό άστρο της κύριας ακολουθίας. Αρκετοί μάλιστα απ’ αυτούς βρίσκονται σε ευνοϊκές για την ανάπτυξη της ζωής αποστάσεις από το κεντρικό τους άστρο4. Το αν οι συνθήκες που επικρατούν στην επιφάνεια ενός πλανήτη είναι ευνοϊκές για την εμφάνιση της ζωής όπως την γνωρίζουμε στη Γη, εξαρτάται από την ύπαρξη υγρού νερού. Αν ένας πλανήτης περιφέρεται γύρω από το άστρο του σε πολύ κοντινή απόσταση, το νερό εξαερώνεται και μετατρέπεται σε ατμό. Αν περιφέρεται σε μεγάλη απόσταση, το νερό μετατρέπεται σε πάγο. Ανάμεσα στα δύο αυτά άκρα, υπάρχουν κάποιες ιδανικές αποστάσεις για να μείνει το νερό σε υγρή μορφή. Οι αποστάσεις αυτές καθορίζουν τα όρια της «κατοικήσιμης ζώνης (ΗΖ)». Το εύρος και η θέση της κατοικήσιμης ζώνης ενός άστρου εξαρτάται από τη μάζα του. Όσο μεγαλύτερη είναι η

Φωτογραφία του πλανητικού συστήματος του άστρου HR8799. Σημειώνεται μόνο η θέση του άστρου γιατί το φως του εμποδίζεται από κορωνογράφο. Χωρίς αυτόν θα ήταν αδύνατο να διακρίνουμε τους πλανήτες μέσα στη λάμψη του άστρου.

μάζα ενός άστρου, τόσο πιο λαμπρό είναι, και συνεπώς τόσο πιο απομακρυσμένη εἰναι η κατοικήσιμη ζώνη του. Οι αστρονόμοι τώρα πιστεύουν ότι ο πρώτος εξωπλανήτης με μάζα της τάξης της Γης, ο οποίος θα βρίσκεται σε κατοικήσιμη ζώνη, θα βρεθεί γύρω από ένα κόκκινο νάνο. Οι κόκκινοι νάνοι είναι τα πιο μικρά, πιο αμυδρά και πιο πολλά άστρα στον γαλαξία μας. Ψάχνουν λοιπόν για πλανήτες στην κατοικήσιμη ζώνη γύρω από κόκκινους νάνους, οι οποίοι να βρίσκονται επιπλέον αρκετά κοντά στο άστρο ώστε να μπορούν ν’ ανιχνευτούν με τη μέθοδο της ακτινικής ταχύτητας η την μέθοδο των διαβάσεων. Γιατί όμως είναι τόσο δύσκολος ο εντοπισμός των εξωπλανητών; Ο λόγος είναι ότι οι πλανήτες δεν είναι αυτόφωτα σώματα, αλλά αντανακλούν το φως των μητρικών τους άστρων. Το φως που αντανακλά ένας πλανήτης είναι πάρα πολύ αμυδρό σε σχέση με το φως του μητρικού άστρου. Στα ορατά μήκη κύματος, ένας εξωπλανήτης έχει συνήθως λιγότερο από ένα εκατομμυριοστό της φωτεινότητας του μητρικού αστεριού. Είναι δύσκολο να ανιχνεύσει κανείς μια τόσο αδύναμη φωτεινή πηγή, που βρίσκεται τόσο κοντά σε μια πολύ ισχυρότερη. Εκτός αυτού όμως, το φως του μητρικού άστρου δημιουργεί μια διάχυτη λάμψη, που μέσα της χάνεται το φως από τον εξωπλανήτη. Για τη σκίαση του φωτός του μητρικού άστρου είναι απαραίτητη η χρήση κορωνογράφου5, αλλά και πάλι τα αποτελέσματα είναι πενιχρά. Για τους λόγους αυτούς πολλοί λίγοι εξωπλανήτες έχουν ανακαλυφθεί με άμεση παρατήρηση, και ακόμη λιγότεροι έχουν διαχωριστεί από το μητρικό τους άστρο. Κατ’ ανάγκη λοιπόν οι αστρονόμοι θα πρέπει να

4. Τέτοιοι είναι για παράδειγμα οι Kepler-62e, Kepler-62f, Kepler-186f, Kepler296e και Kepler-296f.

5. Ο κορωνογράφος είναι ένα μαύρο κυκλικό πέτασμα που σκεπάζει τη λάμψη του κεντρικού αστέρος.

54

Στ’ Ακρογιάλια του Κοσμικού Ωκεανού

Η μέθοδος της ακτινικής ταχύτητας.

αρκεστούν σε έμμεσες μεθόδους ανακάλυψης εξωπλανητών. Μέχρι στιγμής έχουν προταθεί και δοκιμασθεί αρκετές μέθοδοι, από τις οποίες οι κυριότερες είναι τρείς. Η πρώτη μέθοδος αφορά στην παρατήρηση της ακτινικής ταχύτητας του άστρου που ανήκει ο πλανήτης. Όπως είναι γνωστό ένας πλανήτης και το μητρικό του άστρο αποτελούν ένα σύστημα που περιστρέφεται γύρω από το κοινό τους κέντρο μάζας. Όμως το μητρικό άστρο φαίνεται ακίνητο διότι τις περισσότερες φορές το κέντρο μάζας βρίσκεται στο εσωτερικό του. Ωστόσο όμως η κίνηση αυτή είναι υπαρκτή και προκαλεί διακυμάνσεις στην ακτινική ταχύτητα του αστέρα δηλαδή, στη ταχύτητα με την οποία πλησιάζει ή απομακρύνεται από τη Γη. Οι διακυμάνσεις της ακτινικής ταχύτητας του αστέρα μπορούν να ανιχνευθούν από μετατοπίσεις φασματικών γραμμών του άστρου λόγω του φαινομένου Doppler. Όταν το άστρο κινείται προς τον παρατηρητή, οι φασματικές γραμμές του φωτός του μετατοπίζονται προς το μπλε άκρο του φάσματος, ενώ όταν απομακρύνεται μετατοπίζονται προς το κόκκινο. Αυτή η μετατόπιση δείχνει με τι ταχύτητα απομακρύνεται ή πλησιάζει αντίστοιχα το άστρο προς εμάς. Με τη μέθοδο αυτή είναι δυνατόν να μετρηθούν πολύ μικρές μεταβολές στην ταχύτητα ενός άστρου, της τάξεως του 1 m/s ή και μικρότερες. Αναλύοντας λοιπόν την μεταβολή του μήκους κύματος του φωτός που φτάνει σε μας από το άστρο ως

συνάρτηση του χρόνου, μπορούμε να συμπεράνουμε την παρουσία πλανητών γύρω του. Η μέθοδος έχει το πλεονέκτημα ότι μπορεί να εφαρμοσθεί σε αστέρες με πολύ διαφορετικά χαρακτηριστικά. Μειονέκτημά της είναι ότι σε λίγες μόνο περιπτώσεις είναι δυνατόν να προσδιορισθεί η μάζα του πλανήτη. Οι περισσότεροι πλανήτες έχουν ανακαλυφθεί με αυτή τη μέθοδο. Η δεύτερη μέθοδος στηρίζεται στην παρατήρηση των πλανητικών διαβάσεων. Όταν ένας πλανήτης περάσει μπροστά από το δίσκο του μητρικού του άστρου, όπως το βλέπουμε από τη Γη, η λάμψη του, που παρατηρούμε μειώνεται κατά ένα μικρό ποσό καθώς ο πλανήτης, που περνάει ανάμεσα, σκιάζει το μητρικό άστρο. Το ποσό κατά το οποίο ελαττώνεται η φωτεινότητα του μητρικού άστρου εξαρτάται από διάφορους παράγοντες και κυρίως από το μέγεθός του αστέρα και το μέγεθος του πλανήτη. Με τη μέθοδο αυτή εργάζεται το διαστημικό τηλεσκόπιο Kepler. Το τηλεσκόπιο αυτό, που κατασκευάσθηκε ειδικά για την ανακάλυψη εξωπλανητών, διαθέτει τόσο ευαίσθητα όργανα, που μπορούν να καταγράψουν μεταβολές φωτεινότητας τόσο αμυδρές όσο οι μεταβολές στο φως ενός προβολέα, που προκαλεί το πέρασμα μιας μύγας. Ο συνδυασμός των δύο προηγουμένων μεθόδων ευνοεί την ανίχνευση πλανητών με μάζα της τάξης του Δία, που περιφέρονται γύρω από τα μητρικά τους άστρα σε αποστάσεις μικρότερες ακόμα και από την απόσταση του Ερμή από τον Ήλιο. Επίσης συνδυάζοντας στοιχεία από τις δύο παραπάνω μεθόδους οι αστρονόμοι είναι σε θέση να εκτιμήσουν όχι μόνο το μέγεθος του πλανήτη, τη μάζα του και την τροχιά του, αλλά επίσης και την πυκνότητά του, την θερμοκρασία του και την ατμοσφαιρική του σύσταση. Μια νεότερη τεχνική ανίχνευσης εξωπλανητών είναι η Βαρυτική Μικροεστίαση, που στηρίζεται στη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας. Αυτή συμβαίνει όταν το βαρυτικό πεδίο ενός άστρου λειτουργεί σαν μεγεθυντικός φακός για το φως ενός μακρινού αστεριού που βρίσκεται στο φόντο του.

Η μέθοδος των πλανητικών διαβάσεων.

55

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Τα στάδια της βαρυτικής μικροεστίασης από δεξιά προς τα αριστερά. Αρχικά ένας αστέρας (λευκός) μπαίνει μπροστά από έναν άλλο αστέρα (κίτρινος) μεγεθύνοντας έτσι την εικόνα του. Τέλος ο πλανήτης δημιουργεί τη δική του βαρυτική μικροεστίαση δημιουργώντας τις δύο χαρακτηριστικές κορυφές στην καμπύλη του φωτός του αστέρα.

Όταν ένα απομακρυσμένο λαμπρό άστρο, ευθυγραμμίζεται πίσω από ένα λιγότερο φωτεινό αστέρα, που βρίσκεται ανάμεσα σ’ αυτό και στη Γη, γίνεται αόρατο για εμάς αφού «κρύβεται» από το κοντινότερο αστέρα. Όμως λόγω του ισχυρού πεδίου βαρύτητας του ενδιάμεσου άστρου το φως του μακρινού άστρου καμπυλώνεται, φτάνει σε μας και μας κάνει να νομίζουμε ότι βρίσκεται σε μια παρακείμενη θέση. Οι πλανήτες που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από το άστρο που δρα σαν μεγεθυντικός φακός μπορεί να προκαλέσουν ανιχνεύσιμες ανωμαλίες κατά την μεγέθυνση οι οποίες μεταβάλλονται με το χρόνο. Η μέθοδος αυτή είχε ως αποτέλεσμα λίγες πλανητικές ανιχνεύσεις, αλλά είναι ιδιαίτερα «ευαίσθητη» για πλανήτες που βρίσκονται σε σχετικά μεγάλη απόσταση από το μητρικό τους άστρο. Επειδή η πιθανότητα να ευθυγραμμιστεί ο πλανήτης με το άστρο συμβαίνει μόνο μια φορά, η μικροεστίαση δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη μελέτη ενός συγκεκριμένου πλανητικού συ-

56

στήματος, αλλά μάλλον μας προσφέρει ένα στατιστικό δείγμα των πληθυσμών των εξωπλανητών. Η μεγάλη πλειονότητα των εξωπλανητών που έχουν ανιχνευτεί είναι αέριοι γίγαντες σαν τον Δία και τον Κρόνο, οι οποίοι περιφέρονται σε πολύ κοντινές αποστάσεις από το άστρο τους. Όσο όμως συγκεντρώνονται νέα δεδομένα, οι επιστήμονες έχουν αρχίσει να ανιχνεύουν πλανήτες που είναι όλο και μικρότεροι, μοιάζουν με τη Γη όχι μόνο στις διαστάσεις αλλά και στην δυνατότητα δημιουργίας και συντήρησης της ζωής. Πόσο έτοιμοι είμαστε όμως για μια τέτοια ανακάλυψη; Πολύ μεγάλοι αστρονόμοι και διανοητές όπως ο Κοπέρνικος, ο Κέπλερ και ο Γαλιλαίος μας αποκάλυψαν ότι δεν κατέχουμε κάποια προνομιακή θέση στο Σύμπαν. Η ανακάλυψη εξωπλανητών, που κατοικούνται από όντα με ευφυΐα, αν ποτέ γίνει, για μερικούς θα είναι μια επιβεβαίωση της Κοπερνίκειας αρχής σύμφωνα με την οποία η Γη δεν αποτελεί προνομιακό τόπο στο Σύμπαν. Για άλλους πάλι θα είναι βλασφημία. Αν υπάρχει ευφυής ζωή εκτός της Γης, τότε τα όντα που ζουν σε κάποιο πλανήτη θα είναι εξ ίσου σημαντικά με αυτά που ζουν σε οποιονδήποτε άλλο. Κατά συνέπεια δεν θα μπορούμε να διεκδικήσουμε κάποια εξαιρετική θέση στο Σύμπαν. Όπως και να έχει όμως το πράγμα η ανακάλυψη ευφυούς ζωής εκτός της Γης, θα μας αποκαλύψει κάτι πολύ σημαντικό: ο Κόσμος κατοικείται όχι μόνο από ένα είδος, αλλά από μια πληθώρα ευφυών όντων. Το Σύμπαν επομένως οργανώνει, αναπτύσσει και διατηρεί τη ζωή, δημιουργώντας αίσθηση, αντίληψη και νου. Γινόμαστε έτσι μέρος μιας πολύ μεγαλύτερης διαδικασίας. Γινόμαστε μέρος της συνείδησης του Σύμπαντος. Οι κατοικημένοι αυτοί κόσμοι, συνδεδεμένοι μεταξύ τους, θα λειτουργήσουν σαν ένα τεράστιο νευρωνικό δίκτυο, που ερευνά την πραγματικότητα. Το Σύμπαν δεν θα διαστέλλεται τυφλά πια όπως συνέβαινε πριν εμφανιστούν οι πρώτοι οργανισμοί. Συλλογικά η ζωή γίνεται τα μάτια, τα αυτιά και ο νους του Κόσμου. Μέσα από τη ζωή ο Κόσμος αποκτά αυτοσυνείδηση.

του Δημήτρη Λαβδιώτη

Μέσα από την Επιστημονική Έρευνα οι στίχοι μου αποτελούν «Δοκίμια και όχι Ποιήματα». Είναι μια «Ιδιόρρυθμη Έκφραση» στο δέος απέναντι στη Φύση και στην Ανθρώπινη Υπόσταση μέσα στο Χάος. ΩΜΕΓΑ ΟΡΓΑΣΜΟΣ Κι’ Εγώ, Υδρογόνου Φάσμα Από του Κενού το Πλάσμα Στου Χάους το Χάσμα Μάζας μου, Διαχωροχρονικό Παρόν Αστρικών Εποχών Διαπλανητικών Δομών Όλη μου η Πορεία Στου Υποβάθρου την Ακτινοβολία Κοσμογονική Ακολουθία Πρόγονος το Υπέρθερμο Φως Ως Αστροπληθωρισμός Κενού Παλμός Τόση Πληροφορία Από του Χάους την Απροσδιοριστία Εν Δυνάμει Αιτιοκρατία Ψευδαίσθηση σαν νιώθω Μοναχός Γύρω μου, Ωμέγα Οργασμός Κοσμικός Λογισμός Συσχετισμένες Ροπές Κυματοσυνάρτησης Παραλλαγές Νοητικό Απειροσυνεχές Μαθηματικών Αρχές Διαισθητικό Αχανές Ολιστικές Αρμονικές Υπέρβαση, στο Κενό Έλξη Υπέρθεση, με το Χάος Ζεύξη Υπερπέραν, Έμπνευσης Πλεύση!!! *Λογισμικό Χάος.

Της Άννας Βογιατζή

NEA ΑΤΤΙΚΗ ΚΩΜΩΔΙΑ

ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ, ΑΣΠΙΣ

Σ

υ.

είο

χ Αρ

Συνεχίζοντας την προβολή του έργου του Μενάνδρου (343-292π.Χ.), του κορυφαίου εκπροσώπου της νέας αττικής κωμωδίας, παρουσιάζω στο παρόν τεύχος το έργο του «Ασπίς», δυστυχώς πολύ συνοπτικά, ελλείψει χώρου, δεδομένου ότι εκτός από τα δύο σχεδόν αλώβητα έργα του Δύσκολος και Επιτρέποντες, όλα τα υπόλοιπα σωσμένα έργα: Σαμία, Ασπίς, Ήρως, Κόλαξ, Περικειρομένη(=κουρεμένη), είναι, θα λέγαμε, έως και τραγικά κολοβωμένα. Ευτυχώς όμως βγάζουμε νόημα. Η δραματοκωμωδία αυτή, με το έντονο σατιρικό στοιχείο και το ζωηρό διάλογο, που δεν ξέρουμε πότε γράφτηκε και πότε πρωτοπαρουσιάα ον στηκε, προκαλεί με τον τίτλο της και μόνο το ενδιαφέρον ία α σ ργ ο π ίδ ηΓ αμ μια που ένα άψυχο αντικείμενο, όπως η ασπίδα, γίνεται το τα σ ε αν ά γλ υ φ η π α ρ ά σ επίκεντρο δημιουργίας κωμικοτραγικών καταστάσεων.

την πολυπρόσωπη υπόθεσή της εκτός από τον πι- κουβάλησα αυτήν εδώ τη ασπίδα που δε σ’ έσωσε, ενώ εσύ, στό δούλο-παιδαγωγό του «χαμένου» στον πόλεμο άντρας μεγαλόψυχος, πολλές φορές την έσωσες ως τώρα». Ο Κλεόστρατου, τον Φρύγα, αλλά με έντονα μέσα του Σμικρίνης έχοντας ακούσει το μονόλογο του Δάου έρχεηθικά και ελληνικά στοιχεία, τίμιο, ευφυή και ευρηματικό ται, τάχα, λυπημένος για την απροσδόκητη τύχη του ανεΔάο, ο οποίος κρατά τον πρώτο ρόλο, υπάρχουν και οι δυο ψιού του και του ζητά να του διηγηθεί το όλο πράγμα. ΔΑ: ηλικιωμένοι αδελφοί και θείοι, από πατέρα, του Κλεόστρα- «Στη Λυκία πολεμούσαμε κοντά στον Ξάνθο ποταμό. Είχαμε του. Ο πρωτότοκος Σμικρίνης: Φιλάργυρος, τσιγκούνης, πολλές επιτυχίες και μπροστά στην ορμή μας οι βάρβαροι πλεονέκτης και αδίστακτος, που όμως φροντίζει να κρύβει εγκατέλειπαν τον κάμπο˙ όμως, η αψηφισιά μας μας έκανε καλά τα πάθη του παριστάνοντας τον αφιλοκερδή, και, το να προχωρούμε άτακτα εμπρός και πολλοί στρατιώτες άφηάκρως αντίθετό του, ο δευτερότοκος αδελφός του ο Χαι- ναν το στρατόπεδο και λεηλατούσαν τα χωριά, ρήμαζαν τα ρέστρατος: Πλούσιος, γενναιόδωρος και παντρεμένος˙ χωράφια, έπιαναν αιχμαλώτους, τους πουλούσαν, κι ο καθέεπίσης και ο Χαιρέας, γιος της γυναίκας του Χαιρέστρατου νας έφευγε κουβαλώντας πολλά πράγματα». ΣΜ: « Τι καλά.». από τον πρώτο της γάμο. Άλλα πρόσωπα του έργου είναι Ο ΔΑ συνεχίζει: «...ο Αφέντης μου μάζεψε κάπου εξακόσια η θεά Τύχη και τρεις ανώνυμοι: ο μάγειρας, ο τραπεζοκό- χρυσά νομίσματα, πάρα πολλά ποτήρια(ασημένια) κι αυτούς μος κι ένας ψευτογιατρός. Βουβά πρόσωπα είναι: Η γυναί- εδώ τους αιχμαλώτους. Όμως οι βάρβαροι έμαθαν πως ήταν κα του Χαιρέστρατου, η κόρη του, η ανεψιά του, ένας βο- σκορπισμένος ο στρατός για κουρσέματα και τη νύχτα πάνω ηθός μαγείρου, αιχμάλωτοι και αιχμάλωτες και ο χορός. Η στο φαγοπότι, θαρρώ, έπεσαν πάνω τους. Καθώς φύλαγα τα σκηνή βρίσκεται στην Αθήνα και παρουσιάζει δύο σπίτια.

