Νέος Εξάντας - Ιούνιος 2021 by dclick.gr

Σέβου Ἅλα

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 69 | ΙΟΥΝΙΟΣ 2021

Καπετάν Παναγιώτης Τσάκος

ΙΣΤΕΙ Ο Ν

ΤΕ Γ

ΝΩ Ν ΛΟ

ΡΙ

ΛΗ

Γ • ΓΡΗ

• ΕΝ ΩΣ Η

ΤΑ Λ ΛΙΟ

ΟΣ •

ΜΕ Χ ΝΩ Ν •

ΑΡ

ΥΛ

Καθοριστικός ο ρόλος του Ναυτικού

ΟΣ

ΞΕΝΟ

ΠΟ

Oil Marketing Trading International M A R I N E

F U E L S

ATHENS OFFICE

DUBAI OFFICE

SINGAPORE OFFICE

12 Kithiron str. 174 55 Alimos Athens Greece T: +30 210 96 09 860 F: +30 210 96 09 861 E-mail: bunkers@oil-marketing.com

Office 2001, Saba Tower 1, Jumeirah Lakes Towers, Dubai, United Arab Emirates T: +971 44350500 F: +971 44350505 E-mail: bunkers@oil-marketing.com

Oil Marketing & Trading International Pte. Ltd. 8 Eu Tong Sen Street, #18-83 The Central, Singapore 059818 T: +65 6222 4028 F: +65 6222 4027 Email: singapore@oil-marketing.com

www.oil-marketing.com

www.spir.to

141-143 Vouliagmenis Avenue Voula, Athens, 16673, Greece Phone: +302108907500

www.minervamarine.com

Η # 1 θέση της Λιβερίας επαναπροσδιορίζει τη δέσμευσή μας σε υπεύθυνη, συνεπή, και αξιόπιστη στήριξη της Ελληνικής Ναυτιλίας

υχαριστούμε τους Έλληνες εφοπλιστές για την προτίμηση στη σημαία της Λιβερίας που αποδεικνύει ότι το Νηολόγιο που δημιουργήθηκε και υιοθετήθηκε από τους Έλληνες εφοπλιστές το 1948 εξακολουθεί τους ισχυρούς δεσμούς του και την προσφορά των υπηρεσιών του στην Ελληνική ναυτιλία. Η συνταγή της προσφοράς μας στην Ελληνική ναυτιλία είναι απλή και χαρακτηριστικά της είναι η συνέπεια, υπευθυνότητα, άμεση ανταπόκριση και ταχεία εξυπηρέτηση, οποιαδήποτε ημέρα και ώρα μιάς και η ναυτιλία δεν έχει ωράριο και εργάζεται σε εικοσιτετράωρη βάση. Δουλειά μας είναι να βρίσκουμε λύσεις, να στηρίζουμε το πλοίο, τον εφοπλιστή και τον ναυτικό. Η πίστη μας στις δυνατότητες των Ελλήνων εφοπλιστών που ανεξαρτήτως συνθηκών ναυλαγοράς συνεχίζουν να επενδύουν και να συμβάλλουν στην Ελληνική οικονομία μας δημιουργεί πρόσθετη υποχρέωση στήριξης και αλληλεγγύης στους Έλληνες εφοπλιστές. Σήμερα το Νηολόγιο της Λιβερίας, με 4,673 πλοία, ολικής χωρητικότητας 191 εκατ. GTONS (μέση ηλικία 11 έτη), αποτελεί την πλέον ποιοτική και συμφέρουσα επιλογή του Ελληνικού εφοπλισμού. Οι Έλληνες εφοπλιστές μας έχουν τιμήσει με 1,315 από τα πλοία τους (115 εκατ. DWT) καθιστώντας το νηολόγιο πρώτη επιλογή στην Ελληνική ναυτιλία την χρονιά που μας αφήνει σε λίγες μέρες. Τα γραφεία μας στον Πειραιά, στο κέντρο του λιμανιού, Ευπλοίας 2, παρέχουν όλες τις υπηρεσίες που απαιτούνται στην σημερινή απαιτητική ναυτιλιακή αγορά υπηρετώντας με αφοσίωση, υπευθυνότητα, συνέπεια, και επαγγελματισμό την Ελληνική ναυτιλία και τις ανάγκες της όπως η εγγραφή πλοίου και υποθήκης, τεχνική υποστήριξη, επιθεωρήσεις, εγκρίσεις ναυτικών εγχειριδίων, έκδοση διπλωμάτων και ναυτικών φυλλαδίων κ.τ.λ.

Τα Νηολόγια δεν έχουν ανοσία στις προκλήσεις που επηρεάζουν ολόκληρο τον κλάδο. Νομίζω ότι μέχρι στιγμής το 2020 έχουμε βιώσει τόσα πολλά απροσδόκητα γεγονότα και έχουμε προσαρμοστεί μαζί με ολόκληρο τον κλάδο. Αυτό περιλαμβάνει τον COVID-19, το IMO 2020, τη μεταβλητότητα των εμπορευμάτων και των μετοχών και την αβεβαιότητα όσον αφορά την προσφορά / ζήτηση. Ευτυχώς, είμασταν έτοιμοι αφού είχαμε επενδύσει τα τελευταία χρόνια στους κατάλληλους ανθρώπους-συνεργάτες μας και στη σωστή τεχνολογία. Πριν από μια δεκαετία προχώρησαμε με ηλεκτρονικά πιστοποιητικά και είμαστε σήμερα η αιχμή της τεχνολογίας με το δυναμικό μας πρόγραμμα πρόληψης κράτησης πλοίου από τις λιμενικές αρχές, το σύστημα ηλεκτρονικής πιστοποίησης ναυτικών, τη διαδικασία ταχείας εγγραφής και άλλα προγράμματα που εξοικονομούν τα κόστη λειτουργίας ενός πλοίου και γραφείου. Αυτή ήταν και είναι η δέσμευση μας στη παγκόσμια ναυτιλία. Το πλέον σημαντικό πρόβλημα του επαναπατρισμού των ναυτικών μας συνεχίζεται. Το Νηολόγιο της Λιβερίας συνεχίζει τις προσπάθειές του προς αναγνώριση των ναυτικών ως “βασικών εργαζομένων-key workers” και για την αναγκαία αλλαγή πληρώματος που πρέπει να επιτραπεί σε βασικούς λιμένες παγκοσμίως κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας πανδημίας COVID-19, και επιδιώκει να επιστρατεύσει τη βοήθεια άλλων κρατών και νηολογίων σε αυτή την αποστολή. Πρόκειται για ένα πολύ σημαντικό ζήτημα σε παγκόσμιο επίπεδο για την ασφάλεια των ναυτικών, των πλοίων που είναι ζωτικής σημασίας για τη μεταφορά βασικών αγαθών. Οι ναυτικοί θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να επιστρέψουν στην πατρίδα τους μετά την ολοκλήρωση της θαλάσσιας υπηρεσίας τους, κάτι

O Μιχάλης Πανταζόπουλος, είναι Αντιπρόεδρος του Liberian International Ship & Corporate Registry (Νηολόγιο Λιβερίας) και Γενικός Διευθυντής του ελληνικού γραφείου του Νηολογίου.

που μέχρι σήμερα δεν ήταν σε μεγάλο βαθμό εφικτό. Να τονίσουμε επίσης ότι η πίστη μας στις δυνατότητες των Ελλήνων πλοιοκτητών που συνεχίζουν να επενδύουν και να συμβάλλουν στην ελληνική μας οικονομία, ανεξάρτητα από τις συνθήκες ναυτιλίας, όπως η σημερινή δύσκολη φάση που οφείλεται στο COVID-19, δημιουργούν πρόσθετες υποχρεώσεις υποστήριξης και αλληλεγγύης. Είμαστε περήφανοι για τους Έλληνες εφοπλιστές και την σημαντική συμβολή τους στα νοσοκομεία κατά τη διάρκεια αυτών των δύσκολων και επικίνδυνων στιγμών του COVID-19. Κλείνοντας, αφού ευχηθούμε Καλή Χρονιά με υγεία στο κόσμο της ναυτιλίας και ειδικότερα σ’ όλους τους ναυτικούς που υπηρετούν τις γιορτινές μέρες στα βαπόρια μακριά από τις οικογένειες και τους δικούς τους, να ελπίσουμε ότι η νέα χρονιά θα φέρει αισιοδοξία και περαιτέρω ανάκαμψη στη Ελληνική και παγκόσμια ναυτιλία.

C C M M Y Y CM CM MY MY CY CY CMY CMY K K

CHARTERWELL MARITIME S.A.

sea... your future in a strong relationship

Green and sustainable Shipping practices 91, Poseidonos Avenue, 16674 Glyfada, Athens, Greece Τel.: +30 210 8912000, Fax: +30 210 8912049, drycargo@charterwell.gr

Νέος εξάντας Τεύχος 69 | Iούνιος 2021

Σέβου Ἅλα

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 69 | ΙΟΥΝΙΟΣ 2021

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΣΧΗ ΜΑΣ Καρφίτσα πέτου, ολομέταξες γραβάτες και γυναικεία φουλάρια. Διατίθενται σε πολύ χαμηλή τιμή στα Μέλη και τους φίλους μας, για ιδία χρήση ή για να τα προσφέρουν σε τρίτους ως ένα εντυπωσιακό δώρο. Καπετάν Παναγιώτης Τσάκος

ΙΣΤΕΙ Ο Ν Χ ΝΩ Ν •

ΜΕ

ΤΕ

ΓΟ

ΝΩ Ν ΛΟ

ΤΑ Λ ΛΙΟ

• ΓΡΗ

• ΕΝ ΩΣ Η ΛΗ

ΟΣ •

ΑΡ

ΡΙ

ΥΛ

Καθοριστικός ο ρόλος του Ναυτικού

ΟΣ

ΞΕΝΟ

ΠΟ

Ο Καπετάν Παναγιώτης Τσάκος δίνει έναν συνεχή αγώνα για την μετατροπή της ελληνόκτητης σε Ελληνική Ναυτιλία, που τα πλοία θα λειτουργούν με Έλληνες ναυτικούς και η Ελληνική σημαία θα κυματίζει σε όλα τα πελάγη. Το όφελος θα είναι τεράστιο όχι μόνο για τους ναυτικούς, αλλά και για την κοινωνία και για την οικονομία της χώρας. Στο άρθρο του ο Καπετάν Παναγιώτης ενισχύει την άποψή του με ακράδαντα επιχειρήματα και συγχρόνως προτείνει λύσεις. Η Λέσχη μας συμμερίζεται τις απόψεις και συμπαρίσταται στον αγώνα του αγαπητού και καταξιωμένου συναδέλφου.

ΤΕΤΡΑΜΗΝΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ-ΕΚΔΟΣΗ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ PORT CAPTAINS CLUB Φίλωνος 86, 3ος όροφος, 185 36 Πειραιάς Τηλ.: 210 42 94 236/237 Fax: 210 42 94 238 E-mail: portcaptainsclub@otenet.gr www.portcaptainsclub.gr ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟYΛΙΟ Δήμος Παπαδόπουλος Πρόεδρος Διονύσης Βουτσινάς Αντιπρόεδρος Παναγιώτης Μηνόγιαννης Γεν. Γραμματέας Παπαλέκας Δημήτριος Αναπληρ. Γεν. Γραμματέας Δημήτριος Τσιγκάρης Ταμίας Χρήστος Γερασίμου Κοσμήτωρ Νικόλαος Καραντινός Μέλος Εκδότης-Διευθυντής Μαρίνος Τσάμης Επίτιμος Πρόεδρος Κιν.: 6936 868 518 Νομικοί Σύμβουλοι Μαρία Σωτηροπούλου Κολοκοτρώνη 153, Πειραιάς Τηλ.: 210 41 81 048 / 210 45 26 916 Ρέα Μητροπούλου Ακτή Μιαούλη 51, Πειραιάς Τηλ. 210 42 92 917, Κιν. 694 4915232 Παραγωγή εντύπου ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ Βουλιαγμένης 52, 166 73 Βούλα Τηλ.: 210 89 48 640 E-mail: mx_ster@otenet.gr

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 13

Οι δραστηριότητές της Λέσχης μας ενημερώνει o καπετάν Δήμος Ν. Παπαδόπουλος

Άρθρα & Σχόλια του Φρίξου Δήμου

Καθοριστικός ο ρόλος του Ναυτικού του καπετάν Παναγιώτη Τσάκου

Ιστορίες της Βαρδιόλας. Πόρτα ή Φινιστρίνι; του Φρίξου Δήμου

Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου του Φρίξου Δήμου

Μια Μέρα στο Νοσοκομείο της Μάρως Δήμου

Πριήνη του Μαρίνου Τσάμη

Channel Ferry του Captain Malcolm MacKenzie

Η πρώτη, σύγχρονη ελληνίδα συγγραφέας Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου: μαρτυρία για την έναρξη της Επανάστασης του 1821 του Χαράλαμπου Τορτορέλη, Παιδαγωγού-Μουσειολόγου

Περιβάλλον. Οικιακά Φίλτρα Πόσιμου Νερού του Πέτρου Τζιά

To Σύμπαν. Perseverance. Ο Επιμένων Νικά του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Ο Περίπλους της Γης του Δημήτρη Μηνδρινού

Φιλολογικά Αφηγήματα. Η Εθνική μας Παλιγγενεσία του Αναστάσιου Ρήγα

Όρτσα

Ματιές στο παρόν του Μάρκου Συνοδινού

Οι Γυναίκες στα μυστήρια της Ανδανίας της Βούλας Λαμπροπούλου

Ανεπάρκεια Προστατευτικού Εξοπλισμού Πυροσβεστών στα Πλοία του Ανδρέα Λεοντόπουλου

Το όνειρο του καπετάνιου της Ειρήνης-Φάνιας Παπιδά

Οι Έλληνες της Ουκρανίας από την Αρχαιότητα εώς το σήμερα του Δήμου Ν. Παπαδόπουλου

Tαινίες Κινουμένων Σχεδίων του Δημήτρη Τσιγκάρη

Λυρικά ταξίδια των κ.κ. Μ. Γιωτσόπουλου, Σ. Ραδίτσα, Χ. Χρήστου, Λ. Μαρματσούρη, Χ. Ρίζου, Ζ. Γερονυμάκη, Μ. Δήμου, Κ. Στεφανόπουλου, Μ. Γ. Χαλκιά, Σ. Ψαρροπούλου-Γκίκα Τραπεζικός Λογαριασμός Λέσχης Αρχιπλοιάρχων Τράπεζα Πειραιώς (Υποκατάστημα Φίλωνος, Πειραιάς) Αρ. Λογαριασμού: 6624-128610-532 ΙΒΑΝ: GR81 0171 6240 0066 2412 8610 532 SWIFT: PIRBGRAA Δικαιούχος: Λέσχη Αρχιπλοιάρχων

Οι απόψεις που εκφράζονται στα άρθρα του ΝΕΟΥ ΕΞΑΝΤΑ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δεν ερμηνεύουν ούτε δεσμεύουν τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων

Share our Passion for Shipping

Capital Ship Management Corp. Ιάσωνος 3, Πειραιάς, 18537, Tηλ.: +30 210 4584900, Fax: +30 210 4285679 E-mail: capital@capitalship.gr, www.capitalship.gr

ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙ ΤΗΤΕΣ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΜΑΣ Ενημερώνει ο Πρόεδρος καπετάν Δήμος Ν. Παπαδόπουλος

ετά από πλέον του ενός χρόνου ψυχολογικής πίεσης, περιοριστικών μέτρων και κατάθλιψης, επιτέλους αχνοφαίνεται μία ακτίνα ελπίδας! Η αποκλιμάκωση της πανδημίας, στατιστικά, όσο και στην καθημερινότητα μας, αποδεικνύεται γεγονός αδιαμφισβήτητο. Απομένει στον πολίτη να αρθεί στο ύψος που απαιτείται, ώστε να αποφευχθούν περιστάσεις και συμπεριφορές που θα ευνοήσουν «αναζωπυρώσεις» και θα προκαλέσουν πισωγυρίσματα. Οι «σειρήνες» της ανυπακοής δεν έχουν σωπάσει, παρά την έλλειψη επιχειρημάτων και το γεγονός ότι, μετά την εντατικοποίηση των εμβολιασμών, η πανδημία βρίσκει πρόσφορο έδαφος στην προσβολή, κυρίως, των…. οπαδών τους. Για την Λέσχη μας, όπως ήταν αναμενόμενο, τα περιοριστικά μέτρα δεν βοήθησαν σε παραγωγή «έργου». Η Λέσχη παρέμεινε κλειστή επί πολλούς μήνες ή λειτουργούσε υποτυπωδώς, χάρη στην εθελούσια προσφορά και την αυταπάρνηση των…. γνωστών υπόπτων. Η προτεραιότητα των ημερών είναι στραμμένη προς την άρτια οργάνωση της τακτικής Γε-

νικής Συνέλευσης της 15ης Ιουνίου και την κατά το δυνατόν επάνοδο στην προηγούμενη κανονικότητα μας, που θα μας οδηγήσει στην τόσο αναγκαία και επιθυμητή επανασύνδεση με τα μέλη και τους φίλους μας. Γιατί για εμάς, όπως και για οποιοδήποτε άλλο σωματείο παράγει πολιτισμό, ανάσα και ζωή μας είναι αυτό που λέει και το τραγούδι: «Να μας έχει ο Θεός γερούς πάντα ν’ ανταμώνουμε και να ξεφαντώνουμε βρε με χορούς κυκλωτικούς κι άλλο τόσο ελεύθερους σαν ποταμούς Και στης νύχτας το λαμπάδιασμα να πυκνώνει ο δεσμός μας και να σμίγει παλιές κι αναμμένες τροχιές με το ροκ του μέλλοντος μας» ΚΑΛΟ (ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΕΣ) ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ.

Στιγμιότυπο από τη Γενική Συνέλευση των Μελών της Λέσχης, που πραγματοποιήθηκε μετά από πολύμηνη καθυστέρηση λόγω της πανδημίας που ταλαιπωρεί όλη την ανθρωπότητα. Από αριστερά καθήμενος ο Πρόεδρος του Δ.Σ. Δήμος Παπαδόπουλος, όρθιος ο Γενικός Γραμματέας του Δ.Σ. Πάνος Μηνόγιαννης και ακολουθούν, ο Πρόεδρος της Γενικής Συνέλευσης Πρίαμος Τζίμητρας, ο Γραμματέας της Γενικής Συνέλευσης Βασίλης Γιαννουλάκης και ο Πρόεδρος της Εξελεγκτικής Επιτροπής Αλέκος Σπαθάρης.

Αρθρα & Σχολια Του Φρίξου Δήμου | Πλοιάρχου Ε.Ν. Πρώην Καθηγητή και Διευθυντή Σπουδών Δημοσίας Σχολής Πλοιάρχων Σύρου

Περίπατος Γκολφ

το νεοκατασκευασμένο –με περισσή μάλιστα επιμέλεια και γούστο από τη Δημοτική μας Αρχή– πανέμορφο πεζόδρομο και ποδηλατόδρομο περιμετρικά του Γκολφ (Τσιτσάνη, Κανάρη, Μιαούλη και Κάνδη) που τον χαιρόμαστε όλοι οι Γλυφαδιώτες, άρχισαν δυστυχώς να εμφανίζονται οι «ελληνικές»… ασχήμιες όπως: Παρά τον συχνό καθαρισμό του ωραίου αυτού περίπατου κάποιοι “φιλόζωοι” «ξεχνάνε» να απομακρύνουν από το χώρο αυτό τα περιττώματα των ζώων που συνοδεύουν. Στα πλαστικά, επίσης, ποτήρια και άδεια κουτιά αναψυκτικών ή μπίρας προστέθηκαν και οι μάσκες που πετάνε οι περιπατητές όπου τύχει! Και τέλος, σε όλες τις εντοιχισμένες πινακίδες στο διαχωριστικό πλέγμα του Γκολφ που αναφέρονται στην τήρηση της καθαριότητας έχουν επικολλήσει αυτοκόλλητα του... Παναθηναϊκού!! Μήπως θα ’πρεπε η Δημοτική Αρχή να διαμαρτυρηθεί και να απαιτήσει από το Σωματείο των καθαρισμό των πινακίδων;

Αφελληνισμός της Ναυτιλίας μας;

ίναι αλήθεια πως το μεγαλύτερο βιομηχανικό επίτευγμα της Xώρας είναι η γιγάντωση και η παραμονή του εμπορικού μας στόλου στην πρώτη θέση της υδρογείου! Μόνο που παρά την κολοσσιαία ανεργία που μαστίζει την πατρίδα, οι νέοι μας εξακολουθούν να έχουν στρέψει τα νώτα τους προς τη θάλασσα! Σύμφωνα και με το εμπεριστατωμένο άρθρο «Καθοριστικός ο ρόλος του Ναυτικού» του αλίκμητου πλοιάρχου και επιτυχημένου εφοπλιστή καπετάν Παναγιώτη Τσάκου,

www.tsakoshellas.gr

που δημοσιεύθηκε στην «Καθημερινή» της 25/3/21, προχωρούμε «πρόσω ολοταχώς» προς τον αφελληνισμό του ελληνικού ναυτιλιακού θαύματος, όπως με ζήλεια αποκαλούν οι ξένοι αυτή τη γιγάντωση της ναυτιλίας μας! Υπογραμμίζεται, μάλιστα, σ’ αυτό το περισπούδαστο άρθρο πως ενώ αυξάνεται αλματωδώς ο αριθμός των πλοίων, οι Έλληνες ναυτικοί μειώνονται δυστυχώς. Από 145.000 που μπαρκάριζαν τη δεκαετία του ’50, σήμερα ταξιδεύουν λιγότεροι από 20.000! Και να σημειωθεί πως οι ετήσιες αποδοχές αυτών που επανδρώνουν σήμερα τα ελληνόκτητα αυτά πλοία ανέρχονται στο δυσθεώρητο ύψος των έξι δισεκατομμυρίων ευρώ! Είναι σοβαρό λάθος, επίσης, η επιμονή των καρεκλοκένταυρων να ποδηγετούν τις παραγωγικές σχολές πλοιάρχων και μηχανικών (Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού) εκτός τριτοβάθμιας εκπαίδευσης! Το σήμα αυτό κινδύνου που εκπέμπεται από το άρθρο του καπετάν Παναγιώτη Τσάκου πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη από όλους τους ενδιαφερομένους, κυβέρνηση, αντιπολίτευση, εφοπλιστές και ναυτικούς, και να κάτσουν να τα βρουν μέχρι να βγει άσπρος καπνός!

Αρθρα & Σχολια Ποιητής & Πλοίαρχος Λευτέρης Mαρματσούρης

υστυχώς η πανδημία που μαστίζει ολόκληρη την Οικουμένη δεν επέτρεψε και στους συνάδελφούς του, ακόμη και αυτών από τις Λέσχες Αποφοίτων Σχολής Ναυτιλίας Ύδρας και Αρχιπλοιάρχων Πειραιά, αλλ’ ούτε και στους αναγνώστες του και φίλους του γενικά να κατεβοδώσουν στις 14/4/21 από τον Πειραιά τον αλίκμητο καπετάνιο και ποιητή της θάλασσας καπετάν Λευτέρη Μαρματσούρη! Ο ναυτικός αυτός λογοτέχνης με τα 9 βιβλία του και άριστος ωκεανοπόρος που όργωσε και τους πέντε ωκεανούς πλοηγεί τώρα και το τελευταίο του καράβι... στο ιερά λογκάδο και χωρiς γυρισμό ταξίδι του, μέσω της “μακαρίας

οδού” φυσικα, και θα αγκυροβολήσει βέβαια και με τις δύο στις αιώνιες μπουνάτσες του Ουρανού! Ευχόμαστε, ετεροχρονισμένα λόγω του κορωνοϊού φυσικά, καλοτάξιδος και κλείνουμε με το πρώτο τετράστιχο στο ποίημα του “Απόμαχοι”: ]b

Πως πέρασαν τα χρόνια μάνι μάνι! Λες κι ήταν χθες το μπάρκο τους το πρώτο, φουντάραν στων απομάχων το λιμάνι χωρίς να στείλουν ΕTA για πιλότο.

“Αλός Ωδή” του Δημήτρη Τσελίκα

αλωσορίζουμε το καινούργιο βιβλίο “ΑΛΟΣ ΩΔΗ” του Πατρινού ποιητή της θάλασσας, καλού φίλου και συνάδελφου ΔΗΜΗΤΡΗ ΤΣΕΛΙΚΑ με τα 51 εκλεκτά ναυτικά ποιήματά του. Η αγάπη του καπετάν Δημήτρη στο υγρό στοιχείο, εκτός από ποιητή τον έκανε και ιστιοπλόο ανοιχτής, μάλιστα, θάλασσας. Έτσι κι αυτή η ποιητική συλλογή του, όπως κι όλα τα γραφτά του, μυρίζουν καράβι κι αποπνέουν τον μπάτη του Πατραΐκού.

Να σημειωθεί πως την αγάπη του για τη θάλασσα και την ευαισθησία του για τους ναυτικούς το υπογραμμίζει αφιερώνοντας αυτό το βιβλίο του στις συζύγους των ναυτικών μας!!! Τον ευχαριστούμε θερμά ευχόμενος καλοτάξιδο το “Αλός Ωδή” όπως και το προηγούμενο “ Ώρα καλή” και κλείνουμε παραθέτοντας το ποίημα του “Χθες, Σήμερα, Αυριο”: Καράβι πολυτάξιδο το Σήμερα και ’συ λαθρεπιβάτης, θες δε θες. Στη πλώρη του το Αύριο μια χίμαιρα, στην πρύμη του απόνερα το Χθες.

“Αειναύτες” του Κώστα Στεφανόπουλου

αλωσορίζουμε το δέκατο πέμπτο βιβλίο “Αειναύτες της Ψυχής και του Ανέμου”, του φίλου γνωστού λογοτέχνη Κώστα Στεφανόπουλου, και του ευχόμαστε καλοτάξιδο όπως και τα προηγούμενα του. Η ωραία αυτή ποιητική συλλογή αποθησαυρίζεται από 46 διαλεχτά ποιήματά του. Ο συγγραφέας που γεννήθηκε στην Πάτρα, και σπούδασε Πλοίαρχος (Αρχηγός Σχολής στις τρεις τελευταίες τάξεις) στην περιώνυμη Σχολή Εμπορικής Ναυτιλίας στην Ύδρα και στο UNΙVERSITY OF TENNESSEE των Η.Π.Α. Ταξίδεψε, ως αξιωματικός και πλοίαρχος, με ωκεανοπόρα εμπορικά πλοία σ΄ ολη την υδρόγειο, δίδαξε για μία δεκαετία στο Κέντρο Επιμόρφωσης Αξιωματικών Εμπορικού Ναυτικού και διετέλεσε διευθυντής ναυτιλιακών επιχειρήσεων επί μία 35ετία. Ο καπετάν Κώστας που από μικρός είχε έφεση στα γράμματα, στα σπουδαστικά του χρόνια στην Ύδρα ανέλαβε την έκδοση του περιοδικού της Σχολής “Ναυτίλος”, αργότερα το “Δρόμος” και τώρα το “Nέα Σκέψη” που θεωρείται το αρχαιότερο λογοτεχνικό περιοδικό μετά τη “Νέα Εστία”. O ποιητής μας έχει βραβευτεί από πολλές Λογοτεχνικές Ενώσεις και από το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας. Είναι σύμβουλος της Ακαδημίας Κοινωνικών, Εθνικών & Πoλιτιστικών Σχεδιασμών και ιδρυτικό μέλος του Αριστοτελικού Φιλοσοφικού Ομίλου της Αθήνας.

Καθοριστικός ο ρόλος

του Ναυτικού

«Με χαρά αναδημοσιεύουμε το άρθρο του επιτίμου μέλους της Λέσχης μας, Καπετάν Παναγιώτη Τσάκου, το οποίο δημοσιεύθηκε στο πανηγυρικό τεύχος της εφημερίδας «Καθημερινή», της 25ης Μαρτίου 2021. Ο Καπετάν Παναγιώτης Τσάκος είναι σπουδαιότατο μέλος της Ελληνικής Ναυτιλίας και βαθύς γνώστης των σύγχρονων προβλημάτων που την απασχολούν».

Καπετάν Παναγιώτης Τσάκος --------Πλοίαρχος Εμπορικού Ναυτικού

ι μεγάλες γεωπολιτικές ανακατανομές (Αμερικανική και Γαλλική Επανάσταση, Ναπολεόντειοι Πόλεμοι, παρακμή Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και παραδοσιακών ναυτιλιακών κέντρων…) που συντελέσθηκαν το δεύτερο ήμισυ του 18ου αιώνα, ανέτρεψαν άρδην την καθεστηκυία τάξη της εποχής –ιδιαίτερα της Ευρώπης. Στον χώρο της Ανατολικής Μεσογείου, καθοριστική υπήρξε, για την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα, η ήττα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε τρεις ρωσοτουρκικούς πολέμους. Η συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή (1774) επέβαλε, μεταξύ των άλλων, νέους όρους στο θαλάσσιο εμπόριο στη Μαύρη Θάλασσα και στο Αιγαίο, το οποίο διέπλεαν Ελληνες καραβοκύρηδες με ιστιοφόρα σκάφη υπό σημαία οθωμανική. Από τη συνθήκη εκείνη και μετά, τα πλοία των Ελλήνων έφεραν τη ρωσική ή αγγλική σημαία υπό ευνοϊκούς όρους εκμετάλλευσης. Πολλά απ’ αυτά ήσαν εξοπλισμένα με κανόνια για την αντιμετώπιση της πειρατείας που τότε μάστιζε τη Μεσόγειο.

