Νέος Εξάντας - Οκτώβριος 2021 by dclick.gr

Σέβου Ἅλα

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 70 | ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2021

ΜΕ

ΡΙ

ΟΣ • ΥΛ

ΤΕ

Ν ΩΝ Λ ΟΓ

ΛΗ

ΤΑ Λ ΛΙΟ

Γ • ΓΡΗ

• ΕΝ ΩΣ Η Ε Λ

ΙΣΤΕΙ Ο Ν ΧΝΩ Ν •

ΑΡ

ΟΣ

ΞΕΝΟ

ΠΟ

200 Χρόνια από την Επανάσταση του

1821

Oil Marketing Trading International M A R I N E

F U E L S

ATHENS OFFICE

DUBAI OFFICE

SINGAPORE OFFICE

12 Kithiron str. 174 55 Alimos Athens Greece T: +30 210 96 09 860 F: +30 210 96 09 861 E-mail: bunkers@oil-marketing.com

Office 2001, Saba Tower 1, Jumeirah Lakes Towers, Dubai, United Arab Emirates T: +971 44350500 F: +971 44350505 E-mail: bunkers@oil-marketing.com

Oil Marketing & Trading International Pte. Ltd. 8 Eu Tong Sen Street, #18-83 The Central, Singapore 059818 T: +65 6222 4028 F: +65 6222 4027 Email: singapore@oil-marketing.com

www.oil-marketing.com

www.spir.to

141-143 Vouliagmenis Avenue Voula, Athens, 16673, Greece Phone: +302108907500

www.minervamarine.com

Η # 1 θέση της Λιβερίας επαναπροσδιορίζει τη δέσμευσή μας σε υπεύθυνη, συνεπή, και αξιόπιστη στήριξη της Ελληνικής Ναυτιλίας

υχαριστούμε τους Έλληνες εφοπλιστές για την προτίμηση στη σημαία της Λιβερίας που αποδεικνύει ότι το Νηολόγιο που δημιουργήθηκε και υιοθετήθηκε από τους Έλληνες εφοπλιστές το 1948 εξακολουθεί τους ισχυρούς δεσμούς του και την προσφορά των υπηρεσιών του στην Ελληνική ναυτιλία. Η συνταγή της προσφοράς μας στην Ελληνική ναυτιλία είναι απλή και χαρακτηριστικά της είναι η συνέπεια, υπευθυνότητα, άμεση ανταπόκριση και ταχεία εξυπηρέτηση, οποιαδήποτε ημέρα και ώρα μιάς και η ναυτιλία δεν έχει ωράριο και εργάζεται σε εικοσιτετράωρη βάση. Δουλειά μας είναι να βρίσκουμε λύσεις, να στηρίζουμε το πλοίο, τον εφοπλιστή και τον ναυτικό. Η πίστη μας στις δυνατότητες των Ελλήνων εφοπλιστών που ανεξαρτήτως συνθηκών ναυλαγοράς συνεχίζουν να επενδύουν και να συμβάλλουν στην Ελληνική οικονομία μας δημιουργεί πρόσθετη υποχρέωση στήριξης και αλληλεγγύης στους Έλληνες εφοπλιστές. Σήμερα το Νηολόγιο της Λιβερίας, με 4,673 πλοία, ολικής χωρητικότητας 191 εκατ. GTONS (μέση ηλικία 11 έτη), αποτελεί την πλέον ποιοτική και συμφέρουσα επιλογή του Ελληνικού εφοπλισμού. Οι Έλληνες εφοπλιστές μας έχουν τιμήσει με 1,315 από τα πλοία τους (115 εκατ. DWT) καθιστώντας το νηολόγιο πρώτη επιλογή στην Ελληνική ναυτιλία την χρονιά που μας αφήνει σε λίγες μέρες. Τα γραφεία μας στον Πειραιά, στο κέντρο του λιμανιού, Ευπλοίας 2, παρέχουν όλες τις υπηρεσίες που απαιτούνται στην σημερινή απαιτητική ναυτιλιακή αγορά υπηρετώντας με αφοσίωση, υπευθυνότητα, συνέπεια, και επαγγελματισμό την Ελληνική ναυτιλία και τις ανάγκες της όπως η εγγραφή πλοίου και υποθήκης, τεχνική υποστήριξη, επιθεωρήσεις, εγκρίσεις ναυτικών εγχειριδίων, έκδοση διπλωμάτων και ναυτικών φυλλαδίων κ.τ.λ.

Τα Νηολόγια δεν έχουν ανοσία στις προκλήσεις που επηρεάζουν ολόκληρο τον κλάδο. Νομίζω ότι μέχρι στιγμής το 2020 έχουμε βιώσει τόσα πολλά απροσδόκητα γεγονότα και έχουμε προσαρμοστεί μαζί με ολόκληρο τον κλάδο. Αυτό περιλαμβάνει τον COVID-19, το IMO 2020, τη μεταβλητότητα των εμπορευμάτων και των μετοχών και την αβεβαιότητα όσον αφορά την προσφορά / ζήτηση. Ευτυχώς, είμασταν έτοιμοι αφού είχαμε επενδύσει τα τελευταία χρόνια στους κατάλληλους ανθρώπους-συνεργάτες μας και στη σωστή τεχνολογία. Πριν από μια δεκαετία προχώρησαμε με ηλεκτρονικά πιστοποιητικά και είμαστε σήμερα η αιχμή της τεχνολογίας με το δυναμικό μας πρόγραμμα πρόληψης κράτησης πλοίου από τις λιμενικές αρχές, το σύστημα ηλεκτρονικής πιστοποίησης ναυτικών, τη διαδικασία ταχείας εγγραφής και άλλα προγράμματα που εξοικονομούν τα κόστη λειτουργίας ενός πλοίου και γραφείου. Αυτή ήταν και είναι η δέσμευση μας στη παγκόσμια ναυτιλία. Το πλέον σημαντικό πρόβλημα του επαναπατρισμού των ναυτικών μας συνεχίζεται. Το Νηολόγιο της Λιβερίας συνεχίζει τις προσπάθειές του προς αναγνώριση των ναυτικών ως “βασικών εργαζομένων-key workers” και για την αναγκαία αλλαγή πληρώματος που πρέπει να επιτραπεί σε βασικούς λιμένες παγκοσμίως κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας πανδημίας COVID-19, και επιδιώκει να επιστρατεύσει τη βοήθεια άλλων κρατών και νηολογίων σε αυτή την αποστολή. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό ζήτημα σε παγκόσμιο επίπεδο για την ασφάλεια των ναυτικών, των πλοίων που είναι ζωτικής σημασίας για τη μεταφορά βασικών αγαθών. Οι ναυτικοί θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να επιστρέψουν στην πατρίδα τους μετά την ολοκλήρωση της θαλάσσιας υπηρεσίας τους, κάτι

O Μιχάλης Πανταζόπουλος, είναι Αντιπρόεδρος του Liberian International Ship & Corporate Registry (Νηολόγιο Λιβερίας) και Γενικός Διευθυντής του ελληνικού γραφείου του Νηολογίου.

που μέχρι σήμερα δεν ήταν σε μεγάλο βαθμό εφικτό. Να τονίσουμε επίσης ότι η πίστη μας στις δυνατότητες των Ελλήνων πλοιοκτητών που συνεχίζουν να επενδύουν και να συμβάλλουν στην ελληνική μας οικονομία, ανεξάρτητα από τις συνθήκες ναυτιλίας, όπως η σημερινή δύσκολη φάση που οφείλεται στο COVID-19, δημιουργούν πρόσθετες υποχρεώσεις υποστήριξης και αλληλεγγύης. Είμαστε περήφανοι για τους Έλληνες εφοπλιστές και την σημαντική συμβολή τους στα νοσοκομεία κατά τη διάρκεια αυτών των δύσκολων και επικίνδυνων στιγμών του COVID-19. Κλείνοντας, αφού ευχηθούμε Καλή Χρονιά με υγεία στο κόσμο της ναυτιλίας και ειδικότερα σ’ όλους τους ναυτικούς που υπηρετούν τις γιορτινές μέρες στα βαπόρια μακριά από τις οικογένειες και τους δικούς τους, να ελπίσουμε ότι η νέα χρονιά θα φέρει αισιοδοξία και περαιτέρω ανάκαμψη στη Ελληνική και παγκόσμια ναυτιλία.

CHARTERWELL MARITIME S.A.

sea... your future in a strong relationship

Green and sustainable Shipping practices 91, Poseidonos Avenue, 16674 Glyfada, Athens, Greece Τel.: +30 210 8912000, Fax: +30 210 8912049, drycargo@charterwell.gr

Σέβου Ἅλα

Νέος εξάντας Τεύχος 70 | Οκτώβριος 2021

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 70 | ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2021

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΣΧΗ ΜΑΣ Καρφίτσα πέτου, ολομέταξες γραβάτες και γυναικεία φουλάρια. Διατίθενται σε πολύ χαμηλή τιμή στα Μέλη και τους φίλους μας, για ιδία χρήση ή για να τα προσφέρουν σε τρίτους ως ένα εντυπωσιακό δώρο.

ΙΣΤΕΙ Ο Ν

ΤΑ Λ ΛΙΟ

ΟΣ •

ΓΟ

ΤΕ

ΧΝΩ Ν •

ΜΕ

Ν ΩΝ Λ ΟΓ

• ΓΡΗ

• ΕΝ ΩΣ Η Ε

ΛΗ

ΡΙ

ΥΛ

ΑΡ

ΟΣ

ΞΕΝΟ

ΠΟ

200 Χρόνια από την Επανάσταση του

1821

200 χρόνια από την επανάσταση του 1821 Λιθογραφία του κορυφαίου της Ελληνικής επανάστασης του 1821, Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, έργο του Karl Krazeisen που χρησιμοποιήθηκε για το χαρτονόμισμα των 5.000 δραχμών. Το σπουδαίο άρθρο του αείμνηστου Πλοιάρχου Νίκου Κωστάρα με τίτλο «Ο Κολοκοτρώνης ως Πλοίαρχος» μας περιγράφει την προσφορά του γενναίου οπλαρχηγού και στον δια θαλάσσης αγώνα του έθνους.

ΤΕΤΡΑΜΗΝΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ-ΕΚΔΟΣΗ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ PORT CAPTAINS CLUB Φίλωνος 86, 3ος όροφος, 185 36 Πειραιάς Τηλ.: 210 42 94 236/237 Fax: 210 42 94 238 E-mail: portcaptainsclub@otenet.gr www.portcaptainsclub.gr ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟYΛΙΟ Δήμος Παπαδόπουλος Πρόεδρος Διονύσης Βουτσινάς Αντιπρόεδρος Παναγιώτης Μηνόγιαννης Γεν. Γραμματέας Παπαλέκας Δημήτριος Αναπληρ. Γεν. Γραμματέας Δημήτριος Τσιγκάρης Ταμίας Χρήστος Γερασίμου Κοσμήτωρ Νικόλαος Καραντινός Μέλος Εκδότης-Διευθυντής Μαρίνος Τσάμης Επίτιμος Πρόεδρος Κιν.: 6936 868 518 Νομικοί Σύμβουλοι Μαρία Σωτηροπούλου Κολοκοτρώνη 153, Πειραιάς Τηλ.: 210 41 81 048 / 210 45 26 916 Ρέα Μητροπούλου Ακτή Μιαούλη 51, Πειραιάς Τηλ. 210 42 92 917, Κιν. 694 4915232 Παραγωγή εντύπου ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ Βουλιαγμένης 52, 166 73 Βούλα Τηλ.: 210 89 48 640 E-mail: mx_ster@otenet.gr

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 13

Οι δραστηριότητές της Λέσχης μας ενημερώνει o καπετάν Δήμος Ν. Παπαδόπουλος

Εκδηλώσεις της Λέσχης

Άρθρα & Σχόλια του Φρίξου Δήμου

Όρτσα

Ιστορίες της Βαρδιόλας. Έφεδρος Σημαιοφόρος. Σ.ε.α./Μ. του Φρίξου Δήμου

Η Παρέλαση και η Πριγκίπισσα Ειρήνη της Μάρως Δήμου

ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΣ του Mαρίνου Τσάμη

Μ/V “RAWDHAN” του Captain Malcolm MacKenzie

Φιλολογικά Αφηγήματα. Μονή Καισαριανής του Αναστάσιου Ρήγα

Εις μνήμην... Κωνσταντίνος Γεωργίου Τσάμης του Αναστάσιου Ρήγα

H επιστολή της μικρής Τζουλιάννας προς τον μπαμπά της Θωμά Κυρατζή

Ευπρόσδεκτος ο... από μηχανής Θεός του αείμνηστου Κώστα Τσάμη

H επιστολή της μικρής Τζουλιάννας προς τον μπαμπά της Θωμά Κυρατζή

Περιβάλλον. Νερό, Χαλάρωση, Υγεία και Ψυχαγωγία του Πέτρου Τζιά

To Σύμπαν. AD ASTRA. Διαστρικά Ταξίδια του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Ο Κολοκοτρώνης ως πλοίαρχος του αείμνηστου Πλοιάρχου Νίκου Κωστάρα

Ανταρσία στη θάλασσα του Νότου του Αρχιπλοιάρχου Δημητρίου Μηνδρινού

Το Ευπαλίνειο Όρυγμα της Σάμου του Χαράλαμπου Τορτορέλη, Παιδαγωγού-Μουσειολόγου

Λυρικά ταξίδια των Μ. Γιωτσόπουλου, Σ. Ραδίτσα, Χ. Χρήστου, Λ. Μαρματσούρη, Χ. Ρίζου, Ζ. Γερονυμάκη, Μ. Δήμου, Κ. Στεφανόπουλου, Μ. Γ. Χαλκιά, Σ. Ψαρροπούλου-Γκίκα, Β. Λαμπροπούλου Τραπεζικός Λογαριασμός Λέσχης Αρχιπλοιάρχων Τράπεζα Πειραιώς (Υποκατάστημα Φίλωνος, Πειραιάς) Αρ. Λογαριασμού: 6624-128610-532 ΙΒΑΝ: GR81 0171 6240 0066 2412 8610 532 SWIFT: PIRBGRAA Δικαιούχος: Λέσχη Αρχιπλοιάρχων

Οι απόψεις που εκφράζονται στα άρθρα του ΝΕΟΥ ΕΞΑΝΤΑ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δεν ερμηνεύουν ούτε δεσμεύουν τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων

Share our Passion for Shipping

Capital Ship Management Corp. Ιάσωνος 3, Πειραιάς, 18537, Tηλ.: +30 210 4584900, Fax: +30 210 4285679 E-mail: capital@capitalship.gr, www.capitalship.gr

ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙ ΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΜΑΣ Ενημερώνει ο Πρόεδρος καπετάν Δήμος Ν. Παπαδόπουλος

έναρξη της νέας περιόδου μάς βρίσκει σε μία φάση αβεβαιότητας και πιθανόν νέων προκλήσεων. Το “μέτωπο” της πανδημίας φαίνεται να σταθεροποιείται, με τις διασωληνώσεις και τους θανάτους να έχουν σαν κυριαρχικό πρόσημο το “3”. Αντίστοιχα φαίνεται να παγιώνεται η επιστημονική άποψη, ότι τα εμβόλια σώζουν ζωές, από την στιγμή που οι στατιστικές αναφορές αποδίδουν διασωληνώσεις και θανάτους στους ανεμβολίαστους, σε ένα ποσοστό γύρω στο 90%! Λυπηρό βέβαια το φαινόμενο, κάποιοι εκ των συνανθρώπων μας να βάζουν σε κίνδυνο τη ζωή τους, υποστηρίζοντας την έωλη θεωρία της “παγκόσμιας συνωμοσίας” και το αφελές “επιχείρημα” ότι… μπορεί κάποτε το εμβόλιο να επιφέρει (απροσδιόριστες) βλάβες, θέτοντας, από την άλλη σε κίνδυνο την υγεία του κοινωνικού τους περιγύρου. Ας ελπίσουμε ότι πολύ σύντομα θα αντιληφθούν και εκείνοι ότι ο εμβολιασμός έχει πλέον καταστεί μονόδρομος, μιας και σταθερά εδραιώνεται η πεποίθηση ότι η “συμβίωση” με την πανδημία θα είναι βαθιά σε μάκρος. Στα δικά μας πρέπει να αναφέρουμε ότι οι συνεδριάσεις μας έχουν ξεκινήσει και διεκπεραιώνονται με προσήλωση στις προσταγές της πολιτείας και η προτεραιότητα μας δίνεται στην άρτια σύνταξη και την κυκλοφορία του “Εξάντα” και του “Ημερολογίου”, που σηματοδοτούν την πορεία σαράντα χρόνων της Λέσχης μας, στην υπηρεσία της Θάλασσας και του Πολιτισμού. Να σημειώσουμε τέλος τον έντονο προβλημα-

Με πλήρη εφαρμογή των υγειονομικών μέτρων, πραγματοποιήθηκε η πρώτη –μετά το καλοκαίρι– συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβουλίου της Λέσχης μας.

τισμό μας σε ό,τι αφορά στην τέλεση του φετινού “Αγιασμού” μας που παραδοσιακά εξελίσσεται σε μία λαμπρή εκδήλωση, με πλήθος συμμετεχόντων. Δυστυχώς, μέχρι στιγμής, οι συνθήκες δεν μας επιτρέπουν την τήρηση της παράδοσης, πράγμα που μας προκαλεί θλίψη. Η απόφαση μας είναι να παρακολουθούμε τις εξελίξεις όσο μάς επιτρέπεται χρονικά και εκ του σύνεγγυς και στην δυσάρεστη περίπτωση που αυτές δεν θα είναι ευνοϊκές, ο Αγιασμός να τελεστεί στον περιορισμένο αριθμό συμμετεχόντων που προβλέπουν οι διατάξεις.

Λαμβάνουμε όλα τα μέτρα προφύλαξης για να έχουμε καλό και ασφαλή χειμώνα.

Στιγμιότυπα από την επίσκεψη στον πολύ σπουδαίο Τύμβο Σαλαμινομάχων Κυνοσούρας, την οποία διοργάνωσε ο πρόεδρος της Πολιτιστικής Ένωσης Περάματος, Πλοίαρχος Χαράλαμπος Δρακάτος, σε συνεργασία με την Λέσχη Αρχιπλοιάρχων.

Αρθρα & Σχολια Του Φρίξου Δήμου | Πλοιάρχου Ε.Ν. Πρώην Καθηγητή και Διευθυντή Σπουδών Δημοσίας Σχολής Πλοιάρχων Σύρου

Κατευόδιο στο συγγραφέα Κώστα Τσάμη

τις 25/8/21 “απέπλευσε” ο καλός φίλος και τακτικός συνεργάτης του περιοδικού μας “Νέος Εξάντας” Κώστας Τσάμης, για το τελευταίο, ιερό και χωρίς γυρισμό ταξίδι του στις ουράνιες μπουνάτσες εκεί που “ουκ εστί πόνος και στεναγμός!” O εκλιπών συγγραφέας έγραφε εξαιρετικά διηγήματα κοινωνικού κυρίως περιεχομένου για τα οποία μάλιστα είχε βραβευθεί (18/12/16) απο το Δ.Σ. της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων. Υπογραμμίζεται ότι έχει βραβευθεί επίσης με το πρώτο βραβείο κατά τον Πανελλήνιον και Παγκύπριον Λογοτεχνικό Διαγωνισμό έτους 2018 για το διήγημά του “Είναι ευπρόσδεκτος από μηχανής Θεός”, από την οργανώτρια Ένωση Ελλήνων Λογοτεχνών. Και κλεiνοντας ευχόμαστε καλοτάξιδος και καλοδεχούμενος στην αιωνιότητα, εκφράζοντες συνάμα τα βαθιά μας συλλυπητήρια στην πολυαγαπημένη του οικογένεια και φυσικά στον αγαπημένο του αδελφό και επίτιμο πρόεδρο μας καπετάν Μαρίνο Τσάμη.

Προεδρική Φρουρά και Μακεδονίτισσες

τις 19 Μαΐου 2021, ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου από τους Νεότουρκους, οπλίτες της προεδρικής φρουράς με τη στολή του Ποντίου αντάρτη, και πολύ σωστά, ανέλαβαν τη φρούρηση του ηρώου του αγνώστου στρατιώτη στο Συνταγμα! Στην προεδρική φρουρά που”επανδρώνεται” κυριολεκτικά μόνο από άνδρες (Εύζωνες, Κρήτες, Ποντίους, Θράκες και τώρα τελευταία Αιγαιοπελαγίτες) δεν υπηρετεί καμία γυναίκα λες κι η υπηρεσία αυτή υπάγεται στο... Άγιο Όρος. Χάρη και της ισότητας λοιπόν θα μπορούσε να συσταθεί μια μικρή γυναικεία μονάδα που αρχικά θα λάβαινε μέρος, μαζί ή όχι με τους άνδρες συνάδελφους τους, στις τελετές εντός του προεδρικού μεγάρου και αργότερα σε όλα τα

καθήκοντα της φρουράς. Οι κοπέλες της νέας αυτής μονάδας θα ονομασθούν “Μακεδονίτισσες” ή “Μακεδόνισσες” και θα φορούν την ιστορική φορεσιά της Αλεξάνδρειας Ημαθίας (υπόδειγμα της οποίας εκτίθεται στο μουσείο Μπενάκη). Υπογραμμίζεται πως η ονομασία Αλεξάνδρεια οφείλεται στο όνομα του Μεγάλου Αλέξανδρου, και είναι η μοναδική ελληνική πόλη που φέρει το όνομα του Μεγάλου αυτού Έλληνα, όπου είχε στρατοπεδεύσει και, όπως λέγεται, σε κάποια μάχη έπεσε η περικεφαλαία του την οποία διέσωσαν γυναίκες της περιοχής! Έτσι για τις ανταμείψει τους έδωσε το δικαίωμα να φορούν τη μεταλλική μακεδονική περικεφαλαία που με την πάροδο των αιώνων αντικαταστάθηκε από μάλλινο κεφαλόδεσμο (κατσούλα) με τη μορφή της περικεφαλαίας!

Αρθρα & Σχολια Ελληνικά Ταχυδρομεία

α περιμέναμε ασφαλώς τη βελτίωση των υπηρεσιών της λειτουργίας των ΕΛΤΑ, όπως συμβαίνει και στους περισσότερους παρεμφερείς οργανισμούς κοινής ωφελείας, κι όχι επιδείνωση τους! Προ τετραετίας περίπου είχε “σκάσει” το σκάνδαλο της παράνομης υπερβολικής καθυστέρησης πληρωμής εμβασμάτων εντολέων τους σ’ αυτούς τους οργανισμούς και κυρίως στην ΔΕΗ προς μεγάλο εκνευρισμό και ταλαιπωρiα των πελατών “τους”. Τώρα με τη γνωστή δημοσιοϋπαλληλική δικαιολογία της έλλειψης προσωπικού, δεν τοποθετούν

τα γράμματα στα ειδικά προς τούτο γραμματοκιβώτια των ενοίκων αλλά τα εναποθέτουν ή πιο καλά τα “πετάνε” σε κάποια γλάστρα ή άλλο μέρος εξωτερικά της πολυκατοικίας με αποτέλεσμα όμως να διασκορπίζονται ή και να καταστρέφονται, από βροχή ή άλλη αιτία, στην αυλή ή στον κήπο!! Το γράμμα είναι ιερό και απόρρητο για τον κάθε πολίτη, που πληρώνει το γραμματοσημο αλλά και τους φόρους στο κράτος, και επομένως απαιτεί την ασφαλή παράδοση και εμπιστευτικότητα του από τα Ελληνικά Ταχυδρομεία!

Πυρκαγιές

Ήταν επιβεβλημένη αλλά και πολύ σωστή ενέργεια το κάλεσμα των Ενόπλων Δυνάμεων (Ε.Δ.), που είχε “ανασταλεί” κατά τα τελευταία 50 περίπου χρόνια, να βοηθήσουν αυτές τις δύσκολες στιγμές τη Χώρα από το ολικό κάψιμο!! Ως γνωστόν η πλειονότητα των άλλων κρατών, και σε καταστάσεις ελαφρότερες (όπως συλλαλητήρια και απεργείες) από τη σημερινή που μαστίζει τη την Πατρίδα μας, “κατεβάζουν” τις Ε.Δ. τους σε βοήθεια των Σωμάτων Ασφαλείας (Σ.Α.) τους... Βλέπετε οι στρατιωτικοί είναι οπωσδήποτε καλύτερα εκπαιδευμένοι, από τους ιδιώτες, διαθέτουν τα απαραίτητα μέσα, είναι πειθαρχημένοι, διοικούνται από ικανούς αξιωματικούς και τέλος για πολλούς λόγους είναι συμπαθέστεροι στους πολίτες απο αυτούς των Σ.Α. Υπογραμμίζεται επί τη ευκαιρία πως καλόν θα ήτο η κα-

τασκευή φορητών υδατοδεξαμενών ελικοπτέρων αλλά και μετεκπαίδευση των χειριστών των ελικοπτερων στην κατάσβεση δασικών πυρκαγιών.

Τα “Ενθυμήματα” του Ν. Σεβαστόπουλου

υκλοφόρησε το καινούργιο βιβλίο, “Ενθυμήματα από το Ταξίδι της Ζωής μου”, του καλού φίλου, συμπατριώτη και συνάδελφου στα ναυτιλιακά Νικόλαου Σεβαστόπουλου και που ολόψυχα ευχόμαστε να είναι καλοτάξιδο και στις θάλασσες της λογοτεχνίας. Το θέμα αυτού του βιβλίου είναι η ζωή του συγγραφέα, όπως λέει κι ο τίτλος του, στη διάρκεια της κατοχής στην πατρίδα του το περιώνυμο Καρλόβασι της Σάμου, οι εγκύκλιες σπουδές του δημοτικό και την Εμπορική Σχολή. Η φοίτησή του συνέχεια στην Πάντειο, η πενταετής υπηρεσία του στο Βασιλικό Ναυτικό και μάλιστα στο στρατηγείο του ΝΑΤΟ στη Μάλτα και η εργασία του ως καθηγητής των αγγλικών στη Σχολή Στρατηγάκη. Οι σπουδές του στο Λονδίνο και η εξέλιξή του σε επιτυχημένο Ναυτικό Διαιτητή!! Και εκτός από μια λαμπρή καριέρα σε ναυτιλιακές επιχει-

ρήσεις προσέφερε, αφιλοκερδώς βέβαια, τις υπηρεσίες του στην κοινότητα του Αγίου Νικολάου Λονδίνου, στην Εταιρία Ελλήνων Επιστημόνων και διατέλεσε τέλος πρόεδρος του Συλλόγου Καρλοβασίων Αττικκής. Έγραψε επίσης σε δυο εκδόσεις, το πολύ ενδιαφέρον βιβλιο “Σάμος”. Η δύναμη της γλαφυρής πένας του συγγραφέα αναγκάζει τον υποψήφιο αναγνώστη να μετατραπεί σε φανατικό και να τελειώσει το βιβλίο με μιας ακολουθώντας νοερά το ταξίδι των “Ενθυμημάτων”. Ευχόμαστε στον καλό φίλο Νίκο υγεία, δύναμη και καλή συνέχεια στο έργο του.

Αρθρα & Σχολια

Λαθρομετανάστες και Cοvid 19

ο τείχος της ανοσίας, που επιδιώκουμε να υψώσουμε για να προφυλαχτούμε από την πανδημία του COVID 19, κινδυνεύει να γκρεμιστεί από τους ανεμβολίαστους λαθρομετανάστες που ζουν στη Χώρα! Η επιχείρηση βέβαια του εμβολιασμού αυτών των ταλαίπωρων ανθρώπων αποτελεί ένα πολύπλοκο πρόβλημα γιατί στερούνται αποδεικτικών στοιχείων ταυτότητας αλλά και του φόβου της σύλληψης ή και του βιαίου επαναπατρισμού τους, ακόμη! Ευελπιστούμε όμως πως τελικά, ως από μηχανής θεός, θα αναλάβει κάποιος “Πιερρακάκης” και θα λύσει το πρόβλημα! Μόνο που πρέπει να βιαστεί!

Στρατής Μυριβήλης: «Όλες οι θάλασσες του κόσμου είναι Ελλάδα. Όλα τα κύματα ξέρουν τις καρίνες των ελληνικών πλοίων». Δήμος Παπαδόπουλος

....................................................................................................................................................... Εμπειρίες μιας ζωής για τους νέους: Θα πέσεις!!! Αλλά θα ξανασηκωθείς!!! Θα γλιστρήσεις!!! Αλλά θα κρατηθείς όρθιος!!! Θα αποτύχεις!!! Αλλά μην το βάζεις κάτω!!! Κοίτα μακριά και προσπάθα συνεχώς. Η ζωή είναι και μικρή και δύσκολη. Στο τέλος δεν θα χάσεις!!!! Πάνος Μηνόγιαννης

.......................................................................................................................................................

Όταν πλησιάζεις είτε προσπερνάς τον Ρουβίκωνα των ...80, δεν κάνεις προϋπολογισμό, αλλά απολογισμό των πεπραγμένων. Πρίαμος Τζίμητρας

.......................................................................................................................................................

Tα δέντρα πεθαίνουν όρθια...

εν υπάρχει καμιά αμφιβολία πως ο “περίπατος του Γκολφ” (Τσιτσάνη, Μιαούλη και Κανδή), όπως ανακατασκευάσθηκε τα τελευταία χρόνια από το σημερινό δήμαρχο, ομορφαίνει τη Γλυφάδα αλλά και τον χαίρονται οι δημότες. Από τις ανθισμένες κουτσουπιές που τον στολίζουν όμως αρκετές ή καλύτερα πολλές έχουν ξεραθεί και δεν έχουν αντικατασταθεί ακόμη. Στο πεζοδρόμιο της Τσιτσάνη και μεταξύ των δύο καθέτων σ’ αυτή δρόμων Κανάρη, Ξενοφώντος και Δασκαρόλη 7 ή 8 δέντρα είναι κατάξερα! Απέναντι, επίσης της ίδιας οδού, από τον αριθμό 32 ένα δέντρο και μια κολώνα φωτισμού τα οποία καταστράφηκαν από πρόσκρουση αυτοκινήτου δεν έχουν αντικατασταθεί ακόμη! Στο αρχικό τμήμα της Τσιτσάνη επίσης και σε όλη την Κανάρη δεν έχουν φυτευθεί ακόμη δέντρα... Εκτός από τις ξερές κουτσουπιές υπάρχουν και κάποια άλλα χρόνια προβλήματα στον πεζόδρομο: Όπως στην ένωση παλαιού και και νέου πεζοδρομίου της Τσιτσάνη υπάρχει ένα χάσμα ενός περίπου μέτρου πολυ επικίνδυνου για τους πεζούς. Παραπάνω επίσης που μετακινήθηκε ο πυροσβεστικός κρούνος, υφίσταται ο ίδιος κίνδυνος! Και τέλος ο χώρος, στην οδό Κανάρη, μεταξύ παλαιού πεζοδρομίου και περίφραξης Γκόλφ παραμένει αδιαμόρφωτος! Με μια καλύτερη επιστασία λοιπόν θα μπορούσαν οι Γλυφαδιώτες να χαίρονται ακόμη περισσότερο αυτόν το πολύ ωραίο περίπατο!

Σκέψεις του Πλάτωνα που ανάφερε ο Σωκράτης: Οφείλουμε να πετάξουμε μακριά από τη γη στον ουρανό και να πετάξουμε μακριά είναι να γίνουμε όπως ο Θεός, όσο αυτό είναι δυνατό και να γίνουμε όπως ο Θεός, είναι να γίνουμε αγνοί, δίκαιοι και σοφοί. Μαρίνος Τσάμης

Το αρχαίο αυτό ποίημα βρέθηκε χαραγμένο σε επιγραφή της Καρταγένας της Ισπανίας και χρονολογείται από τον 2ο με 3ο αιώνα μ.Χ. (Καθημερινή 2/9/2021).

Φρίξος Δήμου

Ιστορίες της Βαρδιόλας

Έφεδρος Σημαιοφόρος Σ.ε.α./Μ. Του Φρίξου Δήμου Πλοιάρχου Ε.Ν. | Πρώην Καθηγητή & Διευθυντή Σπουδών Δημοσίας Σχολής Πλοιάρχων Σύρου

ριν από μισό... αιώνα, τον Απρίλιο του 1956, δεκαοχτώ συμμαθητές (το ένα τρίτο δηλαδή) της τάξης του 1949 της Σχολής της Ύδρας, παρουσιαστήκαμε στο Κέντρο Εκπαίδευσης Παλάσκας (ΚΕΠΑΛ) για να υπηρετήσουμε τη θητεία μας στο Πολεμικό Ναυτικά (Π.Ν.). Αν κι οι περισσότεροι από τους νεοσύλλεκτους δείχνανε σκεφτικοί για τη νέα τους “καριέρα” εμείς νιώθαμε αρκετά άνετα. Η “φοβερή” σαρανταήμερη κλεισούρα στο στρατόπεδο για μας ήταν ένα…, ταξίδι Λονδίνο-Μελβούρνη με φορτωμένο λίμπερτυ. (11.090 μίλια με ταχύτητα 12 κόμβων).Τα καψώνια και η πειθαρχία δε μας φοβίζανε γιατί είχαμε βιώσει τα πρώτα στη Σχολή και τη δεύτερη στη Σχολή επίσης,αλλά και στα πλοία.Η υπηρεσία,τώρα, στο Π.Ν. δε θα μας δυσκόλευε και πολύ γιατί δεν θα διαφέρει και ίσως είναι καλύτερη οταν απ’ αυτή του Εμπορικού Ναυτικού (Ε.Ν ). Τα τελευταία χρόνια μάλιστα που πολλά φορτηγά μας ήταν ναυλωμένα

14/10/1956. Παρέλαση για την αλλαγή της Βασιλικής Φρουράς.

να φορτώνουν, σε λιγότερο από 24 ώρες, κάρβουνο από τα λιμάνια του ΗΑΡΤΟΝ ROADS, να διαπλέουν έναν Ατλαντικό που έβγαζε... φiδια, να ξεφορτώνουν σε μια μιάμιση μέρα στo Ρότερνταμ ή Αμβέρσα και να ξανακροσάρουν, ξεφόρτωτα, τον ωκεανό! Ο πρώτος λόχος της προπαίδευσης ήταν ο λόχος των υποφήφιων εφέδρων και επίκουρων αξιωματικών. Έφεδροι ονομαζόμαστε αμέσως με την αποφοίτησή μας από τη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών (Σ.Ε.Α.) μόνο οι μάχιμοι και με αποδοχές μάχιμου αξιωματικού ενώ όλοι οι άλλοι (γιατροί, οικονομικοί, μηχανικοί, νομικοί κ.ά.) ήταν επίκουροι με μισθό λίγο παρακάτω απ’ αυτόν του... υποκελευστή β’, εκτός αν υπηρετούσαν πέραν των 24 μηνών. Μεγάλη αδικία... Για να εισαχθούμε στη Σ.Ε.Α. εκτός από τα επαγγελματικά προσόντα, τα “κοινωνικά” φρονήματα και το... απαραίτητο μέσον έπρεπε να επιλεγούμε και από τα Κ.Ε.Υ.Α. (Κεντρο Επιλογής Υποφηφίων Αξιωματικών). Υπηρεσία του στρατού

Ιστορίες της Βαρδιόλας τις γνώσεις που απέκτησα που έδρευε στην Κόρινθο. στη Σχολή της Ύδρας, τη διετή Ένα πρωί λοιπόν οι υποφήπείρα του αξιωματικού Ε.Ν. φιοι μάχιμοι σημαιοφόροι, και την ειδική εκπαίδευση με στολές γυμνασίων επιβιαπό τη Σ.Ε.Α., θα είμαι καθόβαστήκαμε σε φορτηγά για λα ικανός να εκπληρώσω τα το κέντρο επιλογής. Μόλις καθηκοντά του σημαιοφόαποβιβαστήκαμε ο υπαξιωρου. ματικός, στρατεύσιμος υποΑφού με κοίταξε εξεταστικά κελευστής β’ διαχειριστής, μου “πέταξε”: “Πόσους άνπου μας συνόδευε αγωνιούδρες είχες στις διαταγές σου;” σε να μας βάλει στη γραμμή Του απάντησα ότι στη βάρδια με παραγγέλματα του τύπου: μου είχα δύο.Τον τιμονιέρη “Άντε ρε παιδιά. Κάντε πιο και το σκάπουλο. Συνοφρυγρήγορα. Θα φάμε καμιά καώθηκε τότε ο γιατρός και μπάνα”. Οπότε ακούστηκε κουνώντας αποδοκιμαστικά η αγριοφωνάρα από κάποιο το κεφάλι του είπε πως ποτέ διερχόμενο λοχαγό: “Λόχος δε θα συμφωνούσε να γίνει ναυτικού συνταχθείτε.Τροχάκάποιος, δηλαδή εγώ, αξιδην μέχρι νεωτέρας εμπρός ωματικός με διοικητική πείμαρς”. Ευτυχώς που στο δευρα μονο δύο ανδρών όταν τερο γύρο ήρθε η ώρα της ο κατώτερος βαθμοφόρος γραφτής ψυχοτεχνικής δοκιστο στρατό, ο δεκανέας, έχει μασίας και μπήκαμε, λαχανιαστις διαταγές του εννιά και σμένοι, στο χώρο εξετάσεων. με το χέρι του μου ‘δωσε να Τα θέματα ήταν δύσκολα, εύκαταλάβω πως έληξε η... συκολα και... ακαταλαβίστικα νεδρία. Προχορώντας προς άλλα όλοι... γράψαμε. Μετά την έξοδο συλλογιζόμουνα μας χωρίσανε σε ομάδες των πως η... “στρατιωτική” λοεννιά ανδρών και μας φοΣτην προσκοποπαρέα της 8ης Αθηνών, διακρίνονται, ο Ενωμορέσανε στο στήθος και στην τάρχης Ελαφιών, Λάκης Θεοδωρόπουλος και τα αδέλφια, Ενω- γική του στρατιωτικού ψυπλάτη ένα μονοψήφιο αριθμό μοτάρχης και Υπενωμοτάρχης Κουκουβαγιών, καθιστοί πρώ- χίατρου αντικατέστησε το από ένα μέχρι το εννιά.Την τοι από αριστερά, Φρίξος και Αλέξανδρος Δήμου. 28/9/1947. κατσαρό γαλόνι του εφέδρου σημαιοφόρου με τα κόκκικάθε ομάδα την παρέλαβε ένας υπαξιωματικός του στρατού και της ανέθετε να εκτε- να πατερόνια του σηματορού... Εξάλλου, παρηγοριόμουνα, λέσει συγκεκριμένες ασκήσεις. Όπως π.χ. να κατασκευάσει πως σαν ναύτης θα απολυόμουνα έξι μήνες νωρίτερα από πρόχειρη γέφυρα, με ξύλα μικροτέρου μήκους από το πλά- τους σημαιοφόρους συναδέλφους μου. Αλλά ξανακούστητος του ορύγματος, για να διέλθει η ομάδα. Αξιωματικοί-ε- κε η φωνή του επίατρου: “Να’ χες κάνει, τουλάχιστον, πρόπιτηρητές, του στρατού πάλι, παρατηρούσαν τις κινήσεις σκοπος...” Έκανα αμέσως μεταβολή και με αναπτερωμένο του κάθε “αριθμού” και .., βαθμολογούσαν ανάλογα. Αφού ηθικό τον διαβεβαίωσα πως πριν μπω στη Σχολή ήμουνα τελείωσε κι αυτό το πρακτικό ψυχοτεχνικό τεστ συγκεντρω- πέντε χρόνια πρόσκοπος. Ενωμοτάρχης μάλιστα των... θήκαμε όλοι έξω από τέσσερα-πέντε αντίσκηνα για προσω- κουκουβαγιών στην 8η Αθηνών και η δύναμη της ενωμοπική συνέντευξη από αξιωματικούς γιατρούς ειδικότητας τίας μου αριθμούσε σε δώδεκα, είπα τρείς παραπάνω μην ψυχιάτρου ή ψυχολόγου, τρελογιατρούς δηλαδή, που είχαν με κάνει δεκανέα, παιδιά μαζί με τον υπενωμοτάρχη αδελμπροστά τους τη βαθμολογία όλων των “δοκιμασιών” και φό μου. Ο γιατρός τότε κούνησε το δαχτυλό του απειλητικά αποφάσιζαν τελεσίδικα ποιοι θα υπηρετήσουν αξιωματικοί προειδοποιώντας με πως έχει κάνει κι αυτός πρόσκοπος και πως αν λέω ψέματα αλίμονο μου. Εκτός που θα παρακαι ποιοι όχι. Άκουσα κάποια στιγμή το ονομά μου και παρουσιάστηκα μείνω ναύτης θα φάω και τη φυλακή της ζωής μου.. Και στον αρμόδιο αξιωματικό. Ήταν επίατρος ο ... “δικός” μου. για να επαληθευσει τα λεγόμενά μου μου ζήτησε να του Ανέφερα, σε στάση προσοχής βέβαια, τα στοιχεία μου ενώ πω το νόμο των... προσκόπων. Κι άρχισα: “Άρθρο πρώαυτός με ένα χαμόγελο μου έκανε νόημα να καθίσω! Ήταν το. Ο πρόσκοπος λέγει παντού και πάντοτε την αλήθεια...” η πρώτη φορά, από τότε που παρουσιάστηκα στο Ναυτικό, “Άρθρο δεύτερο. Υπακούει εις τας διαταγάς των γονέων του που κάποιος ανώτερος μου δε μου φώναζε, δεν μ’ έβαζε αγ- και των ανωτέρων του χωρίς ...” γαρεία ή ποινολόγιο παρά μου ζήταγε να καθίσω. Μου έκανε “Άρθρο τρίτον... ” Με διέκοψε και μου ζήτησε να... ψάλω τον μετά την κλασική ερώτηση γιατί θέλω να γίνω αξιωματικός. προσκοπικό ύμνο. Τι να κάνω; Άρχισα με βραχνή φωνή, από Του αποκρίθηκα ότι φοίτησα τέσσερα χρόνια στην, με στρα- την αγωνία και το τσιγάρο, να σιγοτραγουδάω: “Υψηλόφρων, τιωτική πειθαρχία, Σχολή Εμπορικής Ναυτιλίας Ύδρας κι ότι γενναίος, ιππότης, στην τιμή του ορκίζεται αυτός... ” Μ’ ένα ταξίδευα 23 μήνες με δύο λίμπερτυς. Στο υπό παναμαϊκή χαμόγελο που γέμιζε όλο το πρόσωπό του μου ανακοίνωσε σημαία “Ιλλενάο” υπηρέτησα ως δόκιμος αξιωματικός και πως γλύτωσα τη φυλακή και τελειώνοντας πρόστεσε: “Γιααπολύθηκα λόγω ναυαγίου. Στη συνέχεια ναυτολογήθηκα τί ρε παιδάκι μου δεν ανέφερες από την αρχή ότι ήσουνα ανθυποπλοίαρχος στο ελληνικό “Μαίανδρος”, δεκαπεντέμι- πρόσκοπος και μάλιστα βαθμοφόρος παρά μου αράδιαζες ση μήνες και ταξίδευα συνέχεια στο Βόρειο Ατλαντικό!! Με για... σημαίες, καράβια και κουραφεξαλα;” Φόρεσα τότε τον

Ιστορίες της Βαρδιόλας

Αριστερά: 14/10/1956. Οι ναύτες Σ.Ε.Α. (εξ αριστερών) Φ. Δήμου, Μ. Λιγνός και Β. Αγγελάκης με τον κρητικό και τον εύζωνα. Δεξιά: Α/Γ ΑΧΕΛΩΟΣ. Το επιτελείο του Α/Γ με φόντο το Θ/Κ ΑΒΕΡΩΦ.