πράματα, μεσάνυχτα, άκουσα τρεχαλητό, βόγγους κι οδυρΣτην πρώτη πράξη έρχεται από τη Λυκία (Μ.Ασίας) ο Δάος, μούς. Ευτυχώς, υπήρχε κοντά ένας λοφίσκος οχυρωμένος˙ και, σαν σε πρόλογο, πληροφορεί τους θεατές ότι φέρνει τρέξαμε και μαζευτήκαμε εκεί ιππείς, ιπποκόμοι, στρατιώτες λάφυρα του σκοτωμένου αφέντη του Κλεόστρατου, φορ- τραυματίες.. Την τέταρτη μέρα αρχίσαμε πάλι να προχωρούτωμένα σε ζώα, σκλάβους και σκλάβες. Κρατά κι ένα κομ- με και μάθαμε ότι οι Λύκιοι οδηγούσαν προς τα πάνω χωριά, μάτι από σπασμένη ασπίδα, και, νομίζοντας ότι ανήκε στο όσους έπιασαν..». ΣΜ: «Κι αυτόν; Τον είδες πεσμένο ανάμεσα νεκρό αφέντη του, που τον ανάθρεψε, θρηνολογεί: «. τώρα στους νεκρούς;» ΔΑ: «Αυτόν ακριβώς δεν μπορούσες να τον θα γυρνούσες γερός, παίρνοντας το τίτλο του στρατηγού ή αναγνωρίσεις, επειδή οι νεκροί ήταν τέσσερις μέρες κατάτου συμβούλου και θα καλοπάντρευες την αδελφή σου, που γι χαμα και τα πρόσωπά τους ήταν εντελώς πρησμένα». ΣΜ: αυτήν πήγες να πολεμήσεις στα ξένα˙ θα ερχόσουν πλούσι- «Και πώς τον γνώρισες;» ΔΑ: «Κειτόταν στη γη με την ασπίδα ος, ποθητός στη γη σου και σε μένα. ελπίδα κι ανάπαυση στα σπασμένη˙ γι’ αυτό, ίσως, δεν την πήρε κανένας βάρβαρος. Ο γερατειά μου απ’ την αγάπη σου, για τους.. μακροχρόνιους καλός αρχηγός μας, μάζεψε όλους τους νεκρούς˙ τους έκαψε κόπους μου. Αλλά χάθηκες, σ΄άρπαξαν με αλλόκοτο τρόπο˙ και τους έθαψε. Ύστερα μας έστειλε με τα καράβια στη Ρόδο κι εγώ, που παιδάκι σ’ οδηγούσα στο σχολειό, Κλεόστρατε, και από κει φτάσαμε ως εδώ. Αυτά είχα να σου πω». ΣΜ: «Και

58

N E A Α Τ Τ Ι Κ Η Κ Ω Μ Ω Δ Ι Α Μ Ε Ν Α Ν Δ Ρ Ο Υ, Α Σ Π Ι Σ

είπες, φέρνεις εδώ εξακόσα χρυσά νομίσματα;» ΔΑ: «Ναι, και ποτήρια που ίσως ζυγίζουν σαράντα μνες*». ΣΜ: «Όχι περισσότερο;» ΔΑ: «Κληρονόμε!...» ΣΜ: «Πώς;. Θαρρείς πως ρωτώ.. για πιο λόγο, Απόλλωνά μου.Τα άλλα; Στ΄άρπαξαν;» ΔΑ: «Σχεδόν τα πιο πολλά. Έχω εδώ ιμάτια και χλαμύδες και τούτο δω το μπουλούκι που το.κιαλάρεις για δικό σου» ΣΜ: «Καθόλου δε με νοιάζει γι’αυτά, .μακάρι να ζούσε εκείνος. Ας πάμε όμως μέσα στο σπίτι ν΄αναγγείλουμε τη θλιβερή είδηση. Μετά.θέλω να σε δω, Δάε, για... κάποιο θέμα..» Στο «θεολογείο» εμφανίζεται η θεά Τύχη, η οποία, πάλι σαν σε πρόλογο, πληροφορεί τους θεατές: «..μέσα στη μάχη κάποιος που ήταν κοντά στον αφέντη του Δάου έτρεξε να τον βοηθήσει, να του κρατήσει τούτη δω την ασπίδα, αλλά έπεσε δίπλα της νεκρός˙ και, όπως ανάμεσα στους νεκρούς ήταν πεσμένη η ασπίδα και το παλικάρι, πρησμένο, τούτος(=ο Δάος), ξεγελάστηκε. Ο Κλεόστρατος, πάντως, που κρατούσε κι άλλα όπλα, ζει. Τη γλύτωσε! Όσο για τον αξεπέραστο στην πονηριά γέρο, θείο του, που πριν ανέκρινε το Δάο αρτίως, όλα δικά του τα θέλει˙ ούτε συγγενή ούτε φίλο γνωρίζει, ούτε ντροπή. Μόνο για την καλοπέρασή του νοιάζεται, ζώντας μαγκούφης με μια γριά υπηρέτρια. Ο αδελφός του όμως, που μένει δίπλα, είναι άλλος άνθρωπος με ευγενικά αισθήματα, πλούσιος και με γυναίκα που, εκτός από το γιο της από πρώτο γάμο της, απέκτησε μαζί της και μια κόρη˙ σ΄αυτόν λοιπόν άφησε φεύγοντας για την εκστρατεία ο ΚΛΕ την αδελφή του˙ έτσι τα κορίτσια μεγάλωσαν μαζί. Και καθώς όπως είπα, ο καλός αυτός άνθρωπος έβλεπε να παρατείνεται η απουσία του παλικαριού, κι η περιουσία της κόρης ασήμαντη, σκόπευε να την παντρέψει γρήγορα με το γιό της γυναίκας του, το Χαιρέα, δίνοντάς της προίκα δύο τάλαντα*. Όμως αυτό που συνέβη, θα φέρει αναταραχή, διότι αυτός ο πονηρός μόλις άκουσε για εξακόσια χρυσά κι είδε αμάξια γεμάτα λάφυρα, δούλες και δούλους, καθώς η κόρη είναι η μόνη κληρονόμος, θα θελήσει, με τον καιρό, να τ’ αρπάξει αυτός. Μάταια όμως, γιατί και τον εαυτό του θα βλάψει και οι άλλοι θα καταλάβουν τι σόϊ άνθρωπος είναι˙ κι έτσι θα επανέλθει στα παλιά του. Είμαι η κυρίαρχος θεά Τύχη˙ όλα τα ρυθμίζω κι όλα τα διοικώ». Ο ΣΜ βγαίνει έξω μονολογώντας: « .. τον άφησα να τα βάλει ο ίδιος μες στο σπίτι, δε θέλησα να μετρήσω πόσο είναι το χρυσάφι και πόσα τ’ ασημικά, μη λένε, όπως πάντα, πως είμαι φιλάργυρος˙ θα βρεθεί πόσα ακριβώς έφεραν, μια κι είναι δούλοι του σπιτιού˙ και για το γάμο που ετοιμάζουν θα τους προειδοποιήσω να μη βιαστούν, δεν είμαστε τώρα για γάμους με τέτοια είδηση που μας ήρθε.». Έρχεται ο Δάος και ο ΣΜ ζητά τη βοήθειά του, παραπονούμενος: «.όμως καλέ μου, ο αδελφός μου, σα δούλο ή σα νόθο με μεταχειρίζεται. Τώρα ετοίμαζε να κάνει γάμο, δίνοντας την κόρη, δε ξέρω σε ποιον, χωρίς να με ρωτήσει, αφού είμαι θείος της κι εγώ όπως αυτός. Επειδή όμως μου φέρεται σαν ξένος, δε θ’ αφήσω να μ’ αρπάξουν την περιουσία μου κι όπως με συμβουλεύουν κι οι φίλοι μου, την παρθένα αυτή θα την πάρω εγώ! Μου φαίνεται κι ο νόμος κάπως έτσι τα λέει. ».Ο Δάος προσπαθεί να τον αποτρέψει από τα σχέδιά του και του δηλώνει ότι δε θέλει να αναμιχθεί στην υπόθεση αυτή. Στη συνέχεια ο ΣΜ, θυμωμένος μαζί του, φεύγει για την αγορά και ο Δάος, κλαίγοντας την τύχη του για το μπλέξιμό, διώχνει το μάγειρα που διαμαρτύρεται: «..ήρθα να δουλέψω. κι ένας.νεκρός μου πήρε τη δουλειά απ΄τα χέρια.» ΔΑ: «Πάρτον και φύγε(=τον τραπεζοκόμο)». Στο σημείο αυτό λείπουν 1ή2 στίχ.και 1-2 είναι φθαρμένοι. Ο τραπεζοκόμος λέει στο Δάο:«.αν δεν πάρω δραχμή, δεν

κουβαλάω τίποτε˙ βρε χαμένε, είχες τόσο χρυσάφι, δούλους, και δεν το’σκασες;» ΔΑ:«Φρύγας είμαι».ΤΡ:«Γυναικωτό είσαι, μόνο εμείς οι Θράκες είμαστε άντρες.» ΔΑ: «Δρόμο από δω, τσακιστείτε.. Να, έρχονται κάποιοι μεθυσμένοι.. ..βάλτε μυαλό.. πράγμα η τύχη». Έρχεται μια ομάδα χορευτών. Στη δεύτερη πράξη ο ΣΜ σε συζήτηση με τον αδελφό του, του λέει ότι θ’ αναλάβει αυτός τα της κηδείας, και: «.από δω και μπρος μην τάζεις την κόρη σε κανένα, αυτό είναι μόνο δική μου δουλειά˙ είμαι μεγαλύτερός σου˙ εσύ έχεις γυναίκα και κόρη, καιρός ν’ αποκτήσω κι εγώ.»: «Σε τέτοια ηλικία, θες να πάρεις κοπελίτσα;» ΣΜ: «Ο μόνος είμαι;». ΧΑΙΡΕΣ: «Καθόλου δε σε μέλει το σωστό; Για τους θεούς.. σκέψου ανθρωπινά, τα’ χουν φτιάξει, ο Χαιρέας είναι να την πάρει˙ ακούς τι σου λέω; Εσύ δε θα ζημιωθείς, κράτα τα όλα, σου τα παραχωρούμε, κι άσε το κοριτσάκι να πάρει άντρα της ηλικίας της, εγώ αφ’ εαυτού μου θα την προικίσω με δυο τάλαντα». ΣΜ: «Καταλαβαίνεις τι λες; Να πάρω εγώ την περιουσία και ν’ αφήσω σ’ αυτόν την κόρη; Κι αν γεννηθεί παιδί κι εμπλακώ σε δίκες πως κατέχω περιουσία του; « ΧΑΙΡΕΣ: «Αυτό νομίζεις; Ρίξε τα κάτω». ΣΜ: «Λες, «νομίζω;» Στείλτε μου αμέσως το Δάο, να καταγράψει όσα μου μετέφερε------4στίχ.φθαρμένοι------ ν΄αφήσω εσάς αφέντες στην περιουσία που,χω γώ!. Να.. μην το δω˙ .κάλιο να πεθάνω». Έρχεται ο Χαιρέας θρηνολογώντας για το χαμό του Κλεόστρατου και για τη δική του κακοτυχία: «Μ΄έρωτα αυθόρμητο, δυνατό, αγάπησα την αδελφή σου, Κλεόστρατε, και τη σεβάστηκα κι ήρθα, σύμφωνα με τους νόμους, να συγκατοικήσω με το θείο σου στον οποίο την άφησες και με τη μάνα μου, που την ανατρέφει. Φανταζόμουν πως ήμουν ο πιο ευτυχισμένος στη ζωή, τώρα όμως δε θα μπορώ ούτε να τη βλέπω, γιατί ο νόμος άλλον κάνει αφέντη της».Στη συνέχεια οΧΑΙΡΕΣ καταστεναχωρημένος, λέει στο Δάο: «... ο πονηρός ο αδελφός μου σκοπεύει να παντρευτεί την αδελφή του Κλεόστρατου, παρόλο που θα πάρει κι όλα όσα εκείνος έχει στείλει». Ο ΔΑ τότε, καταστρώνοντας ένα σχέδιο, τον συμβουλεύει (Στο σημείο αυτό διαφαίνεται το ψυχικό μεγαλείο του Μενάνδρου όπου παρουσιάζει δούλο και αφέντη να συζητούν σαν ίσος προς ίσο, χωρίς κοινωνική και φυλετική διάκριση, θυμίζοντάς μας το γνωστό γνωμικό του: «Ως χαρίεν άνθρωπος, όταν άνθρωπος η»): «Έ, λοιπόν, τώρα εσύ πρέπει να δείξεις ότι είσαι στεναχωρημένος τρομερά και για το χαμό του ΚΛΕΟΣ και για την κόρη, αλλά και για τούτο δω το παλικάρι(το Χαιρέα), που το θεωρείς γιο σου, κι ότι για όλα αυτά τα κακά έπεσες του θανατά˙ οι περισσότερες αρρώστιες συμβαίνουν σε όλους σχεδόν από τη λύπη τους. Ύστερα, θα καλέσουμε κάποιο γιατρό που, φιλοσοφώντας, θα λέει πως η αρρώστια σου είναι ή του μυαλού ή πλευρίτιδα ή. κάτι απ’ αυτά που γρήγορα προκαλούν το θάνατο. Εσύ πεθαίνεις, εμείς κλαίμε κι οδυρόμαστε και σε βάζουμε σκεπασμένο στη μέση του σπιτιού». ΧΑΙΡΕΣ: «Δεν καταλαβαίνω τι λέει, εσύ;» ΧΕΡΑΙΑΣ: «Ουτ’ εγώ». ΔΑ: « Λοιπόν η δική σου η κόρη, Χαιρέστρατε, γίνεται η μόνη κληρονόμος της περιουσίας, όμοια, όπως και η αδελφή του Κλεόστρατου μόνο που η κόρη σου έχει περιουσία, ίσως, εξήντα τάλαντα, ενώ η άλλη .. μόνο τέσσερα˙ και ο φιλάργυρος γέρος που έχει την ίδια συγγένεια και με τις δυο..» ΧΑΙΡΕΣ: «Τώρα κατάλαβα!» ΔΑ: Αν δεν είναι πέτρινος, αμέσως και μ’ευχαρίστηση θα δώσει τη μια, ακόμη και μπροστά σε τρεις χιλιάδες μάρτυρες, σ’ όποιον τη ζητήσει πρώτος. Και θα πάρει την κόρη σου.. και θα κλειδαμπαρώσει, θα σφραγίσει, γύρω-γύρω το σπίτι, καθώς

59

N E A Α Τ Τ Ι Κ Η Κ Ω Μ Ω Δ Ι Α Μ Ε Ν Α Ν Δ Ρ Ο Υ, Α Σ Π Ι Σ

Αρχαίο Θέατρο Διονύσου.

θα φαντάζεται πως. είναι πλούσιος». ΧΑΙΡΕΣ: «Και το δικό μου το πτώμα;» ΔΑ: « Θα’ ναι στη μέση κι εμείς γύρω-γύρω, μην έλθει αυτός.---- φθαρμένοι στχ.---λείπουν και 1-2στχ.--- ΧΑΙΡΕΣ: «Συμφωνώ απόλυτα μ’αυτά που λες, αλλά πια τιμωρία θα έβρισκες γι αυτόν τον πονηρό;» ΔΑ: Μα το Δία, του χρειάζεται εκδίκηση, καλά λένε πως «ο λύκος που χάσκει φεύγει μ’ άδειο στομάχι». Χαιρέα, ξέρεις κανένα ξένο γιατρό λειψό, για γέλια;» ΧΑΙΡ: «Θα γυρίσω με κανένα της παρέας μου, με περούκα, χλαμύδα και μπαστούνι˙ να’ ναι όσο πιο πιστευτός γίνεται». ΧΑΙΡΕΣ: «Μόνο να το πούμε στη γυναίκα μου και στα κορίτσια, μην αρχίσουν τα κλάματα, κι άσε τους άλλους μέσα να κουτσοπίνουν, θαρρώντας με πεθαμένο.».. Στην τρίτη πράξη έρχεται ο ΣΜ και μονολογώντας κακολογεί το Δάο που είναι με το μέρος των άλλων, αλλά δε πολυνοιάζεται γιατί θαρρεί πως βγαίνει κερδισμένος απ΄την όλη υπόθεση. Βγαίνει και ο Δάος και κάνει πως δεν τον βλέπει: «Θεοί μου, μα τον Ήλιο, τι μας βρήκε, κεραυνός λες κι έπεσε στο σπίτι μας, τόσο ξαφνικά να χαθεί.» --- λείπουν 2 στχ----δεν υπάρχει άνθρωπος που να ευδαιμονεί σε όλα. πώς να το πω.------ δύο στχ.φθαρμ.------»ο θεός βρίσκει αιτία όταν θέλει να ξεθεμελιώσει ένα σπίτι» Αυτά λέει ο σεμνός Αισχύλος(=Απόσπ.από τη χαμένη του τραγωδία Νιόβη). Κι ο Καρκίνος(τραγικός ποιητής),λέει: «Σε μια και μόνο μέρα κάνει ο θεός τον ευτυχισμένο, δυστυχή ».ΣΜ: « Γνωμικά αραδιάζεις βρε τρισάθλιε; Τι εννοείς μ’ αυτά;» ΔΑ: «Ο . αδελφός σου. Αχ, πώς να του το πω; .. Έχει σχεδόν .πεθάνει». ΣΜ απαθής: «Μα, αυτός μου μιλούσε πριν λίγο. Τι έπαθε και πεθαίνει;» ΔΑ: «Από λύπη. από του μυαλού του σκότιση.. πνίξιμο.». ΣΜ: «Ποσειδώνα, θεοί μου, . φοβερό πράγμα!» ΔΑ: ««Τις συμφορές χωρίς διόλου να τις περιμένεις κάποιοι θεοί τις ορίζουν» αυτό είναι λόγος του Ευριπίδη(=από την τραγωδία του Ορέστης» ΣΜ: «Ήρθε κανένας γιατρός;» ΔΑ: « Ο Χαιρέας πήγε να φέρει. Να, αυτός είναι φαίνεται. βιάσου, καλέ μου άνθρωπε. «Δυσάρεστη η θέση των νοσούντων από έλλειψη φροντίδας».» Ο ΣΜ παραμερίζει: «.αν με δουν, σίγουρα, θα πουν πως χαίρομαι .κι εκείνος,δε θα με δει μ΄ευχαρίστηση μπροστά του.» O γιατρός κάτι λέει, αλλά οι στίχοι είναι φθαρμένοι˙ πιο κάτω λείπουν σχεδόν 16 στχ.---- συνεχίζει: «.νομίζω το. μυαλό

60

του, μάλλον.. Εμείς αυτή την αρρώστια τη λέμε παραφροσύνη. Δεν υπάρχει ελπίδα να ζήσει˙εκτός αν σας ζεστάνει κανείς με κενές ελπίδες». ΣΜ: «Μη με ζεσταίνεις, μόνο πες μου την αλήθεια». ΓΙΑ: «Με κανένα τρόπο δε θα ζήσει˙ βγάζει χολή απ’ τ’άντερα˙ ---- έχει πέσει πια σκοτάδι ------φθαρμ.2στχ.

---- .στα μάτια του. βγάζει αφρούς----- την κηδεία του πια βλέπει. Ας πηγαίνουμε. -----φθαρμ.2 στχ. Ο ΣΜ τον φωνάζει να σταθεί ----- ο γιατρός φαίνεται τον φοβερίζει λέγοντας: «.κάτι σαν αρρώστια φθίσης μπαίνει μέσα σου, . γενικά θανάτους βλέπεις..» Φεύγουν και οι δύο. Κάποιες δούλες θρηνολογούν. Στο σημείο αυτό λείπουν περί τους 250 στίχους. Στην τέταρτη πράξη όλοι οι στίχοι είναι φθαρμένοι αλλά μέσα από τους φθαρμένους πρώτους στίχους φαίνεται ότι φωνάζουν: «. πάει ο Χαιρέστρατος.. και ότι ο ΣΜ λέει: «. μας το έκανε. πέθανε.. πάει.. Κατόπιν θα εμφανιζόταν καταχαρούμενος ο Κλεόστρατος, που ως τότε θεωρούνταν νεκρός------- διότι στους επόμενους σωσμένους στίχους, ο ΚΛ λέει: «Φιλτάτη μου γη ------ προσεύχομαι------ Πρέπει να χτυπήσω την πόρτα..» Μετά υπάρχει ο διάλογος Κλεόστρατου-Δάου. Ο ΔΑ μη αναγνωρίζοντάς τον, του λέει «Ποιον ζητάς; Ο αφέντης του σπιτιού αυτού είναι πεθαμένος γι αυτό μην ενοχλείς τους λυπημένους» ΚΛ: «Πεθαμένος; Αλί μου, ο δύστυχος! Θείε μου, άνθρωπέ μου!». ΔΑ: «Παλικάρι μου, Ω, Δία---------» Ο ΚΛ τον αναγνωρίζει: «Δάααε.. τι λες;» ΔΑ: «Σ’ έχω στα χέρια μου». ΚΛ -------- Όλοι οι υπόλοιποι στίχοι λείπουν. Προφανώς ο Δάος θα ενημέρωσε τον Κλεόστρατο για τον δήθεν θάνατο του Χαιρέστρατου, θα έμπαιναν στο σπίτι και θα έρχονταν οι χορευτές εκτελώντας κάποια όρχηση. Στην πέμπτη πράξη όλοι οι στίχοι είναι φθαρμένοι. Πρέπει να λείπουν περίπου 90 στίχοι. Υποθέτουμε λοιπόν ότι ο Χαιρέστρατος θα «ανασταινόταν» , ο Σμικρίνης θα γελοιοποιούνταν και το έργο θα τελείωνε με δύο γάμους: του Χαιρέα με την αδελφή του Κλεόστρατου και του Κλεόστρατου με την κόρη του Χαιρέστρατου.

ΜΝΑ: Αρχικά ήταν μέτρο βάρους. Επί Σόλωνα: 1 Μνα=100 δραχμές. ΑΛΑΝΤΟ: Μέτρο βάρους, αλλά και νόμισμα: Ένα Τ.=1000 χρυσές δραχμές.

Του Πλοιάρχου Νίκου Πλακά

ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΝΑΥΣΙΠΛΟΪΑΣ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ SOLAS Chapter V, Safety of Navigation.

Κεφάλαιο V, της Διεθνούς Σύμβασης για την Ασφάλεια της Ανθρώπινης Ζωής στη Θάλασσα του 1974, όπως τροποποιήθηκε

Μ

ετά την σύγκρουση των “BARU SATU” (σημαίας Παναμά) και “KATHERINE” (σημαίας Μάλτας) στη θαλάσσια περιοχή του στενού του Καφηρέα νοτιοδυτικά της Άνδρου την 4/7/2013, http://gcaptain.com/cargo-ships-locked-together-following-collision-in-aegean-sea, μετά την ρύπανση, εξ αιτίας της προσάραξης του “YUSUF CEPNIOGLOU” (σημαίας Τουρκίας) στη βόρεια ακτή της Μυκόνου την 8/3/2014, https://kepom.wordpress.com/2014/05/08/navagio_ mykonos/ μετά την σύγκρουση των “ANGEL ALIA” (σημαίας Cook Islands) και “AMELAND” (σημαίας Antigua Barbuda) βορειοδυτικά της Μυτιλήνης την 5/4/2014, http://www.e-nautilia.gr/2014/04/xwris-traumatismous-sugkrousi-fortigwn-ploiwn.html μετά την προσάραξη του “INCE INEBOLU” (σημαίας Τουρκίας) στην ανατολική ακτή της Αστυπάλαιας την 5/9/2014, http:// www.e-nautilia.gr/den-proklithike-ripansi-apo-tinprosaraxi-tou-ince-inebolu ακόμα ένα ναυτικό ατύχημα συνέβη την 11/2/2015 όταν το “GOODFAITH” (σημαίας Κύπρου) έπεσε στα βράχια της βόρειας ακτής της Άνδρου. http://www.e-nautilia.gr/fortigo-ploioprosaraxe-voreia-tis-androu/ Τα Ελληνικά νησιά δεν φταίνε, που η φύση τα δημιούργησε στις θέσεις που ευρίσκονται στο Αιγαίο Πέλαγος. Στα πλοία, τα μέλη του Bridge Team Management τα βλέπουν στους ναυτικούς χάρτες και με συχνά στίγματα (όχι μόνο από το GPS) επί αυτών, οφείλουν να ακολουθούν το σχέδιο του ταξιδιού τους, (reg. 34-Safe

1.

2.

1. Το "BARU SATU". 2. H προσάραξη του "YUSUF CEPNIOGLOU" στη βόρεια ακτή της Μυκόνου. 3. Το διάγραμμα σύγκρουσης του "KATHERINE" και του "BARU SATU".