κήρυξη της Επανάστασης βρήκε, κατά συνέπεια, στα χέρια των Ελλήνων έναν σημαντικό εμπορικό στόλο, ο οποίος εύκολα μετατράπηκε σε πολεμικό, συμβάλλοντας, μαζί με τις νικηφόρες μάχες στη ξηρά, στην απελευθέρωση της πατρίδας με νίκες και στη θάλασσα. Η Επανάσταση του 1821 δεν υπήρξε μόνο μνημειώδες κατόρθωμα για τον νεότερο ελληνισμό, υπήρξε και το σημαντικότερο γεγονός του δεκάτου ενάτου αιώνα με καταλυτικές συνέπειες για την Ευρώπη και ριζικές αλλαγές στη διαμόρφωση του χάρτη των Βαλκανίων. Ενας ασήμαντος αριθμός υποδούλων επί αιώνες Ελλήνων, που δεν ξεπερνούσε τις 600.000 ψυχές στο σύνολό τους, πήρε τα όπλα ενάντια σε μία πανίσχυρη αυτοκρατορία και συντάραξε την εποχή του με την απαράμιλλη τόλμη και παλικαριά που επέδειξε σε όλες τις φάσεις του μεγαλειώδους αγώνα του. Εχθροί και φίλοι του ελληνικού γένους δεν άργησαν να αντιληφθούν τις σημαντικές επιδράσεις που θα είχε το ανυπέρβλητο εκείνο γεγονός στη διεθνή πολιτική κονίστρα. Παράλληλα, ο Αγώνας του 1821 αφύπνισε τις φιλελεύθερες συνειδήσεις του κόσμου όλου. Δημιούργησε ένα ακατάσχετο ρεύμα φιλελληνισμού, που στάθηκε πολύτιμο στην ενδυνάμωση του Αγώνα για την επιτυχία και ολοκλήρωσή του. Ακολούθησε ένα αληθινό παραλήρημα ενθουσιασμού και ανύψωσης του ελληνικού γοήτρου σε παγκόσμια κλίμακα. Ξένοι ποιητές, πολιτικοί, διπλωμάτες, στρατιωτικοί, καλλιτέχνες, διανοούμενοι, λόγιοι, άνθρωποι κάθε κοινωνικής τάξης, κινητοποιήθηκαν να συνδράμουν, ο καθένας στον τομέα του και στο μέτρο των δυνατοτήτων του, τον ελληνικό Αγώνα –σε αντίθεση με όσα πρέσβευε η Ιερά Συμμαχία. Πολλοί έσπευσαν να μετάσχουν στις πολεμικές συρράξεις, καταθέτοντας και αυτή τη ζωή τους σαν ενέχυρο στην ελευθερία, ενώ άλλοι εγκωμίαζαν την Επανάσταση με κείμενα και καλλιτεχνήματα, αναγνωρίζοντας, στα πρόσωπα των αγωνιστών Ελλήνων, τους αρχαίους προγόνους των.Τετρακόσια, περίπου, χρόνια σκλαβιάς

Καιρός να θέσουμε σε εφαρμογή τις προτάσεις επιστημονικών φορέων για την περαιτέρω δυνητική συνεισφορά της Μεγάλης Ναυτιλίας των Ελλήνων στην Ελληνική Οικονομία ήσαν υπεραρκετά για να προετοιμάσουν την ύψιστη στιγμή της έκρηξης της Επανάστασης. Ο Αγώνας προπαρασκευάσθηκε, ωρίμασε και καρποφόρησε χάρη στη συνδρομή πολλαπλών και ακατανίκητων παραγόντων: ηθικών, πνευματικών, ψυχικών και στρατιωτικών. Οι παράγοντες αυτοί ήσαν ο κλήρος, η λαϊκή ποίηση, οι λόγιοι της τουρκοκρατίας, οι κλέφτες και οι αρματολοί, οι Σουλιώτες, οι Ελληνες ναυτικοί και ο Λάμπρος Κατσώνης, ο ελληνισμός της διασποράς. Και κοντά σε αυτούς, ο Ρήγας Φεραίος (Βελεστινλής) και ο Αδαμάντιος Κοραής που, με τη θυσία του ο πρώτος και τη σοφία του ο δεύτερος, έριξαν, μαζί με τον Σκουφά, τον Ξάνθο, τον Τσακάλωφ και τους άλλους Φιλικούς, τον σπόρο της εξέγερσης προετοιμάζοντας και βοηθώντας την Επανάσταση παντοιοτρόπως, όπως έπραξαν οι Αλέξανδρος και Δημήτριος Υψηλάντης και ο Ιωάννης Καποδίστριας. Ησαν, τέλος, υπεράνω όλων, η πίστη στα πεπρωμένα της φυλής και ο πόθος της ελευθερίας. Και ήταν πλέον καιρός! Η ελληνική ναυτιλία αποτέλεσε τη μεγάλη δύναμη του ιερού αγώνα. Οι ναυτιλλόμενοι Ελληνες των προεπαναστατικών χρόνων μεταμορφώθηκαν ευθύς ως ανέμισε η σημαία της Εθνεγερσίας: Οι πλοίαρχοι έγιναν στόλαρχοι και ναύαρχοι, οι συντροφοναύτες έγιναν πυρπολητές, στο-

λοκάφτες και ναυμάχοι και τα σιτοκάραβα μετατράπηκαν σε πολεμικά πλοία και πυρπολικά σκάφη. Kατά τους χρόνους της σκλαβιάς, η πάλη με τα κύματα και η καθυπόταξη του πελάγους είχαν δώσει αίσθηση δύναμης στον υπόδουλο Ελληνα ναυτικό και πνεύμα ελευθερίας και ανωτερότητας. Οι υπόδουλοι είχαν αναπτύξει το εμπόριο, είχαν συσσωρεύσει πλούτο, είχαν δημιουργήσει δεσμούς και απολάμβαναν, στα ξένα λιμάνια, προνόμια που δεν είχαν στον τόπο τους, ανέπνεαν τον αέρα της ελευθερίας και γύριζαν στην πατρίδα με υψηλό το ηθικό και φρόνημα ακατάβλητο, μεταδίδοντας πίστη και αισιοδοξία. Συγχρόνως, η διαρκής απειλή Αλγερίνων και Μπαρμπαρίνων πειρατών που τρομοκρατούσαν τότε τη Μεσόγειο συνέβαλε στο να αποκτήσουν καραβοκυραίοι και πληρώματα πείρα πολεμική και σθένος ακαταμάχητο. Από το ημερολόγιο του πλοίου του Τομπάζη, με ημερομηνία 17 Απριλίου 1821, προκύπτει ότι την αρχική δύναμη του ελληνικού στόλου αποτελούσαν 11 υδραϊκά πλοία, 7 σπετσιώτικα και 3 ψαριανά. Κάθε καράβι έφερε 12 με 18 κανόνια μέσου βεληνεκούς και είχε πλήρωμα 70-120 ναυτικούς –και τι ναυτικούς! Ο Τούρκος Καπουδάν Πασάς Καρά Αλής, επιτιμώμενος από τον Αγγλο ναύαρχο Τόμας για τις αλλεπάλληλες ταπεινώσεις που ένας μεγάλος πολεμικός στόλος υφίστατο από τους μέχρι πρότινος ραγιάδες που επέβαιναν σε μικρά εμπορικά πλοία, ομολόγησε: «Δεν νικούν τα πλοία αλλά οι άνθρωποι. Οι γκιαούρηδες έχουν μικρά πλοία αλλά η ναυτοσύνη τους είναι ανυπέρβλητη και ξέρουν πώς να τα μανουβράρουν όσο κανείς». Ερχονται εδώ στον νου τα λόγια της Μαρίας Ευθυμίου: «Η ιστορία των Ελλήνων ταξιδεύει στον χρόνο πάνω στο καράβι που ονομάζεται ελληνική γλώσσα. Ναυτοσύνη και γλώσσα έχουν διαχρονικά σμιλέψει τα χαρακτηριστικά αυτού του ανήσυχου λαού…». Η ελληνική ναυτιλία δεν πρόσφερε μόνο τον στόλο και το έμψυχο δυναμικό της στον Αγώνα. Ηταν και ο μοναδικός σχεδόν οικονομικός χορηγός του. Η στεριά, φτωχή και

καταματωμένη, δεν είχε επάρκεια εφοδίων. Ετσι, η Υδρα εξελίχθηκε όχι μόνο σε ναυαρχείο της Επανάστασης αλλά και στην κύρια πηγή ανεφοδιασμού των μαχομένων δυνάμεων ξηράς και θάλασσας. Και ενώ ο Υδραίος Ανδρέας Μιαούλης, χάρις στα ηγετικά προσόντα, στην τόλμη και στο θάρρος του, ανεκηρύσσετο στόλαρχος του επαναστατημένου Ναυτικού, ο Ψαριανός Κωνσταντίνος Κανάρης, άσημος και ταπεινός ναύτης, έγινε σύμβολο ηρωισμού και αυτοθυσίας και τα κατορθώματα του αποθανατίσθηκαν στα έργα μεγάλων Ευρωπαίων συγγραφέων και καλλιτεχνών. Η καταστροφή, στον κόρφο της Χίου, της περήφανης τουρκικής ναυαρχίδας των 84 πυροβόλων με 2.000 αξιωματικούς και πλήρωμα ήταν πράξη υπεράνθρωπης τόλμης και ηρωισμού-κατόρθωμα που προκάλεσε την κατάπληξη και τον θαυμασμό ολόκληρης της Ευρώπης, προσδίδοντας τεράστιο κύρος και αίγλη στην Ελληνική Επανάσταση. Δεν εκπλήσσει, κατά συνέπεια, που ο Κανάρης έμεινε στην Ιστορία σαν σύμβολο γενναιότητας, αρετής, τόλμης και φιλοπατρίας, θεωρούμενος ένας από τους πλέον γενναίους, σώφρονες, σεμνούς και ανιδιοτελείς αγωνιστές που ξεπήδησαν από τις φλόγες της αγωνιζομένης πατρίδας. Η συμβολή των Ελληνίδων στον Αγώνα του ̓21 υπήρξε εξίσου σημαντική και ουσιαστική. Απ’ αυτές, η Ιστορία ξεχωρίζει την καπετάνισσα Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα, που είχε νωρίς μυηθεί στη Φιλική Εταιρεία. Δύο φορές χήρα, ναυπήγησε στις Σπέτσες, από όπου κατήγετο, μεγάλο σκάφος με 18 μεγάλα κανόνια, το οποίο ονόμασε «Αγαμέμνων» και με το οποίο μετείχε σε πολλές επιχειρήσεις συνεχίζοντας, με γενναιότητα και φλογερό πατριωτισμό, τις παραδόσεις των γυναικών της Σπάρτης. Αντάξια στεκόταν δίπλα της η Μαντώ Μαυρογένους. Φέτος δεν υπάρχει ελληνική ψυχή που να μην αναπολεί το μεγαλείο του ’21. Σε κάθε γωνιά ελληνική, σε κάθε χωριό και πόλη, στους Ελληνες που πατούν τ’ άγια χώματα της πατρίδας, στους ναυτικούς μας οπουδήπο-

Η Ελληνική Ναυτιλία δεν προσέφερε μόνο τον στόλο και το έμψυχο δυναμικό της στον Αγώνα. Ήταν και ο μοναδικός σχεδόν οικονομικός χορηγός του.

τε στην υφήλιο, στους Ελληνες της διασποράς, η μνήμη του 1821 έρχεται ζωντανή να θυμίζει τους μεγάλους αγώνες του Εθνους – υπέρτατος μεταξύ αυτών εκείνος της αποτίναξης του ζυγού της σκλαβιάς! Στρέφοντας τον νου μας σε αυτούς, κάνουμε ένα μνημόσυνο σε όλους τους ήρωες της Επανάστασης, μαχητές και άμαχους: σαν μια υπόμνηση ότι είναι στη μοίρα αυτού του τόπου να γεννάει Κολοκοτρώνηδες και Κανάρηδες, πάντα πρόθυμους να τα δώσουν όλα στον βωμό της λευτεριάς. Είθε τα μαθήματα της Επανάστασης –ότι η ομόνοια μας οδηγεί σε θριάμβους, ενώ η διχόνοια μας σπρώχνει στην καταστροφή– να φωτίζουν τον δρόμο μας σαν έθνος! Στις μέρες μας, όμως, παρατηρείται το εξής παράδοξο: Ενώ ο αριθμός των ελληνόκτητων πλοίων αυξάνεται σταθερά από χρόνο σε χρόνο, ο αριθμός των Ελλήνων ναυτικών φθίνει: από περίπου 145.000 τη 10ετία του ’50, σε λιγότερους από 20.000 σήμερα. Αν όλοι μας –πολιτεία, εφοπλισμός και ναυτεργασία– δεν αφυπνισθούμε και πάρουμε, χωρίς χρονοτριβή, μέτρα δραστικά, δυναμικά, καλά συντονισμένα και ανταγωνιστικά, η ναυτιλία μας θα αφελληνισθεί, θα χαθεί η ψυχή της που είναι οι Ελληνες ναυτικοί, και η Ιστορία δεν θα συγχωρήσει την όποια αμέλεια, ολιγωρία ή αδιαφορία μας. Ιδιαίτερη προσοχή θα

πρέπει ν’ αποδοθεί στην παιδεία και εκπαίδευση των Ελληνοπαίδων, αγοριών και κοριτσιών, ξεκινώντας από την αδήριτη ανάγκη να τους κάνουμε να αγαπήσουν τη θάλασσα, πηγή ευλογίας και όλων των καλών που γνώρισε, στη μακραίωνη διαδρομή της, η ναυσίβια φυλή μας. Και από μικρή ηλικία να τους εμπεδώσουμε τη συνείδηση ότι, αποφασίζοντας να σταδιοδρομήσουν στη θάλασσα, θα γίνουν, όταν επιστεί η στιγμή, πρεσβευτές ανά τον κόσμο της ελληνικής ναυτικής παράδοσης, της ελληνικής λεβεντιάς και του ελληνικού φιλότιμου. Και αν δεν τα κάνουμε αυτά και τελικά, μείνουμε μια ναυτιλία με μία δράκα μόνο Ελλήνων ναυτικών να τη διαφεντεύουν, πώς θα δοθεί στους αυριανούς ναυτίλους μας, άνδρες και γυναίκες, η ευκαιρία να ξεπηδήσει από τις τάξεις τους ένας Μιαούλης, ένας Κανάρης, ένας Τομπάζης, Σαχτούρης, Κουντουριώτης, μια Μπουμπουλίνα ή μια Μαντώ Μαυρογένους – ένας Λιβανός, ένας Ωνάσης κι ένας Νιάρχος; Για να διατηρούν ελληνικές τις ελληνικές θάλασσες και να επιδεικνύουν με καμάρι τη Γαλανόλευκη σε όλα τα πλάτη και μήκη του κόσμου, αντλώντας δύναμη από τη δύναμη της και ριγώντας από αισθήματα εθνικής υπερηφάνειας – αντί την έπαρση και υποστολή σημαίας στα καράβια μας να την κάνουν τώρα, μηχανικά και χωρίς ενσυναίσθηση, τα αλλοδαπά πληρώματα, στα οποία καταφεύγουμε σήμερα ελλείψει ελληνικών!.. Εχει κανένας μας προσμετρήσει ή έστω φανταστεί τη δύναμη και τη δόξα που θα αποκτήσει η πατρίδα μας και τον πλούτο που θα αποκτήσει η κοινωνία μας, όταν τα ελληνόκτητα πλοία μας φέρουν τη Γαλανόλευκη και είναι επανδρωμένα με ελληνικά πληρώματα; Μόνον οι μισθοί υπερβαίνουν τα 6 δισεκατομμύρια δολάρια τον χρόνο. Καιρός λοιπόν να θέσουμε σε εφαρμογή τις προτάσεις επιστημονικών φορέων, όπως το ΙΟΒΕ, για την περαιτέρω δυνητική συνεισφορά της μεγάλης ναυτιλίας των Ελλήνων στην ελληνική οικονομία και ναυτιλία.

Ιστορίες της Βαρδιόλας

Πόρτα ή Φινιστρίνι; Του Φρίξου Δήμου Πλοιάρχου Ε.Ν. | Πρώην Καθηγητή & Διευθυντή Σπουδών Δημοσίας Σχολής Πλοιάρχων Σύρου

Αθηνά πέρασε απ’ τα γραφεία της εταιρείας, στον Πειραιά, για την εξόφλησή της. Είχε απολυθεί στο Ρόττερνταμ απ’ το “Αριστογείτων”, όπου υπηρετούσε ως ανθυποπλοίαρχος, “τη αιτήσει της του πλοιάρχου εναντιωμένου”. Ήταν από τις πρώτες σπουδάστριες που αποφοιτήσανε από την, τότε, Σχολή Γυναικών Πλοιάρχων. Είναι αλήθεια ότι οι περισσότεροι ναυτικοί αλλά και καρεκλοκένταυροι δε βλέπανε με καλό μάτι αυτές τις κοπέλες. Γιατί; Γιατί βάζανε πόδι σ’ ένα απ’ τα τελευταία αντρικά προπύργια. Τα καράβια. Ναι, αλλά, στα ποστάλια της εταιρείας, καθώς και σ’ αρκετά φορτηγά και γκαζάδικα που υπηρετούσαν κοπέλες δόκιμοι ή ανθυποπλοίαρχοι οι προιστάμενοι τους ήταν ικανοποιημένοι απ’ την εργασία και τη συμπεριφορά τους! Έτσι μόλις η Αθηνά πήρε το δίπλωμα της ανθυποπλοιάρχου τη στείλανε στο Κόμπε στην παραλαβή του νεότευκτου “Αριστογείτων”. Επειδή όμως η πρόωρη παραίτηση της ανθυποπλοιαρχίνας μπορεί να δημιουργούσε ερωτηματικά στη διεύθυνση ο τμηματάρχης πληρωμάτων, ο αρχιπλοίαρχος καπετάν Γιάννης, αποφάσισε να την καλέσει στο γραφείο του για να ξεκαθαρίσει το θέμα. Τη ρώτησε λοιπόν γιατί έφυγε στους έξι μήνες και δεν περίμενε να συμπληρώσει χρόνο, όπως είχε συμβατική υποχρέωση, οπότε θα γλύτωνε και τα ναύλα της κι αυτά του αντικαταστάτη της. Μήπως σαν κοπέλα αντιμετώπιζε προβλήματα απ’ τους συναδέλφους της; Η Αθηνά τα μάσησε στην αρχή αλλά τελικά παραδέχτηκε ότι δεν είχε κανένα παράπονο απ’ το προσωπικό του πλοίου παρά μόνο απ’ τον καπετάνιο που ’ χει... μεσαιωνικές αντιλήψεις. Του εκμυστηρεύτηκε ακόμη ότι ήταν λογοδοσμένη με το γραμματικό και σκοπεύουν να παντρευτούν σύντομα και μάλιστα τον καλούσαν στο γάμο τους. Σαν αρραβωνιασμένοι λοιπόν ήταν φυσικό ν’ ανταλλάσσουν μεταξύ τους κι... επισκέψεις. Αυτό όμως δεν άρεσε καθόλου στον καπετάνιο που τους είχε κάνει δύο-τρεις φορές παρατήρηση.

Ο καπτα Γιάννης συνέχισε προσεκτικά την... “ανάκριση” κι η κοπέλα ξέσπασε: “Εξαγριώθηκε ο κύριος πλοίαρχος γιατί με είδε να βγαίνω απ’ το γραφείο του υποπλοίαρχου”. “Καλά,συνέχισε o προϊστάμενος των πληρωμάτων, γιατί να θυμώσει με σένα ο καπετάνιος; Τόσος κόσμος μπαινοβγαίνει σ’ αυτό το γραφείο. Αλλά για πες μου μήπως ήταν βραδινές ώρες; Νύχτα;” “Mα τι λέτε τώρα. Μέρα μεσημέρι ήταν, απάντησε η ανθυποπλοιαρχίνα, όταν με είδε να βγαίνω. “Τότε για ποιο λόγο, επέμεινε ο καπτα Γιάννης, θύμωσε τόσο πολύ αυτός ο άνθρωπος ώστε, όπως λες, να σ’ εξαναγκάσει να παραιτηθείς; Γνωρίζω κι εγώ οτι είναι αρκετά αυστηρός ο καπετάν Κυριάκος, αλλά παράλογος δεν είναι”. Η Αθηνά έσκυψε τότε το κεφάλι της και κοκκινίζοντας ψέλλισε: “Ξέρετε,

καπτα Γιάννη μου, φαίνεται πως θύμωσε ο καπετάνιος γιατι με είδε να βγαίνω απ’ το... φινιστρίνι... Ο “ανακριτής”, που μετά βίας συγκρατούσε τα γέλια του, την ξαναρώτησε με προστατευτικό ύφος: “Καλά, βρε κορίτσι μου γιατί και συ να βγείς απ’ το φινιστρίνι κ ι όχι απ’ την πόρτα όπως κάνει όλος ο κόσμος; “Η απάντηση της ήταν αφοπλιστική: “Μα απ’ την πόρτα ήθελα να βγω κι εγώ, αλλά δεν μπορούσα. Ο καπετάν Κυριάκος καθόταν συνέχεια στην πόρτα της τραπεζαρίας των αξιωματικών και με... παραφύλαγε. Ήταν δώδεκα παρά δέκα κι είχα βαρδια 12-04 . Πίστευα πως θ’ ανέβαινε στη γέφυρα για το μεσημεριανό στίγμα όπως έκανε κάθε μέρα. Αλλ’ αυτός περίμενε να με πιάσει... έτσι απελπίστικα, θ’ ανησυχούσε κι ο συνάδελφος της 8-12, κι έγινε ότι έγινε. Τι να’ κανα.. ”

Του Φρίξου Δήμου

Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου

ε την αναμενόμενη τιμητική παρουσία για τους εορτασμούς των διακοσίων χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση του προέδρου της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν, του διαδόχου της Μ. Βρετανίας Καρόλου και του πρωθυπουργού της Ρωσίας Μιχαήλ Μισούστιν επιγόνων των συμμαχικών ναυτικών δυνάμεων που καταναυμάχησαν τον τουρκοαιγυπτιακό στόλο στο Ναβαρίνο, τονίζεται η σημασία της τεράστιας αυτής νίκης για την Ελλάδα και την Ευρώπη. Ο τουρκοαιγυπτιακός αυτός στόλος αποτελούνταν από 89 πλοία με 2.240 πυροβόλα ενώ ο συμμαχικός από 27 μόνο πλοία (12 αγγλικά υπό το ναύαρχο και αρχηγό ολόκληρης της αρμάδας Κόδριγκτον, 8 ρωσικά υπό τον ναυαρχο Χέϋδεν και 7 γαλλικά υπό τον επίσης ναύαρχο Δεριγνύ) με 1.320 πυροβόλα. Η ναυμαχία άρχισε το μεσημέρι της 20ής Οκτωβρίου 1827 και τελείωσε το απόγευμα της ίδιας μέρας! Οι απώλειες των Οθωμανών ήταν πολύ μεγάλες αφού βυθίστηκαν 60 καράβια τους και σκοτώθηκαν 6.000 άνδρες ενώ από τους συμμάχους σκοτώθηκαν ή τραυματίστηκαν μόνο 650 και κανένα σκάφος τους δεν βυθίστηκε! Η κατατρόπωση της οθωμανικής αρμάδας ήταν και μία επιβεβαίωση της πολυπόθητης ελευθερίας για τους Έλληνες και ειδικότερα για τους Μεσσήνιους, που τόσο είχαν υποφέρει από τη “φωτιά και το τσεκούρι” του Ιμπραήμ! Οι Ρώσοι και οι Γάλλοι ενθουσιάστηκαν με την αξία του ναυτικού τους οι πρώτοι, και οι δεύτεροι για το ξέπλυμα της ταπείνωσης του Τραφάλγκαρ.

Αυστριακοί την χαρακτήρισαν “δολοφονία” κι ο Μέττερνιχ προφήτευσε πως θα επακολουθήσει χάος... και τέλος οι Άγγλοι τήρησαν μια επαμφοτερίζουσα στάση. Η ναυμαχία του Ναυαρίνου άγγιξε όμως και τις ψυχές των διανοουμένων της Ευρώπης και δημιουργήθηκαν έξοχοι πίνακες ζωγραφικής, σπουδαία λογοτεχνήματα και καλή μουσική όλα με μοναδικό θέμα την ονομαστή ναυμαχία του Ναβαρίνου! Ενδεικτικά αναφέρεται η σύνθεση του μεγάλου μουσουργού Γιόχαν Στράους (1804-1849) “Navariner-Galopp Polka” που θα ήταν πολύ ενδιαφέρον αν κι εμείς οι αμύητοι να την απολαυσουμε. Και τελειώνοντας παραθέτουμε το πρώτο δεκάστιχο από το ποίημα “Ναβαρίνο” του Βίκτωρα Ουγκό (1802-1885) από τη συλλογή “Les Οrientales” σε μετάφραση Ανδρέα Καφετζοπουλου, εκδόσεις Δημητράκου: Κλαίε Κανάρη Ναύαρχε! Εκατόν είκοσι πλοία! Κλαίε που όλα χάθηκαν στην άγρια ναυμαχία από ’να στόλο ολόκληρο δεν έμεινε ούτε λώθρα. Και ’συ Κανάρη που ’σουνα; Των πλοίων καταβόθρα και της θαλάσσης δαίμωνα; Που ’σουν κρυμμένος; Και πως εστάθη δυνατόν ο Τούρκος νικημένος χωρίς εσένα να βρεθεί; Ω Ήταν πεπρωμένο Κάθε καράβι του να δει στον πάτο βουλιαγμένο! Σαν των Κριλλιών που έλειψε σε μία ναυμαχία έτσι και συ δεν ήσουνα στην Άγια φωταψία.

H ναυμαχία του Nαβαρίνου στις 20 Oκτωβρίου 1827, σπουδαίο γεγονός και της ευρωπαϊκής ιστορίας, βοήθησε αποφασιστικά στην αίσια έκβαση της Ελληνικής Επαναστάσεως. Στη Ναυμαχία αυτή ο τουρκοαιγυπτιακός στόλος υπέστη συντριπτικό πλήγμα από τις ενωμένες συμμαχικές δυνάμεις Γαλλίας, Αγγλίας, Ρωσίας. Επάνω: η ναυμαχία του Ναβαρίνου σε υδατογραφία του Γάλλου πυροβολητή Martin Verdiot, που πήρε μέρος σ’αυτήν (Aθήναι, Μουσείο Μπενάκη).

Louis Ambroise Garneray, (1783-1857). Ναυμαχία του Ναυαρίνου. Λάδι σε μουσαμά. 1,79x2,78cm. Μουσείο Ιστορίας της Γαλλίας.

Κωνσταντίνος Βολανάκης (Ηράκλειο Κρήτης 1837-Πειραιάς 1907), Ναυμαχία Ναβαρίνου 1827, d’ après Carneray. Ελαιογραφία, 110x150 εκ. Συλλογή Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος.