πηλίσκο μου, τον ευχαρίστησα, τον χαιρέτησα, πριν φύγω, στρατιωτικά ενώ εκείνος με αντιχαιρετούσε... προσκοπικά. Οι υποψήφιοι μάχιμοι σημαιοφόροι έπρεπε να φοιτήσουν σε όλα τα σχολεία που αφορούσαν στον κλάδο τους όπως ναυτιλίας, συνεννόησης, πυροβολικού, ραδιοεντοπισμού, υφάλων όπλων, πυρκαγιάς κ.λ.π. Στα ταχύρυθμα αυτά σχολεία, πολύ χρησιμα και ενδιαφέροντα για τους αυριανούς εφέδρους αξιωματικούς, ίσως επειδή δίδασκαν υπαξιωματικοί, οι μαθητές τα παρακολουθούσαν ανόρεχτα. Στη σχολή υφάλων όπλων,θυμάμαι,τον κελευστή-καθηγητή να περιγράφει τη λειτουργία της τορπίλης και το “ακροατήριο” όχι μόνο να αδιαφορεί αλλά να του κάνει και τη σχετική πλάκα! Ο υπαξιωματικός προσπαθούσε να κρύψει τον εκνευρισμό του και όταν σήμανε διάλειμμα όρμησε πρώτος προς την έξοδο. Επειδή είχα κάποια απορία με τη λειτουργία του εκκρεμούς στην οριζοντίωση της τορπίλης τον πλησίασα και μόλις άρχισα την ερώτηση μου, εξεμάνει και με τη συνοδεία όχι και τόσο ευγενικών επιθέτων μ’ έστειλε στον αγύριστο. Πριν προλάβω όμως να εκτελέσω τη... διαταγή του με πλησίασε και με απολογητικό ύφος με ρώτησε αν ενδιαφέρομαι για τις τορπίλες ή κάνω πλάκα γιατι κανένας μέχρι σήμερα απ’ το σινάφι της Σ.Ε.Α. δεν έδειξε το παραμικρό ενδιαφέρον για το μάθημά του... Την εποχή εκείνη εκτός από τους ευζώνους που φρουρούσαν κατά τις επίσημες τελετές, το μνημείο του άγνωστου στρατιώτη, η φρούρηση όλον τον άλλο χρόνο είχε ανατεθεί στο στρατό, το ναυτικό, την αεροπορία και τη χωροφυλακή. Η αλλαγή όμως φρουράς, που λάβαινε χώρα κάθε Κυριακή στις δέκα το πρωί γινόταν με παρέλαση τμήματος ευζώνων και οπλιτών του κλάδου που αναλάμβανε τη φρούρηση του ηρώου. Ο πρώτος ουλαμός όμως του ναυτικού αγήματος απαρτιζότανε πάντοτε από ναύτες Σ.Ε.Α./Μ. Έτσι κάθε τέταρτο Σάββατο χάναμε την εξόδο για την προετοιμασία της παρέλασης. Ένα Σάββατο όμως που έπρεπε να μείνουμε μέσα μας δόσανε άδεια. Χαρήκαμε φυσικά για την ανεπάντεχη έξοδο και υποθέσαμε πως κάποιο άλλο τμήμα του Ναυτικού μας αντικατέστησε. Όταν επιστρέψαμε όμως τη Δευτέρα το στρατόπεδο ήταν ανάστατο γιατι ο αξιωματικός φυλακής και διευθυντής της Σ.Ε.Α./Μ. είχε... ξεχάσει να στείλει το άγημα αλλαγή φρουράς... Στην τελετή απονομής βραβείων στους ναυταθλητές του Α.Ν.Ε. (Αρχηγείου Ναυτικής Εκπαίδευσης), λόγω κακής συνεννόησης οι αθλητές... απουσίαζαν έτσι αποφασίστηκε να

τους αντικαταστήσει η... Σ.Ε.Α./Μ. Μας ντύσανε λοιπόν με ταχρώματα του Α.Ν.Ε. κίτρινα παντελονάκια και λευκές φανέλλες, και μας ανέθεσαν να παραλάβουμε τα μετάλλια και τα διπλώματα των διακριθέντων. Φώναζε λοιπόν ο υπεύθυνος τα ονόματα των νικητών και πήγαινε κάποιος από μας και τα παραλάμβανε. Κάποια στιγμή φωνάξανε το όνομα του πρώτου νικητή στα εκατό μέτρα πεταλούδας που είχε και το βαθμό του σημαιοφόρου. Επειδή δεν προχωρούσε κανένας άλλος με παρότρυναν να πάω εγώ. Με παρουσιαστικό τελείως αντιαθλητικό, άσπρος σαν το γάλα και... αδύνατος σαν πεταλούδα, αλλά με ύφος πρωταθλητή, προχώρησα, κάτω απο τα χειροκροτήματα και τα αινιγματικά μειδιάματα των παρισταμένων και παρέλαβα το χρυσό μετάλλιο και το τιμητικό δίπλωμα!! Όταν τελειώσαμε τη θεωρητική εκπαίδευση στα διάφορα σχολεία επιβιβαστήκαμε στην κανονιοφόρο “Αντιπλοίαρχος Λάσκος” για τετράωρο εκπαιδευτικό ταξίδι. Εκτός από τη βάρδια στη γέφυρα και στο τιμόνι επανδρώσαμε το πυροβόλο των τριών ιντσών, τα μπόφορς τα έρλικον και εκτελέσαμε πραγματικά πυρά. Κατά τη διάρκεια των πυρών όμως το δίδυμο μπόφορς ζεστάθηκε κι ο αρχικελευστής-πυράρχης διέταξε το συμμαθητή μου από τη Σχολή της Ύδρας, με το σημαδιακό παρατσούκλι “Τρελός” να “Να τσακιστεί να φέρει ένα μπουγέλο νερά για να ψύξουν το κανόνι”. Επειδή όμως λόγω της ολιγόωρης παραμονής του στο πλοίο δεν γνώριζε την πλησιέστερη λήψη νερού και κατευθύνθηκε προς την αντίθετη διεύθυνση. Νευριασμένος ο αρχικελευστής γιατί φοβότανε να μην κόψει το μπόφορς,τον έσπρωξε φωνάζοντας “Που πας ρε μ…” Με το σπρώξιμο όμως ο συμμαθητής μας, γλύστρησε, του’ φυγε το κράνος και χτύπησε ελαφρά στο κεφάλι του. Ίσως από τον πόνο ή και από το “κοσμητικό” επίθετο που δεν ήταν τότε τόσο της μόδας όπως σήμερα, που του έδωσε ο πυράρχης, αλλά και, δικαιολογημένα λόγω του... παρατσουκλιού του, έπιασε τον αρχικελευστή από το λαιμό και αποπειραθηκε, κατά το θύμα, να τον πνίξει και να τον ριξει στη θάλασσα!! Αποτέλεσμα; Βγήκε από τη φυλακή μόνο οταν ορκιστήκαμε σημαιοφόροι. Οι εναπομείναντες 44 “λογικοί” γυρίσαμε στο ΚΕΠΑΠ με τα επιδοκιμαστικά χειροκροτήματα των συναδέλφων, που συναντούσαμε κατά τη διαδρομή, όταν βλέπανε το σκοπόσημο κατατρυπημένο από τις βολές. Που να φανταζόντουσαν όμως πως οι ζημιές της λινάτσας οφειλόντουσαν στις κατάλληλες... σουγιαδιές και στα καψίματα με αναπτήρα κι όχι στα... “εύστοχα” παρά των αυριανών “διευθυντών Π”.

KATRADIS GROUP OF COMPANIES

85 years serving the marine industry! The Katradis Group of companies celebrates its 85th anniversary of serving the marine industry. Since its beginnings in the manufacture of high quality marine ropes, the company has grown over the years developing expertise in the design and development of high performance ropes, broadening its product range to include sacrificial anodes, steel wire ropes, anchors and anchor chains, port development and deck equipment and establishing its global network. The Katradis Group is committed to providing quality, service and innovative products to its customers for years to come.

We serve worldwide! With the support of an extensive global network of affiliated establishments, agents, suppliers and representatives, we provide our customers with immediate service around the world.

UHMWPE, Aramid & Μixed Ropes for LNG / LPG Carriers and Tankers - Steel Wire Ropes Sacrificial Anodes - Anchors & Anchor Chains - Port Development Equipment - Vessel Deck Equipment 11, Psaron str., 186 48 Piraeus, Greece, T: +30 2104060300 F: +30 2104626268 & +302104619631 - E: info@katradis.com - www.katradis.com

Η Παρέλαση και η Πριγκίπισσα Ειρήνη

Από το βιβλίο της Μάρως Δήμου «Εικόνες Μνήμες»

έσα στον περίβολο του νοσοκομείου του Ερυθρού Σταυρού υπάρχει το εκκλησάκι της Αγίας Αικατερίνης. Κάθε χρόνο για πολλά χρόνια γίνεται θεία λειτουργία και μνημόσυνο για τις αδελφές νοσοκόμες, επαγγελματίες και εθελόντριες που πρόσφεραν την ζωή τους στον Ελληνοαλβανικό πόλεμο του 1940-1941. Στο βάθος του χρόνου, εμείς τότε είμαστε στα δεκαοκτώ μας χρόνια, εκείνη την χρονιά αποφασίστηκε από την διεύθυνση του Ερυθρού Σταυρού, να τιμήσουμε την επέτειο κάνοντας παρέλαση στον έξω χώρο από το κτίριο του Ζαππείου. Στα σκαλοπάτια θα στέκονταν οι επίσημοι και η παρέλαση θα γινόταν από την "Αίγλη" μέχρι τη λεωφόρο "Αμαλίας". Μια εβδομάδα κάναμε πρόβες στον περίβολο χώρο έξω απ’ το νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού και τελικά είμαστε πολύ καλές. Όλες θέλαμε να παρελάσουμε φορώντας την στολή της Ερυθροσταυρίτισσας. Μαζί μας είχαμε και την πριγκίπισσα Ειρήνη, ήταν κι αυτή εθελόντρια αδελφή και λάβαινε μέρος σ’ όλες τις εκδηλώσεις. Επιτέλους έφθασε η μέρα της επετείου και πενήντα εθελόντριες μαζευτήκαμε στο Ζάππειο για να παρελάσουμε. Όμως η ώρα περνούσε και παρέλαση δε γινόταν, κάτι σοβαρό πρέπει να είχε συμβεί. Εξ’ άλλου απ’ την άλλη πλευρά του Ζαππείου, επί της λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας, ακούγονταν φωνές και φασαρία. Αποφασίσαμε να πάμε στην διευθύνουσα να ρωτήσουμε τι γίνεται. Μας απάντησε ότι καθυστερούν οι επίσημοι και παρέλαση... χωρίς επισήμους δεν γίνεται; Πρέπει να περιμένουμε. Και περιμέναμε ακόμα, μισή ώρα... τίποτα, δεν φάνηκε κανένας επίσημος. Ξαναπήγαμε στην διευθύνουσα και αρχίσαμε τις ερωτήσεις. “Τι θα γίνει, τι θα κάνουμε, θα παρελάσουμε;” δεν μας απάντησε. Ξαφνικά η διευθύνουσα άρχισε να μας κοιτάζει καλά-καλά, τελικά το βλέμμα της σταμάτησε στην πριγκίπισσα Ειρήνη. “Πριγκίπισσα Ειρήνη” της είπε, “Εσείς θα είστε η επίσημος

Πάνω: 22/12/1959. Οι εθελόντριες αδελφές του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού στις σκάλες του Δρακοπούλειου μετά από την απονομή των πτυχίων τους. Aριστερά: Η Πριγκίπισσα Ειρήνη της Ελλάδας και Δανίας (γεν. 11 Μαΐου 1942).

προσκεκλημένη μας. Εγώ θα σταθώ δίπλα σας στα δεξιά, απ’ την άλλη πλευρά θα τοποθετήσουμε την συνοδό σας επί των τιμών, ακριβώς πίσω σας τον αστυφύλακα για να ... σας προστατεύει” και ψιθύρισε “οι εθελόντριες επιτέλους θα μπορέσουν να παρελάσουν”. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή η πριγκίπισσα άρχισε να κλαίει γοερά ... δυνατά! Η διευθύνουσα τα ’χασε δεν ήξερε για μια στιγμή τι να κάνει. Εμείς οι εθελόντριες κοιτού-

σαμε η μια την άλλη, δεν ξέραμε πως να φερθούμε. Τελικά η διευθύνουσα πήγε κοντά της και την ρώτησε “Πριγκίπισσα γιατί κλαίτε, τι συμβαίνει;” Η απάντηση ήρθε αμέσως. “Είμαι κι εγώ Ερυθροσταυρίτισσα. Θέλω κι εγώ να παρελάσω, δεν είμαι επίσημος, δεν θέλω να είμαι!” Τα είπε όλα μαζί με μια ανάσα, εμείς οι Ερυθροσταυρίτισσες μείναμε με το στόμα ανοιχτό... μετά την χειροκροτήσαμε. Η διευθύνουσα έγινε κατακόκκινη, έβαλε τα χέρια της στο κεφάλι και είπε αρκετά δυνατά “Και τώρα τι να κάνω Θεέ μου;” Ακριβώς εκείνη την στιγμή πενήντα εθελόντριες αρχίσαμε να φωνάζουμε όλες μαζί δυνατά, θέλουμε να παρελάσουμε, θέλουμε να παρελάσουμε.... Η διευθύνουσα γύρισε και μας κοίταξε για μια στιγμή, μετά χαμογέλασε, έκανε μεταβολή και μόνη της κατευθύνθηκε στις θέσεις των επισήμων, ανέβηκε τα σκαλοπάτια, γύρισε και μας φώναξε με δυνατή φωνή. Στοιχηθείτε και ξεκινήστε. Εμπρός Μαρς!

ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΣ Του Μαρίνου Τσάμη

Καρία ήταν μία περιοχή στα νοτιοδυτικά της Μικράς Ασίας, μεταξύ του Μαιάνδρου ποταμού και του Ινδού ή Ινδικού ποταμού. Στα βόρεια συνόρευε με την Ιωνία και τη Λυδία, ανατολικά με την Φρυγία, νότια με τη Λυκία και δυτικά της είχε το Αιγαίο Πέλαγος. Ήταν μια βραχώδης περιοχή, με βουνά, λόφους, πεδιάδες η μεγαλύτερη και ευφορότερη από τις οποίες ήταν κοντά στον Μαίανδρο ποταμό. Κάτοικοί της ήταν οι Κάρες, λαός θαλασσινός, που είχε αναπτύξει το εμπόριο, αλλά και την πειρατεία. Ο Όμηρος αναφέρει ότι κατοικούσαν στην ευρύτερη περιοχή της Μιλήτου, κατά μήκος του Μαιάνδρου ποταμού. Κατά τον Ηρόδοτο (1.171) οι Λέλεγες ήταν υποτελείς στον Μίνωα και κατοικούσαν σε νησιά του Αιγαίου, από όπου εκδιώχθηκαν από τους Δωριείς, κατέφυγαν στην Καρία και ονομάστηκαν Κάρες. Η άποψη αυτή του Ηρόδοτου σήμερα αμφισβητείται, καθώς θεωρείται ότι οι Κάρες και οι Λέλεγες ήταν δύο διαφορετικά προελληνικά φύλα. Ο Στράβων αναφέρει ότι οι Λέλεγες ήταν τόσο ανα-

μεμειγμένοι με τους Κάρες, ώστε να συγχέονται συχνά μεταξύ τους. Οι Κάρες λάτρευαν το Κάριο Δία, ο οποίος σε αντίθεση με τον Έλληνα Δία, ήταν πολεμικός θεός. Από την Καρία προέρχεται και η Εκάτη, προστάτιδα στα μονοπάτια και τα σταυροδρόμια. Θεός της γονιμότητας ήταν ο Ίμβραμος, μια σημαντική θεότητα, στην οποία οφείλει το όνομά του η Ίμβρος, όπου και λατρευόταν. Οι Κάρες στην εποχή της ακμής τους υπήρξαν λαμπροί πολεμιστές και έμποροι, αργότερα όμως απέκτησαν κακή φήμη ως δόλιοι, φυγόπονοι, και άτολμοι. Περί το 1.000 π.Χ., Δωριείς από την Τροιζήνα και το Άργος, με αρχηγό τον γιο του Ποσειδώνα Άνθη (Στράβων 8, 374), αποβιβάστηκαν, στην Καρία και ίδρυσαν την πόλη Αλικαρνασσό, απέναντι από την Κω και πάνω στο ιδεώδες από οχυρωματική άποψη ακρωτήρι Ζεφύριο. Οι αυτόχθονες Κάρες συμμετείχαν στην ίδρυση της νέας πόλης, σταδιακά όμως αφομοιώθηκαν από το ελληνικό στοιχείο. Σύντομα η Αλικαρνασσός ενσωματώθηκε στην Δωρική Εξάπολη, μία θρησκευτική ένωση με

Πάνω: Η Καρία στο νοτιοανατολικό άκρο της Μικράς Ασίας Κάτω: Η θέση της Αλικαρνασσού στο ακρωτήρι Ζεφύριο, απέναντι από την Κω.

κέντρο τον ναό του Απόλλωνα στο ακρωτήρι Τριόπιο της Κνίδου. Στην συμπολιτεία αυτή συμμετείχαν επίσης η Κνίδος, η Κως και οι πόλεις της Ρόδου Λίνδος, Ιαλυσός, και Κάμιρος. Η «Τριόπιος Νήσος», ήταν πολύ κοντά στο Τριόπιο Ακρωτήρι ώστε κατά την αρχαιότητα συνδεόταν μαζί του με γέφυρα, ενώ σήμερα συνδέεται

ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΣ του Μαρίνου Τσάμη

με ένα αμμώδη ισθμό. Στο χώρο του ακρωτηρίου κάθε τέσσερα χρόνια τελούνταν Δωρικοί Αγώνες προς τιμή του Τριοπίου Απόλλωνα (14, 653). Ο Ηρόδοτος (1,144) αναφέρει ότι η αιτία που οδήγησε στην εκδίωξη της Αλικαρνασσού από την Δωρική Εξάπολη, ήταν ο Αλικαρνασσέας Αγασικλής, νικητής στους αγώνες προς τιμή του Τροπίου Απόλλωνα, ο οποίος αρνήθηκε να αφιερώσει το έπαθλο της νίκης του στον ναό του Θεού, αλλά το κράτησε στο σπίτι του. Δεν γνωρίζουμε αν αυτή ήταν η πραγματική αιτία, πιθανόν να υπήρχε η συνήθεια οι νικητές στους αγώνες να αφιερώνουν το τρόπαιό τους στον Απόλλωνα ή απλά αυτό να υπήρξε η αφορμή για να εκδιωχθεί η Αλικαρνασσός από την Δωρική συμπολιτεία. Η καλά οργανωμένη οχύρωση της πόλης και η ανάπτυξη του εμπορίου συνέβαλλαν ώστε από τον 6ο π.Χ. αιώνα να ξεκινήσει μια οικονομική και πολιτισμική άνθιση. Στην οικονομική ανάπτυξη συνέβαλε τα μέγιστα η ίδρυση, με την συνδρομή και της Αλικαρνασσού, της Ναυκράτεως στις εκβολές του Νείλου ποταμού, η οποία έδωσε την ευκαιρία στις Ελληνικές πόλεις τις Ιωνίας να δημιουργήσουν αμέτρητες αποικίες στον Εύξεινο Πόντο και να αναπτύξουν μεγάλο και προσοδοφόρο εμπόριο μεταξύ πόλεων της Μεσογείου και των νέων αποικιών. Την ίδια εποχή η Αλικαρνασσός έκοψε χρυσά νομίσματα. Στον τομέα των γραμμάτων και των τεχνών η Αλικαρνασσός ανέδειξε τον πατέρα της Ιστορίας Ηρόδοτο, τον επικό ποιητή Πανύαση, τον ιστοριογράφο Διονύσιο, τον αρχιτέκτονα, γλύπτη και συγγραφέα Πύθεο, ο οποίος σχεδίασε τον περίφημο ναό της Πολιάδος Αθηνάς στην Πριήνη και μαζί με τον Σάτυρο σχεδίασε το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού. Για το πολίτευμα της Αλικαρνασσού δεν γνωρίζουμε αρκετά στοιχεία. Φαίνεται ότι η διαδοχή των τυράννων προσφερόταν σε μέλη της οικογενείας τους. Αυτό όμως σύντομα καταργήθηκε και επικράτησε ένα σύστημα αριστοκρατίας, το οποίο ανετράπη από τη περσική κατοχή. Από τις αρχές του 6ου π.Χ. αιώνα την πόλη διοικούσαν Κάρες τύραννοι, υποτελείς στο Πέρση βασιλιά. Το 546 π.Χ. η πόλη περιέρχεται στην εξουσία του Πέρση στρατηγού Άρπα-

Πάνω: Αναπαράσταση ερειπίων του ναού του Άρη. Κάτω: Το αρχαίο θέατρο της Αλικαρνασσού.

γου. Παρά όμως την διακυβέρνηση από Κάρες και την υποταγή στον Πέρση βασιλιά, η Αλικαρνασσός διατήρησε σε μεγάλο βαθμό το ελληνικό στοιχείο, συνεχίζοντας να αναπτύσσεται και να προοδεύει. Το 499 π.Χ. οι σπουδαιότερες ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας, με πρωτοβουλία του αντιβασιλέα της Μιλήτου Αρισταγόρα δημιούργησαν έναν συνασπισμό, σκοπός του οποίου ήταν να αποτινάξουν τον περσικό ζυγό, που τους είχε επιβληθεί πριν από περίπου πενήντα χρόνια. Στον συνασπισμό

αυτό, που έμεινε γνωστός ως Ιωνική Επανάσταση, συμμετείχαν και οι περισσότεροι Κάρες. Η εξέγερση, μετά από αποτυχημένες πολεμικές συγκρούσεις, κατέληξε άδοξα το 494 π.Χ., όταν οι Πέρσες κατέλαβαν την Μίλητο. Αυτή την περίοδο τύραννος της Αλικαρνασσού ήταν ο υποτελής στον Δαρείο Λύγδαμις, του οποίου οι απόγονοι έγιναν κυρίαρχοι ολόκληρης της Καρίας. Έτσι, η Αλικαρνασσός παρέμεινε πιστή στον Πέρση βασιλέα και εξελίχθηκε σε μέγα οχυρό του περσικού στρατού. Όμως, αν και ήταν υποτελείς στους Πέρσες,

ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΣ του Μαρίνου Τσάμη ενστερνίσθηκαν την ελληνική παιδία, μιλούσαν ελληνικά και προωθούσαν τα ελληνικά γράμματα και τις τέχνες. Εντυπωσιάζει επίσης το γεγονός ότι η Δωρική Αλικαρνασσός κατά την κλασική περίοδο απέκτησε έντονο ιωνικό χαρακτήρα, αν κρίνουμε από την ιωνική διάλεκτο του Αλικαρνασσέα Ηρόδοτου και το πλήθος επιγραφών σε ιωνική γραφή που ανακάλυψε η αρχαιολογική σκαπάνη.

Αρτεμισία Α´

Το 480 π.Χ. ο Ξέρξης, νεαρός τότε βασιλιάς της Περσίας, εκστρατεύει κατά της Ελλάδος με ένα τεράστιο στρατό και στόλο. Σκοπός της εκστρατείας ήταν να καταλάβει και να καταστρέψει την Αθήνα, επειδή είχε βοηθήσει τις πόλεις της Ιωνίας κατά την Ιωνική Επανάσταση. Την εποχή αυτή τύραννος της Αλικαρνασσού ήταν η μεγάλη κόρη του Λύγδαμη και υποτελής στους Πέρσες, Αρτεμισία, μία γυναίκα γενναία, θαρραλέα και ατρόμητη. Ο Ηρόδοτος την αναφέρει με μεγάλο θαυμασμό (7.99). Κατά την εκστρατεία του Ξέρξη στην Ελλάδα, έλαβε μέρος στο πλευρό των Περσών, ως επικεφαλής των Αλικαρνασσέων, των Κώων, Των Νισυρίων, των Καλυμνίων και συμμετείχε με πέντε πλοία, που ήταν τα πλέον αξιόλογα του περσικού στόλου. Μετά την ναυμαχία στο Αρτεμίσιο, την κατάκτηση και καταστροφή της Αθήνας, συγκαλείται πολεμικό συμβούλιο υπό τον Μαρδόνιο, με θέμα να ναυμαχήσουν ή όχι στο στενό της Σαλαμίνας. Ο Μαρδόνιος ζήτησε τη γνώμη καθε-

νός των συμμετεχόντων και έλαβε θετική απάντηση από όλους, εκτός από την Αρτεμισία, η οποία όταν ρωτήθηκε του απάντησε (Ηρόδοτος 8.68): «Πες στον βασιλιά από εμένα, Μαρδόνιε, αυτή είναι η απάντηση που λαμβάνει από αυτή που δεν ήταν ούτε η πιο δειλή ούτε η πιο αδύναμη στις ναυμαχίες στην Εύβοια. Δεσπότα, είναι σωστό για μένα να σου πω την γνώμη μου, καθώς σκέφτομαι τι είναι καλύτερο για σένα. Αυτή είναι η συμβουλή μου για σένα: μην δώσεις μάχη στην θάλασσα. Οι άνδρες τους είναι ανώτεροι από τους δικούς μας στην θάλασσα όπως οι άνδρες είναι ανώτεροι των γυναικών. Γιατί πρέπει να διατρέχεις τον κίνδυνο των ναυτικών δράσεων; Δεν κατέλαβες την Αθήνα, η οποία ήταν στόχος της εκστρατείας, δεν κατέλαβες την υπόλοιπη Ελλάδα; Κανένας δεν σε εμποδίζει. Θα πρέπει να σου εξηγήσω πως νομίζει ότι θα διάγει ο εχθρός. Αν δεν επιτεθείς αλλά κρατήσεις τον στόλο στην ακτή, ή αν επιτεθείς στην Πελοπόννησο, δεσπότα, θα πετύχεις τους στόχους σου χωρίς κόπο. Οι Έλληνες, οι οποίοι δεν θα μπορέσουν να σου αντισταθούν άλλο, θα σκορπιστούν και θα υποχωρήσουν, κατά πόλη. Δεν έχουν προμήθειες σε αυτό το νησί, όπως με πληροφόρησαν, ούτε το θεωρούν οίκο τους. Αν στείλεις στρατό στην Πελοπόννησο, οι Πελοποννήσιοι δεν θα μείνουν ήσυχοι ούτε θα πολεμήσουν σε ναυμαχία για την Αθήνα. Αν όμως αποφασίσεις να δώσεις ναυμαχία, φοβάμαι ότι ο στόλος σου θα καταστραφεί. Άκου και αυτό βασιλιά. Οι καλοί άνδρες έχουν συνήθως κακούς δούλους ενώ οι κακοί

άνδρες έχουν καλούς δούλους. Εσύ, ως ο πιο άριστος άνδρας στον κόσμο, έχεις κακούς δούλους. Κανένας από αυτούς τους Αιγύπτιους, τους Κύπριους, τους Κίλικες και τους Πάμφυλους, οι οποίοι λένε ότι είναι σύμμαχοι, δεν θα μας ωφελήσει». Ο Ξέρξης θαύμασε την ειλικρίνεια και το θάρρος της Αρτεμισίας και τελικά ακολούθησε όμως τη γνώμη των περισσοτέρων, το αποτέλεσμα όμως της ναυμαχίας δικαίωσε την Αρτεμισία. Ένα περιστατικό κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας προξένησε τον θαυμασμό του Ξέρξη για την Ασπασία. Όταν είδε Αθηναϊκό πλοίο να της επιτίθεται, στράφηκε και εμβόλισε όχι ελληνικό πλοίο αλλά περσικό. Ήταν μια καρική τριήρης, στην οποία επέβαινε ο βασιλιάς των Καλυνδέων, Δαμασίθυμος. Οι Αθηναίοι βλέποντας το περιστατικό θεώρησαν ότι πρόκειται για περσικό πλοίο που λιποτάκτησε και ματαίωσαν την επίθεση. Συγχρόνως ο Ξέρξης που παρακολουθούσε τη ναυμαχία από τον λόφο το Αιγάλεω, ρώτησε ποιος είναι ο πλοίαρχος αυτού του πλοίου και όταν τον πληροφόρησαν ότι ήταν η Αρτεμισία, είπε το περίφημο (Ηρόδοτος 8.88): «οι μεν άνδρες γεγόνασί μοι γυναίκες, αι δε γυναίκες άνδρες». Μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας ο Ξέρξης κάλεσε την Αρτεμισία και της είπε ο Μαρδόνιος θεωρεί ότι η καλύτερη λύση είναι το στράτευμα να αποχωρήσει από της Ελλάδα και να παραμείνει με 300.000 στρατό για να υποδουλώσει τους Έλληνες. Ζήτησε τη γνώμη της Αρτεμισίας, η οποία του απάντησε ως

Aριστερά: Δύο κολοσσιαία αγάλματα που βρέθηκαν στον χώρο του Μαυσωλείου και πιθανόν αναπαριστούν τον Μαύσωλο και την γυναίκα του Αρτεμισία. Σήμερα στο Βρετανικό μουσείο. Δεξιά: Μία από τις αναπαραστάσεις του Μαυσωλείου.

ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΣ του Μαρίνου Τσάμη εξής (Ηρόδοτος 8.102): «Βασιλιά, είναι δύσκολο να σε συμβουλεύσω τι είναι καλύτερο για σένα. Πιστεύω ότι πρέπει να πάρεις τον στρατό και να επιστρέψεις πίσω, και ο Μαρδόνιος να μείνει εδώ με τις δυνάμεις που θέλει. Αν ο Μαρδόνιος πετύχει αυτό που λέει ότι μπορεί να κάνει, τότε η νίκη θα θεωρείται δική σου. Αν όμως ο Μαρδόνιος αποτύχει, δεν θα είναι μεγάλη συμφορά, καθώς εσύ και οι οίκος σου θα επιζήσετε. Αν εσύ και ο οίκος σου επιζήσουν, οι Έλληνες θα πρέπει να δώσουν πολλούς αγώνες για να επιβιώσουν. Δεν θα γίνει κανένας λόγος αν ο Μαρδόνιος υποστεί λίγα πάθη, καθώς οι Έλληνες δεν θα πετύχουν πραγματική νίκη αν νικήσουν τον δούλο σου - ενώ εσύ, θα επιστρέψεις έχοντας κάψει την Αθήνα, το αντικείμενο της εκστρατείας σου». Αυτή τη φορά ο Ξέρξης ακολούθησε τη συμβουλή της Αρτεμισίας και απεχώρησε με όλο το στράτευμά του, αφήνοντας τον Μαρδόνιο 300.000 οπλίτες. Την άνοιξη του 479 π.Χ. στη μάχη των Πλαταιών, ο Μαρδόνιος συνετρίβει, το δε στράτευμά του αποδεκατίστηκε, σημειώνοντας το τέλος των περσικών εισβολών στη Ελλάδα.

του, τον διαδέχθηκε το 377 π.Χ. ο γιος του Μαύσωλος, ως σατράπης του Πέρση βασιλιά Αρταξέρξη. Ο Μαύσωλος μετέφερε την πρωτεύουσα της σατραπείας στην Αλικαρνασσό, την οποία ενίσχυσε οικίζοντας σε αυτήν κατοίκους έξι μικρών χωριών. Οχύρωσε την πόλη με τείχος 4.800 μέτρων και έχτισε πολλά μνημεία μοναδικής ομορφιάς, μεταξύ των οποίων και το Μαυσωλείο, ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου, το οποίο δεν πρόλαβε να το δει περατωμένο. Μετά τον θάνατό του το 352 π.Χ. τον διαδέχθηκε η σύζυγος και αδελφή του Αρτεμισία η νεότερη, η οποία αποπεράτωσε την κατασκευή του Μαυσωλείου και διοργά-

Μέγας Αλέξανδρος - Πολιορκία της Αλικαρνασσού

Μετά την κατάληψη της Μιλήτου, ο Μέγας Αλέξανδρος είχε απαλλάξει όλες τις Ελληνικές πόλεις της Αιολίας και της Ιωνίας από τον περσικό ζυγό. Τότε στρέφεται προς την Δωρική και το Σεπτέμβριο του 334 π.Χ. εισβάλλει στη Καρία και πολιορκεί την Αλικαρνασσό. Η περιορισμένη στα Άλινδα, Άδα να τον υποτάχθηκε οικειοθελώς στον Αλέξανδρο, ζήτησε ακρόαση και μάλιστα του πρότεινε να τον υιοθετήσει, ώστε να ενωθούν τα βασίλεια της Μακεδονίας και της Καρίας. Αντίθετα ο Οροντοβάτης επέλεξε να αντισταθεί με την περσική φρουρά και με όσους είχαν απομεί-

Μαύσωλος (377-353) & Αρτεμισία Β´

Την Αρτεμισία διαδέχθηκε ο γιος της Πισινδέλιος και ακολούθησε ο εγγονός της Λύγδαμις. Το 469 π.Χ., μετά τη νίκη του Κίμωνα στον Ευρυμέδοντα ποταμό η Αλικαρνασσός απέκτησε την ελευθερία της και το 469 π.Χ. αναφέρεται ως μέλος της Αθηναϊκής συμμαχίας. Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού Πολέμου υποτάσσεται και πάλι στους Πέρσες, ως τμήμα της μεγάλης περσικής σατραπείας που περιλάμβανε την Καρία και τη Λυδία με πρωτεύουσα τις Σάρδεις. Κατά ο Θουκυδίδη (8,108) αναφέρει ότι ο Αλκιβιάδης επανέφερε την Αλικαρνασσό, υποχρεώνοντας την να πληρώσει μεγάλο χρηματικό ποσό. Στις αρχές του 4ου π.Χ. αιώνα η Καρία γίνεται ιδιαίτερη σατραπεία με Κάρες δυνάστες. Ο πρώτος Κάρας δυνάστης ήταν ο Εκάτομνος, ο οποίος μετέφερε την πρωτεύουσα της Καρίας στη γενέτειρά του Μύλασα. Αν και υποταγής στους Πέρσες ο Εκάτομνος πολιτεύτηκε ως ανεξάρτητος ηγεμόνας, οργάνωσε το καρικό κράτος και έφερε την ηρεμία στην Αλικαρνασσό. Μετά τον θάνατό

Ο ανασκαμμένος χώρος του Μαυσωλείου.

νωσε μεγαλοπρεπείς αγώνες προς τιμή του Μαυσώλου. Η λύπη για τον χαμό του συζύγου και αδελφού της φαίνεται ότι την οδήγησε στον θάνατο (351 π.Χ.). Την διαδέχθηκαν τα αδέλφια της Ιδριεύς και Άδα. Μετά τον θάνατο του Ιδριέως την σατραπεία εξασκούσε η Άδα έως το 440π.Χ. όπου την παραμέρισε ο αδελφός της Πιξώδαρος, περιορίζπντάς τη στο ορεινό φρούριο Άλινδα. Ο νέος σατράπης πάντρεψε την κόρη του με τον Πέρση ευγενή Οροντοβάτη, ο οποίος ανέτρεψε τον Πιξώδαρο, το 334 π.Χ., ανέλαβε την εξουσία και εγκατέστησε περσική φρουρά στην Αλικαρνασσό. Έτσι, ολοκληρώθηκε ο κύκλος της δυναστείας των Εκατομνίδων.

νει από τη μάχη στον Γρανικό ποταμό. Η Αλικαρνασσός ήταν αμφιθεατρικά χτισμένη και διέθετε ισχυρό τείχος, το οποίο είχε ενισχυθεί με μεγάλη εξωτερική τάφρο πλάτους 15 και βάθους 8 μέτρων. Τις δύο πρώτες επιθέσεις των Ελλήνων, με δυσκολία κατόρθωσε ο Οροντοβάτης να απωθήσει. Τότε ο Αλέξανδρος κατασκεύασε ξύλινη γέφυρα και με τη χρήση πολιορκητικών πύργων εξαπέλυσε νέα επίθεση. Συγχρόνως ο Οροντοβάτης συγκάλεσε του διοικητές των αμυνομένων σε πολεμικό συμβούλιο, το οποίο αποφάσισε την έξοδο κατά την αυγή και επίθεση σε δύο μέτωπα, μία κατά των πολιορκητικών μηχανών και η άλλη, υπό τον Εφιάλτη, να εξέλθει από την κύρια

ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΣ του Μαρίνου Τσάμη

1.2.3. Η ζωφόρος, που απεικονίζει μια μυθική μάχη ανάμεσα σε Έλληνες στρατιώτες και Αμαζόνες. Συνολικά διασώθηκαν τρεις πλάκες αυτής της ζωφόρου, επειδή οι ντόπιοι τις χρησιμοποίησαν για να καλύψουν έναν αποχετευτικό αγωγό. 4. Μόνο το κεφάλι αλόγου διασώθηκε από το περίφημο τέθριππο του Πυθέου.

πύλη και να επιτεθεί στα πλάγια και στα νότια της φάλαγγας των Ελλήνων, αιφνιδιάζοντάς τους. Η καλά οργανωμένη επίθεση έφερε σε δύσκολη θέση τους πολιορκητές και η κατάσταση ανετράπη τελείως όταν ο Αλέξανδρος έβαλε στη μάχη το εφεδρικό τάγμα βετεράνων, που ήταν απαλλαγμένο από τα καθήκοντα μάχης. Στη σύγκρουση που ακολούθησε σκοτώθηκε ο Εφιάλτης, γεγονός που έτρεψε τις περσικές δυνάμεις σε άτακτη υποχώρηση. Σε μια απόφαση πανικού οι πολιορκημένοι κλείνουν τις πύλες, αφήνοντας εκτός πολλούς δικούς τους οι οποίοι ποδοπατήθηκαν ή σκοτώθηκαν από τα δόρατα των Ελλήνων. Οι μεγάλες απώλειες των αμυνομένων τους ανάγκασε να αποσυρθούν από την πόλη, βάζοντας φωτιά στα οπλοστάσια, με αποτέλεσμα να καταστραφεί ένα μεγάλο μέρος της άλλοτε κραταιάς πρωτεύουσας της Καρίας. Κατά μια άποψη ο Αλέξανδρος προχώρησε σε μεθοδική καταστροφή της πόλης, κατά άλλη όμως προχώρησε μόνο σε ορισμένες κατεδαφίσεις για να περιορίσει την εξάπλωση της πυρκαγιάς. Πιστεύοντας ότι δεν αξίζει να ασχοληθεί πλέον με την πόλη, την εγκαταλείπει και αφήνει το Πτολεμαίο με 3.000 οπλίτες και 200 ιππείς να αντιμετωπίσουν τις όποιες εστίες αντίστασης των ηττημένων. Συγχρόνως η Άδα υιοθέτησε τον Αλέξανδρο, ο οποίος και την αποκατέστησε στον θρόνο της Καρίας.

ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΣ του Μαρίνου Τσάμη

Σημερινή όψη του κάστρου του Αγίου Πέτρου, που δημιούργησαν περί το τέλος του 15ου μ.Χ. αιώνα, οι ιππότες του Αγίου Ιωάννη της Ρόδου, για να ενισχύσουν την άμυνα της Αλικαρνασσού.

Η πόλη και τα μνημεία της Αλικαρνασσού

Χτισμένη αμφιθεατρικά από τα ύψη της πλαγιάς του Ζεφυρίου, μέχρι τη θάλασσα, με ισχυρά τείχη, θαυμάσια ρυμοτομία, λαμπρά μνημεία και υπέροχα οικοδομήματα, η Αλικαρνασσός πρέπει να ήταν μια πανέμορφη πόλη, που χωρίς αμφιβολία θα εντυπωσίασε τον Αλέξανδρο και τους λογίους και καλλιτέχνες που τον συνόδευαν. Από τον Ρωμαίο αρχιτέκτονα Βιτρούβιο έχουμε μια ενθουσιώδη περιγραφή της Αλικαρνασσού, την οποία θαύμαζε και την κατέτασσε στις λαμπρότερες πόλεις της Ασίας, για τον τόπο που επέλεξε να χτιστεί, την αμφιθεατρική της δόμηση που έμοιαζε με κοίλο θεάτρου και τα λαμπρά της μνημεία. Τα ισχυρά τείχη που περιέβαλαν την πόλη, ήταν χτισμένα με πωρόλιθο και τραχίτη λίθο, σε πολυγωνικό σχήμα κατά το μεγαλύτερο μέρος τους και περιλάμβαναν, για λόγους στρατηγικής,

λόφους εκτός πόλης, γι΄ αυτό και το μήκος τους έφτανε τα 7 χιλιόμετρα. Τα τείχη είχαν πάχος έξι πόδια, διέθεταν λιθόκτιστους πύργους (σήμερα έχουν εντοπιστεί δεκατρείς), επάλξεις και περιβάλλονταν από πλατιά και βαθιά τάφρο. Η οχύρωση προστάτευε τα τρία χερσαία μέρη της πόλης, ενώ στο τέταρτο υπήρχαν τα φυσικά λιμάνια, από τα οποία ένα ήταν αθέατο από τη θάλασσα και χρησίμευε ως ναύσταθμος. Δύο κύριες πύλες χρησίμευαν για επικοινωνία με την ενδοχώρα, ανατολικά η πύλη των Μυλάσων, ερείπια της οποίας δεν έχουν διασωθεί και δυτικά το Τρίπυλον ή πύλη της Μύνδου, την οποία αναφέρει ο Αρριανός περιγράφοντας την πολιορκία της Αλικαρνασσού από τον Μέγα Αλέξανδρο. Ερείπια της πύλης της Μύνδου έχουν εντοπιστεί από την έρευνα. Βρίσκεται στο δυτικό τμήμα του τείχους και ήταν εφοδιασμένη με τρεις ισχυρούς πύργους, εκ των οποίων ο κεντρικός έχει καταστραφεί ολοσχερώς.