3.

navigation and avoidance of dangerous situations). Εκτός δε της οπτικής επαφής που έχουν σε 360 μοίρες, παρατηρούν κινητούς και ακίνητους στόχους στην οθόνη του A.R.P.A./Radar, για λήψη διοπτεύσεων και αποστάσεων σε μεγάλες και μικρές κλίμακες και για αλλαγή πορείας σύμφωνα με τους Διεθνείς Κανονισμούς Αποφυγής Συγκρούσεων (ΔΚΑΣ). Αλλά οι παραβάσεις των κανονισμών και οι μη συμμορφώσεις σύμφωνα με τον Διεθνή Κώδικα Ασφαλούς Διαχείρισης (ISM

61

Code/SOLAS Chapter IX, Management for the Safe Operation of Ships) συνεχίζονται, θέτοντας σε κίνδυνο την ασφάλεια της ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα, το περιβάλλον της Ελλάδας και ιδιαίτερα το θαλάσσιο, την υποθαλάσσια βιοποικιλότητα, ένα από τα ομορφότερα παράκτια οικοσυστήματα της Ευρώπης, τις περιουσίες και τον τουρισμό. www.helession.gr/node/601 http://www.imo.org/blast/contents.asp?topic_id=257 &doc_id=647 Οι ανωτέρω συγκρούσεις και προσαράξεις, υπενθυμίζουν στους κυβερνώντες και κυβερνήσαντες, την εφαρμογή της ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΣΥΜΒΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ του 1974, όπως τροποποιήθηκε. Τα αναφερθέντα πλοία έτυχε να είναι φορτηγά και ρύπανση υπήρξε μόνο από το “YUSUF CEPNIOGLOU”. Άραγε, τι θα γινόταν αν επρόκειτο για Tankers; Οι υπεύθυνοι, ας ταξιδέψουν με ένα πλοίο στη Μεσόγειο, στο πέρασμα του Γιβραλτάρ, στον Ατλαντικό κοντά στις ακτές της Ισπανίας, Πορτογαλίας, Γαλλίας, στη θάλασσα

Sea Diamond

της Μάγχης και κοντά στις ακτές της Δυτικής και Βόρειας Ευρώπης, για να δουν πώς λειτουργεί το σύστημα, σύμφωνα με τους κανονισμούς 10-Ships’ Routeing, 11Ship Reporting Systems, 12-Vessel Traffic Services, του Κεφαλαίου V της SOLAS 1974, as amended. Ας ταξιδέψουν στα Δαρδανέλλια και το Βόσπορο, για να δουν πώς έχουν οργανωθεί οι εξ ανατολών γείτονές μας, από το Αιγαίο (KUMKALE SECTOR, VHF/RT CH. 13), έως τη Μαύρη Θάλασσα (TURKELI SECTOR, VHF/RT CH.11). www.turkishstraits.com/f/ug_en.pdf Είναι αυτονόητο ότι τα ναυτικά ατυχήματα που συμβαίνουν στο Αιγαίο πρέπει να μηδενιστούν. Είναι αυτονόητο ότι πουθενά στο Αιγαίο, δεν πρέπει να επαναληφθεί, η σοβαρή και εξακολουθητική θαλάσσια ρύπανση, που το Ποινικό Εφετείο Πειραιά δέχθηκε ότι υπάρχει στην Καλντέρα της Σαντορίνης, εξ αιτίας

62

του ναυαγίου του Κ/Ζ “SEA DIAMOND” την 6/4/2007, με την απόφασή του της 20ης Μαρτίου 2015, μετά την μερική αναίρεση και την επανεξέταση που αποφάσισε το ποινικό τμήμα του Αρείου Πάγου. http://peiratikoreportaz.blogspot.gr/2015/03/sea-diamond_28.html Δυστυχώς, “η Ελλάδα ουδέποτε υπέβαλε αίτηση στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την Ασφάλεια στη Θάλασσα, για υποστήριξη σε δραστηριότητες αντιμετώπισης της ρύπανσης, μετά το ναυάγιο του Sea Diamond και ότι τα μέτρα που έχει ήδη λάβει η Ελλάδα αμφισβητήθηκαν ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων”, είπε τον Ιανουάριο του 2015 ο Επίτροπος Περιβάλλοντος κ. Vella, εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Περιβάλλοντος, απαντώντας σε σχετική ερώτηση του Αντιπροέδρου του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου κ. Δ. Παπαδημούλη. www.enikos.gr/society/293031,Oi-katoikoi-ths-Santorinis-zhtoyn-thn-anelkysh-toy-Sea-Diamond.html Τα επικίνδυνα υλικά ενός πλοίου όπως π.χ. πετρελαιοειδή, λασπώδη κατάλοιπα υδρογονανθράκων, λιπαντικά, μηχανέλαια, χημικά, λύματα, επικίνδυνα κατάλοιπα και ιζήματα, τοξικά χρώματα, υλικά αμιάντου, πολυχλωριωμένα διφαινύλια (PCBs), βαρέα μέταλλα όπως μόλυβδος, υδράργυρος, κάδμιο, εξασθενές χρώμιο, ψευδάργυρος κλπ., πρέπει να συσκευάζονται κατάλληλα στα διαλυτήρια (εγκαταστάσεις ανακύκλωσης) και να απομακρύνονται πριν από τις εργασίες κοπής, με σκοπό την ασφαλή και περιβαλλοντικά σωστή διαχείρισή τους, (Διεθνής Σύμβαση για την Ανακύκλωση των πλοίων). Μετά από αυτά που δραματικά συμβαίνουν στο Αιγαίο με θύματα αθώες ψυχές, που ταξιδεύουν με ανασφαλή πλωτά μέσα προς τα Ελληνικά χωρικά ύδατα και εξωτερικά σύνορα της Ε.Ε., από περιοχές πολεμικών επιχειρήσεων και όχι μόνο, η λειτουργία του συστήματος θα συμβάλλει στον έγκαιρο εντοπισμό κάθε παράνομης δραστηριότητας και αποφυγής ναυαγίων ή προσαράξεων στα νησιά, όπως στη Ρόδο την 20/4/2015, που πάλι χάθηκαν ζωές. http://www.rodiaki.gr/article/308325/eikones-poy-koboyn-thn-anasaapo-to-nayagio-ths-rodoy-sygklonistiko-bideo Σε συνέχεια της έκτακτης Συνόδου Κορυφής της Ευρωπαϊκής Ένωσης την 23/4/2015 και λήψης σχετικής απόφασης, η γερμανική φρεγάτα “HESSEN” με το πλοίο υποστήριξης “BERLIN”, κατέπλευσαν την 3/5/ 2015 στη Κρήτη (Σούδα) για ανεφοδιασμό και ανέλαβαν δράση, ανεξάρτητα από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό για την διαχείριση των εξωτερικών συνόρων. Προφανώς, δεν θα μπορέσουν από μόνα τους ή ενσωματωμένα στον μηχανισμό της Frontex, να δώσουν μόνιμη λύση στο πρόβλημα των διακινητών, που παίρνουν χρήματα από ανθρώπους, οι οποίοι κινδυνεύουν να γίνουν ναυαγοί με τα σκάφη που επιβαίνουν. www.policenet.gr/

Ένα σκάφος ταξιδεύει όρτσα, όσο πιο αντίθετα στον άνεμο μπορεί. Έτσι και ο άνθρωπος, πολλές φορές αναγκάζεται να πάει όρτσα σε καταστάσσεις απαράδεκτες ή αντιλήψεις ανόητες. Μαρίνος Τσάμης ...................................................................................................

To "GOODFAITH" στα βράχια της βόρειας ακτής της Άνδρου.

Χρώματα, χρώματα πολλά Θάλασσα, αστερίες και κοχύλια ιππόκαμποι και γαλάζιοι αχινοί θάλασσα η χαρά της ζωής Μάρω Δήμου

Όρτσα τα πανιά «παιδιά» να σκατζάρουμε το τσούρμομε... παιδιά (χωρίς όμως... εισαγωγικά) Φρίξος Δήμου

...................................................................................................

Προσάραξη του πλοίου "INCE INEBOLU".

article/γερμανικά-πολεμικά-πλοία-στη-σούδα-για-τις-επιχειρήσεις-κατά-των-δουλεμπόρων Την 9/5/2015 το μεσημέρι, στο λιμάνι της Καλαμάτας έφθασε το ρυμουλκό “VOS THALASSA” (σημαίας Ιταλίας) με 170 μετανάστες, που διασώθηκαν στη θαλάσσια περιοχή νότια του Μεσσηνιακού κόλπου και δήλωσαν ότι προέρχονται από την Συρία. Ανάμεσά τους παιδιά, γυναίκες και υπερήλικες. Τα πολεμικά “HESSEN” και “BERLIN”, εκτελούσαν επιχειρήσεις διάσωσης στις περιοχές της Λαμπεντούζας και της Λιβύης αντίστοιχα. www.eleftheriaonline.gr/koinonia/item/64116-metanastes-kalamata, www. kathimerini.gr/814557/gallery/epikairothta/ kosmos/diaswsh-400-paratypwn-metanastwn-notia-ths-lampentoyza Τα συνεχιζόμενα ναυτικά ατυχήματα, η ρύπανση της βόρειας ακτής της Μυκόνου, η σοβαρή και εξακολουθητική θαλάσσια ρύπανση της Καλντέρας, η απάντηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Περιβάλλοντος, τα επικίνδυνα υλικά που υπάρχουν στα πλοία, τα επικίνδυνα φορτία που μεταφέρουν και η παράνομη διακίνηση ανθρώπων, οι οποίοι ταξιδεύουν με μη αξιόπλοα πλοιάρια και κινδυνεύουν ζωές, ας σηματοδοτήσουν την πορεία προς την εφαρμογή της SOLAS Chapter V, reg. 10, 11, & 12 στο Αιγαίο, για την ασφάλεια της ανθρώπινης ζωής στη θάλασσα, την προστασία του περιβάλλοντος που είναι η μεγαλύτερή μας κληρονομιά και την αποτροπή οικολογικής καταστροφής!

Όρτσα τα πανιά: Στροφή της πλώρης του πλοίου προς την κατεύθυνση του ανέμου. Εντολή Πλοιάρχου προς τον πηδαλιούχο. Πλοίαρχοι Ε.Ν. τότε και σήμερα γνώστες της ορθής διακυβέρνησης... Δημήτρης Μηνδρικός ................................................................................................... Ποτέ να μην αναγνωρίσεις τα σύνορα του ανθρώπου! Να σπας τα σύνορα! Ν' αρνιέσαι ό,τι θωρούν τα μάτια σου. Να πεθαίνεις και να λες: θάνατος δεν υπάρχει! Νίκος Καζατζάκης Για την αντιγραφή: Δήμος Παπαδόπουλος ................................................................................................... Θερμή παράκληση στους συναδέλφους Αρχιπλοιάρχους να εγγραφούν ως μέλη στη Λέσχη μας Παναγιώτης Μηνόγιαννης ................................................................................................... Δεν είμαι ηθικός,ίσως να φταίει το ανήθικο που έδειξε σε μένα ένα πρόσωπο ειλικρινέστατο.... Σπύρος Ραδίτσας ................................................................................................... Καλύτερα Ιμπραήμς παρά Ζαήμς καλύτερα στα φορολογικά με τον Ιμπραήμ παρά με τον Ζαήμη Βασίλειος Παπαγιάννης

63

Της Ρίας Στρίγκου

Βρεχάμενο καλοκαίρι

Η

θάλασσα είχε όλα τα χρώματα του γκρίζου, άρχιζε από το σκούρο πένθιμο με ενδιάμεσες ανοιχτότερες πινελιές και έφθανε μέχρι το γκρι το ασημένιο. Σκέφτομαι να αρχίσω να γράφω. Πώς να αρχίσω όμως που μόνο μελαγχολία θα μπορέσει κανείς να απολαύσει διαβάζοντας αυτές τις γραμμές; Όμως θα το τολμήσω. Μέρες ζεστές του Σεπτέμβρη καλοκαιριάτικες ακόμα. Οι νύχτες όμως αρχίζουν να πέφτουν με μια μαυρίλα όλο και πιο γρήγορα. Μοιάζει η κάθε νύχτα να βιάζεται να καταβροχθίσει την μέρα. Όμοια με μαύρο μανδύα που σε τυλίγει. Τη μέρα ο ήλιος σκοτίζεται από τους καπνούς της άχνας της γης, με ένα φως παράξενο, ανησυχητικό, αποκαλυπτικό. Ώρες, ώρες, ο ήλιος λούζει την γη με το φως του και μετά χάνεται πίσω από τα γκρίζα σύννεφα. Οι νύχτες φωτίζονται από αλλεπάλληλες οργισμένες αστραπές, μα η βροχή δεν έρχεται. Κάθεται μόνος του στην μικρή βεράντα του σπιτιού του. Νοιώθει τον ήλιο να σβήνει, είναι η στιγμή που του αρέσει, αμέσως μετά την δύση και λίγο πριν το σκοτάδι. Σταματάει το γράψιμο και καρφώνει το βλέμμα του πέρα στον ορίζοντα. Σκέφτεται πως και αυτός έχει φτάσει στον σταθμό της ζωής που είναι μεταξύ της δύσης και της ερχόμενης νύχτας. Πως πέρασε έτσι η ζωή του; Πως τα κατάφερε και κατέληξε μόνος; Μόνος; Σκέφτεται ότι σε όλη του τη ζήση αρνιόταν αυτό που του πρόσφερε κάθε φορά η ζωή, του φαινόταν λίγο, όλο κάτι περισσότερο ήθελε και αυτό που του δινόταν το προσπερνούσε, και έτσι ποτέ δεν είχε τίποτα. Τίποτα; Πως τίποτα; Είχε τα βιβλία του, αυτά που διάβαζε και αυτά που έγραφε, αυτά ήταν τα παιδιά του, η οικογένειά του, και ο κόσμος που τον διάβαζε και τον ήξερε.

64

Διάσημος συγγραφέας, σκέφτεται θλιμμένα. Ματαιοδοξία, το ξέρει πως η ματαιοδοξία φωλιάζει παντού ακόμα και στην θλίψη, όπως και η λύπη δεν παύει να κάνει εγωΪστή ακόμα και το θύμα. Ξέρει ό, τι το γράψιμο ασκεί γοητεία και θέλει ν’ αρέσει σ’ αυτόν που τον διαβάζει. Έχει αρχίσει να κρύβεται μέσα στον ύπνο, δεν θέλει να κοιμηθεί. Βγαίνει με την βία απ’ αυτόν, ο ύπνος όμως εξακολουθεί να κολλάει στο πετσί του. Ανοίγει με την βία τα μάτια, τα χρώματα έχουν αλλάξει, ο ουρανός μαύρος, η θάλασσα μενεξελιά και επιτέλους άρχισε η βροχή. Όλο αυτό το καλοκαίρι το πέρασε εδώ στο σπιτάκι του στην εξοχή. Ξέρει πως δεν είναι καλά, πως έρχεται το τέλος, μα θέλει πριν φύγει οριστικά να κάνει κάτι που έψαχνε σε όλη του την ζωή, το έψαχνε να το βρει να το κάμει και δεν το έβρισκε. Ανήσυχος σε όλα, έβγαζε την ενέργεια του στο γράψιμο και δεν πορεύτηκε στην ζωή του μόνο μ’ αυτά που ένοιωθε, μα και με αυτά που έμαθε. Απέκτησε την γνώση, έμαθε ότι αυτό που γνωρίζεις λέγεται γνώση, όταν όμως ξέρεις να χρησιμοποιείς την γνώση τότε κάνεις τέχνη. Έτσι κι’ αυτός έκανε την γνώση τέχνη, τις πάντρεψε και τις ακούμπησε στα βιβλία του. Η γνώση και η τέχνη είναι όμορφα πράγματα, και όλα τα όμορφα πράγματα είναι αγάπη. Όλα λοιπόν τα βιβλία του τα αγαπούσε σαν παιδιά του, όμως όπως ο γονιός ενώ αγαπά όλα του τα παιδιά το ίδιο, δείχνει σ’ ένα απ’ όλα λίγη περισσότερη αδυναμία, έτσι κι’ αυτός λάτρευε το βιβλίο του «Το βρεχάμενο καλοκαίρι». Θυμάται όταν άρχισε να συλλαμβάνει την ιδέα του βιβλίου και άρχισε το γράψιμο ήταν ένα καλοκαίρι γεμάτο βροχή, όπως σαν αυτό που έζησε φέτος. Στο μικρό μπαλκόνι, στο φρύδι της κοιλάδας του νου του, πλανιέται ένα πολύχρωμο σύννεφο συναι-

βρεχαμενο καλοκαιρι

σθημάτων. Δεν θυμάται αν κοίταξε γύρω του η αν έκλεισε τα μάτια του και το ονειρεύτηκε, ήταν όμως βέβαιος πως ήξερε. Ήξερε πόση ομορφιά και χάρη υπήρχε γύρω του, κι’ έμοιαζε σαν αυτή την ομορφιά να την έπαιρνε το απόβραδο από το χέρι και να τη ταξίδευε. Έτσι ένοιωθε και τότε όταν ακούμπησε την πρώτη λέξη στο άσπρο χαρτί, κι’ έτσι ένοιωσε όταν ακούμπησε και τον τίτλο του βιβλίου του, <Βρεχάμενο καλοκαίρι>. Δεν θυμάται πολλά από το βιβλίο του, θυμάται όμως την μούσα του, την γυναίκα που του έδωσε την έμπνευση να το γράψει. Αλήθεια γνώρισε πολλές γυναίκες στο πέρασμα του από την ζωή, όμως μόνο απ’ αυτήν πήρε έμπνευση και τώρα μόνο αυτήν θυμάται. Μήπως ήταν λάθος του που την προσπέρασε κι’ αυτήν; Ανοίγει τα μάτια και πάλι. Οι κορυφογραμμές αναδύονται μέσα από την άχνα της βροχής και λίγο πιο κάτω η μελανή ταινία της θάλασσας, σταθερό κατάλοιπο της βρεχάμενης μέρας. Αυτό το κατάλοιπο της μέρας που δημιουργεί μια αίσθηση κενού, έτοιμου να ρουφήξει τα επεισόδια της γης. Νοιώθει θλίψη, πάντα του ένοιωθε πιο πολλή θλίψη από χαρά. Θυμάται εκείνη την γυναίκα σαν όνειρο. Κάποτε στην διάρκεια της γνωριμίας τους, σε μια περίοδο θλίψης του, έτσι χωρίς λόγο, του είχε πει, δώσε μου την θλίψη σου, κι’ εγώ θα σου την κάμω χαρά! Τότε είχε γελάσει, μα σήμερα, αν την είχε εδώ, δίπλα του, νοιώθει πως θα ήταν χαρά η παρουσία της μέσα στην θλίψη του. Αλήθεια Χαρά ήταν και το όνομά της. Το θυμήθηκε γιατί έτσι ήθελε να ονομάσει και το βιβλίο, να της το χαρίσει κιόλας. Μα η ματαιοδοξία του δεν τον άφησε. Τον άφησε όμως η Χαρά. Μέσα στο θάμπος του ονείρου, είδε την ζωή του να ξετυλίγεται μέσα από μια σειρά φω-

τεινών εικόνων στην οθόνη του μυαλού του. Έφτασε στο σημείο της τελευταίας συνάντησης με την Χαρά. Βρίσκονταν στην αποβάθρα του νησιού που είχαν πάει για διακοπές, εκείνο το τελευταίο τους καλοκαίρι, το γεμάτο βροχή. Εκεί που είχε αρχίσει το βιβλίο του και εκεί το τελείωσε, το βιβλίο που θα ονόμαζε «ΧΑΡΑ» και που θα της το αφιέρωνε κιόλας. Τι τον έκανε την τελευταία στιγμή και άλλαξε γνώμη; Εκείνο το απόγευμα το τελευταίο, καθισμένοι στο μοναδικό παγκάκι της αποβάθρας, στο σημείο που το σκουρόχρωμο ποτάμι χτυπούσε στα τοιχώματα της πριν χυθεί στην θάλασσα, και το ελαφρύ δροσερό αεράκι που φυσούσε γέμιζε τον αέρα ψιχάλες είπε ξαφνικά στην ΧΑΡΑ. «ΒΡΕΧΑΜΕΝΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ» θα το ονομάσω το βιβλίο. Είχαν πει τόσα πολλά για το βιβλίο, που η Χαρά το είχε μάθει απ’ έξω. Κάθε μέρα διάβαζε τα όσα έγραφε εκείνος κι’ έβλεπε μέσα στις σελίδες του όλους τους χυμούς των συναισθημάτων τους σ’ ένα πολύχρωμο πανηγύρι αισθήσεων. Ακούγοντας να της λέει τον τίτλο του βιβλίου έμεινε άφωνη. Λεπτές κλωστές λύπης κρεμάστηκαν από τα μάτια της. Τα μικρά συννεφάκια αυτής της λύπης, φορτώθηκαν οργή και πετάρισαν τα βλέφαρα της. Σηκώθηκε και απομακρύνθηκε από κοντά του, κι’ ένοιωσε εκείνη την θλίψη που νοιώθεις όταν εγκαταλείπεις αγαπημένο πατρικό σπίτι και φεύγεις αναζητώντας νέα κατοικήσιμα τοπία. Εκείνος δεν κινήθηκε από την θέση του, ένοιωσε ξαφνικά την μαγεία της μοναξιάς, μα και την αποπλάνηση της λογικής. Τώρα ύστερα από τόσα χρόνια, η φωνή της σιωπής του λέει πως κάπου έκανε λάθος. Το μυαλό του σεργιανίζει πάλι στο πικρό μονοπάτι της μνήμης. Κάθε φορά που γυρνά στις μνήμες νοιώθει μια πίκρα. Ότι

65

βρεχαμενο καλοκαιρι

ήθελε να κάμει στην ζωή του, το έκαναν γι’ αυτόν οι ήρωες των βιβλίων του. Ήταν ένας τέλειος σκηνοθέτης ονείρων, ναι, ναι, αυτό ήταν! Έγραφε, έγραφε κι’ έπλαθε όνειρα. Η Χαρά όμως ήταν πραγματικότητα. Πως τα κατάφερε και την έβαλε και αυτήν μέσα σ’ ένα βιβλίο και την έκανε και αυτήν όνειρο; Την θυμάται τώρα καλά, μα πιο πολύ θυμάται τα γεμάτα φεγγάρια μάτια της και εκείνη την σταγόνα υγρό φως κρυμμένη στο λαμπερό της δάκρυ, όταν οργισμένη έφυγε από κοντά του. Άλλες πάλι φορές έβλεπε στα μάτια της να σφαδάζει ένα σύννεφο ανεκπλήρωτης τρυφερότητας. Όταν χώρισε με την Χαρά, ύστερα από λίγο καιρό κυκλοφόρησε και το βιβλίο του. Εκείνος όμως δεν βρισκόταν εδώ για να ζήσει την ικανοποίηση που ένοιωθε σε κάθε νέο του βιβλίο. Έτσι στα ξαφνικά εκείνο το απόβραδο το τελευταίο με την Χαρά, πήρε απόφαση να μπει σε ένα καράβι και να φύγει να πάει μακριά να πάει σε άλλους τόπους, να ψάξει να βρει αυτό που σε όλη του την ζωή ζητούσε και δεν έβρισκε. Τριαντάρης τότε, έβγαλε φυλλάδιο και μπαρκάρισε ναύτης σ’ ένα φορτηγό, το μόνο που μπορούσε να κάνει στο βαπόρι μιας και δεν είχε κανένα δίπλωμα. Κανένας στο καράβι δεν ήξερε ποιος ήταν. Τις ελεύθερες ώρες χάνονταν στην καμπίνα του κι’ έγραφε-το μικρόβιο βλέπεις-η καθόταν μόνος ρέμβαζε και μάζευε σκέψεις για τα γραφτά του. Είκοσι χρόνια ταξίδεψε στις θάλασσες όλου του κόσμου. Ότι έγραφε τα έστελνε στον εκδότη του και όλα εκδίδονταν με μεγάλη επιτυχία. Είχε γίνει ένας μεγάλος συγγραφέας. Στα βαπόρια όλα αυτά τα χρόνια ναύτης. Δεν ήθελε τίποτα περισσότερο, του έφτανε που ταξίδευε και έγραφε. Ανάγκη από χρήματα δεν είχε. Στα είκοσι αυτά χρόνια ταξίδεψε τις θάλασσες, είδε τόπους και συνάντησε ανθρώπους άλλους, αλλιώτικους, μα αυτό που ζητούσε δεν το βρήκε, ίσως και να μην ήξερε και ο ίδιος τι ζήταγε, τι ήθελε; Άνοιξε με κόπο τα μάτια του, ένοιωθε λίγη ψύχρα, η νύχτα είχε προχωρήσει κι’ έπλεε βυθισμένη στα βαθειά. Ένοιωθε την σιωπή γύρω του, σχεδόν την

66

άκουγε. Την σιωπή που είναι ακριβώς μια στιγμή πριν τον ύπνο, μια στιγμή σιωπής σαν άγγιγμα αγαπημένου χεριού. Ένοιωσε το άγγιγμα κι’ άνοιξε ξαφνιασμένος τα μάτια του. Μόνο η μαγεία της μοναξιάς και η αποπλάνηση της λογικής τον τύλιξε πάλι. Τα ξανάκλεισε αναστενάζοντας. Τι παιχνίδια κάνει ο νους; Νόμιζε πως ήταν το άγγιγμα της Χαράς. Αποπλάνηση της λογικής, χαμένα η θαμμένα στο θαμπό περίβολο της μοναξιάς του τα όνειρα και οι αναμνήσεις, πόσο εύκολα μπορούν να ερμηνευθούν λάθος. Το μυαλό του αδειάζει σιγά-σιγά γίνεται παρθένο, ένα λευκό φως το πλημυρίζει. Η τελευταία του επιθυμία είναι να προλάβει να σβήσει το σώμα πριν σβήσει η σκέψη. Ζούσε σ’ έναν τόπο χειμωνιάτικο βυθισμένο στις σκιές. Τον τόπο αυτόν τον είχε μέσα του, το κουβαλούσε πάντα μαζί του. Ένοιωθε τον θάνατο να τον πλησιάζει μα δεν φοβόταν. Πίστευε πως ο θάνατος είναι μια μετάβαση σε άλλους κόσμους. Ίσως εκεί να έβρισκε αυτό που δεν βρήκε εδώ στην γη. Έφυγε χωρίς μια στάλα βροχής, χωρίς μια συννεφιά χωρίς ένας κόμπος ομίχλης να κατέβει ποτέ μέσα του, για εκείνον, για τον εαυτόν του. Αγάπησε τις γυναίκες, τους ήρωες του, τα βιβλία του, την θάλασσα τα πάντα και ποτέ δεν πήρε τίποτα, όλα όπως έλεγε ήταν λίγα, δεν τα έπαιρνε, ήθελε πάντα κάτι άλλο, κάτι περισσότερο. Ο θάνατος τον βρήκε στην πολυθρόνα του, στην βεράντα στην αγαπημένη του θέση. Ο μικρός κήπος μπροστά έκλεινε μέσα του όλες τις αναμνήσεις από την γλυκιά ηρεμία του καλοκαιριού και από τον γήϊνο πλούτο του Φθινοπώρου. Η Χαρά τον έβλεπε όλη την νύχτα να παλεύει με τις αναμνήσεις, το μολύβι και τον θάνατο. Πάντα σεβόταν τις σιωπές του, πάντα ήταν κοντά του εδώ και είκοσι χρόνια. Τα ‘αλλα είκοσι, μετά τον χωρισμό τους, εκείνο το βρεχάμενο καλοκαίρι, τις τα είχε κλέψει η θάλασσα. Όταν τον συνάντησε μετά το τελευταίο του μπάρκο πενηντάρη πια, αποφάσισαν τότε να ζήσουν μαζί. Κ’ εκείνη δεν είχε φτιάξει την ζωή της, έμοιαζε να τον περίμενε. Έμεινε κοντά του από τότε και έμαθε πως η μαγαλοφυΪα αποτελεί μεγάλο φορτίο για τους κατόχους της, και πως είναι το πιο υπέροχο πράγμα στον κόσμο. Ήξερε όμως ότι πρέπει να είσαι ανεκτικός και υπομονετικός με αυτούς τους ανθρώπους, Ήξερε πως τον τελευταίο καιρό είχε πάψει όχι μόνο να την αναγνωρίζει αλλά και να την νοιώθει. Της έφτανε πού ήταν κοντά του όλα αυτά τα χρόνια. Του έκλεισε τα μάτια με ένα απαλό χάδι, και σήκωσε από κάτω το τετράδιο και το μολύβι. Θα πρέπει να έσβησε με την ανατολή, γιατί με δυσκολία διάβασε την τελευταία παράγραφο. Έγραφε: Ο Ήλιος, αναδύθηκε από την θάλασσα, με μια εξαίσια έκρηξη χρωμάτων, χωρίς ίχνος διαταραχής. Έπιασε σχεδόν ζεστό ακόμη το χέρι του και συμπλήρωσε: Αγαπημένε μόλις έσκασε ο Ήλιος απέκτησε σάρκα και ο χρόνος.