Μια Μέρα στο Νοσοκομείο Από το βιβλίο της Μάρως Δήμου «Eικόνες Μνήμης»

ταν πρωί και εγώ άρχισα να ετοιμάζομαι βιαστικά για να πάω στον Ερυθρό Σταυρό για μια παρουσία στο παθολογικό τμήμα στον πρώτο όροφο του νοσοκομείου. Ήμουν μια υπερήφανη Ερυθροσταυρίτισσα. Φόρεσα τη στολή της εθελόντριας και απ’ το παράθυρό μου έριξα μια ματιά έξω στο δρόμο, ήταν ακόμη σκοτάδια, θα ’ναι συvvεφιά σκέφτηκα, πήρα μια ζακέτα και έφυγα. Στη στάση του λεωφορείού ήταν μόνο δυο-τρεις άνθρωποι, δεν έδωσα καμιά σημασία. Ανέβηκα στο λεωφορείο, ο οδηγός με κοίταξε καλά-καλά, στο τέλος με ρώτησε, νυχτερινή είσαι; Είμαι πρωινή του απάντησα κοφτά. Με ξανακοίταξε και μου είπε, δεν ήξερα ότι οι νοσοκόμες πιάνουν δουλειά στις πέντε και μισή το πρωί... όπως κι εμείς οι οδηγοί των λεωφορείων. Έμεινα άφωνη, θυμήθηκα ότι δεν είχα κοιτάξει ρολόι στο σπίτι μου, ούτε είχα πει στους γονείς μου ότι φεύγω. Οι δρόμοι ήταν άδειοι και το λεωφορείο έφθασε στη λεωφόρο Αλεξάνδρας πολύ γρήγορα. Έξι και δέκα είχα φθάσει στον Ερυθρό Σταυρό. Πήγα κατευθείαν στο γραφείο της προϊσταμένης στα εξωτερικά ιατρεία. Μόλις με είδε έκανε το σταυρό της. Καλά τι έπαθες εσύ κοριτσάκι μου; Της είπα την ιστορία με το ρολόι και η προϊσταμένη γελώντας μού είπε «κάθισε εδώ κοντά μου στα εξωτερικά ιατρεία μέχρι τις οκτώ, θα σου βάλω και παρουσία, μετά θα πας στο παθολογικό, εκεί θα πάρεις άλλη μια παρουσία. Τελικά ήμουν πολύ ευχαριστημένη. Μετά από δύο ώρες έφυγα απ’ τα εξωτερικά ιατρεία και πήγα στο παθολογικό. Καλημέρισα την προϊσταμένη, μου είπε να ακολουθήσω τις άλλες αδελφές και να ρίξουμε μια ματιά στους θαλάμους και αν δούμε κάτι περίεργο να πάμε να της το πούμε. Δεν προλάβαμε να ξεκινήσουμε και από τον άλλο θάλαμο των αντρών ακούστηκαν... γυναικείες φωνές. Προϊσταμένη βοήθεια... προϊσταμένη βοήθεια! Σαν τρελές τρέξαμε πίσω απ’ την προϊσταμένη για να δούμε κι εμείς τι συμβαίνει, σε λίγα λεπτά ήλθαν και οι γιατροί. Στο θάλαμο οι ασθενείς είχαν σηκωθεί από τα κρεβάτια τους και επικρατούσε ταραχή. Βεβαίως, μέσα σε πέντε λεπτά ξεκαθάρισαν όλα... Την προηγούμενη ημέρα είχε έλθει από την επαρχία μια κυρία για εξετάσεις. Τα ξημερώματα στις πέντε η ώρα το πρωί σηκώθηκε η γυναίκα να πάει στην τουαλέτα. Στον γυρισμό έκανε λάθος και αντί να πάει στο θάλαμο των γυναικών, πήγε στο διπλανό θάλαμο των αντρών... κι αυτός ο θάλαμος ήταν ακριβώς ίδιος με τον θάλαμο των γυναικών. Κατά διαβολική σύμπτωση το κρεβάτι, ακριβώς στην ίδια θέση που ήταν το δικό της αλλά στο διπλανό θάλαμο των γυναικών, ήταν άδειο και χώθηκε η καημένη γυναίκα, μέσα στα σκεπάσματα για να συνεχίσει τον ύπνο της. Περίπου σε είκοσι λεπτά επέστρεψε ο ασθενής που ανήκε το κρεβάτι, ο

άνθρωπος δεν είχε ύπνο και είχε πάει να περπατήσει για λίγο να ηρεμήσει. Πλησίασε το κρεβάτι του και είδε την άγνωστη γυναίκα. Δεν τα έχασε... ευτυχώς, κατάλαβε περίπου τι είχε γίνει. Ταρακούνησε λιγάκι την άγνωστη γυναίκα για να ξυπνήσει λέγοντάς της ότι είχε κάνει λάθος θάλαμο και λάθος κρεβάτι και ότι βρίσκεται σε θάλαμο... αντρών. Η γυναίκα άνοιξε τα μάτια της και είδε έναν άγνωστο άντρα πάνω απ’ το κεφάλι της. Ήταν απ’ τον πρωινό ύπνο και δεν καταλάβαινε τίποτα απ’ ότι της έλεγε ο άγνωστος άντρας, τον κοίταξε για μια στιγμή και ξαφνικά άρχισε να φωνάζει δυνατά... «Βοήθεια Προϊσταμένη» αναστατώνοντας ολόκληρο το παθολογικό τμήμα. Η νεοφερμένη ασθενής είχε γίνει η πρωταγωνίστρια της ... ημέρας. Ήταν μια μέρα επεισοδιακή στο νοσοκομείο του Ερυθρού Σταυρού και για μας τις καινούργιες αδελφές εθελόντριες μια... αξέχαστη παρουσία.

smart ropes

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΤΡΑΔΗΣ High Performance Ropes

Δένουμε γερά σε όλο τον κόσμο! Με τα υψηλής αντοχής σχοινιά πρόσδεσης, αγκυροβολίας και ρυμουλκήσεως.

ΟΜΙΛΟΣ ΕΤΑΙΡΕΙΩΝ ΚΑΤΡΑΔΗΣ Κάβοι και Σχοινιά Προσδέσεως, Αγκυροβολίας και Ρυμουλκήσεως (Υπερ-υψηλού Μοριακού Βάρους Πολυαιθυλενίου, Αραμιδικά, Πολυμερών Υγρών Κρυστάλλων και Μικτά Πολυεστέρα-Πολυπροπυλενίου), Συρματόσχοινα, Ανόδια Καθοδικής Προστασίας, Αλυσίδες, Άγκυρες, Εξοπλισμός Λιμένων και Καταστρώματος Πλοίων Ψαρών 11, 18648, Πειραιάς, T: +30 2104060300 - F: +30 2104626268 E: info@katradis.com - www.katradis.com

Πριήνη Του Μαρίνου Τσάμη

Ο μεγάλος ποταμός της Μικράς Ασίας Μαίανδρος, εκβάλει στο Αιγαίο στον Λατμικό Κόλπο, στις ακτές του οποίου στην αρχαιότητα, δημιουργήθηκαν δύο σπουδαίες Ιωνικές πόλεις, η Πριήνη στη βόρεια ακτή και η Μίλητος στη νότια. Η Πριήνη εκτεινόταν από έναν λόφο στη νότια πλευρά του όρους Μυκάλη, μέχρι τη θάλασσα. Με την πάροδο του χρόνου η ακτογραμμή άλλαξε, καθώς το μεγαλύτερο μέρος του Λατμικού Κόλπου, λόγω των προσχώσεων του ποταμού Μαιάνδρου μεταβλήθηκε σε πεδιάδα, η οποία έμεινε γνωστή ως Μαιάνδριο πεδίο.

ια την Πριήνη δεν έχουμε ασφαλείς γνώσεις, καθώς οι ανασκαφές που έγιναν πριν από το τέλος του 19ου αιώνα, αποκάλυψαν περίπου το ένα τρίτο της πόλης των ύστερων κλασικών, ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων. Επιπλέον, δεν μας δίνουν καμία πληροφορία για την αρχαιότερη πόλη, για την οποία έχουμε μόνο μερικές αναφορές στα γραπτά κείμενα. Ο Παυσανίας (Αχαϊκά 2, 10) αναφέρει ότι ιδρυτές της Πριήνης ήταν Ίωνες υπό τον Αίπυτο, γιο του Νηλέα και εγγονό του Κόδρου και Θηβαίοι υπό τον Φιλώτα, απόγονο του Πηνέλαιω. Κατά τον Παυσανία (Α’, 161) οι Πέρσες κατέλαβαν την Πριήνη, περί τα μέσα του 6ου π.χ. αιώνα, πούλησαν τους κατοίκους ως δούλους και με τα στρα-

τεύματά του λεηλάτησε όλη την πεδιάδα του Μαιάνδρου. Φαίνεται όμως ότι ανάκαμψε σύντομα γιατί όπως μας πληροφορεί ο Ηρόδοτος (ΣΤ’, 8), έλαβε μέρος στην Ιωνική επανάσταση 494/493 π.Χ. και συμμετείχε στη ναυμαχία της Λάδης με 12 πολεμικά πλοία. Μετά τα μέσα του 5ου π.Χ. αιώνα, η Πριήνη εμφανίζεται στους καταλόγους της αθηναϊκής συμμαχίας, με ετήσιο φόρο ενός ταλάντου. Αναφορά στην Πριήνη κάνει και ο Θουκυδίδης (Α’ 115) στην περιγραφή της πολεμικής διένεξης μεταξύ Σάμου και Μιλήτου, γνωστή ως Σαμιακός πόλεμος (441/440 π.Χ.). Ο Ξενοφώντας αναφέρει την Πριήνη (Ελληνικά, 3, 2,17), περιγράφοντας τις δραστηριότητες μεγάλου στρατεύματος που είχε στείλει η Σπάρτη, το 397 π.Χ.

Πάνω: Αναπαράσταση της αρχαίας Πριήνης με τον καταπληκτικό Ιπποδάμειο πολεοδομικό σχεδιασμό και με τις αναλογίες της Πυθαγόρειας τετρακτύος. Κάτω: Χάρτης με τις Ελληνικές πόλεις στα παράλια της Μικράς Ασίας.

Σάμος

2 4 1

1. Αγορά 2. Θέατρο 3. Στάδιο 4. Κεντρική οδός 5. Ναός

στη Μικρά Ασία για να υπερασπίσει τις Ελληνικές πόλεις της Ιωνίας, από τον σατράπη Τισσαφέρνη. Από την Πριήνη καταγόταν ο Βίας γιος του Τευτάμου (6ος π.Χ. αιώνας), ένας από τους επτά σοφούς της αρχαιότητας και ποιητής. Από τα έργα του έχουν διασωθεί ηθικά αποφθέγματά του, ως και απόσπασμα λυρικού ποιήματός του. Αυτές είναι οι μόνες μαρτυρίες που έχουμε για την αρχαία πόλη της Πριήνης, δεν είναι όμως αρκετές για να στοιχειοθετήσουν την ιστορία της. Ανάλογη δυσκολία παρουσιάζει και η νέα πόλη, μέρος της οποίας έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη. Δεν υπάρχουν τεκμήρια που να αποδεικνύουν εάν η πόλη επανιδρύθηκε στην ίδια ή διαφορετική τοποθεσία, ούτε πότε και κάτω από ποιες συνθήκες αυτό συνέβη. Η άποψη ότι η παλαιά Πριήνη βρισκόταν σε διαφορετική θέση, ενισχύεται από το γεγονός ότι δεν βρέθηκαν στη νέα πόλη του 4ου π.Χ. αιώνα, ίχνη τειχών της παλαιότερης πόλης, ούτε οποιαδήποτε σημαντική γραπτή μαρτυρία για την αρχαία πόλη, που να έχει ενσωματωθεί στη νέα πόλη. Επίσης δεν βρέθηκαν φορητά αντικείμενα αρχαϊκής εποχής, τα οποία οι κάτοικοι να τα φύλαγαν ως κειμήλια της προηγούμενης εποχής. Υπάρχει όμως και η γραπτή αναφορά του Ψευδο-Σκύλακα1, 4ος π.Χ. αιώνας: «Πόλις Πριήνη λιμένας έχουσα δύο, ών τον ένα κλειστόν». Η πιθανότερη λοιπόν υπόθεση είναι 1 Ο Σκύλαξ ο Καρυανδεύς (από την Καρύανδα της Καρίας) ήταν, όπως αναφέρει ο Ηρόδοτος. εξερευνητής του 6ου/5ου αιώνα π.Χ., ο οποίος με εντολή του Δαρείου Α' εξερεύνησε τις ασιατικές ακτές πέρα από τον Ινδό ποταμό. Με το ίδιο όνομα αναφέρεται συγγραφέας και εξερευνητής του 4ου αιώνα π.Χ. ο οποίος αντέγραψε και απέδωσε πιθανότατα με περικοπές και το έργο του Σκύλακος του Καρυανδρέως "Περίπλους". Για να ξεχωρίζει από τον Σκύλακα του 6ου αιώνα, αναφέρεται ως "Ψευδο-Σκύλαξ" και το έργο: Περίπλους του Ψευδο-Σκύλακα.

Κύρια οδός με καταστήματα

1. Σχεδιάγραμμα της Πριήνης όπου σημειώνεται η θέση των σπουδαιότερων οικοδομών της αρχαίας πόλης. 2. Σχέδιο ενός οικοδομικού τετραγώνου, που περιλαμβάνει 8 οικίες. Η ρυμοτομία της πόλης ακολούθησε το Ιπποδάμειο σύστημα δόμησης, των οριζοντίων και καθέτων οδών.

ότι η αρχαία Πριήνη δεν βρισκόταν στην κοιλάδα του Μαιάνδρου, μήτε κάτω από την νέα πόλη, αλλά ήταν παραλιακή, γύρω από το μοναδικό επίνειο της Πριήνης, το οποίο μετά την ίδρυση της νέας πόλης μετονομάστηκε σε Ναύλοχον, προς τιμή ενός ναυτικού ήρωα. Στα βόρεια του όρους Μυκάλη υπήρχε το Πανιώνιον, ένα ιερό αφιερωμένο στον Ελικώνιο Ποσειδώνα, στο οποίο ο ναός του τιμωμένου θεού περιβαλλόταν από πανέμορφο άλσος. Το Πανιώνιον αρχικά ανήκε στην επικράτεια της πόλης Μελίης, η οποία καταστράφηκε τον 7ο π.Χ. αιώνα. Φαίνεται ότι έκτοτε το ιερό περιήλθε στην επικράτεια της Πριήνης, η οποία δημιούργησε τους ετήσιους γυμνικούς αγώνες, τα Πανιώνια, προς τιμήν του ιερού του Ελικωνίου Ποσειδώνα. Ο 4ος π.Χ. αιώνας υπήρξε περίοδος ευημερίας της Πριήνης και ακμής των Πανιωνίων. Στα

Πανιώνια συμμετείχαν όλοι οι Ίωνες της Μικράς Ασίας. Τόπος διεξαγωγής τους ήταν το Πανιώνιον και διεξήγοντο κατά τη μεγάλη εθνική εορτή του Ελληνισμού. Την οργάνωση των αγώνων αναλάμβαναν οι πολίτες της Πριήνης, οι οποίοι εξέλεγαν τον ιερέα-άρχοντα της γιορτής. Η νέα Πριήνη άρχισε να χτίζεται κατά τον 4ο π.Χ. αιώνα, με την βοήθεια των Αθηναίων, οι οποίοι για πολύ καιρό επηρέαζαν τις πολιτικές εξελίξεις της πόλης. Σταθμό για την Πριήνη υπήρξε η επίσκεψη του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το 334 π.Χ., ο οποίος την απάλλαξε από την κηδεμονία της Αθήνας, βοήθησε στο κτίσιμο της νέας πόλης και χρηματοδότησε την ανέγερση του ναού της Αθηνάς Πολιάδος. Μετά τον θάνατο του μεγάλου στρατηλάτη, η Πριήνη, όπως όλες οι Ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας, ενεπλάκη στις διαμάχες των επι-

ΑΓΟΡΑ 1. Άνω Γυμνάσιο 2. Εκκλησιαστήριο 3. Πρυτανείο 4. Ιερά Στοά Νότια Στοά 5. Δυτικό τμήμα 6. Νότιο τμήμα 7. Ανατολικό τμήμα 8. Ακληπιείο 9. Πυλή Αγοράς Καταστήματα σε χαμηλότερη στάθμη

 Στο κέντρο της πόλης δέσποζε η Aρχαία Aγορά. Στην κάτοψη διακρίνονται το Εκκλησιαστήριο ή Βουλευτήριο, το Πρυτανείο, η Ιερά Στοά και το Ασκληπιείο ή ιερό του Διός.  Σχεδιάγραμμα του Ασκληπιείου ή ιερό του Διός. Είχε σχήμα σχεδόν τετράγωνο και καταλάμβανε την έκταση ενός οικοδομικού τεραγώνου.

ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ ή ΙΕΡΟ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΙΟΥ ΔΙΟΣ

1. Ναός (πρόστυλος) 2. Βωμός 3. Πρόπυλο 4. Βόρεια Στοά 5. Νότια Στοά 6. Αγορά

γόνων του και μόνο περί τα μέσα του 2ου π.Χ. αιώνα κατόρθωσε να ανακτήσει την ελευθερία της. Το 155 π.Χ. ο βασιλιάς της Καππαδοκίας Αραράθης Ε’ ζήτησε από την Πριήνη να του επιστρέψει τα 400 τάλαντα το οποία τους είχε προσφέρει ο αδελφός και αντίπαλός του, Οροφέρνης, τα οποία φυλάσσονταν στο ναό της Αθηνάς Πολιάδος. Η Πριήνη αρνήθηκε με τη δικαιολογία ότι δεν μπορούσε να τα επιστρέψει όσο ο Οροφέρνης ήταν εν ζωή. Τότε ο Αραράθης εκστράτευσε κατά της Πριήνης, η οποία αρχικά έστειλε πρεσβεία στη Ρόδο και στη συνέχεια στη Ρώμη ζητώντας προστασία, χωρίς όμως επιτυχία. Τελικά οι Πριηνείς υπέφεραν από τον Αραράθη και τα χρήματα επέστρεψαν. Πριν από το τέλος του 2ου π.Χ. αιώνα, η Πριήνη περιήλθε στην κυριαρχία της Ρώμης. Έγινε μέλος του Πανελληνίου, της οργάνωσης που δημιούργησε ο αυτοκράτορας Αδριανός το 131/132 μ.Χ. Η τελετή ίδρυσης του Πανελληνίου, έγινε από τον αυτοκράτορα, κατά τα εγκαίνια του ναού του Ολυμπίου Διός, στην Αθήνα. Στο Πανελλήνιο συμμετείχαν πόλεις από πολλές ρωμαϊκές επαρχίες, οι οποίες μπόρεσαν να αποδείξουν την ελληνική καταγωγή τους. Ένας Πανέλληνας, με ετήσια θητεία, εκπροσωπούσε κάθε πόλη, ενώ επικεφαλής της οργάνωσης ήταν ο άρχων του Πανελληνίου, με τετραετή θητεία. Ως έδρα του Πανελληνίου και της διεξαγωγής των ομώνυμων αγώνων ορίστηκε η Αθήνα, η οποία αναδείχθηκε έτσι σε ένα από τα σημαντικότερα θρησκευτικά κέντρα της εποχής. Η Πριήνη γνώρισε μεγάλη ακμή κατά τη ρωμαϊκή εποχή αλλά και τους πρώτους αιώνες του Βυζαντίου. Έκτοτε η σημασία της σταδιακά περιοριζόταν, κυρίως λόγω των προσχώσεων του ποταμού Μαιάνδρου, που από παραλιακή την μετέτρεψε σε μεσόγεια πόλη. Σήμερα, τα ανακαλυφθέντα ερείπια της Πριήνης απέχουν 12 – 13 χιλιόμετρα από τη θάλασσα. ΙΕΡΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΔΟΜΕΣ ΤΗΣ ΠΡΙΗΝΗΣ Η πόλη Η νέα πόλη της Πριήνης οικοδομήθηκε στη απότομη νότια πλευρά ενός λόφου του όρους Μυκάλη, ύψους 371 μ. και εκτεινόταν μέχρι το Μαιάνδριο πεδίο, την πεδιάδα που δημιουργήθηκε από τις προσχώσεις του Μαιάνδρου ποταμού. Γύρω από την πόλη είχε υψωθεί ισοδομικό τείχος πλάτους 2, ύψους 8 και ολικού μήκους 2.500 μέτρων, το οποίο κάλυπτε και την κορυφή του λόφου, την ακρόπολη της Πριήνης, που καλούσαν Τηλωνεία, προς τιμή του ήρωα Τήλωνα. Στο τείχος άνοιγαν τρεις πύλες. Η κυρία πύλη ήταν στη βορειοανατολική πλευρά, η δεύτερη νοτιότερα και η τρίτη στη δυτική πλευρά. Από την κυρία είσοδο ξεκινούσε η οδός που οδηγούσε στο Θέατρο και στις βόρειες οικί-

Πριήνη του Μαρίνου Τσάμη

ΙΕΡΟ ΑΘΗΝΑΣ ΠΟΛΙΑΔΟΣ 1. Πρόπυλο 2. Βωμός 3. Ναός 4. Θεμέλια αναθημάτων 5. Δωρική Στοά 6. «Θησαυρός» 7. Mεταγενέστερες κατοικίες 8. Οδός προς ιερό Αθηνάς Παλλάδος 9. Μη ανεσκαμμένος χώρος 10. Αναλημματικός τοίχος

Το ιερό της Αθηνάς Πολιάδος. Λόγω της απότομης κλίσης του εδάφους χρειάστηκε να δημιουργηθεί ισχυρότατο άνδηρο.

ες. Η νοτιότερη είσοδος οδηγούσε στη μικρή Αγορά, ενώ η οδός που ξεκινά από τη δυτική είσοδο οδηγούσε στην κυρίως οικιστική ζώνη και στα βόρεια της Αγοράς. Η απότομη πλευρά του λόφου ήταν ένα δώρο της φύσης για την προστασία της πόλης με τη δημιουργία οχυρώσεων. Το εξαιρετικά απότομο έδαφος μεταξύ της πόλης και της προς βορρά Τηλωνείας, ήταν πρόσφορο για οχυρωματικά έργα, με αποτέλεσμα η χρήση της ακρόπολης να περιοριστεί αποκλειστικά σε στρατιωτικούς σκοπούς. Μία πόλη που σχεδιάζεται να οικοδομηθεί στη πλευρά ενός απότομου λόφου, με κλίση του εδάφους 20%, χρειάζεται να δημιουργήσει επίπεδους χώρους στους οποίους θα ανεγερθούν μεγάλα δημόσια έργα, αλλά και κατοικίες. Το πρόβλημα αντιμετωτίστηκε με τη δημιουργία τεσσάρων μεγάλων ανδήρων, δηλαδή ισάριθμων μεγάλων τεχνητών πλατειών και επιχωματώσεων που συγκρατούνταν από ισχυρούς αναλημματικούς τοίχους. Σε κάθε ένα από τα τέσσερα αυτά άνδηρα έχουν οικοδομηθεί τα σπουδαιότερα αρχαία δημόσια κτίσματα, ως εξής, αρχής γενομένης από το νοτιότερο άνδηρο: • Άνδηρο Α΄: Το Στάδιο και το Γυμνάσιο. • Άνδηρο Β΄, με το μεγαλύτερο πλά-

τωμα και την κύρια πόλη: Ιδιωτικές κατοικίες, η αρχαία Αγορά, θεμέλια μεγάλου βωμού, Ασκληπιείο, η Ιερή Στοά, το Εκκλησιαστήριο, το Βουλευτήριο (640 θέσεων με σπουδαίο βωμό) και το Πρυτανείο. • Άνδηρο Γ΄: Ο μεγαλοπρεπής ναός της Πολιάδος Αθηνάς, το Άνω Γυμνάσιο, το Ιερό των Αιγυπτίων και το Θέατρο. • Άνδηρο Δ΄: Ο ναός της Δήμητρας, ο ναός της Περσεφόνης, και μεγάλος βωμός. Ο Ρωμαίος αρχιτέκτονας Βιτρούβιος (8,4) στο σύγγραμμά του «Περί αρχιτεκτονικής» αναφέρει τον Πύθεο τον Αλικαρνασσέα ως ένα από τους παλαιούς αρχιτέκτονες, που σχεδίασε και πραγματοποίησε με εξαίρετο τρόπο τον Ναό της Αθηνάς Πολιάδος στην Πριήνη. Για την αρχιτεκτονική και τον διάκοσμο του σπουδαίου αυτού ναού, ο Πύθεος εξέδωσε σύγγραμμα το οποίο αναφέρει ο Βιτρούβιος, αλλά και ο Αριστοτέλης σε διάφορα σχόλιά του. Λίγο πριν την ανέγερση του ναού της Αθηνάς Πολιούχου, ο Πύθεος είχε σχεδιάσει το Μαυσωλείο της Αλικαρνασσού, ένα από τα επτά θαύματα της αρχαιότητας. Εκτός όμως από αρχιτέκτονας ήταν και σπουδαίος γλύπτης, καθώς πίστευε ότι ένας αρχιτέκτονας οφείλει να γνωρίζει περισσότερα σε όλους τους τομείς της

τέχνης και της επιστήμης. Σήμερα θεωρείται μάλλον βέβαιο ότι ήταν ο δημιουργός και του πολεοδομικού σχεδιασμού της πόλης. Σύμφωνα με το σχεδιασμό του Πυθέου η πόλη ρυμοτομήθηκε κατά το Ιπποδάμειο σύστημα, των παραλλήλων οριζοντίων και καθέτων οδών. Είναι αξιοσημείωτο το ότι εκατό περίπου χρόνια πριν ο ίδιος ο Ιππόδαμος ο Μιλήσιος, με εντολή του Περικλή, εφήρμοσε αυτόν τον δικό του ρυμοτομικό σχεδιασμό στην πόλη του Πειραιά. Στην Πριήνη ο Πύθεος δημιούργησε 80 περίπου οικοδομικά τετράγωνα, μεγέθους 35,35 Χ 47,13 μ., με εμβαδόν 1.666 μ. το καθένα, χωριζόμενα από 6 οριζόντιες, κατά ανατολή-δύση, οδούς μέσου πλάτους 7 μ. και 16 καθέτους οδούς πλάτους 3,5 μ. Οι κάθετες οδοί ήταν κλιμακωτές με πολλές βαθμίδες, ιδιαίτερα οι δυτικές, ενώ οι οριζόντιες οδοί ήταν στρωμένες με πλάκες μαρμάρου. Κάθε οικοδομικό τετράγωνο χωριζόταν σε 8 οικίες, με εμβαδόν περίπου 200 τ.μ. εκάστη και προσανατολισμό προς νότο. Η είσοδος οδηγούσε στην τετράγωνη αυλή και στην προστάδα, τον ανοικτό προς την αυλή υμιυπαίθριο χώρο. Γύρω από την προστάδα υπήρχαν, προς ανατολάς ο ανδρών και βόρεια ο οίκος. Ο ανδρών ήταν ο χώρος όπου οι άνδρες της οικογενείας διοργάνωναν συμπόσια για τους φίλους τους. Ο χώρος ήταν μικρός, μόνο 9 τ.μ., στον οποίο χωρούσαν μονάχα 3 κλίνες. Ο οίκος ήταν ο χώρος συνάθροισης της οικογενείας. Είχε εμβαδόν περί τα 20 τ.μ. και ύψος οροφής 3,69 μ. Εκεί έκαιγε η εστία, γύρω από την οποία συγκεντρωνόταν όλη η οικογένεια. Η θέση της εστίας δεν ήταν στο κέντρο, αλλά στη γωνία, ώστε να δίνει τη δυνατότητα δημιουργίας δεύτερου ορόφου. Στην οικία υπήρχαν επίσης βοηθητικοί και αποθηκευτικοί χώροι, καθώς και καταστήματα όπου οι κάτοικοι εργάζονταν, παρήγαγαν και εμπορεύονταν τα προϊόντα τους. Η αναλογία των διαστάσεων των οικοδομικών τετραγώνων, των οικιών, της αγοράς, των δημοσίων κτηρίων, μας οδηγούν στο συμπέρασμα ότι τόσο ο Ιππόδαμος όσο και ο Πύθεος πρέπει να ήταν Πυθαγόρειοι. Το σύμβολο των Πυθαγορείων ήταν η τετρακτύς, όπου οι 10 πρώτοι αριθμοί (1-10) αναπτύσσονται σε ισοσκελές τρίγωνο και αποδίδουν την αρμονία των σημαντικότερων αναλογιών στη γεωμετρία και τη μουσική. Είναι εντυπωσιακό ότι αυτή

Πριήνη του Μαρίνου Τσάμη

την αρμονία των αναλογιών, οι δύο κορυφαίοι αρχιτέκτονες της αρχαιότητας την εφάρμοσαν στην πολεοδομία. ------------------------------------------------------------------

Η Τετρακτύς των Πυθαγορείων σύμφωνα με την οποία από τους πρώτους 4 αριθμούς (1, 2, 3 & 4), είναι δυνατόν να κατασκευαστούν οι λόγοι: "δια τεσσάρων" (4:3, τέταρτης), "δια πέντε" (3:2, πέμπτης), "δια πασών" (2:1, Οκτάβα), που στην μουσική αποδίδουν τα αναφερόμενα αρμονικά μουσικά διαστήματα. Στην Πριήνη οι αναλογίες των διαστάσεων των οικοδομών είναι: οικοδομικό τετράγωνο 4:3, η Αγορά 3:2, ο ναός της Αθηνάς Πολιάδος 2:1. -----------------------------------------------------------------Χτισμένη σε περιορισμένο χώρο στην απότομη πλαγιά ενός λόφου, με άνδηρα που δίνουν την εντύπωση ενός δεύτερου τείχους, με το σαφώς και ισορροπημένο δομικό περιβάλλον, τις αρμονικές αναλογίες των οικοδομών, τον λαμπρό ναό της Πολιάδος Αθηνάς και τα πανέμορφα δημόσια κτίρια, όλα μαζί συνηγορούν ώστε η πόλη να είναι ένα γιγάντιο και ολοκληρωμένο έργο τέχνης, μοναδικό σε όλο τον κόσμο. Η ύδρευση Εκτός από τα πολλά πλεονεκτήματα που είχε η επιλογή της νότιας πλευράς του λόφου για τη δημιουργία της νέας πόλης, ήταν και η δυνατότητα που παρείχε ο χώρος για καλή και συνεχή ύδρευση. Πίσω από την ακρόπολη υπήρχε μεγάλη πηγή ικανή να εξασφαλίσει την απρόσκοπτη και επαρκή ύδρευση της πόλης. Το νερό της πηγής, συγκεντρωνόταν εύκολα, λόγω του επικλινούς του εδάφους, σε δεξαμενή στα βορειοδυτικά της πόλης. Από εκεί με αγωγούς τροφοδοτούσε όλο το οικιστικό συγκρότημα. Στα κεντρικά σημεία, αλλά και σε κάθε γωνιά της Πριήνης, υπήρχαν κρήνες, όπου το

νερό έρεε συνεχώς και άφθονο, προσδίδοντας μια εικόνα ευημερίας, που θα ζήλευαν πολλές και πλουσιότερες πόλεις της εποχής. Η Ιπποδάμειος Αγορά Η Αγορά βρισκόταν στο κέντρο της πόλης, νότια της κεντρικής οδού ανατολής-δύσης και όπως σε όλες τις ελληνικές πόλεις, ήταν κατ’ αρχήν θρησκευτικό κέντρο και δευτερευόντως εμπορικό. Η αρχική της μορφή ανάγεται στον 4ο π.Χ. αιώνα, ενώ η εικόνα που έχουμε σήμερα ανήκει στη όψιμη ελληνιστική εποχή. Η αγορά ήταν ένας μεγάλος ορθογώνιος υπαίθριος χώρος, με μήκος τριών οικοδομικών τετραγώνων, πλάτος ενός και μισού και αναλογίες των πλευρών 3:2. Ο χώρος οριοθετήθηκε στα νότια, με στοά δωρικού ρυθμού σε τρία τμήματα, το δυτικό, το νότιο και το ανατολικό. Καταστήματα είχε μόνο το δυτικό τμήμα της στοάς. Στο κέντρο της αυλής υπήρχε βωμός, πιθανόν του Ερμή και βάθρα για να κάθονται οι επίσημοι όταν παρακολουθούσαν διάφορες εκδηλώσεις. Υπήρχαν επίσης μαρμάρινα και χάλκινα αγάλματα, από τα οποία έχουν διασωθεί μόνο τα βάθρα. Στα δυτικά υπήρχε η αγορά των τροφίμων, ενώ στη ανατολική πλευρά διαμορφώθηκε, τον 3ο π.Χ. αιώνα, το Ασκληπιείο ή το Ιερό του Διός.