Η θαυμάσια ρυμοτομία της Αλικαρνασσού, ακολούθησε τον Ιπποδάμειο σχεδιασμό. Κάθετοι φαρδιοί δρόμοι χώριζαν τα οικοδομικά τετράγωνα, ενώ μια φαρδύτερη οδός, πλάτους 15 μέτρων, ένωνε την πύλη της Μύνδου με την πύλη των Μυλάσων. Κοντά στους λιμένες υπήρχε, κατά τον Βιτρούβιο, αρχικά μια ιερή αγορά, την οποία ο Μαύσωλος αντικατέστησε με νέα μεγαλοπρεπή, στο πρότυπο της αγοράς της Ρόδου, προσβάσιμη από όλες τις πλευρές. Την ίδια περίοδο δημιουργήθηκε και το θέατρο, με διάμετρο 110 μέτρων και 53 σειρές εδωλίων. Εδώ η Αρτεμισία διοργάνωνε αγώνες προς τιμή του αποθανόντος Μαυσώλου. Ανατολικά του λιμανιού υπήρχε ναός του 5ου π.Χ. αιώνα, αφιερωμένος στον Απόλλωνα, όπου φυλάσσονταν τα αρχεία της πόλης. Λίγο πιο πάνω δέσποζε το μαρμάρινο παλάτι του Μαυσώλου, το οποίο ο ίδιος φρόντισε να συνδέεται με ένα κρυφό λιμάνι. Στο ψηλότερο

ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΣ του Μαρίνου Τσάμη

σημείο της πόλης δέσποζε ο ναός του Άρη, το λατρευτικό άγαλμα του οποίου θεωρείται έργο του γλύπτη Λεωχάρη. Στη πόλη αναφέρονται επίσης ναός του Ερμή και της Αφροδίτης και ένα ιερό γύρω από την οποία οι Κάρες και οι Λέλεγες είχαν ιδρύσει πόλη, η οποία αργότερα υπάχθηκε στην Αλικαρνασσό. Με το πέρασμα των αιώνων, όλα αυτά τα μνημεία αλλοιώθηκαν ή καταστράφηκαν, με αποτέλεσμα να μη γνωρίζουμε λεπτομέρειές τους.

Μαυσωλείο

Το κορυφαίο μνημείο της Αλικαρνασσού ήταν το Μαυσωλείο, ένα ταφικό υπέρλαμπρο οικοδόμημα που θεωρείται ένα από τα επτά θαύματα της αρχαιότητας. Οικοδομήθηκε για να στεγάσει μετά θάνατο τον Μαύσωλο και την σύζυγο και αδελφή του Αρτεμισία. Η κατασκευή του πρέπει να ξεκίνησε από τον Μαύσωλο, μετά τον θάνατο του οποίου, η Αρτεμισία συνέχισε την οικοδόμησή του και ολοκληρώθηκε λίγο μετά τον θάνατό της το 351 π.Χ. Οι γνώσεις που σήμερα έχουμε για το Μαυσωλείο προέρχονται από τα λίγα ευρήματα που έχει αναδείξει η αρχαιολογική σκαπάνη και από την περιγραφή του Ρωμαίου συγγραφέα Πλίνιου το Πρεσβύτερου (23 - 79 μ.Χ). Ο σπουδαίος αυτός συγγραφέας και φυσικός φιλόσοφος φαίνεται ότι συγκινήθηκε από την μυθολογία που ήθελε τη δημιουργία του Μαυσωλείου να συνδέεται με τον έρωτα της περίλυπης Αρτεμισίας για τον ξαφνικά αποθανόντα Μαύσωλο. Το τεράστιο όμως αυτό οικοδόμημα δεν μπορεί να ολοκληρώθηκε σε δύο χρόνια που έζησε η Αρτεμισία μετά το θάνατο του Μαύσωλου. Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι η κατασκευή του πρέπει να ξεκίνησε πολύ νωρίτερα, από τον Μαύσωλο. Κατά τον Πλίνιο τον σχεδιασμό του Μαυσωλείου ανέλαβαν οι αρχιτέκτονες Σάτυρος και ο Αλικαρνασσέας Πύθεος, τον οποίο ήδη γνωρίσαμε κατά την περιγραφή της Πριήνης, όπου σχεδίασε την πολεοδομική χάραξη της πόλης και τον περίφημο ναό της Αθηνάς Πολιάδος. Τον πλούσιο γλυπτικό διάκοσμο ανέλαβαν τέσσερις διακεκριμένοι γλύπτες, ο καθένας των οποίων διακόσμησε μία από τις τέσσερις όψεις του μνημείου. Ο Παριανός Σκόπας φιλοτέχνησε την ανατολική όψη, ο Λεωχάρης

τη δυτική, ο Βρύαξης τη βόρια και ο Τιμόθεος τη νότια όψη. Για την ανέγερση του Μαυσωλείου επελέγη μία μεγάλη πλατεία στο κέντρο της πόλης, κοντά στην αγορά και στη διασταύρωση των δύο κύριων οδών. Το εξαιρετικά μεγάλο αυτό ταφικό μνημείο, με ολικό ύψος περί τα 43 μ., αποτελείτο από τρία κατά το ύψος μέρη: το πόδιον, το περιστύλιο και τη στέγη. Το πόδιον (το κάτω μέρος) ακολουθούσε τα αρχιτεκτονικά πρότυπα της Λυκίας, είχε ορθογώνιο σχήμα, με διαστάσεις 66 Χ 77,5 μ., περίμετρο 134 μ. και ύψος περίπου 18 μ. Εσωτερικά περιείχε τον νεκρικό θάλαμο, φαίνεται όμως ότι το μεγαλύτερο τμήμα του ήταν συμπαγές. Πάνω από το πόδιον ακολουθούσε το περιστύλιο, ένας σηκός τον οποίο περιέβαλε ψευδοδίπτερη ιωνική κιονοστοιχία 36 κιόνων. Στην περιγραφή της Εφέσου έγινε ανάλυση του ευρέως διαδεδομένου στη Μικρά Ασία ψευδοδίπτερου ρυθμού, τον οποίο είχε εφεύρει ο Μικρασιάτης αρχιτέκτονας Ερμογένης. Το ολικό ύψος του περιστυλίου υπολογίζεται σε 12 μ. Ακολουθεί η πυραμοειδείς στέγη, με 24 αναβαθμούς, πάνω από τους οποίους υψωνόταν ένα βάθρο, το οποίο έστεφε ένα μαρμάρινο τέθριππο, έργο του Πυθέου. Πιστεύεται ότι στο τέθριππο επέβαινε ο Μαύσωλος θεοποιημένος, ώστε να υπογραμμιστεί ο σατραπικός χαρακτήρας του μνημείου. Εκτός όμως από το εντυπωσιακό μέγεθος του Μαυσωλείου, εκείνο που εντυπωσίαζε ήταν η πολυτέλεια, ο πλούτος και η ποιότητα του γλυπτού διακόσμου του. Τα γλυπτά ήταν τριών μεγεθών, από το φυσικό, μέχρι το 1/3 του φυσικού μεγέθους και κάλυπταν διάφορα θέματα, όπως σκηνές κυνηγιού, προσφοράς θυσίας, μία μάχη Ελλήνων και Περσών σε φυσικό μέγεθος, αγάλματα ανδρών και γυναικών που πιθανόν να παρίσταναν μέλη της Καρικής δυναστείας, πλήθος αγαλμάτων λεόντων τοποθετημένων αντωπά (πρόσωπο με πρόσωπο), που πιθανόν να κοσμούσαν το πάνω μέρος του επιστυλίου. Επιπλέον, τρεις ανάγλυφες ζωφόροι περιέτρεχαν όλες τις πλευρές του μνημείου, με θέματα αμαζονομαχίας, κενταυρομαχίας και αρματοδρομίας. Όλα αυτά δε σμιλευμένα από τους κορυφαίους γλύπτες της εποχής. Σήμερα από όλον αυτό τον καλλιτεχνικό πλούτο έχουν διασωθεί τμήματα

των τριών ζωφόρων, τμήματα των λεόντων, δύο αγάλματα που πιστεύεται ότι εικονίζουν τον Μαύσωλο και την Αρτεμισία και που σήμερα κοσμούν το Βρετανικό Μουσείο. Από δε το περίφημο τέθριππο του Πυθέου έχει διασωθεί τμήμα μόνο ενός αλόγου. Μας είναι άγνωστη η ακριβής θέση του γλυπτού διακόσμου, γι’ αυτό και έχουν κατά διαστήματα αναπτυχθεί διάφορες θεωρίες, η τελευταία των οποίων το 1978 από τον διευθυντή κλασικών σπουδών, στο πανεπιστήμιο του Λονδίνου, Geoffrey B. Waywell, ο οποίος τοποθετεί τις δύο από τις τρεις ζωφόρους στο πόδιο, την αμαζονομαχία στο ανώτερο σημείο, την κενταυρομαχία στο μέσον, ενώ την αρματοδρομία την τοποθετεί στο πάνω μέρος του τοίχου του σηκού. Οι λέοντες τοποθετούνται πάνω στο πόδιο και τα αγάλματα του Μαυσώλου και της Αρτεμισίας μεταξύ των ιωνικών κιόνων. Τον 13ο μ.Χ. αιώνα το ανώτερο τμήμα του Μαυσωλείου κατέρρευσε, γεγονός που μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι μέχρι τότε ο μνημείο ήταν ακέραιο. Η μεγάλη καταστροφή του έγινε το 1494, όταν οι ιππότες του Αγίου Ιωάννου, για να ενισχύσουν το κάστρο που είχαν δημιουργήσει στο ακρωτήρι της Ζεφυρίας χρησιμοποίησαν υλικά του Μαυσωλείου. Μεγάλα μαρμάρινα κομμάτια και αγάλματα τεμαχίστηκαν ρίχντηκαν στην πυρά για να γίνουν ασβεστοκονίαμα. Συγχρόνως απογύμνωσαν το μνημείο αποσπώντας από τους τοίχους του αμέτρητους κυβόλιθους πράσινης ηφαιστειακής πέτρας. Παρά τις μεγάλες καταστροφές που επέφεραν στο Μαυσωλείο οι ιππότες του Αγίου Ιωάννου, με φροντίδα του διοικητού τους, 12 πλάκες από τη ζωφόρο της αμαζονομαχίας, μερικές πλάκες της κενταυρομαχίας, 4 όρθια λιοντάρια και μία λεοπάρδαλη, εντοιχίστηκαν στο κάστρο και διασώθηκαν. Όλα αυτά τα γλυπτά, αργότερα μεταφέρθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο. Η καταστροφή συνεχίστηκε μέχρι το 1522, όταν ανακαλύφθηκε ο ασύλητος μέχρι τότε νεκρικός θάλαμος.

Από την Ελληνιστική έως την Οθωμανική περίοδο

Μετά το θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 323 π.Χ. η Αλικαρνασσός παύει να διοικείται από Κάρες, εμπλέκεται όμως, όπως όλες οι πόλεις της Μικράς

ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΣ του Μαρίνου Τσάμη

Ασίας, στις διαμάχες των επιγόνων του μεγάλου στρατηλάτη. Το 311 π.Χ. αποκτά την αυτονομία της, μετά τη συνθήκη που υπέγραψαν ο Αντίγονος, ο Πτολεμαίος, ο Λυσίμαχος και ο Λύσανδρος. Στη μάχη της Ιψού το 301 π.Χ. έλαβαν μέρος οι επίγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, από τη μία πλευρά ο Σέλευκος Α' Νικάτωρ, βασιλιάς του ασιατικού τμήματος της πρώην Περσικής Αυτοκρατορίας, με τον γιο του Αντίοχο, ο Λυσίμαχος, βασιλιάς της Θράκης, και ο Κάσσανδρος, βασιλιάς της Μακεδονίας και από την άλλη ο Αντίγονος ο Μονόφθαλμος και ο γιος του Δημήτριος ο Πολιορκητής. Στη μάχη ο Αντίγονος σκοτώθηκε και ο στρατός του υπέστη μεγάλη ήττα. Έκτοτε και μέχρι το 200 π.Χ. η Αλικαρνασσός ήταν υπό την κυριαρχία των Πτολεμαίων, οι οποίοι προσπάθησαν να δώσουν στην πόλη την παλιά της αίγλη, εγείροντας λαμπρά οικοδομήματα. Σύμφωνα με αναφορές, στις αρχές του 2ου π.Χ. αιώνα η Αλικαρνασσός είναι σύμμαχος της Ρώμης και αργότερα αναφέρεται ως ελεύθερη σύμμαχος της Ρόδου. Με την εξάπλωση των Ρωμαίων αναφέρεται ως κτήση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, κατά διαστήματα δέχεται επιδρομές πειρατών και σταδιακά παρακμάζει. Κατά τη Βυζαντινή αυτοκρατορία η Αλικαρνασσός εντάσσεται στο ναυτικό θέμα των Κιβυρραιωτών. Το διοικητικό αυτό διαμέρισμα, υπήρξε το σπουδαιότερο ναυτικό θέμα της αυτοκρατορίας και περιλάμβανε τα νότια εδάφη της Μικράς Ασίας, νότια της Μιλήτου, μέχρι τα όρια της Κιλικίας. Έγινε γνωστή από τον μονοφυσίτη επίσκοπό της Ιουλιανό (6ος αιώνας), ο οποίος τελικά εξορίστηκε από τον αυτοκράτορα Ιουστίνο. Στη Βυζαντινή περίοδο η πόλη εξελίσσεται και πάλι σε σπουδαίο εμπορικό κέντρο, η δε ακμή της συνεχίστηκε και κατά τον 11ο αιώνα. Στο τέλος του 14ου αιώνα την Αλικαρνασσό κατέλαβαν οι ιππότες το Αγίου Ιωάννη της Ρόδου, οι οποίοι δημιούργησαν το κάστρο στο ακρωτήρι της Ζεφυρίας, το οποίο αφιέρωσαν στον Άγιο Πέτρο και ενίσχυσαν τα οχυρωματικά έργα της πόλης, για να βελτιώσουν την άμυνά της, από τις συνεχείς επιδρομές των Τούρκων. Για να διατηρήσουν τον ελληνική χαρακτήρα της Αλικαρνασσού, αποίκησαν Έλληνες από τη Κύ-

Προτομή του Ηροδότου στο πάρκο Ι. Βαρδαξή της Νέας Αλικαρνασσού.

προ, δεν την έσωσαν όμως από την παρακμή. Η άλωση της πόλης από τον Σουλτάνο Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή το 1522, σηματοδοτεί το τέλος της ηρωικής εποχής. Με την έκρηξη της ελληνικής επανάστασης το 1821, ο πληθυσμός κατέφυγε στη Ελλάδα για να αποφύγει τις διώξεις των Τούρκων. Ο Αυστριακός συνταγματάρχης, διπλωμάτης και συγγραφέας Άντον Πρόκες φον Όστεν επισκέφτηκε την Αλικαρνασσό το 1827 και διαπίστωσε ότι στη πόλη τότε κατοικούσαν 2.000 τουρκικές οικογένειες και μόνο 100 ελληνικές. Σήμερα, στη θέση της βρίσκεται η Τουρκική πόλη Bodrum, χτισμένη πάνω στα ερείπια της αρχαίας πόλης. Μετά το κίνημα των Νεοτούρκων, το 1908, με ηγέτη τον Κεμάλ Ατατούρκ, ξεκίνησε η πολιτική του εκτουρκισμού και των διώξεων, οι οποίες εντάθηκαν μετά το τέλος των βαλκανικών πολέμων. Τον Μάιο του 1914 οι διωγμοί επεκτάθηκαν και στη δυτική Μικρά Ασία. Έτσι ξεκίνησε ο πρώτος διωγμός των Ελλήνων. Οι νέοι άρχισαν να εγκαταλείπουν την Αλικαρνασσό για να αποφύγουν την υποχρεωτική στράτευση και οι άνω των 45 ετών για να αποφύγουν τα τάγματα εργασίας. Ο δεύτερος διωγμός των Ελλήνων ξεκίνησε μετά την καταστροφή της Σμύρνης το 1922. Μία δεύτερη, μεγαλύτερη ομάδα Αλικαρνασσέων ακολουθεί την κοινή πορεία των μικρα-

σιατών προσφύγων προς την Ελλάδα. Οι περισσότεροι εγκαταστάθηκαν στην Κω, την Κάλυμνο, τον Πειραιά και την Αθήνα, αργότερα όμως μεταφέρθηκαν σε περιοχή ανατολικά του Ηρακλείου της Κρήτης. Εκεί, το 1925, ιδρύθηκε ο κρατικός οικισμός «Νέα Αλικαρνασσός», που αργότερα έγινε Δήμος και σήμερα υπάγεται στο Δήμο Ηρακλείου. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ρυμοτομία της ακολουθεί το Ιπποδάμειο σύστημα, όπως ήταν και της Αλικαρνασσού. Κατά την τελευταία απογραφή του 2011, η Νέα Αλικαρνασσός αριθμεί 13.030 κατοίκους, μια μικρή πόλη, γεμάτη ζωντάνια, με πολλές και αξιόλογες πολιτιστικές εκδηλώσεις και κυρίως με πολύ αγάπη για τους προγόνους και για την πανέμορφη Αλικαρνασσό. Το 2010 ο τότε Δήμος Νέας Αλικαρνασσού, Κρήτης, εξέδωσε έναν θαυμάσιο τόμο με τίτλο: «ΑΡΧΑΙΑ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΣ-ΝΕΑ ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΣ», ο οποίος, όταν προσπάθησα να τον προμηθευτώ είχε ήδη εξαντληθεί. Θέλω λοιπόν να ευχαριστήσω από καρδιάς την Πρόεδρο του Πολιτιστικού Κέντρου της Νέας Αλικαρνασσού, κ. Ελένη Ασπετάκη, η οποία είχε την ευγενή καλοσύνη να μου στείλει το δικό της αντίτυπο, το οποίο μου προσέφερε πολύτιμη βοήθεια στη σύνταξη αυτού του άρθρου.

By Malcolm MacKenzie

Μ/V “RAWDHAN” Built as HMS “M8”

or a seaman, command of one’s first ship is a special experience. It is this first command that teaches the young, and possibly the not quite so young ship-master, that he can command a ship and can get the best out of her as she goes about her intended work. This means that the master must get not only the best out of his ship but the best out of his crew and all the other people from ashore who might have a connexion with the ship’s activity. Thus, he is a manager of people and he needs their best, most competent and experienced support, to achieve his basic duty – of getting the

best out of his ship. And once this initial period in command has been completed, the new master realises, that, yes, he can do it; he has what it takes. There is this sense of relief and achievement – a satisfaction that will cheer him for the rest of his life. He will retain an affection for this first command as she alone gave him this self-confidence. Certainly, this was my experience. My first command was of an insignificantly small and rather aged Kuwaiti flag ship named ‘RAWDHAN’, after her Kuwaiti owner, Mr. Abdul Moshin Abdullah Al Rawdhan of Kuwait City. It was in 1965 when I was just 27 years of age. I’d held

a foreign-going master’s certificate for over two years that I’d spent studying for Extra Master and, much as I wanted to pass, I also wanted to command a ship. Of course, finding a ship owner who would trust me to command his ship, especially at so early an age, would be challenging. As it was, apart from his family’s inshore local sailing dhows, Mr. Rawdhan had had no experience of shipping. My chance came quite suddenly at the bus stop in Bitterne Park, Southampton, where I lived, whilst waiting to catch the early morning bus to the Warsash School of Navigation, where I

m / v “ R AW D H A N ” was studying. A fellow student, Roger Harding, was at the bus stop and, whilst we waited, he told me of his friend Brian Thorn; Brian worked for Kelvin Hughes as a radar and navigation aids salesman and had heard that there was an old ship in the habour, by the Thorneycroft dockside workshop, that needed not only navigation aids but also a master. So informed, on reaching the school that morning, I telephoned the Thorneycroft shipyard for advice: I was told that the ‘RAWDHAN’ was the ship I was looking for and that she was under overhaul in their care and that I could visit their office that afternoon to discuss matters. On leaving the school that afternoon, I went to Thorneycroft and met their senior manager, Mr. Scorey, who told me the owner’s representative, Mr. McDowall would be in the shipyard shortly. I went to Southampton’s Outer Dock, where the ship was berthed, to have a look at her. Imagine my disappointment to find that she wasn’t there. The fam-

iliar ferries, dredgers and the salvage ship ‘DROXFORD’ were all in their regular berths but of the ‘RAWDHAN’ there was no sign – not until I looked down between the toes of my shoes on the dock edge – and there she lay securely tied up right below me – so small a ship as to be insignificant and so low, it was low tide, as to be almost hidden from sight. I went aboard and wondered that such a curious ship could have ever existed! The ‘RAWDHAN’ was a strange ship; I tried to check the detail of her history. she had been built during the Second World War (WWII) at the Dartmouth Shipyard of Philips as the last of eight vessels of the ‘Miner’ class for the Royal Nay; she had been commissioned as HMS ‘M8’ as a ‘harbour and inshore self-propelled mine and seabed loop laying cable pontoon’. She had a large bow sheave on her forecastle head for laying seabed cables with a large cable hold in the forepart of the ship. The idea was that these seabed loops of cable, once laid on the seabed in the approach to the port under naval protection, would be induced with an electric current should an enemy submarine ever try to enter the port whilst submerged; the electric current in the cable would be detected and the submarine’s progress verified so it could be destroyed. And the ship’s upper deck had had steel rails along its full length from the break of the forecastle to the very stern for carrying moored mines – 13 a side – for rolling over the stern, through removable bulwark doors, into the sea. The idea was that the safe approaches to ports under protection would be confined to narrow and secret passages between the mine fields as any alternative routes could have been mined for security. With the end of the war in 1945, HMS ‘M8’ was re-employed as a diving tender engaged in the work of removing unexploded but dangerous old wartime mines and bombs from the sea beds of British ports so that these ports could be safely re-opened to commercial traffic. For this work, she was re-named HMS ‘MINER VIII’. Through a shipping paper, I came into touch with a naval volunteer reserve officer who had commanded the ship for some months whilst working on the clearance of the English ports of Whitby and Brixham / Torquay. Once that work was completed, she seems

to have been a tender to a Portsmouth naval training establishment. Then, having been re-named HMS ‘MINDFUL’, she was, with her sister ship, once HMS ‘MI’ but renamed HMS ‘MINER I’ and then HMS ‘MINSTREL’, re-employed as tenders to the secret naval experimental submarines HMS ‘EXPLORER’ and HMS ‘EXCALIBUR’. For this work, they had had extra accommodation built onto their upper decks – almost concealing their funnels from sight. These two experimental submarines had hydrogen peroxide as their main fuel; it gave them a sensational under water speed and endurance – it had been a German WWII concept that the Royal Navy had chosen to develop to compete with the apparent superiority of the US Navy’s new nuclear-powered submarine USS ‘NAUTILUS’. The British experience was disastrous for the ‘blondes’, as the experimental submarines were called, had serious explosions and had to be scrapped ending an unhappy experiment; they had become unofficially known as the ‘Exploder’ and the ‘Excruciator’. Thereupon, these two tenders had been laid up and subsequently sold for scrap; the old ’MINDFUL’ was in the breaking yard of Arnett Robertson at Dalmuir on the River Clyde when she was sold into the Kuwaiti register A subsequent hydrogen peroxide casualty involved the Russian nuclear submarine ‘KURSK’ as she exploded with the loss of her crew of 118 men in August 2000 arising from the mishandling of her hydrogen peroxide fueled torpedoes whilst they were being prepared for sea trails. This loss has been billed as the ‘worst engineering disaster’ in history. HMS ‘M8’ had a series of naval names – as ‘M.8’, she had become ‘M.VIII’, ‘MINER VIII’ and subsequently ‘MINDFUL’. Some of sisters were also renamed – ‘BRITANNIC’, ‘STEADY, ‘MINSTREL’ and ‘GOSSAMER’. HMS ‘MINER III’ and HMS ‘MINER VI’ went for scrap (or further service) without changes of names and then two of these ‘Miners’ were sunk as naval exercise targets. They were ships of some character; despite being officially labelled as ‘self-propelled harbour pontoons’ for they were seaworthy and capable ships. Remarkably, their deadweight tonnage was minimal as they were so heavily constructed that there wasn’t much to separate their light and

m / v “ R AW D H A N ” laden drafts; I suppose this reflected that they were built to survive an accidental explosion from a mine in their cargo. They had five full-height athwartship water-tight bulkheads – unusual for a ship of only 120 feet LOA – and their shell plating and frames were very heavily riveted with the constant use of heavy steel straps along the vertical joints of their shell plating. Towards the end of her naval career, HMS ‘MINER III’ was caught in a storm, rated as Beaufort Force 12, in the Irish Sea. Alarmed, the Admiralty ordered their major aircraft carrier HMS ‘HERMES’ to sea to stand by ‘MINER III’ fearing for the safety of their small ship; in the event the ‘HERMES’ suffered extensive storm damage to her boats, life rafts and upper deck fittings whereas ‘MINER III’ came through the storm almost unharmed – a damaged wheelhouse door and a broken catch on a wheelhouse window. The experience rather confirmed sailors’ old belief that bad weather could be survived so long as their ship was kept at a slow enough speed. Reverting to my introduction to this ship, I was on time to meet Mr. McDowall at Thorneycroft’s dock office; he happily accepted Mr. Scorey’s recommendation that I should be engaged as the ‘provisional master’ of the ship. My duties were to supervise the completion of her overhaul and her conversion for refrigerated cargoes for service as a fresh fish carrier in the Persian Gulf when I was to steam her out to Kuwait. That I could be employed so casually for such an important matter was disturbing. In the event, I came to know Mr. McDowall quite well. He was of Anglo-Iranian parentage. He had been in Kuwait City during the previous year with his English wife and their children, without any means of support – living in poverty. The McDowell family had been pointed out to Mr. Rawdhan as a family in need. Mr. Rawdhan was appalled by the thought of a foreign family having to live in Kuwait in such irregular circumstances. He sought out Mr. McDowall, took his family into his substantial home as his guests and tried to find suitable employment for him. Mr. Rawdhan had known extreme poverty in his childhood when his family were beach fishermen in Kuwait living under canvas on the seashore. Mr Rawdhan’s education had been confined to the study of the Koran.

It was only with the development of the Kuwaiti oil fields that the family had prospered. Mr Rawdhan’s activity was involved with the ownership and operation, with his older brothers, of a small fleet of sailing dhows to supply the local fish market. Mr. Rawdhan took Mr. McDowall to sea in his dhows when Mr. McDowall had advocated the purchase of a powered ship fitted with a refrigerated hold to run a shuttle service between the dhows off shore and the Kuwait Port to keep the local fish market well-supplied with fresh fish. Impressed Mr. Rawdhan sent Mr. McDowall to London with adequate financial support to buy and prepare a suitable ship. Whilst he achieved this, with the help of a London shipbroker, he also bought the Kempton Manor Hotel, out of Folkestone, which he allowed his wife and her brother to manage, and a new main engine for a dhow that my ship subsequently carried to Kuwait. The Kuwaiti money was soon dissipated. By the time I was employed, the debts were mounting and Mr Rawdhan, ashamed at the waste of his family money, was embarrassed as his brothers needed explanations. Then he was appalled to realise that he was the only Muslim he’d ever heard of who owned a licenced hotel in England, selling alcohol for profit. So, there was stress within the management. Mr Rawdhan, anxious to keep his older brothers’ respect, tried to restrict the news of his old ship and her expenses by insisting I only contact him by airmail, through a privately numbered out-of-town post office box in the Kuwait desert, of which his brothers had no knowledge. As he only visited this box once or twice a month, matters went slowly. I had ten months employment as master of the ship from October 1965 till August 1966. During this time, I saw her overhauled and converted, registered and re-certified as a merchant ship, insured and manned, maintained, overhauled with both main engines and all three main generators opened up and overhauled, stored and fuelled, when I sailed her to Kuwait where I delivered her in good working order. She was put to work hauling the fish, caught by the Rawdhan dhows, which she’d made such a success of that the Rawdhans could in effect dominate the local city and national fish markets.

The Rawdhans could supply fish to the market when demand rose and prices increased and they could withhold fish whenever supply allowed the prices to fall. In subsequent years, they bought a fleet of new building Polish manned and built deep-water trawlers, built to the Rawdhan family’s order, for fishing in the Indian Ocean as far away as the Maldives – also for the supply of the Kuwait fish market. Then the ‘RAWDHAN’ outlived her purpose, as the sailing dhows were withdrawn from service having been replaced by the Rawdhan’s deep water off shore trawlers; subsequently, she was sold for further employment to an Iranian business based in Bandar Abbas. After that, I have no further news of the ship. The ship took me seven months to prepare at Thorneycroft’s in Southampton, mostly spent in semi-idleness at the firm’s Northam shipyard. There were numerous problems with settling her expenses and several arrests for debt and official detention orders from the British government for her failure to comply with SOLAS. Thus, one issue was the SOLAS requirement for the ship to have a life-boat but Mr Rawdhan refused to buy one as he already had boats to spare in Kuwait. Additionally, I had to arrange the crew, half of which were Mr Rawdhan’s Muscat boatmen; I also attended to the classification, load line, tonnage measurements and other official certificates, the fuel and stores, way port agencies, the hull and machinery and crew’s health insurances and their repatriation Then McDowall bought many things we didn’t need – such as the biggest seine fishing net ever made in England which I had to sell back to its Bridport suppliers not having any use for it! Once the ship was ready for sea, we took three and half months to reach Kuwait as we had several break downs on the way – even necessitating a dry docking in Aden. And I had to visit the Kuwaiti Embassies in Algiers and again in Cairo to raise ever more money to fund the voyage as we went along, though each refunding took two weeks to accomplish – having to be re-arranged by air mail through Mr. Rawdhan’s rarely visited desert post office box. We left Aden in early August with the South West monsoon at full strength. The Aden Port Officer officially forbade me to sail into the monsoon with so

m / v “ R AW D H A N ” small a ship claiming it would be reckless. I defied him and sailed. The nearest bunker port, after Aden, was Muscat but the ship, a habour pontoon, could not carry enough fuel in her tanks to make so long a passage – over a thousand miles. Instead, I carried extra fuel in drums on deck which I transferred to the main bunkers as we went along. As we were in the open sea in the full monsoon, this was a worry. But the reality was that our ship was an excellent sea ship and despite being very slow, 6 knots full speed, she never shipped a sea under my command. Most of the crew habitually slept on deck for the entire passage – there being no ventilation below deck Of course we had many problems with the machinery for our aged ship on her way from Southampton to Kuwait. Before leaving Southampton, we had overhauled both main engines and the three main generators and other equipment under the manufacturers’ guidance as the ship had been laid up in reserve for some years and then had had months of idleness in the scrap yard. In Coruna we replaced the shaft of the main bilge pump, in Gibraltar we had to have the electric steering gear motor re-wired – done under BV class supervision but this repair failed shortly after leaving Gibraltar so we steamed by hand steering to Oran which lacked a workshop so we steamed on to Algiers were the job was well done with the motor rewired – the dockyard in Gibraltar had used the wrong number of turns in their re-wiring. In Malta we had to get new valves for the generators; I had thought this would be easy as we could buy such spares as on our sister ship ‘MINER VI’ was laid up in the Dockyard but she had used them and they hadn’t been replaced. Appalled that an HM ship in service could be without spares, the Dockyard went into am emergency exercise and made spares for both ships quickly. We passed through Port Said and Port Sudan without mechanical delay. For our transit of the Suez Canal, we were permitted to proceed without a pilot but I’d had to stop the ship at every signal station and send the mate to the station in person aboard our lifeboat to report our passage being rowed by our crew – quite unfamiliar with oars. In Aden, we’d dry docked for a tail shaft / propeller problem; we went into the local dhow floating dock – the biggest

vessel it had ever lifted in many years of active service. In Muscat the Arab sailors swam ashore from our anchorage as we were about to sail for Kuwait. These sailors all came from Muscat, whilst sailing on false papers from the Trucial States; they hadn’t wanted to leave their home port having been away for so long; as we raising the anchor to sail, they stripped off, piled their clothes in bundles on their heads with their shoes on the top of their bundles and swam ashore. We sailed to Kuwait with our seven British crew – master, mate, three engineers, a quarter master and a cook – quite adequately. On reaching Kuwait, Mr Rawdhan paid me in full for my ten months work. I was able to cover all my expenses for the period and buy and fully furnish a brand-new ground floor three bedroomed apartment by the seashore in Malta with a garden and an inner court-yard. This was a common experience for shipmasters of the time – two months holiday a year with ten months pay to cover all their family living expenses and the purchase of a new holiday apartment yearly for leasing to provide a lifelong pension. Waiting to be paid had been a worry but Mr Rawdhan was an honourable man. At the end of March 1983, I paid another visit to Kuwait for a few days to attend to the sale of an oil tanker. Whilst there, I looked up Mr. Rawdhan and asked if we could meet. He came to the Sheraton Hotel; we had an interesting afternoon together amicably discussing our experiences of the little ship and our subsequent development. Mr Rawdhan had happy memories of it – after all, his venture into shipping with this ship, had been a success – even beyond any flights of optimism. For this visit, Mr Rawdhan was accompanied by his son – a tall and distinguished man – dressed as was his father in the manner of an Arab. Throughout our meeting, the son was attentive and silent. Mr Rawdhan had introduced him and explained that he was the commanding officer of a wing of the Kuwaiti Air Force equipped with the newest and best jet fighter aircraft that money could buy. To achieve this, the son had studied aeronautical engineering in Kuwait, in Cairo, in Britain and in the USA and served as a pilot officer for several years with the RAF and USAF. I was impressed.

Mr Rawdhan told me the ship had enjoyed an astonishing commercial success in Kuwait for she worked reliably going around his fishing dhows in the Persian Gulf collecting their catches and taking them into Kuwait to allow him to manipulate the local price of fish, as he became the main supplier, from the ship’s refrigerated hold. In time he’d had twelve deep sea trawlers built in Poland for fishing as far afield as the Maldive Islands – to supply the Persian Gulf markets.. When I bid Mr Rawdhan farewell, in the Sheraton Hotel, I thanked him for his time, when his son suddenly spoke up – addressing his father in Arabic, he quietly inquired if he might speak. With permission, the son explained, in impeccable English, that his father had many children and was a man of great wealth but without any real background of modern ways, education or social awareness. As they grew and developed, his children had frequently appealed to him for advice and guidance, especially concerning the development of their careers – when their father had invariably replied – ‘Think of Captain MacKenzie, consider what he would have done and then do it’. In other words, Mr Rawdhan was telling his children that they should use their own initiative, think through their own problems, consider the best course for their conditions and then follow it – they had to be self-sufficient on their own. Now this first son, still unmarried and childless, explained that he would hear his brothers and sisters speak to their children in the same words – in effect ‘You must work it out and decide for yourselves’; probably this is the best advice any parent can give any child – always provided they have been adequately cared for and prepared. Shortly after my return to Southampton, I passed for extra master and then obtained a contract of regular employment with an established liner company owing several dry cargo ships, oil tankers and a cement carrier; I sailed as a master for this business for three years. The ‘RAWDHAN’ had been a good experience; she had given me the unique confidence of knowing that I really would be able to do anything I would ever try and that it would be so much easier than delivering the ‘RAWDHAN’ to Kuwait.

Μονή Καισαριανής ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΑ του Αναστάσιου Ρήγα

νας μικρός περίπατος μέχρι την μονή της Καισαριανής (ο οποίος στα παλαιότερα χρόνια απαιτούσε ημερήσια εκδρομή) μου έδωσε αφορμή να διαπιστώσω το πόσο προνομιούχος είναι όλη αυτή η περιοχή. Από τα νερά της παλαιότατης πηγής Καλλίας, είχε ανέκαθεν πολύ πλούσια βλάστηση που έφθανε μέχρι την μονή του Αστερίου και πολύ πυκνή από συστάδες θάμνων των οποίων το ύψος ήταν όσο το ανθρώπινο ανάστημα. Από τους αρχαίους χρόνους υπήρχαν πυκνόφυλλα δένδρα, θαυμάσιες λόχμες καθώς και παχιά χλόη που απλωνόταν σε μεγάλη έκταση στη δυτική κλιτύ του μελισσοτρόφου Υμηττού. Οι παλαιότεροι θα πρέπει να ενθυμούνται που διαφημιζόταν το περίφημο θυμαρίσιο μέλι Υμηττού. Δυστυχώς τίποτε δεν θυμίζει σήμερα το παλαιό αυτό μεγαλείο. Η φύση δια μέσου των αιώνων και της επέμβασης του ανθρώπου δεν μπορεί ν’ αναλάβει τα δικαιώματά της και να πλημμυρίσει το τόσο όμορφο άλλοτε τοπίο με τα διακριτικά της. Η προβλεπόμενη μέριμνα για την διατήρηση των μνημείων που είναι έργα των ανθρώπων δεν είναι σε επαρκές επίπεδο φροντίδας και για την διατήρηση των έργων της φύσεως που αποτελούν και αυτά είδη μνημείων. Ο ναός που σώζεται σήμερα και είναι αφιερωμένος στα εισόδια της Θεοτόκου κτίστηκε τον 11ον αιώνα και είναι άγνωστο για ποιο λόγο πήρε το όνομα Καισαριανή και από το οποίο ονομάστηκε όλη η περιοχή. Ορισμένοι ισχυρίζονται ότι έλαβε το όνομα του ιδρυτού κάποιου ηγούμενου μοναχού Καισαρίου ενώ άλλοι έχουν την άποψη ότι η ονομασία προήλθε από επίθετα της Παναγίας. Στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, η μονή ήτο περίφημο διδασκαλείο και συνδέθηκε με διάσημα ονόματα λογίων ηγουμένων όπως του Βυζαντινού φιλοσόφου και νομοθέτη Γεωργίου

Γεμιστού ή Πλήθων, του λόγιου ιερομονάχου Θεοφάνη Καβαλλάρη που αργότερα το 1728 έγινε ηγούμενος της μονής, του ηγούμενου Ιεζεκιήλ Στεφάκη που άφησε όνομα για τις γνώσεις του γύρω από την λογική και την ιατρική το 1682 κ.λπ. Στην εξελικτική της πορεία στα χρόνια που ακολούθησαν, η μονή όπως μας πληροφορεί ο William Miller στο βιβλίο του «Η ΦΡΑΓΚΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ» έκδοση 1997, σελίδα 506507, η μονή ήταν απαλλαγμένη από κάθε είδους φόρου στα χρόνια της Φραγκοκρατίας. Στη συνέχεια με την ευκαιρία της πρώτης του επίσκεψης στην Αθήνα το 1458 του σουλτάνου Fatih (πολιορκητής) Μεχμέτ Β’ (και όχι Μωάμεθ που οι περισσότεροι λανθασμένα αναφέρουν, δεδομένου ότι το όνομα αυτό οι Τούρκοι επιφυλάσσουν μόνον στον ιδρυτή της θρησκείας των), επισκέφθηκε αμέσως μετά την άφιξή του στην Αθήνα την μονή –και σύμφωνα με μεταγενέστερη παράδοση– ο τότε ηγούμενος του παρέδωσε τα κλειδιά της πόλης. Ο πολιορκητής τόσον σε ανταμοιβή αυτού του γεγονότος όσον και από τον ενθουσιασμό του για την προσθήκη στις Ελλαδικές κατακτήσεις του και της Αθήνας, την οποία αφενός μεν θαύμαζαν και εγκωμίαζαν οι Φράγκοι και οι άλλοι Δυτικοευρωπαίοι, αφετέρου ήταν και επηρεασμένος γιατί είχε διαβάσει και ακούσει τόσα πολλά από τον Κυριάκο της Αγκόνα (Ciriaco d’ Ancona) ή Αγκωνίτη ή Αγκωνιάτη (1391-1452)* έδωσε εντολή η μονή να πληρώνει μόνο ένα τσεκίνι (Ιταλ. Zecchino, παλαιό βενέτικο χρυσό νόμισμα αξίας περίπου 22 χρυσών φράγκων), ως ελάχιστο φόρο στον Τούρκο διοικητή και τίποτε άλλο. Σήμερα η μονή από τα τέλη του 18ου αιώνος έχει ερειπωθεί παρά τις ενέργειες ορισμένων τότε προκρίτων των Αθηνών προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο για να προλάβουν την επερ-

χόμενη συμφορά από τις διάφορες αρπαγές κ.λπ. Μετά την ανεξαρτησία της Ελλάδας επί βασιλείας Όθωνος η μονή με την περισσότερη περιουσία της περιήλθε στο ελληνικό δημόσιο και το οποίο πούλησε ένα μέρος αυτής. Το υπόλοιπο έχει απομείνει προς αναδάσωση. Εκτός από τη Μονή Καισαριανής, ένας ακόμη σημερινός περίπατος στην Ανάληψη του Παγκρατίου που και αυτός πριν από μισό περίπου αιώνα ήταν η μεγαλύτερη εκδρομή για τη νεότητα εκείνης της εποχής. Συζητήσεις δύο και τρείς ημέρες πριν –που θα πάμε, τι θα πάρουμε μαζί μας– κεφτεδάκια συνήθως και αυγά βραστά– αν την Φιφή θα την αφήσουν από το σπίτι και –απαραίτητα– τι ώρα θα γυρίσουμε το βράδυ. Τον Χειμώνα κατέβαιναν και αλεπούδες έως εκεί, ιδίως αν ο Υμηττός καλυπτόταν από χιόνι. Τώρα το χιόνι σπανιότατα φθάνει έως την Ανάληψη, οι αλεπούδες εξαφανίστηκαν από ολόκληρο τον Υμηττό και ο άλλοτε ερημικός τόπος που είχα να τον επισκεφθώ από τη μακρινή εκείνη εποχή της νεότητάς μου είναι μια ανθρωποβριθής συνοικία της πρωτεύουσας. Όλα έχουν αλλάξει. Ένας άλλος κόσμος εντελώς άλλος ήλθε στη θέση τους. * Σύμφωνα με τον Δημ. Αγγελάτο (δρ. Φιλολογίας του Πανεπιστημίου της Σορβόνης) που λημματογραφεί τον Αγκωνίτη, στην Εγκυκλοπαίδεια του Εκδοτικού Οργανισμού «ΠΑΠΥΡΟΣ» πληροφορούμαστε ότι γεννήθηκε στην Αγκώνα και ξεκίνησε ως έμπορος. Πολύ σύντομα όμως ενδιαφέρθηκε για την αρχαιολογία που ήταν αποτέλεσμα της σχέσης του που ανέπτυξε με σημαίνοντα πρόσωπα της Ιταλικής Αναγέννησης. Έμαθε αυτοδίδακτα την αρχαία ελληνική και ταξίδεψε στην Ιταλία, στην Ελλάδα τρεις φορές (την πρώτη το 1441), την Αίγυπτο και την Κων/πολη. Στα ταξίδια του στην Ελλάδα γνώρισε τον Γεώργιο Γεμιστό Πλήθωνα και τον Λαό-

νικο Χαλκοκονδύλη. Έγραψε πλήθος συγγραμμάτων με σπουδαιότερο το οδοιπορικό του «Giriagi Ankontrani Itineratium» που εκδόθηκε στη Φλωρεντία το 1742. Συνέταξε σπουδαίας σημασίας σχεδιαγραφήματα του Παρθενώνα και

των άλλων μνημείων της Ακροπόλεως –βρίσκονται στο μουσείο του Βερολίνου– και είναι ο πρώτος που επανέφερε την αρχαία ονομασία του βράχου της Ακρόπολης η οποία τότε ήταν γνωστή ως Castel de Cetines (Φρούριο των Αθηνών) όπως την

αποκαλούσαν οι Φράγκοι ηγεμόνες της 4ης σταυροφορίας στη συνήθεια που είχαν να ονομάζουν τα Ελληνικά τοπωνύμια κατά πως τους βόλευε στη γλώσσα τους. π.χ. την Υπάτη -Λα Πατρ, την Λήμνο - Σταλιμέν, τα Σάλωνα - Σολ κ.λπ.