Του Κώστα Γ. Τσάμη

Κάτι συμπτώσεις καμιά φορά… «Γιώργο να κάνεις αυτό που σου λέω». Η φωνή του αφεντικού ακουγόταν μέχρι κάτω στο εργοστάσιο. Εκείνος συνέχισε απτόητος. «Δεν καταλαβαίνεις ότι δεν επιτρέπεται να παρουσιάζουμε πτώση των κερδών όταν οι ανταγωνιστές μας παρουσιάζουν αύξηση;» Ο Γιώργος, ο διευθυντής οικονομικού προσπάθησε να διαμαρτυρηθεί ενώ γνώριζε ότι ματαιοπονούσε. «Μα κυρ Γιάννη η πτώση που λέτε είναι πτώση κερδών, είναι ελάχιστη και δεν δικαιολογεί απολύσεις.» Τον κοίταξε αυστηρά πίσω από το γραφείο του. «Κάτι τέτοια λες και θα το φας το κεφάλι σου κάποια μέρα. Τους υποστηρίζεις πάντα και με βάζεις σε σκέψεις αν πραγματικά ενδιαφέρεσαι για την επιχείρηση ή για τους εργαζόμενους. Ετοίμασε τα χαρτιά για δώδεκα απ’ αυτούς και φέρτα να τα υπογράψω.» Ήταν αξιολύπητος έτσι που κορδωνόταν, έτσι που έπαιρνε ζωές που ήταν στη δούλεψή του και τις πέταγε στην ανεργία. Ο Γιώργος έσκυψε το κεφάλι αηδιασμένος που στο τέλος συμφώνησε να ετοιμάσει τις απολύσεις δώδεκα εργατών και υπαλλήλων. Βγαίνοντας από το γραφείο έπεσε πάνω σε δύο πολύ όμορφες κοπέλες. Ήταν οι δίδυμες κόρες του αφεντικού. Δύο πανέμορφες δεσποινίδες όμοιες σαν δύο σταγόνες νερό. «Καλώς τα κορίτσια.» «Καλημέρα κύριε Γιώργο» τον καλημέρισαν και μπήκαν φουριόζικα στο γραφείο του πατέρα τους. Από παλιά, θυμόταν, τον τυρρανούσε η σκέψη πως είναι δυνατόν αυτό το τέρας να βγάλει αυτούς τους δύο αγγέλους. Σαν πατέρας τις λάτρευε και δεν τους χαλούσε κανένα χατίρι. Αυτές δε, του ανταπέδιδαν την αγάπη του χωρίς να είναι ιδιαίτερα απαιτητικές. Δύο κόρες

68

που κάθε γονιός θα ήταν υπερήφανος να έχει. Τις ακολούθησε και ο ίδιος στο γραφείο του πατέρα τους με τη σκέψη ότι τα διδυμάκια μπορεί να βοηθούσαν λίγο. Το είχαν ξανακάνει και παλαιότερα όταν μπήκαν στη μέση και γλύτωσαν από απόλυση δύο καθαρίστριες που ήταν έτοιμοι να τις απολύσουν. Το γεγονός μαθεύτηκε και τα κορίτσια μπήκαν στην καρδιά του προσωπικού. Μόλις τον είδε το πρόσωπό του σκοτείνιασε. «Τελειώσαμε Γιώργο. Πήγαινε να φτιάξεις αυτά που σου είπα.» «Ήθελα να με βοηθήσετε με μερικά ονόματα.» Κατάλαβε το κόλπο του και με το χέρι του έκανε νόημα να φύγει. «Δεν με ενδιαφέρει. Βάλε όποιον θέλεις. Βάλε κουτουρού. Εντάξει;» Τον αποστόμωσε με τον απαίσιο τρόπο του. Τα κορίτσια δεν κατάλαβαν τίποτα. Η ενέργειά του πήγε στράφι. Περπατούσε με κατεβασμένο το κεφάλι λες και σήκωνε τα βάρη όλου του κόσμου. Τον προσπέρασαν τρέχοντας τα δίδυμα, τον χαιρέτησαν και τα είδε να μπαίνουν στο καινούργια αυτοκινητάκι που τους έκανε δώρο ο πατέρας τους για τις επιτυχίες που είχαν στις σπουδές τους. Σε τρείς μέρες τα χαρτιά είχαν τακτοποιηθεί και οι υπό απόλυση εργαζόμενοι ειδοποιήθηκαν να πάρουν ό,τι έπρεπε να πάρουν από λεφτά και να πάνε τα χαρτιά τους στον ΟΑΕΔ για να γραφτούν στο ταμείο ανεργίας. Στο λογιστήριο γινόταν της τρελής. Φωνές, βρισιές και κατάρες ακούγονταν όλο και πιο δυνατά. Μεταξύ των απολυθέντων ήταν και μερικοί μεσήλικες. Γι αυτούς εδώ έκλεινε ο εργασιακός τους βίος. Αποκλειόταν να βρούν άλλη δουλειά σ’ αυτή την ηλικία στην Ελλάδα της κρίσης. Εκεί λοιπόν που όλοι ήταν άνω κάτω και ζούσαν έντονα το δράμα των δώδεκα ανθρώπων άνοιξε η πόρτα του «αφεντικού» και ο ίδιος βγήκε αλαφιασμένος με δάκρυα στα μάτια σαν να μην ήξερε που βρισκόταν και που πήγαινε. Ο Γιώργος ανησύχησε ενώ έπεσε σιωπή εκεί που προηγουμένως χάλαγε ο κόσμος. «Τι έγινε κυρ Γιάννη;» «Τα κορίτσια Γιώργο. Τράκαραν!» Αυτά είπε μόνο και εξαφανίστηκε. Ο Κωνσταντίνος οδηγούσε το παπάκι του δεξιά και με μικρή ταχύτητα. Σήμερα, μετά από πολύ καιρό, θα περνούσε ακρόαση για να πιάσει δουλειά σε μία βιομηχανία. Οι περγαμηνές του ήταν ό,τι καλύτερο κυκλοφορούσε για μηχανικό στην αγορά. Όρεξη για δουλειά είχε, νέος ήταν δεν έβλεπε τι μπορούσε να πάει στραβά. Εκείνη τη στιγμή τον προσπέρασε ένα μικρό, χαριτωμένο [έτσι το χαρακτήρισε] αυτοκινητάκι. Δύο κοπέλες κάθονταν μπροστά. Πρόλαβε να δεί ότι ήταν πολύ

όμορφες. Αυτό μόνο, γιατί αμέσως είδε και το θάνατο να βγαίνει από ένα στενό μπροστά του με τη μορφή ενός τεράστιου τζιπ και να πέφτει με ταχύτητα πάνω στο αυτοκινητάκι των δύο κοριτσιών από την πλευρά του οδηγού. Το αυτοκινητάκι ανατράπηκε και τα κορίτσια βρέθηκαν ανάποδα κρεμασμένες γιατί φορούσαν ζώνες ασφαλείας και ακίνητες. Ο Κωνσταντίνος παράτησε το παπάκι και έτρεξε να τις βοηθήσει. Τις μίλησε αλλά δεν πήρε απάντηση. Δεν πίστεψε ούτε στιγμή ότι ήταν νεκρές. Άρχισε την προσπάθεια να τις απεγκλωβίσει. Τίποτα. Οι ζώνες είχαν σφηνώσει. Σηκώθηκε και έτρεξε στο παπάκι να πάρει το μαχαίρι που χρησιμοποιούσε όταν πήγαινε για ψάρεμα. Ήταν μικρό αλλά έκοβε σαν διάολος. Εκείνη τη στιγμή είδε τον κόσμο που μαζευόταν γύρω από το ατύχημα. «Μην τολμήσει κανείς να ανάψει τσιγάρο. Το αμάξι έχει διαρροή βενζίνης.» Έσκυψε πάλι και με με τη βοήθεια ενός ακόμα νεαρού έκοψε τη ζώνη της συνοδηγού ενώ με το άλλο χέρι την συγκρατούσε για να μην πέσει και σπάσει το τράχηλό της. Την έβγαλε από το αμάξι και παρακάλεσε τους παρευρισκομένους να τον βοηθήσουν να στήσει το αμάξι στα ίσια του. Με λίγη προσπάθεια το κατάφεραν. Ο οδηγός του τζιπ εν τω μεταξύ, ήταν πεσμένος στο τιμόνι του, αναίσθητος προφανώς. Ένα περιπολικό της αστυνομίας έφτασε και περιποιόταν την κοπέλα που ήταν έξω πια αλλά αναίσθητη. Ο Κωνσταντίνος προσπάθησε να ανοίξει την πόρτα του οδηγού. Αδύνατον! Είχε σφηνώσει. Πήγε από την άλλη μεριά και ευτυχώς αυτή η πόρτα άνοιξε. Μπήκε μέσα, έκοψε τη ζώνη της και προσπάθησε να την τραβήξει έξω. Στην προσπάθειά του να γλυτώσει τις δύο κοπέλες είχε ξεσκίσει το μπουφάν του που το έβγαλε και το πέταξε στη άκρη με αποτέλεσμα να ξεσκίσει και το πουκάμισό του. Εκείνη ξύπνησε και τον ρώτησε αλαφιασμένη. «Τι συνέβη;» «Τρακάρατε δεσποινίς. Ευτυχώς από ότι βλέπω δεν τραυματιστήκατε. Ελάτε τώρα να σας βοηθήσω να βγείτε.» Έβαλε τα κλάματα. «Η αδελφή μου είναι καλά;» Την καθησύχασε. «Καλά είναι δεσποινίς. Την έβγαλα πριν λίγο.» ‘Εκανε προσπάθεια να σηκωθεί από το κάθισμά της αλλά ξανάπεσε τρομοκρατημένη. «Το πόδι μου δεν βγαίνει.» Κοίταξε κάτω και ανατρίχιασε γιατί το πόδι της είχε σφηνώσει στο πεντάλ του φρένου. Ένας απαίσιος θόρυβος του πήρε την ψυχή. Μια μικρή φλόγα στο πίσω μέρος του αυτοκινήτου που προκάλεσε τον απαίσιο θόρυβο, ήλθε να προστεθεί στη τεράστια ατυχία αυτής της κοπέλας. Έσκυψε και είδε ότι αν έκοβε τα λουριά του παπουτσιού το πόδι θα ελευθερωνόταν. Έτσι και έκανε. Σε λίγο το πόδι ήταν ελεύθερο και την τράβηξε έξω κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή. Έτρεξαν πίσω από το

περιπολικό από φόβο μην εκραγεί το αυτοκίνητο των κοριτσιών. Εκείνη έκλαιγε με λυγμούς ενώ αγκάλιαζε την αδελφή της που είχε συνέλθει. Ο Κωνσταντίνος εξηγούσε στους αστυνομικούς πως έγινε το ατύχημα, μιας και ήταν ο μοναδικός αυτόπτης μάρτυς, όταν έφτασε ο πατέρας των κοριτσιών. Τις αγκάλιασε και έκλαιγε μαζί τους σαν μωρό παιδί. Το αυτοκινητάκι τους εν τω μεταξύ είχε καεί σχεδόν ολοσχερώς και τώρα το έσβηνε η πυροσβεστική που εν τω μεταξύ είχε φτάσει. Σε λίγο τον πλησίασε ένα ανθρώπινο ράκος. «Παιδί μου σε ευχαριστώ. Δεν μπορείς να φανταστείς τι έκανες για την οικογένειά μου. Δεν μπορείς! Δεν μπορείς!» Μονολογούσε κλαίγοντας. Ο Κωνσταντίνος βρέθηκε σε δύσκολη θέση. Κοίταξε το ρολόι του. «Πάει το ραντεβού για τη δουλειά» σκέφτηκε με κάποια πικρία και έσκυψε να πάρει το μπουφάν του. «Μα εσύ είσαι χάλια παιδί μου. Τώρα σκίστηκαν τα ρούχα σου;» Σήκωσε τους ώμους του. «Να ήταν μόνο αυτό!» σκέφτηκε και πήγε να πάρει το παπάκι του. «Που πας ρε φίλε; Έτσι θα φύγεις; Περίμενε λίγο. Περίμενε να κάνω ένα τηλέφωνο και θα τα πούμε αμέσως μετά.» Άνοιξε το κινητό του και σχημάτισε έναν αριθμό. «Γιώργο άκου παιδί μου, ακύρωσε σε παρακαλώ όλες τις απολύσεις.» Άκουσε τι του έλεγε ο άλλος. «Δεν υπάρχει εξήγηση Γιώργο ή μάλλον υπάρχει παιδί μου. Μόλις έγινα μάρτυρας ενός θαύματος. Τα κορίτσια μου, και τα δύο ζούν από θαύμα. Γι αυτό κάνε αυτό που σου είπα και θα τα πούμε από κοντά.» Τελείωσε το τηλεφώνημα και γύρισε στον Κωνσταντίνο. «Πως σε λένε παιδί μου;» «Κωνσταντίνο.» «Και που δουλεύεις Κωνσταντίνε;» Τι να του πει; Ότι έχασε μια ευκαιρία σήμερα για να βοηθήσει στο ατύχημα; Δεν ήταν του χαρακτήρα του αυτό. «Είμαι μηχανικός.» Έτσι απλά, χωρίς να αναφέρει που δουλεύει ή αν δουλεύει. «Μηχανικός; Μπράβο Κωνσταντίνε και χρειάζομαι μηχανικό στο εργοστάσιο. Μη μου πεις όχι! Όπου και αν δουλεύεις θα σταματήσεις και θα έλθεις σε μας. Εκτός αυτού πρέπει να σου αποκαταστήσω τη ζημιά που έπαθες στα ρούχα σου.» Τα κορίτσια που τόση ώρα παρακολουθούσαν επενέβησαν αποφασιστικά. «Ελάτε κύριε Κωνσταντίνε, μη χαλάσετε το χατίρι του μπαμπά. Θα χαρούμε πάρα πολύ να σας έχουμε μαζί μας στο εργοστάσιο.» Ήταν τόσο χαριτωμένες που δεν μπορούσε και δεν ήθελε πια να αρνηθεί. «Εντάξει, εντάξει κορίτσια, με πείσατε.» Από μέσα του πετούσε από τη χαρά του για την απρόσμενη αυτή προσφορά για εργασία αλλά και για τη θαλπωρή που εξέπεμπαν αυτά τα δύο υπέροχα πλάσματα. Μετά από τόσες ταλαιπωρίες, τόσα τρεξίματα και αγωνίες η δουλειά ήλθε από το πουθενά. «Τελικά υπάρχει Θεός» σκέφτηκε με ικανοποίηση…

69

Του Γεωργίου Π. Σαρλή

Συμβολή Kατώτερων Φυτικών Ειδών στην παραγωγή νέων εμπορικού ενδιαφέροντος προϊόντων

Γ

εννηθήκαμε και κατοικούμε στο μοναδικό πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος που αποδεδειγμένα υπάρχει ζωή και μάλιστα ζωή δισεκατομμυρίων οργανισμών. Οι ζωντανοί αυτοί οργανισμοί, αφού διέλθουν από τα στάδια γεννήσεως, αναπαραγωγής, τέλειας αναπτύξεως και παρακμής, νεκρώνονται. Η νέκρωση όμως των γήινων οργανισμών φανερώνει, ότι η αναπαραγωγή τους είναι απαραίτητη και είναι ενδιαφέρον ότι επιτυγχάνεται με διαδικασίες που τις διακρίνει μία εντυπωσιακή ποικιλία. Επίσης όπως έχει διαπιστωθεί, η κατεξοχήν αναπαραγωγή επηρεάζεται από διαφόρους παράγοντες που επιδρούν αρνητικά ή θετικά, τόσο στην πορεία και έκβασή της όσο και στον/ στους απογόνους. Τοιουτοτρόπως τα βακτήρια (Schizophyta), σε περιπτώσεις υπάρξεως ευνοϊκών περιβαλλοντικών επιδράσεων απαντώνται παντού (ατμόσφαιρα, νερό, έδαφος, σκόνη, πρόσφατα εκκρίματα ζώων, νεκρά και ζώντα ζώα κ.ά.) και μάλιστα σε εκπληκτικά μεγάλο αριθμό, που οφείλεται στον ταχύτατο πολλαπλασιασμό, στο μικρό μέγεθος, στην απλούστατη οργάνωσή τους και στην αντοχή των κυττάρων και των σπορίων τους στις δυσμενείς συνθήκες του περιβάλλοντος. Επιπλέον αποτελούν σημαντικούς παράγοντες στην οικονομία της φύσεως, ιδιαίτερα λόγω του ρόλου τους στη διάσπαση και ανοργανοποίηση των οργανικών ουσιών. Έτσι, εκτός ορισμένων ανθεκτικών ρητινών και πλαστικών υλικών, δεν υπάρχει καμία φυσική ουσία που να μη δύναται να αποικοδομηθεί από τα βακτήρια. Τέλος, αν εξαιρέσουμε εκείνα που προξενούν ασθένειες σε ανθρώπους, ζώα και φυτά, διάφορα είδη βακτηρίων χρησιμοποιούνται στη βιομηχανική επεξεργασία τροφίμων, στη βιολογική καταπολέμηση των ασθενειών και εχθρών των φυτών, στην ενσίρωση των ζωοτροφών, στο βιολογικό καθαρισμό των αποβλήτων διαφόρων βιομηχανιών κ.α. Όμως εκτός των βακτηρίων, στα κατώτερα φυτικά είδη υπάγονται και τα φύκη (Phycophyta, Algae), που διακρίνονται σε αθροίσματα αναλόγως των φωτοσυνθετικών τους χρωστικών (χλωροφύλλη a και c, β-καροτίνιο, ξανθοφύλλες κ.ά.) ή και σε συνδυασμό με τις αποταμιευτικές τους ουσίες (άμυλο, λιπαρό έλαιο, λαμιναρίνη, άγαρ, αλγινικό οξύ κ.ά.) (Σαρλής, 2003).