Το Ασκληπιείο ή το Ιερό του Διός Το ιερό αρχικά ήταν αφιερωμένος στον Ασκληπιό, αργότερα όμως αναφέρεται και ως ιερό του Ολυμπίου Διός, στον οποίο ταυτόχρονα λατρευόταν και η Ήρα. Το Ασκληπιείο οικοδομήθηκε στην ανατολική πλευρά της Αγοράς, είχε σχήμα ενός σχεδόν τετραγώνου (30 Χ 29,67 μ.) και καταλάμβανε χώρο ίσο προς ένα οικοδομικό τετράγωνο. Το ιερό ήταν ένας περίκλειστος ορθογώνιος χώρος που περιβαλλόταν από τοίχο και κτήρια. Στα βόρεια και νότια υπήρχαν στοές και στο κέντρο του χώρου βωμός. Στο μέσον της δυτικής πλευράς υπήρχε ο ναός, ενώ η είσοδος στο ιερό γινόταν από την εξωτερική κάθετο οδό, μέσω ενός απλού πρόπυλου με τρεις αναβαθμούς. Ο ναός του Διός που οικοδομήθηκε τον 3ο π.Χ. αιώνα, αποτελεί παράδειγμα μικρασιατικού τύπου. Ήταν ιωνικού ρυθμού εν παραστάσι (με δύο κίονες μεταξύ των παραστάδων) και σε αντίθεση με τον προηγούμενο, διαπερνούσε τον δυτικό τοίχο του ιερού. Είχε δίριχτη στέγη και ο θριγκός ήταν χωρίς ζωφόρο. Κατά μήκος της βόρειας και της νότιας πλευράς του ιερού υπήρχαν δωρικού ρυθμού στοές, χωρίς δωμάτια. Σύμφωνα με επιγραφές, πρώτα κατασκευάστηκε η νότιος στοά, ενώ η βόρεια κατά τον 2ο π.Χ. αιώνα.

ΙΕΡΟ ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΚΑΙ ΚΟΡΗΣ

1. Είσοδος ιερού 2. Βάσεις αγαλμάτων 3. Κατοικίες ιερειών 4. Μαρμάρινη δεξαμενή 5. Βωμός 6. Αυλή 7. Προστώο 8. Σηκός 9. Σκάμμα θυσιών («βόθρος»)

Σωζόμενα ίχνη ιερού Μεταγενέστερες κατασκευές Υποθετικές αποκαταστάσεις

Σχεδιάγραμμα του ιερού Δήμητρας και Κόρης. Οικοδομήθηκε εκτός πόλης, κοντά στην Τηλωνεία, την Ακρόπολη της Πριήνης.

Κάτοψη

Πριήνη του Μαρίνου Τσάμη

Εκκλησιαστήριο ή Βουλευτήριο Το Εκκλησιαστήριο βρισκόταν βόρεια της Αγοράς και είναι το καλύτερα σωζόμενο κτίριο της αρχαίας Πριήνης. Είχε σχήμα σχεδόν τετράγωνο και αποτελούσε χώρο συνέλευσης των μελών της Βουλής. Διέθετε 640 μαρμάρινα έδρανα, σε κερκίδες σχήματος Π, που κάλυπταν τις τρεις εσωτερικές πλευρές του κτιρίου. Ο νότιος τοίχος είχε δύο θύρες, ανάμεσα στις οποίες ανοιγόταν μία αψίδα, κάτω από την οποία αναπτύσσονταν μαρμάρινο έδρανο σε σχήμα Π, πιθανόν με πλάτη. Ο πυρήνας του κτηρίου, ο χώρος δηλαδή στο κέντρο μεταξύ των χαμηλότερων εδράνων, είχε σχήμα Π, διστάσεις 5,00 Χ 3,65 μ. και στο κέντρο του υπήρχε μαρμάρινος βωμός. Από τον πυρήνα ξεκινούσαν οι κερκίδες, από δέκα σειρές στην ανατολική και δυτική πλευρές και δεκαέξι στη βόρεια. Η πρόσβαση στις κερκίδες γινόταν μέσω τεσσάρων κλιμάκων που ξεκινούσαν από τις τέσσερις γωνίες του πυρήνα. Για την άνετη πρόσβαση και εκκένωση της αίθουσας ανοίχτηκαν άλλες δύο θύρες, η μία στη ανατολική πλευρά του κτιρίου πού άνοιγε στο δρόμο που οδηγούσε στο ιερό της Αθηνάς Πολιούχου και η άλλη στη δυτική πλευρά που άνοιγε στον πλαϊνό ανηφορικό δρόμο. Πρυτανείο Τα Πρυτανεία ήταν δημόσια κτίρια στα οποία βρισκόταν η Ιερή Φλόγα, η κοινή εστία της πόλης, εκεί κατοικούσαν οι επιστάτες των πρυτάνεων. Οι πρυτάνεις ήταν οι αντιπρόσωποι των φυλών στις οποίες ανήκαν οι πολίτες, ενώ οι επιστάτες των πρυτάνεων προϊσταντο του σώματος των πρυτάνεων για 24 ώρες. Το πρυτανείο οικοδομήθηκε ανατολικά του Εκκλησιαστηρίου και βόρεια της ανατολικής πλευράς της Ιεράς Στοάς. Στα νότιά του υπάρχουν τρεις χώροι, εκ των οποίων ο μεσαίος χρησίμευε ως κυρία πρόσβαση στο κτίριο, ενώ στον ανατολικό χώρο φυλασσόταν η Ιερή Φλόγα. Στα δυτικά του κτιρίου υπήρχαν δύο δωμάτια, εκ των οποίων το βόρειο έφερε τυφλές αψίδες στις στενές πλευρές. Στη βόρεια πλευρά του κτιρίου υπήρχαν άλλα τρία δωμάτια, το δάπεδο των οποίων ήταν ψηλότερο κατά 0,60-0,75 μ. από το δάπεδο του διαδρόμου του περιστυλίου. Στο κέντρο του Πρυτανείου υπήρχε ένα περίστυλο κτίριο γύρω από μία

αυλή, στην οποία υπήρχε μία δεξαμενή, πιθανόν για συλλογή ομβρίων υδάτων και κοντά της μία λεκάνη, ίσως για να παίρνει τις υπερχειλίσεις της δεξαμενής. Στο κέντρο της βόρειας πλευράς της αυλής υπήρχε μαρμάρινη τράπεζαβωμός. Ιερά Στοά Η Ιερά Στοά χτίστηκε περί το 150 π.Χ., σε σημείο που να οριοθετεί την βόρεια πλευρά της Αγοράς. Είχε ολικό μήκος 116,46 μ. και κοσμήτο εξωτερικά με 49 δωρικούς κίονες και εσωτερικά με 24 ιωνικούς, που την χώριζαν σε δύο κλίτη. Όπως συνηθιζόταν κατά την ύστερη Ελληνιστική εποχή το κάτω τρίτο του ύψους ου κίονα, έμενε αρραύδωτο. Στα βόρεια της στοάς υπήρχαν 15 δωμάτια, τα περισσότερα με θύρα, ενώ η στέγη της ήταν ξύλινη δίριχτη. Η πρόσβαση στην Ιερά Στοά γινόταν μέσω 6 αναβαθμών, καθώς το επίπεδό της ήταν κατά 2,40 μ. ψηλότερο από αυτό της Αγοράς. Οι αναβαθμοί εκτείνονταν σε όλο το μήκος της στοάς. Μεταξύ των αναβαθμών και της κυρίως στοάς παρεμβαλλόταν ένας μεγάλος διάδρομος πλάτους 6,47 μ. Στην εσωτερική πλευρά τους οι δύο πλευρικοί τοίχοι έφεραν τιμητικές επιγραφές. Στο χρονικό διάστημα 130-50 π.Χ. στην Ιερά Στοά φυλάσσονταν τα αρχεία της πόλης, ρόλο που παλαιότερα είχε το Ιερό της Αθηνάς Πολιάδος. Ιερό της Αθηνάς Πολιάδος. Το ιερό της Αθηνάς Πολιάδος οικοδομήθηκε περί το 350 π.Χ. σε μία περίοπτη θέση στα βορειοδυτικά της Αγοράς. Λόγω της απότομης κλίσης του εδάφους, χρειάστηκε να δημιουργηθεί ισχυρότατο άνδηρο. Η έκταση που το ιερό καταλαμβάνει ισούται ακριβώς με δύο οικοδομικά τετράγωνα, για να υπάρχει απόλυτη αρμονία με το ιπποδάμειο πολεοδομικό σχεδιασμό. Το ιερό περιλαμβάνει εκτός του ναού, βωμό, μία δωρική στοά και ένα «θησαυρό». Στην ανατολική πλευρά του ιερού ήταν η κυρία είσοδος, μέσω ενός αμφιπρόστυλου προπύλου με ιωνικό προστώο. Ο ναός της Αθηνάς Πολιάδος στην Πριήνη θεωρείται ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία της Ελληνικής αρχιτεκτονικής. Ενδεικτικό είναι ότι ο Ρωμαίος αρχιτέκτονας Βιτρούβιος, τρεις αιώνες αργότερα, τον τοποθετεί δίπλα στον Παρθενώνα. Αρχιτέκτων θεωρείται ο

Πύθεος ο Αλικαρνασσεύς ο οποίος εξέδωσε σύγγραμμα αναφέροντας τις βασικές αρχές που ακολούθησε στο σχεδιασμό του ναού. Χάρη στον Βιτρούβιο, ο οποίος διάβασε το σύγγραμμα του Πυθέου, οι μορφολογικές λεπτομέρειες του ναού αποτέλεσαν πρότυπο σπουδής κατά τη ρωμαϊκή εποχή, αλλά και αργότερα κατά την Αναγέννηση. Η ανέγερση του ναού διάρκεσε είκοσι χρόνια (350-330 π.Χ.). Το 334 π.Χ., μετά τη νίκη στον Γρανικό ποταμό, ο Μέγας Αλέξανδρος επισκέφτηκε την Πριήνη και αποφάσισε να καλύψει τα έξοδα αποπεράτωσής του. Σε επιγραφή κάτω από το επίκρανο της νότιας παραστάδας αναφερόταν ο Μέγας Αλέξανδρος ως αναθέτης του ναού. Για την ανέγερσή του χρησιμοποιήθηκε ο ασβεστόλιθος του όρους Μυκάλη, με κυανές και γκρίζες αποχρώσεις. Ήταν ένας ιωνικού ρυθμού περίπτερος ναός, με 11 κίονες σε κάθε μία από τις μακριές πλευρές και ανά έξι στις στενές. Ο ναός ήταν εκατόμπεδος, με μήκος 29,48 μ., ίσο με 100 πόδες. Διέθετε πρόναο και οπισθόδομο, χαρακτηριστικά που εμφανίστηκαν για πρώτη φορά στη Μικρά Ασία. Η πρόσβαση στον πρόναο γινόταν μέσω τριών αναβαθμών. Ο πρόναος ήταν σχεδόν τετράγωνος (30 Χ 32 πόδες), ενώ ο οπισθόδομος ήταν στενότερος. Ο συνδυασμός βαθέως πρόναου και στενού οπισθόδομου, θα αποτελέσει πρότυπο και για άλλους ναούς της Μικράς Ασίας. Το δάπεδο του κυρίως ναού, εντός του οποίου υπήρχε το άγαλμα της θεάς, ήταν κατά τρεις αναβαθμούς ψηλότερο. Το πρώτο άγαλμα της Αθηνάς αντικαταστάθηκε περί τα μέσα του 2ου π.Χ. αιώνα, το οποίο με τη σειρά του αντικαταστάθηκε το 155 π.Χ., με προσφορά του Οροφέρνη, αδελφού και αντίπαλου του βασιλιά της Καππαδοκίας, Αραράθη Ε΄. Τα νομίσματα που κυκλοφόρησαν επί ρωμαϊκής εποχής, μας δίνουν πληροφορίες για τη μορφή του αγάλματος. Κατ’ αρχήν ήταν απομίμηση του αγάλματος της Αθηνάς του Φειδία, στην Αθήνα. Είχε όμως ύψος 6,5 μ., δηλαδή το ένα τρίτο του ύψους του αγάλματος των Αθηνών. Η στάση της θεάς είναι ήρεμη και φέρει περικεφαλαία, ασπίδα και δόρυ. Το δεξί της χέρι, που στηριζόταν σε κίονα, κρατούσε μια μικρή θεότητα, ίσως τη θεά Νίκη. Το σώμα του αγάλματος ήταν ξύλινο καλυμμένο με χρυσό και μόνο τα γυμνά μέρη ήταν από μάρμαρο.

Πριήνη του Μαρίνου Τσάμη Ο Βωμός του ιερού της Αθηνάς Πολιάδος, ήταν ακριβώς απέναντι από τον ναό και σε μικρή απόσταση, από την ανατολική πλευρά του. Δεν γνωρίζουμε τον ακριβή χρόνο ανέγερσής του, ενδείξεις όμως οδηγούν στο συμπέρασμα ότι οικοδομήθηκε μετά τον ναό. Ο βωμός ήταν ορθογώνιος σε σχήμα Π, ανοιχτό προς τα δυτικά. Ανήκε στην κατηγορία των μεγάλων μνημειακών βωμών, με πλούσιο ανάγλυφο διάκοσμο που περικλειόταν από περίβολο με κίονες. Στην ανατολική πλευρά του ιερού υπήρχε η κυρία είσοδος, με πρόπυλο, το οποίο είχε ακριβώς το ίσιο πλάτος με την οδό που οδηγούσε προς αυτόν. Ο άξονάς του όμως ήταν νοτιότερα από τον άξονα του ναού. Ήταν ένα μνημειακό, αμφιπρόστυλο πρόπυλο, με αετώματα και δίριχτη στέγη. Στην ανατολική του πλευρά διέθετε κλίμακα με έξι αναβαθμούς, διότι η οδός ήταν σε χαμηλότερη στάθμη. Ανά τέσσερις κίονες ιωνικού ρυθμού έφερε η ανατολική και δυτική πλευρά, οι κίονες όμως της ανατολικής πλευράς έφεραν ραβδώσεις. Ιωνικό θριγκό έφεραν και οι δύο όψεις του προπυλαίου, με ζωφόρο και οδόντες. Κοντά στο βόρειο τοίχο του ιερού βρέθηκαν τα ερείπια ενός ορθογωνίου κτιρίου, με προσανατολισμό βορρά-νότου, το οποίο αξιολογήθηκε ότι λειτουργούσε ως «Θησαυρός», κτίριο δηλαδή που φυλάσσονταν πολύτιμα αφιερώματα στον ναό της Αθηνάς Πολιούχου. Ιερό Δήμητρας και Κόρης Στην Πριήνη, παράλληλα με τη λατρεία της προστάτιδας της πόλης Αθηνάς, τιμήθηκαν και οι θεότητες της γης και της γονιμότητας Δήμητρα και Περσεφόνη. Είναι χαρακτηριστικό ότι στα πρώτα νομίσματα της πόλης εμφανιζόταν το στάχυ, το σύμβολό τους. Το ιερό δεν είχε ενταχθεί στο πολεοδομικό σχεδιασμό της πόλης. Οικοδομήθηκε βόρεια, εκτός πόλης και κοντά στον βράχο της ακρόπολης. Το έδαφός της είχε υψόμετρο 135 μ., προσφέροντας ξεχωριστή θέα προς τη πόλη, την πεδιάδα και τις καλλιέργειες. Ένας τοίχος περιέβαλα τον χώρο του ιερού, στην ανατολική πλευρά του οποίου υπήρχε η είσοδος, ενώ στο μέσον ήταν η αυλή και δυτικά ο ναός. Το μήκος του ιερού ήταν σχεδόν ίσο με το μήκος ενός οικοδομικού τετραγώνου, ενώ το πλάτος του αντιστοιχούσε με το μισό πλάτος του οικοδομικού τετραγώνου. Ο ναός καταλάμβανε το τρίτο της επιφανείας του ιερού. Ο σχεδιασμός του

ΘΕΑΤΡΟ

Σχεδιάγραμμα του θεάτρου, κατά τους ύστερους ελληνιστικούς χρόνους.

διέφερε από τον συνήθη σχεδιασμό των αρχαίων ναών. Αποτελείται από προστώο με δύο αρράβδωτους δωρικούς κίονες μεταξύ των παραστάδων και τον σηκό. Το προστώο κάλυπτε το βόρειο μισό πλάτος του σηκού, αλλά και τις δύο μικρές αίθουσες. Η θύρα του σηκού δεν αντιστοιχεί στο μέσον των δύο κιόνων του προστώου, αλλά νοτιότερά του. Ο σηκός στενεύει προς νότο, αμέσως μετά το προστώο. Στο νότιο τοίχο του προστώου ανοιγόταν θύρα που οδηγούσε σε ένα σκάμμα θυσιών (βόθρο). Στα βόρεια του σηκού υπήρχαν δύο δωμάτια, εκ των οποίων το δυτικότερο ήταν μεγαλύτερο και είχε θύρα που άνοιγε προς τον σηκό, ενώ η θύρα του ανατολικού άνοιγε μόνο στο προστώο. Στο τετράγωνο σκάμμα, τον βόθρο, γινόντουσαν θυσίες ζώων προς τις χθόνιες θεότητες. Ο πυθμένας του ήταν σε αρκετό βάθος, ενώ η απόληξη των τοίχων προβαλλόταν πάνω από την επιφάνεια του εδάφους και είχε μορφή αετώματος. Αριστερά της εισόδου στο ιερό υπήρχαν οι κατοικίες των ιερέων, ενώ

δεξιά της μία μαρμάρινη δεξαμενή και ένας βωμός, των ρωμαϊκών χρόνων. Δύο βάσεις αγαλμάτων βρέθηκαν στο πρόπυλο της εισόδου. Η μία ανήκε στο ορειχάλκινο άγαλμα της Τιμόνασσας και η άλλη στο άγαλμα της ιέρειας Νικησούς, το οποίο βρέθηκε σχεδόν ανέπαφο και σήμερα κοσμεί το Μουσείο της Περγάμου στο Βερολίνο. Το άγαλμα αποτελεί αξιόλογο δείγμα γλυπτικής του 3ου π.Χ. αιώνα. Άλλα ιερά στην Πριήνη Το Ιερό της Κυβέλης. Η λατρεία της Κυβέλης είχε τις ρίζες της στη Μικρά Ασία και μεταφέρθηκε δύο φορές στον ελλαδικό χώρο, ως μητρική θεότητα. Στην Πριήνη υπήρχε ανατολικά της δυτικής πύλης, επί της κεντρικής οδού. Το μικρό και λιτό ιερό αποδόθηκε στην Κυβέλη μετά την ανακάλυψη αγάλματος που παρίστανε τη θεά ένθρονη. Σε πολλά σημεία της πόλης βρέθηκαν μικρά πήλινα και λίθινα αγαλματίδια που οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η Κυβέλη ήταν μία προσφιλής θεότητα.

Η σημερινή όψη του βράχου στην κορυφή του λόφου, η ακρόπολη της αρχαίας Πριήνης, που την καλούσαν Τηλωνεία, προς τιμή του ήρωα Τήλωνα. Σε πρώτο πλάνο οι διασωθέντες κίονες του ιερού της Δήμητρας και Κόρης.

Το ιερό οριζόταν στα βόρεια από την κεντρική οδό που οδηγούσε στην Αγορά, νότια από τα τείχη της πόλης και ανατολικά από την κατηφορική κάθετη οδό, στην οποία υπήρχε η είσοδος μέσω μίας μικρής θύρας. Στο δυτικό τμήμα του υπαίθριου χώρου του ιερού υπήρχε βόθρος, διαστάσεων 1,50 Χ 1,50 και βάθους ενός μέτρου, που προοριζόταν για θυσίες ζώων. Το Ιερό των Αιγυπτίων Θεών. Το ιερό βρισκόταν στα βορειοδυτικά της Αγοράς και καταλάμβανε έκταση ενός οικοδομικού τετραγώνου (47 Χ 31 μ.). Στα βόρεια οριζόταν από την οδό που οδηγούσε στο Θέατρο και στα νότια από την οδό που κατέληγε στο ιερό της Αθηνάς Πολιάδος. Το ιερό ήταν αφιερωμένο στη λατρεία των Αιγυπτίων θεών Ίσιδος και Σαράπιδος, όπως αναγράφεται σε επιγραφή στο βωμό. Διαμορφώθηκε δε, κατά τον 3ο π.Χ. αιώνα επί εποχής των Πτολεμαίων. Αξίζει να αναφερθεί ότι ιερό των Αιγυπτίων Θεών υπήρχε και στη Νέα Μάκρη της Αττικής, που η κατασκευή του χρηματοδοτήθηκε από τον Ηρώδη τον Αττικό, τον 2ο μ.Χ. αιώνα. Το ιερό αρχικά είχε περίβολο, χωρίς ναό και η είσοδος ήταν από τα ανατολικά, μέσω μίας στεγασμένης πύλης. Εντυπωσιάζουν οι διαστάσεις του μεγάλου βωμού (14,4 Χ 7,14 μ. και αναλογίες 2:1). Ήταν στο κέντρο του ιερού, με προσανατολισμό βορρά νότου. Μία κλίμακα στη νότια πλευρά του βωμού οδηγούσε στην άνω επιφάνειά του. Αργότερα απέκτησε δεύτερη είσοδο κοντά στη βορειοδυτική γωνία του. Την

ίδια εποχή πιστεύεται ότι οικοδομήθηκε η στοά, η οποία πιθανόν να κάλυπτε όλο το μήκος του δυτικού τοίχου. Το Ιερό του Τήλωνα. Στα ανατολική της πόλης και λίγους αναβαθμούς πριν την ακρόπολη της Πριήνης βρέθηκε πλάτωμα (12 Χ 5 μ.), το οποίο θεωρήθηκε ιερό, χωρίς όμως ενδείξεις ως προς τη λατρεία ποίας θεότητας ήταν αφιερωμένο. Λόγω όμως της γειτνίασης του χώρου με την Τηλωνεία, θεωρήθηκε πιθανότερο το ιερό να ήταν αφιερωμένο στον ήρωα Τήλωνα. Θέατρο Το θέατρο της Πριήνης, ένα από τα αρχαιότερα της Μικράς Ασίας, πρέπει να οικοδομήθηκε κατά τον 3ο π.Χ. αιώνα. Για την ανέγερσή του επελέγη μία έκταση βόρεια του Άνω Γυμνασίου, ίση προς δύο οικοδομικά τετράγωνα, ώστε να εντάσσεται στην Ιπποδάμειο χάραξη της πόλης. Είχε άνοιγμα προς νότο, γεγονός που επέτρεπε στους οι καθήμενους στις υψηλότερες θέσεις να απολαμβάνουν τη θέα της πόλης και της πεδιάδας. Τον 2ο π.Χ. αιώνα αρχικά κατασκευάστηκαν τα μαρμάρινα έδρανα και αργότερα ο βωμός. Κατά τον 2ο μ.Χ. αιώνα, ακολουθώντας τα πρότυπα των ρωμαϊκών χρόνων, η σκηνή υπέστη ριζική ανακατασκευή. Τρία είναι τα βασικά τμήματα ενός αρχαίου θεάτρου: η ορχήστρα, το κοίλον και η σκηνή. Η ορχήστρα στο θέατρο της Πριήνης, είχε σχήμα πετάλου και ήταν από σκέτο πατημένο χώμα. Στη χαμηλότερη σειρά του κοίλου αρχικά υπήρχαν πέντε ερεισίνωτα έδρανα,

προοριζόμενα για επισήμους. Αργότερα, στο κέντρο της σειράς, δημιουργήθηκε βωμός αφιερωμένος στον Διόνυσο και κατασκευάστηκαν θρόνοι που αντιστοιχούσαν σε όλη την περίμετρο της ορχήστρας. Το κοίλο αξιοποιώντας την κλίση του εδάφους, επεκτείνεται προς βορρά. Το σχήμα του όμως δεν είναι κυκλικό, όπως συνήθως ήταν σε όλα τα αρχαία θέατρα, αλλά ημιελλειπτικό. Υπολογίζεται ότι υπήρχαν 50 σειρές καθισμάτων, οι οποίες μπορούσαν να φιλοξενήσουν 5.000 θεατές, όσος δηλαδή ήταν ο πληθυσμός της Πριήνης. Η προσέλευση γινόταν μέσω έξι κλιμάκων που χώριζαν το κοίλο σε πέντε κερκίδες. Το προσκήνιο ξεκινούσε από το τέλος του νοητού κύκλου της ορχήστρας και πιστεύεται ότι δημιουργήθηκε περί το 150 π.Χ. Είχε ύψος 2,70 μ. και οριζόταν από 12 δωρικού ρυθμού ημικίονες. Είχε ξύλινη οροφή, επί της οποίας έπαιζαν οι υποκριτές, γι΄ αυτό και ονομαζόταν «λογείον». Το κτίριο της σκηνής, με διαστάσεις 18,4 Χ 5,82 μ., είχε ορθογώνιο σχήμα, με δύο ορόφους και με τρεις αίθουσες ανά όροφο. Στο ισόγειο τα τρία δωμάτια ήταν ανοικτά προς το προσκήνιο και δεν επικοινωνούσαν μεταξύ τους. Μία κλίμακα μεταξύ του κεντρικού και δυτικού δωματίου οδηγούσε στον όροφο. Ένα άνοιγμα κοντά στον βόρειο τοίχο της σκηνής, προσβάσιμο από την κλίμακα, διαπερνά τους δύο ορόφους και τη στέγη. Πιθανόν να δημιουργήθηκε ως «θεολογείον», για τις εμφανίσεις των «από μηχανής θεών» στη στέγη. Η διάταξη αυτή απο-

Πριήνη του Μαρίνου Τσάμη

λικής πλευράς. Μπροστά στα δωμάτια της δυτικής πλευράς δημιουργήθηκε κιονοστοιχία. Η βόρεια πλευρά απέκτησε επίσης δωμάτια, ενώ η κιονοστοιχία της μετατοπίστηκε νοτιότερα. Στην αυλή του Γυμνασίου υπήρχε επίσης ένα μικρό ρωμαϊκό ιερό, μάλλον αφιερωμένο στη λατρεία του αυτοκράτορα. Βόρεια του Γυμνασίου και της οδού που οδηγούσε στο ιερό της Αθηνάς Πολιάδος, ανακαλύφθηκαν μεγάλες αίθουσες ρωμαϊκής εποχής και ένας θολωτός τάφος της περιόδου του Αυγούστου. Κατά τους χριστιανικούς χρόνους στη βορειοδυτική πλευρά του Γυμνασίου κατασκευάστηκε λουτρό με βαθιά δεξαμενή. Στη δυτική δε πλευρά των ρωμαϊκών θερμών χτίστηκε ο μητροπολιτικός ναός της Πριήνης, η πρόσβαση στον οποίο γινόταν μέσω ενός μικρού παρεκκλησίου που δημιουργήθηκε στη βορειοδυτική γωνία του Γυμναστηρίου.

Κάτοψη

ΚΑΤΩ ΓΥΜΝΑΣΙΟ

1. Λουτρό 2. Κονιστήριον 3α. Εφηβείο (στάθμη δαπέδου) 3b. Εφηβείο (ανώτερη στάθμη) 4. Ελαιοθέσιον 5. Κορυκείον 6. Εξέδρα 7. Θύρα προς το Στάδιο 8. Πρόπυλο 9. Παλαίστρα 10. Στοά Σταδίου

Το Κάτω Γυμνάσιο, χτίστηκε περί τα τέλη του 2ου π.Χ. αιώνα.