Εις μνήμην... Κωνσταντίνος Γεωργίου Τσάμης Το εισιτήριο αναχώρησης απ’ τη ζωή για τον Κώστα Τσάμη έληξε στις 25 Αυγούστου 2021 και ο αξέχαστος φίλος και συνεργάτης του περιοδικού μας έφυγε για τον Άλλο Κόσμο, αφήνοντας πίσω του μνήμη αγαθή σε όλους όσους τον γνώρισαν και ένα κενό στις καρδιές εκείνων που τον αγάπησαν. από τον Αναστάσιο Ρήγα

νάμεσα σε αυτούς τους τελευταίους τυχαίνει να είμαι και εγώ, ο παιδικός του φίλος, που από αγάπη και χρέος μαζί είπα να τον κατευοδώσω με αυτές τις λίγες γραμμές στο μεγάλο και τελευταίο του ταξίδι. Η απώλεια ενός αληθινού φίλου είναι πάντα μια δεύτερη ορφάνια, που κάποιες φορές είναι πιο οδυνηρή από εκείνη της απώλειας των γονιών. Ίσως επειδή για τον χαμό του φίλου δεν είμαστε προετοιμασμένοι. Ακόμα προσπαθούμε να συνειδητοποιήσουμε την παντοτινή του απουσία τόσο οι οικείοι του όσο και οι φίλοι του. Δεν είναι λίγο πράγμα ένας άνθρωπος που έλαμπε από καλοσύνη και σκόρπιζε στους γύρω του με τα κοινωνικά δημοσιεύματά του στο περιοδικό μας, χαρά και αισιοδοξία να τυλίγεται ξαφνικά στο –όπως το χαρακτήριζαν οι αρχαίοι– «κυάνειον νέφος του θανάτου» αφήνοντας πίσω του ένα πελώριο κενό και μια άφατη θλίψη. Ήταν φάρος σε δρόμους με ιδανικά όπως η αλληλεγγύη, η δικαιοσύνη και η ισότητα μεταξύ των ανθρώπων. Η φιλοσοφία του σε ιδεώδη όπως η τιμιότητα και κυρίως αξιοπρέπεια ήταν αδιαπραγμάτευτη και έλεγε «Η προσήλωση σε αυτές τις αρετές καθορίζουν την πορεία του ανθρώπου στη ζωή». Σταδιοδρόμησε κυρίως ως υπάλληλος της ΔΕΗ στην οποία η κατάρτισή του, η εργατικότητά του και το ήθος του, τον ανέδειξαν σε ανώτερο στέλεχός της. Δυστυχώς αυτή είναι η πραγματικότητα. Τα τρομερά στοιχεία του θανάτου είναι σπαρακτικά, φρικιαστικά, ακόμα και από αυτόν τον ίδιο τον θάνατο.

Ο θρήνος όλων μας είναι μεγάλος και όταν ο πόνος μας αγγίζει, λυγίζοντας τα γόνατα τότε δεν μπορούμε να αρθρώσουμε λέξη, περισσότερο βέβαια η απαρηγόρητη σύζυγος του, Νίκη, και τα παιδία του Γιώργος και Νίκος που υπήρξαν μέχρι την ύστατη πνοή του η στοργική του έγνοια και η σεμνή τους υπερηφάνεια. Αλλά και κάποιοι φίλοι. Μόνη παρηγοριά αξέχαστε Κώστα είναι η σκέψη πως «στον άλλο κόσμο που θα πας» θα σε καλοδεχτούν καθώς θα διαβάσουν στο διαβατήριο της ψυχής σου την λέξη «Καλοσύνη». Ο συντάκτης αυτού του νεκρολογικού κειμένου σ’ αποχαιρετά και από αυτή τη θέση με δακρυσμένη την ψυχή και με εξομολογητική διαβεβαίωση ότι έχασε ένα εξαίρετο αδελφικό παιδικό φίλο.

Καλό σου ταξίδι στην αιωνιότητα.

CMY

H επιστολή της μικρής Τζουλιάννας

μικρή Τζουλιάννα, κόρη της Δέσποινας Βολικάκη και του Θωμά Κυρατζή και εγγονή του Πλοιάρχου Μάρκου Βιλικάκη, έχασε τον πατέρα της Θωμά από καρδιακή προσβολή σε ηλικία μόλις 55 ετών. Η Τζουλιάννα πρόσφατα συμπλήρωσε τα ένδεκά της χρόνια και με το άνοιγμα των σχολείων μπήκε στην 6η Δημοτικού. Με τον παιδικό της ενθουσιασμό και με άπειρη αγάπη αποχαιρέτησε τον πατέρα της με ένα πολύ συγκινητικό γράμμα, το οποίο και δημοσιεύουμε. Εκτός όμως από τη συγκίνησε που μας προξένησε, μας εντυπωσίασε και η καλλιγραφία της επιστολής, σε σημείο που αμφιβάλαμε ότι έχει γραφτεί από μια κοπέλα 11 ετών. Και όμως η επιστολή είναι αυθεντική, γραμμένη από την ίδια τη Τζουλιάννα, όπως μας βεβαίωσε ο παππούς της.

Του Κώστα Γ. Τσάμη

Η αιφνίδια απώλεια του εκλεκτού συνεργάτη του περιοδικού μας, Κώστα Τσάμη, γέμισε τις καρδιές όλων μας θλίψη και προβληματισμό. Ο Εξάντας, ως ένδειξη φόρου τιμής και αναγνώρισης, αναδημοσιεύει το άρθρο του, που του χάρισε το πρώτο βραβείο της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών, για το έτος 2018.

Ευπρόσδεκτος ο… από μηχανής Θεός

ο ξυπνητήρι τον ενοχλούσε αυτό το ξεθέωμα έφερε στην πραγγιατί το βράδυ που επέστρεματικότητα από φε εύρισκε ένα σπίτι ζεστό να ένα ωραίο όνειρο. τον περιμένει. Έβλεπε πως ήταν σε μία παΌλα αυτά μέχρι εκείνο το ραλία μαζί με τη γυναίκα του απαίσιο βράδυ που, τυχαία και τα δύο του αγόρια και έπεσε στα χέρια του το κινηπλατσούριζαν ευτυχισμένοι τό της γυναίκας του. Η Λένα στα καταγάλανα νερά. Την είχε βγει από το σπίτι και είχε έβλεπε πανέμορφη, όπως ξεχάσει να το πάρει μαζί της. ήταν όταν την παντρεύτηκε, Τελείως ανέμελα, το άνοιξε πριν από έντεκα χρόνια. Όχι για να δει το τελευταίο μήνυπως τώρα είχε ασχημύνει, μα που της έστειλε μια ώρα απεναντίας ήταν ακόμα πιο πριν. Αμ δεν ήταν δικό του το όμορφη από τότε, παρά τις τελευταίο μήνυμα! Κάποιος δύο γέννες, που δεν άφησαν άγνωστος έγραφε στη γυναίκανένα σημάδι στο υπέροχο κα του: «Σε παρακαλώ κατάκορμί της. Την αγαπούσε σαν λαβέ με! Θα είναι η τελευταία τρελός και εκείνη ανταποκριφορά. Στο ορκίζομαι, δεν θα νόταν στο πάθος του με την σου ζητήσω να βγούμε άλλη ίδια θέρμη. Ένα πραγματικά φορά! Να μιλήσουμε θέλω υπέροχο ζευγάρι που όλοι μόνο, τίποτε άλλο! Σ’ αγαπώ το ζήλευαν. Ο Θάνος και η Δημήτρης!». Η έκφραση του Λένα ζούσαν στη Βούλα, σε Ο αείμνηστος Κώστας Τσάμης και η σύζυγός του Νίκη, ήρθε κεραμίδα στο κεφάλι, μία διώροφη μονοκατοικία, έχουν στη μέση τον αγαπημένο τους εγγονό Κωνσταντίνο. ταίριαζε γάντι με την κατάαρκετά ευρύχωρη ώστε να Αλικαρνασσού. στασή του, αυτή την απαίσια τους χωράει μαζί με τα παιστιγμή που όλα γκρεμίζοδιά τους, το Χρήστο και τον Αλέξανδρο, εννέα και επτά νταν γύρω του, που προσπαθούσε να πάρει ανάσα από ετών αντιστοίχως. Στον επάνω όροφο ζούσαν τα πεθεμια ατμόσφαιρα χωρίς οξυγόνο. Ήρθε χαρούμενος στο ρικά του, με την πεθερά του να είναι το αγκάθι που συσπίτι του, στο παλάτι του όπως το ονόμαζε, να κάνει ένα νεχώς πλήγωνε, με την πληθωρική παρουσία της, την μπάνιο και να φάει βραδινό με τα παιδιά του και τη γυηρεμία του σπιτιού του. Δεν υπήρχαν άλλα σύννεφα στη ναίκα του, να χουζουρέψει στην τηλεόραση και μετά στο σχέση τους αφού, το κυριότερο, δηλαδή το οικονομικό, κρεβάτι με τη Λένα… Του ήρθε εμετός και έτρεξε στην το είχαν λυμένο με τη δουλειά του Θάνου να ανεβαίνει τουαλέτα. Τελικά δεν έκανε εμετό και βγήκε πάλι στο σασυνέχεια, παρά την κρίση που έδερνε όλα τα επαγγέλμαλόνι κατακίτρινος ενώ μία διάθεση να τα σπάσει όλα εκεί τα. Ήταν ηλεκτρονικός και είχε ρίξει στην αγορά μερικά μέσα του καρφώθηκε στο μυαλό. Έκανε τεράστια προπρογράμματα, που ο ίδιος είχε φτιάξει και του απέφεσπάθεια να κρατηθεί γιατί άκουσε φασαρία από πάνω, ραν αρκετά κέρδη. Έτρεχε βέβαια και κυνηγούσε όλες σημάδι ότι τα παιδιά παίζανε με τον παππού και τη γιατις δουλειές, από το πρωί μέχρι το βράδυ, αλλά δεν τον γιά τους. Αυτό που επιβεβαίωνε την προδοσία της, στη

Ευπρόσδεκτος ο… από μηχανής Θεός | Tου Κώστα Γ. Τσάμη

σκέψη του, ήταν το απόλυτο του χαρακτήρα της αλλά και η αποφασιστικότητα που μαζί με την μυστικοπάθεια που την χαρακτήριζε μπορούσαν άνετα να την σπρώξουν να κάνει την κουταμάρα. Πονούσε και έκλαιγε, ενώ μάζευε μερικά απαραίτητα σε ένα βαλιτσάκι για να φύγει, όταν κάτι σκέφτηκε και ξαναγύρισε. Πήρε ένα επιστολόχαρτο από το γραφείο, έγραψε «είσαι ελεύθερη να ζήσεις τον έρωτά σου με το Δημήτρη» και το ακούμπησε μαζί με το κινητό της στο τραπέζι της τραπεζαρίας. Μπήκε στο αμάξι του, έβαλε μπρος και έφυγε από τον παράδεισο, που ξαφνικά έγινε κόλαση. Αυτά έγιναν πριν από έξι μήνες, έξι ατέλειωτους μήνες, που ζούσε μόνος με μόνη συντροφιά τη δουλειά του και την πληγωμένη του καρδιά. Στις απελπισμένες κλήσεις της δεν απαντούσε καθόλου και φρόντισε να λείψει από το γραφείο του καμιά δεκαριά μέρες, ενώ ταυτοχρόνως ήρθε σε επαφή με το δικηγόρο του και του ζήτησε να φροντίσει τα του διαζυγίου. Ο δικηγόρος, φίλος της οικογένειας, έπεσε από τα σύννεφα. «Είσαι καλά ρε Θάνο; Θέλεις διαζύγιο από τη Λένα;» Πώς να του εξηγήσει τώρα τι είχε συμβεί και τον έσπρωξε σ’ αυτή την απόφαση; «Ναι ρε Γιάννη, χωρίζω! Αυτή η μάνα της δεν αντέχεται άλλο. Φρόντισέ το σε παρακαλώ και κάνε μου τη χάρη να πεις στη Λένα ότι δεν θέλω καμία επαφή μαζί της και να πάψει να με ενοχλεί στο τηλέφωνο γιατί δεν πρόκειται να απαντήσω». Αυτά είπαμε, συνέβησαν πριν από έξι μήνες και τώρα, αγουροξυπνημένος, προσπαθούσε να βάλει σε τάξη τη ζωή του, πράγμα που έκανε συνέχεια από τότε που έφυγε από το σπίτι. Άκρη πάντως δεν έβγαζε. Από τη μία σκεπτόταν να ξαναφτιάξει τη ζωή του, αλλά αμέσως απέρριπτε αυτή την ιδέα σαν μη πραγματοποιήσιμη. Είχε νοικιάσει μια γκαρσονιέρα, επιπλωμένη, στο Παλαιό Φάληρο, δίπλα στο γραφείο του, και εκεί περνούσε τις ώρες της δυστυχίας του, όταν δεν βρισκόταν στο γραφείο. Την σκεπτόταν συνέχεια όχι μόνο γιατί του πλήγωσε τον εγωισμό, αλλά γιατί την αγαπούσε και ζήλευε, τρελαινόταν μάλλον, όταν την σκεπτόταν στην αγκαλιά αυτού του… Όταν διάβασε το σημείωμα και έπιασε το κινητό στα χέρια της κατάλαβε ότι το σπίτι της είχε καταστραφεί. Γονάτισε και έβαλε τα κλάματα σε μια προσπάθεια να αντιληφθεί γιατί της γινόταν αυτή η αδικία. «Δεν μπορεί, πρέπει να με ακούσει» σκέφτηκε και άρχισε την προσπάθεια να του μιλήσει. Ήταν αδύνατον! Είχε κλειστό το κινητό του συνέχεια. Αυτό κράτησε μερικές μέρες, μέχρι που ήρθε σε επαφή μαζί της ο οικογενειακός τους φίλος, ο δικηγόρος του άντρα της και της είπε ότι ο Θάνος δεν ήθελε καμία επαφή μαζί της. Το μόνο που την παρακαλούσε ήταν, να του στέλνει τα παιδιά, με τον πατέρα της, να τα βλέπει όποτε είχαν καιρό από τα μαθήματά τους. Και άρχισε η αναμονή, μία αναμονή που φαινόταν ότι δεν θα είχε τέλος. Ποτέ δεν φανταζόταν ότι, μία τόσο μικρή ανοησία θα της κόστιζε τόσο. Το ίδιο εκείνο βράδυ που, ο άντρας της έφυγε από το σπίτι πήρε στο τηλέφωνο τον άλλον και απλά, όσο πιο

απλά μπορούσε τον έστειλε στο διάολο! Αυτό ήταν! Μια βλακεία, μια περιέργεια και τίποτε άλλο. Πώς να πείσει όμως τον άντρα της ότι δεν έκανε τίποτα; Και ποιος της έδωσε το δικαίωμα να παίξει την ευτυχία του σπιτιού της σε μια περιέργεια; Αισθανόταν ένοχη, ήταν ένοχη και ήθελε να του το πει, να του πει ότι τον αγαπούσε, να τον παρακαλέσει να γυρίσει στο σπίτι, στα παιδιά του και εκείνη θα έβαζε τα δυνατά της να του δείξει ότι έπρεπε να την εμπιστευτεί ξανά, να τον κάνει να την αγαπήσει ξανά. Σήμερα είχε ραντεβού με το δικηγόρο στο γραφείο του, για να υπογράψει τα χαρτιά του διαζυγίου που, όπως της είπε ήταν έτοιμα. Μετά θα τους καλούσαν στο δικαστήριο όπου θα πιστοποιούσαν ότι ο γάμος τους διαλυόταν “κοινή συναινέσει” λόγω ασυμφωνίας χαρακτήρων. Οποία ειρωνεία! Δεν υπήρχαν πιο συναινετικοί άνθρωποι από τους δύο τους όσο ήταν μαζί. Έσφιξε την καρδιά της και έκανε ακόμα μια προσπάθεια να του μιλήσει στο τηλέφωνο. Δεν πήρε στο κινητό. Πήρε στο γραφείο, χωρίς ελπίδα επιτυχίας, και περίμενε. Στο τρίτο χτύπημα το σήκωσε ο ίδιος… Ο Γιάννης είχε βγει στη σύνταξη πριν από ένα χρόνο. Ήταν διευθυντής ενός δημοτικού σχολείου στο Περιστέρι, από όπου και συνταξιοδοτήθηκε. Ζούσε στη Νέα Σμύρνη μαζί με τη γυναίκα του, αφού η κόρη τους είχε παντρευτεί πριν από πέντε χρόνια και είχε αποκτήσει και μια κορούλα, το μεγάλο καμάρι του παππού της. Κάθε πρωί ο Γιάννης πήγαινε να πιει τον καφέ του σε ένα καφενεδάκι, κοντά στο σπίτι, όπου συναντούσε και άλλους συνταξιούχους, που περνούσαν την ώρα τους συζητώντας διάφορα θέματα. Τελευταία τα θέματα ήταν κυρίως πολιτικά. Στην παρέα του ήταν και ο Κώστας, άλλος ένας δάσκαλος, συνταξιούχος και αυτός. Είχαν γίνει πολύ φίλοι μιας και τα ενδιαφέροντά τους ταυτίζονταν. Πριν βγει από το σπίτι σκέφτηκε να τον πάρει στο τηλέφωνο, να του πει ότι πηγαίνει στο καφενείο για να έρθει και εκείνος. Σήκωσε το ακουστικό και άρχισε να πληκτρολογεί τα νούμερα, όταν ξαφνικά στο πέμπτο νούμερο μπήκε, άθελά του, σε μία γραμμή όπου μιλούσε μία κοπέλα με ένα νεαρό. Τους άκουγε καθαρά σαν να ήταν δίπλα τους. Η κοπέλα έκλαιγε ενώ ο νεαρός φαινόταν σαν να προσπαθούσε να κρατήσει σκληρή στάση. Πήγε να κλείσει επειδή ντράπηκε να γίνει ωτακουστής στα γεράματα, όμως το κλάμα της κοπέλας τον κράτησε, του προκάλεσε μάλιστα οίκτο, οίκτο για ένα αδύναμο, όπως έδειχνε, πλάσμα που βρισκόταν σε δύσκολη θέση. «Θάνο μου, πίστεψέ με σε παρακαλώ, δεν έγινε τίποτα. Ήταν λάθος μου, το καταλαβαίνω και είμαι έτοιμη να επανορθώσω Θάνο μου. Πες μου τι θέλεις και θα το κάνω, στο ορκίζομαι!» Μικρή παύση που μεγάλωσε την περιέργεια του συνταξιούχου να ακούσει τη συνέχεια. «Θέλω να έρθεις στο δικηγόρο να υπογράψεις τα χαρτιά του διαζυγίου». Η φωνή του ήταν σπασμένη. Φαινόταν καθαρά η προσπάθειά του να μη βάλει τα κλάματα και αυτός. Το πράγμα γινόταν εξαιρετικά ενδιαφέρον! «Γιατί Θάνο μου;

Ευπρόσδεκτος ο… από μηχανής Θεός | Tου Κώστα Γ. Τσάμη

Γιατί το κάνεις αυτό; Γιατί δεν θέλεις να το συζητήσουμε πριν πάμε στο δικηγόρο; Με έχεις αποκλείσει έξι ολόκληρους μήνες. Πρώτη φορά ακούω τη φωνή σου, από τότε που έφυγες, και αισθάνομαι συγκλονισμένη». Πάλι μικρή παύση. «Επιμένω ότι πρέπει να έρθεις στο δικηγόρο Λένα! Ήταν βαρύ αυτό που έκανες και… ασυγχώρητο». Η τελευταία του λέξη, βγήκε με το ζόρι. Φως φανάρι πως και αυτός κρατιόταν με το ζόρι. «Ήταν λάθος Θάνο μου, αλλά όχι ασυγχώρητο. Δεν έκανα τίποτα Θάνο μου. Με εκβίαζε ότι θα αυτοκτονούσε αν δεν πήγαινα να μου μιλήσει. Τον πίστεψα η ηλίθια και πήγα. Δεν με άγγιξε Θάνο μου. Δεν θα το επέτρεπα άλλωστε. Είμαι ηλίθια, το παραδέχομαι. Έπρεπε να τον είχα στείλει στο διάολο από την αρχή. Όμως το έκανα την ημέρα που σε έχασα. Έπαιξα την ευτυχία μας και έχασα Θάνο μου. Το μόνο που θέλω από σένα είναι να χρεώσεις αφέλεια στην πράξη μου, όχι προμελέτη. Αφέλεια Θάνο μου και βλακεία που κόστισε και από ότι βλέπω θα συνεχίσει να κοστίζει ακριβά». Τώρα εκείνη έκλαιγε με λυγμούς. Εκείνος προσπάθησε να κρατηθεί αυστηρός αλλά δεν άντεξε. «Σε παρακαλώ Λένα μην κλαίς!» Ήταν ώρα να επέμβει ο Γιάννης. Ούτε που το σκέφτηκε καν. «Για πες μου ρε Θάνο, θα συνεχίσεις για πολύ ακόμα να τυραννάς τη γυναίκα που αγαπάς και να τυραννιέσαι και ο ίδιος;» Ήταν σαν να τους έπιασε στα πράσα, μετά ακούστηκε η φωνή του Θάνου αρκετά εκνευρισμένη. «Ποιος είστε κύριε και γιατί μας ενοχλείτε; Σας παρακαλώ να κλείσετε τη γραμμή αμέσως!» Η κοπέλα δεν μίλησε καθόλου. «Θα κλείσω αμέσως μόλις δω ότι πήρατε απόφαση να συναντηθείτε, να μιλήσετε και τελικά να τα βρείτε γιατί είναι κρίμα δύο άνθρωποι σαν και σας, που αγαπιούνται, να γκρεμίζουν το σπίτι τους για μια βλακεία». Η ατμόσφαιρα είχε αρκετά εκτονωθεί και ο Θάνος απάντησε ενοχλημένος. «Φαίνεται ότι δεν γλυτώνουμε από σας γι αυτό, Λένα, λέω να κλείσουμε το τηλέφωνο και να τα πούμε στο δικηγόρο». Ο Γιάννης είδε ότι θα τους έχανε και βιάστηκε να ρωτήσει. «Έχετε παιδιά;» Τώρα απάντησε η Λένα βιαστικά. «Έχουμε δύο αγόρια κύριε…» «Δεν έχει σημασία το όνομά μου Λένα όσο σημασία έχει να τα βρεις με τον άντρα σου που, πίστεψέ με κοπέλα μου, σ’ αγαπάει όσο τον αγαπάς και εσύ. Ακούστε λοιπόν τη γνώμη μου και αν θέλετε πετάξτε την. Ο μόνος χώρος για να λύσετε τις διαφορές σας είναι το σπίτι σας. Εσύ Λένα απομάκρυνε τα παιδιά και εσύ Θάνο πήγαινε παιδί μου, να λύσεις τις διαφορές σου με τη γυναίκα σου στον ιερό χώρο που έχετε χτίσει, το σπίτι σας». Ποιος ξέρει τι επέδρασε στην ψυχή του Θάνου και όταν μίλησε η φωνή του είχε άλλη χροιά, ήταν πιο συγκαταβατική. «Ακούστε κύριέ μου, δέχομαι ότι έχετε καλή πρόθεση, δέχομαι επίσης ότι έχετε δίκιο σε ορισμένα από αυτά που λέτε, όμως η παρέμβασή σας δεν είναι καθόλου ευγενική γι αυτό, σας παρακαλώ κλείστε το τηλέφωνό σας». «Θα το κλείσω μόλις σε ακούσω να

Ευπρόσδεκτος ο… από μηχανής Θεός | Tου Κώστα Γ. Τσάμη

λες ότι θα πας στο σπίτι σου Θάνο!» Η Λένα μίλησε με την ψυχή στο στόμα που λένε. «Έχει δίκιο Θάνο μου. Άκου τον καλό κύριο και έλα στο σπίτι αγάπη μου. Θα στείλω τα παιδιά στη μητέρα μου επάνω και θα σε περιμένω». Η ατμόσφαιρα είχε φορτιστεί και πάλι. Ο Θάνος μίλησε και φάνηκε ότι το είχε αποφασίσει πια. «Θα το σκεφτώ Λένα αν ο κύριος “μεσολαβητής”, μας πει το όνομά του». Ο Γιάννης ανάσανε με ανακούφιση. «Το όνομά μου είναι Γιάννης Θάνο μου και αυτό αρκεί. Πες απλά ότι είμαι, ο από μηχανής Θεός, που έτυχε την κατάλληλη στιγμή να σηκώσει το τηλέφωνο και να πέσει πάνω σε ένα υπέροχο ζευγάρι, που θα ήταν πολύ κρίμα να πάψει να είναι ζευγάρι. Δεν φαντάζεσαι τη χαρά που θα πάρω αν σε ακούσω να λες ότι θα πας κοντά στη γυναίκα σου, στη Λένα σου! Όταν σε ακούσω να το λες, τότε θα κλείσω. Αν όχι,

δεν θα κλείσω, αλλά θα περιμένω εσένα να κλείσεις και το τηλέφωνο αλλά και την ευκαιρία που σου δίνεται να βάλεις τη ζωή σας σε τάξη! Λοιπόν;» Άργησε αρκετά να απαντήσει ενώ ακουγόταν το σιγανό κλάμα της γυναίκας του που βαριανάσαινε κιόλας . «Εντάξει Γιάννη θα πάω! Ευχαριστήθηκες τώρα;» Δεν ακούστηκε απάντηση, μόνο ένα κλικ, που έδειχνε ότι ο ‘’φίλος’’ είχε κλείσει το τηλέφωνο. Η Λένα γελούσε και έκλαιγε μαζί. «Έλα Θάνο μου τώρα! Θα στείλω τα παιδιά επάνω και θα σε περιμένω!» Μία και μόνη λέξη άλλαξε και πάλι τη ζωή της: «Έρχομαι!» Η Λένα κατέβασε το ακουστικό και έστειλε τις καλύτερες ευχές της στον απρόσκλητο “από μηχανής Θεό” που, ενώ στην αρχή ήταν ενοχλητικός, στο τέλος έγινε τόσο ευπρόσδεκτος. «Νάσαι καλά Γιάννη μου εσύ και η οικογένειά σου…»

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Το νερό, η ζωή & ο άνθρωπος Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

ΝΕΡΟ, ΧΑΛΑΡΩΣΗ, ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ

πως έχει καταδειχθεί, η ζωή στον πλανήτη μας προήλθε από το νερό και το νερό αποτελεί απαραίτητο στοιχείο για την διατήρηση της ζωής γενικά. Το νερό είναι βασικό συστατικό της διατροφής του ανθρώπου, ουσιαστικό και χρήσιμο μέσο των διαφόρων δραστηριοτήτων για την καθαριότητα, την υγιεινή και την επιβίωσή του και μία από τις κύριες πηγές εξασφάλισης τροφής από τα υδρόβια ζώα που ζουν εντός αυτού. Ως εκ τούτου η σχέση του ανθρώπου με το υγρό στοιχείο παραμένει στο πέρασμα των αιώνων ιδιαίτερα στενή. Οι πρώτοι ανθρώπινοι οικισμοί κτίσθηκαν κοντά σε λίμνες ποτάμια και πηγές, ενώ μεγάλοι πολιτισμοί στην αρχαιότητα αναπτύχθηκαν σε παράκτιες περιοχές ή σε περιοχές με συχνές βροχοπτώσεις που βοηθούσαν την γεωργία. Πέραν όμως της κάλυψης των βιολογικών του αναγκών, ο άνθρωπος ανέκαθεν αναζητούσε την απόλαυση από την χαλάρωση, την αναψυχή και την ψυχαγωγία που παρέχει το υδάτινο περιβάλλον καθώς και την υγεία και την ευεξία από την άσκηση μέσα στο νερό. Είναι συνηθισμένο το φαινόμενο, μετά από ένα κουραστικό διάστημα εργασίας και κυρίως τούς καλοκαιρινούς μήνες,

ο κόσμος να ξεχύνεται προς τις παραλίες ή να κατασκηνώνει κοντά σε ποτάμια και λίμνες προκειμένου να χαλαρώσει και να ξεκουραστεί τόσο σωματικά όσο και πνευματικά και να γεμίσει με την απαραίτητη ενέργεια, ώστε να μπορέσει να αναλάβει το φόρτο της εργασίας και των ευθυνών του ερχόμενου χειμώνα. Αλλά και όταν πηγαίνει για διακοπές στο βουνό, επιλέγει διαμονή κοντά σε πηγές ή ποτάμια, όπου υπάρχει πλούσια βλάστηση και περιβάλλον που δημιουργεί αντίστοιχα ευεργετικά αποτελέσματα. Εκτός όμως από την περίοδο των διακοπών και στην καθημερινή ζωή αναζητεί κανείς στιγμές σωματικής και πνευματικής χαλάρωσης από την κούραση και το στρες της ημέρας στο νερό, είτε απολαμβάνοντας ένα χλιαρό ντους στο σπίτι του, είτε περνώντας λίγο χρόνο σε κάποια πισίνα ή ιδιωτικό spa. Οι αρχαίοι λαοί αναγνωρίζοντας τις θεραπευτικές και γενικά ευεργετικές ιδιότητες του νερού στο σώμα και το πνεύμα έκτιζαν λουτρά στις πόλεις τους για την εξυπηρέτηση όλου του λαού. Είναι δείγμα πολιτισμού η ύπαρξη λουτρών στον αρχαίο κόσμο. Ονομαστά ήταν τα δημόσια λουτρά στην αρχαία Αίγυπτο, την αρχαία Ελλάδα και τα λουτρά της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας.

ΝΕΡΟ, ΧΑΛΑΡΩΣΗ, ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ

Νερό χαλάρωση και υγεία Ο ανθρώπινος οργανισμός είναι εφοδιασμένος με ορισμένους μηχανισμούς και παράγει διάφορα αισθήματα, τα οποία τον βοηθούν να αμύνεται έναντι κάποιων κινδύνων και να εκτελεί συγκεκριμένες ενέργειες ώστε να διατηρείται στην ζωή. Για παράδειγμα η δυσάρεστη αίσθηση από το κάψιμο που προκαλείται από πολύ θερμά ή ψυχρά σώματα μας δίνει την δυνατότητα να αποφεύγουμε την επαφή μας με αυτά για να μην προκαλέσουμε σοβαρές βλάβες στο σώμα μας. Επίσης όταν ο ανθρώπινος οργανισμός έχει ανάγκη από τροφή και νερό για τις βιολογικές του ανάγκες, δημιουργούνται αντιστοίχως τα αισθήματα της πείνας και της δίψας που ωθούν τον άνθρωπο στην λήψη τροφής και νερού και κατ’ αυτό τον τρόπο μπορεί να διατηρείται στην ζωή. Και όταν λάβει την απαραίτητη τροφή και το νερό που έχει ανάγκη, τότε του δημιουργούνται αισθήματα ικανοποίησης και ευχαρίστησης που είναι ενδείξεις ότι ο οργανισμός του λειτουργεί ικανοποιητικά. Κατά παρόμοιο τρόπο όταν το σώμα μας χαλαρώνει ή ασκείται μέσα στο νερό, είτε στην θάλασσα είτε σε κάποια λίμνη ή ποτάμι, ή σε πισίνα, spa, σάουνα ή ακόμη και στο λουτρό του σπιτιού μας, μας κατακλύζει ένα αίσθημα ευεξίας και αναζωογόνησης που οφείλεται στο γεγονός ότι το νερό προκαλεί κάποιες ενέργειες με ευεργετικά αποτελέσματα στον ανθρώπινο οργανισμό και συμβάλλει στην ανθρώπινη υγεία. Γενικά το νερό εκτός του ότι καθαρίζει επιπλέον θεραπεύει και ανανεώνει. Ήδη από την αρχαιότητα ο πατέρας της ιατρικής επιστήμης Ιπποκράτης είναι ο πρώτος που είχε επισημάνει τις θεραπευτικές ιδιότητες του θαλασσινού νερού. Σε συγγράμματα του Ηροδότου και του Ευριπίδη η θαλασσοθεραπεία αναφέρεται ως σημαντικός τρόπος αντιμετώπισης και θεραπείας διαφόρων ασθενειών. Στην αρχαία Ελλάδα μεταξύ των 300 Ασκληπιείων δεσπόζουσα θέση κατέχει το Ασκληπιείο της Κω, που ίδρυσε ο θεμελιωτής της υδροθεραπείας Ιπποκράτης, στο οποίο οι κρήνες και οι δεξαμενές θαλασσινού νερού έχουν την τιμητική τους.

1. Σημερινή άποψη Ασκληπιείου Κω. 2. Θερμά λουτρά Πέλλας.

Μηχανικές δράσεις

Όταν το σώμα είναι βυθισμένο μέσα στο νερό, υφίσταται, σύμφωνα με την αρχή του Αρχιμήδη, άνωση με αποτέλεσμα την απώλεια μέρους του βάρους του. Το σώμα του γίνεται ελαφρύτερο και έτσι μπορεί κανείς να κινεί τα άκρα του και γενικότερα όλο του το σώμα με μεγαλύτερη ευκολία, μειώνεται η ευαισθησία στους πόνους και οι μυϊκοί σπασμοί, και διευκολύνεται η κίνηση στις αρθρώσεις, άρα εκτελούνται και διάφορες ασκήσεις μέσα στο νερό πιο ξεκούραστα και για περισσότερο χρόνο με συνέπεια την δυνατότητα της γρηγορότερης αποθεραπείας διαφόρων μυοσκελετικών παθήσεων Με την κίνηση μέσα στο νερό, από την αντίσταση του νερού, εξασκούνται οι μύες και αυξάνει η μυϊκή δύναμη και η αντοχή, δυναμώνουν οι αναπνευστικοί μύες και βελτιώνεται η περιφερική και λεμφική κυκλοφορία. Όταν το σώμα είναι μέσα στο νερό εξασκείται πάνω σ’ αυτό η υδροστατική πίεση του νερού, η οποία είναι τόσο μεγαλύτερη, όσο μεγαλύτερο είναι και το βάθος, στο οποίο είναι βυθισμένο το σώμα. Η πίεση αυτή βοηθάει την φλεβική επιστροφή και την λειτουργία του λεμφικού συστήματος με αποτέλεσμα την μείωση των οιδημάτων και των αιματωμάτων. Επίσης η πίεση που εξασκεί το νερό στο στήθος προκαλεί την αποβολή από τους πνεύμονες περισσότερου αέρα βοηθώντας έτσι και την αναπνευστική λειτουργία. Τέλος οι κινήσεις μέσα στο νερό προκαλούν ένα ομοιόμορφο μασάζ, χαλαρώνουν το νευρικό σύστημα και δημιουργούν κατ’ αυτό τον τρόπο μία αίσθηση ξεκούρασης και ευεξίας. Τα ανωτέρω μπορεί να επιτυγχάνονται είτε στην θάλασσα, σε κάποια λίμνη ή ποτάμι ή και σε πισίνα, spa ή ακόμη και στο λουτρό του σπιτιού μας.

Θερμικές δράσεις

Κατά την είσοδο και την έξοδο από το νερό με την αλλαγή της θερμοκρασίας διαστέλλονται τα αιμοφόρα αγγεία με αποτέλεσμα την καλλίτερη κυκλοφορία του αίματος, την καλλίτερη οξυγόνωση του σώματος και του εγκεφάλου με συνέπεια την χαλάρωση και την ευεξία. Η είσοδος και η έξοδος από το νερό θεωρείται μία άριστη άσκηση για το καρδιοαγγειακό σύστημα. Η υψηλή θερμοκρασία του νερού μειώνει τους μυϊκούς σπασμούς και πόνους και χαλαρώνει και ξεκουράζει όλο το σώμα, ιδιαίτερα δε όταν η θερμοκρασία του είναι κοντά στους 38 °C, όπως σε διάφορες ιαματικές πηγές ή σε ειδικά κέντρα υδροθεραπείας, τότε είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό στην θεραπεία διαφόρων μορφών ρευματισμών, αφού βοηθάει τις αρθρώσεις να βρουν την ελαστικότητά τους. Οι ατμοί από το θερμό νερό βοηθούν επίσης και στην θεραπεία διαφόρων αναπνευστικών προβλημάτων. 2

«Θάλασσα κλύζει πάντα των ανθρώπων κακά» αναφέρει χαρακτηριστικά ο Ευριπίδης στην τραγωδία του “Ιφιγένεια η εν Ταύροις”, δηλαδή “η θάλασσα καθαρίζει όλα τα κακά των ανθρώπων”. Την άποψη αυτή των αρχαίων Ελλήνων την υιοθέτησαν πολύ αργότερα κατά το τέλος του 19ου αιώνα οι Δυτικοευρωπαίοι με πρώτο τον Γάλλο R. Quinton, ο οποίος θεμελίωσε με τις νέες επιστημονικές γνώσεις την μέθοδο της θαλασσοθεραπείας. Οι δράσεις του νερού στο ανθρώπινο σώμα είναι μηχανικής, θερμικής, χημικής και ψυχολογικής μορφής, ανάλογα με την κατάσταση, την ποιότητά και την περιοχή που βρίσκεται το νερό, με το οποίο έρχεται σε επαφή το σώμα μας.

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

Ένας τρόπος χαλάρωσης από την επαφή με θερμό νερό είναι και η Sauna, μία συνήθεια που έχει την προέλευσή της στη μακρινή Φιλανδία. Η Sauna περιλαμβάνει ένα δωμάτιο στο οποίο παράγονται υδρατμοί που έρχονται σε άμεση επαφή με το σώμα των ανθρώπων που συμμετέχουν σ’ αυτό το σπορ. Μετά την παραμονή για 10 λεπτά περίπου μέσα στο ανωτέρω δωμάτιο οι άνθρωποι εξέρχονται και είτε παίρνουν ένα κρύο ντους ή βουτούν στο νερό κάποιας λίμνης ή ποταμού ή τρίβουν το σώμα τους με χιόνι. Η ωφέλεια που προκαλεί η Sauna στον ανθρώπινο οργανισμό είναι πολλαπλή. Μέσα στο δωμάτιο η θερμοκρασία του σώματος αυξάνει, ανοίγουν οι πόροι του δέρματος και προκαλείται έντονη εφίδρωση με αποτέλεσμα την αποτοξίνωση του οργανισμού. Επίσης τα αγγεία διαστέλλονται με συνέπεια την καλύτερη κυκλοφορία του αίματος. Sauna

Xειμερινός κολυμβητής

γιατρό του, στη συνέχεια θα πρέπει να αρχίσει σταδιακά την επαφή με το κρύο νερό αρχίζοντας τα μπάνια από το καλοκαίρι και συνεχίζοντάς τα χωρίς διακοπή μέχρι το χειμώνα. Επίσης κατά την είσοδό του στο κρύο νερό και την έξοδό του απ’ αυτό θα πρέπει να ακολουθεί κάποιους κανόνες, τους οποίους μπορεί να μάθει από έμπειρους χειμερινούς κολυμβητές.