70

Στα φύκη οι αρνητικές επιδράσεις στην αναπαραγωγή τους προέρχονται μόνο από τις δυσμενείς συνθήκες του περιβάλλοντος στο οποίο διαβιούν. Αντιθέτως σε ευνοϊκές συνθήκες αναπαράγονται κατά ιδανικό τρόπο και προσφέρουν, ιδιαίτερα εκείνα του θαλάσσιου περιβάλλοντος, τη μεγαλύτερη παραγωγή οργανικής ύλης. Αυτή είναι που στηρίζει εφενός την ύπαρξη των θαλάσσιων ζωϊκών οργανισμών (καρκινοειδή, αχινοί κ.ά.) και εφετέρου αποτελεί την πρώτη ύλη στη μικροβιολογία (άγαρ-άγαρ), φαρμακευτική, χειρουργική, κοσμετολογία, βοτανοθεραπευτική, υαλουργία, υφαντουργία, βιομηχανίες ζωοτροφών, πλαστικών, ελαστικών, για αναπλάσεις εδαφών και αλλαχού. Επίσης, η καλλιέργεια των φυκών δύναται να τα μετατρέψει σε σημαντική πηγή διατροφής για τον άνθρωπο (βιομηχανίες τροφίμων, σακχαρωδών προϊόντων, μαγειρική κ.α.). Είναι πιθανόν στο μέλλον, η θαλάσσια καλλιέργεια μισού εκταρίου φυκών να παράγει 50 τόνους καταναλώσιμου προϊόντος το χρόνο, με περιεκτικότητα 50% πρωτεϊνες και 25% υδατάνθρακες. Σήμερα διανύουμε μία οριακή κοσμοϊστορική στιγμή, όπου η σύγχρονη Τεχνολογία μετά την αλματώδη της περίοδο, επιτρέπει να αξιοποιηθούν οι εφαρμογές της, μέθοδοι αλλά και προϊόντα, προς όφελος του ανθρώπου. Τοιουτοτρόπως, δύναται η αγορά τροφίμων να έχει οφέλη, τόσο από την παραγωγή νέων προβιοτικών τροφίμων υψηλής αξίας μέσω της καλλιέργειας μικροοργανισμών προερχομένων από τα τοπικά μας τρόφιμα όσο

και από την αξιοποίηση των προϊόντων των καλλιεργειών ιθαγενών πολυκυττάρων φυκών. Ως γνωστόν προβιοτικό νοείται μία ζωντανή καλλιέργεια σαφώς ορισμένου βακτηρίου ή συνδυασμού βακτηρίων, με την οποία εμπλουτίζεται ένα τρόφιμο ή ένα συμπλήρωμα διατροφής, που επιφέρει όφελος στην υγεία (Σαρλής, 2014). Συγκεκριμένα η κατανάλωση προβιοτικού τροφίμου ισχυροποιεί το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα και συμβάλλει στην ανάπτυξη των ωφέλιμων μικροοργανισμών των εντέρων, ελαχιστοποιουμένου έτσι του κινδύνου των εντερικών λοιμώξεων. Προς τούτο θα πρέπει οι παραγωγικοί και οι επιχειρηματικοί φορείς να ασχοληθούν με την έρευνα και παραγωγή νέων προβιοτικών, υψηλής διατροφικής αξίας και ασφαλών για την ανθρώπινη υγεία τροφίμων, τα οποία επιζητούνται από το καταναλωτικό κοινό. Βεβαίως χρησιμοποιώντας προβιοτικούς μικροοργανισμούς, που θα έχουν επιλεγεί από τη μικροβιακή χλωρίδα των ζωϊκής προελεύσεως προϊόντων, τα οποία παρασκευάζονται με τον πατροπαράδοτο τρόπο στις διάφορες γεωγραφικές μας περιοχές. Ομοίως, επειδή η αγορά εκδηλώνει έντονο ενδιαφέρον, θα ήταν ευχής έργον η ιδιωτική πρωτοβουλία να δραστηριοποιηθεί στο χώρο της καλλιέργειας ιθαγενών φυκών, ιδίως χλωροφυκών και φαιοφυκών, τα οποία αναπτύσσονται μέχρι του βάθους εκείνου της θάλασσας που το ηλιακό φως, η αλμυρότητα του νερού και η θερμοκρασία, τους το επιτρέπουν. Επίσης και μερικών ροδοφυκών που απαντούν σε μεγάλα βάθη και αποτελούν το βαθύτερο όριο της θαλάσσιας χλωρίδας. Η χώρα μας, προικισμένη από τη φύση, διαθέτει βατές αλλά και βραχώδεις παραλίες, εκτεταμένες αμμουδιές, γραφικά λιμανάκια, απάνεμους όρμους, εκβολές ποταμών, παράκτια υφάλμυρα νερά. Σε αυτή την ποικιλόμορφη ακτογραμμή της αναπτύσσονται το υφυδατικό χλωροφύκος του γένους Ulva κ.ά., τα φαιοκύκη των γενών Cystoseira, Sargassum κ.ά. και τα ροδοφύκη των γενών Gracillaria, Polysiphonia κ.ά. Τμήματα όλων αυτών, μαζί με τα θαλάσσια μονοκότυλα των γενών Posidonia και Zostera, εκβράζονται από τα κύματα κατά μήκος των ακτών και αποτελούν τα λεγόμενα φύκια (φύτσα, φύκη κατά τον Στράβωνα). Επίσης σύμφωνα με δοξασία μας, βότσαλα στα οποία προσκολλώνται φύκη, οι λεγόμενες “πέτρες μαλλιαρές”, συλλέγονται από τους κολυμβητές που αρχίζουν τα μπάνια τους την ημέρα της Αναλήψεως και τοποθετούνται κάτω από τα κρεβάτια για “γούρι” και για να “φεύγουν οι ψύλλοι και οι κοριοί”. Η καλλιέργεια των φυκών για εμπορία στη χώρα μας είναι περίπου άγνωστη. Όμως, ορισμένα είδη φαιοφυκών χρησιμοποιούνται επί εκατονταετίες ως τροφή των ιθαγενών πληθυσμών, ιδιαίτερα της Άπω Ανατολής και των νησιών του Ειρηνικού Ωκεανού, όπως και άλλα ως λίπασμα ή για ανάπλαση εδαφών και ως κτηνοτροφή. Όσον αφορά στα χλωροφύκη (green algae), των οποίων οι υδατάνθρακες αντιστοιχούν προς το άμυλο των χερσαίων φυτών, δεν προσφέρονται μόνο για ιαματικά

λουτρά σε ειδικά κέντρα αισθητικής, αλλά και για οικολογικές ενεργειακές λύσεις. Γενικώς τα πολυκύτταρα φύκη ανήκουν βιολογικώς στην ομάδα του βένθους και καλλιεργούνται σε δίχτυα από συνθετικές ίνες ή άλλα τεχνητά υποστρώματα στα παράλια των περισσοτέρων θαλασσών της υφηλίου. Επίσης σε αμμώδεις παραλίες, υπήνεμους μικρούς κόλπους, μεγάλες υπαίθριες δεξαμενές και στην ανοιχτή θάλασσα με σχεδίες. Τρέφονται από το περιβάλλον αυτά μέσο και παράγουν μεγάλη μάζα φυτικών υλικών πλούσιο σε βιταμίνες, ανόργανα άλατα, μέταλλα και ιχνοστοιχεία. Ακόμη οι πρωτείνες τους δεν υπολείπονται εκείνων των χερσαίων φυτών και περιέχουν όλα τα ουσιώδη για την οργανική ζωή αμινοξέα. Ούτω, τα πολύτιμα συστατικά των προϊόντων τους, που αποτελούν αντικείμενο ζωηρού εμπορικού ενδιαφέροντος, προσφέρουν κίνητρα για να καλλιεργηθούν στη χώρα μας ορισμένα γηγενή και ταχείας αυξήσεως είδη ή επιλεγμένα με διάφορες βιολογικές μεθόδους στελέχη τους και προσαρμοσμένα στις τοπικές συνθήκες. Πέραν αυτών τα εν λόγω φύκη αποτελούν σημαντικά στοιχεία του θαλάσσιου περιβάλλοντος καθόσον α. παρέχουν πλούσια οργανική ύλη που θα δώσει ελπιδοφόρα λύση στο πρόβλημα της εξευρέσεως φυτικής πρωτεϊνης, β. διατηρούν την καθαρότητα του περιβάλλοντος αυτά μέσου και αποτελούν δείκτες της ποιότητάς του, γ. χρησιμοποιούνται ως βελτιωτικά μέσα του περιβάλλοντος (βιολογικοί καθαρισμοί, υδατοκαλλιέργειες κ.ά.) και δ. αποτελούν δείκτες περιεκτικότητας των ιδιαίτερα τοξικών σε υψηλές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων (Σαρλής, 1999). Τελειώνοντας θα πρέπει να επισημανθεί, ότι τα προβιοτικά τρόφιμα που παράγονται από την πρωτογενή χλωρίδα προϊόντων ζωϊκής προελεύσεως και τα θαλάσσια κατώτερα φυτά με τις σπουδαίες βιολογικές τους ιδιότητες, ενέχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και δύνανται με τις αξιοποιήσεις τους να αποτελέσουν αξιόλογους τομείς οικονομικής δραστηριότητας. Υπόσχονται μάλιστα, ότι στο μέλλον είναι πιθανόν να προσφέρουν στην αγορά υψηλά ενεργειακά τρόφιμα, στις βιομηχανίες νέες εφαρμογές, καθώς και προϊόντα πρωτοποριακά και πιο εξειδικευμένα για την προάσπιση της υγείας του ανθρώπου.

71

ΥΓΕΙΑ 72

Της Φλωράνθης Μπαχά Χειρουργός Οδοντίατρος M.Sc. Οδ. Βιοϋλικών Κλινική εξειδίκευση στην Αισθητική Οδοντιατρική

ΒΡΥΓΜΟΣ ΤΩΝ ΔΟΝΤΙΩΝ

Ο

βρυγμός αναφέρεται ως μια κατάσταση έντασης και συναισθηματικής φόρτισης υπό ιδιαίτερα δυσμενείς συνθήκες ήδη από την Καινή Διαθήκη (Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο – η,12). Πρόκειται για το μη φυσιολογικό σφίξιμο ή τρίξιμο των δοντιών κατά τη διάρκεια του ύπνου αλλά αρκετά συχνά και κατά τη διάρκεια της ημέρας. Είναι ένα αρκετά συνηθισμένο πρόβλημα που εμφανίζεται συχνότερα στις γυναίκες και γίνεται ασυνείδητα, που σημαίνει ότι η πλειοψηφία των ασθενών δεν γνωρίζουν ότι έχουν αυτήν την παραλειτουργική συνήθεια. Κατά τη διάρκεια του βρυγμού τα δόντια όχι μόνο έρχονται σε επαφή μεταξύ τους για περισσότερο χρόνο από αυτόν που αντιστοιχεί φυσιολογικά στη λειτουργία της μάσησης, αλλά και οι δυνάμεις που ασκούνται είναι πολύ μεγαλύτερες και ιδιαίτερα στον νυχτερινό βρυγμό. Η υπερλειτουργία αυτή του στοματογναθικού συστήματος (δόντια-μασητήριοι μύες-αρθρώσεις γνάθων) δημιουργεί πονοκεφάλους, πόνο και κούραση στους μύες του προσώπου ή στην περιοχή των κροταφογναθικών διαρθρώσεων (οι αρθρώσεις της γνάθου ακριβώς μπροστά από το αυτί), δυσκολία στην μάσηση ή την διάνοιξη του στόματος ή παραγωγή περίεργων ήχων κατά την μάσηση. Όσον αφορά τις επιπτώσεις του βρυγμού στα δόντια, προκαλούνται κινητικότητες και ευαισθησίες και μικρότερου ή μεγαλύτερου βαθμού αποτριβές σε λίγα δόντια ή και σε ολόκληρη την οδοντοφυϊα. Αν ο βρυγμός συνεχίζεται έντονα για πολλά χρόνια, οι αποτριβές μπορούν να γίνουν τόσο εκτεταμένες ώστε το μήκος των δοντιών να μειωθεί εντυπωσιακά (εικ. 1 και 2). Οι αιτίες του βρυγμού δεν είναι απόλυτα γνωστές. Φαίνεται πως πολλοί παράγοντες συμβάλλουν στην εκδήλωση του προβλήματος, όπως η σύγκλειση, γενετικοί και παθοφυσιολογικοί παράγοντες, νευρολογικές νόσοι, χρήση καφεϊνης, αλκοόλ ή λήψη αντικαταθλιπτικών. Ωστόσο ο κυριότερος εκλυτικός παράγοντας θεωρείται το στρες. Ασθενείς με έντονο στρες στην καθημερινή τους ζωή είναι περισσότερο επιρρεπείς στον βρυγμό. Η διάγνωση γίνεται με την ενδοστοματική και εξωστοματική εξέταση όπου παρατηρούνται αποτριβές των δοντιών, κατάγματα γεφυρών και σφραγισμάτων, εντυ-

πώματα στα πλάγια χείλη της γλώσσας, ευαισθησία στην ψηλάφηση των μασητήριων μυών. Λήψη ιστορικού και λεπτομερούς ερωτηματολογίου συμβάλλει τα μέγιστα στη διάγνωση, ενώ σε πιο σοβαρές καταστάσεις ενδέχεται να χρειαστεί ηλεκτρομυογραφία ή πολυϋπνογράφημα. Η θεραπευτική αντιμετώπιση του βρυγμού έχει ως στόχο την εξάλειψη των επιπτώσεών του στο στοματογναθικό σύστημα. Είναι σημαντικό να μάθει ο ασθενής να ελέγχει το καθημερινό άγχος του με διάφορες τεχνικές χαλάρωσης. Σε έντονα συμπτώματα χορηγούνται αντιφλεγμονώδη και μυοχαλαρωτικά, κατά περίπτωση. Ασκήσεις χαλάρωσης των γνάθων βοηθούν και στις περισσότερες περιπτώσεις επιβάλλεται η χρήση ειδικού ενδοστοματικού νάρθηκα κατά τον ύπνο, ο οποίος προστατεύει τα δόντια από τις αποτριβές και με κατάλληλη ρύθμιση σταθεροποιεί τον τρόπο που κλείνουν τα δόντια και χαλαρώνει τους μύες και τις αρθρώσεις. Η έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση του βρυγμού εξαλείφει τον πόνο και τα λοιπά ενοχλήματα του ασθενούς, ενώ αποτρέπει την καταστροφή των δοντιών και την αναγκαιότητα κατασκευής εκτεταμένων προσθετικών αποκαταστάσεων.

Εικ. 1

Εικ. 2

73

Νίκος Καβαλλιεράτος Γενικός Χειρουργός

Ιστορίες της Εφημερίας Όσο κι αν μπορεί να φανεί μελοδραματικό η άσκηση της ιατρικής και μάλιστα της ειδικότητας της χειρουργικής είναι μια καθημερινή μάχη με το θάνατο, ακόμη και σε περιστατικά «ρουτίνας» - μια ορολογία που δε μου αρέσει καθόλου, γιατί κάθε ασθενής με την πάθησή του είναι μια ιδιαίτερη και μοναδική περίπτωση. Ενώ λοιπόν η αγωνία και η ευθύνη είναι καθημερινά φαινόμενα, ή μάλλον λόγω αυτού, μετά από 40 περίπου χρόνια άσκησης της ιατρικής σε νοσοκομεία και κλινικές προβάλλουν στη μνήμη και κάποιες ιστορίες που μπορεί να προκαλέσουν ένα χαμόγελο. Μερικές τέτοιες θα ήθελα να μοιραστώ με τους αναγνώστες μας. Ομολογώ ότι έμπνευση για να γράψω τούτο το σημείωμα ήταν οι «Ιστορίες της βαρδιόλας». Στο χειρουργικό μέσω... ψυχιάτρου Την ιστορία αυτή την αφηγούμην συχνά στους ειδικευόμενούς μου για να τους δώσω να καταλάβουν τη σημασία ενός λεπτομερούς - σωστού ιστορικού. Γενική εφημερία στο Κρατικό της Νίκαιας, σε όλα τα τμήματα αλλά ιδιαίτερα στο παθολογικό, χαμός με εκατοντάδες ασθενείς να περιμένουν φωνάζοντας, και οι γιατροί μεσα στον πανικό να προσπαθούν να βγάλουν άκρη. Κάποια στιγμή το ΕΚΑΒ φέρνει μέσα στον πανικό που θύμιζε την παραλία της Σμύρνης το ’22 ένα σχετικά νέο άνδρα. Ο νεαρός εφημερεύων παθολόγος πλησιάζει, ρωτάει γιατί τον έφεραν και η απάντηση ήταν: «Εγκώ ποντήλατο μπουμ μπουμ, μπονάει μπονάει...». Χωρίς να διστάσει (και υπό την πίεση των αναμενόντων που διαμαρτύρονταν), ο νεαρός γιατρός κρίνει ότι ο άνθρωπος λέει ασυναρτησίες πάσχων από κάποια ψυχική νόσο ετοιμάζει στα γρήγορα το σχετικό σημείωμα και στέλνει τον ασθενή στον ψυχίατρο. Τη λύση του μυστηρίου τη βρήκε πράγματι ο ψυχίατρος, όχι όμως λόγω ειδικότητας, αλλά γιατί έκανε αυτό που πρέπει να κάνει κάθε γιατρός: Πήρε ένα καλύτερο ιστορικό και εξέτασε τον ασθενή. Η ιστορία είχε ως εξής: ο άνθρωπος ήταν εργάτης και είχε έλθει πρόσφατα στον Πειραιά από κάποιο χωριό έξω από την Κομοτηνή. Ανήκε στη μουσουλμανική μειονότητα και εκείνα τα χρόνια σε πολλά χωριά που ο πληθυσμός ήταν κατά κύριο λόγο μουσουλμανικός, πολλοί δε μιλούσαν καθόλου ελληνικά. Ενώ επέστρεφε από τη δουλειά του με το ποδήλατό του, έπεσε σε ανταλλαγή πυρών μεταξύ συμμοριών και έφαγε μιά αδέσποτη. Ο ψυχίατρος λοιπόν παρέπεμψε τον ασθενή στο χειρουργικό για τα περαιτέρω. Και εγώ είχα μια ιστορία-παράδειγμα για να λέω στους νέους ειδικευόμενους. Ο Άγιος Πέτρος είναι φιλόμουσος Φοιτητής ακόμη, δούλευα αντί πενιχρότατης αμοιβής, σαν βοηθός χειρουργείου σε μεγάλη για τα τότε δεδομένα κλινική (ήταν βλέπετε εποχές που οι γιατροί ήταν ακόμη δυσεύρετοι). Ήμουν όμως όλη την ημέρα στο χειρουργείο που τόσο αγαπούσα και αγαπώ.

Κάποια ημέρα βοηθούσα ένα μέσης ηλικίας συνάδελφο σε μιά πλαστική βουβωνοκήλης αν θυμάμαι καλά. Ο συγκεκριμένος χειρουργός ήταν η προσωποποίηση αυτού που λέμε «έξω καρδιά». Είχα την τύχη να τον συναντήσω πάλι μετά από χρόνια και δεν θυμάμαι μιά φορά να μην είναι γελαστός και να απευθύνεται εγκάρδια ακόμη και σε ανθρώπους που μόλις είχε γνωρίσει. Ένας θησαυρός για μένα, γιατί δυστυχώς πολλοί συνάδελφοι με αντιμετώπιζαν «αφ’υψηλού», βγάζοντας πάνω μου τα κόμπλεξ και τις ανασφάλειές τους. Αφού λοιπόν είχε τελειώσει το κύριο μέρος της επέμβασης, πιάσαμε συζήτηση για τη δημοτική μουσική που μας άρεσε ιδιαίτερα και εκείνα τα χρόνια ήταν υποτιμημένη. Αρχίσαμε να τραγουδάμε κάποια δημοτικά και κατόπιν η συζήτηση στράφηκε στη βυζαντινή μουσική. Του είπα ότι μου άρεσε ιδιαίτερα το «εξομολογείσθε τω κυρίω...» και αρχίσαμε να το ψέλνουμε, χωρίς να αντιληφθούμε ότι η αναισθησιολόγος είχε αρχίσει να ξυπνά τον ασθενή. Ας ληφθεί υπ’όψιν ότι εκείνα τα χρόνια η αναισθησία ήταν πολύ πίσω σε σχέση με τα σημερινά δεδομένα και η αφύπνιση ήταν πολλές φορές επεισοδιακή. Εκεί λοιπόν που ψέλναμε, βλέπουμε τον ασθενή να ανασηκώνεται, να κοιτάει δεξιά – αριστερά με έντρομο βλέμμα και να λέει: Τιιιί έγινε πέθανα; Είδαμε και πάθαμε να τον πείσουμε ότι δεν είχε εγκαταλείψει το μάταιο τούτο κόσμο.

83

Του Νίκου Καβαλλιεράτου Γενικού Χειρούργου

Επικοινωνιακές γκάφες (Κρύβε λόγια...) Πέρα από τη σωστή άσκηση της επιστήμης του, ο γιατρός πρέπει να είναι πολύ προσεκτικός κάθε στιγμή επικοινωνίας με τον ασθενή και το περιβάλλον του, καθώς συχνά πρέπει να ανακοινώσει δυσάρεστα. Επίσης, συχνά πρέπει να χειριστεί καταστάσεις που δεν έχουν άμεση σχέση με την πάθηση και τη θεραπεία, αλλά με τη σχέση του ασθενούς με το περιβάλλον του. Μέχρι να μάθει κανείς κάποια πράγματα και να προσέχει, δεν υπάρχει περίπτωση να αποφύγει γκάφες στο πεδίο αυτό. Φοιτητής ακόμη, εφημέρευα Κυριακή απόγευμα σε μικρή ιδιωτική κλινική και με καλεί επειγόντως η νοσηλεύτρια για εξωτερικό επείγον περιστατικό. Βρίσκομαι μπροστά σε ένα έντρομο ηλικιωμένο για τα δεδομένα της εποχής και για τα νιάτα μου κύριο ο οποίος συνόδευε μια ωραιότατη νεαρή ύπαρξη που είχε κόψει με ένα σπασμένο ποτήρι το χέρι της. Έκανα τη συρραφή και για να τον καθησυχάσω, του λέω μην ανησυχείτε, μια χαρά θα πάει η κορούλα σας. Αντί να χαρεί, βλέπω μια περίεργη έκφραση στο πρόσωπό του, ενώ με την άκρη του ματιού μου πιάνω τη νεαρά να έχει σκάσει στα γέλια. Ο συνοδός απαντά με φανερή αμηχανία «Ευχαριστώ γιατρέ αλλά... είναι αρραβωνιαστικιά μου, στο τραπέζι των αρραβώνων μας τραυματίστηκε». Ήταν η σειρά μου να μείνω αμήχανος και να ψελλίσω συγγνώμη... Μυαλό όμως δεν έβαλα αμέσως. Λίγα χρόνια αργότερα, ειδικευόμενος της χειρουργικής, εξετάζω μιά μεσόκοπη προς ηλικιωμένη κυρία συνεδευόμενη από ένα νεαρό ο οποίος εκφράζει πολλή τρυφερότητα και ανησυχία. Αφού εξετάζω, του λέω και δυστυχώς μπροστά της «η μανούλα πρέπει να χειρουργηθεί, αλλά θα πάει καλά». Ο νεαρός με παίρνει παραπέρα και μου λέει «γιατρέ είναι η σύζυγός μου». Περιττό να σας περιγράψω το θυμωμένο ύφος της κυρίας. Ένα άλλο ζήτημα έχει να κάνει με την ανακοίνωση μιας διάγνωσης στο περιβάλλον. Είναι ζήτημα λυμένο από χρόνια σε άλλες χώρες, αλλά στην Ελλάδα λόγω των ισχυρών οικογενειακών δεσμών συνέβαινε παλιότερα ο γιατρός να κρύβει την αλήθεια από τον πάσχοντα και να την ανακοινώνει σε κάποιο συγγενή. Αυτό είναι τυπικά απαράδεκτο εκτός αν ο ασθενής είναι ανήλικος ή έχει άνοια, ήταν όμως μια συνηθισμένη πρακτική. Η παρακάτω ιστορία μπορεί να βγάζει ένα χαμόγελο για μας, πιθανότατα όμως έκανε μια οικογένεια άνω-κάτω. Απόγευμα σε επαρχιακό νοσοκομείο βάζουμε με το διευθυντή της χειρουργικής επειγόντως στο χειρουργείο μιά κυρία με έντονα συμπτώματα σκωληκοειδίτιδας. Σημειωτέον ότι την εποχή στην οποία αναφέρομαι δεν υπήρχε ακόμη σε κοινή πρακτική υπερηχοτομογράφημα ή αξονική, ούτε στην Αθήνα. Στο χειρουργείο διαπιστώνεται ότι η ασθενής δεν έπασχε από σκωληκοειδίτιδα, αλλά από ρήξη εξωμητρίου κυήσεως. Τελειώνοντας και πριν καλοσυνέλθει η ασθενής, μας ειδοποιούν ότι έχει έρθει ο σύζυγος και ανησυχεί πολύ. Θεωρήσαμε ανθρώπινο να βγούμε να ενημερώσουμε ότι όλα πήγαν κατ’ευχήν. Πράγματι, βρήκαμε τον άνθρωπο είπαμε ότι όλα πήγαν καλά και να ηρεμήσει, όταν ο διευθυντής είχε την έμπνευση να συμπληρώσει «βέβαια, δεν ήταν σκωληκοειδίτις αλλά εξωμήτριος κύηση. Μην ανησυχείτε όμως, έχει μείνει η άλλη σάλπιγγα και θα μπορέσει να τεκνοποιήσει». Βλέπουμε τον άνθρωπο να κοκκινίζει, πρασινίζει πετάει όλο απορία ένα «μα πως..» και φεύγει τρέχοντας. Τις λεπτομέρειες τις μάθαμε την άλλη μέρα: Λόγω επαγγέλματος ήταν σε άλλη πόλη και είχε να δεί τη γυναίκα του για πάνω από έξι μήνες...