τελεί μια ενδιαφέρουσα πρωτοτυπία του θεάτρου της Πριήνης. Κατά τους αυτοκρατορικούς χρόνους, η μόνη μετατροπή στο θέατρο ήταν η μετατόπιση προς νότο του προσκηνίου, κατά δύο μέτρα. Η όψη του κτιρίου της σκηνής απέκτησε την τυπική ρωμαϊκή διαμόρφωση, με δύο κόγχες και τρεις θύρες. Στους ίδιους χρόνους αποδίδεται και η μεγάλη δεξαμενή νερού, στο δυτικό πάροδο του Θεάτρου, η οποία πιθανόν να σχετίζεται με παρακείμενες θέρμες. Άνω Γυμνάσιο Το Άνω Γυμνάσιο οικοδομήθηκε μεταξύ του Εκκλησιαστηρίου και του Θεάτρου και καταλάμβανε έδαφος ενός οικοδομικού τετραγώνου. Στα βόρεια ορίζεται από την οδό που οδηγεί στο Θέατρο, στα νότια από την οδό που κα-

ταλήγει στο ιερό της Αθηνάς Πολιάδος και ανατολικά την κάθετη ανηφορική οδό που περνά εμπρός από την ανατολική πύλη της Αγοράς. Αρχικά η πρόσβαση γινόταν από την κάθετη οδό, επί ρωμαϊκής εποχής όμως μεταφέρθηκε στη νότια οδό που οδηγούσε στο ιερό της Αθηνάς Πολιάδος. Τον 3ο αιώνα π.Χ. ξεκίνησε η οικοδόμησή του, η οποία περιλάμβανε ένα μεγάλο ορθογώνιο χώρο με περιστύλιο και δωμάτια στη βόρεια πλευρά. Κατά τη ρωμαϊκή περίοδο το βόρειο τμήμα του Γυμνασίου μετατράπηκε σε θέρμες και επεκτάθηκε προς την οδό Θεάτρου, αλλά και δυτικά, με αποτέλεσμα να καταργηθεί η απότομη κατηφορική οδός που οδηγούσε στην Αγορά και το Θέατρο. Η δυτική και η ανατολική πλευρά απέκτησε δωμάτια, τα οποία κάλυψαν και την καταργηθείσα πύλη της ανατο-

Κάτω Γυμνάσιο Το Κάτω Γυμνάσιο, όπως και το παρακείμενο Στάδιο χτίστηκε στα τέλη του 2ου π.Χ. αιώνα, επομένως δεν περιλαμβάνονταν στον αρχικό σχεδιασμό της πόλης. Τα δύο κτίρια οικοδομήθηκαν στο νοτιότερο άκρο της πόλης κοντά στα τείχη. Η πρόσβαση τους γινόταν μέσω μίας οδού με μεγάλη κλίση που ξεκινούσε από την Αγορά. Τα δομικά στοιχεία του Κάτω Γυμνασίου παρουσιάζουν, όπως όλα τα κτίρια της πόλης, μία μαθηματική αναλογία σχέσεων μεταξύ τους, π.χ. στο περιστύλιο διαμορφώνονται 14 μεταξόνια, το καθένα των οποίων έχει μήκος 8,5 πόδες, ενώ το ολικό ύψος κάθε κίονα είναι 17 πόδες, επομένως υπάρχει μία σχέση ύψους προς πλάτος 2:1. Το Γυμνάσιο αποτελείται από μία τετράγωνη αυλή περιβαλλόμενη από στοές. Πίσω από τις στοές στην ανατολική και δυτική πλευρά υπήρχαν δωμάτια. Η είσοδος στο Γυμνάσιο ήταν στη δυτική πλευρά με ένα πρόπυλο δωρικού ρυθμού. Στο βόρειο άκρο της ανατολικής πλευράς άνοιγε άλλη μία θύρα με κλίμακα, που οδηγούσε στο Στάδιο, το δάπεδο του οποίου ήταν 6 μ. χαμηλότερο από το αντίστοιχο του Γυμνασίου. Βόρεια του προπύλου υπήρχε η εξέδρα, ένα ορθογώνιο δωμάτιο ανοιχτό προς την αυλή. Η παλαίστρα ήταν μία μεγάλη αυλή στο κέντρο του συγκροτήματος, περιβαλλόμενη από δωρικού ρυθμού περιστύλιο, το δάπεδο του οποίου ήταν

CMY

Πριήνη του Μαρίνου Τσάμη

ΣΤΑΔΙΟ

1. Δρόμος 2. Αρχική θέση άφεσης 3. Ρωμαϊκή θέση άφεσης 4. Μαρμάρινες κερκίδες επισήμων 5. Πρανές (από χώμα ή ξύλινα έδρανα) 6. Υπαίθριος διάδρομος 7. Δωρική στοά 8. Θύρα προς το Κάτω Γυμνάσιο 9. Τα τείχη της πόλης

Σχεδιάγραμμα του σταδίου, που όπως και το Κάτω Γυμνάσιο οικοδομήθηκε στο νότιο άκρο της πόλης, κοντά στα τείχη, περί το τέλος του 2ου π.Χ. αιώνα.

ψηλότερο κατά έναν αναβαθμό. Κάθε πλευρά του περιστυλίου έχει 15 δωρικούς κίονες. Στη βόρεια πλευρά του περιστυλίου και μέχρι το 6ο μεταξόνιο από ανατολικά, υπήρχε μαρμάρινος ανοικτός αγωγός νερού με δεξαμενή καθίζησης. Βορειότερα του περιστυλίου υπήρχε δεύτερη επίσης δωρική σειρά 15 κιόνων, παρόμοιων των κιόνων του περιστυλίου. Ανατολικά και δυτικά η διάταξη αυτή συνεχίζεται ως πλήρης τοίχος. Ο χώρος βόρεια του περιστυλίου και των δωματίων της βόρειας πλευράς σχημάτιζε μία δεύτερη αυλή, διαστάσεων 47,61 Χ 4,90 μ. Την συνεχή όψη των δωματίων της βόρειας πλευράς στεφόταν με ιωνικού ρυθμού ζωφόρο, διακοσμημένο με βουκράνια. Ακολουθούσε το γείσο, η σίμη και η μονόριχτη στέγη. Η κεντρική και επιβλητικότερη των πέντε της βόρειας πλευράς αίθουσα, με διαστάσεις 9,49 Χ 6,40 μ. είχε σχεδιαστεί να λειτουργεί ως εφηβείο ή εφηβική εξέδρα. Εκεί οι έφηβοι διδάσκονταν φιλοσοφία και ρητορική. Μεταξύ των παραστάδων υψώνονταν δύο ιωνικοί κίονες. Το δάπεδο ήταν από πατημένο χώμα, ενώ οι τοίχοι από μάρμαρο, μέχρι του ύψους των 3,35 μ. και από εκεί και πάνω από αργολιθοδομή (τοιχοποιία κτισμένη από λίθους που δεν έχουν υποστεί καμία επεξεργασία). Την επιφάνεια των τοίχων του ανωτέρου αυτού τμήματος κοσμούσε σειρά κορινθιακών κιόνων και παραστάδων που εδράζονταν με περιμετρικό βάθρο και στέφονταν από γείσο με οδόντες. Σε κάθε μία από τις δύο γωνίες του τοίχου υπήρχε ζεύγος σύνθετων κορινθιακών ημικιόνων. Στους πλευρικούς τοίχους υψώνονταν

τέσσερις ημικίονες, ενώ στον βόρειο τοίχο ανά δύο κίονες στα άκρα και τέσσερις παραστάδες στο μέσον. Ανατολικά του εφηβείου ήταν το ελαιοθέσιον, η αίθουσα (7,02 Χ 6,60 μ.) που οι αθλητές άλειφαν το σώμα τους με λάδι και δυτικά το κονιστήριο, η αίθουσα (7,02 Χ 6,78 μ.) που έραναν τους αθλητές με λεπτή σκόνη, μετά την αλοιφή του σώματός τους με λάδι. Η αίθουσα στο ανατολικό άκρο ήταν το κορυκείο2 (14,08 Χ 6,60 μ.), χώρος συναθροίσεις εφήβων. Στο δυτικό άκρο της σειράς των βόρειων αιθουσών υπήρχε το λουτρό (6,90 Χ 7,48 μ.). Το κατώτερο μέρος των τοίχων του λουτρού αποτελείτο από μαρμάρινους λιθόπλινθους, το άνω μέρος των οποίων περιέτρεχε ανοιχτός αγωγός, από τον οποίο διοχετευόταν συνεχώς νερό, στους λαξευτούς νιπτήρες της βόρειας πλευράς και στο δάπεδο. Κοντά στην είσοδο υπήρχαν δύο μαρμάρινοι λουτήρες για το πλύσιμο των ποδών, με μαρμάρινους πάγκους κοντά τους. Στάδιο Το Στάδιο κατασκευάστηκε κατά την ύστερη ελληνιστική περίοδο, άρα δεν προβλεπόταν στον αρχικό σχεδιασμό της πόλης. Για να οικοδομηθεί εντός των τειχών της πόλης χρειάστηκε να δημιουργηθεί αναλληματικός τοίχος, οι διαστάσεις του όμως δεν επέτρεπαν την ένταξή του στην Ιπποδάμεια χάραξη της πόλης. Το στάδιο της Πριήνης, εκτός από τον δρόμο που διεξάγονταν οι αγώνες και τις 2 Κορυκείο, από το κόρυξ (εκ του κόρος προερχόμενο) που σημαίνει νεανίας.

κερκίδες, είχε στα βόρεια και μία στοά. Η είσοδος ήταν στα ανατολικά μέσω μιας θύρας στον τοίχο του παρακείμενου Κάτω Γυμνασίου. Λόγω της υψομετρικής διαφοράς μεταξύ του Κάτω Γυμνασίου και του Σταδίου, υπήρχε μία κλίμακα πλάτους 3,50 μ. δίπλα στη θύρα της εισόδου. Μία δεύτερη θύρα υπήρχε στην ανατολική πλευρά της στοάς που επίσης κατέληγε σε κλίμακα. Στο δυτικό άκρο του δρόμου του Σταδίου υπήρχε πύλη με φράγματα στα σημεία εκκίνησης των αθλητών. Το μήκος του δρόμου, από την άφεση έως τον τερματισμό, υπολογίζεται σε 178 μ., ενώ το πλάτος του ήταν μόνο 20 μ. Επί ρωμαϊκής εποχής κατασκευάστηκε δυτικότερα της ελληνιστικής μία επιβλητική πύλη με δέκα πεσσούς κορινθιακού ρυθμού. Η στενότητα του χώρου στην Πριήνη δεν επέτρεπε στο στάδιο να έχει κερκίδες και στις δύο πλευρές του δρόμου. Έτσι, οι κερκίδες δημιουργήθηκαν μόνο στην βόρεια πλευρά του, οι οποίες χωρίζονταν σε τρία τμήματα. Το μεσαίο τμήμα περιλάμβανε μαρμάρινες κερκίδες για τους κριτές, ενώ τα πλαϊνά ήταν πρανή, με χώμα και μερικές φορές είχαν ξύλινα έδρανα. Οι κερκίδες χωρίζονταν από τον δρόμο των αθλητών με ένα προτείχισμα ύψος 1,10 μ. Μία επιμήκης δωρική στοά οικοδομήθηκε στα βόρεια των κερκίδων, με 85 αρράβδωτους δωρικούς κίονες, ανοικτή προς νότο. Το βάθος της στοάς ήταν 7,80 μ. και είχε υπερυψωμένο δάπεδο κατά δύο αναβαθμούς. Ένας υπαίθριος δρόμος, πλάτους 6 μ., χώριζε τη στοά από τις πρώτες κερκίδες.

By Captain Malcolm MacKenzie

CHANNEL FERRY A s seamen, we took an interest in IMO’s “International Regulations for Preventing Collisions at Sea”. I actually learnt them word-for-word as a matter of necessity during my mariner apprenticeship (1955-1958). On my fourth voyage to Australia, the chief officer called me into his office on leaving Aden in January 1957, to inform me that if I couldn’t quote ‘Article 1’ of the ColRegs on the night before we reached Fremantle, I should not be allowed to go ashore and, thereafter, I should have to learn a new regulation for every port if I was to be given any shore leave. I sailed with him for two voyages around the world, till September 1957, by which time we’d called at 25 ports and I knew 25 of the Articles. I made two more voyages to New Zealand and back and learnt all the remaining articles in time for passing for 2nd Mate in November 1958. We knew our ColRegs. And it was common for all navigation officers in those days to read through the ColRegs monthly for as long as they sailed

– to ensure they were not forgotten. A feature of the Colregs is that approaching ships on steady bearings fall into two categories – one is the “stand on” ship and shall keep her course and speed and the other is the “give way” ship and shall slow down, stop, go astern or alter course. There is one exception – when two ships are approaching “end on” when both shall alter course to starboard. This distinction was written into the first regulations developed by Trinity House in London during the 1860s; it was probably the only sensible and practical way of addressing the risk of collision; it is as applicable today as strictly as ever it was. Many wise and experienced ship masters will confidently assert that if “you wish to avoid a collision at sea, apply the collision regulations”. However, times and circumstances change; by now I happen to believe our ColRegs are quite-out-of-date; they need to be reviewed as the equipping and manning of ships has changed since the 1860s. The obvious change is

in electronic navigation as ships’ conning officers can communicate so readily with each other by VHF and can be warned of another ship’s approach and identify each approaching ship on the ECDIS and RADAR by AIS and obtain their courses and speeds with the parameters of the prospective approach and the best measures to be used to pass safely with ARPA. This is routinely done by conning officers to such good effect that collisions are steadily reducing in number and severity. Thus conning officers no longer learn the regulations as they prefer to discuss the collision avoidance possibilities with any approaching ships and devise the best mutually acceptable course alterations to avoid a collision. It works. Another feature is that ships rarely slow down, stop or go astern to avoid a collision as altering the course is easier and probably cheaper, more predictable and more effective. Changing the speed of the main engine of a ship at sea is easily accomplished.

C H A N N E L F E R RY The conning officer probably has direct control over his ship’s main engine and can easily change his ship’s speed and then restore the speed once the danger of collision has passed. But there are complications as the main engine may also be driving a shaft generator, an exhaust gas turbine or some other power-take off / power input requiring adjustments to be made before seriously slowing down. Then, once the speed has been restored, the duty engineer will probably have to review the engine’s circumstances to ensure a resumption of optimal performance by checking consumptions, pressures, temperatures, filters and the flows of fuel, cooling air and water. Changing speed can be a nuisance to the engineer officers especially as they may not be on duty. By contrast, changing the course is relatively easier and is, quite probably, more certain and effective. Thus I advocate the practice of communication between approaching ships when a danger of collision threatens to secure the best decision for keeping the ships well apart. It was in July 1963 that I had a distinctive experience of this particular issue of slowing down or altering course. I’d just passed my masters certificate and needed work as I wished to study for extra master once the navigation schools re-opened after their summer holiday. Whereas the shipping companies paid their officers for four months to study for master, they wouldn’t pay anything to study for extra master and, as the basic study course lasted eighteen months, some cash reserves were necessary. So I was disappointed that my regular employers declined to re-employ me for the summer holiday on my passing for master; they pointed out that I’d just spent over three years in continuous service without a holiday and that they would not re-employ me until I’d had a good and a long holiday. So, I went to the office of the local ferry near my home, the Atlantic Steam Navigation Co., for a summer holiday job but they merely recommended me to apply to their manning centre in London. The centre immediately declined to employ me as summer holiday-only staff but the very next day they offered me an immediate job as 4th Officer of their new express roro

truck ferry “CERDIC FERRY” on their London (Tilbury) Rotterdam (Schiedam) overnight service. On the following day, I was outward bound as watch officer on this ship. Her master, Captain Burgess, had the con; as he had a Thames pilotage exemption certificate, we were sailing without a pilot. As we approached the North Foreland, on the north Kent coast, the master pointed to the engine room telegraphs and asked me what they were. “Engine telegraphs”, I replied. He approved my answer and then asked me what they were for. “Regulating the speed and direction of rotation of the main engines, Sir”, I’d answered. This reply also pleased him. “My word”, he remarked; “today’s young officers really are well-informed”. So he instructed me that, since I was so well informed, I should remember the telegraphs were there for my use. Thereupon he handed the con over to me and went below. As we rounded the North Foreland, I saw a crossing ship approaching from the southward when it was quickly apparent that we were both on steady courses and her bearing wasn’t changing. A danger of collision existed so I slowed both engines down and then rang the telegraphs to “stop”. I decided to let the approaching ship pass well ahead. But my plan was disrupted by the chief officer who hurried onto the bridge, as soon as he heard the ring of the telegraphs in his cabin below, to caution me against slowing down lest we be late into Schiedam; he asked me to alter course instead. I had to decide between the master’s instructions, to

use the telegraphs, or the chief officer’s to use the wheel. In the event I rang full ahead and had the wheel put well to starboard when we cleared the other ship without losing speed or much time. On balance, it seemed the chief officer had the better solution although those ships always had two engineer officers on watch in the engine room. I only made three voyages to the Maas aboard the ferry, a mere week’s employment, when my regular employers offered me a promotion to chief officer to sail aboard their new cargo liner “CARNATIC”, then due in Rotterdam to discharge her cargo from Australia. However the ferry experience was beneficial as it was so unfamiliar. The ferry “CERDIC FERRY” was of interest as the next time I saw her she was in Greece where she spent many years sailing on the waters of the Aegean and Ionian Seas. I believe seven ferries of this type were built – with their bridges, accommodation house and propulsion machinery relatively far forward requiring propeller shafting of almost the ship’s length to the stern; they only had a single cargo ramp and door in the stern. The initial roro ferries were mass-produced in the USA during WWII as LCTs and LSTs (“Landing Craft Tanks” and the much bigger “Landing Ship Tanks”).with single ramps and doors in the stem (bow) and machinery and accommodation right aft. They were innovative ships – a former teacher of mine was in command of the first LST to cross the North Atlantic in WWII as a part of the build up to breach the Ger-

C H A N N E L F E R RY

man “Atlantic Wall” onto the beaches of Normandy. He ordered a cargo of timber to fill her cargo space fearing she might break up and flood on the way. In reality they were tough and seaworthy ships. Several of these war time landing craft were bought by the British government as military transports after WWII and some of them were bought by the Atlantic Steam Navigation Co’s “Transport Ferry Service” (TSF) for their ferry routes from Preston (north of Liverpool) to Larne (near Belfast) and Tilbury (Thames) to Rotterdam; they served well till the 1960’s when they were replaced by the new style ferries – all sister ships named “BARDIC FERRY”, “IONIC FERRY”. “DORIC FERRY” and “CERDIC FERRY”. Subsequently three similar ships were then built before 1970 as the “GAELIC FERRY”, “EUROPIC FERRY” and from Hong Kong as ‘INIOCHOS EXPRESS’ and eventually sold to Greek owners. These seven ferries only had stern doors and ramps and had their bridges and accommodation right forward. In 1971 the TSF ships and services were purchased by Townsend Thoresen with changes in their UK / Continent and Northern Ireland services. The TSF design was restricted; it has not been repeated because both bow and stern ramps and doors are generally preferred, as such ships can handle their ro-ro cargoes more quickly, and placing the bridge, accommodation and machinery aft provides more cargo and tank space as the long propulsion shafts are avoided. Curiously, as Greece declines to accept sea-going

ferries with bow doors, these TSF ferries often enjoyed long lives in Greek waters – only using stern doors and ramps. And newer ferries usually carry roro trucks on their upper decks, with internal access provided by either ramps or elevators – to increase their capacities. By contrast, these TSF ships carried containers on their upper deck; they were fitted with a large slewing and luffing crane to handle them. The “CERDIC FERRY” served the TSF as a British roro ferry for 1961-1981, then she entered Greek waters as “ATLAS” (I) 1981-1987 to be re-named “SIFNOS” 1989-1990 and “SIFNOS EXPRESS” until she was scrapped. Whilst under Greek ownership her cargo crane was removed and the ship was jumboised and a two deck accommodation block was fitted on her upper deck abaft the forward accommodation. This greatly increased her passenger capacity from about sixty to over a thousand and her speed was increased to about 18 knots making her a most useful ferry whilst remaining most distinctive with her bridge and funnel so far forward The TSF “DORIC FERRY” of 1962-1988 underwent a similar experience as her sister ship for she too came to Greek waters to be renamed “ATLAS” (II) 1988-1989, “KAPETAN ALEXANDROS” 1991 and “KAPETAN ALEXANDROS A” 2001 until she too was scrapped – in 2009 after a long life of 47 years having been similarly jumboised in 1990 and being fitted with the new accommodation house, abaft the forward accommodation, when her passenger capacity and speed were similarly increased. These two ships sailed in a wide vari-

ety of routes including Piraeus / Izmir, Rafina / Cycladic Isles, Igoumenitsa/ Brindisi, Durres / Bari and then Valona / Brindisi. The TSF Ferry “EUROPIC FERRY” also enjoyed a distniguished career in Greek waters. She was the last TSF ship of this design being in TSF’s service from1967 to 1993 though she was renamed “EUROPIC FREIGHTER” in 1992 when she was withdrawn from UK passengers service. In 1982 she had immense publicity as she played a leading and succesful role in supplying the British armed forces in the Falklands War against Argentina carrying soldiers, fuel, stores, weapons and ammunition to the islands during this conflict. In 1993 she was sold to Greece and employed as “AFRODITE II” on the route between Patras and Brindisi until 2002 when she was engaged to sail as “AJMAN GLORY” between India and Iraq until 2005, then she was scrapped in the following year. On joining the Greek flag she too was fitted with an immense three-decked accommodation house to provide a substantial; passenger capacity. The fourth Greek ship of this machinery, bridge and accommodation forward configuration was built in Hong Kong in 1970 for a New Zealand service that appears to have failed when the ship came to the Greek flag as “INIOCHOS EXPRESS”. However in 1980, she went to France’s Brittany Ferries for their Plymouth and Portsmouth routes to northern France and the Channel Islands as “BREIZH-IZEL” (1980-1989), In 1989 she was bought by Greeks and renamed “DUCHESS M” and extensively converted with the addition of a three deck high accommodation house abaft her forward accommodation to substantially increase her passenger capacity and to provide a further upper vehicle deck served by an elevator, Between 2000 and 2001 she had the name “BALBEK” for a service between Igoumenitsa and Bari until she was renamed “DUCHESS M” and put on an Adriatic service to Italy out of Montenegro until she too was scrapped. It is interesting that these distinctive ships should have enjoyed very long lives and been found suitable for such extensive conversions whilst already well-beyond their half lives.

Η πρώτη, σύγχρονη ελληνίδα συγγραφέας Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου: μαρτυρία για την έναρξη της Επανάστασης του 1821 Του Χαράλαμπου Τορτορέλη, Παιδαγωγού-Μουσειολόγου

«Ε

ις τούτον τον καιρόν, δηλαδή τη 25 Μαρτίου 1821 την ημέρα του Ευαγγελισμού, έρχεται ο πότε διδάσκαλός μου Θεοδόσιος Δημάδης και μας κάμνει γνωστόν με πολλήν του χαράν, πως οι Γραικοί ανήγειραν τα όπλα εναντίον των Οθωμανών, πως η Πάτρα και η πλησίον της χώραις ήδη είχον σείσει τον ζυγόν της σκλαβιάς, και πως η επίλοιπες χώραις, κατά την συμφωνίαν ίσως, είχαν τότε καμωμένον το ίδιον, αλλά ως πλέον μακράν, ακόμη η είδησις δεν ήτον φθασμένη εις την Ζάκυνθον. Ούτως είπεν ο μαύρος, διότι τέτοια ήτον η φήμη όπου παρευθύς έτρεξεν. Εγώ εις τα λόγια του άκουσα το αίμα μου να ζεσταίνει, επεθύμησα από καρδίας να ήθελε ημπορώ να ζωστώ άρματα, επεθύμησα από καρδίας να ήθελε ημπορώ να τρέξω δια να δώσω βοήθειαν εις ανθρώπους, όπου δι’ άλλο (καθώς εφαίνετο) δεν επολεμούσαν, παρά δια εκείνην την ποθητήν ελευθερίαν, η οποία καλώς μεταχειριζομένη, συνηθά να προξενή την αθανασίαν, την δόξαν, την ευτυχίαν των λαών. Επεθύμησα, είπα, από καρδιάς, αλλά εκύτταξα τους τοίχους του σπητιού όπου με εκρατούσαν κλεισμένην, εκύτταξα τα μακρά φορέματα της γυναικείας σκλαβίας και ενθυμήθηκα πως είμαι γυναίκα, και περιπλέον γυναίκα Ζακυνθία και αναστέναξα, αλλά δεν έλειψα όμως από το να παρακαλέσω τον Ουρανόν δια να ήθελε τους βοηθήση να νικήσουν, και τοιούτης λογής να αξιωθώ και εγώ η ταλαίπωρος να ιδώ εις την Ελλάδα επιστρεμμένην την ελευθερίαν και μαζύ με αυτήν επιστρεμμένας εις τα καθέδρας τους τας σεμνάς Μούσας, από τας οποίας η τυραννία των Τούρκων τόσον και τόσον καιρόν τα εκρατούσε διωγμένας». Το παραπάνω απόσπασμα αποτελεί την μαρτυρία της Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου, της πρώτης, σύγχρονης, ελληνίδας συγγραφέας, για την κήρυξη της Επανάστασης των Ελλήνων και ίσως την μοναδική γυναικεία μαρτυρία γι αυτή την σημαντική στιγμή του Ελληνισμού. Η Ελισάβετ Μαρτινέγκου, γόνος μιας από τις πιο παλαιές αριστοκρατικές οικογένειες της Ζακύνθου των αρχών του 19ου αιώνα, ζει εγκλωβισμένη στο αρχοντικό της οικογένειας, στην πλατεία του Αγίου Παύλου της Ζακύνθου, όχι μόνο δίχως να έχει το δικαίωμα να βγει από το σπίτι, μα ούτε καν να πλησιάσει σε ανοιχτό πατζούρι του σπιτιού της. Μόνες ανάπαυλες της φυλάκισής της αποτελούν οι λιγοστές μέρες διακοπών στο εξοχικό της οικογένειας σε χωριό του νησιού, όπου τουλάχιστον απολαμβάνει, με όλες τις προφυλάξεις, την ελευθερία ενός περιπάτου στην εξοχή. Ωστόσο λαμβάνει τους κοινωνικοπολιτικούς κραδασμούς της εποχής της και ενώ, δέχεται αδιαμαρτύρητα τους παράλογους περιορισμούς της, το πνεύμα της επαναστατεί. Μετουσιώνει όλη

Προσωπογραφία της Ελισάβετ Μαρτινέγκου, αγνώστου, βασισμένη στην προσωπογραφία της Μαρτινέγκου από τον ζωγράφο Νικόλαο Καντούνη (1832).

την επαναστατική της φύση σε λογοτεχνία. Μορφώνεται, με δική της προσπάθεια και απαίτηση, και αρχίζει να μεταφράζει λογοτεχνικά κείμενα αλλά και να συγγράφει στα ελληνικά και τα ιταλικά. Επικοινωνεί με τους άντρες του σπιτιού της, τον πατέρα, τον θείο και τον αδελφό της, μέσω επιστολών, ζητώντας αρχικά να της επιτρέψουν να μορφωθεί και να έχει την ευκαιρία διδασκάλων, που αρχικά το πετυχαίνει, αλλά όσο πιο πολλά μαθαίνει, τόσο φαίνεται ότι πιο πολύ δυσαρεστεί τους κηδεμόνες της. Δεν μπορεί να δεχτεί την μοίρα της γυναίκας της Ζακύνθου του 1800 να παντρευτεί. Εκλιπαρεί, μέσω των επιστολών της, τους κηδεμόνες της να της επιτρέψουν να γίνει καλόγρια, είτε στην Ιταλία, είτε ακόμα και σε εξωκλήσι της Ζακύνθου, ελπίζοντας μήπως με αυτόν τον τρόπο

Αριστερά: Άποψη της Ζακύνθου από τον Edward Lean το 1863. Δεξιά: Η τελευταία έκδοση της βιογραφίας της Ελισάβετ Μαρτινέγκου από τις εκδόσεις Ωκεανίδα. Κάτω: Άποψη της Ζακύνθου κατά τα τέλη του 18ου αιώνα.