Χημικές δράσεις

Τα οφέλη της Sauna είναι η βελτίωση του κυκλοφορικού με αποτέλεσμα την μείωση της πιθανότητας καρδιακών και εγκεφαλικών επεισοδίων, την μείωση των μυϊκών πόνων στις αρθρώσεις και της αρθρίτιδας και την βελτίωση του μεταβολισμού των κυττάρων του δέρματος και κατά συνέπεια την αναζωογόνησή του. Η Sauna τονώνει το ανοσοποιητικό σύστημα και μειώνει την πιθανότητα εμφάνισης κρυολογημάτων, βοηθάει στην απώλεια βάρους και γενικά αναβαθμίζει την διάθεση. Θα πρέπει να τονισθεί βέβαια ότι η Sauna ενέχει ορισμένους κινδύνους για άτομα με ειδικά προβλήματα υγείας, γι’ αυτό πριν την ενασχόληση με αυτήν θα πρέπει κάποιος να συμβουλευτεί τον προσωπικό του γιατρό. Όπως το καλοκαίρι οι ηλιόλουστες παραλίες προσφέρονται για αναψυχή, χαλάρωση και αναζωογόνηση κατά αντίστοιχο τρόπο και το χειμώνα το κρύο νερό της θάλασσας δίνει την δυνατότητα για παρόμοια σωματικά και ψυχικά οφέλη. Η επαφή με το κρύο νερό απελευθερώνει στο σώμα των χειμερινών κολυμβητών ένα είδος ορμονών που ονομάζονται ενδορφίνες και οι οποίες προσδίδουν ψυχική ευεξία και έχουν αναλγητικές ιδιότητες για ορισμένες ώρες. Η κολύμβηση το χειμώνα όπως και το καλοκαίρι ενδυναμώνει τους μύες, θεραπεύει ρευματικές παθήσεις, προσδίδει αντοχή, τονώνει το καρδιαγγειακό σύστημα και το αναπνευστικό σύστημα, αναζωογονεί το δέρμα, ενδυναμώνει το ανοσοποιητικό σύστημα και κατ’ αυτό τον τρόπο αυξάνει την άμυνα του οργανισμού κατά των διαφόρων ασθενειών, βελτιώνει τον μεταβολισμό, μειώνει το στρες και αυξάνει την αδρεναλίνη δημιουργώντας ένα κλίμα ευφορίας. Θα πρέπει όμως να τονίσουμε ότι για να γίνει κάποιος χειμερινός κολυμβητής θα πρέπει πρώτα να συμβουλευτεί τον

Το νερό και κυρίως το θαλασσινό νερό και επίσης τα νερά των ιαματικών πηγών περιέχουν ζωτικά στοιχεία, βιταμίνες, ανόργανα άλατα, ιχνοστοιχεία, αμινοξέα και ζωντανούς μικροοργανισμούς που μπορούν να παράγουν αντιβιοτική και αντιβακτηριακή δράση, συμβάλλοντας στην ορθή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος. Τα συστατικά του νερού απορροφώνται εύκολα και χρησιμοποιούνται από το σώμα μας, ενώ βρισκόμαστε μέσα σ’ αυτό ή κολυμπάμε. Στοιχεία που περιέχονται στο νερό και παίζουν σπουδαίο ρόλο στον ανθρώπινο οργανισμό είναι τα ακόλουθα: Μαγνήσιο: Είναι απαραίτητο τόσο για τη μυϊκή, όσο και για τη νευρική δραστηριότητα του οργανισμού, για τη σταθεροποίηση της θερμοκρασίας σώματος, καθώς και για τη δομή των οστών. Το Μαγνήσιο μαζί με το Λίθιο και το Βρώμιο βοηθούν στην σταθεροποίηση ορισμένων ουσιών στον εγκέφαλο που εμπλέκονται στην παθογένεση διαφόρων διαταραχών και επηρεάζουν τα επίπεδα του στρες. Ασβέστιο: Απόλυτα αναγκαίο για την πήξη του αίματος και για τη μετάδοση των νευρικών ερεθισμάτων. Νάτριο: Βοηθά στην ενυδάτωση των κυττάρων, αφού παρακρατεί νερό στο εσωτερικό των μυών. Ιώδιο: Σταθεροποιεί το μεταβολισμό και επεμβαίνει επιβοηθητικά στην ανάπτυξη. Βιταμίνη C: Ένα φυσικό καθαριστικό του αίματος που καταπολεμάει τις ελεύθερες ρίζες. Τα φύκια: Είναι πλούσια σε ιχνοστοιχεία, μέταλλα, πρωτεΐνες και βιταμίνες και χρησιμοποιούνται για την ενυδάτωση της επιδερμίδας, την προστασία από φλεγμονές, την προφύλαξη από τις ελεύθερες ρίζες και την διατήρηση της ελαστικότητάς της καθυστερώντας τη γήρανση. Το θαλασσινό νερό περιέχει πολλά ανόργανα άλατα που δρουν ως φυσικά υπναγωγά, βελτιώνουν την ποιότητα του ύπνου και αντιμετωπίζουν την αϋπνία. Τα θαλάσσια άλατα απομακρύνουν τα νεκρά κύτταρα της επιδερμίδας, ενώ ταυτόχρονα το μαγνήσιο ενυδατώνει το δέρμα και βελτιώνει την τραχιά εμφάνιση της επιδερμίδας και αποκαθιστά το κολλαγόνο.

ΝΕΡΟ, ΧΑΛΑΡΩΣΗ, ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ

Γενικά το νερό της θάλασσας βελτιώνει σημαντικά την αναπνευστική λειτουργία, ενώ είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό στις κρίσεις του άσθματος και της αλλεργικής ρινίτιδας. Επιπλέον, η θάλασσα ωφελεί πάρα πολύ και τα άτομα με χρόνια ιγμορίτιδα, καθώς βοηθά στην αποσυμφόρηση της μύτης. Το θαλασσινό νερό σε συνδυασμό με τον ήλιο έχει ευεργετικά αποτελέσματα σε δερματοπάθειες όπως η κνίδωση, το ατοπικό έκζεμα και η ψωρίαση. Επιπλέον ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα, αυξάνει την άμυνα του οργανισμού έναντι ιών και βακτηρίων, προσδίδει μια αντισηπτική δράση στον οργανισμό μας κατά των αλλεργιών και μειώνει την έκκριση της ισταμίνης που δημιουργεί φλεγμονές και κνησμό. Όπως το θαλασσινό νερό έτσι και τα νερά ορισμένων πηγών, κατά την διαδρομή τους μέσα στη γη διέρχονται από πετρώματα, από τα οποία εμπλουτίζονται με διάφορα ιχνοστοιχεία και άλατα, τα οποία τους προσδίδουν ιαματικές ιδιότητες για τον ανθρώπινο οργανισμό και καθιστούν τις πηγές αυτές δημοφιλείς τόπους για παραθερισμό, χαλάρωση και θεραπεία από διάφορες παθήσεις. Η λουτροθεραπεία είναι εξαιρετικά αποτελεσματική για ρευματικές παθήσεις, μυοσκελετικά προβλήματα, δισκοπάθεια, οσφυαλγία, ισχιαλγία, αυχενικό σύνδρομο, αρθρίτιδα, δερματικές παθήσεις, γυναικολογικές παθήσεις, παθήσεις των νεύρων και του κυκλοφορικού συστήματος κλπ., τονώνει το ανοσοποιητικό σύστημα και αυξάνει γενικά την άμυνα του οργανισμού έναντι διαφόρων παθήσεων.

Ψυχολογικές δράσεις

Η απεραντοσύνη της θάλασσας, το γαλάζιο της χρώμα, η ήρεμη επιφάνεια του νερού και η θαλασσινή αύρα επηρεάζουν θετικά την ψυχολογία του ανθρώπου, καταπολεμούν το στρες και του δημιουργούν αισθήματα ευφορίας. Αλλά και ο ήχος των κυμάτων αντίθετα από τον θόρυβο και την κίνηση των πόλεων, είναι ένας φυσικός και μουσικός θόρυβος που επηρεάζει τον εγκέφαλο μεταφέροντας τον άνθρωπο σε μία κατάσταση βαθιάς χαλάρωσης του μυαλού και του σώματος. Χαλάρωση στην παραλία.

ποταμών, ακόμη και στις πισίνες και τα spa. Και ένα απλό φρεσκάρισμα στο λουτρό του σπιτιού μας, μας χαλαρώνει και μας γεμίζει χαρά και ευφροσύνη.

Νερό, διασκέδαση και άσκηση Εκτός από την χρήση του νερού για καθαριότητα, χαλάρωση και για θεραπευτικούς λόγους χρησιμοποιούμε το υδάτινο περιβάλλον και για διασκέδαση και για άσκηση. Η διασκέδαση, όπως το λέει η ίδια η λέξη, είναι απόδραση του νου και του σώματος από τις καθημερινές ενασχολήσεις και μέριμνες της εργασίας, των οικογενειακών υποχρεώσεων και ευθυνών που δημιουργούν κούραση και στρες και η παράδοσή τους σε απλές και ευχάριστες ασχολίες που τον ξεκουράζουν και τον ηρεμούν ψυχικά και σωματικά. Η άσκηση περιλαμβάνει κάποιες κινήσεις που σκοπό έχουν να γυμνάσουν και να ενδυναμώσουν τα διάφορα μέλη του σώματος και γενικά να τα συναρμόσουν σε ένα ισορροπημένο και αρμονικό σύνολο. Η άσκηση είναι καθοριστική για την καλή υγεία ώστε έχει προταθεί να συνταγογραφείται για συγκεκριμένες παθήσεις ως φάρμακο. Ο συνδυασμός της διασκέδασης με την άσκηση έχει σαν αποτέλεσμα την ψυχαγωγία, την ψυχοσωματική ωφέλεια. Ο αθλητισμός είναι μία συστηματική σωματική άσκηση και είναι βασικό στοιχείο στη ζωή κάθε ανθρώπου που προσέχει την υγεία του. Σύμφωνα με την ιατρική επιστήμη η προσφορά της άθλησης στην υγεία του ανθρώπου είναι μεγαλύτερη από κάθε άλλη δραστηριότητα. Το νερό προσφέρεται για πλήθος αθλητικών δραστηριοτήτων, άλλες των οποίων είναι απλές και πιο προσιτές στο ευρύτερο σύνολο και άλλες για νέους και πιο απαιτητικούς. Η πιο γνωστή και διαδεδομένη άσκηση-άθλημα στο νερό είναι η κολύμβηση. Η κολύμβηση είναι άθλημα απλό, εύκολο, προσιτό σε όλους και δεν απαιτεί ιδιαίτερο εξοπλισμό. Οι πλέον συνήθεις τρόποι κολύμβησης είναι οι ακόλουθοι: • Τ ο πρόσθιο, πολύ απλός τρόπος κολύμβησης, κατά τον οποίο το στήθος είναι μέσα στο νερό και η πλάτη εκτός αυτού, τα χέρια εντός του νερού κινούνται ημικυκλικά από εμπρός προς τα οπίσω και τα πόδια παρομοίως. • Τ ο κρόουλ ή ελεύθερο, κατά το οποίο το σώμα βρίσκεται μέσα στο νερό σε επίπεδη θέση με το στήθος προς το νερό και την πλάτη προς τα έξω.

Ο φρέσκος θαλασσινός αέρας περιέχει αρνητικά ιόντα, τα οποία βοηθούν την οξυγόνωση του εγκεφάλου, με συνέπεια την χαλάρωση, την δημιουργία χαρούμενων αισθημάτων και την καταπολέμηση της κατάθλιψης. Η αποσυμφόρηση της αναπνευστικής οδού από τον αέρα της θάλασσας, η θεραπεία διαφόρων παθήσεων και γενικά η βελτίωση της υγείας προκαλούν σωματική ευεξία, η οποία με την σειρά της παράγει αισθήματα χαράς και ευδαιμονίας και βελτιώνει το ηθικό και την αυτοπεποίθηση των ανθρώπων. Παρόμοια ευχάριστα συναισθήματα δημιουργούνται όχι μόνο στην θάλασσα αλλά και στο υδάτινο περιβάλλον των λιμνών και των

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού • Ο ρυθμός που ακολουθείται κατά την κολύμβηση εκγυμνάζει και δυναμώνει τους καρδιακούς μύες και διευκολύνει την κυκλοφορία του αίματος. Ιατρικές μελέτες δείχνουν ότι αυτοί που επιδίδονται στην κολύμβηση συστηματικά σπάνια υποφέρουν από καρδιακές νόσους. • Εξαιτίας της ευκολίας της άσκησης μέσα στο νερό και επομένως της δυνατότητας μεγαλύτερου χρόνου εκγύμνασης επιτυγχάνεται περισσότερη απώλεια βάρους σε σχέση με άλλα αθλήματα και μάλιστα ομοιόμορφα από όλο το σώμα.

Τα χέρια κινούνται κυκλικά με μισή διαδρομή εντός του νερού και την άλλη μισή εκτός του νερού και η κίνηση των ποδιών από τα γόνατα και κάτω υποβοηθάει την προς τα εμπρός ώθηση του σώματος. • Η πεταλούδα, ένας δύσκολος τρόπος κολύμβησης, κατά τον οποίο το σώμα τινάζεται πάνω από το νερό και ξαναπέφτει και η κίνηση των χεριών μιμείται την κίνηση των φτερών της πεταλούδας. • Το πλάγιο, όπου ο κολυμβητής κινείται όπως στο πρόσθιο, αλλά πλάγια μέσα στο νερό. Ο τρόπος αυτός κολύμβησης δεν είναι επίσημος. • Το ύπτιο, κατά το οποίο το σώμα βρίσκεται ανάσκελα και σε οριζόντια θέση εντός του νερού και τα χέρια κινούνται κυκλικά από εμπρός προς τα οπίσω, με μισή διαδρομή εντός του νερού και την άλλη μισή εκτός αυτού. • Οι καταδύσεις, κατά τις οποίες ο κολυμβητής πέφτει στο νερό από ορισμένο ύψος και με ειδική τεχνική, ένα σπορ δύσκολο, για νέους και που απαιτεί ειδική εκπαίδευση. • Το υποβρύχιο κολύμπι, που μπορεί να συνδυαστεί και με υποβρύχιο ψάρεμα. Το σπορ αυτό απαιτεί εξοπλισμό και ειδική εκπαίδευση. Η κολύμβηση δεν αποτελεί μόνο μία μορφή διασκέδασης, αλλά εξασκεί και δυναμώνει όλο το σώμα και παράλληλα αναζωογονεί, βελτιώνει την υγεία και θεραπεύει πληθώρα παθήσεων. Υπάρχει πλήθος διαφορετικών τρόπων εκγύμνασης του σώματος, καθένας με τα δικά του πλεονεκτήματα, εντούτοις η κολύμβηση σε γενικές γραμμές υπερτερεί και αυτό για τους κατωτέρω λόγους. • Η κίνηση του σώματος μέσα στο νερό είναι ευκολότερη λόγω της άνωσης. Οι μύες όλου του σώματος γυμνάζονται ομοιόμορφα με λιγότερο κόπο και οι πόνοι από την καταπόνηση των αρθρώσεων ελαχιστοποιούνται. Οι μύες δυναμώνουν και οι αρθρώσεις γίνονται πιο ελαστικές. • Δεδομένης της φαινομενικής μείωσης του βάρους από την άνωση και της ως εκ τούτου ευκολότερης και με λιγότερο κόπο άσκησης, δίνεται η δυνατότητα εκγύμνασης επί περισσότερο χρόνο με αποτέλεσμα την αυξημένη μυϊκή τόνωση και δύναμη. • Εξαιτίας της χαλαρής και ομοιόμορφης άσκησης μέσα στο νερό οι μύες όχι μόνο ενδυναμώνονται αλλά γίνονται και εύκαμπτοι αντίθετα με άλλα σπορ όπως ή άρση βαρών, κατά την οποία αποκτάει κανείς δυνατούς μύες, αλλά πέτρινους χωρίς ελαστικότητα.

• Ο υγρός αέρας της θάλασσας ή της πισίνας αντίθετα με τον ξηρό αέρα ενός γυμναστηρίου καθώς και οι βαθιές εισπνοές και οι αυξημένοι παλμοί κατά την διάρκεια της κολύμβησης καταπολεμούν το άσθμα, την βρογχίτιδα και άλλες παθήσεις του αναπνευστικού συστήματος, βελτιώνουν την αναπνευστική λειτουργία και συντελούν επίσης στην θεραπεία της αλλεργικής ρινίτιδας, της ιγμορίτιδας και επίσης του ροχαλητού. • Εξαιτίας των πολλών θερμίδων που καταναλώνονται κατά την κολύμβηση επιτυγχάνεται η ρύθμιση της χαμηλής χοληστερίνης καθώς και η μείωση της υψηλής. Επίσης καταπολεμείται ο διαβήτης. Άτομα που ασχολούνται συστηματικά με την κολύμβηση τουλάχιστον δύο με τρεις φορές την εβδομάδα μειώνουν σημαντικά την πιθανότητα να νοσήσουν από διαβήτη. • Κατά την κολύμβηση περισσότερο από κάθε άλλο άθλημα παράγονται στον οργανισμό μας ενδορφίνες, οι οποίες δημιουργούν χαρούμενα αισθήματα και καταπολεμούν το άγχος. Επίσης σύμφωνα με μελέτες, κατά την κολύμβηση συντελείται μία διαδικασία ανανέωσης των κυττάρων του εγκεφάλου που χάνονται από το άγχος με αποτέλεσμα την δημιουργία ευεξίας και αύξηση της ευφυίας. • Η ενδυνάμωση της καρδιάς και του αγγειακού μας συστήματος, η βελτίωση του αναπνευστικού, η καταπολέμηση του άγχους και η θεραπεία πλήθους παθήσεων καθυστερούν την γήρανση και αυξάνουν τις πιθανότητες για επιμήκυνση της ζωής. Η κολύμβηση είναι ίσως η πιο ωφέλιμη αλλά και ευχάριστη άσκηση του ανθρώπου, εντούτοις υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις που αντενδείκνυται, όπως, όταν υπάρχουν σοβαρές καρδιοπάθειες, ειδικές δερματοπάθειες, νεφρική ανεπάρκεια κλπ. Εάν κάποιος γνωρίζει ότι έχει κάποια πάθηση θα πρέπει πριν αρχίσει αυτό το σπορ να συμβουλευτεί τον γιατρό του. Άλλα θαλάσσια αθλήματα που προσφέρουν επίσης διασκέδαση και σωματική υγεία αλλά απαιτούν εξοπλισμό και ιδιαίτερη εξάσκηση είναι και τα ακόλουθα: • Κωπηλασία. Είναι η κίνηση μίας λέμβου με κουπιά στην επιφάνεια της θάλασσας, μίας λίμνης ή ενός ποταμού, με ένα ή περισσότερους κωπηλάτες. Τα είδη της κωπηλασίας είναι η κλασσική, η λαϊκή, με κανό και με μονόξυλο. Η συστηματική κωπηλασία αναπτύσσει το μυϊκό σύστημα και ενδυναμώνει την καρδιά, τους πνεύμονες και το νευρικό σύστημα. • Ιστιοπλοΐα. Είναι η πλεύση στη θάλασσα μίας λέμβου μικρής ή μεγαλύτερης με πανιά με την βοήθεια του ανέμου.

ΝΕΡΟ, ΧΑΛΑΡΩΣΗ, ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΨΥΧΑΓΩΓΙΑ Είναι ένα πολύ ενδιαφέρον και συναρπαστικό άθλημα που γυμνάζει το σώμα, προσφέρει έντονες συγκινησιακές στιγμές, χαλαρώνει και διώχνει το στρες. • Θαλάσσιο σκι. Κατά το άθλημα αυτό ένας λουόμενος έλκεται από ένα ταχύπλοο και ολισθαίνει στην επιφάνεια του νερού με την βοήθεια ειδικών πέδιλων. Το άθλημα αυτό ενδυναμώνει τους μύες, ανεβάζει την αδρεναλίνη, αλλά μπορεί να προκαλέσει τραυματισμούς και οσφυαλγία από τους κραδασμούς πάνω στο νερό.

Το άθλημα αυτό γυμνάζει όλο το σώμα αλλά απαιτεί ειδική εκπαίδευση, διότι ενέχει πολλούς κινδύνους για τραυματισμούς, ιδιαίτερα δε δεν ενδείκνυται για παιδιά. • Σέρφινγκ. Είναι η κίνηση ενός ασκούμενου πάνω στα κύματα με την βοήθεια μίας ειδικής σανίδας. Ο ασκούμενος προσπαθεί να ακολουθεί την κίνηση των κυμάτων και να βρίσκεται σε όρθια θέση. Το άθλημα αυτό απαιτεί εκπαίδευση, γυμνάζει το σώμα αλλά ενέχει πολλούς κινδύνους για τραυματισμούς. • Καταδύσεις και υποβρύχιο ψάρεμα. Ένα άθλημα που απαιτεί εκπαίδευση και εξοπλισμό, αλλά είναι ιδιαίτερα ευχάριστο και απολαυστικό. Η περιήγηση στον κόσμο του βυθού γοητεύει και συναρπάζει, προσφέρει αξέχαστες στιγμές, ξεκουράζει ψυχικά και σε γαληνεύει. • Υπάρχουν και άλλα θαλάσσια σπορ που προσφέρουν διασκέδαση και χαλάρωση ταυτόχρονα με την σωματική άσκηση, όπως το θαλάσσιο ποδήλατο, το τζετ σκι, οι νεροτσουλήθρες κλπ. Η υγεία είναι από τα πολυτιμότερα αγαθά αλλά και η ανάπαυλα, η χαλάρωση και η διασκέδαση είναι εξίσου σημαντικά για να ξεκουραστεί, να αναζωογονηθεί και να πάρει δύναμη να συνεχίσει την ζωή του ο άνθρωπος. Η άθληση προσφέρει υγεία, ψυχαγωγία και χαλάρωση, αναμφισβήτητα όμως ο καλύτερος χώρος που μπορεί κάποιος να συνδυάσει τα ανωτέρω είναι το νερό, το ευλογημένο αυτό στοιχείο της γης.

Παρόμοιο με το άθλημα αυτό είναι ή έλξη από ένα ταχύπλοο ενός λουόμενου που βρίσκεται πάνω σε μία σαμπρέλα και επίσης το αλεξίπτωτο θάλασσας, όπου ο ασκούμενος έλκεται από ένα ταχύπλοο και φέρει αλεξίπτωτο, με την βοήθεια του οποίου σε κάποια στιγμή απογειώνεται. Το άθλημα αυτό δεν συνίσταται σε αυτούς που υποφέρουν από υψοφοβία. • Ιστιοσανίδα. Είναι η κίνηση μίας ειδικής σανίδας με πανί πάνω στην επιφάνεια του νερού με την βοήθεια του ανέμου. Ο ασκούμενος σ΄ αυτό το σπορ περιστρέφει με τα χέρια του το πανί για να κατευθύνει την ιστιοσανίδα.

Βιβλιογραφία: 1. Θάλασσα και Θαλασσοθεραπεία: Απαραίτητη Σύμφωνα με τον Ιπποκράτη -... proionta-tis-fisis.com/thalassa-... 2. Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού | Ασκληπιείο Κω odysseus.culture.gr/h/3/gh351.jsp?obj_id=2395 3. Bates, A. and Hanson, N. (1996) Aquatic Exercise Therapy. W.B. Saunders Company 4. Ruoti, G.R., Morris, M.D. and Cole A.J.(1997) Aquatic Rehabilitation. Philadelphia Lippincott 5. Χειμερινή κολύμβηση: Τα 8 πράγματα που πρέπει να ξέρεις https://www.zougla.gr/fitness/article/ximerini.. 6. medlabgr.blogs.pot.com/Οι θεραπευτικές ιδιότητες της θάλασσας. Τα πολύτιμα συστατικά του θαλασσινού νερού. 7. 7 ερωτήσεις-απαντήσεις για τα ιαματικά http://www.loutrapozar.gr/listings/loutra-pozar/ 8. www.nednutrition.gr, λουτρά/ medNutrition 9. El.wikipedia.org, Ιαματικές πηγές- Βικιπαίδεια 10. Οι Θεραπευτικές ιδιότητες του θαλασσινού νερού/a2zpharm.gr 11. Οι θεραπευτικές ιδιότητες της θάλασσας Τα πολύτιμα ... medlabgr.blogspot.com/2016/06/heali... 12. Οι άγνωστες θεραπευτικές ιδιότητες της θάλασσας alphafreepress. gr/2021/03/03/plus/o... 13. Φάρμακο» για τον οργανισμό. Δέκα λόγοι για να αρχίσετε swimmingshop.gr/el/blog/295-giati-i... Γιάτσης Σωτήρης, 14. Σαμπάνης Μιχάλης (1993). Η κολύμβηση - Τεχνική, Διδασκαλία, Προπονητική, Ναυαγοσωστική. Θεσσαλονίκη: SALTO. σελ. 392 15. Τι είναι η σάουνα; | Spa About - Υγεία, Ομορφιά, Προορισμοί spa-about.gr/spa-therapy/τι-είναι-η... 16. Τι κάνει πραγματικά η σάουνα στο σώμα σου; - Wefit.gr wefit.gr/el/news/health/tikani-i-s... 17. Watersports, θαλάσσια σπορ & μέσα αναψυχής 12 κανόνες helppost.gr/kalokairi/asfaleia-thal... 18. Θαλάσσια Σπορ | UrbanLife.gr urbanlife. gr/health-beauty/thalassi...

ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ Καὶ εἶπεν ὁ Θεός· γενηθήτω φῶς· καὶ ἐγένετο φῶς. Καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς τὸ φῶς, ὅτι καλόν· Γεν. 1,3-4 Χαράλαμπος Π. Βαρυμπόπης | Φυσικός-Αστροφυσικός Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι πρώτες επιστημονικές σκέψεις που πέρασαν από το μυαλό του πρωτόγονου ανθρώπου είναι αστρονομικές και το σπουδαιότερο εργαλείο που η φύση έβαλε στην διάθεσή του είναι τα μάτια. Με τα μάτια ανιχνεύει το ΦΩΣ (ηλεκτρομαγνητικά κύματα) και με την βοήθεια του εγκεφάλου του κυριολεκτικά «κατασκευάζει» τον κόσμο. Με το ΦΩΣ ταξίδεψε στις εσχατιές του Σύμπαντος και στις απαρχές του χρόνου. Όμως έκανε ένα σοβαρό λάθος. Έδωσε υπερβολική εμπιστοσύνη στις εικόνες με αποτέλεσμα να τις ταυτίσει με τον ίδιο κόσμο. Μέγα σφάλμα. Μόνο με την ΝΟΗΣΗ μπορεί να ανιχνεύσει την πραγματικότητα που ξεδιπλώνει μπροστά του το Σύμπαν.

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

AD ASTRA Διαστρικά Ταξίδια

«Τα όνειρα του χθες είναι η ελπίδα του σήμερα και η πραγματικότητα του αύριο».

Robert Goddard

α τελευταία χρόνια όλο και πληθαίνουν οι αναφορές για την ανακάλυψη νέων πλανητών και πλανητικών συστημάτων. To 2016, μάλιστα, ανακαλύφθηκε ο κοντινότερος σε εμάς πλανήτης, που μοιάζει πολύ με τη Γη, o «Εγγύτατος του Κενταύρου b» (Proxima Centauri b), που απέχει μόλις 4,22 έτη φωτός. Πόσο δύσκολο είναι, άραγε, να ταξιδέψουμε σ’ ένα γειτονικό πλανητικό σύστημα; Θα μπορέσουμε μια μέρα να διασχίσουμε τον απέραντο διαστρικό ωκεανό και αν ναι, με ποια μέσα; Στις ταινίες, όπως το «Star Trek» ή το «Star Wars», φαίνεται εύκολο. Όταν οι ήρωες παίρνουν ένα μήνυμα για βοήθεια ή ένα σήμα κινδύνου από ένα μακρινό σημείο του σύμπαντος, μέσα σε λίγα λεπτά ή ώρες με «ταχύτητα δίνης» φτάνουν στον προορισμό τους. Είναι δυνατόν η τεχνολογία να εξελιχθεί τόσο πολύ ώστε να μας δώσει κάποτε τέτοιους κινητήρες; Θα μπορούσαμε, στο μέλλον, να ταξιδέψουμε τόσο γρήγορα στην πραγματική ζωή; Πριν από 50 χρόνια σχεδόν, οι άνθρωποι έκαναν βόλτες στο φεγγάρι. Το 1968, στην ατμόσφαιρα του ενθουσιασμού που είχαν προκαλέσει οι επιτυχημένες αποστολές ανθρώπων στη Σελήνη, η εμβληματική ταινία των Κιούμπρικ και Α. Κλαρκ, «2001 η Οδύσσεια του Διαστήματος», είχε προβλέψει ότι, μέχρι το 2001 οι άνθρωποι θα είχαν φτάσει στον Δία. Όμως, τα πράγματα εξελίχθηκαν διαφορετικά. Από το 1972 έχουμε να στείλουμε επανδρωμένη πτήση σε άλλο ουράνιο σώμα. Το 2021, είκοσι χρόνια μετά το ορόσημο που έθετε η ταινία, δεν έχουμε ταξιδέψει ούτε μέχρι τον γειτονικό μας Άρη. Η διαστημική έρευνα συνεχίστηκε αποκλειστικά με ρομποτικά οχήματα-ανιχνευτές. Τι είναι αυτό που κάνει τα διαστημικά ταξίδια τόσο δύσκολα; Κατ’ αρχήν, πέρα από τα προφανή κοινωνικά προβλήματα, δεν

είναι πλήρως γνωστές οι επιπτώσεις που έχει στον ανθρώπινο οργανισμό η διαβίωση επί μεγάλο χρονικό διάστημα σε περιβάλλον χαμηλής βαρύτητας. Εξ άλλου, τα συστήματα υποστήριξης της ανθρώπινης ζωής ανεβάζουν το κόστος και αυξάνουν το βάρος των διαστημικών οχημάτων κατά την εκτόξευση. Έτσι τα μη επανδρωμένα διαστημικά οχήματα μπορούν να μεταφέρουν περισσότερα επιστημονικά όργανα και να μας στείλουν πολύ περισσότερες πληροφορίες. Αλλά και τα τεχνολογικά προβλήματα, που έχουν τα διαστημικά ταξίδια, είναι τεράστια. Οι ταινίες επιστημονικής φαντασίας παρουσιάζουν το ταξίδι με ταχύτητα μεγαλύτερη από εκείνη του φωτός ως κάτι πάρα πολύ εύκολο. Στην πραγματικότητα, όμως, είναι πολύ δύσκολο έως αδύνατο με τις τωρινές μας τεχνολογικές δυνατότητες. Σύμφωνα με την θεωρία της ειδικής σχετικότητας του Αϊνστάιν, η αδράνεια, δηλαδή η δυσκολία που παρουσιάζει ένα σώμα σε κάθε προσπάθεια επιτάχυνσής του, αυξάνει εκθετικά με την αύξηση της ταχύτητάς του. Όταν δε η ταχύτητα του σώματος προσεγγίζει την ταχύτητα του φωτός, η αδράνειά του τείνει να γίνει άπειρη. Συνεπώς, η ταχύτητα του φωτός φαίνεται να είναι το ανώτατο όριο, το οποίο είναι αδύνατο να υπερβούμε, ανεξάρτητα από την τεχνολογία που διαθέτουμε. Πρακτικά, όμως, είναι αδύνατο να επιτύχουμε ακόμα και πολύ μικρότερες ταχύτητες, διότι πολύ γρήγορα η αδράνεια του διαστημοπλοίου γίνεται τόσο μεγάλη ώστε απαιτούνται τεράστια ποσά ενέργειας για την επιτάχυνσή του. Επί πλέον, λόγω των δυνάμεων αδράνειας που αναπτύσσονται κατά την επιτάχυνση (τα γνωστά g) το διαστημόπλοιο δεν μπορεί να αναπτύξει την μέγιστη ταχύτητά του ακαριαία, διότι οι δυνάμεις αυτές, τότε, είναι τόσο μεγάλες

AD ASTRA Διαστρικά Ταξίδια

που θα προκαλούσαν την άμεση διάλυσή του και φυσικά τον θάνατο των επιβατών του. Τα ίδια φυσικά ισχύουν και κατά την επιβράδυνσή του. Προς το παρόν δεν υπάρχει εφικτός τρόπος να επιταχυνθεί ένα σκάφος αρκετά μεγάλο για να μεταφέρει ανθρώπους σε αυτές τις ταχύτητες.. Στην ταινία του 2018 «Μια πτυχή στο χρόνο», που στηρίζεται στο βιβλίο του 1962 «A Wrinkle in Time» της Madeleine L'Engle, οι εξωγήινοι μετακινούνται από το ένα σημείο του σύμπαντος στο άλλο ταχύτατα περνώντας μέσα από σκουληκότρυπες (warmholes). Μια σκουληκότρυπα, ή γέφυρα Αϊνστάιν-Ρόζεν, είναι μια φανταστική σήραγγα που συνδέει δύο διαφορετικά σημεία στο χωροχρόνο. Αυτά μπορεί να απέχουν μεταξύ τους από λίγα εκατοστά έως δισεκατομμύρια έτη φωτός. Μπορεί επίσης να συνδέει διαφορετικά σημεία στο χρόνο ή ακόμα και σε διαφορετικά σύμπαντα.. Θεωρητικά προκύπτει ως μια ειδική λύση των εξισώσεων πεδίου του Αϊνστάιν. Μέσω μιας σκουληκότρυπας μπορούμε να «κόψουμε δρόμο» και να ταξιδέψουμε από το ένα σημείο στο άλλο μέσα από τη σκουληκότρυπα σε πολύ μικρότερο χρόνο από εκείνον που θα χρειαζόμαστε αν ακολουθούσαμε διαδρομή έξω από τη σκουληκότρυπα, κινούμενοι με ταχύτητα μικρότερη από την ταχύτητα του φωτός. Οι σκουληκότρυπες προς το παρόν είναι μόνο στα χαρτιά. Αποτελούν μαθηματικές κατασκευές και δεν έχουμε την παραμικρή ιδέα αν ανταποκρίνονται σε κάτι πραγματικό. Δεν γνωρίζουμε ούτε πώς θα τις δημιουργήσουμε, ούτε πώς θα τις κρατήσουμε ανοικτές, ούτε τι θα συμβεί με τους ανθρώπους που θα περάσουν μέσα απ’ αυτές. Σε μια άλλη πολύ δημοφιλή τηλεοπτική σειρά (Star Trek) χρησιμοποιούνται «κινητήρες δίνης» (wrap drives), που επιτρέπουν στο διαστημόπλοιο «Voyager» να μετατοπίζεται στιγμιαία με «ταχύτητα δίνης» από το ένα άκρο του γαλαξία στο άλλο. Ο κινητήρας αυτός παραμορφώνει το χωρόχρονο και τον κάνει μπροστά του να συστέλλεται, ενώ, πίσω του διαστέλλεται. Δημιουργείται έτσι μια φυσαλίδα δίνης, που διαδίδεται στο χωρόχρονο σαν κύμα, με ταχύτητα μεγαλύτερη από την ταχύτητα του φωτός. Ένα διαστημόπλοιο μπορεί, έτσι, να ταξιδέψει δέκα φορές ταχύτερα από το φως, απλά κινούμενο διαρκώς στο εσωτερικό της φυσαλίδας, χωρίς να ξεπεράσει την ταχύτητα του φωτός. Έτσι δεν παραβιάζεται η θεωρία της σχετικότητας, που είναι μια τοπική θεωρία. Ένας τέτοιος κινητήρας θα μπορούσε να μεταφέρει ένα διαστημόπλοιο στον Εγγύτατο του Κενταύρου b σε λιγότερο από 4 χρόνια. Βέβαια, οι πρώτες φωτογραφίες θα έφθαναν στη Γη μετά από 4,22 χρόνια επιπλέον και αν θέλαμε να ρωτήσουμε κάτι το πλήρωμα θα έπρεπε να περιμένουμε 8,5 χρόνια για να πάρουμε απάντηση. Ο κινητήρας δίνης στηρίζεται σε μια ειδική λύση των εξισώσεων του Αϊνστάιν, που πρότεινε το 1994 ο Μεξικανός φυσικός Μιγκέλ Αλκουμπιέρε (Miguel_Alcubierre). Αποτελεί μια εντελώς θεωρητική λύση, που παρουσιάζει, όμως, πολλές τεχνικές δυσκολίες. Δεν υπάρχουν γνωστές μέθοδοι για τη δημιουργία της φυσαλίδας δίνης. Θεωρητικά για τη δημιουργία της χρειάζεται μια περιοχή του χωροχρόνου με αρνητική ενεργειακή πυκνότητα και απωστικό βαρυτικό πεδίο. Υπάρχουν μαθηματικά μοντέλα που προβλέπουν ότι μπορεί να υπάρχει εξωτική ύλη με αρνητική ενέργεια, αλλά δεν έχει παρατηρηθεί ποτέ. Όλες οι μορφές ύλης έχουν θετική ενεργειακή πυκνότητα και δημιουργούν ένα ελκτικό βαρυτικό πεδίο. Αλλά και αν ακόμα ήταν δυνατόν να δημιουργηθεί μια φυσαλίδα δίνης, η θερμοκρασία στο εσωτερικό της θα ήταν τόσο υψηλή, λόγω της ακτινοβολίας Hawking, που θα κατέστρεφε οτιδήποτε βρισκόταν μέσα της. Επίσης, δεν υπάρχει

1. Καλλιτεχνική απεικόνιση σκουληκότρυπας. 2. Διαστημόπλοιο, που κινείται στη παραμόρφωση του χωρόχρονου, που δημιουργεί ο κινητήρας δίνης. 3. Διαστημόπλοιο με κινητήρα ramjet.

ακόμα κανένας γνωστός τρόπος να βγούμε από αυτήν από τη στιγμή που θα βρεθούμε μέσα της, ενώ, η πλοήγηση ενός διαστημοπλοίου στο εσωτερικό της θα είναι αδύνατη, διότι δεν θα μπορεί να επικοινωνεί με το εκτός της φυσαλίδας σύμπαν, για να προσδιορίζει τη θέση του. Έτσι προς το παρόν, ο κινητήρας δίνης παραμένει στην σφαίρα της θεωρίας, αν και το 2012 η NASA ανακοίνωσε ότι άρχισε πειράματα για να ελέγξει την δυνατότητα κατασκευής του. Τα αποτελέσματα, που ανακοινώθηκαν το

AD ASTRA Διαστρικά Ταξίδια 2013, δεν κατέληξαν σε κάποιο συγκεκριμένο συμπέρασμα. Ένα πρόσθετο πρόβλημα, που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν τα ταξίδια με ταχύτητες μεγαλύτερες του φωτός, ανεξάρτητα από τον τρόπο πραγματοποίησής τους, είναι εκείνο της διαστολής του χρόνου. Όπως προβλέπει η θεωρία της σχετικότητας, όταν ένα διαστημόπλοιο κινείται με ταχύτητα που πλησιάζει εκείνη του φωτός, οι επιβάτες γερνούν με βραδύτερο ρυθμό από τους φίλους και την οικογένειά τους στη Γη. Έτσι, οι αστροναύτες που θα επιστρέψουν από ένα μακρύ ταξίδι θα βρουν τους αγαπημένους τους πολύ ηλικιωμένους ή νεκρούς. Το φαινόμενο αυτό έχει ήδη παρατηρηθεί (σε πολύ μικρότερο βαθμό, λόγω των μικρών σχετικά ταχυτήτων) στους αστροναύτες που επιστρέφουν στη Γη από τον διαστημικό σταθμό. Όταν ο αστροναύτης Σκοτ Κέλλυ (Scott Kelly) επέστρεψε στη Γη, μετά από παραμονή σχεδόν ενός έτους στον διαστημικό σταθμό, βρέθηκε νεότερος από τον δίδυμο αδελφό του κατά 5 χιλιοστά του δευτερολέπτου. Ας μην απελπιζόμαστε, όμως. Τα διαστρικά ταξίδια είναι δυνατά, αρκεί να περιοριστούμε στη γειτονιά μας προς το παρόν. Μόλις ένα όχημα βγει από την ατμόσφαιρα και αποκτήσει τροχιακή ταχύτητα, γύρω στο Μach 25 (25 φορές την ταχύτητα του ήχου στον αέρα), οι μηχανικές απαιτήσεις αλλάζουν εντελώς. Δε χρειάζονται πλέον μεγάλες ωθήσεις γιατί το σκάφος δεν αντιμετωπίζει τη γήινη βαρύτητα ούτε αντιστάσεις αέρα. Μια δοκιμασμένη και ώριμη τεχνολογία, που χρησιμοποιείται ήδη σε πολλά διαστημικά οχήματα, αποτελούν οι κινητήρες ιόντος. Λειτουργούν με φορτισμένα άτομα (ιόντα) προωθητικού υλικού, τα οποία καθώς εκτοξεύονται προς τα πίσω, ωθούν το διαστημόπλοιο. Οι κινητήρες ιόντος, αν και, παράγουν μόνο λίγα γραμμάρια ώθησης, μπορούν να λειτουργούν για χρόνια χωρίς ενδιάμεσους σταθμούς, επιτρέποντας σ' ένα διαστημόπλοιο να φτάσει σε εξαιρετικά υψηλές ταχύτητες. Οι κινητήρες αυτοί διαφοροποιούνται ανάλογα με την μέθοδο δημιουργίας των ιόντων. Για ταξίδια σχετικά κοντά στον Ήλιο τα ιόντα επιταχύνονται από ηλεκτρικά πεδία υψηλής τάσης. Η απαραίτητη ηλεκτρική ενέργεια συνήθως προέρχεται από φωτοβολταϊκά στοιχεία που δεσμεύουν την ηλιακή ενέργεια. Για την αύξηση της ταχύτητας σήμερα των διαστημικών ταξιδιών έχει αναπτυχθεί μια βαρυτικά υποβοηθούμενη μέθοδος. Σύμφωνα με αυτήν, ένα διαστημόπλοιο εκμεταλλεύεται το βαρυτικό πεδίο ενός πλανήτη για να αλλάξει τη τροχιά και την ταχύτητά του. Η τεχνική αυτή είναι πολύ χρήσιμη ειδικά όταν χρησιμοποιούνται οι γιγαντιαίοι αεριώδεις πλανήτες, όπως ο Δίας, ο Κρόνος ή ο Ουρανός. Η μέθοδος αυτή, προς το παρόν, χρησιμοποιείται μόνο για ταξίδια στο ηλιακό σύστημα, αν και αυτό θα μπορούσε να αλλάξει στο μέλλον. Για πιο μακρινά ταξίδια, όταν δεν είναι δυνατή η εκμετάλλευσης της ηλιακής ενέργειας, υπάρχει μια παραλλαγή των κινητήρων ιόντος: οι πυρηνικοί κινητήρες, κάτι που η NASA ερευνά εδώ και δεκαετίες. Στους κινητήρες αυτούς η θερμότητα, που παράγεται από θερμοπυρηνικές αντιδράσεις, θερμαίνει υγρό υδρογόνο σ’ έναν αντιδραστήρα και το μετατρέπει σε ιονισμένο αέριο (πλάσμα), το οποίο στη συνέχεια διοχετεύεται μέσω ενός ακροφυσίου για την παραγωγή ώθησης. Παραλλαγή των προηγούμενων κινητήρων είναι αυτοί που βασίζονται σε θερμοπυρηνικές αντιδράσεις σύντηξης για να δημιουργήσουν ώθηση. Η ενέργεια παράγεται όταν άτομα δευτερίου και ηλίου-3 συντήκονται με την βοήθεια δεσμών ηλεκτρονίων. Με τον τρόπο αυτό παράγεται πλάσμα υψηλής ενέργειας. Οι κινητήρες αυτοί πλεονεκτούν έναντι των πυρηνικών, τόσο ως προς την απόδοση, όσο και ως προς την ώθηση που παράγουν. Η τεχνολογία αυτή έχει μελετηθεί εκτενώς τις τελευταίες δεκαετίες και έχουν γίνει πολλές προτάσεις, που ωστόσο βρίσκονται ακόμα στο στάδιο της μελέτης.