84

Θα πεθάνω γιατρέ; Το νοσοκομείο στο οποίο υπηρέτησα 30 σχεδόν χρόνια, τα πιό παραγωγικά της σταδιοδρομίας μου, είχε τεράστιο φόρτο εργασίας και οι δυνατότητες, ιδίως του χειρουργείου από άποψη κλινών και προσωπικού, πολύ κατώτερες των αναγκών. Οι ημέρες για προγραμματισμένες επεμβάσεις ήταν δύο την εβδομάδα. Την προηγουμένη κάθε «ημέρας χειρουργείου» γινόταν πραγματική μάχη για να καταρτισθεί το πρόγραμμα και να συμμετέχουν κατά το δυνατόν περισσότεροι χειρουργοί με τους αντίστοιχους ασθενείς που ο καθένας είχε για διάφορους λόγους υπ’ευθύνη του. Μιά τέτοια μέρα βρισκόμαστε λόγω κακής συνεννόησης με εισαγωγές σχεδόν διπλάσιες από τη δυνατότητα του προγράμματος. Σε μιά πρόχειρη σύσκεψη πριν από την επίσκεψη ο διευθυντής τράβαγε τα μαλλιά του και φυσικά μας πέρασε γεννεές δεκατέσσερεις μιά και ήταν τελείως εκτός ηθών να διώξουμε ασθενή που είχε προετοιμαστεί ψυχικά και σωματικά για επέμβαση. Αφού λύση δεν διαφαινόταν, αποφασίστηκε να αρχίσουμε επίσκεψη και να διαμορφώσουμε το πρόγραμμα με βάση κάποια ιατρικά και κοινωνικά κριτήρια. Αρχίζει λοιπόν η επίσκεψη και καθώς ως φαίνεται οι φωνές του είχαν ακουστεί στο διάδρομο, εκφραζόταν από πλευράς ασθενών η αγωνία του αν θα βρίσκονται στο πρόγραμμα της επομένης. Από 5-6 ασθενείς είχε τεθεί το ερώτημα «κύριε διευθυντά θα χειρουργηθώ αύριο;». Εκείνος όπως ήταν διαμορφωμένη η κατάσταση δε μπορούσε να δεσμευθεί και η απάντησή του ήταν στερεότυπα «Θα δούμε, θα δούμε». Μετά από αρκετές τέτοιες απαντήσεις, φτάνει στο κρεββάτι μιάς ασθενούς που θα χειρουργούσε ο ίδιος. Η γυναίκα με φανερή αγωνία ρωτάει τον διευθυντή και θεράποντα γιατρό της «Γιατρέ μου θα ζήσω;». Η απάντηση του διευθυντή που είχε πάρει φόρα και είχε το άγχος του προγράμματος, βγαίνει αυθόρμητα: «Θα δούμε, θα δούμε». Η ασθενής που περίμενε παρηγοριά και επιβεβαίωση ότι όλα θα πάνε καλά μένει με ορθάνοιχτο στόμα. Ξαφνικά όλοι σταματούν να μιλάνε, συνειδητοποιούν το τί έχει γίνει και ξεσπούν (και ο διευθυντής) αυθόρμητα σε τρανταχτά γέλια. Ήταν κι αυτός ένας τρόπος να αποφορτισθεί η ένταση. Αναγνωρισιμότητα Γενική εφημερία και ο μαύρος χαμός ως συνήθως στα έκτακτα. Πέρα από τα ιατρικά προβλήματα και τις δεκάδες των ασθενών που έπρεπε να εξυπηρετηθούν, μεγάλη δυσκολία προκαλούσαν οι ορδές συγγενών που απαιτούσαν να βρίσκονται μέσα στο ιατρείο προκαλώντα πλήρη αδυναμία στο να προχωρήσει η δουλειά. Έπρεπε λοιπόν κατά καιρούς να βγάζουμε τους συνοδούς έξω. Σε μια τέτοια προσπάθεια κι αφού ο καθένας θεωρεί ότι έχει ένα λόγο να παραμείνει, φτάνω σε ένα κύριο κάπως κοντό, με γιαλιστερό κοστούμι και πολύ προσεγμένο μαλλί. Στην παράκλησή μου να περιμένει τον άνθρωπό του έξω, απαντά με ειλικρινή απορία στο πρόσωπό του, «μα... είμαι ο Μπ.». Λίγο τσαντισμένος, απαντώ κάπως απότομα «Χαίρω πολύ κι εγώ είμαι ο Καβαλλιεράτος». Βλέπω πως αποχωρεί με πολύ πληγωμένο βλέμμα. Με πλησιάζει μια νοσηλεύτρια και μου λέει μα δεν αναγνώρισες τον Μπ... Ρωτάω αφελώς ποιός είναι και διαπιστώνω πως στους άλλους είναι πασίγνωστος. Επρόκειτο για τραγουδιστή που μεσουρανούσε στις πίστες στις οποίες εγώ δεν περνούσα ούτε απ΄έξω. Είχε όμως τέτοιο πληγωμένο ύφος

Ιστορίες της Εφημερίας

τον καθένα, μιλάμε ούτως ή άλλως για μερικά λεπτά. Ποιό λοιπόν ήταν το ζήτημα; Το ζευγάρι ήταν άτεκνο, και αν είχε πεθάνει πρώτος ο άνδρας, την περιουσία κληρονομούσε η οικογένεια της γυναίκας, ενώ αλλοιώς τα πράγματα θα ήταν τελείως αντίστροφα. Είδαμε και πάθαμε να ξεμπλέξουμε, για μια καθαρά εξωιατρική υπόθεση.

που δεν τον αναγνώρισα, που θεώρησα καλό να βγώ απο το ιατρείο, να του ζητήσω συγγνώμη και να του πω πως του απάντησα έτσι για να μη θυμώσουν οι άλλοι συνοδοί. Αμέσως ο άνθρωπος έσκασε ένα μεγάλο χαμόγελο ευτυχίας και με... συγχώρησε. Δεν ήταν σεξουαλική παρενόχληση Νεαρός φοιτητής «υποβοηθός» σε μεγάλο νοσοκομείο με μικρή εμπειρία όχι μόνο από την ιατρική αλλά και από τη ζωή (καταλαβαίνετε τί εννοώ) καλούμαι να βγάλω προεγχειρητικό καρδιογράφημα σε μιά ωραιότατη κυρία από την Κρήτη η οποία είχε δυστυχώς καρκίνο του μαστού. Αφού συνέδεσα τα ηλεκτρόδια στα χέρια και στο στήθος, διαπιστώνω ότι έχει τα πόδια της μέχρι τα γόνατα κάτω από την κουβέρτα. Προκειμένου λοιπόν να συνδέσω και τα ηλεκτρόδια γύρω στους αστραγάλους, της λέω «σηκώστε σας παρακαλώ τα πόδια σας» εννοώντας να τα βγάλει από την κουβέρτα. Εκείνη, βλέποντας τη γενικώτερη αμηχανία μου και προφανώς για να με πειράξει μου απαντά «ε όϊ ζατρέ τσε να σηκώσω τα πόδια μου!». Ο θάλαμος σείστηκε από τα γέλια, εγώ έβγαλα κακήν κακώς το καρδιογράφημα και ετράπην σε άτακτη φυγή. Πήγα όμως την πρώτη μετεγχειρητική μέρα να της ευχηθώ περαστικά και από αυτήν πήρα το πρώτο δώρο στην ιατρική μου καρριέρα: Ένα μικρό κρητικό μαχαίρι που είχα στο γραφείο μου για πάρα πολλά χρόνια σαν χαρτοκόπτη. Κληρονομικά Η παρακάτω ιστορία δε βγάζει γέλιο, είναι όμως ενδεικτική της πολυπλοκότητας των καταστάσεων που καλείται να αντιμετωπίσει ο γιατρός. Σε συνθήκες γενικής εφημερίας και στη χειρότερη ώρα με δεκάδες βαρειών περιστατικών προς αντιμετώπιση, διακομίζεται με το ΕΚΑΒ ηλικιωμένο ζευγάρι που είχε εμπλακεί σε βαρύτατο τροχαίο. Παρά τις προσπάθειες οι και ο άνδρας και η γυναίκα κατέληξαν σε λίγα λεπτά. Δύο-τρείς μήνες αργότερα οι εφημερεύοντες της ημέρας εκείνης καλούμεθα σε ανάκριση. Δεν ανησυχήσαμε ιδιαίτερα, διότι στα περιστατικά της εφημερίας εκείνης που ήταν βαρειά, δεν θα μπορούσε να υπάρξει ούτε υπόνοια ότι κάτι δεν έγινε σωστά ιατρικά. Βρεθήκαμε όμως μπροστά σε κατηγορίες σχετικά με τη σειρά καταγραφής της σειρά των θανάτων του ζευγαριού που προανέφερα. Όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό, μέσα στο γενικό χαμό και στο σχεδόν σύγχρονο θάνατο των άτυχων θυμάτων, ήταν πρακτικά αδύνατο να θυμηθεί κανείς τί ώρα θανάτου είχε καταγραφεί για

No AIDS! Γενική εφημερία και φέρνει το ΕΚΑΒ δύο νέους Ιταλούς (άρρενες) από κάποιο νησί που είχαν τροχαίο με μηχανάκι. Από το ντύσιμο και τη συμπεριφορά εύκολα μπορούσε να συνάγει κανείς ότι ήταν ζευγάρι. Ήταν εποχή που είχε πρωτοεμφανιστεί το AIDS. Κατά την παραλαβή αναλαμβάνει τη λήψη στοιχείων ο πλέον άσχετος με ξένες γλώσσες ειδικευόμενός μας. Το μόνο που κατάφερνε ήταν κάτι ελάχιστες λέξεις σε πανάθλια αγγλικά. Αφού λοιπόν ρωτά ονόματα, τόπο καταγωγής και από ποιό νησί ήρθαν ακούω να ρωτάει με προφορά άστα να πάνε «έητζ;» Προφανώς αναφερόταν στην ηλικία (age). Επειδή όμως όποιος έχει τη μύγα μυγιάζεται, πετάχτηκαν και οι δύο επάνω και άρχισαν να κραυγάζουν «No AIDS! No AIDS!». Έπρεπε να επιστρατεύσω τα λίγα ιταλικά μου για να τους ηρεμήσω και να λύσω την παρεξήγηση. Ιατρική ορολογία Ένα συνηθέστατο φαινόμενο που αποτελεί πάντα πηγή γέλιου, είναι η προσπάθεια πολλών να μιλήσουν με ιατρικούς όρους είτε μεταφέροντας ό,τι νομίζουν πως άκουσαν από κάποιο γιατρό, είτε μεταφέροντας κάτι που τους είπε κάποιος γνωστός. Δεν κρύβω μάλιστα ότι για αρκετά χρόνια κατέγραφα τέτοιες κακοποιήσεις της ιατρικής ορολογίας. Παραθέτω μερικά από αυτά προς τέρψιν σας. Είναι όλα αυθεντικά και έχουν ακουστεί.

• Πονάει πολύ η μέση μου. Ο γιατρός είπε πως έχω σκυλαλγία (ισχιαλγία).

• Είπε ο παθολόγος να με εξετάσει ο κύριος γοριλλάς (ΩΡΛ – ωτορινολαρυγγολόγος) • Έπινε πολύ. Του είπαν πως έχει ακύρωση (κίρρωση) του ήπατος.

• Μα σοβαρά τώρα με στέλνετε σε νεκροχειρουργό; (νευροχειρουργό) • Είχε πέτρα και πονούσε πολύ. Έκανε αλκοολικό (κωλικό) του νεφρού.

• Με συγχωρείτε, από δω πάνε για χειρουργική κόρακος; (θώρακος) • Του έδωσε κολλύριο γιατί έχει πευκίτη (επιπεφυκίτιδα) • Γιατρέ μου, όταν «πηγαίνω» με τον άντρα μου πονάει το εν-δύο (αιδοίο) μου.

• Κάτι πετάγεται εδώ δεξιά. Μήπως είναι βουβαλοκήλη (βουβωνοκήλη); • Πρέπει να χειρουργηθώ. Έχω μια μεγάλη βουνοκήλη (βουβωνοκήλη).

• Κάτι φουσκώνει στο λαιμό μου. Ο γιατρός είπε πως είναι θηριοειδής (θυρεοειδής).

• Έκανα υπέροχο (υπέρηχο) και έδειξε πέτρες στη χολή.

• Γιατρός: πρέπει να κάνετε μιά αξονική για να δούμε. Ασθενής: Μήπως θα δείξει καλύτερα μια τριαξονική; • Τι γιατρός είναι αυτός; Πήγα να με εξετάσει και μου συνέστησε αγιογραφία (αγγειογραφία)!

• Δε μπορούσε να ουρήσει και του βάλανε κρατητήρα (καθετήρα)

85

Του Φρίξου Δήμου Πλοιάρχου Ε.Ν. | Πρώην καθηγητή και διευθυντή σπουδών δημοσίας σχολής πλοιάρχων Σύρου

Ιστορίες της Βαρδιόλας

ΚΑΡΑΒΟΣΚΑΡΟ: Το «Ηλέκτρα» εκπαιδευτικό σκάφος της σχολής Εμπορικής Ναυτιλίας Ύδρας.

ΝΑΥΤΙΚΟ (;) ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ

Ο

καπετάν Κοσμάς κόντεψε να σκάσει με τη... στεριανή φουρτούνα που τον βρήκε. Έπρεπε να σκαντζάρει αμέσως τον καπτα Πέτρο, τον καπετάνιο του τρεχαντηριού του «Παναγία», που είχε εισαχθεί εσπευσμένα με πνευμονία στο νοσοκομείο της Ερμούπολης. Το καΐκι ήταν ναυλωμένο να φορτώσει από το Λαύριο είδη καφενείου, όχι μόνο μπρίκια και φλυτζανάκια

86

βέβαια, αλλά ολόκληρο τον εξοπλισμό του μαγαζιού. Επειδή όμως είχε βρεθεί και μια παρτίδα ζαρζαβατικών με πολύ καλό ναύλο και για τον ίδιο προορισμό, την Ύδρα όπου κατοικούσε κι αυτός, έπρεπε να σαλπάρει το τρεχαντήρι το συντομότερο δυνατό αν ήθελε να ξεφορτωθούν φρέσκα. Το ποστάλι όμως της γραμμής, το «Καλαμάρα», θα ’πιανε Ύδρα την επόμενη το πρωί. Κι επει-

δή δεν είχε ανταπόκριση το απόγευμα από Πειραιά για Κυκλάδες θα διανυχτέρευε αναγκαστικά εκεί και μεθαύριο θα μπαρκάριζε με το «Μοσχάνθη» για τη Σύρα. Ναι αλλά τα λαχανικά θα μπορούσαν να περιμένουν τόσες μέρες την αφεντιά του; Έτσι σκέφτηκε τον πτυχιούχο της Σχολής Εμπορικής Ναυτιλίας Ύδρας, γιο του Δημητράκη, που περίμενε στον Πειραιά την έκδοση του διπλώματος πλοιάρχου τρίτης τάξης. Τον πήρε λοιπόν τηλέφωνο και αφού του εξήγησε την κατάσταση και το... ζαρζαβατικό πρόβλημα που ’χε προκύψει τον ρώτησε αν θα κατάφερνε να καπετανέψει στο σκάφος τους. Ο Δημητράκης γέλασε κι αποκρίθηκε, πως όπως κι ο ίδιος γνωρίζει πολύ καλά, τους τελευταίους έξι μήνες εκτελούσε ως ανθυποπλοίαρχος, «αδίπλωτος» βέβαια, τη βάρδια 12-4 σε κοντζάμ βαπόρι. Στο υπό ελληνική σημαία Λιβανούδικο λίμπερτυ «Μαίανδρος» και δεν θα μπορούσε να κουμαντάρει ένα καΐκι; Εξάλλου σε λίγες μέρες θα ’χε κορνιζαρισμένο και το δίπλωμα του! Παρέλαβε λοιπόν το τρεχαντήρι ο Δημητράκης, καπετάν Δημήτρης φυσικά για το πλήρωμα το Γιαννιό δηλαδή, που ήταν κι ο υποπλοίαρχος και λοστρόμος και μηχανικός και μάγερας και ότι ειδικότητα... ήθελες. Φόρτωσε στο Λαύριο τα καρεκλοτράπεζα και τα κηπευτικά, που δεν ήταν και της ώρας πια κι έβαλε πλώρη, πορεία 237 μοίρες, για την Ύδρα. Πλησιάζοντας όμως στο λιμάνι παρατήρησε ένα σκάφος πρύμα δεξιά του που τον κατέφθανε. Ήταν, όπως διαπίστωσε αργότερα, το καραβόσκαρο «Καπετάν Βαγγέλης» που ’κανε τη γραμμή Αργοσαρωνικού. Κουβαλούσε κάθε είδους πραμάτειες, έχοντας μάλιστα και το προνόμιο της μεταφοράς των ειδών μονοπωλίου δηλαδή αλατιού, φωτιστικού οινοπνεύματος και σπίρτων, για τον εφοδιασμό των παντοπωλείων των

Ιστορίες της Βαρδιόλας πελατών του. Το καραβόσκαρο τον ζύγωνε αλλά ο καπετάν Δημήτρης δεν ανησυχούσε γιατί ως καταφθάνον είχε υποχρέωση να τον φράξει. Εξάλλουν ο κυβερνήτης του ο καπετάν Βαγγέλης συνονόματος του καϊκιού του, ή καλύτερα του καραβιού όπως το αποκαλούσε, είχε «ευεργετικό» ανθυποπλοίαρχο και ήταν πολύ πεπειραμένος ναυτικός. Δυστυχώς όμως κι αυτός πίστευε ακράδαντα ότι αφού έδειχνε κόκκινο, το τρεχαντήρι διασταύρωνε κι επομένως εκείνο είχε υποχρέωση ν’ αλλάξει πορεία. Η απόλυτη τώρα σιγουριά και των δύο καπεταναίων πως τηρούσαν επακριβώς τους κανονισμούς ναυσιπλοΐας και πως δεν έπρεπε κανένας από τους δύο να χειρίσει είχα ως αποτέλεσμα, δύο μίλια από τη μπούκα του λιμανιού της Ύδρας, να... συγκρουστούν!! Το «Καπετάν Βαγγέλης» χτύπησε πλώρα δεξιά το «Παναγιά». Θα τα βρίσκανε οπωσδήποτε μεταξύ τους αλλά πρόλαβε το υπολιμεναρχείο Ύδρας να τους... «τυλίξει» σε μια κόλλα χαρτί και να τους στείλει να δικαστούν στον Πειραιά. Μετά από δυο χρόνια λοιπόν, το 1956, ξανανταμώσαμε οι δυο καπεταναίοι στην αίθουσα του δικαστηρίου! Μετά τα τυπικά μίλησε πρώτα ο κυβερνήτης του «Καπετάν Βαγγέλης» και αφού εξιστόρησε όλο το ταξίδι του κατέληξε: «...μετά το καβατζάρισμα των Τσελεσβίνιων έβαλα ρότα Όστρια κάρτα τρία (καρτίνια) Γαρμπή (δηλ. 210 μοίρες) και έδειχνα στο άλλο κόκκινο, εκείνο μου έδειχνε πράσινο, με κροσάριζε δηλαδή κύριε πρόεδρε γι’ αυτό κι έπρεπε ν’ αλλάξει ρότα. Δε γύρισε όμως και το κοράκι της πλώρης μου και βρήκε το «Παναγία» στη δεξιά του μάσκα κάνοντας ζημιά στην κουμπαστή, το παραπέτο, την κουβέρτα και τρία μαδέρια μετά το κουρζέτο». Στη συνέχεια δόθηκε ο λόγος στο Δημητράκη, που ως απόφοιτος της Σχολής της Ύδρας και καλός γνώστης φυσικά του ναυτικού ονοματολογίου, τελείωσε: «... εγώ του έδειχνα μεν πράσινο αλλ’ ήμουν το καταφθανόμενο και σύμφωνα με

Πάνω: ΤΡΕΧΑΝΤΗΡΙ: Το «Ευαγγελίστρια» που ανήκει στο Μουσείο Αιγαίου και είναι ελλιμενισμένο στο Φαληρικό Δέλτα δίπλα στο Θ/Κ «ΑΒΕΡΩΦ».

το Διεθνή κανονισμό αποφυγής Συγκρούσεων όφειλα να διατηρήσω την ταχύτητα και την πορεία μου, ενώ το «Καπετάν Βαγγέλης» ως καταφθάνον έπρεπε να χειρίσει ανάλογα για να αποφύγει τη σύγκρουση. Το υπαίτιο όμως πλοίο δεν άλλαξε πορεία όπως είχει υποχρέωση κι εμβόλισε με τη στείρα του την δεξιά παρεία του σκάφους μου προξενώντας ζημιές στο περιτόναιο, το δρύφρακτο, το κατάστρωμα και στις τρεις επιγκενίδες μετά την υδρορρόα». Σε σχετική ερώτηση του δικαστή γιατί αφού και οι δύο εννούν την ίδια ζημιά την περιγράφουν με διαφορετικές λέξεις, απαντήσανε, πως ο ένας χρησιμοποιεί την κοινή ενώ ο άλλος την επίσημη ναυτική γλώσσα! Ο δικαστής τότε κοίταξε τους δύο κυβερνήτες επιτιμητικά και κουνώντας μ’ απορία το κεφάλι του ξέσπασε: «Έχω χάσει πια την υπομονή μου μ’ εσάς τους ναυτικούς! Πως μπορώ ν’ αποδώσω δικαιοσύνη όταν εκτός από τη διαφορετική γλώσαα που μιλάτε μεταξύ σας αλλάζετε και το... χρώμα των φανών των πλοίων σας; Ο ένας σε πράσινα κι ο άλλος σε κόκκινα! Γιατί μωρέ δεν τ’ αφήνετε στο φυσικό τους χρώμα, λευκά;»

ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ: ΚΟΙΝΗ

ΕΠΙΣΗΜΗ

σκαντζάρω

αντικαθιστώ

σαλπάρω

αποπλέω

κροσάρω

διασταυρώνω

ρότα

πορεία

Όστρια

Nότος

Γαρμπής

Λίβας

κάρτα

ρόμβος

καρτίνι

τετραρόμβιο

κοράκι

στείρα

μάσκα

παρεία

κουμπαστή

περιτόναιο

παραπέτο

δρύφρακτον

κουβέρτα

κατάστρωμα

μαδέρι

επιγκενίδα

κουρζέτο

υδρορρόα

καβατζάρισμα

παράλλαξη

87

του Χαράλαμπου Τορτορέλη | Παιδαγωγού-Μουσειολόγου

Ελληνικό Μουσείο Μεταναστών Η ημέρα της 18ης Δεκεμβρίου κάθε έτους έχει επιλεγεί από τα Ηνωμένα Έθνη ως ημέρα μνήμης των μεταναστών, σε μια προσπάθεια του ΟΗΕ για να προστατευτούν τα δικαιώματα του μετανάστη, διεθνώς αλλά και για να μην ξεχνούν οι μεγάλοι και να μαθαίνουν οι νεώτεροι τις δυσκολίες παλαιότερων γενεών και τις περιπέτειές τους για αναζήτηση μιας καλύτερης ζωής. Η ημερομηνία αυτή υιοθετήθηκε το 1990, από τη γενική συνέλευση του ΟΗΕ και ανακηρύχτηκε η «Διεθνής Συνθήκη για την Προστασία των Δικαιωμάτων όλων των Μεταναστών Εργατών και των μελών των Οικογενειών τους». Πέρα από στοιχεία που θα παρατεθούν παρακάτω για τις παλαιότερες γενιές ελλήνων μεταναστών, σήμερα υπολογίζεται ότι το 2% του παγκόσμιου πληθυσμού, γύρω δηλαδή στα 150 εκατομμύρια ανθρώπων, ζουν εκτός της πατρίδας τους.