βρει λίγο από την ελευθερία που δικαιούται. Μα ούτε αυτό γίνεται δεχτό και βαδίζει ουσιαστικά σε έναν γάμο της τάξης της που η ίδια τον αποκαλεί θάνατο. Η μοναδική της προσπάθεια να ξεφύγει αποτυγχάνει. Μια νύχτα, μεταμφιεσμένη σε απλή, φτωχή ζακυνθινοπούλα, το σκάει από το σπίτι της με σκοπό να ξεφύγει στην Ιταλία. Δεν φτάνει πολύ μακριά. Συναντά δυο φτωχικές γυναίκες, από τις οποίες θέλει να ζητήσει βοήθεια, μα εκείνες την τρομάζουν. Έτσι γυρνά ξημερώματα πάλι, πίσω στο σπίτι της. Όταν εμφανιστεί στο σπίτι ο υποψήφιος γαμπρός, ο Νικόλαος Μαρτινέγκος, τον αναγνωρίζει ως ήρεμο και καλό, χριστιανό άνθρωπο. Πιστεύει αρχικά ότι, πιθανότατα με τον γάμο, να μπορέσει να ξεφύγει από την ασφυκτική, πατρική της επίβλεψη και ίσως αυτός ο γαλήνιος άνθρωπος της επιτρέψει μια κάποιου είδους ελευθερία. Ωστόσο απογοητεύεται οικτρά όταν μαθαίνει την αντιδικία του με τον πατέρα της για την προίκα. Νιώθει να ξεπουλιέται. Οδηγείται σε αυτόν τον γάμο, σαν να πηγαίνει στην ίδια της την κηδεία. Πραγματικά, σύντομα μένει έγκυος και πεθαίνει δεκαπέντε ημέρες μετά από την γέννα του γιου της Ελισαβέτιου Μαρτινέγκου, σε ηλικία μόλις 31 χρονών. Ο καθηγητής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Βαγγέλης Αθανασόπουλος, γράφει στην εισαγωγή της έκδοσης του σωζόμενου κομματιού της αυτοβιογραφίας της Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου (από τις εκδόσεις Ωκερανίδα, 1994): «Δεν είναι συνηθισμένο ο θετικός χαρακτηρισμός ή ο «τίτλος τιμής» ενός ανθρώπου να αποδίδει σε όλη του την έκταση τον τραγικό χαρακτήρα της ζωής του. Αυτό ακρι-

βώς, όμως, συμβαίνει με την Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου όταν χαρακτηρίζεται ως η πρώτη Ελληνίδα πεζογράφος, μια και αυτό απετέλεσε μεν τη μοναδική επιδίωξη και τον αποκλειστικό σκοπό της σύντομης ζωής της, αλλά ο σκοπός αυτός τελικά δεν πραγματοποιήθηκε αφού δεν είδε κανένα από τα έργα της να δημοσιεύεται. Αυτή η κακή μοίρα της ως συγγραφέως συνεχίστηκε επί μισόν αιώνα μετά τον πρόωρο θάνατό της, επειδή τα χειρόγραφά της έμειναν αναξιοποίητα έως το 1881, όταν ο γιος της, ποιητής Ελισαβέτιος Μαρτινέγκος (1832-1885), δημοσίευσε μόνο την αυτοβιογραφία της –αλλά και αυτή με περικοπές…– μαζί με δικά του ποιήματα: Η Μητήρ μου. Αυτοβιογραφία της κυρίας Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου. Εκδιδόμενη υπό του υιού αυτής Ελισαβέτιου Μαρτινέγκου μετά διαφόρων αυτού ποιήσεων, Εν Αθήναις, Εκ του τυπογραφείου Κορίννης, 1881, σς. 271.

Η πρώτη, σύγχρονη ελληνίδα συγγραφέας Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου Αριστερά: Η Ζάκυνθος τον 19ο αιώνα. Κάτω: Άποψη της Ζακύνθου κατά την εποχή της Αγγλοκρατίας. Στη δεξιά σελίδα: Η πλατεία του Αγίου Μάρκου κατά την εποχή της Αγγλοκρατίας.

Στον επίλογο αυτού του βιβλίου ο Ελισαβέτιος εμφανίζεται να υπόσχεται στην ψυχή της μητέρας του πως «Μετ’ εμού πολύ, ψυχή της απαραμίλλου μητρός μου, θέλει εκτελεσθή ακριβώς η επιθυμία σου και παρά του υιού σου θέλεις λάβη την προσήκουσαν ικανοποίησιν. Όσα εκ των πολλών έργων σου ενέκρινες η ιδία, ως εκ της αυτοβιογραφίας σου προκύπτει, αυτά θέλουσιν ίδη το φως μετ’ ου πολύ». Η υπόσχεση αυτή δεν τηρήθηκε, ίσως επειδή ο Ελισαβέτιος θυμήθηκε το χρέος προς τη μητέρα του κάπως αργά, όταν ήταν ήδη σαράντα εννέα ετών – δηλαδή τέσσερα χρόνια πριν από τον θάνατό του – ή ίσως επειδή το βιβλίο δεν έτυχε της υποδοχής που αυτός περίμενε. Το γεγονός ότι το βιβλίο πέρασε απαρατήρητο δεν πρέπει

να μας ξενίζει σε ό,τι αφορά τι μέρος του με τα ποιήματα του γιου που είναι πολύ μέτρια, ενώ σε ό,τι αφορά την Αυτοβιογραφία της μητέρας η υποδοχή αυτή ίσως είναι συνέπεια της κυριαρχίας του λογιοτατισμού κατά την εποχή της δημοσίευσης. Όποια και αν είναι η αιτία, το γεγονός είναι πως η «πρώτη Ελληνίδα πεζογράφος» εξακολούθησε ουσιαστικά να λανθάνει μέσα στην Ιστορία της λογοτεχνίας μας έως τη δεκαετία του 1940, οπότε άρχισε να ξυπνά κάποιο ενδιαφέρον γι αυτήν. Προς το τέλος της δεκαετίας αυτής, το 1947, ο Ντίνος Κονόμος συνέβαλε στην αναζωπύρωση του σχετικού ενδιαφέροντος ανακοινώνοντας στο περιοδικό Επτανησιακά Φύλλα που εξέδιδε ο ίδιος, πως είχε έρθει στα χέρια του ένα μεγάλο μέρος από το ανέκδοτο και άγνωστο έργο της Μουτζάν, το οποίο θα δημοσίευε: «Από μια καλή τύχη διασώθηκε ένα μεγάλο μέρος από το ανέκδοτο και άγνωστο έργο της Ελισάβετ Μουτσάν – Μαρτινέγκου και σώζεται, καλά φυλαγμένο, στα χέρια μας. Δίνουμε την υπόσχεση στο Θεό και στη μνήμη της λησμονημένης Ελισάβετ να φροντίσουμε να τυπωθεί αργότερα το ανέκδοτο και άγνωστο έργο της με προλεγόμενα, σχόλια και πλήρη βιογραφία». Οι υποσχέσεις, όμως, του Κονόμου –όπως και εκείνες του Ελισαβέτιου Μαρτινέγκου– δεν πραγματοποιήθηκαν. Έτσι, εκτός από δύο μικρά αποσπάσματα σε πεζό, δύο επι-

Mαρτυρία για την έναρξη της Επανάστασης του 1821

στολές της και την αρχή από μετάφρασή της του Προμηθέα Δεσμώτη του Αισχύλου, που δημοσίευσε στο ίδιο τεύχος, δεν δημοσίευσε τίποτε άλλο έως το 1953 οπότε με τους μεγάλους σεισμούς και την πυρκαγιά της Ζακύνθου καταστράφηκαν τα χειρόγραφα που υπήρχαν στο αρχείο του… Με τον τρόπο αυτό η Αυτοβιογραφία έμεινε στην περικομμένη μορφή που είχε δημοσιεύσει το 1881 ο Ελισαβέτιος. Σ’ αυτή τη μορφή της –μαζί με τις δύο επιστολές και τα δύο αποσπάσματα που είχε δημοσιεύσει ο Κονόμος– εξέδωσε την Αυτοβιογραφία ο Κ. Πορφύρης το 1956 (…). Εννέα χρόνια μετά την έκδοση της Αυτοβιογραφίας από τον Πορφύρη ο Φαίδων Μπουμπουλίδης εκδίδει τα σωζόμενα έργα της Μουτζάν: την Αυτοβιογραφία, συμπεριλαμβάνοντας σ’ αυτήν τις επιστολές και τα λογοτεχνικά κείμενα που ήταν γραμμένα στην ιταλική, τα οποία ο Πορφύρης είχε αντικαταστήσει με μεταφράσεις στη δημοτική, τα κείμενα που είχε δημοσιεύσει ο Κονόμος και ορισμένα ανέκδοτα έργα της που είχαν διασωθεί στο αρχείο Μαρίνου Σιγούρου: ποιήματα, μια κωμωδία με τίτλο Φιλάργυρος, ο πρόλογος σε μορφή διαλόγου ενός έργου της «Περί οικονομίας», αποσπάσματα μετάφρασης από τις Ικέτιδες του Αισχύλου και επιστολές (…)». Ο πλήρης κατάλογος των έργων της Ελισάβετ Μουτζάν Μαρτινέγκου, όπως τον διέσωσε ο γιος της, είναι ο εξής: Έργα στα ελληνικά: 1. Αι Θήβαι ελευθερωμέναι 2. Η Τιμωρημένη απάτη 3. Ευρύμαχος 4. Ευρύκλεια και Θεανώ 5. Ροδόπη 6. Η ουράνιος Δικαιοσύνη 7. Ο Καλός Πατήρ, κωμωδία 8. Η Μητρυιά, κωμωδία 9. Προμηθεύς Δεσμώτης Αισχύλου, απλοελληνική μετάφρασις εις πεζόν

10. Οδύσσεια Ομήρου, απλοελληνική μετάφρασις εις πεζόν 11. Περί Οικονομίας, πραγματεία 12. Περί Ποιητικής, πραγματεία 13. Ωδή εις το πάθος του Χριστού Έργα στα ιταλικά: 1. Numitore, tragedia 2. Bruto primo, tragedia 3. Enrico o L’ Innocenza, tragedia immaginaria 4. Laodice o la Prudenza, tragedia morale 5. Il Tiranno punito, dramma morale 6. La teano o la Giustizia Legale, dramma 7. Licurgo o la Mansuetudine, drama morale 8. Gli effetti della discordia, tragedia morale 9. L’ Eccellenza della Giustizia, dramma 10. Il Rigore delle Leggi, tragedia 11. Il Buon Re, dramma morale 12. Libro de diverse composizioni poetiche 13. I Pastori, commedia morale in un atto 14. Novelle morali 15. La Saggia madamigella, commedia 16. Il buon procuratore, commedia Σήμερα η Ελισάβετ Μούτζαν Μαρτινέγκου, παρ’ όλο το αποσπασματικά σωζόμενο έργο της, έχει βρει την θέση της στην ιστορία της σύγχρονης Ελληνικής Λογοτεχνίας, παραμένει ωστόσο σχεδόν άγνωστη στο ευρύ κοινό. Η προσωπική μου μαρτυρία είναι από τις ιστορίες της νόνας μου, της μακαρίτισσας ζακυνθινιάς γιαγιάς μου Αθηνάς Θεοδόση, που ανάμεσα στις ιστορίες που διηγούνταν στα εγγόνια της, μας μιλούσε για την μυθιστορηματική ζωή του θείου της Κόντε Μαρτινέγκου. Δίχως να γνωρίζει την σημασία του έργου και της ζωής της προγονής του θείου Κόντε, διηγούνταν ότι προέρχονταν από ένα σόι ατίθασων και επαναστατριών γυναικών για την εποχή τους και μιας προγιαγιάς του που την κλείδωναν στο σπίτι γιατί ήταν μορφωμένη και δεν ήθελε να παντρευτεί.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Το νερό, η ζωή & ο άνθρωπος Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

ΟΙΚΙΑΚΑ ΦΙΛΤΡΑ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ

ο νερό αναμφισβήτητα είναι από τα βασικότερα στοιχεία για την ύπαρξη και την διατήρηση της ανθρώπινης ζωής και γενικότερα της ζωής στον πλανήτη μας, όμως όταν είναι μολυσμένο μπορεί να αποβεί αιτία διάδοσης καταστροφικών επιδημιών και στέρησης της ζωής πλήθους ανθρώπων. Ακόμη και στις μέρες μας, στον 21ο αιώνα, παρά την αλματώδη ανάπτυξη της επιστήμης και του τεχνολογικού πολιτισμού, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας 844 εκατομμύρια άνθρωποι του τρίτου κόσμου δεν έχουν άμεση πρόσβαση σε καθαρό νερό και περίπου 300.000 παιδιά κάτω των πέντε ετών πεθαίνουν ετησίως από διάρροιες και άλλες ασθένειες που σχετίζονται με ακατάλληλες συνθήκες υγιεινής και κυρίως με την κατανάλωση μολυσμένου νερού. Το νερό ανάλογα με το χώρο προέλευσής του αλλά και από τις επιμολύνσεις κατά την διαδρομή του μέχρι το σημείο κατανάλωσής του μπορεί να περιέχει διάφορες προσμίξεις, όπως χώματα, ιζήματα και άλλα αδρανή ανόργανα υλικά, άλγη κύστες, πρωτόζωα, βακτήρια, ιούς και άλλους μικροοργανισμούς, παθογόνους ή μη, χλώριο, χλωραμίνες, νιτρικά άλατα, φυτοφάρμακα, διάφορες οργανικές πτητικές ενώσεις (VOCs) που προέρχονται από sprays, κόλλες, χρώματα, διάφορους διαλύτες κλπ. και επίσης βαριά μέταλλα όπως χαλκό, μόλυβδο, ψευδάργυρο, σίδηρο, υδράργυρο κλπ. Όλες αυτές οι προσμίξεις, εφόσον υπάρχουν στο νερό το καθιστούν ακατάλληλο και επικίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία και θα πρέπει να αφαιρούνται πριν την κατανάλωση. Ένας αποτελεσματικός και διαδεδομένος σήμερα τρόπος απαλλαγής από όλα τα ανωτέρω βλαβερά συστατικά είναι η χρήση κατάλληλων οικιακών συσκευών φίλτρανσης νερού. Υπάρχει βέβαια και η απλή και πρακτική χρήση εμφιαλωμένων νερών, αλλά αφενός μεν είναι ακριβότερη, ίσως και κατά 10 φορές σε σχέση με την χρήση φίλτρων, αφετέρου ενέχει πάντα τον κίνδυνο το εμφιαλωμένο νερό να έχει επιμολυνθεί κατά την μεταφορά του και την αποθήκευσή του υπό ακατάλληλες συνθήκες.

Οικιακές συσκευές καθαρισμού πόσιμου νερού Ανάλογα με την προέλευση του πόσιμου νερού που χρησιμοποιείται σε μία οικία θα πρέπει να επιλέγεται και το είδος του απαιτούμενου φίλτρου. Εάν το νερό περιέχει μόνο χώματα, ιζήματα και ενδεχόμενα πρωτόζωα, κύστες, παθογόνα βακτήρια και κάποιους άλλους μικροοργανισμούς, όπως το

νερό που προέρχεται από το πηγάδι μίας αγροτικής οικίας ή από ένα παρακείμενο ποτάμι ή λίμνη τότε αρκεί ένα κεραμικό φίλτρο. Εάν το νερό περιέχει χλώριο, χλωραμίνες, νιτρικά και διάφορες οργανικές ενώσεις, τότε απαιτείται ένα φίλτρο από κοκκώδη ενεργό άνθρακα. Στην περίπτωση παρουσίας πτητικών οργανικών ενώσεων (VOCs) χρειάζεται φίλτρο ενεργού άνθρακα από φλοιό καρύδας που έχει υποστεί ειδική επεξεργασία. Για την αφαίρεση βαρέων μετάλλων, όπως μόλυβδος, χαλκός, Ψευδάργυρος κλπ. χρησιμοποιούνται και φίλτρα με ρητίνες εναλλαγής ιόντων και τέλος όταν θέλουμε να κάνουμε και μερική αποσκλήρυνση του νερού, να αφαιρέσουμε δηλαδή σε κάποιο ποσοστό τα άλατα του ασβεστίου και του μαγνησίου για την αποφυγή επικαθήσεων στις σωληνώσεις και στα σκεύη της κουζίνας χρησιμοποιούμε επίσης φίλτρα ρητινών αποσκλήρυνσης.

Κεραμικά φίλτρα

Το υλικό κατασκευής των κεραμικών φίλτρων προέρχεται από φύκια που υπάρχουν στον πυθμένα γεωλογικών λιμνών ή λιμνοθαλασσών, από τα οποία μετά ειδική κατεργασία παράγεται ένας τύπος πορσελάνης, με την οποία κατασκευάζονται τα κεραμικά φίλτρα. Άλλη πρώτη ύλη για την παραγωγή των κεραμικών φίλτρων είναι διάφορα μείγματα αργίλου και άνθρακα φυτικής προέλευσης, τα οποία υφίστανται επίσης ειδική επεξεργασία. Η μάζα των κεραμικών φίλτρων φέρει πόρους διαμέτρου από περίπου 0,3 μm έως 5 μm και η συνήθης μορφή που δίνεται στα φίλτρα αυτά είναι κυλινδρική με το εσωτερικό μέρος κοίλο. Το ακάθαρτο νερό εισέρχεται από την εξωτερική κυλινδρική επιφάνεια των φίλτρων μέσω των πόρων και ακολουθώντας μία δαιδαλώδη πορεία εξέρχεται στο εσωτερικό κοίλο μέρος του φίλτρου.

ΟΙΚΙΑΚΑ ΦΙΛΤΡΑ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ

ανταλλακτικό φυσίγγιο καθαρό νερό

βρώμικο νερό

ζωντανά βακτήρια

φίλτρο εμποτισμένο με Ag

φίλτρο μη εμποτισμένο με Ag

νεκρά βακτήρια

κεραμικά φίλτρα

κεραμικό φίλτρο

Εξαιτίας του μεγέθους των πόρων, ιζήματα, χώματα, ίνες αμιάντου, σκουριές, άλγη, κύστες όπως Cryptosporidium και Giardia, άλγη, παθογόνα βακτήρια όπως E. Coli, Fecal Coliform, Salmonella, Streptococcus και διάφοροι άλλοι μικροοργανισμοί εκτός από του ιούς που έχουν μέγεθος 100 φορές μικρότερο από τα βακτήρια παραμένουν στο εξωτερικό μέρος του φίλτρου και έτσι το νερό απαλλαγμένο από τα ανωτέρω βλαβερά συστατικά εισέρχεται στο εσωτερικό κοίλο μέρος του φίλτρου και από εκεί στην βρύση για κατανάλωση. Με τον καιρό κάποιοι μικροοργανισμοί ή ανόργανα υλικά παγιδεύονται στην είσοδο των πόρων στην εξωτερική επιφάνεια του φίλτρου εμποδίζοντας κατ’ αυτό τον τρόπο την είσοδο του νερού και μειώνοντας την ροή του καθαρού νερού. Το φαινόμενο αυτό με την συνεχή χρήση των φίλτρων επιδεινώνεται και με την επικάθηση νέων σωματιδίων πάνω στα ήδη παγιδευμένα και δίπλα σ’ αυτά δημιουργείται ένα είδος ιλύος στην εξωτερική επιφάνεια αυτών, γίνεται απόφραξη των πόρων και εμποδίζεται σχεδόν τελείως η διέλευση νερού διαμέσου αυτών. Σ’ αυτή την περίπτωση δεν είναι ανάγκη να απορριφθεί το φίλτρο, αλλά εξάγεται από το περίβλημά του, καθαρίζεται καλά με ένα βρεγμένο σφουγγάρι, επανατοποθετείται και το φίλτρο χρησιμοποιείται πάλι σαν καινούριο. Η ίδια διαδικασία μπορεί να επαναληφθεί πολλές φορές πριν οι πόροι του φίλτρου υποστούν μόνιμο φράξιμο σε μεγάλο βαθμό, οπότε θα πρέπει να απορριφθεί και να αντικατασταθεί με νέο. Ένα πρόβλημα που μπορεί να προκύψει στα κεραμικά φίλτρα είναι ο πολλαπλασιασμός των βακτηρίων που εγκλωβίζονται μέσα στους πόρους του φίλτρου και συσσωρεύονται μεταξύ της εξωτερικής του επιφάνειας και του περιβλήματός του. Για την αποφυγή του ανωτέρω ανεπιθύμητου φαινομένου, το κεραμικό υλικό πριν την συμπίεση των κόκκων από τους οποίους παρασκευάζεται και παίρνει την κυλινδρική ή όποια

άλλη μορφή εμποτίζεται με άργυρο, ο οποίος έχει βακτηριοκτόνες ιδιότητες και έτσι οι εγκλωβιζόμενοι μικροοργανισμοί σκοτώνονται και αποφεύγεται η μετατροπή των φίλτρων σε εστίες μολύνσεως. Υπάρχουν και απλά αυτοκαθαριζόμενα κεραμικά φίλτρα, τα οποία τοποθετούνται στην είσοδο του δικτύου ύδρευσης μίας οικίας και τα οποία παρέχουν καθαρό νερό σε όλα τα σημεία υδροληψίας του σπιτιού. Όταν γίνει αντιληπτό ότι η επιφάνεια του φίλτρου έχει καλυφθεί με λάσπη ενεργοποιείται χειροκίνητα ένα μηχανισμός απόξυσης της λάσπης, η οποία αφαιρείται από μία βάνα στο κάτω μέρος του φίλτρου και έτσι το φίλτρο καθαρό τίθεται πάλι σε χρήση.

Φίλτρα ενεργού άνθρακα

Συνήθως το νερό των δημοτικών δικτύων ύδρευσης είναι απαλλαγμένο από χώματα, ιζήματα και παθογόνους μικροοργανισμούς μετά από την επεξεργασία του στα δημοτικά διυλιστήρια πόσιμου νερού. Όμως κατά κανόνα περιέχει χλώριο, το οποίο είναι το πλέον φθηνό και το συνήθως χρησιμοποιούμενο κατά την ανωτέρω επεξεργασία απολυμαντικό. Μάλιστα προστίθεται και περίσσεια χλωρίου για να αντιμετωπιστούν ενδεχόμενες επιμολύνσεις μεταξύ διυλιστηρίου και καταναλωτών από βλάβες και αστοχίες του δικτύου ύδρευσης. Το χλώριο μπορεί να σκοτώνει τους παθογόνους μικροοργανισμούς και να προστατεύει την υγεία των ανθρώπων από αυτούς, έχει όμως και ορισμένα μειονεκτήματα. Καταρχάς προσδίδει βαριά μυρωδιά και άσχημη γεύση στο νερό και κατά δεύτερο και κυριότερο λόγο προσβάλλει διάφορα ζωτικά όργανα του ανθρωπίνου σώματος προκαλώντας τελικά σε βάθος χρόνου σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου. Για τους ανωτέρω λόγους θα πρέπει να αφαιρείται από το νερό πριν διατεθεί για κατανάλωση. Η αφαίρεση του χλωρίου από το νερό δεν είναι εφικτή με κεραμικά φίλτρα αλλά απαιτείται η χρήση φίλτρων ενεργού άνθρακα. Ο ενεργός άνθρακας παράγεται από μπαμπού, κάρβουνο, ξύλο, πριονίδι, φλοιό καρύδας, πυρήνες ελιάς κλπ. με ειδική επεξεργασία, ώστε να αποκτήσει μία πορώδη υφή που του προσδίδει μεγάλη ειδική επιφάνεια και εξαιτίας αυτού εξαιρετικά μεγάλη απορροφητική ικανότητα. Ένα κυβικό εκατοστό ενεργού άνθρακα έχει επιφάνεια περίπου 50.000 τετραγωνικών μέτρων. Μετά την επεξεργασία των ανωτέρω

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

ανταλλακτικό φίλτρο καθαρό νερό

βρώμικο νερό

φίλτρο ενεργού άνθρακα

πρώτων υλών προκύπτουν οι κόκκοι του ενεργού άνθρακα, από την συμπίεση των οποίων με την βοήθεια ειδικών συνδετικών υλικών παράγονται τα φίλτρα κοκκώδους ενεργού άνθρακα ή GCF (Granulated Carbon Filters), παρόμοιου σχεδιασμού και λειτουργίας με τα κεραμικά φίλτρα. Τα φίλτρα αυτά εκτός από το χλώριο έχουν την ικανότητα να απορροφούν χλωραμίνες, χλωροφόρμιο, φυτοφάρμακα, ζιζανιοκτόνα, διάφορους χλωριωμένους υδρογονάνθρακες, νιτρώδεις και νιτρικές ενώσεις, φαινόλες, προϊόντα πετρελαίου, φωσφορικές ενώσεις, μαγγάνιο, σίδηρο σε διαλυμένη μορφή, ορισμένα βαριά μέταλλα και άλλες οργανικές ενώσεις που δεν μπορούν να συγκρατηθούν από τα κεραμικά φίλτρα. Μετά τον καθαρισμό του το νερό από το φίλτρο ενεργού άνθρακα, εκτός από υγιεινό καθίσταται πλέον διαυγές, άοσμο και έχει απαλή και ευχάριστη γεύση. Αντίθετα με τα κεραμικά φίλτρα τα φίλτρα ενεργού άνθρακα δεν καθαρίζονται και δεν επαναχρησιμοποιούνται, αλλά όταν κορεσθούν αντικαθίστανται με νέα. Γι’ αυτό αν και έχουν πόρους ακόμη και μικρότερους από 1 μm και μπορούν να συγκρατούν και ιζήματα και βακτήρια, όπου απαιτείται τόσο η αφαίρεση ιζημάτων και παθογόνων μικροοργανισμών αλλά και χλωρίου και των λοιπών προαναφερθέντων οργανικών και ανόργανων ενώσεων, τότε προκειμένου να αυξήσουμε τον χρόνο ζωής του συστήματος καθαρισμού του νερού, χρησιμοποιείται συστοιχία κεραμικού φίλτρου που αφαιρεί τα ιζήματα, ίνες, βακτήρια κλπ. και φίλτρου ενεργού άνθρακα για τα υπόλοιπα συστατικά. Ο καθαρισμός του νερού σ’ αυτή την περίπτωση καλείται καθαρισμός δύο σταδίων και το πρώτο στάδιο περιλαμβάνει την διέλευση του νερού μέσα από το κεραμικό φίλτρο, το δε εξερχόμενο από εκεί νερό εισέρχεται στο φίλτρο ενεργού άνθρακα που αποτελεί το δεύτερο στάδιο καθαρισμού και το εξερχόμενο από εκεί πλέον νερό είναι έτοιμο για κατανάλωση.

Εκτός από τον απλό ενεργό άνθρακα υπάρχει και μία ποιότητα ειδικού ενεργού άνθρακα, ο οποίος έχει την δυνατότητα απορρόφησης σε αρκετά μεγάλο ποσοστό πολλών πτητικών οργανικών ενώσεων (VOCs) και επίσης Μόλυβδου, Ψευδάργυρου, Χαλκού, Φθορίου, Υδραργύρου, Αρσενικού, Ασβεστίου και επιπλέον κάποιων μικροοργανισμών εκτός από ιούς. Το πλεονέκτημα αυτών των φίλτρων είναι ότι δεν αφαιρούν τα χρήσιμα για τον ανθρώπινο οργανισμό μέταλλα όπως είναι τα άλατα του Καλίου και του Νατρίου, τα λεγόμενα ιχνοστοιχεία. Ένα τέτοιο φίλτρο ειδικού ενεργού άνθρακα μπορεί να προστεθεί ως τρίτο στάδιο σε συνέχεια των δύο προηγούμενων σταδίων για παραγωγή ακόμη καλλίτερης ποιότητας πόσιμου νερού. Ως εναλλακτική λύση για την αφαίρεση των βαρέων μετάλλων μπορεί, αντί του ειδικού φίλτρου ενεργού άνθρακα, να χρησιμοποιηθεί μία στήλη με ρητίνες εναλλαγής ιόντων. Στην περίπτωση αυτή οι ρητίνες συγκρατούν τα ιόντα των βαρέων μετάλλων του νερού απελευθερώνοντας ιόντα νατρίου. Μία τέτοια στήλη ρητινών μπορεί είτε να αντικαταστήσει το φίλτρο ειδικού ενεργού άνθρακα είτε να προστεθεί επιπλέον εν σειρά σαν τέταρτο στάδιο καθαρισμού. Η διάταξη των φίλτρων των ανωτέρω σταδίων καθαρισμού μπορεί να είναι εν σειρά, το ένα δίπλα στο άλλο ή σε διάταξη ομόκεντρων κυλίνδρων με εξωτερικό το κεραμικό φίλτρο, εντός αυτού το φίλτρο ενεργού άνθρακα και εντός του τελευταίου το φίλτρο του ειδικού ενεργού άνθρακα, όπως φαίνεται στα ακόλουθα σχήματα. έξοδος νερού

έξοδος νερού

είσοδος νερού

πρώτο στάδιο είσοδος νερού τρίτο στάδιο

3ο στάδιο

2ο στάδιο

1ο στάδιο

σύστημα φίλτρων τριών σταδίων φίλτρα εν σειρά

σύστημα φίλτρων τριών σταδίων ομόκεντρα φίλτρα

φίλτρο 3 σταδίων με UV

ΟΙΚΙΑΚΑ ΦΙΛΤΡΑ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ

Όπως και στα κεραμικά φίλτρα κατά την διαδικασία συμπίεσης των κόκκων του ενεργού άνθρακα και μορφοποίησης των φίλτρων αυτών, ο ενεργός άνθρακας εμποτίζεται με άργυρο (Ag), γεγονός που του προσδίδει βακτηριοστατικές ιδιότητες, το καθιστά πλέον υγιεινό και του αυξάνει το χρόνο ζωής. Εάν θέλουμε να απαλλαγούμε και από τους ιούς τότε μετά το τελευταίο στάδιο καθαρισμού προσθέτουμε ένα δοχείο με λυχνίες υπεριώδους ακτινοβολίας (UV). Η υπεριώδης ακτινοβολία σκοτώνει τους ιούς και έτσι το νερό διερχόμενο και από αυτό το δοχείο υφίσταται πλήρη απολύμανση. φίλτρο νερού άνω πάγκου φίλτρο νερού φίλτρο νερού κάτω πάγκου βρύση φίλτρου

Σταθερά και φορητά κεραμικά φίλτρα και φίλτρα ενεργού άνθρακα

ON/OFF βάνα αλλαγής

Τόσο τα κεραμικά όσο και τα φίλτρα ενεργού άνθρακα μπορούν να τοποθετούνται στην κουζίνα των σπιτιών είτε πάνω στον πάγκο, δίπλα από το νεροχύτη (φίλτρα άνω πάγκου), είτε μέσα στο ντουλάπι κάτω από τον πάγκο (φίλτρα κάτω πάγκου) για εξοικονόμηση χώρου κατά την διάρκεια των εργασιών στην κουζίνα. Και στις δύο περιπτώσεις στον σωλήνα ύδρευσης πριν από την βρύση τοποθετείται μία διακλάδωση από την οποία υποκλέπτεται νερό προς το σύστημα των φίλτρων. Ανοίγοντας την βρύση του νεροχύτη έχουμε το κοινό νερό του δικτύου για πλυσίματα, ενώ ανοίγοντας την βρύση των φίλτρων λαμβάνουμε φιλτραρισμένο νερό για κατανάλωση και μαγείρεμα. Στην δεύτερη περίπτωση πάνω στον πάγκο τοποθετείται ξεχωριστή βρύση που συνδέεται με την έξοδο των φίλτρων κάτω από τον πάγκο. Υπάρχουν επίσης και σταθερά φίλτρα μικρότερου μεγέθους, τα οποία τοποθετούνται πάνω στην βρύση του νεροχύτη με ενσωματωμένη βάνα, η οποία όταν ανοίγει το νερό περνάει μέσα από το φίλτρο παρέχοντας καθαρό νερό που χρησιμοποιείται ως πόσιμο ή για μαγείρεμα, ενώ όταν κλείνει το νερό του δικτύου αφιλτράριστο εξέρχεται από την βρύση του νεροχύτη χρησιμοποιούμενο για πλύσιμο και γενική καθαριότητα. Φυσικά αυτά τα φίλτρα έχουν μικρότερο χρόνο ζωής και χαμηλότερη απόδοση σε σχέση με τα μεγάλα σταθερά φίλτρα.