1. Διαστημόπλοιο με κινητήρα αντιύλης (καλλιτεχνική αναπαράσταση). 2. Το διαστημόπλοιο Ωρίων (καλλιτεχνική αναπαράσταση). 3. Ηλιακό Ιστίο (καλλιτεχνική αναπαράσταση)

Βελτίωση των κινητήρων πυρηνικής σύντηξης είναι οι κινητήρες ramjet, όπως ονομάζονται, που προτάθηκαν για πρώτη φορά από τον φυσικό Robert W. Bussard το 1960. Ως καύσιμο χρησιμοποιούν το υδρογόνο, που υπάρχει στον μεσοαστρικό χώρο1. Μια τεράστια ηλεκτρομαγνητική χοάνη «μαζεύει» υδρογόνο από το διάστημα, το οποίο συγκεντρώνεται στον αντιδραστήρα. Καθώς το σκάφος επιταχύνεται, ισχυρά μαγνητικά πεδία συμπιέζουν το υδρογόνο έτσι ώστε να αρχίσει η θερμοπυρηνική σύντηξη. Στη συνέχεια τα ιόντα, που παράγονται, κατευθύνο1 Ο μεσοαστρικός χώρος δεν είναι εντελώς κενός. Περιέχει ένα αραιό αέριο, που αποτελείται κατά 90% από υδρογόνο. Η πυκνότητα του αερίου αυτού είναι περίπου ένα πρωτόνιο ανά κυβικό εκατοστό.

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη νται με την βοήθεια μαγνητικών πεδίων σε ειδικά ακροφύσια και παράγουν έτσι την απαιτούμενη ώθηση. Οι κινητήρες ramjet έχουν το πλεονέκτημα ότι δεν χρειάζονται δεξαμενές καυσίμων, πράγμα που μειώνει σημαντικά τη μάζα των διαστημοπλοίων. Ένα τέτοιο διαστημόπλοιο θα μπορούσε να επιτύχει ταχύτητες που πλησιάζουν το 4% της ταχύτητας του φωτός. Ωστόσο, οι τεχνικές δυσκολίες για την κατασκευή ενός τέτοιου κινητήρα είναι τεράστιες. Χρειάζεται τόσο ισχυρά μαγνητικά πεδία, που θα διέλυαν τους μαγνήτες που τα δημιούργησαν. Το μεσοαστρικό αέριο θα έπρεπε να είναι τουλάχιστον μερικώς ιοντισμένο για να επηρεασθεί από τα μαγνητικά πεδία. Επιπλέον η σύντηξη του υδρογόνου είναι μια πολύ αργή αντίδραση. Καλύτερα θα ήταν να χρησιμοποιηθεί δευτέριο, το οποίο, όμως, είναι σπανιότατο στο μεσοαστρικό χώρο. Επίσης για να προκληθεί η σύντηξη του υδρογόνου, που εισέρχεται στον θάλαμο καύσης με ταχύτητες που πλησιάζουν την ταχύτητα του φωτός, θα έπρεπε με κάποιο τρόπο να επιβραδυνθεί. Έτσι, όμως, θα έχανε ταχύτητα και το ίδιο το διαστημόπλοιο. Αυτές οι δυσκολίες εξαφάνισαν σχεδόν τον ενθουσιασμό που είχε αρχικά προκαλέσει η μελέτη του Bussard. Όσοι αγαπούν την επιστημονική φαντασία γνωρίζουν την αντιύλη. Είναι ουσιαστικά ύλη που αποτελείται από αντισωματίδια, τα οποία έχουν την ίδια μάζα αλλά αντίθετο ηλεκτρικό φορτίο με τα κανονικά σωματίδια. Όταν τα σωματίδια της ύλης συναντηθούν με εκείνα της αντιύλης μετατρέπονται σε φωτόνια, έχουμε δηλαδή μετατροπή της μάζας σε ενέργεια σε ποσοστό 100%. Αυτή η μεγάλη απόδοση έδωσε την ιδέα κατασκευής κινητήρων αντιύλης. Ο κινητήρας αντιύλης, χρησιμοποιεί αλληλεπιδράσεις ύλης αντιύλης για την παραγωγή ενέργειας και τη δημιουργία ώθησης. Ένας τέτοιος κινητήρας χρησιμοποιεί ως καύσιμο άτομα υδρογόνου και αντιυδρογόνου. Όταν έρθουν σε επαφή παράγονται φωτόνια (ενέργεια) και ορισμένα φορτισμένα σωματίδια κυρίως πιόνια και μυόνια. Αυτά τα σωματίδια, τα οποία κινούνται με ταχύτητα ίση με το ένα τρίτο της ταχύτητας του φωτός, διοχετεύονται στη συνέχεια με μαγνητικά πεδία σε ένα μαγνητικό ακροφύσιο για την παραγωγή ώθησης. Το πρόβλημα με αυτούς τους κινητήρες είναι ότι η αντιύλη στο σύμπαν είναι εξαιρετικά σπάνια και επομένως θα πρέπει να την δημιουργήσουμε. Όμως η ενέργεια που απαιτείται για την δημιουργία της είναι όση και αυτή που μας δίνει, ενώ το κόστος παραγωγής ενός μόνο χιλιοστού του γραμμαρίου αντιύλης ξεπερνά κατά πολύ τις οικονομικές δυνατότητες του πλανήτη σήμερα. Μια άλλη, θεωρητικά και τεχνολογικά δυνατή μέθοδος προώθησης, που προτάθηκε το 1948, αλλά δεν έχει, όμως, δοκιμαστεί στην πράξη είναι η προώθηση μέσω θερμοπυρηνικών εκρήξεων. Σύμφωνα με αυτήν το διαστημικό όχημα διαθέτει ένα μεγάλο απόθεμα θερμοπυρηνικών βομβών, τις οποίες

εξαπολύει προοδευτικά πίσω του. Καθώς αυτές εκρήγνυνται δημιουργείται ωστικό κύμα, που ωθεί το διαστημόπλοιο, το οποίο στο πίσω μέρος του διαθέτει ένα ειδικό «μαξιλάρι» για την απορρόφηση την ωστικής δύναμης. Η δυνατότητα κατασκευής αυτών των κινητήρων μελετήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος «Ωρίων» στη δεκαετία του ’50. Ωστόσο δεν πήρε ποτέ το πράσινο φως από τις αμερικανικές αρχές. Η διεθνής συνθήκη για την απαγόρευση των πυρηνικών δοκιμών στην ατμόσφαιρα το 1963 του έδωσε το τελειωτικό κτύπημα. Αντλώντας την έμπνευσή τους από τα ιστιοφόρα, τα ηλιακά ιστία θεωρούνται, ήδη από τη δεκαετία του 20, ένας εύκολος στην κατασκευή και οικονομικά αποδοτικός τρόπος εξερεύνησης του Ηλιακού Συστήματος. Τα ηλιακά ιστία χρησιμοποιούν την πίεση της φωτεινής ηλιακής ακτινοβολίας. Αυτή η πίεση είναι βέβαια απειροελάχιστη, αν όμως εφαρμοστεί σε μια εκτεταμένη επιφάνεια μπορεί να ασκήσει σημαντική δύναμη, ικανή να ωθήσει μετά από αρκετό χρόνο το ιστίο σε υψηλές ταχύτητες. Το πάχος του ιστίου πρέπει να είναι όσο το δυνατόν μικρότερο. Στην ουσία πρόκειται για ένα αραχνοειδές κατασκεύασμα με πολύ μεγάλη επιφάνεια και πολύ μικρό πάχος. Τα διαστρικά ιστία έχουν το πλεονέκτημα ότι δεν απαιτούν την μεταφορά καυσίμων από το σκάφος. Αλλά, στις διαστρικές πτήσεις, το ηλιακό φως δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί. Όμως, ήδη από το 1962, ο φυσικός Robert Forward είχε προτείνει τη χρήση εστιασμένων και κατευθυνόμενων δεσμών λέιζερ. Αντλώντας ενέργεια από τον ήλιο και χρησιμοποιώντας ένα φακό τοποθετημένο μεταξύ Δία και Κρόνου μια δέσμη ακτίνων λέιζερ θα μπορούσε να ωθήσει ένα τέτοιο ιστίο σε απόσταση 40 ετών φωτός με ταχύτητα ίση με το 20% της ταχύτητας του φωτός. Ωστόσο, οι πραγματικές δυνατότητες των ιστίων αυτών δεν είναι γνωστές σήμερα, αφού τα σχέδια αυτά δεν πήραν ποτέ την τελική έγκριση της NASA. Σίγουρα όμως αποτελούν μια ενδιαφέρουσα πρόταση για την πραγματοποίηση διαπλανητικών ταξιδιών, στο εσωτερικό του ηλιακού συστήματος. Θα κατορθώσουμε, άραγε, μια μέρα να ταξιδέψουμε στ’ αστέρια; Και αν ναι, για ποιο σκοπό; Θα συναντήσουμε μια άλλη μορφή ζωής, «μια αδελφή ψυχή» ή είμαστε καταδικασμένοι στη διαστημική μοναξιά; Ποιος είναι ο ρόλος του ανθρώπου σ’ ένα Σύμπαν που εξελίσσεται; Η ζωή και η ευφυία θα υπάρχουν για πάντα ή θα υπάρξει ένα συμπαντικό τέλος; Καμμιά απάντηση δεν υπάρχει σήμερα σ’ αυτά τα ερωτήματα. Σήμερα οι τεχνικές δυσκολίες για τα διαστρικά ταξίδια φαντάζουν αξεπέραστες. Αλλά όπως μας έχει διδάξει η ιστορία, αυτό που θεωρείται σήμερα αδύνατο, αύριο μπορεί να γίνει κάτι συνηθισμένο. Κάποια μέρα, ποιος ξέρει τι μπορούμε να πετύχουμε; Αλλά μέχρι τότε, θα πρέπει να είμαστε υπομονετικοί και να περιμένουμε τις μελλοντικές έρευνες.

του Δημήτρη Λαβδιώτη

Μέσα από την Επιστημονική Έρευνα οι στίχοι μου αποτελούν «Δοκίμια και όχι Ποιήματα». Είναι μια «Ιδιόρρυθμη Έκφραση» στο δέος απέναντι στη Φύση και στην Ανθρώπινη Υπόσταση μέσα στο Χάος. ΑΠΕΙΡΑΧΝΩΣΗ Κοσμοροή Κοσμικής Συνείδησης Πλοκή Ενέργειας Διαισθητική ΚβαντοΚυματισμός ΔιαΧαοτικός Παλμός Κενού Οργασμός ΚβαντοΣάρωση Απειροστική Ταλάντωση ΑστροΔιαγαλαξιακή Διάρθρωση ΚοσμοΚβαντικό Αχανές Ενέργειας Ροπές ΜικροΜεγάκοσμου Δομές Κβαντικές Πιθανότητες ΑπειροΚοσμοΣυχνότητες Αναδυόμενες Οντότητες Κβαντική Υφή Σχετικιστική Συνοχή Νομοτέλειας Διεμπλοκή Κβαντικά Δεδομένα Με Το Άπειρο Δεμένα Αέναο Πλέγμα Ενότητες Κβαντικές Φωτοσυνθετικές ΠανΣυμφωνικό Αχανές Κοσμοροής Πυράκτωση Απανταχού Κβάντωση Ενέργειας Απειράχνωση!!! * ΥπερΦύση, Κβαντικές Υπερθέσεις 64

Ο Κολοκοτρώνης ως πλοίαρχος

Τιμώντας την επέτειο των 200 χρόνων από την επανάσταση του 1821 αναδημοσιεύουμε το άρθρο του αείμνηστου Πλοιάρχου Νίκου Κωστάρα, με θέμα, «Ο Κολοκοτρώνης ως Πλοίαρχος», που μας περιγράφει την προσφορά του Γέρου του Μοριά, ακόμα και στον θαλασσινό αγώνα των Ελλήνων.

Ο Κολοκοτρώνης ως πλοίαρχος

Θεόδωρος Κολοκοτρώνης υπήρξε μια απο τις λαμπρότερες φυσιογνωμίες της Ελληνικής Επανάστασης. Η δράση του υπήρξε καθοριστική σε κρίσιμες στιγμές του αγώνα. Γεννήθηκε «..εις τα 1770. Απριλίου 3, την Δευτέραν της Λαμπρής, εις ένα βουνό, εις ένα δέντρο αποκάτω, εις την παλαιάν Μεσσηνίαν, ονομαζόμενον Ραμαβούνι». Σε ηλικία 17 ετών διορίστηκε οπλαρχηγός από τους κατοίκους της επαρχίας Μεγαλόπολης, το 1818 μυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία, στις 23 Μαρτίου 1821 απελευθέρωσε την Καλαμάτα και στις 23 Σεπτεμβρίου 1821 την Τριπολιτσά. Στις 26 Ιουλίου νίκησε του Δράμαλη στα Δερβενάκια και το 1825 αντιμετώπισε επιτυχώς τη στρατιά του Ιμπραήμ. Στο ενδιάμεσο έχασε τον γιό του Πάνο στον πρώτο ελληνικό εμφύλιο μεταξύ στρατιωτικών και κοτζαμπάσηδων/νησιωτών. Στις 25 Μαΐου 1834 καταδικάστηκε σε θάνατο από την ελεύθερη Ελλάδα με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας, παρά την αντίδραση του προέδρου του δικαστηρίου Α. Πολυζωϊδη και του δικαστή Γ. Τερτσέτη. Η καταδίκη του προκάλεσε την αγανάκτηση του λαου και μετατράπηκε από τον βασιλιά Όθωνα σε ισόβια. Αργότερα του απονεμήθηκε χάρη. Έζησε τα υπόλοιπα χρονια στην Αθήνα, στο ιδιόκτητο σπίτι του στην γωνία των σημερινών οδών Κολοκοτρώνη και Λέκκα, και πέθανε 4 Φεβρουαρίου 1843, σε ηλικία 73 ετών. Λίγο πριν είχε υπαγορεύσει στον Γεώργιο Τερτσέτη τα Απομνημονεύματά του που πρωτοεκδόθηκαν το 1846 με τον τίτλο «Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής φυλής από τα 1770 έως τα 1836». Έχουν επανεκδοθεί πολλές φορές και πρέπει να υπάρχουν στη βιβλιοθήκη κάθε Έλληνα. 25η Μαρτίου, 182 χρόνια μετά, και η θαλασσινή δράση του Γέρου του Μοριά, ακόμα επισκιαζόμενη από τους δοξασμένους στεριανούς αγώνες του στον ξεσηκωμό των Ελλήνων, παραμένει σχεδόν άγνωστη στον πολύ κόσμο.

Μια δράση που ξετυλίγεται στα προεπαναστατικά χρόνια, όταν «ο κλέφτης του Μοριά έγινε κουρσάρος στα πέλαγα» και πολέμησε τον Τούρκο με ορμητήριο τη Μάνη και τα Επτάνησα. Κι ύστερα, αλλάζοντας το καρυοφύλλι με το τιμόνι έφτασε στο Αιγαίο και ενώνοντας τη δική του πολεμική μοίρα με τα «Μαύρα Καράβια» των αρματοκουρσάρων του Ολύμπου έγραψε ένδοξες σελίδες που σημάδεψαν τα χρόνια πριν από το 1821. - Τί, κοιτάζετε, βρε Έλληνες; Εγώ είμαι ο Κολοκοτρώνης. Θάλασσα εμένα δεν με τρώει, ούτε τα ψάρια. Αυτά τα λόγια ξεστόμισε με την βροντώδη μυθική αγριοφωνάρα του ο Γέρος του Μοριά στο συγκεντρωμένο πλήθος στην παραλία τ’ Αναπλιού, για να τους υπενθυμίσει και τη θαλασσινή του εμπειρία. Ήταν τότε, 6 Φεβρουαρίου 1825, που τον μπαρκάρανε για την Ύδρα με την παλιογολέτα ΓΩΓΟ του καπετάν Γιώργη Σάββα, μαζί με τους Δεληγιανναίους, τον Παπατσώνη, τον Μητροπέτροβα, τους Νοταράδες, τον Γκρίτζαλη, τον Θεοδωράκη Γρίβα και άλλους οπλαρχηγούς, «υπό την συνοδείαν του αδελφοποιτού του Κυριάκου Σκούρτη ως κατάδικον!» (Τ. Γριτσόπουλος, Ιστορία Τριπολιτσάς, σελ. 318). «Τότε η Ελληνική Κυβέρνησις εισβάλοντος του Ιμπραήμ, διώρισεν αρχιστράτηγο τον πλοίαρχο Σκούρτη, ενώ εκράτει δεσμώτην εν Ύδρα τον Κολοκοτρώνη!» (Τ. Κανδηλώρος, Αρματωλισμός Πελοποννήσου, σελ. 71). Όταν το έμαθε ο Κολοκοτρώνης είπε ειρωνικά: «Τώρα δεν λείπει παρά να διορίσουν και τον γέρο Νοταρά ναύαρχο αντί του Μιαούλη» (Γ. Τερτσέτης, Ρητά Κολοκοτρώνη, σελ. 401). Τον φυλάκισαν μαζί με τους άλλους 14 αγωνιστές στο Μοναστήρι του Άγιο Λια στην Ύδρα «Τετράμηνον φυλάκισιν εν Ύδρα ως εχθρός της πατρίδος!» (Κ. Παλαμάς, Θ. Κολοκοτρώνης, Αρκαδικά, Μάρτιος 1973). Εκεί τον επισκέφθηκε ο Ιταλός περιηγητής Πέκκιο που χαρακτηριστικά γράφει: «Επήγα και τον βρήκα καθήμενον μεταξύ των άλλων πολιτικών συναιχμαλώτων του. Τα άσπρα του μαλλιά ριμμένα αμελώς εις την πλάτην του έσμιγαν με την πυκνή

Ο Κολοκοτρώνης ως πλοίαρχος

Ο Αρχιστράτηγος του Μοριά Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Πορτρέτο του Α. Friedel, ζωγραφισμένου δια ζώσης. Λιθογραφεία από τη σειρά Ελληνικά Πορτρέτα. 5η Έκδοση, Λονδίνο 1830. Συλλογή ΝΜΕ.

του γενιάδα. Το άγριο του πρόσωπον, η ζωηρότης των οφθαλμών του και το πολεμικό του ήθος, τον παρομοίαζαν με έναν από τους βράχους τους διασκορπισμένους εις το Αιγαίο Πέλαγος, τον χαιρέτησα εκ μέρους της Μπουμπουλίνας...» (Pechio, Visita ai Greci). Ήταν συμπεθέρα του η ηρωίδα Μπουμπουλίνα, γιατί ο γιος του Πάνος είχε παντρευτεί την Ελένη, κόρη της Λασκαρίνας. --------------Από τον Άγιο Λια ψηλά βίγλιζε, αγνάντευε μακριά, την Άσπρη Θάλασσα ώρες ολάκαιρες χωρίς να βγάζει λέξη ο Γέρος του Μοριά, και η μνήμη του γύριζε στα περασμένα, είκοσι περίπου χρόνια πίσω, τότε που στο Ιόνιο ήταν καπετάνιος στο ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ και αργότερα αρχηγός της ναυτικής μοίρας ΜΟΡΙΑΣ, κουρσάρος στο Αιγαίο για την ελευθερία της πατρίδας και τώρα φυλακισμένος. Μια εξορία που την είχε προβλέψει: - «Άιντε, Κολοκοτρώνη, παιδέψου, παιδέψου και η πατρίς θέλει να σε ανταμείψει. Εγώ του αποκρίθηκα ότι εμένα η πατρίς θα πρωτοεξορίσει. Και η τύχη το έφερε και αλήθευσα». Ήταν η τελευταία πράξη του εμφυλίου δράματος που έκλεισε με τα διδιαχτικά του λόγια: - «Ερχόμενος εδώ από την Ύδρα, έπνιξα εις την θάλασσα τα πάθη μου. Πνίξετε και εσείς τα δικά σας. Θάψετε εις αυτήν την άβυσσο όλας τας έριδας και διχονοίας. Αυτός είναι ο θησαυρός όπου θα βρήτε». (Γ. Τερτσέτη, Χρονικό Κολίνου Κολοκοτρώνη.)

Τώρα πικραμένος αγνάντευε το πέλαγος και άφησε τη μνήμη του ν’ αγκαλιάζει τα κύματα με τους στίχους του εθνικού μας ποιητή... «Δε νικιέσαι, είν’ ξακουσμένο στη ξηρά εσύ ποτέ/όμως όχι, δεν είναι ξένο και το πέλαγος για σε». Όπως στη στεριά το ένστικτό του τον έσπρωξε να βρει το άγριο γιατρικό της σκλαβιάς, την κλεφτουριά στα βουνά, έτσι η ανάγκη τον ανέδειξε σκληρό και ανυπόταχτο κλέφτη των κυμάτων. Η άγρια μορφή του με η μυθική του αγριοφωνάρα ήταν όμοια με βράχο που τον δέρνουν τα κύματα. Σταχτόχρωμος βράχος απ’ αυτούς πούναι σπαρμένοι στο Αιγαίο Πέλαγο, γιατί η θάλασσα είναι η μάνα του ηρωισμού, αυτή γυμνάζει την απόφαση και δίνει το χαρακτήρα. Στη θάλασσα κρίνεται το ριζικό κάθε λαού. --------------Για να κουμαντάρεις εκείνο τον καιρό καράβι έπρεπε νάσαι θεριό μοναχό. Η πειθαρχία δεν είχε νόημα ηθικό, μα καθαρά φυσικό. Έπρεπε νάσαι δυνατός και άξιος να σταθείς. Η παλικαριά και η δύναμη, ο μοναχός νόμος. Η επιτυχία μετριόταν με τον πήχυ των κινδύνων. Ο Έλληνας κουρσάρος ήταν σεβαστός πρόγονος του θαλασσινού πολεμιστή, πρώτη συλλαβή στο αλφαβητάρι κάθε ναυτικού μεγαλείου. Κουρσάρος κι όχι πειρατής, δηλαδή τιμωρός κι όχι άρπαγας. Μ’ αυτό τον τρόπο πρόσφεραν εθνικές υπηρεσίες. Από τους αγώνες αυτούς με τους πειρατές θα μάθουν τη ναυτική τέχνη και θα αναδειχθούν με τον καιρό φοβεροί πειρατομάχοι και κουρσάροι οι ίδιοι. Με το κίνημα του Ορλώφ (1770) άρχισαν να παίρνουν άλλο νόημα οι κουρσάροι και οι καταδρομές των Ελλήνων κουρσάρων είχαν τώρα ξάστερη έννοια. Διαμαρτυρία για τη σκλαβιά, εκδίκηση για τα πάθη του ραγιά, δίψα για την ελευθερία. Τότε αστράφτει στο πέλαγος το λαμπρό διαβατάρικο άστρο του Λάμπρου Κατσώνη (1752-1804) με τη θρυλική φρεγάτα ΑΘΗΝΑ ΤΗΣ ΑΡΚΤΟΥ. Καύχημα μέγα και αιώνιο των Ελλήνων κουρσάρων. Απίστευτο αληθινό δαιμόνιο. Αυτός γεννήθηκε στεριανός από τη Λιβαδειά, δεν ήξερε τη θάλασσα και όμως έβαλε ποδάρι και την κατάκτησε. Πριν σταματήσει τη δράση του, πέταξε το σπαθί του στα κύματα και προφήτεψε. «Εγώ χάνομαι. Εσύ, σπαθί μου, στάσου στη θάλασσα, αρραβώνας του λυτρωμού της Ελλάδος». Κι αλήθεια με τα κατορθώματα του Κατσώνη διδάχτηκαν οι Έλληνες πώς είναι δυνατό τολμηρές μανούβρες μικρών πλοίων ν’ αναγκάζουν σε υποχώρηση τα μεγάλα ντελίνια. Ψύχωσε τους ναυτικούς. Αυτοί ποτίστηκαν από το πνεύμα της αυτοθυσίας του Κατσώνη που τον οδηγούσε το όραμα της μεγάλης ιδέας. Έγινε πρώτος δάσκαλος του ραγιά στα έργα του θαλασσινού πολέμου. Ο πρόδρομος των κατοπινών ναυμάχων, τον αποκάλεσαν νέο Θεμιστοκλή, άξιο απόγονο των παλιών μας. --------------Έτσι κι ο καπετάν Θεόδωρος Κολοκοτρώνης από κλέφτης του Μοριά γίνεται καπετάνιος, ανυπόταχτος κλέφτης των κυμάτων. Οδυσσέα τον ονόμασαν. Ο Καποδίστριας δείχνοντας κάποτε τον Κολoκοτρώνη στον Γάλλο Παρί ντε Βενσάν, του είπε: «Να ο καινούργιος μας Οδυσσέας!» Και

Ο Κολοκοτρώνης ως πλοίαρχος του θύμισε τους ομηρικούς στίχους που χαρακτηρίζουν τον Οδυσσέα του Ομήρου. Άλλωστε, κατά μια παράδoση, μέλος της οικογένειας Κολοκοτρώνη πήρε μέρος στη ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571), όπου καταστράφηκε ο τουρκικός στόλος από τον ενωμένο ευρωπαϊκό στόλο. Ενώ το 1865 ο Γεώργιος Κολoκοτρώνης, ιδιοκτήτης πλοίου εις Ζάκυνθον, μετέφερε κρασιά και οινοπνεύματα. Όπως «ο μακρυνός συγγενής και έμπιστος, τούτου ο Ιωάννης Έλληνας, έμπορος, υιός Κορωναίου καταφυγέντος εις Ζάκυνθον το 1792 επί Κατσώνη... κατόπιν προστάτην του εις Ζάκυνθον». (Τ. Κανδηλώρος) Ο καπετάν Θεόδωρος Κολοκοτρώνης είχε μάθει τη θάλασσα όταν βρισκόταν στη Μάνη. Πολλές φορές είχε αφήσει το τουφέκι κι είχε χουφτώσει το τιμόνι για να κάμει τον κουρσάρο. Κατά τον Φαλέζ (λογoτεχνικό ψευδώνυμο του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, γιου του Γενναίου Κολοκοτρώνη), ο παππούς του είχεν αποκτήσει δικόν του πλοίον (1798-99). «Η γαλιότα (μικρή γαλέρα με 20 πάγκους) του Κολοκοτρώνη ήτο επιμήκης και μεγαλυτέρα όλων των τρικατάρτων πειρατικών της Μάνης, την παρήγγειλε δε με τέσσαρα ιστία, είδος πολυκώπου τράτας, αντεχούσης εις τον βορράν, επικινδύνου δε και εις τους Αλγερίνους. Επ’ αυτής κατέφυγε τότε πολλάκις και επολέμησεν ως κουρσάρος. Δις μάλιστα μετέβη μετ’ αυτής τω 1798 εις Ζάκυνθον. Ο Φαλέζ μάλιστα έμαθεν ότι και οι πρόγονοι του Θ. Κολοκοτρώνη διετέλεσαν κουρσάροι... Ήδη από το 1798 ο Περραιβός τον αναφέρει ως μάστιγα των Τούρκων. Ο Ζαχαριάς τον είχεν ανακηρύξει και διάδοχόν του». Στα 118 χωριά της Μάνης τότε τις ψυχές δεν τις μέτραγαν σε φαμελιές, μα σε ντουφέκια. Κλέφτες στη στεριά, κουρσάροι στη θάλασσα. Καράβι για καράβι δεν κόνταγε να περάσει σιμά στις ακρογιαλιές της Μάνης. - «Από τον κάβο Ματαπά, σαράντα μίλια ανοιχτά κι από τον κάβο Γκρόσο σαράντα κι άλλο τόσο». «ΚΑΛΗ ΑΝΤΑΜΩΣΗ ΕΙΣ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟΝ ΤΟΝ ΑΛΛΟΝ» Το Οίτυλο προσονομάστηκε «Μεγάλο Αλγέρι», γιατί ήταν ορμητήριο πειρατείας των Μανιατών. Λυμπεράκης Γερακάρης, Νικόλας Σάβαρης, Θεόδωρος Αναπλιώτης από τους διασημότερους πειρατές της Μεσογείου. Η μέσα Μάνη λέγεται Κακαβουλιά (μικρές χάλκινες χύτρες) που σκέπαζαν οι Μανιάτες πειρατές το κεφάλι τους όταν έκαμαν ρεσάλτα για ν’ αποφύγουν τα θανατηφόρα χτυπήματα των αμυνομένων από τις κουπαστές του εχθρικού πλοίου. Στις τελευταίες δεκαετίες της Τουρκοκρατίας οι Μανιάτες είχαν ολόκληρο πειρατικό στόλο. Τα καταδρομικά τους ήταν μακρότερα πλοιάρια «κανώ», όπως τα αναφέρει ο Άγγλος περιηγητής John Morrit. Φρούρια ανυπόταχτα αδούλωτα η Μάνη και το Σούλι τα είχε χαρακτηρίσει ο Κολοκοτρώνης. Αυτός ο αγέρας φύσαγε στις ακρογιαλιές της Μάνης και τον είχε γευτεί στα νιάτα του ο Κολοκοτρώνης. Τα χωριά της Μάνης χρησίμευαν πάντοτε σαν ασφαλές καταφύγιο αγωνιστών και διωκομένων. Τα βλέπει κανείς σαν αητοφωλιές στους ψηλούς βράχους και σαν σκοπιές στις βουνοπλαγιές. Εκεί είχε ορμήσει για ν’ αλλάξει το βουνό με τ’ αφρισμένο κύμα, το καρυοφύλλι με το τιμόνι. Την ένιωθε τη θάλασσα. Η ανάγκη τον έκα-

νε να τη μάθει, όταν αποφασίστηκε ο χαλασμός της κλεφτουριάς στις αρχές του 1806. Μ’ ένα φερμάνι του Σουλτάνου κι ένα «αφορεστικό» του Πατριάρχη ξεσηκώθηκε όλος ο Μοριάς, Έλληνες και Τούρκοι κατά των Κολοκοτρωναίων. Τους κυνηγούσαν παντού, τους πρόδιναν, και τα βουνά ήταν γεμάτα χιόνια. Όπως εξιστορεί ο ίδιος: - «Πρόσταξε ο πασάς σε όλες τις επαρχίες διά να έβγουν Τούρκοι και Ρωμιοί να μας βαρέσουν. Εστείλαμε εις τους φίλους μας διά να εύρουν καΐκια να έμβουνε να φύγουμε και μας αποκρίθηκαν ότι τα καΐκια από Πύργο έως το Νιόκαστρο τα έχουν εμποδισμένα διά να μην περάσωμε εις την Ζάκυνθον. Μας πήραν από κοντά οι Τούρκοι, επαίρναμε ψωμί στα αρπαχτά. Εσώσαμε τα φουσέκια, το ψωμί λίyο. Το βράδυ τούς είπα ότι δεν ημπορούσαμε να ζούμε όλοι μαζί αλλά να διαμοιρασθούμε και έτσι εχωρισθήκαμε λέγοντας ο ένας στον άλλον καλή αντάμωση εις τον κόσμον τον άλλον!». --------------Τον Μάρτιο του 1806 βρισκότανε στη Μάνη και κινδύνεψε από τους ίδιους τους φίλους του. Μάλιστα από τον συμπέθερό του τον Δουράκη της Μάνης που τον φιλοξενούσε. Γιατί «ο Δουράκης σαν είδε γρόσια έτρεξε να με παραδώσει. Οι Μανιάτες λησμονούσαν όλα διά τα γρόσια». Ευτυχώς που τον βοήθησε η μάνα του Τζανετάκη, κόρη του αρχοντο-Παναγιώταρου. Βρήκε καΐκι και τους μπάρκαρε από τη Μάνη για το Τζιρίγο, στα Κύθηρα. Ο Φαλέζ περιγράφει την έξοδον του αρχηγού από τον Μοριάν επί το μυθικότερον. Αντικρύσας, λέγει, το Σκουτάρι, όπερ είχεν ορίσει άλλοτε σταθμόν της γαλιώτας του, είδε παραδόξως αυτήν ηραγμένην εκεί. Και ποιήσας σημείον έφθασεν εις την ακτήν και επεβιβάσθη πλήρης χαράς. «Εντός ώρας, λέγει, η γαλιώτα ηνοίχθη εις το πέλαγος, ηκούσθησαν δε κατόπιν οι πυροβολισμοί των σωθέντων ως χαιρετισμός προς τον Μοριάν, εις ον εφεξής εβασίλευσεν η σιωπή του τάφου». (Ραμπαγάς, 10 Οκτωβρίου 1882) . - «Μόλις εκάμαμε πανιά φύσηξε ένας βοριάς όπου δεν μας άφησε να προχωρήσουμε, ήταν ξημερώνοντας των Βαΐων. Επιάσαμεν εις την Συλήν, εκάμαμε πάλι πανιά και μας εμπόδισε ο ενάντιος άνεμος και αράξαμε εις το Ελαφονήσι. Επήγαμε τέλος πάντων εις το Τζιρίγο με μια μεγάλη φουρτούνα και αράξαμε σ’ ένα χωριό, Ποταμό λεγόμενον», όπως ο ίδιος εξιστορεί. Και συχεχίζει: - «Εκαθήσαμεν εις το Τζιρίγο έως την Κυριακή του Θωμά. Επέρασε ένα καράβι Κεφαλλονίτικο, του καπετά Αλεξανδρή Ραυτόπουλου. Εμβήκαμε μέσα και κινήσαμε για την Ζάκυνθο». ΣΤΟ ΙΟΝΙΟ ΠΕΛΑΓΟΣ Από την κουπαστή αγνάντευε τις στεριές του Μοριά. «Ως αετός που πάει ψηλότερα από τα άλλα πουλιά εις τον ουρανόν, αλλ’ αγναντεύει πάντοτε την φωληά του, εκοίταζα και εγώ την Πελοπόννησον» εξομολογιόταν ο καπετάν Θοδωρής αργότερα. Το πέλαγος νόμιζε για γλάρο τον αητό των βουνών και τον ήθελε δικό του αητό της θάλασσας. Ήθελε τον κλέφτη των βουνών, κουρσάρο στα πελάγη και η ανάγκη τον έκανε με την ευχή του Σολωμού: Η δύ-

Ο Κολοκοτρώνης ως πλοίαρχος ναμή σου πέλαγος, η θέλησή σου βράχος... Ακόμη και τα δυο του παιδιά έκανε μούτσους. «Και διά τον πρωτότοκον Πάνον και διά τον Γενναίον υπάρχει ρητή μαρτυρία ότι υπηρέτουν ως μούτζοι εις τα πλοία, χάριν εξοικονομήσεως των προς το ζην αναγκαίων». (Εφημερίδα Ανεξάρτητος, 8 Ιανουαρίου 1845). Αυτό το επιβεβαιώνει και ο Κανέλλος Δεληγιάννης στα Απομνημονεύματά του. «Ο δε Γιάννης (Κολοκοτρώνης), ο παρ’ εμού επονομασθείς Γενναίος, 16ετής σχεδόν και αυτός, αλλ’ επειδή και ως εκείνην την εποχήν ήταν μούτζιος εις το καράβι του Μπόταση εκ Σπετσών και ενδεδυμένος με παντελόνι ναυτικόν και με ζακέταν ναυτικήν Ζακυνθίαν, γεμάτα από κατράμι». Άλλωστε, εγγόνια του Γενναίου και δισέγγονα του καπετάν Θεόδωρου έγιναν ναύαρχοι του Πολεμικού Ναυτικού, όπως ο Ιάσων Θεοφανίδης και ο Πελίας Ιωαννίδης. Ακόμη επιζώντα τρισέγγονα όπως ο ναύαρχος Π.Ν. Αλέξανδρος Ράλλης, ο αντιπλοίαρχος Π.Ν. Δημοσθένης Ιωαννίδης και οι πλοίαρχοι Π.Ν. Νικόλαος Β. Στάης και Ιωάννης Θεοφανίδης. ΚΑΠΕΤΑΝΙΟΣ ΣΕ ΕΝΑ ΣΕΜΠΕΚΟ Τα Επτάνησα ήταν τότε το κρησφύγετο των τουρκομάχων Ελλήνων. Ο Κολοκοτρώνης κατέφυγε στη Ζάκυνθο, που τότε υπαγόταν στη Ρωσία. Εξιστορεί ο ίδιος: - «Εις την Ζάκυνθον με είχαν χαμένον, εκεί με δέχτηκαν όλοι οι δικοί μας όπου ήταν εκεί. Πετιμεζαίοι, Αναγνωσταράς, Μέλιος, Γιάννης Κολοκοτρώνης, Νικήτας και λοιποί, ήταν 1806. Διά να γλυτώσω άλλαξα φορέματα και δεν είχα παρά δυστυχισμένα άρματα ώστε να μην παρακινηθούν από αισχροκέρδεια και με σκοτώσουν». Έτσι έφτασε στη Ζάκυνθο κι άρχισε νέους αγώνες με αλλα μέσα, με αλλες συνθήκες, ακόμη και σε θαλάσσιες επιχειρήσεις. «Η μυροβόλος νήσος εστάθη δι’ αυτόν ενα καλόν και περίεργον σχολείον όπου πολλά εδιδάχθη» τονίζει ο ιστορικός Τ. Γριτσόπουλος. Στην αρχή ζούσε με τη φαμέλια του σ’ ένα σπιτάκι πίσω από το αρχοντικό του Διονύση Ρωμά, κοντά στην εκκλησία του Αγίου Λουκά. Εκεί έκανε και μεγάλο μνημόσυνο για τις ψυχές των παλικαριών που είχαν χαθεί. Δεν τον χωράει όμως ο τόπος. Είναι ανήσυχος, θέλει να βγει πάλι στο Μοριά ή να πάει στην Αγία Μαύρα, στη Λευκάδα, να πολεμήσει τον Αλή Πασά. Τις ικανότητές του εκτίμησαν και τον έκαμαν καπετάνιο. Άλλωστε, και όπως χαρακτηριστικά γράφει ο Σπύρος Μελάς, «δεν ήταν η πρώτη φορά ούτε η τελευταία που θα τον βλέπανε τα πέλαγα κουρσάρο. Είναι βέβαιο πως πολλές φορές είχεν ορμήσει και πριν από την Μάνη που ήταν κουρσομάνα, όσο και κλεφτομάνα, για ν’ αλλάξει το βουνό με τ’ αφρισμένο κύμα, το ντουφέκι με το τιμόνι. Την ένιωθε, την ήξερε τη θάλασσα»... Οι μεγάλοι ορμούν εκεί που οι άγγελοι φοβούνται να πατήσουν. Έτσι δέχτηκε να γίνει καπετάνιος σ’ ένα σεμπέκο (sciambecco) τούρκικο, με δέκα κανόνια, που αγοράστηκε με τη φροντίδα Ελλήνων πολεμιστών, μεταξύ των οποίων ο Π. Παπαγεωργίου, γνωστότερος Αναγνωσταράς από το Λιοντάρι Αρκαδίας, που ευρίσκετο επικεφαλής τάγματος Μωραϊτών πολεμιστών στην υπηρεσία της

Ρωσίας. Ήταν τύπος ελαφρού καταδρομικού, μύστικο ιστιοφόρο, με τρία κατάρτια, δέκα κανόνια, τριάντα εφτά ναύτες και ογδόντα πεζούς (γκαλιουτζήδες). Ήταν κατάλληλο για κούρσα και επιδρομές, γιατί από τα τρία κατάρτια του με λατινάδικα πανιά είχε και κουπιά για τις ώρες της μπουνάτσας. Τόλεγαν ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ. Ξεκίνησε και πήγε στην Κέρκυρα, στην πρωτεύουσα της Ιονίου Πολιτείας και του έδωσαν άδεια να χτυπά από «στεριάς και θαλάσσης τους Τούρκους, όθεν το εβόλαε». Στην Κέρκυρα βρίσκει τον στρατηγό Παπαδόπουλο, από την Τζιά, που υπηρετούσε στον ρωσικό στρατό. Μαθαίνει πως θα γίνει μεγάλο πολεμικό συμβούλιο Ρώσων και Άγγλων. «Εκεί δε ήλθεν ως ναυτικός αρχηγός εις προσωπικήν επαφήν και συνεννόησιν με τον Ρώσον ναύαρχον Σινιάβιν, παρά του οποίου έλαβε εντολή να χτυπά τους Τούρκους. Κατά τη διάρκεια των συνεννοήσεων ο Κολοκοτρώνης έβγαλεν εις την μέσην ένα μεγαλεπήβολον ναυτικό σχέδιο εκ του οποίου μάλιστα και απησχολήθη έκτακτον πολεμικόν συμβούλιον». Ο Κολοκοτρώνης υποστήριξε να γίνει απόβαση στην Πελοπόννησο αντί να πάνε με καράβια στα Δαρδανέλλια. Στην Κέρκυρα ήταν αραγμένα δώδεκα καράβια της Μαύρης Θάλασσας και της Βαλτικής κι άλλα σαράντα κομμάτια για να χτυπήσει τον Ναπολέοντα. Ο ίδιος εξιστορεί σταράτα: - «Έδωκα μίαν γνώμην, ότι εις την Επτάνησον ευρίσκοντο 1.200 Ρούσσοι και 5.000 Έλληνες εις την δούλευσιν της Επτανήσου και είχαν και δώδεκα κομμάτια ντελίνια της Βαλτικής και της Μαύρης Θάλασσας. Ήταν σαράντα ντελίνια, φρεγάδες και μπρίκια τα οποία είχε βγάλει δια να χτυπήσει τον Βοναπάρτη, και με άλλους 10.000 νησιώτες να γίνωμε χιλιάδες 25 και έξη καράβια διά τον Κορινθιακόν Κόλπον, και τα άλλα διά της Αιγίνης να αποβιβασθώμεν έξω, και τους υποσχόμουν εις δύο μήνας να ελευθερώσω την Πελοπόννησον». Ο στρατηγός Παπαδόπουλος βρήκε λαμπρό το σχέδιο του Κολοκοτρώνη, μάλιστα έγινε εισηγητής του στο μεγάλο πολεμικό συμβούλιο. Ήταν στο συμβούλιο ο Ρώσος ναύαρχος Σινιάβιν, ο γενικός διοικητής των Ιονίων Νήσων Μοντσενίγος, ο αντιναύαρχος Λέλης, ο στρατηγός Ανρέπ και ο Λευτέρης Μπενάκης, που εναντιώθηκε στην πρόταση του Κολοκοτρώνη. Θυμήθηκε τα Ορλωφικά (1769) που είχε τύψεις για τον πατέρα του, γι’ αυτό και τόνισε: «Την πατρίδα μου εγώ δεν την χαλάω άλλη μια φορά σαν του πατέρα μου». Και τότε ο Μοντσενίγος επέμεινε ότι «οι συμμαχικοί στόλοι πρέπει να χτυπήσουν πρώτα το κεφάλι της Τουρκίας. Την Κωνσταντινούπολη. Κι όταν το κεφάλι πέσει, το άλλο σώμα είναι δικό μας». Έτσι δεν δέχτηκαν ένα σχέδιο αληθινά στρατηγικό. Μα κι αυτό που κατάστρωσαν τόβαλαν σε πράξη πολύ άτυχο. Η Αγγλία δεν είχε κανένα συμφέρον να ιδεί την Πόλη και τα Στενά στα χέρια της Ρωσίας. - «Τα αγγλικά εμβήκαν εις την Κωνσταντινούπολιν διά βίζιτα περισσότερο παρά διά πόλεμο», λέγει σαρκαστικά ο Κολοκοτρώνης. Έφυγε πικραμένος από το συμβούλιο, πήρε το σεβέκο του και πήγε στην άμυνα της Λευκάδας. Στην άμυνα του φρουρίου της Αγίας Μαύρας συνέβαλαν Έλληνες αρματολοί και κλέφτες από την ηπειρωτική Ελ-

Ο Κολοκοτρώνης ως πλοίαρχος

Ο Κολοκοτρώνης προσευχόμενος. Έργο του εικαστικού Απόστολου Γεραλή που βρίσκεται στο Πολεμικό Μουσείο.