Η

χώρα μας έχει μια μεγάλη ιστορία σε σχέση με την μετανάστευση. Εκατομμύρια ελλήνων άφησαν τις εστίες τους και εγκαταστάθηκαν στα πέρατα του κόσμου για να καταφέρουν να ζήσουν τις οικογένειές τους. Στις περασμένες γενιές, σε κάθε οικογένεια υπήρχε ένας θείος στην Αμερική ή την Αυστραλία. Κατά την μεταπολίτευση και κυρίως κατά την δεκαετία του ’90 και έκτοτε, η Ελλάδα έγινε χώρα υποδοχής μεταναστών από τα Βαλκάνια, τις χώρες την πρώην Σοβιετικής Ένωσης, από ασιατικές χώρες και λιγότερο από υποσαχάρειες, αφρικανικές χώρες. Σήμερα η Ελλάδα της κρίσης στέλνει ένα νέο, μεγάλο ρεύμα μεταναστών σε δυτικές χώρες, και μάλιστα, όχι ανειδίκευτους και αγράμματους εργάτες, όπως σε άλλες εποχές αλλά χιλιάδες νέους, επιστήμονες, που αδυνατούν να εργαστούν στην χώρα μας. Όλη αυτήν την ιστορία φιλοδοξεί να διηγηθεί μουσειολογικά, μέσα από σπάνια ντοκουμέντα και κειμήλια, το υπό ίδρυση Ελληνικό Μουσείο Μεταναστών. Για την συλλογή των απαραίτητων αυτών εκθεμάτων, της έρευνας που απαιτείται και την στήριξη του φιλόδοξου αυτού εγχειρήματος έχει ιδρυθεί ο Σύλλογος του Ελληνικού Μουσείου Μεταναστών,το οποίο πρόκειται να στεγαστεί στο υπό διαμόρφωση κτίριο του SILO, στο λιμάνι του Πειραιά μαζί με το Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων. Ας δούμε πως αυτοπαρουσιάζεται ο Σύλλογος του Ελληνικού Μουσείου Μεταναστών: «Ο Σύλλογος δημιουργήθηκε αρχές του 2010 από μια ομάδα ενεργών πολιτών οι οποίοι απαντώντας στα κελεύσματα των καιρών αποφάσισαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους και μέσα από την κοινή δράση να επιχειρήσουν να επιτύχουν τη δημιουργία του Ελληνικού Μουσείου Μετανάστευσης! Το μεταναστευτικό είναι ένα από τα κεφαλαιώδη ζητήματα του παρόντος αλλά και του μέλλοντος. Οι πόλεμοι, η φτώχια, οι καταστροφικές αλλαγές του περιβάλλοντος και τόσα άλλα προβλήματα της σύγχρονης εποχής δημιουργούν δυστυχώς, διαδοχικά μεταναστευτικά

88

Φωτογραφία της ελληνικής ομογένειας στην Αμερική.

ρεύματα. Οι χώρες υποδοχής ήταν άλλες χθες, είναι άλλες σήμερα, θα είναι άλλες ίσως αύριο. Το μόνο που θα παραμένει ίδιο είναι το δράμα των προσφύγων, αυτών δηλαδή που αναγκάζονται να εγκαταλείπουν σπίτια, οικογένειες, φίλους και να αναζητούν μια καλύτερη ζωή σε νέες πατρίδες. Η ανάγκη να διατηρηθεί άσβεστη στη συλλογική μνήμη η μεταναστευτική περιπέτεια Ελλήνων και ξένων μεταναστών και προσφύγων και η θέληση μας να διαχυθεί στα ευρύτερα τμήματα της ελληνικής κοινωνίας, μάς οδήγησε στην πρωτοβουλία σύστασης του συλλόγου «Ελληνικό Μουσείο Μετανάστευσης». Ως μέλη μιας τέτοιας συλλογικότητας πιστεύουμε σε μια νέα δημοκρατική πολυπολιτισμική κοινωνία ως ιστορική και σύγχρονη αναγκαιότητα και καλούμε κάθε ενεργό πολίτη, κάθε συλλογικότητα, κάθε δημόσια αρχή να αγκαλιάσει το εγχείρημα και να συμβάλλει με κάθε δυνατό τρόπο. Οι σκοποί του συλλόγου είναι συνοπτικά: 1. Η διαφύλαξη της συλλογικής μνήμης της μεταναστευτικής περιπέτειας Ελλήνων και ξένων μεταναστών και προσφύγων από και προς τη χώρα μας.

2. Η συμβολή στην έρευνα, στην προώθηση και ανάδειξη των προβλημάτων των μεταναστών και προσφύγων.

3. Η ανάπτυξη και η διάδοση των ιδεών της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ειρήνης.

4. Η καταπολέμηση των φαινομένων του ρατσισμού και της ξενοφοβίας και παράλληλα η προβολή ενός μοντέλου κοινωνίας με ισότητα, αποδοχή της διαφορετικότητας και αρμονικής συμβίωσης μεταξύ ανθρώπων διαφορετικών εθνοτήτων.

5. Η συγκέντρωση, καταγραφή, τεκμηρίωση, διαφύλαξη, μελέτη και παρουσίαση έγγραφου ιστορικού, φωτογραφικού, οπτικού, ηχητικού και κάθε άλλου είδους υλικού σχετικού με τη μεταναστευτική ιστορία της Ελλάδας.

6. Η συλλογή και η παρουσίαση στο κοινωνικό σύνολο των αντικειμένων και πάσης φύσεως υλικού του Συλλόγου σχετικού με τη μεταναστευτική ιστορία της Ελλάδας.

7. Η προβολή και ανάδειξη της μεταναστευτικής ιστορίας της χώρας μας σε πανελλήνιο και παγκόσμιο επίπεδο, με τη χρήση και αξιοποίηση κάθε δυνατού σύγχρονου νόμιμου μέσου». Ας παρακολουθήσουμε στην συνέχεια μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία που μας παραθέτει ο Σύλλογος Ελληνικού Μουσείου Μεταναστών για τις μεταναστευτικές περιόδους των Ελλήνων:

Πρώτο Μεταναστευτικό Κύμα

Οι εκπατρισμοί της πρώιμης τουρκοκρατίας προκλήθηκαν αρχικά από την εξάρθρωση που επέφερε η οθωμανική εξάπλωση στον κοινωνικό ιστό και από τον 17ο αιώνα και μετά, από την οικονομική παρακμή της αυτοκρατορίας σε συνδυασμό βέβαια με τις ευκαιρίες για καλλίτερους όρους διαβίωσης που προσέφεραν στους μετοίκους μερικές γειτονικές χώρες. Από τον 15ο–18ο αιώνα, κατά τους αλλεπάλληλους πολέμους των Τούρκων με τους Βενετούς πολλοί από τους κατοίκους φεύγουν προς φραγκοκρατούμενες περιοχές και από κει προς Ιταλία και Βενετία. Αργότερα, κατά τα τέλη του 18ου και αρχές του 19ου, οι δρόμοι της μετανάστευσης οδηγούν στη βόρεια Βαλκανική, τη νότια Ρωσία και κεντρική Ευρώπη, ενώ κατά τη διάρκεια της Επανάστασης πολλοί Έλληνες στρέφονται στα αστικά κέντρα της Ευρώπης αλλά και της Αμερικής. Πάντως εκτιμάται ότι μέχρι το 1890 ο αριθμός των μεταναστών στην Αμερική ήταν ασήμαντος.

Δεύτερο Μεταναστευτικό Κύμα Προπολεμική Μετανάστευση

Αιτίες Τα τέλη της δεκαετίας του 1880 και ακόμα περισσότερο οι επόμενες δεκαετίες σημαδεύονται από ένα νέο κύμα μεταναστεύσεων, που για πρώτη φορά προσανατολίζεται προς υπερπόντιους προορισμούς, Αυστραλία, κυρίως όμως Αμερική. Οι λόγοι της μετανάστευσης πρέπει να αναζητηθούν στην κακή οικονομική κατάσταση του νεοσύστατου Ελληνικού Βασιλείου που ταλάνιζε κυρίως τον αγροτικό πληθυσμό της χώρας, στην ανεξέλεγκτη τοκογλυφία στην ύπαιθρο, στις συχνές επιστρατεύσεις, στις φεουδαρχικές δομές της αγροτικής ιδιοκτησίας με την ύπαρξη τσιφλικιών, και στο φαινόμενο της ληστείας που συνέχιζε να ρημάζει την ύπαιθρο. Γράφει σχετικά, ο Μπάμπης Μαλαφούρης στο βιβλίο του «Έλληνες της Αμερικής 1528-1928», «Στην Πελοπόννησο, από την οποία άρχισε η ομαδική μετανάστευση περί τα τέλη του περασμένου αιώνος, οι μικροϊδιοκτήτες ήταν στο έλεος των τοκογλύφων, που τους προστάτευε ο Νόμος με την προσωπική κράτηση για χρέη. Εξάλλου, στη Θεσσαλία, όπου επικρατούσε η μεγάλη ιδιοκτησία και όπου ένας μικρός αριθμός ιδιοκτητών εξεμεAπόκομμα εφημερίδας του 1953 σχετικά με τις συνθήκες ταλλεύετο τις πιο εύφορες εκτάσεις των ελλήνων μεταναστών στην Αυστραλία. με σύστημα σχεδόν φεουδαρχικό,

89

του Χαράλαμπου Τορτορέλη

Έλληνες μετανάστες στην οδό Bayard, πέντε σεντς το στρώμα.

οι γεωργοί, πριν εφαρμοσθούν τα μεταρρυθμιστικά μέτρα του 1911, ήταν κάτι παραπλήσιο προς τους δουλοπάροικους». Για παράδειγμα, αναφέρεται ότι από τα 2658 χωριά της Μακεδονίας, Θεσσαλίας και Ηπείρου τα 1422 ανήκαν σε μεγάλους γαιοκτήμονες, (Β. Φίλιας). Η τοκογλυφία οργίαζε. Ο τόκος, ήταν 20-30% σε χρήμα, αλλά οι δανειστές έπαιρναν από τους οφειλέτες τους, γάλα, βούτυρο, και άλλα προϊόντα, ανεβάζοντας τον τόκο σε 70 ή και 80%. Χαρακτηριστική είναι η παρατήρηση πώς οι μετανάστες δεν προερχόντουσαν όλοι από τα πιο φτωχά τμήματα του αγροτικού πληθυσμού. Το ταξίδι απαιτούσε αρκετά χρήματα και οι πράκτορες ή οι τοκογλύφοι που θα δάνειζαν το απαραίτητο για τα ναύλα ποσό, ζητούσαν εξασφάλιση. Έτσι μικροκτηματίες με υποθηκευμένα κτήματα ήσαν πολλοί μεταξύ των μεταναστών. Βέβαια και για τους τελείως φτωχούς και άκληρους υπήρχε ο τρόπος. Τους δέσμευαν με συμβόλαια εργασίας και έτσι ξεχρέωναν τα ναύλα τους, σκλάβοι στην κυριολεξία, στους σιδηροδρόμους ή στα ορυχεία του Κολοράντο. Οι ενέργειες αυτές ήταν φυσικά παράνομες και καταδιώκονταν από τον Αμερικανικό Νόμο. Ακόμα και παιδιά 8-12 χρονών στρατολογούσαν για τα στιλβωτήρια που διατηρούσαν κυρίως Έλληνες στις μεγάλες πόλεις των Η.Π.Α. Ο Τάσος Βουρνάς, στο βιβλίο του: «Η σφαγή στο Δήλεσι. Αγγλοκρατία και ληστοκρατία» αναφέρει ότι μετά τον πόλεμο του 1897 η ληστεία φουντώνει και πάλι, σε τέτοιο βαθμό, ώστε το 1899 να υπάρχουν στην Ελλάδα 12.580 ληστές. Ο πρωθυπουργός Θεοτόκης και η Κυ-

90

βέρνησή του για να υπάρξει «αποσυμφόρηση» ενισχύει σιωπηρά την μετανάστευση των ληστών στην Αμερική. Το μέτρο σημειώνει επιτυχία και χιλιάδες ληστές ξενιτεύονται. Το πώς κατόρθωσαν βέβαια οι αξιότιμοι αυτοί κύριοι να περάσουν τις πόρτες της Αμερικής αποτελεί αίνιγμα, αν λάβουμε υπ’ όψιν μας ότι συγκεκριμένες κατηγορίες μεταναστών, όπως άτομα με ψυχικές διαταραχές και χρόνιες ασθένειες, ανάπηροι ανίκανοι προς εργασίαν, ή άτομα με εγκληματικό παρελθόν, αποκλείονταν δια ροπάλου. Δεν πρέπει, όμως, να ξεχνάμε ότι αυτοί που ταξίδευαν στην πρώτη και δεύτερη θέση στα υπερωκεάνεια έπαιρναν κάρτα εισόδου με συνοπτικές διαδικασίες και με όχι πολλές-πολλές ερωτήσεις. Ίσως αυτό αποτελεί μια εξήγηση. Είναι χαρακτηριστικό ότι το μεγάλο κύμα, κατά το τέλος του 19ου αιώνα, συμπίπτει με το «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν» του Χαρίλαου Τρικούπη και με την επαύριον του ατυχούς ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897. Εφ’ εξής η Ελλάδα βρίσκεται σε συνεχή πολεμική αναταραχή, με τον Μακεδονικό αγώνα, τους Βαλκανικούς πολέμους, ύστερα με τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, και μετά με την Μικρασιατική εκστρατεία και καταστροφή. Κοντολογίς, υπάρχουν έλληνες που πολεμούν για καμιά τριανταριά χρόνια στη σειρά, με ό,τι αυτό να συνεπάγεται για την οικονομική ζωή και ανάπτυξη. Τα πάθη εκείνης της εποχής και την προσπάθειά του να καταφέρει να πατήσει σε αμερικανικό έδαφος, διηγείται με χαρακτηριστικό τρόπο, ο Ανδρέας Κορδοπάτης στον Θανάση Βαλτινό, ο οποίος με τη σειρά του τα καταγράφει στο βιβλίο του «Συναξάρι Αντρέα Κορδοπάτη».

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ «... Το 97 έγινε ο πόλεμος στα σύνορα, έπειτα έγινε μια μεγάλη δυστυχία και οι άνθρωποι πείνασαν. Εμείς είχαμε ανοιχτεί σε πιστώσεις, αλλά δεν υπήρχε πια παράς για να μας τον γυρίσουν....Τα χωριά στέναζαν. Καρπός δεν βρισκόταν πουθενά. Οι μανάδες έστελναν τα παιδιά στα ρέματα και μάζευαν καβούρια, να τα ρίχνουν στα λάχανα να αρτεύονται. Ύστερα, δεν βρισκόντουσαν ούτε λάχανα γιατί φάνηκαν οι ακρίδες και έπεσαν σύννεφο, τον σκέπασαν τον τόπο...» Παρά ταύτα, θα ήταν άδικο αν δεν αναφέραμε ότι η μετανάστευση είχε και τα...καλά της. Δηλαδή σε δύσκολους καιρούς λειτούργησε σαν βαλβίδα ασφαλείας διοχετεύοντας το άνεργο ή υποαπασχολούμενο εργατικό δυναμικό σε χώρες που μπορούσαν να το αξιοποιήσουν. Επί πλέον, τα εμβάσματα των εκπατρισθέντων προς τους συγγενείς, ήρθαν κάποια στιγμή ν’ αποτελέσουν σημαντική πηγή εσόδων του κράτους. Για παράδειγμα αναφέρεται ότι το 1965 οι τέτοιου είδους χρηματικές εισροές ανέρχονταν στο 62.5% των εξαγωγών.

Οι αριθμοί της μετανάστευσης προς την Αμερική

Η μετανάστευση ανέβηκε με αλματώδεις ρυθμούς και σε πρωτοφανή για τα ελληνικά δεδομένα ύψη, προπάντων στις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Υπολογίζεται ότι κατά την εικοσιπενταετία 1896-1921 ο ελλαδικός πληθυσμός έχασε περίπου 450.000 κατοίκους, δηλαδή πάνω από το 12% του συνολικού πληθυσμού της χώρας, που στο τέλος της περιόδου αυτής ήταν γύρω στα 5.500.000. Στα χρόνια, ειδικά, μεταξύ του 1900 και του 1920 ο αριθμός των μεταναστών άγγιζε τα 25.000 άτομα ετησίως. Η μεγάλη σημασία της πληθυσμιακής αυτής αιμορραγίας έγκειτο στο γεγονός ότι το μεγαλύτερο ποσοστό ανήκε στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό της χώρας, στις ηλικίες, δηλαδή, μεταξύ 15 και 45 ετών. Την μερίδα του λέοντος στην εκροή αυτή του ανθρώπινου δυναμικού της Ελλάδας την παίρνει η μετανάστευση προς την Αμερική. Για παράδειγμα, από τον προαναφερθέντα μέσο ετήσιο όρο των 25.000 μεταναστών οι 23.000 κατευθύνονταν προς τις ΗΠΑ και οι υπόλοιποι προς Καναδά και Ν. Αμερική. Οι αριθμοί αυτοί αφορούν μόνο τους μετανάστες με ελληνική υπηκοότητα και όχι αυτούς που γεννήθηκαν σε βαλκανικές, νησιωτικές και μικρασιατικές περιοχές εκτός ελληνικών συνόρων. Το μέγεθος της κατηγορίας αυτής υπολογίζεται στα 100.000 περίπου άτομα για όλη την προαναφερθείσα περίοδο. Παρ’όλα αυτά, 150.000 έλληνες περίπου επέστρεψαν κατά την περίοδο 1912-1921, από τους Βαλκανικούς πολέμους, δηλαδή, μέχρι και την Μικρασιατική καταστροφή, για να λάβουν μέρος στον πόλεμο αλλά και να εγκατασταθούν στις νέες απελευθερωμένες χώρες, Μακεδονία, Κρήτη, Θράκη, όπου ήλπιζαν ότι θα είχαν καλλίτερη τύχη. Πάντως, μετά το 1922 και μέχρι τις παραμονές του 2ου Παγκοσμίου Πολέμου, υπήρξε μια κάποια ισορροπία. Όσοι έφευγαν για Αμερική, άλλοι τόσοι περίπου επέστρεφαν. Ο κυριότερος λόγος ήταν το κραχ του 1929 και η κατάρρευση της Αμερικανικής οικονο-

μίας. Όταν όμως η οικονομία της Αμερικής άρχισε να καλυτερεύει, πολλοί άρχισαν και πάλι να στρέφουν το βλέμμα προς την άλλη μεριά του Ατλαντικού. Παράνομα, βέβαια, γιατί από το 1924 και μετά η Αμερικανική κυβέρνηση άρχισε να επιβάλλει περιορισμούς στον αριθμό μεταναστών από τις Μεσογειακές χώρες. Τότε, έφτασαν στην Αμερική περίπου 30.000 Έλληνες, από τους οποίους η συντριπτική πλειοψηφία ήταν νύφες για τους εργένηδες, καθώς και οι σύζυγοι των μεταναστών που ήδη είχαν εγκατασταθεί στις ΗΠΑ.

Ο δρόμος

Μέχρι το 1907 το ελληνικό μεταναστευτικό κύμα προς την Αμερική το διακινούσαν ξένες ατμοπλοϊκές εταιρίες οι οποίες μετέφεραν τους επιβάτες έως τη Μασσαλία και από ‘κει σιδηροδρομικώς στη Χάβρη ή το Χερβούργο, όπου και επιβιβάζονταν στα υπερωκεάνεια του Βόρειου Ατλαντικού. Η Αυστριακή εταιρία «Αυστροαμερικάνα» και η γερμανική «Hamburg American Line» ξεκινούσαν όμως από το λιμάνι της Πάτρας. Οι δύο πρώτες ελληνικές εταιρίες «Μωραΐτης» (19071908) και «Υπερωκεάνιος Ελληνική Ατμοπλοΐα» (1910 -1912) που προσπάθησαν να δημιουργήσουν ελληνική υπερατλαντική γραμμή απέτυχαν και οδηγήθηκαν σε χρεοκοπία. Η «Εθνική Ατμοπλοΐα της Ελλάδος» των αδελφών Εμπειρίκου κυριάρχησε στο χώρο των υπερωκεανίων για 30 ολόκληρα χρόνια, από το 1908 μέχρι το 1937 που διαλύθηκε. Άρχισε τις εργασίες της με την παραλαβή το 1909 από τα αγγλικά ναυπηγεία του υπερωκεάνιου «Πατρίς». Στη συνέχεια ακολούθησαν αρκετά άλλα πλοία τα οποία εκτελούσαν τη γραμμή Πειραιά-Ν. Υόρκης. Άλλα απ΄αυτά, όμως, βομβαρδίστηκαν, άλλα βούλιαξαν, και άλλα επιτάχθηκαν κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Το 1934 μπαίνει στη γραμμή Ελλάδα-Αμερική το πλοίο «Νέα Ελλάς» της εταιρίας «Greek Line» της οικογένειας Γουλανδρή, κατόπιν το Neptunia και το 1953 το νεότευκτο Olympia. Τελευταία μπήκε στο χορό η εταιρία της οικογένειας Ευγενίδη που δραστηριοποιήθηκε μέχρι το 1964. Έκτοτε η ναυσιπλοΐα αδυνατούσε να ανταγωνιστεί τις αεροπορικές συγκινωνίες και μοιραία άρχισε να φθίνει. Ο δρόμος για την Αμερική μακρύς. Το ταξίδι κράταγε γύρω στις τρεις βδομάδες και οι συνθήκες απείχαν πολύ από το να είναι ανθρώπινες. Οι μετανάστες θεωρούνταν φορτίο και πρακτικά στοιβάζονταν όπως και τα σακιά, 1.200 μέχρι 1.300 ανά δρομολόγιο, πολύ μεγάλος αριθμός για τη χωρητικότητα των πλοίων της εποχής. Οι συνθήκες υγιεινής παραβιάζονταν κατάφωρα, όπως η υποχρεωτική καθημερινή ιατρική επιθεώρηση του πλήθους, το αποδεκτό φαγητό και η καθαριότητα στους χώρους παραμονής. Αντ’ αυτών, γινόταν μια μόνο ιατρική επιθεώρηση προτού το πλοίο πιάσει λιμάνι οπότε και σερβιριζόταν και το μόνο καλό φαγητό του ταξιδιού, που μπορούσε να περιλαμβάνει ακόμα και τηγανητές πατάτες! Το φαγητό ήταν τις πιο πολλές φορές σκουληκιασμένο και οι εμετοί και διάρροιες ήταν σύνηθες φαινόμενο, λόγω φυσικά και της θαλασσοταραχής

91

του Χαράλαμπου Τορτορέλη

Πάνω: Φωτογραφία της ελληνικής ομογένειας στην Αμερική. Kάτω: Έλληνες μετανάστες εορτάζουν την Εθνική Επέτειο στην Νέα Υόρκη.

και του κακού εξαερισμού. Οι μετανάστες, σ’ όλο το ταξίδι παρέμεναν είτε στους κοιτώνες είτε στο κατάστρωμα. Στους κοιτώνες, αρκετά πατώματα πιο κάτω, ήταν κυριολεκτικά «πακεταρισμένοι» σε σειρές από σιδερένια ή ξύλινα διώροφα κρεβάτια. Κάθε κρεβάτι είχε 1.9 μέτρα μάκρος και 0.6 μέτρα πλάτος, με μόνο 0.7 μέτρα ύψος ανάμεσα στα κρεβάτια για κάθε επιβάτη, δηλαδή του αντιστοιχούσε συνολικά χώρος όσο από δύο... φέρετρα. Στο κλειστοφοβικό αυτό διπλό «φέρετρο», ο μετανάστης έπρεπε να περάσει όλες τις ώρες, μέρα ή νύχτα. εκεί να ζει, να κοιμάται, να ησυχάζει, να ντύνεται. Δεν υπήρχαν καρέκλες ή σκαμνιά, ούτε τραπέζι. Οι αποσκευές, τα ρούχα, τα σκεύη του φαγητού και όλα τα υπάρχοντά του, αν σκεφθούμε μάλιστα ότι πολλοί μετακόμιζαν για πάντα, έπρεπε να βολευτούν κατά κάποιο τρόπο ανάμεσα στα στενά αυτά κρεβάτια. Ο διαχωρισμός των γυναικών επιβατών ήταν αδύνατος. Στην προσπάθειά τους για κάποια απομόνωση οι γυναίκες κρεμούσαν τα ρούχα τους γύρω από τα κρεβάτια τους προκειμένου να δημιουργήσουν κάποιο υποτυπώδες παραπέτασμα. Συνήθως, δεν πολυενοχλούνταν από τους άνδρες συνεπιβάτες τους, όσο από τους άνδρες του πληρώματος που συχνοπερνούσαν από τα γυναικεία διαμερίσματα. Η περιέργειά τους έφτανε συχνά έως την παρενόχληση. Ιδιαίτερα υποφέρανε οι ασυνόδευτες γυναίκες της τρίτης θέσεως. Δεν υπήρχαν γυναίκες θαλαμηπόλοι. Οι μοναδικές γυναίκες του πληρώματος στην τρίτη θέση ήταν μόνο δύο νοσοκόμες.