Εκτός από τα σταθερά φίλτρο βρύσης φίλτρα νερού υπάρχουν και φορητά, όπως πχ. τα φίλτρα υπό την μορφή κανάτας για οικιακή χρήση που τοποθετούνται και στο ψυγείο για την παραγωγή καθαρού αλλά και δροσερού νερού και τα θερμός για πεζοπόρους, ορειβάτες και για την εξυπηρέτηση παραθεριστών σε camping κλπ. Τα ανωτέρω σκεύη διαθέτουν φίλτρο αφαιρούμενο, το οποίο μετά την διέλευση μέσα από αυτό μίας καθορισμένης ποσότητας νερού, αφαιρείται, απορρίπτεται και αντικαθίσταται με νέο. Οι συσκευές αυτές διαθέτουν δύο μέρη, το πάνω και το κάτω από το φίλτρο. Γεμίζουμε με νερό το πάνω μέρος, το οποίο σιγά-σιγά διηθείται προς το κάτω μέρος, απ’ όπου καθαρό παραλαμβάνεται για χρήση. Τα φίλτρα αυτά βέβαια έχουν χαμηλότερη απόδοση από τα σταθερά και τα ανταλλακτικά τους φίλτρα έχουν μικρότερο χρόνο ζωής, αλλά

άνω μέρος

φίλτρο

κάτω μέρος καθαρό νερό κανάτα-φίλτρο

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

θερμός με φίλτρο ενεργού άνθρακα

οπωσδήποτε αφαιρούν από το νερό αιωρούμενα στερεά, ίνες, βακτήρια, χλώριο και άλλες βλαβερές ενώσεις σε ένα ικανοποιητικό βαθμό, παρέχοντας αρκετά καθαρό νερό με ωραία γεύση. Φίλτρα νερού τοποθετούνται και σε ψυγεία για την παραγωγή κύβων νερού και κρύου νερού από φιλτραρισμένο νερό.

Αποσκλήρυνση του νερού

Όταν το προοριζόμενο για πόσιμο νερό προέρχεται από γεωτρήσεις, όπου ο υπόγειος υδροφόρος ορίζοντας είναι πολύ χαμηλός, ενδεχόμενα από υπερβολική άντληση για αρδευτικούς σκοπούς, τότε το νερό αυτό περιέχει άλατα του ασβεστίου και του μαγνησίου σε μεγάλη συγκέντρωση. Το νερό αυτό λέμε ότι έχει υψηλή σκληρότητα και η γεύση του δεν είναι καθόλου ευχάριστη. Ένα πολύ βασικό μειονέκτημα του σκληρού νερού είναι ότι σε σύντομο χρονικό διάστημα δημιουργεί αποθέσεις αλάτων με αποτέλεσμα τις εμφράξεις σωληνώσεων, την αχρήστευση οικιακών συσκευών, όπως πλυντήρια, την δημιουργία αντιαισθητικών αποθέσεων λευκού χρώματος σε διάφορα σκεύη και καθιστώντας γενικά το μαγείρεμα προβληματικό. Για τους ανωτέρω λόγους θα πρέπει τα ανωτέρω άλατα του ασβεστίου και του μαγνησίου να μειώνονται σε επαρκή βαθμό πριν από την χρήση των νερών αυτής της ποιότητας. Η διαδικασία αφαίρεσης των ανωτέρω αλάτων από το νερό ονομάζεται αποσκλήρυνση του νερού και επιτυγχάνεται δια της διελεύσεως του νερού μέσα από στήλη ρητινών εναλλαγής ιόντων, όπου τα ιόντα του ασβεστίου και του μαγνησίου δεσμεύονται δίδοντας την θέση τους σε ιόντα νατρίου. Οι ρητίνες αυτές από καιρού εις καιρόν πλένονται κατ’ αντίστροφο τρόπο και επαναχρησιμοποιούνται. Όταν υπάρχει πρόβλημα σκληρότητας του νερού σε μία περιοχή ενδείκνυται στην είσοδο του δικτύου των οικιών να τοποθετούνται στήλες εναλλαγής ιόντων, αποσκλήρυνσης του νερού ώστε να προστατεύονται όλες οι σωληνώσεις του σπιτιού και να εξέρχεται αποσκληρυμένο νερό από όλα τα σημεία απόληψης νερού, να προστατεύονται οι οικιακές συσκευές, τα λοιπά σκεύη και να καθίσταται ομαλή η διεργασία του πλυσίματος και του μαγειρέματος. Στην περίπτωση νερού με πολύ υψηλή σκληρότητα δεν συνίσταται η αφαλάτωσή του με την χρήση ρητινών εναλλαγής ιόντων, διότι το επεξεργασμένο νερό θα περιέχει μεγάλη ποσότητα ιόντων νατρίου γεγονός που το καθιστά ανθυγιεινό και ακατάλληλο για ανθρώπινη κατανάλωση.

Αντίστροφη ώσμωση

Η αντίστροφη ώσμωση είναι μία μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε καταρχάς για την αφαλάτωση του θαλασσινού νερού και την παραγωγή από αυτό πόσιμου νερού. Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται σε μέρη που είναι κοντά στην θάλασσα και στα οποία υπάρχει λειψυδρία. Βέβαια σαν μέθοδος παραγωγής πόσιμου νερού είναι ενεργοβόρα, αλλά χρησιμοποιείται ευρέως όπου η ενέργεια είναι φθηνή, όπως πχ. στην Σαουδική Αραβία, την Αμερική κλπ. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μεγάλη διάδοση και οικιακών συσκευών αντίστροφης ώσμωσης για την παραγωγή καθαρού πόσιμου

νερού. Η αρχή λειτουργίας της μεθόδου αυτής παρουσιάζεται στο ακόλουθο σχήμα. Δύο συγκοινωνούντα δοχεία που περιέχουν το ένα νερό με μικρή περιεκτικότητα σε άλατα και το άλλο πάλι νερό αλλά με μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε άλατα διαχωρίζονται από μία ημιπερατή μεμβράνη, μία μεμβράνη δηλαδή, από τους πόρους της οποίους διέρχονται μόνο τα μόρια του νερού και όχι τα μόρια των διαλυμένων αλάτων. Σ’ αυτή την περίπτωση, επειδή υπάρχει αυθόρμητη τάση εξίσωσης της περιεκτικότητας σε άλατα, νερό από το αραιό διάλυμα περνάει μέσω της μεμβράνης στο πυκνότερο διάλυμα και το αραιώνει ανεβάζοντας την στάθμη του. Μόλις όμως η στάθμη φθάσει σε ένα ορισμένο ύψος η ανωτέρω μεταφορά του νερού σταματάει εξαιτίας της υδροστατικής πίεσης που ασκείται στη μεμβράνη από την διαφορά ύψους των δύο στηλών. Η υδροστατική αυτή πίεση καλείται ωσμωτική πίεση. Εάν εφαρμόσουμε πίεση (P) στην στήλη του πυκνού διαλύματος μεγαλύτερη από την ανωτέρω ωσμωτική πίεση, τότε το φαινόμενο αντιστρέφεται και νερό από το πυκνό διάλυμα περνάει στο αραιό διάλυμα. Εάν στην θέση του πυκνού διαλύματος τοποθετήσουμε το προς καθαρισμό νερό, τότε από την άλλη πλευρά της μεμβράνης λαμβάνουμε πλέον καθαρό νερό. Το ακάθαρτο νερό όταν γίνει αρκετά πυκνό απορρίπτεται και αντικαθίσταται με νέο. 'Ωσμωση

αραιό διάλυμα

πυκνό διάλυμα ημιπερατή μεμβράνη

Αντίστροφη 'Ωσμωση

αραιό διάλυμα

πυκνό διάλυμα ημιπερατή μεμβράνη

Με την αντίστροφη ώσμωση αφαιρούνται από το νερό όλα τα βλαβερά συστατικά, δηλαδή ιζήματα, ίνες, παθογόνοι μικροοργανισμοί, ακόμα και οι ιοί, χλώριο, οργανικές ενώσεις, VOCs, βαριά μέταλλα, άλατα που προκασύστημα λούν αυξημένη σκληρότητα αντίστροφης ώσμωσης στο νερό κλπ. Ότι δηλαδή κάνουν τα προηγούμενα φίλτρα το εκτελεί και η αντίστροφη ώσμωση. Μειονεκτήματα της αντίστροφης ώσμωσης είναι ότι παράλληλα με τα βλαβερά συστατικά αφαιρούνται και τα χρήσιμα ιχνοστοιχεία από το νερό, γι’ αυτό θα πρέπει να υπάρχει στην συσκευή δοχείο συμπλήρωσης του καθαρού νερού με τα χρήσιμα αυτά συστατικά. Επίσης απαιτείται η κατανάλωση ενέργειας αντίθετα με τις συστοιχίες των προηγούμενων φίλτρων και η τακτική αλλαγή της μεμβράνης, ιδιαίτερα όταν το προς καθαρισμό νερό είναι πολύ επιβαρυμένο. Τέλος με την αντίστροφη ώσμωση αυξάνει και η κατανάλωση του νερού, διότι συνεχώς θα πρέπει να απορρίπτεται μία ποσότητα πυκνού ακάθαρτου νερού. Όταν δεν

ΟΙΚΙΑΚΑ ΦΙΛΤΡΑ ΠΟΣΙΜΟΥ ΝΕΡΟΥ υπάρχει πρόβλημα κατανάλωσης νερού και ρεύματος και το προς καθαρισμό νερό δεν είναι πολύ επιβαρυμένο με άλατα και βαριά μέταλλα, τότε η αντίστροφη ώσμωση είναι μία καλή λύση. Ο ακόλουθος πίνακας παρουσιάζει συνοπτικά τις δυνατότητες και τα πλεονεκτήματα-μειονεκτήματα των διαφόρων φίλτρων. Πριν αγοράσει κάποιος ένα φίλτρο νερού, θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η προέλευση του προς καθαρισμό νερού, εάν προέρχεται από δημοτικό δίκτυο, από πηγή, από πηγάδι από γεώτρηση κλπ., και τι βλαβερά συστατικά μπορεί να περιέχει και αφού επιβεβαιώσει την ύπαρξη αυτών με μία μικροβιολογική και χημική ανάλυση, με την βοήθεια του ακόλουθου πίνακα να προβεί στην επιλογή του κατάλληλου φίλτρου ή συστοιχίας φίλτρων. Είδος φίλτρου

Αφαιρούμενα συστατικά

Πλεονεκτήματα Μειονεκτήματα

κεραμικό

χώματα, ιζήματα, ίνες αμιάντου, σκουριές, κύστες, άλγη, πρωτόζωα, βακτήρια

καθαρισμός και επαναχρησιμοποίηση φίλτρου δεν κατακρατεί χημικές ενώσεις

ενεργού άνθρακα

χλώριο, χλωραμίνες, χλωροφόρμιο, φυτοφάρμακα, ζιζανιοκτόνα, χλωριωμένους υδρογονάνθρακες, νιτρώδη, νιτρικά, φαινόλες, προϊόντα πετρελαίου, φωσφορικές ενώσεις, μαγγάνιο, σίδηρο σε διαλυμένη μορφή, ορισμένα βαριά μέταλλα

κατακρατεί χημικές ενώσεις φίλτρα μη επαναχρησιμοποιούμενα

ειδικού ενεργού άνθρακα

πλέον των ανωτέρω του κοινού ενεργού άνθρακα, VOCs, As, Pb, Zn, Hg, Cu, Ca, F

κατακρατεί επιπλέον χημικές ενώσεις από τις ανωτέρω φίλτρα μη επαναχρησιμοποιούμενα

ρητίνες εναλλαγής ιόντων

Άλατα Ca και Mg (αποσκλήρυνση) βαριά μέταλλα

κατακρατεί αποτελεσματικά Ca, Mg και βαριά μέταλλα αλλά μόνο αυτά επιβαρύνει το νερό με Νάτριο

όλα και επιπλέον τους ιούς

κατακρατεί όλα τα βλαβερά συστατικά αλλά και χρήσιμα ιχνοστοιχεία απαιτεί ενέργεια και αλλαγή μεμβρανών

αντίστροφης ώσμωσης

Χρησιμότητα των φίλτρων νερού -επιλογή κατάλληλων φίλτρων

Το νερό είναι βασικό στοιχείο διατροφής του ανθρώπου και απαραίτητο για την διατήρηση του στην ζωή. Το ακάθαρτο και μολυσμένο νερό όμως μπορεί να έχει ολέθριες συνέπειες για την υγεία του και για την ζωή του. Είναι απαραίτητη λοιπόν η εξασφάλιση σε κάθε σπίτι καθαρού νερού. Τα εμφιαλωμένα νερά είναι μία ακριβή λύση και δεν εγγυώνται πάντα την ποιότητα του περιεχομένου σ’ αυτά νερού ανάλογα με τις συνθήκες μεταφοράς και αποθήκευσής των. Τα φίλτρα καθαρισμού νερού, όπως περιεγράφηκαν στα προηγούμενα κεφάλαια, παρέχουν μία φθηνή και ασφαλή λύση για διαυγές, άοσμο, εύγεστο και υγιεινό νερό. Το φιλτραρισμένο νερό δίνει επίσης μία διαφορετική και ευχάριστη γεύση στον καφέ, τα αφεψήματα, το μαγειρεμένο φαγητό κλπ. Είναι επομένως πολύ σημαντική η χρήση συστημάτων φιλτραρίσματος νερού. Αφού επιλεγεί κατά περίσταση, ανάλογα με την ποιότητα του προς καθαρισμό νερού και με τον τρόπο που προαναφέρθηκε το κατάλληλο φίλτρο, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι οδηγίες συντήρησης και λειτουργίας της συσκευής φίλτρων και επίσης κάθε πότε θα πρέπει να καθαρίζεται ένα κεραμικό φίλτρο και μετά από πόση ποσότητα φιλτραριζόμενου νερού θα πρέπει να αλλάζεται ένα φίλτρο άνθρακα. Τέλος και αυτό είναι επίσης πολύ σημαντικό πριν την αγορά ενός συστήματος φίλτρων θα πρέπει να ελέγχεται εάν αυτό έχει όλες τα απαραίτητα πιστοποιητικά από τις αρμόδιες και εγκεκριμένες υπηρεσίες που να πιστοποιούν αυτά που υπόσχεται.

Βιβλιογραφία: 1. How does a Ceramic Filter Work? https://belkraft.com/ceramic_filter.htm 2. How does a Ceramic Filter Work? | Water Purifier System ... https://canamwellness.com/how-does-a-ceramic-filter-work 3. What is a Ceramic Filter and How Does It Work? – Fresh ... https://www.freshwatersystems. com/blogs/blog/what. 4. RDIC Ceramic Water Filter Handbook https://rdic.org/wp-content/uploads/2014/12/DRAFT 5. Activated Carbon Filters: What Do They Remove from Water... https://www.springwellwater.com/activated-carbon-filters-Remove 6. What does activated carbon filters remove from tap water? – TAPP Water, https://tappwater.co 7. Can activated Carbon Remove Heavy Metals from Water? – Aqua Mantra, https://www.aquamantra.com 8. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 – ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ https://sndbx.library.tuc.gr 9. Water treatment - WHO https://www.who.int/water_sanitation_health/.. 10. Water purification from Wikipedia, the free encyclopedia 11. Portable water purification from Wikipedia the free encyclopedia 12. Αποσκλήρυνση, https://hydro-tec.gr 13. Membrane Filtration - MRWA https://www.mrwa.com/WaterWorksMnl/Chapter 19 14. Ώσμωση - Βικιπαίδεια https://el.wikipedia. org/wiki/Ώσμωση 15. ΑΦΑΛΑΤΩΣΗ ΝΕΡΟΥ ΜΕ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ ΩΣΜΩΣΗ ikaros.teipir.gr/phyche/Talks/Reverse_Osmosisfountoukidis.pdf 16. Water Filters, guide to buying, using, maintaining ... https://inspectapedia.com/water/Water_Filters.php

ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ Καὶ εἶπεν ὁ Θεός· γενηθήτω φῶς· καὶ ἐγένετο φῶς. Καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς τὸ φῶς, ὅτι καλόν· Γεν. 1,3-4 Χαράλαμπος Π. Βαρυμπόπης | Φυσικός-Αστροφυσικός Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι πρώτες επιστημονικές σκέψεις που πέρασαν από το μυαλό του πρωτόγονου ανθρώπου είναι αστρονομικές και το σπουδαιότερο εργαλείο που η φύση έβαλε στην διάθεσή του είναι τα μάτια. Με τα μάτια ανιχνεύει το ΦΩΣ (ηλεκτρομαγνητικά κύματα) και με την βοήθεια του εγκεφάλου του κυριολεκτικά «κατασκευάζει» τον κόσμο. Με το ΦΩΣ ταξίδεψε στις εσχατιές του Σύμπαντος και στις απαρχές του χρόνου. Όμως έκανε ένα σοβαρό λάθος. Έδωσε υπερβολική εμπιστοσύνη στις εικόνες με αποτέλεσμα να τις ταυτίσει με τον ίδιο κόσμο. Μέγα σφάλμα. Μόνο με την ΝΟΗΣΗ μπορεί να ανιχνεύσει την πραγματικότητα που ξεδιπλώνει μπροστά του το Σύμπαν.

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Perseverance Ο Επιμένων Νικά!

Ο ήλιος μας είναι ένα από τα 100 δισεκατομμύρια αστέρια στο γαλαξία μας. Ο γαλαξίας μας είναι ένας από τους δισεκατομμύρια γαλαξίες στο σύμπαν. Θα ήταν πολύ τολμηρό να υποθέσουμε ότι είμαστε τα μόνα έμβια όντα σ’ αυτήν την τεράστια απεραντοσύνη..

ίγο μετά τις 10:44 μ.μ. ώρα Ελλάδας στις 18 Φεβρουαρίου 2021, ένας επισκέπτης από τη Γη έπεσε από τον καθαρό, κρύο ουρανό του Άρη σε ένα κοίλωμα με βράχους, σκόνη και ηφαιστειακή τέφρα ηλικίας 3,5 δισεκατομμυρίων ετών, στο οποίο κάποτε υπήρχε μια μεγάλη λίμνη. Επτά λεπτά νωρίτερα είχε αγγίξει την κορυφή της ατμόσφαιρας του πλανήτη με ταχύτητα σχεδόν 20.000 χιλιομέτρων την ώρα. Το μεγαλύτερο μέρος της ταχύτητας αυτής το έχασε λόγω της τριβής, καθώς διέσχισε την ατμόσφαιρα του Άρη, προστατευμένος από μια ασπίδα θερμότητας μέσα σε μια διάπυρη σφαίρα. Στη συνέχεια, ένα υπερηχητικό αλεξίπτωτο στο μέγεθος ενός γηπέδου μπέιζμπολ, που ξεδιπλώθηκε, τον επιβράδυνε ακόμα περισσότερο. Την τελική φάση της καθόδου την ανέλαβαν ένας υπολογιστής και ένα ρομποτικό όχημα ανασχετικών πυραύλων, που ονομάσθηκε «ουράνιος γερανός». Αυτός με ένα αποσπώμενο συρματόσχοινο κατέβασε απαλά τον επισκέπτη και τον άφησε να ξεκουραστεί στον πυθμένα του κοιλώματος. Πολύ ψηλά πάνω από την ατμόσφαιρα του Άρη, ένα διαστημόπλοιο σε τροχιά, που παρακολουθούσε την κάθοδό του, έλαβε τα πρώτα σήματα που επιβεβαίωσαν

Wernher von Braun την επιτυχή προσεδάφισή του και τα έστειλε με την ταχύτητα του φωτός στον πλανήτη μας, όπου έφτασαν περίπου 11 λεπτά αργότερα. Στο κέντρο ελέγχου της αποστολής, στο περίφημο JPL, ξέσπασαν σε ζητωκραυγές και χειροκροτήματα. Επιτέλους, το ρομποτικό όχημα Perseverance (Επιμονή) της NASA είχε προσεδαφιστεί στον Άρη. Η προσπάθεια εξερεύνησης του Άρη, που με επιτυχίες, αποτυχίες και διακοπές έχει αρχίσει η ανθρωπότητα πριν από μισό αιώνα περίπου, πέρασε μια ακόμα κρίσιμη στιγμή και οι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο ανάσαναν με ανακούφιση. Οι πρώτες σκέψεις για το πρόγραμμα του Perseverance άρχισαν πριν από μια δεκαετία και αποτέλεσαν το επιστέγασμα των ονείρων γενεών επιστημόνων. Το πυρηνοκίνητο αυτό ρομποτικό όχημα, που έχει μέγεθος όσο περίπου ένα λεωφορείο, ξεκίνησε για το μακρύ ταξίδι του τον Ιούλιο του 2020, στην καρδιά μιας πανδημίας που απειλεί να αλλάξει την όψη του κόσμου, και αφού διάνυσε 470.776.457 χιλιόμετρα σε ένα διάστημα επτά μηνών περίπου και επέζησε από το επτάλεπτο σοκ της εισόδου στην ατμόσφαιρα του Άρη, κατάφερε να προσεδαφιστεί στον Κρατήρα Jezero - εκεί που πρόκειται να ξεκινήσει η πραγματικά σκληρή δουλειά του.

Perseverance Ο Επιμένων Νικά! Το Perseverance στον Άρη.

Το Perseverance ή, όπως το αποκαλούν χαϊδευτικά για συντομία «Percy», θα περιπλανηθεί στο έδαφος του Άρη για ένα τουλάχιστον αρειανό έτος (δύο γήινα χρόνια), ακολουθώντας ένα φιλόδοξο πρόγραμμα. Θα εξερευνήσει το περιβάλλον με πανίσχυρα λέιζερ, που μπορούν να εξαχνώσουν ακόμα και βράχους, με ραντάρ, που διεισδύουν βαθιά στο έδαφος, και θα πάρει υψηλής ανάλυσης τρισδιάστατες πανοραμικές φωτογραφίες και λεπτομερή κοντινά πλάνα με τη βοήθεια των πολύπλοκων, τελευταίας τεχνολογίας φωτογραφικών μηχανών, που μεταφέρει. Θα ακούσει και θα καταγράψει τους ήχους της επιφάνειας του Άρη, ενώ θα μεταδώσει δελτία καιρού για τον Άρη, μέσω των υπερευαίσθητων αισθητήρων του. Θα προσπαθήσει να παρασκευάσει οξυγόνο από την ασφυκτικά αραιή ατμόσφαιρα και θα δοκιμάσει το «Ingenuity» (Εφευρετικότητα) το πρώτο στο είδος του ελικόπτερο, με έλικα τεσσάρων πτερύγων, το οποίο θα πραγματοποιήσει επανειλημμένες εξορμήσεις σ’ αυτούς τους εξωγήινους ουρανούς Αυτές οι δύο τελευταίες αποστολές του Perseverance, αλλά και η πολυπλοκότητα της αποστολής του συνολικά, την καθιστούν ουσιαστικά την πρώτη πρόδρομη της ανθρώπινης παρουσίας αποστολή στον Κόκκινο Πλανήτη. Ειδικά το πρόγραμμα παραγωγής οξυγόνου (ΜΟΧΙΕ), αν εφαρμοστεί στην κατάλληλη κλίμακα, θα μπορούσε να παρέχει καύσιμα για τους πυραύλους και αέρα για να αναπνέουν οι μελλοντικοί αστροναύτες, οι οποίοι παράλληλα θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν εξελιγμένα ελικόπτερα (απογόνους του Ingenuity) για να εξερευνήσουν το Αρειανό περιβάλλον. Αλλά, για να πούμε την αλήθεια, όλα αυτά είναι δευτερεύοντα ή συμπληρωματικά της πραγματικής αποστολής του Perseverance, η οποία είναι να καθορίσει αν υπήρξε κάποτε ζωή στον Άρη – και αν θα υπάρξει ξανά στο μέλλον. Αυτό το ρομποτικό όχημα εξερεύνησης είναι, στην ουσία, ένας ρομποτικός γεωλόγος και ταυτόχρονα ένας κινητός αστροβιολόγος, που αποστολή του είναι να εντοπίσει ποιοι βράχοι είναι πιο πιθανό να έχουν διατηρήσει τα οργανικά αποτυπώματα της ζωής από το παρελθόν. Από την αυγή της διαστημικής εποχής, ο Κόκκινος Πλανήτης είναι ο πιο εύκολος και συνηθισμένος στόχος αστροβιολογικών μελετών, επειδή είναι το πλησιέστερο σώμα, που μοιάζει με τη Γη, στο ηλιακό σύστημα. Ήδη από τη δεκαετία του ‘60 ρομποτικά διαστημικά σκάφη περιστρέφονται γύρω από τον Άρη. Ολόκληρη η επιφάνεια του πλανήτη έχει χαρτογραφηθεί και πλέον διαθέτουμε χάρτες, όπου καταγράφονται λεπτομερώς η ανακλαστική ικανότητα, η τοπογραφία

και η σύσταση της επιφάνειας του Άρη. Μέσω αυτών ανακαλύφθηκε άφθονο νερό σε μικρό βάθος κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Επίσης, οι επιστήμονες γνωρίζουν από προηγούμενες αποστολές της NASA, ότι στην επιφάνεια του Κόκκινου Πλανήτη κάποτε υπήρχε τρεχούμενο νερό και το περιβάλλον ήταν αρκετά θερμό, ώστε να υποστηρίξει μικροβιακή ζωή. Εξ άλλου, είναι γνωστό ότι υπάρχουν βακτήρια στη Γη, που ζουν σε βάθος πέντε χιλιομέτρων. Τρέφονται, κυριολεκτικά, με πετρώματα και νερό, αντλώντας ενέργεια από χημικές αντιδράσεις και όχι από το φως του Ήλιου. Η ζωή στη Γη, έχει ξεκινήσει πολύ νωρίς και σε πολύ παράξενα περιβάλλοντα. Γιατί όχι και στον Άρη; Σίγουρα, ο Άρης αυτή τη στιγμή δεν είναι παρά μια κρύα, εχθρική έρημος. Όμως, μετά από δύο δεκαετίες αποστολών, που περιλαμβάνουν τις διαστημοσυσκευές Mars Global Surveyor, Mars Odyssey και Mars Reconnaissance Orbiter της NASA και το Mars Express της ESA, γνωρίζουμε ότι, αν και ο Άρης και η Γη ξεκίνησαν ως δύο πολύ όμοιοι πλανήτες, που, όμως, στη συνέχεια οι δρόμοι τους χώρισαν. Αυτή η θεωρία επιβεβαιώθηκε και εμπλουτίσθηκε από τα ρομποτικά οχήματα Spirit, Opportunity και Curiosity, που εξερεύνησαν την επιφάνεια του Άρη. Αρχικά, τόσο η Γη όσο και ο Άρης ήταν ηφαιστειακά ενεργοί, διέθεταν ατμόσφαιρες πλούσιες σε διοξείδιο του άνθρακα και είχαν παρόμοιους κύκλους νερού. Αλλά όταν το γεωμαγνητικό δυναμό του Άρη σταμάτησε, εξαφανίστηκε το μαγνητικό πεδίο του και έχασε, έτσι, την ασπίδα που τον προστάτευε από τον ηλιακό άνεμο. Ο Άρης, όντας πολύ μικρότερος από τη Γη, έχασε γρήγορα το μεγαλύτερο μέρος της ατμόσφαιράς του, όπως έδειξαν οι παρατηρήσεις από τα MAVEN και ExoMars Trace Gas Orbiter, που μελετούν τη συνεχιζόμενη απώλεια αέρα από την ατμόσφαιρα του Άρη. Ωστόσο, τα ηφαίστεια συνέχισαν να εκτοξεύουν διάφορα αέρια στην ατμόσφαιρα του Άρη και έτσι, στα τελευταία στάδια της υδάτινης ιστορίας του, έπεφταν σπάνιες, όξινες βροχές στις κρύες ερήμους του. Η επιφάνεια του εδάφους ήταν έντονα οξειδωτική και δεν προστατευόταν από την ηλιακή ακτινοβολία. Στις συνθήκες αυτές είναι πολύ δύσκολο να αναπτυχθεί η ζωή, τουλάχιστον με τη μορφή που την γνωρίζουμε στη Γη. Έτσι, η ζωή στον Άρη, αν υπάρχει, πρέπει να έχει καταφύγει στο υπέδαφος, για να προστατευθεί από αυτό το σκληρό περιβάλλον. Όμως, η ζωή ξεκίνησε στη Γη πριν από 3 δισεκατομμύρια χρόνια περίπου. Δεδομένου ότι την εποχή αυτή στον Άρη επικρατούσαν συνθήκες παρόμοιες με εκείνες της Γης, δεν είναι πιθανόν να έχει ξεκινήσει και εκεί η ζωή; Δυστυχώς, αυτή η εποχή της ιστορίας της Γης είναι σχεδόν απρόσιτη, διότι πετρώματα τόσο μεγάλης ηλικίας είναι σπάνια. Τα λίγα που υπάρχουν, έχουν μεταμορφωθεί με τις μετακινήσεις των τεκτονικών πλακών, την επίδραση των καιρικών συνθηκών και της διάβρωσης. Αλλά, η άνυδρη επιφάνεια του Άρη έχει διατηρηθεί πολύ καλύτερα. Καθώς τα ρομποτικά οχήματα εξερευνούν περιοχές του Άρη, που περιέχουν αρχαία πετρώματα, που σχηματίστηκαν σε υδάτινα περιβάλλοντα, οι επιστήμονες σχεδιάζουν, όχι μόνο να αναζητήσουν στοιχεία για την πιθανή ζωή που υπήρχε στον Άρη, αλλά και να μάθουν περισσότερα για τις συνθήκες που επικρατούσαν όταν άρχισε η ζωή στη Γη. Τα πρώτα πειράματα, που διεξάχθηκαν σε άλλο πλανήτη, εκτός της Γης με σκοπό την διερεύνηση της ύπαρξης ζωής, έγιναν από τις αμερικανικές διαστημοσυσκευές Viking 1 και 2, που προσεδαφίστηκαν στον Άρη τον Ιούλιο και το Σεπτέμβριο αντίστοιχα του 1976. Οι συσκευές αυτές, που διέθεταν

Perseverance Ο Επιμένων Νικά! Η Διαστημοσυσκευή Viking 1.