λάδα. «Πρέπει ακόμη να μνημονευθεί συμμετοχή του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, που διέθετε τον εαυτό του και το σκάφος του στην υπηρεσία της πολιτείας. Έτσι το ζήτημα της άμυνας της Λευκάδος ξεπέρασε της Επτανήσου Πολιτείας και πήρε διαστάσεις Πανελληνίας». (Ιστορία Ελληνικού Έθνους, ΙΑ’ σελ. 398.) Ο Σπύρος δε Βιάζης γράφει σχετικά: «Μεταξύ των πλοιάρχων των καταταχθέντων τω 1807 ήτο και ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης ιδιοκτήτης πλοίου υπό ρωσσικήν σημαίαν. Κατά σύστασιν και απαίτησιν των ρωσσικών αρχηγών είχε μισθωθεί παρά της Κυβερνήσεως όπως υπερασπίση την υπό του Αλή Πασά απειλουμένην Λευκάδα». (Εθνικοί Αγώνες των Ελλήνων. Σελ. 157) Στις 21 Μαΐου 1807 η Γερουσία διέταξε την ίδρυση στη Λευκάδα του Ιονίου Στρατοπέδου και διόρισε Έκτακτον Επίτροπον με απόλυτη πληρεξουσιότητα τον Ι. Καποδίστρια. Το τάγμα των Εφτανησίων και οι τρεις λόχοι πούχαν στρατολογηθεί τελευταία ήρθαν κι αυτοί. Φτάσανε και οι σκορπισμένοι αρματολοί της Ρούμελης. Ήρθε και ο Κολοκοτρώνης με το σεβέκο του κι έριξε άγκυρα. Συνάντησε στη Λευκάδα τον φοβερό Κατσαντώνη, τον Κίτσο Μπότσαρη, τον Σκυλόδημο, τον Κουμπάρη κι άλλους οπλαρχηγούς πουρχόνταν να υπερασπιστούν την Αγία Μαύρα. Ο Κολοκοτρώνης τους ορμηνεύει ν’ ανάβουν αραιά μεγάλες φωτιές και να περνάνε από την μια στην άλλη για να φαίνονται πολλοί, ενώ ο ίδιος ξεκόβει με το ΑΓΙΟΣ ΓΕ-

ΩΡΓΙΟΣ κατά τον Κορινθιακό Κόλπο. Κάνει απόβαση στα παράλια της Αχάϊας. Όπως εξιστορεί ο ίδιος: - «Επήρα και μια ογδονταριά στρατιώτες της ξηράς και επήγα πλησίον της Πάτρας, Αχαιές λεγόμενο, και έκαψα τα σπίτια, τις ιδιοκτησίες, τα μαγαζιά του Σαΐτ Αγά και έπειτα επέστρεφα στην Ζάκυνθο». Έκαψε τα τσιφλίκια του Σαΐτ Αγά «πλούσιου Αγά με προσοδοφόρες εκτάσεις γαιών και εν Ηλεία και εις πολλάς άλλας περιφερείας ως εν Αχάϊα όπου είχον ανοικοδομήσει και δυνατόν Πύργον, ο οποίος εχρησίμευεν εις τους Τούρκους των Πατρών ως Φρούριον». Ρημάζει τις αποθήκες του Αγά και γυρίζει στη Ζάκυνθο με σκλάβους και πλιάτσικα. Μια διαμαρτυρία για τη σκλαβιά. Εκδίκηση για τον κατατρεγμό και τον αφανισμό των Κολοκοτρωναίων. Εβδομήντα Κολοκοτρωναίοι χάθηκαν με τ’ άρματα στο χέρι πολεμώντας τον Τούρκο στο Μοριά. Κι αντί να πανηγυρίσουν τον θρίαμβό του, βρίσκεται κατηγορούμενος. Όπως τονίζει ο Σπ. Βιάζης «την εχθρική ταύτην πράξιν του Κολοκοτρώνη ή μάλλον πλοίου διατελούντος εις την επτανησιακήν υπηρεσίαν, αι Τούρκικαι Αρχαί της Πελοποννήσου θέλουσαι να τιμωρήσωσι, προέβησαν εις εχθροπραξίας. Διό συνέλαβαν άπαντα τα υπό επτανησιακήν σημαίαν πλοία, άτινα καλή τη πίστει ευρίσκοντο εις τους λιμένας αυτών». Οι Ζακύνθιοι έκαμαν μια αναφορά στη Διοίκηση για να μην ξανακτυπήσουν τον Μοριά, διότι οι Τούρκοι δεν εδέχοντο τους πηγαίνοντας εκεί διά εμπόριο. - «Έτσι η Κυβέρνηση μ’ εμπόδισε να χτυπήσω την ξηράν και διετάχθηκα μόνο να περιορισθώ εις τον πόλεμον τηςΑγίας Μαύρας», όπως ο ίδιος εξιστορεί με κάποιο παράπονο. Ο πληρεξούσιος Μοντσενίγος ελυπήθηκε για την επιδρομήν και προστάζει τον στρατηγό Παπαδόπουλο να τον τιμωρήσει. Όταν γύρισε ο Κολοκοτρώνης και αγκυροβόλησε το ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ στη Λευκάδα, ο στρατηγός τον φώναξε στο Στρατηγείο. «Να βγάλεις αμέσως το σπαθί σου και να πας στις φυλακές του Κάστρου, είσαι υπό κράτηση»... Ο καπτά Θεόδωρος διαμαρτυρήθηκε και έδειξε την άδειά του από την ίδια την Κυβέρνηση να χτυπάει «από στεριά κι από θάλασσα όθεν τον εβόαλε». Ο Παπαδόπουλος έβλεπε το δίκαιο του Κολοκοτρώνη αλλά έπρεπε να τον θυσιάσει για να κρατήσουν τα Επτάνησα το εμπόριο με τους Τούρκους του Μοριά, «διά σπουδαιότερους λόγους κυβερνητικούς της Ιονίου Πολιτείας». Αντί να τον στείλει στις φυλακές του Κάστρου, τον έστειλε υπό περιορισμό στην ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑ, ναυαρχίδα του μικρού καταδρομικού στόλου που είχαν οι Ελληνες υπό ρωσική σημαία. Κλείστηκε εκεί σαν γεράκι σε κλουβί και έστειλε στον Καποδίστρια, πολιτικό αρχηγό της εκστρατείας, την παραίτησή του: «Προς τον εξοχώτατο Κόντε Ιωάννη Καποδίστρια-Κομισσάριο, Στρατορδινάριο εις την νήσον της Αγίας Μαύρας. Παρά τον καπετάν Κολοκοτρώνη, ραπόρτο. Σας ειδοποιώ ότι για προσταγής του εξοχωτάτου τζενεράλ Παπαδόπουλου, ευρίσκομαι εις το αρέστο μέσα εις το καράβι του αρχηγού μου Μαγιόρ κ. Ελευθερίου Κυριακοβίτσι, όθεν παρακαλώ να μου δοθούν αι πάγαις μου (μισθοί) και το κο-

Ο Κολοκοτρώνης ως πλοίαρχος Κι όποιος θάθελε να γράψει ντράτο ως ταις 20 του παρόμια ιστορία του ’21 θάπρεπε ντος οπού μου λείπουν γρόσια να αρχίσει από τη θάλασσα. χίλια πεντακόσια. Προσέτι σας Η θάλασσα στάθηκε πρωταφανερώνω ότι γνωρίζω πως δεν είμαι άξιος της δουλεύγωνίστρια. Στη θάλασσα κρίσεως και κατά το κοντράτο νεται το ριζικό κάθε φυλής. μου ζητώ την λεσέντζα μου Το Αιγαίο έγινε η ναυτική (απόλυση), δίδοντάς σας το σχολή των προγόνων μας. αβίζο από την σήμερον έως «Θάχουμε και γη και πατρίνα συμπληρωθούν αι ημέραι δα, όσο κατέχομε διακόσια είκοσι της σταλίας όπου διακαράβια αρματωμένα» είχε πει ο Θεμιστοκλής στον Κολαμβάνει το κοντράτο. Τη 20ή Ιουλίου 1807. Σαμπέκο ΕΥΑΓρίνθιο ναύαρχο. Κι αυτά τα λόγια επαναλήφθησαν από ΓΕΛΙΣΤΡΙΑ. Δούλος ταπεινός τους Υδραίους καπετάνιους ρεστάντος. Θεοδωράκης Κοτου ’21. (Δ. Φωτιάδης, Η λοκοτρώνης». (Σπ. δε Βιάζης, επανάσταση του 1821, σελ. Αρκ. Επετηρίς Β’, σελ. 154.) 137.) Με τη συνθήκη του ΚιΈνιωθε σαν ταπεινωμένος από τους δικούς του. Ήταν η ουτσούκ Καϊναρτζή (1774) πρώτη αδικία που του γινόκαι του Αϊναλή Καβάκ (1779) βρήκαν προστασία τα ρατανε και δεν μπορούσε να την ανεχθεί. Με πόση φιλοδοξία γιάδικα καράβια και μεταμπήκε καπετάνιος στο ΑΓΙΟΣ χειρίζονταν ανάλογα με τις ΓΕΩΡΓΙΟΣ και τώρα κρατούπεριστάσεις τρεις σημαίες, τη ραγιάδικη, τη ρώσικη και της μενος στο ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΤΡΙΑ, Μάλτας. Με το συντροφικό γιατί εκτέλεσε τη διαταγή σύστημα απόχτηκαν αρκετους. Ο στρατηγός προσπάθησε να τον πείσει να αποσύτά καράβια. Με τον αγγλικό αποκλεισμό στα χρόνια του ρει την παραίτηση. Ο ΚολοΝαπολέοντα οι θαλάσσιες κοτρώνης δεν ξανακρέμασε μεταφορές έπεσαν στα χέαπό τότε φούντα στο σπαθί του, θυμήθηκε τους στίχους ρια των Ρωμιών καραβοκυΣχέδιο από βιβλίο του Φρανσουά Πουκεβίλ (1826). του Ρήγα Φεραίου. «Κάλλιο ραίων. Ταξιδεύοντας με τα για την πατρίδα κανένας να χαθεί/ή να κρατήσει φούντα ταχύπλοα καράβια τους κατόρθωναν να σπάσουν τον για ξένον στο σπαθί». Αργότερα έλεγε ο Γέρος του Μοριά: αποκλεισμό, πραγματοποιώντας μεγάλα κέρδη. Ακόμη - «Χρυσή Φούντα δεν στόλισε ποτέ το σπαθί μου, όταν και τα τούρκικα πλοία ήσαν επανδρωμένα με ελληνικά έπαιρνα δούλευσιν εις ξένα κράτη». πληρώματα. «Άνευ των Ελλήνων ουδέποτε θα υπήρχε Και τότε το πολιτικό παιχνίδι των μεγάλων άλλαξε. Τους οθωμανικός στόλος». (J. Graviere-Γάλλος ναύαρχος.) Ρώσους διαδέχτηκαν οι Γάλλοι στα Επτάνησα. Επί δέκα Αυτή η απότομη αναγέννηση της ναυτιλίας είναι μοναχρόνια, πότε ο ένας πότε ο άλλος κορόιδευαν τους άτυδικό φαινόμενο και δείχνει τη συνέχεια της φυλής, γιαχους ραγιά δες. Τους ξεσήκωναν κατά του Τούρκου με τί δεν υπήρχαν σχολές να διδαχθούν τη δύσκολη τέχνη χίλιες υποσχέσεις κι ύστερα τους άφηναν στο έλεός τους. του γεμιτζή και του ποντοπόρου. Η ναυτική δεξιοτεχνία Μάταια είχε πασχίσει να γυρίσει το παιχνίδι της Ευρώπης φούντωσε διαμιάς, καταχωμένη στο υποσυνείδητο των σε όφελος των Ελλήνων για να φτάσει στο συμπέρασμα ναυτοπαίδων. Η φωνή της θάλασσας σάλεψε τότε δυνατά πως δεν έπρεπε να περιμένουν από τους ξένους τίποτε. την ελληνική ψυχή. Άρχισαν να ναυπηγούν ανορθόδοξα Η Ελλάδα με την Ελλάδα και μόνο από την Ελλάδα. Και οι σκαριά που τα έκαναν να τρέχουν με την πιο ανάλαφρη Έλληνες ό,τι κάμουν με το σπαθί τους, «ό,τι κάμομε θα το πνοή. Τα σκαριά αυτά ξεπερνούσαν το όριο ασφαλείας κάμομε μονάχοι και δεν έχουμε ελπίδα καμμία από τους ξέκαι χρειάζονταν εξαιρετική ικανότητα του καπετάνιου να τα τιμονεύει και των ναυτών να εκτελούν γοργά το ανενους» έλεγε και ξαναέλεγε ο Γέρος του Μοριά. Έτσι έκλεισε η πρώτη κουρσάρικη δράση του σαν καπετάνιου στο βοκατέβασμα των πανιών. Ακόμη και ξένοι δοκιμασμένοι Ιόνιο Πέλαγος για να ξανοιχτεί με νέα ορμή στην Άσπρη θαλασσινοί στάθηκαν ανίκανοι να κυβερνήσουν τέτοια Θάλασσα, το Αιγαίο Πέλαγος με τους βουναπάτες οπλαρδικά μας ιστιοφόρα, που τα βάφτιζαν με αρχαία χτυπητά ονόματα. Ακόμη και στα κανόνια του καραβιού είχαν δώχηγούς του Ολύμπου, ως αρχηγός της μοίρας «Μοριάς». σει παλιά ονόματα των άστρων και των αστερισμών. Στη ΣΤΗΝ ΑΣΠΡΗ ΘΑΛΑΣΣΑ θάλασσα ένιωθαν το αίσθημα της υπεροχής τους πάνω Οι μυτεροί κάβοι του Μοριά είναι σαν χερούκλα που στον Τούρκο θαλασσινό. Γι’ αυτό και ο καπετάν Θεόδωαπλώνεται και χουφτιάζει την Άσπρη Θάλασσα, το Αιγαίο. ρος Κολοκοτρώνης εκτίμησε τη θάλασσα και μονολο-

Ο Κολοκοτρώνης ως πλοίαρχος γούσε αγναντεύοντας την Άσπρη Θάλασσα: - «Από τα δύο στοιχειά γη και πέλαγος, το δεύτερο είναι πολυτιμότερο για μας. Φεύγουν οι στεργιές από παντού αγναντεύουμε θάλασσα. Και στις μέρες μας, που έντεσε νάχουμε δύναμη, με τα σιτοκάραβα πολεμήσαμε τα βασέλα. Ο άξιος γεμιτζής παίρνει τα σοβράνα και μάχεται με τη βοήθεια των ανέμων κι ας είναι μικρό το καυκκί του». (Σπ. Μελάς. Ο Γέρος του Μοριά, σελ. 660, 334.) Αργότερα στην άλωση της Τριπολιτσάς ναυτικούς έβαλε και άνοιξαν τις πόρτες του Κάστρου της, τον Μανώλη Δούνια από την Τσακωνιά και δύο Σπετσιώτες, τον Αυραντίνη και τον Γκίκα Ρουμάνη. Τους πετούσαν τα σχοινιά, τα ’δεναν από τα κανόνια του πυροβολείου και κείνοι μαθημένοι απ’ τα καράβια ανέβαιναν γοργά κι άνοιξαν την πόρτα τ’ Αναπλιού. «Εκατόν Έλληνες τα έβαζαν με πέντε χιλιάδες Τούρκους κι ένα καράβι με μια αρμάδα». Ήταν τότε που ήσαν μονιασμένοι. Ακόμη το παράδειγμα των τολμηρών καπετάνιων ανέφερε στους συμπατριώτες του για παράδειγμα ο θυμόσοφος Κολοκοτρώνης: - «Ομοιάζομεν σαν να είναι εις ένα λιμάνι πενήντα-εξήντα καράβια φορτωμένα, ένα από αυτά ξεκόβει, κάνει πανιά, πηγαίνει εις την δουλειά του με μεγάλη φουρτούνα, με μεγάλο άνεμο πηγαίνει, πουλεί, κερδίζει, γυρίζει οπίσω σώον. Τότε ακούς όλα τα επίλοιπα καράβια να λέγουν. Ιδού άνθρωπος, ιδού παλικάρια, ιδού φρόνιμος και όχι σαν εμάς οπού καθόμεθα έτσι δειλοί χαϊμένοι» και κατηγορούνται οι καπετάνιοι ως ανάξιοι. «Αν δεν ευδοκιμούσε το καράβι ήθελε ειπούν: Μα τι τρελός να σηκωθεί με τέτοια φουρτούνα, με τέτοιο άνεμο! Να χαθεί ο παλιάνθρωπος, επήρε τον κόσμο εις τον λαιμό του». Έτσι κι εμείς ξεκινήσαμε για να κάνουμε την Επανάσταση. Αν αποτυχαίναμε, τι κατάρες θα ακούγαμε! Αλλ’ έδωσε ο Θεός και πετύχαμε και φέραμε τη λευτεριά στην πατρίδα. Γι’ αυτό κάπου αλλού έλεγε χαμογελώντας ο καπετάν Θοδωρής: - «Οι Έλληνες είναι τρελοί, αλλά έχουν γνωστικό Θεό». --------------Από τη Ζάκυνθο κοίταζε τα βουνά του Μοριά και στέναζε. «Βλέπω τη θάλασσα πλατιά και τον Μοριά αλάργα/με πήρε το παράπονο και το μεγάλο ντέρτι». Έτσι σαν τρελός για τη λευτεριά άφησε στη Ζάκυνθο τη γυναίκα του Κατερίνα με τα παιδιά του, καθώς και την καπετάνισσα μάνα του, τη θρυλική Ζαμπέτα με το όνομα, την Ζαμπία που τον γέννησε κάτω από μια βελανιδιά στο Ραμοβούνι, κυνηγημένη από τους Τούρκους, τη Δευτέρα της Λαμπρής 3 Απριλίου 1770, κι έλαβε το όνομα του Θόδωρου Ορλώφ. Και τώρα για την Άσπρη Θάλασσα, ακόμη και κουρσάρος για να σπάσει τις αλυσίδες της σκλαβιάς... Με την υπογραφή της συνθήκης του Τιλσίτ (7 Ιουλίου 1807) που συνυπέγραψαν Γαλλία και Ρωσία, τα Επτάνησα παραχωρήθηκαν στη Γαλλία από τους Ρώσους. Ο ρωσικός στόλος πήρε διαταγή να επιστρέψει στη Μαύρη Θάλασσα, αφήνοντας ανυπεράσπιστους για τρίτη φορά τους Έλληνες στην άγρια εκδίκηση των αγαρηνών. Ο Μοντσενίγος, γενικός διοικητής των Ιονίων Νήσων, έστειλε διαταγή στον Καποδίστρια να πάψει τον πόλεμο στη Λευκάδα με τον Αλή Πασά. Ο Καποδίστριας παρέδωσε το

Το ταφικό μνημείο του Κολοκοτρώνη στο Α΄ Νεκροταφείο της Αθήνας.

κάστρο στον Γάλλο υποστράτηγο Φορεστιέ και επέστρεψε στην Κέρκυρα. Τα ελληνικά τάγματα παραδόθηκαν ενέχυρο στη νέα διοίκηση. Αρκετοί οπλαρχηγοί όπως ο Μάρκος Μπότσαρης, μπήκαν στην υπηρεσία των Γάλλων. Ο Κολοκοτρώνης καίτοι θαύμαζε τον Ναπολέοντα, τον «θεό του πολέμου», αρνήθηκε να υπηρετήσει τους Γάλλους. Άνοιξε αλληλογραφία με τους αρματολούς του Ολύμπου και τέλος αποφάσισε να φύγει από τα Επτάνησα με τον Κεφαλονίτη καπετάν Αλεξανδρή Ραυτόπουλο για την Σκιάθο, τα «Ψαρά της Θεσσαλίας» (Κολοκοτρώνη Απομνημονεύματα, σελ 172). Εκεί, στο μοναστήρι του Ευαγγελισμού συγκεντρώθηκαν πολλοί αρματολοί καπεταναίοι και κλέφτες φεύγοντας τη μανία του Αλή Πασά και πικραμένοι από την συμφωνία των μεγάλων. Αν οι αυτοκράτορες είχαν υπογράψει συνθήκες, τις έγραφαν κι αυτοί στα τσαρούχια τους. Έφτιασαν καταδρομικό στόλο από 70 μικρά πλοία-φούστες (ταχύπλοα στενόμακρα διΐστια πλοιάρια κινούμενα με κουπιά και προωθούμενα με πανιά) κι αποφάσισαν να κάνουν κούρσο. Και όπως εξιστορεί ο ιστορικός Κωνσταντίνος Παπαρηγόπουλος (Ιστορία Ελληνικού Έθνους, σελ. 721) «...άπαντες οι μάχιμοι των χωρών εκείνων καταφυγόντες εις Σκιάθον και συγκροτησάντες αυτόθι καταδρομικό στόλον εξ 70 περίπου πλοιαρίων, εξηκολούθησαν τον αγώνα κατά θάλασσαν. Οι επί τω σκοπώ τούτω συνέλθοντες ονομαστί άνδρες ήσαν ο εκ Βάλτου Γιάννης Σταθάς, γαμβρός του Μπουκουβάλα, ο Καζαβέρνης, οι αρματολοί

Ο Κολοκοτρώνης ως πλοίαρχος του Ολύμπου Βλαχάβας, Λαζαίοι, Τζαχίλης, Μπιζιώτης και Σύρος, ο Πελοποννήσιος Κολοκοτρώνης, ο Ναούσης αρματολός Ρομφέης και Νίκος Τσάρας. Γενικός αρχηγός του στολίσκου προεχειρίσθη ο Σταθάς, όστις αναπέτασεν αντί της πρότερον κυματιζούσης επί των πλοίων εκείνων ρωσικής σημαίας, σημαίαν ελληνικήν φέρουσαν επί κυανούν πεδίου λευκόν σταυρόν. Αντιναύαρχος ανηγορεύθη ο Νίκος Τσάρας και ο στολίσκος υποδιαιρέθη εις επτά μοίρας, ων εκάστη εκαλείτο από της πατρίδος του αρχηγού: “Βάλτος”, “Μοριάς”, “Ρούμελη”, “Όλυμπος”, “Άσπρη Θάλασσα”, “Σκιάθος” και “Κασσάνδρα”. Ο καταδρομικός στόλος ου μόνον εις τα οσμανικά παράλια και πλοία κατήνεγκε πληγάς πολλάς, αλλά και προς αυτά τα πολεμικά σκάφη ετόλμησε να αντιπαραταχθή». Όλοι αυτοί οι κλεφτοκουρσάροι και άλλοι πολλοί «αποτελούν παραδείγματα ορεσιβίων μεταβληθέντων άρδην εις αρίστους θαλασσομάχους» όπως τόνισε ο ναυτοϊστορικός Ανδρέας Γ. Λαιμός στο “Ναυτικό του Γένους των Ελλήνων, Α’ 101”. Οι Έλληνες κουρσάροι μέσα στα χρόνια της σκλαβιάς αποτελούν ένα μαχητικό όπλο του Ελληνισμού, το άλλο ήταν η κλεφτουριά. Σχετικά ο Ν. Κοσμούλης γράφει: «Με μόνον τα ξίφη εις τας χείρας, δοθέντος μετά σπουδής και επιτυχίας εις το έργον της πειρατείας, συνηθίσαντες κατ’ ολίγον εις την θάλασσαν να κωπηλατούν και οι ίδιοι, και να διευθύνουν τα πειρατικά πλοιάρια και μόνοι των, χωρίς τινά δυσκολία, τρέχοντες από την θάλασσαν εις την ξηράν και από την ξηράν εις την θάλασσαν, στήνoντες τον ένα πόδα έξω και τον άλλον εις τα πλοία, παρουσιαζόμενοι εις τους Οθωμανούς όλως ιδιαιτέρως εις τον Αλή Πασάν, άρχισαν εντεύθεν να καταφρονούν περισσότερον τους εχθρούς». --------------Ο Νικοτσάρας είχε πείσει τον Ρώσον ναύαρχον Σινιάβιν, όταν τον επισκέφθηκε στη ναυτική βάση της Τενέδου, να τους βοηθήσει να κάνουν περισσότερα και μεγαλύτερα κουρσάρικα για να συντρέξουν στις επιχειρήσεις του σ’ όλο το Αιγαίο. Σε επαφή με τον Νικοτσάρα βρισκόταν και ο Αναγνωσταράς και τον ενισχύει στον πειρατικό αγώνα. Ο ναύαρχος Ι. Θεοφανίδης στο “Ιστορικό Αρχείο” του (σελ. 60) επισημαίνει τα αίτια και τις ιδιάζουσες περιστάσεις που επικρατούσαν πριν και κατά τη διάρκεια των ναυτικών επιχειρήσεων των αρματοκουρσάρων στους οποίους συναριθμεί και τον Κολοκοτρώνη: «Ο Σινιάβιν εξήγειρε τους νησιώτας και τους αρματολούς, και ιδίως τον Νικοτσαράν, κατά της Πύλης όπως επιφέρει αντιπερισπασμόν εις όφελος του εν Μολδοβλαχία στρατού. Αλλά τους εγκατέλειπε εις την τύχην των απερχόμενος του Αιγαίου, συνεπεία της συνομολογηθείσης ειρήνης μεταξύ Οθωμανών και Ρώσων. Πολλοί εκ των συμπραξάντων μετά του Σινιάβιν ηνώθησαν τότε μετά τινών νησιωτών, ως και των αρματολών του Ολύμπου των φευγόντων την καταδίωξιν του Αλή Πασά». Έτσι οι μέρες του χειμώνα του 1806 δεν πέρασαν άπραγες. «Οι ταρσανάδες και τα καρνάγια των νησιών βούιζαν από το μελισσολόι της ναυτουριάς που είχε πέσει με τα μούτρα να φτιάσει όσο το δυνατό πιο πολλά πλεούμενα για τις ανάγκες του πο-

λέμου» (Τ. Βουρνάς, Αρματολοί και Κλέφτες, σελ. 303.) Τον Σεπτέμβριο του 1807 έγινε κοινή σύσκεψη των καταδρομέων και κλεφταρματολών οπλαρχηγών, οι οποίοι έδωσαν τον όρκο της ελευθερίας μπροστά στην Ελληνική Σημαία. Σ’ αυτό το συμβούλιο αποφάσισαν να συνεχίσουν τον πόλεμο στη θάλασσα. Εβδομήντα μαύρα καράβια, χωρισμένα σε εφτά νταϊφάδες (μοίρες), δέκα στον καθένα με κεφαλή στο καθένα τα με-γαλύτερα καράβια ΒΑΛΤΟΣ, ΜΟΡΙΑΣ, ΡΟΥΜΕΛΗ, ΟΛΥΜΠΟΣ, ΑΣΠΡΗ ΘΑΛΑΣΣΑ, ΣΚΙΑΘΟ, ΚΑΣΣΑΝΔΡΑ. Ο καπετάν Κολοκοτρώνης ήταν μοίραρχος του ΜΟΡΙΑ και κεφαλή της αρμάδας μπήκε ο Γιάννης Σταθάς, ένας πελώριος μαυριδερός άντρας με πυκνή γενειάδα και μακριά κυματιστά μαλλιά. Υποναύαρχος ο θρυλικός Νικοτσάρας που θαύμαζε ο Κολοκοτρώνης και τόνισε, αργότερα στην άλωση της Τριπολιτσάς, την μεγάλη του προσφορά. Σε ένα δημοτικό τραγούδι παρουσιάζεται να κράζει: - «Καράβια να μου στείλετε να κλείσω το μπουγκάζι/να γκιζερώ τη θάλασσα κι ο κόσμος να τρομάζει». --------------Μέχρι τότε τα καράβια είχαν ρωσική σημαία. Ο αρχηγός του στόλου την αντικαθιστά «με ελληνικήν της εμπνεύσεώς του». Γαλάζιο βάθος και λευκός σταυρός. Αυτή η σημαία γίνηκε ύστερα όλου του ελληνισμού. Όλα τα σκάφη ήταν βαμμένα μαύρα μέχρι τα πανιά και τη στολή των μαχητών, γι’ αυτό πήραν την ονομασία «μαύρα καράβια» ως έκφραση πένθους για την εγκατάλειψη από τους Ρώσους. Αυτά τα μαύρα καράβια απαθανάτισε η δημοτική μας μούσα: --------------Μαύρο καράβι αρμένιζε στα μέρη της Κασσάνδρας είχε πανιά κατάμαυρα, και τ’ ουρανού παντιέρα. Εμπρός κορβέτα μ’ άλικο μπαϊράκι του εβγήκε. Μάινα! φωνάζει, τα πανιά, ρίξε τα, λέγει κάτω! Δεν τα μαϊνάρω τα πανιά, ουδέ τα ρίχνω κάτω! Μη με θαρρείτε νιόνυμφη να βγω να προσκυνήσω. Εγώ ’μαι ο Γιάννης του Σταθά, γαμπρός του Μπουκουβάλα. Τράκο, λεβένταις! Ρίξετε’ς την πλώτη το καράβι. Των Τούρκων αίμα χύσετε, απίστους μη ψηφάτε. Οι Τούρκοι βόλτα έρριξαν κι εγύρισαν την πλώρη. Πρώτος ο Γιάννης πέταξε με το σπαθί στο χέρι. Στα μπούνια τρέχουν αίματα, θάλασσα κοκκινίζει. Αλλάχ! Αλλάχ! οι άπιστοι κράζουν και προσκυνάνε. Με την ανακωχή μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας, οι Ρώσοι ανακάλεσαν τις φρουρές τους από τα νησιά του Αιγαίου, ενώ ο Αλή Πασάς έκαιγε και κατέστρεφε τα πάντα στη Θεσσαλία. Η απάντηση δόθηκε με τα μαύρα καράβια. Ενήργησαν τολμηρότατες αποβάσεις σε πολλές παραλιακές πόλεις που κατοικούσαν Τούρκοι, Μακεδονία. Θράκη, Εύβοια, παράλια Μικράς Ασίας. Από τον κόλπο του Ορφανού ως τα Δαρδανέλλια έσπερναν τη φρίκη και τον θάνατο. Δέκα ολάκαιρους μήνες έκλεισαν τη Θεσσαλονίκη. Σκλάβωναν τουρκικά καράβια, πλούσια ήταν τα πλιάτσικα. Η Πύλη ανησύχησε και αποφάσισε να χτυπήσει τους κουρσάρους δυναμικά. Έτσι ανάγκασαν τον Καπουδάν Πασά να προσβάλει τη βάση των καταδρομέων, τη Σκι-

Ο Κολοκοτρώνης ως πλοίαρχος άθο, και να πάνε στην Ύδρα για να πιάσουν τους προεστούς. Μια μεγάλη φρεγάτα με 76 κανόνια, δύο κορβέτες κι άλλα μικρότερα πλοία τράβηξαν για να χτυπήσουν στη φωλιά τους, τη Σκιάθο. Περίπου 1.500 Έλληνες με επικεφαλής όλους τους οπλαρχηγούς με τις «φούστες» τους αντιστάθηκαν ηρωικά. Το πέλαγος γέμισε βουή, λάμψη και καπνούς. Οι Τούρκοι πλησιάσανε κοντά στη μοίρα του Κολοκοτρώνη κι άρχισαν να χτυπούν. Η δύναμη των Τούρκων ήταν μεγάλη. Ο Κολοκοτρώνης δεν τάχασε, είχε προβλέψει τον κίνδυνο και είχαν ειδοποιήσει εγκαίρως την εγγλέζικη φρεγάτα HORSE SEA που στάθμευε στη Σύρο. Ένα μικρό κουρσάρικο είχε δώσει την είδηση από τον Κολοκοτρώνη στον πλοίαρχο της φρεγάτας καπετάν Στιούαρτ. Η φρεγάτα φάνηκε στις 5 Ιουλίου 1808 το απόγευμα. Το ηθικό ανεπτερώθη. Άναψε το κανονίδι. Καπνοί σκεπάσανε σε λίγο τις φούστες, καπνοί και σχίζονταν μονάχα από πύρινες ρομφαίες των κανονιών και ο αγέρας συνέπαιρνε το βρόντο και τον αντίλαλο στα νερά και στα ουράνια. Όλη τη νύχτα. Όπως σημειώνει ο Ι. Βασδραβελλης (Η Πειρατεία στη Μακεδονία κατά την Τουρκοκρατίαν, σελ. 349): «Τις πρωινές ώρες της 6ης Ιουλίου η τουρκική αρμάδα είχε διαλυθεί από την δεξιοσύνη της αγγλικής φρεγάδας. Αλλά και οι Έλληνες πειρατές πανταχόθεν επιτιθέμενοι, επέφεραν σύγχυσιν εις τον τουρκικόν στόλον. Τελικώς η τουρκική αρχηγός BENDERE TZAFER υποστάσα σοβαράς βλάβας υπεχρεώθη εις παράδοσιν, ο δε υπόλοιπος τουρκικός στόλος εγκαταλείψας την ναυμαχίαν απεμακρύνθη προς Ελλήσποντον διωκόμενος». Τη ναυμαχία εξιστορεί και ο Σπ. Μελάς (Ο Γέρος του Μοριά, σελ. 98): «Μια μέρα ο ΜΟΡΙΑΣ, η μοίρα του Κολοκοτρώνη, βρέθηκε μπροστά σε μεγάλα τουρκικά πολεμικά. Ήταν δύο κορβέτα και μια φρεγάδα. Κατέβαινε στην Ύδρα να πιάσουν τους προεστούς. Είδαν τα κουρσάρικα του Κολοκοτρώνη, άνοιξαν μπουκαπόρτες, το πέλαγος γέμισε βουή, λάμψη και καπνό. Πέρα μακριά φαινότανε μια φρεγάδα εγγλέζικη. «ΑΛΟΓΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ» τη λέγανε. Έστειλε γρήγορα κάποιο καϊκάκι, της έκανε σινιάλο, γύρεψε βοήθεια. Ο Άγγλος έφτασε πρόθυμα. Άναψε το κανονίδι. Τα δύο κορβέτα βούλιαξαν, η τουρκική φρεγάδα σκλαβώθηκε. Έτσι για πρώτη φορά πολεμάνε μαζί Έλληνες και Άγγλοι κατά της Τουρκίας. Ο Κολοκοτρώνης γλύτωσε, μα και το νησί της Ύδρας». Όμως και ο ιστορικός George Finley (Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως Α’, σελ. 330) γράφει σχετικά: «Στη διάρκεια του πολέμου που εξερράγη αμέσως κατόπιν μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας, ο Κολοκοτρώνης περιέπλεε τις ακτές με ένα πλοίο που ο ίδιος το ονόμαζε καταδρομικό και οι άλλοι πειρατικό, αλλά συνεπλάκη με δύο οθωμανικά πλοία και βρισκότανε σε κίνδυνο να τερματίσει τη σταδιοδρομία του κρεμασμένος από το κατάρτι, όταν τυχαία εμφάνιση στον ορίζοντα μιας αγγλικής φρεγάτας τον έσωσε. Η Αγγλία βρισκόταν τότε σε πόλεμο με τους Τούρκους, έτσι που ο Κολοκοτρώνης κατόρθωσε να διαφύγει». Ο ναύαρχος Ι. Θεοφανίδης καταχωρίζει μάλιστα και το διάγραμμα της κρίσιμης ναυμαχίας προ της Σκοπέλου

Η εξάρτυση, τα όπλα και προσωπικά αντικείμενα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.

(Ιστορικό Αρχείο Α΄ σελ. 61) . «Ο οπλισμός της αγγλικής φρεγάτας, της οποίας το εκτόπισμα ήταν 998 τόνων, αποτελείτο εν συνόλω εκ 22 πυροβόλων, με πλοίαρχο τον Τζων Στιούαρτ και πλήρωμα 251 άνδρες. Της τουρκικής φρεγάτας ΜΠΕΝΤΕΡΕ ΤΖΑΦΕΡ, εκτοπίσματος 1.300 τόνων, με 52 πυροβόλα και κυβερνήτη τον πλοίαρχο Σκαντρίλ Κιουτσούκ Αλή. Επίσης μια μικρότερη φρεγάτα, ΑΛΗ ΦΕΖΑΝ, κυβερνημένης υπό του πλοιάρχου Ντουρουγκαντρή Αλή, εκτοπίσματος 730 τόνων και δυνάμεως 230 ανδρών με 24 πυροβόλα. Επίσης, την τουρκική μοίρα αποτελούσαν εκτός των δύο φρεγατών ακόμη δύο κορβέτες, δύο πλοία φέροντα όλμους και τινα μύστικα (σεμπέκο). Από αυτή τη ναυμαχία η ΜΠΕΝΤΕΡΕ ΤΖΑΦΕΡ είχε 170 νεκρούς και υπέρ τους 200 τραυματίες, τους πλείστους θανασίμως, με μεγάλες ζημιές της ιστιοφορίας και ήτο διάτρητον τόσον πολύ ώστε μόλις να επιπλέη και ερυμουλκήθη από τον ΘΑΛΑΣΣΙΟΝ ΙΠΠΟΝ μέχρι της Μυκόνου. Ενώ η ΑΛΗ ΦΕΖΑΝ εγκατέλειψε το πεδίο της ναυμαχίας και κατέφυγε προς Δαρδανέλια».

Ο Κολοκοτρώνης ως πλοίαρχος Όλα αυτά σημειώνονται για να εικονίσουν τις δυσκολίες που αντιμετώπισε η μοίρα του καπετάν Θεόδωρου Κολοκοτρώνη σε έναν άνισο αγώνα. Πάντως όλα τα πράγματα στον κόσμο δεν μετριούνται πάνω στο χαρτί και στα νούμερα. Οι άνισες αρμάδες δεν αναμετρήθηκαν στα κύματα, στα μπογάζια και στους αγέρηδες. Την τελευταία κουβέντα δεν την έχουν τα νούμερα μα η απόφαση, η τέχνη, η μανούβρα, η ψυχή κι αυτή στο τέλος ενίκησε. Η Τουρκία τα είχε όλα. «Χρήματα, στόλο, στρατό, αιώνων συμμαχίες. Η Ελλάδα είχε μονάχα την απελπισία της» γράφει ο Γάλλος ναύαρχος Jurien de la Graviere. Κι αλλού τονίζει: «Το κατ’ εμέ αείποτε εθαύμασα τους Έλληνας ναυτικούς. Εις παρόμοιο τι συναίσθημα θαυμασμού υπείκοντας, θέλουσιν ίδη πλείστους ημών ακούοντας την αφήγησιν τοσούτων θαυμασίων κατορθωμάτων συντελεσθέντων διά των ασθενεστάτων νηών». Η Πύλη αφού απελπίστηκε γιατί δεν μπορούσε να καταβάλει τους ατρόμητους Έλληνες καταδρομείς, διέταξε τον Αλή Πασά να τους αφήσει ανενόχλητους να επιστρέψουν στον Όλυμπο. Ακόμη ο Σουλτάνος Μαχμούτ έστειλε

φιρμάνι αμνηστείας των πειρατών κι έβαλε τον Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄ να γράψει γράμμα για να διαλύσουν τον στολίσκο με διπλή εγγύηση, του Πατριάρχη και τη δική του, πως κανείς δεν θα τους πειράξει. «Επειδή δε η Πύλις δια της βίας ουδέν ηδύνατο να πράξη, έλαβεν υπομονήν και εξέδωκεν μεσιτεία του Πατριάρχου, φιρμάνι γενικής αμνηστείας των. Ο Αλή Πασάς εν τούτοις το περιφρόνησε, όταν συνέλαβε βραδύτερον δολίως τον Βλαχάβαν». Οι κλεφτοκούρσαροι δέσανε τα καράβια κι ο Αλή Πασάς συμμάζωξε τ’ ασκέρια του στα Γιάννενα. Μπέσα για μπέσα τους είχε παραγγείλει ο Αλής. Με δόλο όμως έπιασε τον Παπαβλαχάβα στην Κατερίνη και τον λιάνιζε ζωντανό «τον έκοψε μεληδόν το σώμα του» στα Γιάννενα, μπροστά στον Γάλλο πρόξενο Πουκεβίλ. Ο Πουκεβίλ κοίταξε τον Πασά με φρίκη και είπε αργά σαν να απευθυνόταν στο μέλλον: «Τούτο το μαρτύριο ήταν ο θρίαμβος του Βλαχάβα και η καταισχύνη της εξουσίας σου, Αλή Πασά. Μέσα από τα βασανιστήρια και τα αίματα των Ελλήνων βλέπω να φυτρώνει μέρα με τη μέρα το μέγα δέντρο της λευτεριάς». (Τ. Βουρνάς, Αρματολοί και Κλέφτες, σελ. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης στη νεκρική κλίνη.