92

Για να πάνε στα λουτρά, έπρεπε να περάσουν από ανοιχτά ανεμόδαρτα καταστρώματα. Τα ντους ήταν, κατά κανόνα, κοινά για άνδρες και γυναίκες και περιείχαν θαλασσινό νερό. Περιττό να πούμε ότι σπάνια οι επιβάτες τους χρησιμοποιούσαν. Στους ίδιους χώρους ήταν τοποθετημένες οι λεκάνες για το πλύσιμο των πιάτων και των ρούχων, χωρίς βέβαια σαπούνι και με κρύο αλμυρό νερό. Το ζεστό νερό ήταν πολυτέλεια και όταν υπήρχε το χρησιμοποιούσαν για το πλύσιμο των χεριών, του προσώπου και των μαλλιών. Το δάπεδο εκεί γύρω ήταν συνεχώς πλημμυρισμένο σφουγγαριζόταν και απολυμαινόταν βιαστικά μόνον το τελευταίο πρωί του ταξιδιού, λόγω της αναμενόμενης επιθεώρησης του γραφείου της Δημόσιας Υγείας.

H άφιξη

Το θρυλικό νησί Ellis, στην είσοδο του λιμανιού της Νέας Υόρκης και μόλις μισό μίλι βόρεια του νησιού με το Άγαλμα της Ελευθερίας απετέλεσε από το 1892 έως το 1954 που έκλεισε οριστικά, τον προθάλαμο εισόδου για 12 περίπου εκατομμύρια, (γι’ άλλους 20), μετανάστες απ’ όλο τον κόσμο. Υπολογίζεται ότι το 40% των αμερικανών έχουν κάποιο πρόγονο που κάποτε πέρα-

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ σε από ‘κει Επίσης, περισσότεροι από 3,000 μετανάστες άφησαν την τελευταία τους πνοή στο νησί ενώ σε ένα 2% δεν επετράπη η είσοδος. Από το 1990 λειτουργεί πλέον σαν μουσείο. Δεν είναι δύσκολο να φανταστούμε και να νοιώσουμε την πλημμυρίδα των πιο δυνατών και αντιφατικών συναισθημάτων που περιφέρονταν στην ατμόσφαιρα μετά την αποβίβαση. Ανακούφιση, που επί τέλους το ταξίδι είχε τελειώσει, αλλά και αγωνία για το αν θα κατάφερναν να πάρουν τη περιβόητη μπλε κάρτα από τους ελεγκτές γιατρούς και να στεριώσουν πια το βήμα τους σ’ αυτή τη χώρα. Δεν ήταν λίγοι που απορρίπτονταν και στέλνονταν με το ίδιο καράβι πάλι πίσω, για να ξαναδοκιμάσουν ξανά και ξανά και ξανά. Παρόλο που εξετάζονταν, πριν αναχωρήσουν απ’ τις πατρίδες τους, κυρίως για τραχώματα, μεταδοτική ασθένεια των ματιών. Και, για όσους τα κατάφερναν οριστικά, άρχιζε ο Γολγοθάς για την ανεύρεση συγγενών, φίλων ή κοντοχωριανών που είχαν προηγηθεί και που μπορούσαν να προσφέρουν ένα χέρι.

Oι προορισμοί

Οι περισσότεροι νεοαφιχθέντες έμεναν για λίγο στη Νέα Υόρκη. Εκεί υπήρχαν μικρά ξενοδοχεία και μικρομάγαζα Ελλήνων ιδιοκτητών, οι οποίοι τους υποδέχονταν όταν ξεμπαρκάριζαν από τα σκάφη που τους έφερναν στο νότιο τμήμα του Μανχάταν από το Ellis Island. Ήταν ακριβή η πόλη και οι περισσότεροι είχαν λιγότερα από τριάντα δολάρια στην τσέπη τους. Βιάζονταν λοιπόν να συνεχίσουν το ταξίδι τους. Στις αρχές του 20ου αιώνα περίπου ένας στους επτά μετανάστες παρέμενε στη Νέα Υόρκη, που είχε το 1910 πάνω από 12.000 Έλληνες. Οι υπόλοιποι συνέχιζαν την πορεία τους στην τεράστια αμερικανική ενδοχώρα. Μπορούμε να διακρίνουμε τρεις κύριους προορισμούς των Ελλήνων μεταναστών της εποχής εκείνης: τις Δυτικές Πολιτείες, τις βιομηχανικές πόλεις της Νέας Αγγλίας και τις μεγάλες πόλεις του Βορρά, ειδικά στη Νέα Υόρκη και το Σικάγο. Η πρώτη μεγάλη ομάδα Ελλήνων που έφτασε στις Δυτικές Πολιτείες χρησιμοποιήθηκε σαν απεργοσπαστικός μηχανισμός. Μια απεργία ανθρακωρύχων της Utah το 1903 έσπασε από Έλληνες που μεταφέρθηκαν εκεί από τις Ανατολικές Πολιτείες για το σκοπό αυτό. Κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρχαν τουλάχιστον 50.000 Έλληνες εργάτες στα ορυχεία και στις σιδηροδρομικές γραμμές των Δυτικών Πολιτειών, ενώ οι εργάτες σιδηροδρόμων είχαν συγκεντρωθεί κυρίως στην Καλιφόρνια, όπου το 1910 το ποσοστό Ελλήνων στο συνολικό πληθυσμό ήταν μεγαλύτερο από οποιασδήποτε άλλης Πολιτείας. Με τον καιρό, αρκετοί Έλληνες εγκατέλειψαν τα ορυχεία και τους σιδηροδρόμους για να γίνουν μικροεπαγγελματίες, αλλά πολλοί άλλοι παρέμειναν εργάτες για όλη τους τη ζωή. Ένας άλλος σημαντικός τόπος προορισμού για τους Έλληνες μετανάστες ήταν οι βιομηχανικές πόλεις της Νέας Αγγλίας, όπου πήγαιναν για να εργαστούν στις

βιομηχανίες υφασμάτων και παπουτσιών. Από νωρίς υπήρξε συγκέντρωση Ελλήνων και στη Βοστώνη. Η ζωή των Ελλήνων στις βιομηχανικές αυτές πόλεις ήταν στερημένη. Μιας και σκοπός τους ήταν να εξοικονομήσουν όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα για να τα στείλουν πίσω στην Ελλάδα, ζούσαν πολύ λιτά. Ήταν συνηθισμένο φαινόμενο για έξι άτομα να νοικιάζουν ένα διαμέρισμα και να μοιράζονται τα έξοδα, χωρίς σωστή διατροφή ή στοιχειώδεις κανόνες υγιεινής. Γι’ αυτό και η φυματίωση ήταν πολύ συνηθισμένη. Τα πράγματα γίνονταν ακόμη χειρότερα, λόγω της δεδομένης εχθρικής υποδοχής που επιφύλασσαν στους Έλληνες μετανάστες, οι μετανάστες άλλων εθνικοτήτων ή και οι ίδιοι οι Αμερικανοί εργάτες. Ο τρίτος σημαντικός τόπος προορισμού Ελλήνων μεταναστών ήταν οι μεγάλες πόλεις του Βορρά, όπως οι Philadelphia, Pittsburgh, Buffalo, Cleveland, Detroit, Milwaukee, με επίκεντρο βέβαια τη Νέα Υόρκη και το Σικάγο. Το 1920, τόσο η Νέα Υόρκη όσο και το Σικάγο φιλοξενούσαν τουλάχιστον 50.000 Έλληνες. Μικρός μόνον αριθμός Ελλήνων κατευθύνθηκε προς το Νότο. Απ΄ όλους τους Έλληνες που έφθαναν στην Αμερική μέχρι το 1920, μόνο ένας στους 15 εγκαταστάθηκε στις Νότιες Πολιτείες. Ωστόσο, υπάρχει μια μοναδική εξαίρεση, αυτή της κοινότητας του Tarpon Springs, Florida, που ιδρύθηκε το 1905 από πεντακόσιους περίπου Χαλκήτες, όπου οι Έλληνες ήταν η πλειοψηφία μέχρι και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τρίτο Μεταναστευτικό Κύμα Μεταπολεμική Μετανάστευση

Η ιδιομορφία του τρίτου αυτού μεταναστευτικού κύματος είναι ότι α) κατευθύνεται λιγότερο προς ΗΠΑ και περισσότερο προς Ευρώπη και β) ότι συνοδεύεται από ένα μεγάλο κύμα παλιννόστησης εξ΄ αιτίας της πετρελαϊκής κρίσης του 1973 αλλά και της ανακοπής των μεγάλων μεταπολεμικών ρυθμών ανάπτυξης των δυτικοευρωπαϊκών οικονομιών. Η Ευρώπη βγαίνει πληγωμένη απο τον Β! Παγκόσμιο Πόλεμο αλλά και αποφασισμένη να ξαναρχίσει. Οι οικονομίες των χωρών αναπτύσσονται με γοργό ρυθμό και χρειάζονται φτηνά εργατικά χέρια. Η Ελλάδα και πάλι στην πρωτοπορεία, μαζί με την Ιταλία και Ισπανία, γίνεται ο κύριος αποστολέας μιας ανεκμετάλλευτης και υποαπασχολούμενης εργατικής δύναμης. Η πρώτη ευρωπαϊκή χώρα που δέχεται Έλληνες να δουλέψουν στ’ ανθρακορυχεία της, είναι το Βέλγιο, το 1954. Ανάμεσα στα 1954-1958 15,000 (γιά άλλους 40,000) έλληνες περνούν τα σύνορα. Η Γερμανία μπαίνει στο παιχνίδι λίγο αργότερα, το 1959 με 2,500 εργάτες. Το 1960, η αύξηση όμως είναι αλματώδης, όπου 23,000 προστίθενται αυτή τη φορά. Το 1961, ακόμη 30,000, το 1962 47,500, το 1963 58,000 και 65,000 τον επόμενο χρόνο. Έτσι, στο τέλος του 1965 περίπου 200,000 έλληνες βρίσκονται στη Γερμανία να δουλεύουν στη βαριά κυρίως βιομηχανία, ενώ μέχρι το 1976 ο συνολικός αριθμός των Ελλήνων εργαζομένων στη Δ. Γερμανία ανέρχεται

93

του Χαράλαμπου Τορτορέλη στους 630,000, δηλαδή στο 84% του συνολικού αριθμού των μεταναστών στην Ευρώπη μεταπολεμικά. Οι ρυθμοί αυτοί εξόδου συντηρούνται μέχρι την μεταπολίτευση, οπότε και αρχίζουν σταδιακά να πέφτουν. Το ίδιο χρονικό διάστημα η υπερπόντια μετανάστευση γνωρίζει κάμψη, με... μόνο 236,000 έλληνες να έχουν εγκαταλείψει τη χώρα ανάμεσα στα 1946–1963. Τα αίτια του τρίτου αυτού μεταναστευτικού κύματος, πολιτικά και οικονομικά, οφείλονται στις καταστάσεις που δημιουργήθηκαν μετά τον Παγκόσμιο και τον Εμφύλιο πόλεμο. Για παράδειγμα, η αμερικανική κυβέρνηση είχε δώσει 75,000 άδειες εγκατάστασης σε έλληνες που προέρχονταν από περιοχές που πέρασαν σε κομμουνιστικό καθεστώς καθώς και σ’ εκείνους που είχαν δεινοπαθήσει κατά την Κατοχή και τον Εμφύλιο. Την ίδια δε περίοδο, πολλοί πολιτικοί πρόσφυγες από την ηττημένη Αριστερά ακολουθούν τους δρόμους προς τα Βαλκάνια και την Σοβιετική Ένωση, περίπου 35,000. Κατά τη διάρκεια του Εμφύλιου, αλλά και τα κατοπινά χρόνια, με τις ανελέητες διώξεις των αριστερών και δημοκρατικών πολιτών, πολλοί αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την ύπαιθρο και να βρούν καταφύγιο στις μεγαλουπόλεις. Η ανεργία έφτανε σε διψήφια νούμερα, τα χωράφια έμεναν ακαλλιέργητα και η τοπική οικονομία κατέρρεε. Ο εκπατρισμός ήταν και πάλι η μόνη διέξοδος. Η περιοχή δε, που πλήρωσε περισσότερο αυτή τη φορά με εκκροή ανθρώπινου δυναμικού ήταν η Βόρεια Ελλάδα, ενώ στην προηγούμενη μεταναστευτική περίοδο, στις αρχές του αιώνα δηλαδή, το ρόλο αυτό τον είχε η Πελοπόννησος. Στα παιδικά μου χρόνια, η Γερμανία ήταν στην ημερήσια διάταξη. Δεν υπήρχε οικογένεια, εκεί στα χωριά της Ανατολικής Μακεδονίας όπου μεγάλωσα, που να μην είχε κάποιον δικό της, κάποιον κατάδικό της στα ξένα. Για παιδιά, μιλάω και για γονείς. Το μοτίβο παντού το ίδιο. Η γιαγιά στο χωριό, μεγαλώνει εγγόνια. Παιδιά που λένε τη μάνα, θεία και τη γιαγιά, μαμά. Παιδιά που πηγαινοέρχονται ανάμεσα στο χωριό και τη Γερμανία. Πολλά τέτοια παιδιά, που ονειρεύονται να μεγαλώσουν και να τραβήξουν κιαυτά για τη Γη της Επαγγελίας. Και μετά, η προγραμματισμένη επιστροφή το καλοκαίρι για διακοπές. Έπηζαν οι χωματόδρομοι από ξεχαρβαλωμένες Mercedes, Opel Kadett και Ford Taunus, φορτωμένα ως εκεί πάνω με μπαγκάζια, δώρα κυρίως. Τις πιο πολλές φορές οι κούρσες νοικιασμένες, για τα μάτια του κόσμου. Τεκμήρια επιτυχίας και προκοπής. Καμάρωνε η μπάμπω, διακαιωμένη πιά, μπροστά-μπροστά στη Mercedes του γιού της. Σ’ αλλοτινούς καιρούς, ούτε ν’ ονειρευτεί δεν θα μπορούσε τέτοια μεγαλεία! Και μετά έβγαιναν τα νάϋλον καλσόν, τα μεγάλα κουτιά με κρέμα Nivea, και οι περίφημες κρέμες προσώπου Marbert. Δώρα που σ’ εκείνους τους καιρούς φάνταζαν εξωτικά. Τα αντίστοιχα της

Ελλάδας, δεν πιάνανε μία. Της Γερμανίας ήταν πάντα τα καλλίτερα! Και οι σοκολάτες, καμία σχέση με τις δικές μας! Σήματα κατατεθέν μιας ολόκληρης εποχής. Nivea και καλσόν και η Ελλάδα μεσίστια! Η Γερμανία, όμως, έδωσε ψωμί, το ίδιο και η Αμερική. Τάϊσε πολύ κόσμο, και μετά τα πρώτα πέτρινα χρόνια, τον ανθρώπεψε. Στα χωριά σιγά-σιγά άρχισαν να ξεφυτρώνουν καλαίσθητα σπιτάκια στην αρχή, σπιταρώνες, σε στιλ δυναστείας, αργότερα. Όλα με λεφτά της Γερμανίας.

Σημερινή Κατάσταση

Τη μερίδα του λέοντος έχει η Αμερική, έχοντας απορροφήσει το 61% των αποδήμων και ακολουθούν η Ευρώπη με το 23% και η Ωκεανία με το 13%. Οι δρόμοι της μετανάστευσης παγκοσμίως έχουν αλλάξει. Η Ελλάδα, κυρίως μετά το 1990 δέχεται πια μετανάστες είτε από τις πρώην Σοβιετικές Δημοκρατίες και τις γειτονικές Βαλκανικές χώρες, είτε, σε λιγότερο βαθμό, από χώρες της Ασίας και της υποσαχάρειας Αφρικής. Το ίδιο, πάνω-κάτω συνέβη και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, με τους μετανάστες ν’αποτελούν πλέον το 10-13% του συνολικού πληθυσμού τους. Στην Ελλάδα, ο αριθμός των μεταναστών αντιστοιχεί επισήμως στο 7,0% του πληθυσμού της χώρας, ενώ οι πραγματικοί αριθμοί είναι αρκετά μεγαλύτεροι. Σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής του 2001, στην χώρα μας βρίσκονται 762.191 μετανάστες, 415.552 άνδρες και 346.639 γυναίκες. Το μεγαλύτερο ποσοστό των μεταναστών προέρχεται από την Αλβανία 57,5% (438.036 άτομα), ενώ από τις 24 κυριότερες χώρες προέλευσης /αποστολής οι 20 είναι από την Ευρώπη 10 από την Ασία, 2 από την Βόρεια Αμερική και από μία χώρα η Αυστραλία και η Αφρική. Μπορείτε να βοηθήσετε το Ελληνικό Μουσείο Μεταναστών αλλά και να γίνουν οι προσωπικές σας ή οικογενειακές σας ιστορίες, διηγήματα του Μουσείου ως εξής: 1. Να προσφέρετε στο σύλλογο οποιοδήποτε αντικείμενο, έγγραφο, επιστολή, κειμήλιο, φωτογραφικό, ηχητικό ή άλλο υλικό, που έχει κάποια ιστορία μετανάστευσης να διηγηθεί. Εμείς θα έρθουμε αμέσως σε επαφή μαζί σας και θα σας εξηγήσουμε ποια ακριβώς διαδικασία ακολουθείται ώσπου το έκθεμα που προσφέρεται να βρει τη θέση που του αρμόζει στο μουσείο. (Συχνά δεν χρειάζεται να παραδοθεί εξ’ αρχής το πρωτότυπο αλλά αντίγραφο του εκθέματος).

2. Να μπείτε σε μία από τις ομάδες εργασίας του συλλόγου.

3. Να καταθέσετε σκέψεις, ιδέες, ή προτάσεις ώστε το ΕΛ.Μ.ΜΕ να αποκτήσει στέγη, πόρους, δύναμη και φωνή.

4. Να προσφέρετε χορηγία, οικονομική ή άλλη ενίσχυση ή δωρεά.

Επικοινωνήστε με τον Σύλλογο: Στο e-mail: elmme2010@gmail.com ή στο τηλέφωνο 210 93 22 388

94

Αρχιπλοίαρχος Πάτροκλος Χατζηαθανασίου Όρτσα τα πανιά καπτά Πάτροκλε για το στερνό και πιο λογκάδο ταξίδι σου (που σαλπάρισες την 12η Μαΐου 2015) με προορισμό την αιωνιότητα. Η μνήμη σου θα μείνει για πάντα χαραγμένη στις καρδιές των φίλων και συναδέλφων σου της Λέσχης και του «Εξάντα». Φρίξος Δήμου

95

Νοσταλγία Του Χρήστου Χρήστου Στου Πειραιά σαν κατεβαίνω το λιμάνι Μια νοσταλγία κι' ένα παράπονο με πιάνει Έτσι όπως βλέπω τα καράβια τα δεμένα Η ζωή μου κάποτε μ' εκείνα ήταν ένα ... Στα πέλαγα όλου του κόσμου αρμενίζαμε Στον Πειραιά όμως ξαναγυρίζαμε Κλάμα και γέλιο μιας αγάπης ξεχασμένης Αρχή και τέλος μιας καρδιάς πια κουρασμένης Και σαν τα βλέπω τα καράβια να σαλπάρουν αποζητάω μαζί τους να με πάρουν Σ' ένα ταξίδι μακρινό που πάν' στα ξένα Ξανά να ζήσω τα παλιά τα περασμένα Και κάποιο σούρουπο εκεί κοντά στο δείλι Σαν θα τελειώνει της ζωής μου το καντήλι Στου Πειραιά θε να κατέβω το μουράγιο Καλό ταξίδι σ' όσους μπαρκάρουν και κουράγιο

Πάθος Της Χαράς Ρίζου Στης νύχτας τους παλμούς αναλωθήκαμε κι ο χρόνος σκόνταψε στο άκουσμα της ημέρας Τις πινελιές της ηδονής κεντά το χάραμα στα διψασμένα μας σεντόνια Δεν περισεύει λεπτό για ράθυμη ανία Η νιότη ανεξίτηλα σφραγίζει τα φθαρτά κορμιά

ΥΠΕΡΩΚΕΑΝΕΙΟ Του Σπύρου Π. Ραδίτσα Κατηφόριζε μεγαλοπρεπής, ίδια με φωτισμένο υπερωκεάνειο που σαλπάρει. Ήταν τόσο όμορφη για να μην αποφύγει τα πρόστυχα λόγια του καφενέ. Κοκκίνισε χωρίς να ντραπεί, σαν να ήθελε να δείξει το χρώμα του πάθους. Σαν να της άρεσαν οι ευτελείς σκέψεις των ανδρών. Σαν ήθελε να αγαπήσει την ασκήμια των λέξεων που υμνούσαν την ομορφιά της...

Θυμάμαι

ΤΡΑΒΕΡΣΩΜΕΝΟΣ

Του Γιώργου Μανέττα

Του Μιχάλη Γ. Χαλκιά

Όπου κι αν βρίσκομαι, όπου και να ’μαι, θέλω ταξίδια και καράβια, να θυμάμαι. Θέλω του φάρου, τ ’ άγιο φως που περιστρέφει, να μου φωτίζει κάθε σκέψη, που επιστρέφει. Οσμίζομαι τη θάλασσα, όπως ήταν πρώτα, και πάλι, σκέφτομαι, του καραβιού τη ρότα. Καθώς, στη σκέψη βρίσκομαι κοντά του, νιώθω πρωτόπειρο πουλί, στο πέταγμά του. Βλέπω, στο σχήμα των συννέφων, κάστρα! Με φως κατάλαμπρο, τη σελήνη και τ’ άστρα. Καθώς, πολλές οι στιγμές πανωθέ μου, τα ξέφρενα λόγια θυμάμαι, τ’ ανέμου. Εικόνες άπειρες, που μου θυμίζουν παλιές φωτογραφίες μου, που κιτρινίζουν. Που χρόνια τώρα, κρέμονται στον τοίχο, και φέρουν στοχασμό, σ’ ενθύμιο στίχο.

Από τη συλλογή «Της Θάλασσας και τ’ Ουρανού» Ναυτέλληνες στους πόντους και στις θάλασσες θαμώνες, που γειτωνιές σ᾽ ωκεανούς ορθώσατε πολλές, που στους πολέμους με τορπιλισμούς, τιτάνιους εκάματε αγώνες, ποιές δάφνες σας στεφάνωσαν και ποιές μυρτιές; Στήθηκαν τύμβοι σ’ αφανείς και σ’ άταφους ναυτίλους σε μάρμαρα πεντελικά χρυσά, γραφτήκανε ονόματα πολλά, τιμές απέδωσαν αγήματα, πληρώματα για κείνους που πανανθρώπινα εδρέωσαν νέες ηπείρους κι άφησαν πίσω τους διδάγματα, θυσίες και βιώματα τρανά. Πολλοί, με τα κονβόϊ τα συμμαχικά για την ειρήνη κινδύνέψαν, άλλοι στις βάρδιας την αγρύπνια, άφησαν την ύστατη πνοή, στους αλουέδες, στις κουκέτες, στις βαρδιόλες με τον χάροντα παλαίψαν, μπροστά στης νάρκης τη φωτιά και στης τορπίλης την αβυσυλέα την ορμή. Κι όταν απ’ τους πολέμους και μεσοπολέμους, απολογισμοί δοθήκαν, για των γενναίων τους αφανισμούς, των καραβιών τους καταποντισμούς, στους κάβους, στα πελάγη και στους πόντους, οι μεσίστιες στηθήκαν, σημαίες π’ απ’ την τόλμη και τη δόξα μόνες υψώθηκαν, στους γαλανόλευκους της θάλασσας ιστούς.

97

98

Shipping Solutions Ship Management â&#x20AC;˘ Shipping Projects

Navigating to the Future

53-55 Akti Miaouli str. - Piraeus - Greece - P.O. 185 36 tel.: (+30) 210 4295500 - fax: (+30) 210 4295511 email: econav@econav.co - www.econav.co