Ο Κολοκοτρώνης ως πλοίαρχος 349.) Και όπως τονίζει ο Φώτης Κόντογλου (Η πονεμένη Ρωμιοσύνη, σελ. 273): «Αυτοί είναι οι μεγάλοι καπετάνιοι που φανερωθήκανε πριν από την Επανάσταση, αυτά είναι τα μεγάλα κλωνάρια του δέντρου της λευτεριάς απ’ όπου ξεκλαδιστήκανε όλοι οι άλλοι οπλαρχηγοί, από αυτό το σχολείο βγήκε η ραχοκοκκαλιά και η ψυχή του έθνους. Απ’ αυτούς σώθηκε το έθνος μας». Ο ίδιος ο καπετάν Θεόδωρος Κολοκοτρώνης με λακωνικά λόγια σημειώνει τη θαλασσινή του δράση στην Άσπρη Θάλασσα με τους αρματοκουρσάρους του Ολύμπου, γιατί «ο Κολοκοτρώνης έγραψεν ιστορίαν με το σπαθί του, δεν την έγραψεν με τα απομνημονεύματά του», όπως σημειώνει ο ιστορικός Γ. Γριτσόπουλος (Τα Απομνημονεύματα του Κολοκοτρώνη, σελ. 91.) - «Επήγα με τον καπετάν Αλεξανδρή εις το Λεβάντε, δέκα μήνες εναντίον των Τούρκων. Εκεί επήγα εις το Άγιον Όρος, μας επολιόρκησαν τρία καράβια τούρκικα πολεμικά, δύο κορβέτα και μία φρεγάδα εις την Σκιάθον. Εδώκαμε είδηση μιας φρεγάδας αγγλικής, και ήλθεν εις βοήθειάν μας. Τα δύο κορβέτα τα εβούλιαξε και την φρεγάδα την επήρεν ζωντανήν. Είμεθα ημείς οι Έλληνες 1.400, όλοι οι καπεταναίοι του Ολύμπου, καθώς παπά Μπλαχάβας, Λιόλιος, Λαζόπουλος, του Τζάρα οι καπεταναίοι. Αυτοί ευρέθησαν εις την Σκιάθον κατατρεγμένοι από τον Μουχτάρ πασά και λοιπούς Τούρκους της ξηράς. Μας πήρε ο χειμώνας, επήγαμε εις την Μάνην απ’ εκεί επήγα εις την Ζάκυνθον». Αργότερα ως καπετάνιος κατήχησε διάφορους καπεταναίους σπετσιώτικων και υδραίικων καραβιών. Η κουρσάρικη περιπέτεια στην Άσπρη Θάλασσα του γαλβάνισε τον χαρακτήρα και του χάρισε εμπειρία για τις ευθύνες και τους αγώνες που θα τον περίμεναν με τον ξεσηκωμό του 1821. Όπως αναφέρει ο Ι. Πετρώφ (Περίδοξος Κλεφτουριά της Μακεδονίας, σελ. 139) : «Ο κατά θάλασσαν δεκάμηνος ούτος πόλεμος του Θεοδώρου Κολοκοτρώνη διεξαχθείς υπό την σημαίαν των κορυφαίων της εποχής εκείνης αγωνιστών, Βλαχάβα και Νικοτσάρα, σπουδαίως ωφέλησε τον προκείμενον ήρωα, ενισχύσας την πολεμικήν αυτού δεινότητα και πείραν, προς τούτοις δε κατέστησαν αυτόν γνωστόν ανά τον αρματολικόν κόσμον και παρασκεύασεν αυτώ περίδοξον στάδιον της περαιτέρω

δράσεως εν τω υπέρ εθνικής απελευθερώσεως αγώνα του 1821-1828». Και όπως τονίζει ο καθηγητής Αχιλλέας Λαζάρου (Θ. Κολοκοτρώνης και η Σύμπραξη με του Αρματoλούς του Ολύμπου, σελ. 11): «Η γνωριμία του Κoλοκοτρώνη με τους αρματολούς του Ολύμπου, Θεσσαλίας, Μακεδονίας και τους ναυτικούς των παραλίων και των νησιών του Βορείου Αιγαίου υπήρξε αληθινό αναβάπτισμα στις δροσοπηγές του εθνικισμού των Ελλήνων. Η δε πολεμική σύμπραξή του αποδείχθηκε ευεργετική, γιατί του χάρισε πρωτόγνωρες εμπειρίες και πλούσια βιώματα. Μάλιστα του χάρισε μια πολυδιάστατη σύνθεση, την παλικαριά του Αχιλλέα, τη σοφία του Νέστορα και την πανουργία του Οδυσσέα, γιατί είχε την καρδιά του λιονταριού, του αητού το μάτι, την πονηριά της αλεπούς, του λαγού το περπάτημα και τον αιφνιδιασμό του κουρσάρου. Γι’ αυτό και αρκετά ελληνικά πλοία πήραν το όνομά του». Κι όλα αυτά τα γράψαμε γιατί αρκετοί δεν γνωρίζουν ακόμα τη ναυτική του ζωή στα προεπαναστατικά χρόνια. Αυτός είναι και ο λόγος που αραδιάσαμε εξεπίτηδες τις διάφορες πηγές –κι άλλες που παραλείψαμε– που αναφέρω τον Κολοκοτρώνη ως καπετάνιο και κουρσάρο, για να μη χαθεί από τη μνήμη μας, γιατί ένα έθνος που χάνει τη μνήμη του είναι ξοφλημένο και οδηγείται προς την υποδούλωση. Η ιστορική μνήμη αποτελεί την επιβεβαίωση της βιολογικής συνέχειας του λαού μας μέσα στη διαδρομή των τριάντα αιώνων. Γονατίζουμε με σέβας και θαυμασμό σ’ αυτούς τους ανθρώπους που πάλεψαν με νύχια και δόντια για να μας λυτρώσουν από τη σκλαβιά. Ιδιαίτερα στη μεγάλη μορφή του Κολοκοτρώνη που με την αγράμματη σοφία του διδάσκει στους λαούς πώς οι σκλάβοι γίνονται ελεύθεροι. Πώς από τα κατσάβραχα αγκάλιασε τα κύμστα. Και κλείνω με τη συμβουλή του στους νέους: - «Η προκοπή σας και η μάθησή σας να μη γίνει σκερπάνι μόνο διά το άτομό σας, αλλά να κοιτάζει το καλό της Κοινότητας και μέσα στο καλό αυτό βρίσκεται και το δικό σας». Λίγη αρμύρα από τον πλοίαρχο Κολοκοτρώνη που έμεινε στη μνήμη ενός ολόκληρου λαού.

ΠΛΟΙΑΡΧΟΣ ΝΙΚΟΣ Ι. ΚΩΣΤΑΡΑΣ

εμποροπλοίαρχος-συγγραφέας κ Νίκος Ι. Κωστάρας, ιστορικός ερευνητής, δοκιμιογράφος, βιογράφος και λαογράφος γεννήθηκε το 1929 στα Κακουραίικα Αρκαδίας. Μαθήτευσε στο Γυμνάσιο Ανδρίτσαινας, τελείωσε το Γυμνάσο Δημητσάνας, πήρε το πτυχίο της Ανωτάτης Βιομηχανικής Σχολής και ακoλούθησε το ναυτικό επάγγελμα. Σταδιοδρόμησε ως πλοίαρχος ταξιδεύοντας με ποντοπόρα σε όλο τον κoσμο. Από το 1975 υπηρέτησε ως αρχιπλοίαρχος σε ναυτιλιακές εταιρείες στον Πειραιά. Υπήρξε μέλος της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων, η οποία τον βράβευσε για τα σπουδαία άρθρα του στο περιοδικό «ΕΞΑΝΤΑΣ». Υπήρξε επίσης μέλος της

Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνων, της Εταιρείας Πελoποννησιακών Σπουδών, της Πανελλήνιας Ένωσης Συντακτών Δημοσιογράφων κ.ά. Έχει τιμηθεί με το Α΄ Βραβείο Δοκιμίου από την Ένωση Ελλήνων Λογοτεχνών, έχει λάβει έπαινο από το ΥΕΝ στον λογοτεχνικό διαγωνισμό στη μνήμη Ν. Καββαδία κ.α. «Ως απόμαχος, αγκυροβόλησε στο Μαρούσι και από το 1990 μπαρκάρισε στο “καράβι” της λογοτεχνίας, προσπαθώντας να κάνει την “πέτρα βότσαλο” προβάλλοντας την αρμύρα, δημοσιεύοντας μελέτες και άρθρα, εκπέμποντας στους ωκεανούς της αδιαφορίας»... Έφυγε για το μεγάλο ταξίδι την 8η Ιανουαρίου 2014, σε ηλικία 85 ετών.

Ανταρσία στη θάλασσα του Νότου Από το ημερολόγιο του Αρχιπλοιάρχου Δημητρίου Μηνδρινού του Τ. Προέδρου της ΠΕΣΠΕΝ και Τ. Αντιπροέδρου της λέσχης Αρχιπλοιάρχων Ε.Ν.

Το Κρουαζιερόπλοιο “ILLIRIA” στον κόλπο της Ανταρκτικής.

Είχα δημοσιεύσει πριν από χρόνια, το 1987, στο έγκριτο περιοδικό μας «ΕΞΑΝΤΑΣ» το πρώτο ταξίδι μου στην Ανταρκτική –ως πλοίαρχος του κρουαζιεροπλοίου “ILLIRIA”. Ένα ταξίδι γεμάτο άγνωστα στοιχεία, σ’ένα κόσμο που μας φαντάζει χαμένος στην απεραντοσύνη του λευκού, που όμως υπάρχει, ζει και δημιουργεί.

πρώτη μας κρουαζιέρα ξεκίνησε από το Montevideo της Ουρουγουάης, με προορισμό Fakland island, South Georgia island, Rozita Harbour, Albatros island, μικρό νησί με εκατοντάδες μεγάλα θαλασσοπούλια “Albatros” από τα οποία πήρε και το όνομά του. Στη συνέχεια σύμφωνα με το πρόγραμμα προσέγγιση στην Ανταρκτική, Admiralti bay, Hope bay, Cuiverville, Paradise bay, Lemaire Channel, Deception island, Maxweel bay, Harmony cove, με επιστροφή, Cape Horn, Port Williams, Punta Arena (Χιλή) από όπου άρχιζαν οι επόμενες κρουαζιέρες μας. Οι επιβάτες μας ήταν όλοι Αμερικάνοι –κάποιας ηλικίας– αρκετά ευκατάστατοι, πολυταξιδεμένοι, που είχαν προγραμματίσει να γνωρίσουν την πέμπτη Ήπειρο, την Ανταρκτική, να πλουτίσουν τις γνώσεις τους. Οι αξιωματικοί και το πλήρωμα του πλοίου ήταν όλοι Έλληνες, ναυτικοί έμπειροι, ζημωμένοι με την αλμύρα της θάλασσας.

1. Στη γέφυρα κατά την είσοδο του κρουαζιερόπλοιου στο Lemaire Channel της Ανταρκτικής. 2. Οι βασιλικοί πιγκουίνοι της Ανταρκτικής. 2

Καιρός τώρα να σας αφηγηθώ το απρόοπτο συμβάν. Ήταν 2μ.μ (ημέρα όλο το εικοσιτετράωρο, λόγω Νοτίου πλάτους και κλίσης ήλιου) όταν χτύπησε το τηλέφωνο στην καμπίνα μου. Η κλήση ήταν από τον Υποπλοίαρχο φυλακής στη Γέφυρα ο οποίος μου είπε «Ελάτε γρήγορα στη Γέφυρα», χωρίς άλλη ενημέρωση. Έβαλα τα παπούτσια μου, αφού ήμουν ενδεδημένος για να είμαι “stand by” για κάθε απρόοπτο και ανέβηκα στη Γέφυρα. Φθάνοντας, βρέθηκα προ εκπλήξεως, βλέποντας όλο το πλήρωμα συγκεντρωμένο μέσα και έξω από τη Γέφυρα και το πλοίο να ταξιδεύει με όλη την ταχύτητα, με αλλάγη πορείας 180ο (εκατόν ογδόντα μοιρών) προς αντίθετη πορεία. Κοιτάζοντάς τους στα μάτια τους ρώτησα τι συμβαίνει. Με μία φωνή μου απάντησαν δείχνοντάς μου τον ορίζοντα, προς την κατεύθυνση του προορισμού μας, που ήταν καλυμένος από παγόβουνα. «Καπετάνιε δε συνεχίζουμε το ταξίδι μας, δε θα πάθουμε και εμείς ότι έπαθε ο ΤΙΤΑΝΙΚΟΣ, έχουμε γυναίκες και παιδιά».

Ανταρσία στη θάλασσα του Νότου

Ήταν η στιγμή που ως πλοίαρχος του “ILLIRIA” έπρεπε να πάρω αποφάσεις γρήγορες και ορθές. Έδωσα εντολή στον αξιωματικό φυλακής να γυρίσει το πλοίο προς τον προορισμό μας. Τους ρώτησα «Είναι η πρώτη φορά που βλέπετε παγόβουνα; Μαζί πήγαμε και στην Αρκτική και φθάσαμε σε πολύ μεγαλύτερα βόρεια πλάτη. Ταξιδέψαμε μέσα σε παγόβουνα και δεν αντιμετωπίσαμε κανένα πρόβλημα. Έχω στο πλοίο και τη γυναίκα μου. Δεν πρέπει να σας κυριέυει ο φόβος, θα πλησιάσουμε και αν δεν βρούμε πέρασμα δεν είμαι παράφρων να ρίξω το πλοίο πάνω στα παγόβουνα». Εκείνη τη στιγμή ήρθε στη σκέψη μου ο Captain Cook ο Άγγλος πλοίαρχος που γύρω στα 1770 έφθασε στην Ανταρκτική με ένα ξύλινο ιστιοφόρο και μια μαγνητική πυξίδα και τους το διηγήθηκα. «Και εμείς με ένα σύγχρονο γερό σκαρί, με όλα τα σύγχρονα ναυτικά βοηθήματα θα φοβηθούμε; Σκεφτήκατε ποια ντροπή ανά την υφήλιο μας περιμένει όταν θα μαθευτεί ότι οι Έλληνες ναυτικοί τρόμαξαν στην θέα των παγόβουνων και γύρισαν πίσω; Εμείς οι Έλληνες με τη μεγάλη ναυτική παράδοση θα υποστούμε τέτοια ντροπή και περιφροσύνη; Πηγαίνετε στις θέσεις σας, δε θα φύγω από τη γέφυρα. Να είστε βέβαιοι ότι θα τα καταφέρουμε και αυτή τη φορά». Τότε ο λοστρόμος ένας άξιος γεννημένος ναυτικός θαλασσάνθρωπος, πήρε το δρόμο της αποχώρησης, τον ακολούθησαν και όλοι οι άλλοι.

Στην είσοδο του Lemaire Channel.

Συνεχίσαμε το ταξίδι μας, φθάσαμε στον πρώτο προορισμό μας το Admiralty bay και σε όλους τους άλλους σύμφωνα με το πρόγραμμα. Λαμβανομένου υπ’όψιν ότι το κρουαζιερόπλοιο “ILLIRIA” ανήκε σε ελληνική εταιρεία των αδελφών Παπαγαπητών με έδρα την Νέα Υόρκη ήταν η πρώτη φορά που ύπο ελληνική σημαία κρουαζιερόπλοιο έφθασε στην Ανταρκτική και εμείς το πλήρωμά του. Αγαπητοί αναγνώστες, ο λόγος που αναφέρομαι σήμερα στο προαναφερόμενο γεγονός, είναι ότι διαβάζω για τη ραγδαία αύξηση του Ελληνόκτητου στόλου και χαίρομαι για αυτό, αλλά λυπούμαι για τη συνεχή μείωση των Ελλήνων ναυτικών. Σήμερα οι εν ενεργεία Έλληνες ναυτικοί είναι γύρω στις 15.000 από τις 140.000 που ήταν τα χρόνια 1950-1955. Ας σκεφθούν οι αρμόδιοι που γνωρίζουν τους λόγους αυτής της μείωσης και ας μην χρονοτριβούν. Οφείλουν να πάρουν μέτρα, πριν η ναυτιλία αφελληνισθεί με όλα τα εις βάρος επακόλουθα οικονομικά και άλλα. Κλείνω το σημερινό μου θέμα, θέτοντας πρώτα στον εαυτό μου το ερώτημα, αν είχα στο πλοίο αλλοδαπό πλήρωμα στο ταξίδι αυτό, θα είχα το ίδιο θετικό αποτέλεσμα; Η μακρόχρονη εμπειρία μου, μου λέει ΟΧΙ. Άραγε τι ναυτιλία θα παραδόσουμε στα παιδιά και στα εγγόνια μας;

Mylaki Shipping Agency Ltd Ship Agency • Ship-to-Ship Transfers • Protecting Agency • Canal and Straits Transits Electronic Customs Clearances • Ship Supply • Husbandry Services • Ship Lay-Up Change of Management / Ownership • Technical Support • Ship Repairs

43, Iroon Polytechniou Ave. 185 35 Piraeus, Greece T: +30 210 422 3355 F: +30 210 422 3356 ops@mylakiltd.gr www.mylakiltd.gr

Greece Ag. Theodoroi: 1, Spirou Meleti St., 200 03 Ag. Theodoroi T: +30 27410 62301 / F: +30 210 422 3356 Alexandroupolis: 6, M. Botsari St., 681 00 Alexandroupolis T: +30 21670 05952 / F: +30 23102 23932 Aliveri (Mylaki Port): 18, A. Nika St., 345 00 Aliveri T: +30 22230 23692 / F: +30 22230 23789 Chalkis: 10-12, Voudouri Ave., 341 00 Chalkis T: +30 22210 74810 / F: +30 22210 76760 Eleusis: 19, Kanellopoulou St., 192 00 Eleusis T: +30 210 556 1654 / F: +30 210 556 1655 Kavala: 1, Er. Stavrou St., 654 03 Kavala T: +30 2310 230577 / F: +30 2310 240391

Lavrion: Lavriou Sq., 195 00 Lavrion T: +30 21670 05953 / F: +30 210 422 8096 Patras: 124, Ag. Andrea St., 262 21 Patras T: +30 2610 422102 / F: +30 2610 434297 Thessaloniki: 7, Karatasou St., 546 26 Thessaloniki T: +30 2310 283375 / F: +30 2310 223932 Volos: 32, Argonafton St., 382 21 Volos T: +30 24210 23496, / F: +30 24210 39361 Yali (Island): Yali-Nissiros, 853 03 Dodecanese T: +30 22420 92086 / F: +30 22420 92086 Cyprus 7, Klimentos & Kleomenous St., CY 1061, Nicosia T: +357 22452080 / F: +357 22754801

Besides the ports/locations that we cover via our offices appearing on the relevant list, Mylaki Shipping Agency covers all Greek ports through our local correspondence.

43, Iroon Polytechniou Ave.,185 35 Piraeus, Greece Tel: +30 210 422 8085 / Fax: +30 210 422 8076 Ε-mail: tankerops@seaven.gr / dryops@seaven.gr www.seaven.gr

Το Ευπαλίνειο Όρυγμα της Σάμου Του Χαράλαμπου Τορτορέλη, Παιδαγωγού-Μουσειολόγου

Ιστορία του Ηροδότου, Γ,60: Ἐμήκυνα δὲ περὶ Σαμίων μᾶλλον, ὅτι σφι τρία ἐστὶ μέγιστα ἁπάντων Ἑλλήνων ἐξεργασμένα, ὄρεός τε ὑψηλοῦ ἐς πεντήκοντα καὶ ἑκατὸν ὀργυιάς, τούτου ὄρυγμα κάτωθεν ἀρξάμενον, ἀμφίστομον. 2 τὸ μὲν μῆκος τοῦ ὀρύγματος ἑπτὰ στάδιοι εἰσί, τὸ δὲ ὕψος καὶ εὖρος ὀκτὼ ἑκάτερον πόδες. διὰ παντὸς δὲ αὐτοῦ ἄλλο ὄρυγμα εἰκοσίπηχυ βάθος ὀρώρυκται, τρίπουν δὲ τὸ εὖρος, δι᾽ οὗ τὸ ὕδωρ ὀχετευόμενον διὰ τῶν σωλήνων παραγίνεται ἐς τὴν πόλιν ἀγόμενον ἀπὸ μεγάλης πηγῆς. 3 ἀρχιτέκτων δὲ τοῦ ὀρύγματος τούτου ἐγένετο Μεγαρεὺς Εὐπαλῖνος Ναυστρόφου. τοῦτο μὲν δὴ ἓν τῶν τριῶν ἐστι, δεύτερον δὲ περὶ λιμένα χῶμα ἐν θαλάσσῃ, βάθος καὶ εἴκοσι ὀργυιέων• μῆκος δὲ τοῦ χώματος μέζον δύο σταδίων. 4 τρίτον δέ σφι ἐξέργασται νηὸς μέγιστος πάντων νηῶν τῶν ἡμεῖς ἴδμεν• τοῦ ἀρχιτέκτων πρῶτος ἐγένετο Ῥοῖκος Φιλέω ἐπιχώριος. τούτων εἵνεκεν μᾶλλόν τι περὶ Σαμίων ἐμήκυνα.. Απόδοση: [3.60.1] Τα παρατράβηξα τα σχετικά με τους Σαμίους για τον λόγο ότι οι Σάμιοι έχουν κατασκευάσει τα τρία μεγαλύτερα έργα που υπάρχουν στην Ελλάδα. Το πρώτο από τα τρία είναι ένα όρυγμα με δύο στόμια, που αρχίζει κάτω από ένα βουνό ψηλό ώς εκατόν πενήντα οργιές. [3.60.2] Το μάκρος του ορύγματος είναι επτά στάδια, το ύψος και το πλάτος του οκτώ πόδια. Σε όλο το μάκρος του είναι σκαμμένο άλλο όρυγμα, με βάθος είκοσι πήχες και πλάτος τρία πόδια, και μέσα απ᾽ αυτό περνάει το νερό και φτάνει με σωλήνες στην πόλη ξεκινώντας από μεγάλη πηγή. [3.60.3] Αρχιτέκτονας αυτού του ορύγματος ήταν ο Μεγαρέας Ευπαλίνος, γιος του Ναυστρόφου. Το δεύτερο είναι ο μόλος του λιμανιού, μέσα στη θάλασσα, που έχει βάθος ακόμη και είκοσι οργιές και μάκρος πάνω από δύο σταδίους. [3.60.4] Το τρίτο έργο είναι ένας ναός που έχουν κατασκευάσει, ο μεγαλύτερος απ᾽ όσους ξέρω, που πρώτος του αρχιτέκτονας υπήρξε ο Ροίκος, ο γιος του Φιλέα, ντόπιος. Γι᾽ αυτούς τους λόγους παρατράβηξα κάπως τα σχετικά με τους Σαμίους.

ο Ευπαλίνειο όρυγμα αποτελεί σύμφωνα με τον Ηρόδοτο ένα από τα σημαντικότερα έργα στην ιστορία της μηχανικής. Tο 1992 χαρακτηρίστηκε από την Unesco Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Τον Ιούνιο του 2015, η Διεθνής Ένωση Σηράγγων (ITA-AITES) ανακήρυξε το Ευπαλίνειο Όρυγμα της Σάμου ως «Παγκόσμιο Σηραγγολογικό Τοπόσημο» (International Tunneling Landmark). Πρόκειται για μια σήραγγα μήκους 1.036 μέτρων κοντά στο Πυθαγόρειο της Σάμου, η οποία κατασκευάστηκε κατά τον 6ο αιώνα π.Χ. για να χρησιμεύσει σαν υδραγωγείο. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του ήταν ότι ανοίχθηκε ταυτόχρονα και από τις δύο πλευρές του βουνού: το όρυγμα αυτό ήταν «αμφίστομον», όπως το χαρακτήρισε ο Ηρόδοτος, χάρις στον οποίον έγινε γνωστό. Οι δύο σήραγγες συναντήθηκαν περίπου στο μέσον με αξιοθαύμαστη ακρίβεια, κάτι που ήταν σημαντικό επίτευγμα για τα τεχνολογικά δεδομένα της εποχής. Γύρω στα 550 ο αρχιτέκτονας Ευπαλίνος από τα Μέγαρα ξεκίνησε την δημιουργία ενός «αμφίστομου ορύγματος» το οποίο θα «έδινε» νερό, με ασφάλεια

και υψηλές προδιαγραφές υγιεινής στην αρχαία πόλη της Σάμου, δηλαδή το σημερινό Πυθαγόρειο. Επρόκειτο για μία μάλλον φιλόδοξη ιδέα αλλά για τα δεδομένα της εποχής ανεφάρμοστη. Ο Ευπαλίνος, ωστόσο, είχε έτοιμο ένα σχέδιο που θα τον τοποθετούσε με χρυσά γράμματα ανάμεσα στους σπουδαίους μηχανικούς της αρχαίας Ελλάδας. Το έργο που οραματίστηκε ήταν τρομερά σύνθετο τεχνικά καθώς εκτός από

αυτό κάθε αυτό το όρυγμα θα περιλάμβανε μια δεξαμενή, έναν προσαγωγό και έναν υπόγειο αστικό αγωγό. Η αφετηρία του θα βρισκόταν σε μια φυσική πηγή κοντά στη σημερινή περιοχή των Αγιάδων. Την εντολή για την δημιουργία αυτού του έργου την είχε δώσει στον Ευπαλίνο, ο τύραννος της Σάμου, Πολυκράτης, ο οποίος ήθελε το υδραγωγείο να είναι υπόγειο για να μην είναι ορατό από τυχόν εισβολείς που θα έκοβαν την παροχή νε-

Στην αριστερή σελίδα: To Ευπαλίνειο Όρυγμα. Πάνω: Σχεδιάγραμμα του Ευπαλίνειου Ορύγματος. Κάτω: Πριν την κατασκευή της σήραγγας, χαράκτηκε η διαδρομή της μέσα στον βράχο, πάνω στο βουνό.

Το Ευπαλίνειο Όρυγμα της Σάμου

To Ευπαλίνειο Όρυγμα.

Το Πυθαγόρειο Σάμου.

Του Χαράλαμπου Τορτορέλη, Παιδαγωγού-Μουσειολόγου

To Ευπαλίνειο Όρυγμα.

ρού στην πόλη σε περίπτωση πολιορκίας. Με βάση τα μέσα τα οποία είχε στη διάθεση του ο Ευπαλίνος αυτό ήταν ένα έργο που δεν θα μπορούσε να γίνει. Ο σπουδαίος μηχανικός, ωστόσο, με απλά όργανα μέτρησης αλλά και πολύπλοκους μαθηματικούς υπολογισμούς, αποφάσισε τη διάνοιξη μιας σήραγγας και από τις δυο πλαγιές του βουνού ταυτόχρονα. Με δύο συνεργεία, λαξεύοντας με σφυριά και καλέμια τον βράχο, τον σκληρό ασβεστόλιθο, ξεκινούν το μακρύ «ταξίδι» στο τέλος του οποίου θα συναντιόντουσαν στη μέση της διαδρομής. Πριν ξεκινήσει το σκάψιμο, ωστόσο, ο Ευπαλίνος δίνει εντολή να χαραχτεί η διαδρομή του ορύγματος στην επιφάνεια του εδάφους ώστε να μπορεί παρακολουθεί την πρόοδο του έργου. Όταν έγινε και αυτό, ξεκίνησε το άνοιγμα της σήραγγας που είχε διαστάσεις 1.80μ. ύψος και 1.80μ. πλάτος. Πλάι σε αυτό που θα λέγαμε κεντρικό διάδρομο κατασκευάστηκε μια τάφρος, σε βάθος 70 πόντων, προκειμένου να περνάει το νερό, μέσα από κεραμικούς σωλήνες που τοποθετήθηκαν με σχολαστικότητα, αφού αυτοί θα υδροδοτούσαν την πόλη. Η μικρότερη αυτή σήραγγα δεν φτιάχτηκε τυχαία. Η ύπαρξή της κρίθηκε αναγκαία καθώς όταν ολοκληρώθηκε

το έργο, η πηγή στις Αγιάδες βρέθηκε σε χαμηλότερο επίπεδο από τη σήραγγα. Έτσι ο Ευπαλίνος έδωσε μια ελαφρά κλίση και εξασφάλισε την απρόσκοπτη ροή του νερού μέσα στη στοά προς το Πυθαγόρειο. Όπως είναι απόλυτα φυσιολογικό κατά τη διάρκεια της κατασκευής του έργου ο Ευπαλίνος αντιμετώπισε διάφορα προβλήματα-προκλήσεις. Μια από αυτές, πιθανότατα η σημαντικότερη, ήταν η αστάθεια των πετρωμάτων σε κάποια σημεία της σήραγγας και η οποία θα είχε ως αποτέλεσμα οι δυο πλευρές να μην συναντηθούν ποτέ. Ο σπουδαίους μηχανικός, όμως, είχε προνοήσει για ένα τέτοιο ενδεχόμενο και είχε πάρει τα μέτρα του! Υπολόγισε και έδωσε κλίση στη διαδρομή του ενός κλάδου με τέτοιο τρόπο που θα ήταν μαθηματικά βέβαιο ότι θα συναντούσε κάποια στιγμή τον άλλο κλάδο. Ο νότιος κλάδος πήρε κλίση 17 μοιρών προς τα δεξιά και στη συνέχεια έστριψε αριστερά κατά 21 μοίρες και συνάντησε τον βόρειο κλάδο, σχεδόν χωρίς καμία απόκλιση. Η τριγωνική διάνοιξη της βόρειας σήραγγας έχει και αυτή το σκοπό της. Ο Ευπαλίνος δεν το έκανε για… ομορφιά και χάρη αλλά προκειμένου να μηδενίσει τις πιθανότητες να σημειωθεί κάποια υποχώρηση του εδάφους από το νερό και επιπλέον, να υπάρχει βάθος ώστε να

κατασκευαστεί η επένδυση της στοάς. Για περίπου 10 χρόνια, τα δυο συνεργεία άνοιγαν τη σήραγγα με βαριοπούλες, σφήνες και καλέμια. Χρειάστηκε να εξορυχθούν 12.500 τόνοι βράχου, να τοποθετηθούν 5.000 πήλινοι σωλήνες και να δαπανηθούν πολλά χρήματα από το κρατικό ταμείο, ώστε, άφθονο νερό να αρχίσει να ρέει στις κρήνες της πόλης! Η αρχή της τήρησης των αναλογιών που εισήγαγε ο Ευπαλίνος επιστρατεύτηκε την περίοδο της Αναγέννησης και ακολουθείται και σήμερα στην κατασκευή των σηράγγων. Μέσα στη σήραγγα ο Ευπαλίνος έγραψε τη λέξη «παράδεγμα», που σημαίνει υπόδειγμα. Η λειτουργία του υδραγωγείου συνεχίστηκε για περίπου 1.100 χρόνια. Στους βυζαντινούς χρόνους η σήραγγα χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο των κατοίκων κατά τη διάρκεια επιδρομών. Στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε. Ανασκάφθηκε από το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, τη δεκαετία του 1970. Από τότε και μέχρι τις μέρες μας, επισκέψιμα ήταν, για λόγους ασφαλείας, μόνο 130 μέτρα. Το 2017 το υπουργείο Πολιτισμού παρέδωσε στο κοινό το σύνολο του ορύγματος σε όλο το μήκος του καθώς ολοκληρώθηκαν οι εργασίες αποκατάστασης και συντήρησης του μνημείου, σε ένα έργο που κόστισε συνολικά 3,1 εκατομμύρια ευρώ.

Σιωπή Του Μίμη Γιωτσόπουλου “Μίλα μου”. “Τι να σου μιλήσει ο καταρράκτης, μόνο το βουητό του ακούς. Τι να σου μιλήσει ένα κατάρτι μισοβυθισμένο, που απόμεινε γερτό στην ίδια θέση... Τι να σου μιλήσει το λάβαρο που έγινε ένα με τη λάσπη. Τι να σου μιλήσει ένας γρανίτης που ορθώνεται σκοτεινός και σιωπηλός. Τι να σου πουν”.

Απουσίες Του Σπύρου Π. Ραδίτσα Αυθόρμητα αντιδρά η καρδιά μου όταν κρυώνει στις απουσίες. Ψάχνει σιωπηλά μες στα ελκυστικά μου λάθη τα μάτια που δεν ξέχασαν τους όρκους. Τα μάτια εκείνα τα δικά της που έγιναν οι κληρονόμοι των αισθημάτων μου.

Εγκώμια Της Ζιζής Γερονυμάκη Ακίνητος χρόνος ο χαμένος χρόνος, γραμμή ζωής, , η ανάσα σου, Λάσεχις ο ορισμός της τύχης μου ισόπεδη διάβασις, όλα μου τα όνειρα! Ζωτικής σημασίας η εφήμερη πνοή, Πάσχα ζωής, το αλάτι της θάλασσας Ποτάμια χειμώνα, τα ταξίδια μου, συναυλία του έρωτα, της αγάπης απάνθισμα! Γαλανό βιβλίο ο Ουρανός, η τελευταία νύχτα μας, Αστέρια στο στερέωμα, όλα τα δάκρυά μας. Όλα τα τραγούδια μου είσαι εσύ, αγάπη της καρδιά μου και πίκρα μου μαζί!

Αντάμωση Του Χρήστου Χρήστου Όταν με συνάντησες ήταν μήνας Μάρτης έκανε ένα κρύο τσουχτερό και θαρρώ με ρώτησες πότε θα ξανάρθεις κι’ είπα θα ξανάρθω να σε βρω Σαν ξανά ανταμώσαμε μέρα ήταν του Μάρτη κάπου σε πλατεία παγερή τάχατες με ρώτησες πότε θα ξανάρθεις κι’ εγώ σου ψιθύρισα, θα ‘ρθω ένα πρωί Πάλι ανταμώσαμε κι’ ήταν καλοκαίρι ίδια πλατεία, ζέστη όμως πολύ εντελώς αυθόρμητα σου ‘πιασα το χέρι κι’ ύστερα χωρίσαμε μήτε ένα φιλί Τώρα πια χαθήκαμε δεν υπάρχουν στράτες που ίσως να μας φέρνανε σιμά γίναμε δύο άγνωστοι κι’ άσημοι διαβάτες και δεν ανταμώσαμε ξανά

Δέηση Του Μιχάλη Γ. Χαλκιά Στην Πλατυτέρα ατενίζω και Την χαίρομαι Δέομαι! βάγια και σμύρνα της ζητώ και ράντιζέ με σαν επί πώλου όνου φέρομαι Συ Ιερή μου Δάμαλις οιάκιζέ με. Στον έβδομο ουρανό όπου έφθασε Ο Ουρανοβάμων Παύλος και οι Άγγελοί Σου σκέπε και φρούρει και ελέησε τώρα Μητέρα το παιδί Σου.

Τα Θωρηκτά Του Λευτέρη Μαρματσούρη Από το βιβλίο: «Εν πλω και εν όρμω» Είχανε παρακολουθήσει οι θεοί το έγκλημα Είχανε δει το ενεργητικό μέρος της παθητικής σύμπραξης των «πολιτισμένων» στη μεγαλύτερη γενοκτονία του αιώνα. Το ατμόνερο να ζεματάει τους ικέτες. Τα σπαθιά να τους κόβουν τα χέρια. Τις σιδερένιες βέργες να τους απωθούν. Τα τυμπανιμένα πτώματα στον κόλπο της Ιωνίας. Είχανε καταγράψει τα ονόματα των θωρηκτών οι θεοί ῾κι αποφάσισαν: Democratie, αυτοβύθισμα στ’ ανοιχτά της Μπιζερτας Iron Duke και Renown αύτανδρα στη θάλασσα της Μαλαισίας Duillio, τορπίλισμα στον Τάραντα Arizona, καταποντισμός στο Perl Harbor. «Ω Νέμεσι...εν σοι δ’ εισί δίκαι θνητών...»

Η πρώτη επίσκεψη στην Αγία Σοφιά Της Βούλας Λαμπροπούλου Ώ τί μαγεία θεϊκή θείου τεχνίτη, Έλληνος πνοή του κάθε πιστού προσκυνητού η ψυχή ανέβηκε θαρρείς στον ουρανό και έμεινε κει. Φως άπλετο ξεχύνεται, φως πολύ είδα ναι! μες στην εκκλησιά τον ουρανό και πολύ κοντά μου τον Θεό, τον Θεό του Έλληνα που είναι μόνο φως.

Εαρινή Αλχημεία Της Χαράς Ρίζου Αιμοδοσία του ήλιου στη βλάστηση ψαλίδια χελιδονιών πελαργοί καμπάνες Στη βιτρίνα του Έρωτα ζαλισμένες παπαρούνες με ραδιενεργά φύκια η σφήκα κορτάρει τους υάκινθους Γυμνή η Φυλλίς στην ντουσιέρα της λήθης τα φιλιά του Δημοφώντα καρπίζουν την αχλαδιά Πουκάμισα φιδιών με ζώνες ασφοδέλου τα σινιέ χαμόγελα πολύ της μόδας δέρμα χρυσαλλίδας προτιμούν οι νάρκισσοι Συνωστισμός στην ανθοκομική σπόροι δραπέτες απ’ την κρυψώνα της Δήμητρας η Περσεφόνη σερβίρει νέκταρ και γύρη Εργάτες με πολύχρωμες ανάσες λουστράρουν τις αντίκες άδειες οι κλούβες του ουρανού στην τυραννία της ηδονής γλιστρούν τα όνειρα Η ανεργία σκοτώνει μύγες

Ένα τραγούδι για την γαλανόλευκη σημαία Της Μάρως Δήμου Του ανέμου η πνοή την απαλοχαϊδεύει κι εκείνη στέκει υπερήφανη άγρια στον πόλεμο γλυκιά στη ειρήνη έτοιμη να υπερασπιστεί την Ελλάδα της. Όταν το απέραντο γαλάζιο της σημαίας μου αντικρίζω Θεέ μου, η καρδιά μου γρήγορα χτυπά όταν τα μάτια μου ψηλά σηκώνω στην όψη της ανατριχιάζω, σκιρτώ, δακρύζω. Έχει στο κοντάρι της το σταυρό του Θεού και της Παναγίας την προστασία των Ελλήνων την αγάπη και τον σεβασμό είναι ένα σύμβολο ιερό μιας πατρίδας ένδοξης και τιμημένης.

Η Μαγεία της Φαντασίας Του Κώστα Στεφανόπουλου Στη φαντασία του λόγου, οδοιπόροι αόρατων φανταστικών μονοπατιών, διαισθανόμενοι «εντός», ηγούνται ενορατικά συνεχώς διορθώνοντας παρελθόν και μέλλον, ώστε να θεωρούνται υπαρκτά, ανοίγοντας μονοπάτια στη σκέψη της επιστήμης, που χαράζει νέους δόμους στην άγνωστη διαδρομή μιας ύπαρξης εγκλωβισμένης στο «θνητό», για μιαν ελπίδα σ’ ένα καλύτερο μέλλον, χαράζοντας νέους δρόμους στη σιωπή του αγνώστου.

Θα ‘θελα Της Σταματούλας Ψαρροπούλου-Γκίκα Θα ΄θελα φίλτρο στ΄ αυτιά μου να ‘χω Το μουγκρητό της αναπάντεχης απελπισίας Τραγούδι ν’ ακούω Στ’ άνοιγμα του μαγικού φράχτη του ματιού Πολύχρωμες πεταλούδες να ερωτεύονται λουλούδια Στο ξεσφάλισμα του μανταλωμένου στόματος Ύμνοι να βγαίνουν Θα ‘θελα...θα ΄θελα Αμπόρετο όμως Τι εγώ είμαι Ά ν θ ρ ω π ο ς

Λεσχη

Αρχιπλοιαρχων Φίλωνος 86, 3ος όροφος 185 36 Πειραιάς

Έλληνες πλοιοκτήτες, Η Λέσχη μας αποτελείται από Αρχιπλοιάρχους, που εκτός από το ήθος που τους διακρίνει, έχουν μακρά και γόνιμη παρουσία σε όλους τους κλάδους της ναυτιλίας. H εξειδίκευση τους, σε κάθε τομέα της τόσο δύσκολης ναυτιλιακής επιχείρησης, αλλά και η πλήρης γνώση του αντικειμένου που λέγεται "πλοίο" τους καθιστούν ιδανικά στελέχη για την εταιρεία σας. Για περισσότερες πληροφορίες, παρακαλούμε να επικοινωνήσετε στα παρακάτω τηλέφωνα: Kάπτα Μαρίνο: 6936 868 518 Kάπτα Χρήστο Γερασίμου: 6945 598 499

CMY