ένα κατά το δυνατόν πλήρες ρομποτικό βιολογικό εργαστήριο, ήταν προγραμματισμένες να εκτελέσουν ένα τριπλό πείραμα, χρησιμοποιώντας διάφορους συνδυασμούς γήινου και αρειανού εδάφους μαζί με αέρα και θρεπτικά συστατικά. Τα αποτελέσματα υπήρξαν ασαφή και κατά πάσα πιθανότητα αποκλείουν την ύπαρξη μικροβιακής ζωής στον Άρη, ωστόσο, έχουν αμφισβητηθεί κατά καιρούς. Οι κυριότεροι λόγοι αμφισβήτησης είναι ότι: α) η βιολογία του Άρη πιθανόν να στηρίζεται σε πολύ διαφορετικές αντιδράσεις από εκείνες που αποτελούν τη βάση της ζωής στη Γη και τις οποίες ήταν προγραμματισμένα να ανιχνεύσουν τα δύο ρομποτικά εργαστήρια, β) οι τοποθεσίες συλλογής των δειγμάτων είχαν επιλεγεί κυρίως για να παρέχουν ασφάλεια κατά την προσεδάφιση και όχι για το βιολογικό τους ενδιαφέρον, γ) τα δύο εργαστήρια δεν μπορούσαν να κινηθούν και να συλλέξουν δείγματα από άλλη τοποθεσία που θα παρουσίαζε, ενδεχομένως, μεγαλύτερο βιολογικό ενδιαφέρον και δ) τα δύο βιολογικά ρομποτικά εργαστήρια, παρά το μεγάλο για την εποχή, κόστος τους (περίπου 50 εκατομμύρια δολάρια το καθένα) ασφαλώς δεν μπορούν να εκτελέσουν πειράματα, που μόνο σε άρτια εξοπλισμένα εργαστήρια στη Γη είναι δυνατόν να γίνουν. Παρόμοια πειράματα επρόκειτο να εκτελέσει και η ευρωπαϊκή διαστημοσυσκευή Beagle 2, η οποία όμως χάθηκε κατά την είσοδό της στην Αρειανή ατμόσφαιρα. Οι επιστήμονες της NASA επέλεξαν με πολύ προσοχή την περιοχή προσεδάφισης του Perseverance (τον κρατήρα Jezero) με κριτήριο τόσο την ασφάλεια όσο και το βιολογικό και γεωλογικό του ενδιαφέρον. Ο κρατήρας Jezero χρονικά και τοπικά βρίσκεται μεταξύ δύο περιστατικών της ιστορίας του Άρη, που διαμόρφωσαν την επιφάνειά του και η επίδραση τους είναι φανερή στα πετρώματα γύρω από αυτόν. Ανήκει στο ηφαιστειακό σύμπλεγμα Syrtis Major, που σχηματίστηκε πριν από περίπου 3,8 δισεκατομμύρια χρόνια και το οποίο βρίσκεται δίπλα στη λεκάνη ενός γιγαντιαίου κρατήρα πρόσκρουσης, του Isidis Planitia, που σχηματίστηκε περίπου 100 εκατομμύρια χρόνια πριν από τις πρώτες εκρήξεις που διαμόρφωσαν τον Syrtis Major. Ο κρατήρας αυτός στο παρελθόν φιλοξενούσε μια λίμνη βάθους 250 μέτρων, την οποία τροφοδοτούσαν δύο ποτάμια. Οι εκβολές τους σχημάτιζαν ένα δέλτα, στον πυθμένα του οποίου είχε εναποτεθεί ένα παχύ στρώμα ιλύος. Όπως πιστεύουν οι επιστήμονες σ’ αυτό το σημείο θα ήταν δυνατόν να έχουν συγκεντρωθεί και διατηρηθεί οργανικά μόρια και άλλα πιθανά σημάδια μικροβιακής ζωής. Στόχος του Perseverance θα είναι να εξερευνήσει την λεκάνη της αρχαίας λίμνης του κρατήρα και το δέλτα των ποτα-

μών, που κατέληγε σ’ αυτήν και να μελετήσει τα πετρώματα τους, ώστε, από τις χημικές μεταβολές που συνέβησαν εκεί, όταν ακόμα υπήρχε νερό, να αποκατασταθεί η κλιματική ιστορία του πλανήτη και να βρεθούν στοιχεία για την ύπαρξη ζωής κατά το παρελθόν. Το Perseverance θα προσεδαφισθεί σε ένα επίπεδο τμήμα του δαπέδου του κρατήρα ανατολικά του δέλτα, πιθανότατα πάνω σε ηφαιστειακούς βράχους, που σχηματίσθηκαν μετά την αποξήρανση της λίμνης. Από την ραδιοχρονολόγηση δειγμάτων αυτού του βράχου, μετά την μεταφορά τους στη γη, θα ήταν δυνατόν να προσδιοριστεί η χρονολογία εξαφάνισης του νερού από την επιφάνεια του Άρη. Οι επιστήμονες στοχεύουν, επίσης να συλλέξουν δείγματα από διάφορες περιοχές αστροβιολογικού ενδιαφέροντος, όπως ο πυθμένας και το χείλος του κρατήρα Jezero, το τεράστιο δέλτα των ποταμών που κατέληγαν εκεί καθώς και τις άκρες της ακτογραμμής της αρχαίας λίμνης που αυτός κάποτε φιλοξενούσε. Η κατανόηση των προηγούμενων κλιματικών συνθηκών του Άρη και η ανάγνωση της γεωλογικής ιστορίας, που είναι ενσωματωμένη στα πετρώματά του, θα μπορούσε να μας δώσει μια απάντηση στο γιατί η Γη και ο Άρης –παρά τις αρχικές ομοιότητες– είχαν μια τόσο διαφορετική κατάληξη. Από τις σχεδόν 50 διαστημοσυσκευές που έχουν αποσταλεί στον Άρη από τη δεκαετία του 1960 μέχρι σήμερα, μόνο έξι (πέντε από τη NASA μαζί με το Perseverance και ένα κινέζικο, το Tianwen-1, που προσεδαφίστηκε πρόσφατα) έχουν μεταφέρει με επιτυχία στην επιφάνεια ρομποτικά οχήματα. Πρώτος ήταν ένας μικροσκοπικός ανιχνευτής, το Sojourner, που το 1997 έδειξε ότι ήταν δυνατή η μετακίνηση στην επιφάνεια του Άρη. Στη συνέχεια ακολούθησαν τα δίδυμα ρομποτικά οχήματα εξερεύνησης της Αρειανής επιφάνειας, Spirit και Opportunity, που προσεδαφίστηκαν το 2004, με αποστολή να «ακολουθήσουν το νερό» και να προσδιορίσουν την τοπική αφθονία του ακρογωνιαίου λίθου της ζωής. Κατόπιν, το 2012, έφθασε στην επιφάνεια του Κόκκινου πλανήτη ο κοντινός συγγενής και πρόδρομος του Perseverance, Curiosity, με αποστολή να διερευνήσει αν και σε ποιο βαθμό θα ήταν δυνατόν να εγκατασταθεί εκεί ο άνθρωπος. Η αποστολή του Perseverance αντιπροσωπεύει μια στροφή στη στρατηγική εξερεύνησης του Άρη. Αν και το Perseverance μοιάζει πολύ με τον πρόγονό του, το Curiosity, έχει διαφορετικό στόχο και εξοπλισμό. Το Curiosity ήταν, κυριολεκτικά, ένα επιστημονικό εργαστήριο, που μπορούσε να πραγματοποιήσει λεπτές αναλύσεις σε δείγματα πετρωμάτων στο εσωτερικό του. Αντίθετα, το Perseverance δεν διαθέτει τέτοιο εργαστήριο. Στόχος του είναι, στο χρονικό διάστημα που θα διαρκέσει η αποστολή του (1 Αρειανό έτος ή 687 γήινες ημέρες), να συλλέξει και να αποθηκεύσει σε

Η Περιοχή που θα εξερευνήσει το Perseverance.

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη σωλήνες ξεχωριστά δείγματα πετρωμάτων μεγέθους μιας κιμωλίας. Τα δείγματα αυτά θα σταλούν στη Γη από μια μελλοντική αποστολή, που έχει ήδη σχεδιαστεί. Η μελέτη και η ανάλυσή τους θα γίνει στα κατά πολύ τελειότερα γήινα εργαστήρια, ώστε τα αποτελέσματά τους να μην είναι δυνατόν να αμφισβητηθούν. Αυτή η αποστολή δειγμάτων από τον Άρη είναι μια νέα πλανητική επιστημονική πρόκληση. Ένας φιλόδοξος, προκλητικός και επιστημονικά συναρπαστικός στόχος, που μπορεί να επιτευχθεί μόνο με τη συνεργασία πολλών επιστημονικών ομάδων για δεκαετίες. Αυτή η συνεργασία τόσων πολλών επιστημόνων από διάφορες χώρες και για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα αποτελεί από μόνη της μια τεράστια πολιτική, οικονομική και κοινωνική πρόκληση. Το Perseverance, εγκαινιάζοντας αυτή την τολμηρή προσπάθεια, είναι το πρώτο βήμα της αποστολής με το κωδικό όνομα MSR (Mars Sample Return – Επιστροφή Αρειανών Δειγμάτων), η οποία είναι προϊόν συνεργασίας της NASA και της ESA (Ευρωπαϊκής Διαστημικής Υπηρεσίας). Το μεγαλύτερο μέρος των εργασιών του προγράμματος MSR του Perseverance θα πραγματοποιηθεί μέσω ενός πυργίσκου γεμάτου με κάμερες, φασματοσκόπια και εξοπλισμό γεώτρησης στην άκρη ενός ρομποτικού βραχίονα μήκους δύο μέτρων. Πρόκειται στην ουσία για ένα αποστειρωμένο, μικροσκοπικό χημικό εργαστήριο τοποθετημένο σε ένα κομπρεσέρ. Όλα αυτά τα όργανα θα πρέπει να λειτουργήσουν κοντά στα όρια της τεχνολογικής ανοχής λόγω της σκόνης, της ακτινοβολίας και των εντόνων ταλαντώσεων, σε θερμοκρασίες που καθορίζουν το περιβάλλον της επιφάνειας του Άρη. Οι επιστήμονες της αποστολής θα χρησιμοποιήσουν αυτόν τον πυργίσκο για να εντοπίσουν και να συλλέξουν υλικό αστροβιολογικού ενδιαφέροντος, γεμίζοντας έτσι, έως και 43 δοχεία, που μοιάζουν με δοκιμαστικούς σωλήνες και τα οποία θα αποθηκευτούν προσωρινά σε ασφαλή μέρη. Στη συνέχεια, μεταγενέστερες αποστολές, που τώρα βρίσκονται στη φάση του σχεδιασμού και της ανάπτυξης, θα τα παραλάβουν και θα τα μεταφέρουν στη Γη. Τώρα που to Perseverance είναι ασφαλές στην επιφάνεια, ο χρόνος κυλάει. Πρέπει να συλλέξει πολλά από αυτά τα δείγματα πολύ γρήγορα. Βασικός στόχος της αποστολής είναι, αρχικά, η συλλογή δειγμάτων. Όλα τα δείγματα που θα συγκεντρώσει το Perseverance, πρέπει να είναι έτοιμα για τελική παραλαβή και μεταφορά στη Γη, από ένα ρομποτικό όχημα περισυλλογής και ένα τροχιακό όχημα μεταφοράς. Το πρώτο θα συλλέξει τα δείγματα από την επιφάνεια του Άρη και θα τα μεταφέρει στο κυρίως όχημα μεταφοράς που θα παραμένει σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη. Αυτό με τη σειρά του θα αναλάβει την μεταφορά τους στη Γη. Το πρόγραμμα αυτό προγραμματίζεται να ξεκινήσει αργότερα μέσα στην

Διαστημικές αποστολές σε εξέλιξη στον Άρη.

δεκαετία που διανύουμε. Δουλεύοντας μαζί σαν συναθλητές σ’ αυτόν τον ιδιότυπο αγώνα σκυταλοδρομίας, τα δύο αυτά οχήματα θα μπορούσαν να μεταφέρουν, ίσως, μισό κιλό πολύτιμων δειγμάτων στη Γη ακόμα και πριν από το 2031. Η αποστολή του Perseverance είναι, ίσως, η σημαντικότερη απ’ όλες τις αποστολές της NASA στον Άρη. Αν δεν βρεθεί κανένα σημάδι αρχαίας ζωής, θα ενισχυθεί η υπόθεση ότι η Γη είναι πράγματι ένας ξεχωριστός πλανήτης (υπόθεση της σπάνιας Γης), αφού παρά τις σχεδόν ίδιες αρχικές συνθήκες κανένας ζωντανός οργανισμός δεν κατάφερε ποτέ να εμφανιστεί στον αδελφό μας κόσμο. Αντίθετα, η ανακάλυψη μιας ανεξάρτητης πηγής ζωής στον Άρη, θα ήταν ισχυρή απόδειξη για την άποψη ότι το σύμπαν είναι κατά κάποιο τρόπο ρυθμισμένο για την άνθηση της ζωής. Και ενώ οι περισσότεροι επιστήμονες υποψιάζονται ότι τα απολιθωμένα μικρόβια είναι οι πιο προηγμένοι οργανισμοί που θα μπορούσαμε να ανακαλύψουμε στον Κόκκινο Πλανήτη, οποιαδήποτε μορφή ζωής και να ανακαλυφθεί εκεί –ακόμα κι αν ήταν μονοκύτταρη, ακόμα και αν ήταν από καιρό χαμένη– θα δυνάμωνε τις φωνές όλων εκείνων που θα απαιτούσαν να σταματήσει η εξερεύνηση του Άρη και να τεθεί ο πλανήτης σε ένα είδος πλανητικής καραντίνας. Το σύνθημά τους θα ήταν: «αφήστε τον Άρη στους Αρειανούς». Αντίθετα, ένας φαινομενικά στείρος πλανήτης θα ήταν, από ορισμένες απόψεις, το πιο ελπιδοφόρο σενάριο για ενδεχόμενη ανθρώπινη εξερεύνηση και, γιατί όχι, μια μελλοντική εγκατάσταση εκεί.

του Δημήτρη Λαβδιώτη

Μέσα από την Επιστημονική Έρευνα οι στίχοι μου αποτελούν «Δοκίμια και όχι Ποιήματα». Είναι μια «Ιδιόρρυθμη Έκφραση» στο δέος απέναντι στη Φύση και στην Ανθρώπινη Υπόσταση μέσα στο Χάος. ΚΒΑΝΤΩΣΗΣ ΔΕΟΣ ΑπειροΣωματιδίων Υπόσταση ΥπερΚβαντική ΑστροΣωματιδίων ΑπειροΔιαισθητική ΚυτταροΣωματιδίων Φασμάτων Υφή ΚυμματοΣυνάρτησης Αλληλουχία Απειρισμών Ακολουθία Κβαντική Επαλληλία Ιστορία μου το Αχανές Ολάκερο τ’ Απειροσυνεχές Γέφυρες Κβαντικές Αέναη Ροή Απροσδιοριστίας Συνοχή ΥπερΦύση Κβαντική Κενό, Απειροστική Πληροφορία Χάος, ΑριθμοΓεωμετρίας Ολογραφία Φύση, ΚβαντοΚυματική Αρμονία Μέσα από Κβαντική Συσχέτιση Απειροστική Οριοθέτηση Αναδυόμενη Έμπνευση Ολάκερη η Απροσδιοριστία Γόνιμη Πληροφορία Απειρισμών Αιτιοκρατία Τα Πάντα στη Φύση Κβαντισμένα Μη Πεπερασμένα Στην Απειρογονία Προσαρμοσμένα Σωματίδια ΑπειροΠροσδιορισμένα Στην Επαλληλία Συσχετισμένα Κβάντωσης Δέος Το Ένα !!! * Κβάντωση, Ενάργειας Επαλληλία 60

Ο ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ ΤΗΣ ΓΗΣ Τα όσα αναφέρω στο κείμενο αυτό προέρχονται από ιστορικές περιγραφές και από την πολύχρονη πλοιαρχική μου ζωή

Από τον Δημήτρη Μηνδρινό, τ. Πρόεδρο της ΠΕΣΠΕΝ και τ. Αντιπρόεδρο της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων

τη σύγχρονη εποχή μας, που ο άνθρωπος έφθασε στο φεγγάρι και συνεχίζει τις κατακτήσεις του στο διάστημα, ίσως να μη μας εντυπωσιάζουν ιδιαίτερα τα κατορθώματα των μεγάλων γεωγραφικών ανακαλύψεων του Μαγγελάνου και των άλλων θαλασοπόρων της τότε εποχής. Αν όμως αναλογιστούμε κάτω από ποιές συνθήκες πραγματοποιήθηκε ο πρώτος περίπλους της γής με τις πενιχρές γεωγραφικές γνώσεις και με τα ακατάλληλα γιά υπερπόντια ταξίδια ξύλινα ιστιοφόρα εκείνης της εποχής, τότε όχι μόνο θα εντυπωσιαστούμε, αλλά και θα νοιώσουμε δέος και θαυμασμό γιά τη μοναδική αυτή ναυτική εποποιία. Ας μεταφερθούμε λοιπόν νοερά στα χρονικά πλαίσια και στο γενικότερο κλιμα εκείνης της εποχής, όπου θα επιχειρήσω μιά πολύ συνοπτική αναδρομή στη διαμόρφωση της ανθρώπινης γνώσης για το σχήμα, το μέγεθος, τη θέση και την κίνηση της γής. Στά πολύ παλιά χρόνια –ανάλογα με τις γεωγραφικές συνθήκες στις περιοχές που ζούσαν και το βαθμό πολιτισμού τους, οι άνθρωποι είχαν τη δική τους άποψη γιά τη Γή και το Σύμπαν. Για παράδειγμα, οι Βαβυλώνιοι θεωρούσαν το Σύμπαν σαν όστρακο που έπλεε στην απέραντη θάλασσα και η Γή και ο Ουρανός ήταν τα κέλυφα του όστρακου. Οι αρχαίοι Κινέζοι χώριζαν τη Γη σε τέσσερεις ζώνες και όπου στο κέντρο έδρευε ο αυτοκράτορας τους. Οι Ινδοί είχαν τη δική τους άποψη, οι Αφρικανοί τη δική τους, κ.ο.κ. Η πρώτη επιστημονική προσέγγιση του θέματος έγινε από τους μεγάλους ‘Ελληνες διανοητές της κλασσικής αρχαιότητας, οι οποίοι προσπάθησαν με την λογική να εξηγήσουν το μυστήριο του κόσμου. Ο Πυθαγόρας, ο Πλάτων, Ο Αριστοτέλης, ο Αρίσταρχος, ο Στράβων και άλλοι φιλόσοφοι, αστρονόμοι και γεωγράφοι, διατύπωσαν αξιοθαύμαστες πρωτοποριακές θεωρίες για τη

Φερδινάνδος Μαγγελάνος

(3 Φεβρουαρίου 1480-27 Απριλίου 1521)

Γη και το Σύμπαν, που καθοδήγησαν την επιστημονική σκέψη για πολλούς αιώνες. Κατά τον Αριστοτέλη η Γη είναι ακίνητη στο κέντρο του Σύμπαντος, τα δε άστρα και οι πλανήτες κινούνται γύρω απο αυτή σε κυκλικές τροχιές. Τις ιδέες αυτές επεξεργάστηκε πολυ αργότερα ο αστρονόμος Πτολεμαίος και διατύπωσε ένα γεωκεντρικό αστρονομικό πρότυπο που, με τις ευλογίες της Χριστιανικής Εκκλησίας, επεβίωσε μέχρι την εποχή της Αναγέννησης. Ως προς το σχήμα της Γης, διατυπώθηκαν πολλές θεωρίες. Πολλοί την θεωρούσαν επίπεδη, ορισμένοι κυλινδρική και άλλοι σφαιρική. Πιθανολογείται ότι πρώτος ο Πυθαγόρας διατύπωσε την άποψη ότι η Γη είναι σφαιρική και ο Αριστοτέλης προσπάθησε να τεκμηριώσει αυτή την άποψη με επιστημονικά επιχειρήματα. Με την πάροδο των χρόνων, όλο και πιό πολλοί αστρονόμοι αποδέχονταν τη σφαιρικότητα της Γης. Ως προς το μέγεθος της, οι υπολογισμοί που έγιναν κατά καιρούς ήταν λανθασμένοι, αφού οι περισσότεροι αστρονόμοι και γεωγράφοι υπολόγιζαν τις διαστάσεις της κατά πολύ μικρότερες από τις πραγματικες. Μόνη εξαίρεση

υπήρξε ο Ερατοσθένης που υπολόγισε την περιφέρεια της Γης σε 44,000 χιλιόμετρα, τιμή που λίγο αποκλίνει από το πραγματικό μέγεθος των 40,000 χιλιομέτρων. Τη μακρόχρονη γεωκεντρική αντίληψη για το Σύμπαν ήρθε να ανατρέψει στις αρχές του 16ου αιώνα ο διάσημος Πολωνός αστρονόμος Κοπέρνικος, ο οποίος βασιζόμενος στην αρχαία σχετική άποψη του Αρίσταρχου, διατύπωσε τη θεωρία ότι η Γη περιφέρεται γύρω απο τον Ήλιο σε κυκλική τροχιά. Στη βασική αυτή θεωρία στηρίχτηκαν οι μελέτες και τα πειράματα των μεταγενέστερων μεγάλων αστρονόμων Κέπλερ, Γαλιλαίο και Νεύτωνα. Σήμερα, γνωρίζουμε ότι η Γη είναι ένας από τους 9 πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος, με σχεδόν σφαιρικό σχήμα. Στρέφεται γύρω από τον άξονα της σε 24 ώρες, ενώ συγχρόνως περιστρέφεται γύρω από τον ήλιο σε ελλιπτική τροχιά, σε διάστημα ενός έτους. Ο μεγάλος για τα ανθρώπινα μέτρα πλανήτης μας με τα 7 δισεκατομμύριες ανθρώπινες ψυχές, ουσιαστικά αποτελεί ένα μικρό κόκκο του απέραντου Σύμπαντος. Ο σχετικά μικροσκοπικός πλανήτης

Το “Βικτώρια” ήταν το μοναδικό πλοίο του στόλου του Μαγγελάνου που ολοκλήρωσε τον Περίπλου της γης. Λεπτομέρεια από χάρτη του Ορτέλιου, 1590.

μας έχει μια μοναδική ιδιομορφία που τον κάνει να ξεχωρίζει από τους άλλους πλανήτες και τα άστρα: Πιθανότατα είναι το μοναδικό μέρος στο Σύμπαν όπου υπάρχει ζωή! Η ηλικία της Γης υπολογίζεται σε 4,5 δισεκατομμύρια χρόνια, ενώ η εμφάνιση της ανθρώπινης ζωής είναι πολύ νεώτερη αφού, όποια θεωρία και εάν δεχθούμε, φαίνεται ότι οι πρόγονοι μας πρωτοεμφανίστηκαν πριν από μερικές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια. Ως προς την επιφάνεια της Γης, το 73% είναι θάλασσα και το 27% στεριά. Για να συνειδητοποιήσουμε την αναλογία αυτή, αρκεί να σκεφτούμε ότι ο Ειρηνικός Ωκεανός έχει έκταση μεγαλύτερη από αυτή και των πέντε ηπείρων συνολικά. Από αυτά τα πολύ συνοπτικά που προανέφερα, βγαίνει το συμπέρασμα ότι μέχρι την εποχή που πραγματοποιήθηκε ο πρώτος περίπλους της Γης στις αρχές του 16ου μ.χ. αιώνα, στη Ευρώπη επικρατούσε η γεωκεντρική αντίληψη για το Σύμπαν. Αυτή την αντίληψη αποδέχονταν και η Χριστιανική Εκκλησία, η οποία απέρριπτε ως αιρετικές τις θεωρίες ορισμένων επιστημόνων περί κίνησης της Γης γύρω από τον Ήλιο, επειδή ήταν αντίθετες με τις γραφές. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία που κυριαρχούσε στη πολιτική και κοι-

νωνική ζωή της Ευρώπης, πίστευε ότι η Γη ήταν το κέντρο του Σύμπαντος σε σχήμα επίπεδου δίσκου τριγυρισμένου από θάλασσα. Είναι γνωστό άλλωστε από την Ιστορία, ότι όσοι τολμούσαν να διατυπώσουν διαφορετικές απόψεις ή θεωρίες, είτε οδηγούνταν στην πυρά, ή εξαναγκάζονταν δημόσια να αποκηρύξουν τις απόψεις τους, όπως έκανε ο διάσημος αστρονόμος Γαλιλαίος. Η γνώση των Ευρωπαίων για τη Γη περιορίζονταν γύρω από τη Μεσόγειο και ένα μέρος της Ασίας, ενώ τους ήταν άγνωστο το μέχρι που έφθαναν τα όρια των γνωστών τους ηπείρων. Αυτοί που πρωτοστάτησαν στην εξερεύνηση νέων περιοχών ήταν οι Πορτογάλοι υπό την καθοδήγηση του πρίγκιπα Ερρίκου, που επονομάστηκε «Θαλασσοπόρος». Αν και δεν ταξίδευσε ποτέ στη θάλασσα, ο Ερίκος αφιέρωσε τη ζωή και την περιουσία του στις θαλάσσιες εξερευνήσεις. Το 1488, ο επίσης Πορτογάλος θαλασσοπόρος Βαρθολομαίος εξερεύνησε της ακτές της Δυτικής Αφρικής, φθάνοντας μέχρι το Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας, ανοίγοντας τον δρόμο από τον Ατλαντικό στον Ινδικό Ωκεανό. Το 1492, ο Γενοβέζος Χριστόφορος Κολόμβος πιστεύοντας στη σφαιρικότητα της Γης και έχοντας εξασφαλίσει

χρηματοδότηση από τη Βασίλισσα Ισαβέλλα της Ισπανίας, ξεκίνησε με τρείς καραβέλες με σκοπό να φθάσει στις Ινδίες. Όμως, πλέοντας δυτικά, διέσχισε τον Ατλαντικό και κατέληξε στα νησιά Μπαχάμες και, σε επόμενα ταξίδια του, έφθασε στις Αντίλλες και στις ακτές της ηπειρωτικής Αμερικής που στη συνέχεια εξερεύνησαν ο εκ Φλωρεντίας Αμέρικο Βεσπούτσι και άλλοι θαλασσοπόροι. Λίγα χρόνια αργότερα, μεταξύ 1497 και 1499, ένας άλλος Πορτογάλος θαλασσοπόρος, ο Βάσκο Ντε Γκάμα, πραγματοποίησε τον περίπλου της Δυτικής Αφρικής, διέσχισε τον Ινδικό Ωκεανό και έφθασε στην Ινδία, συμβάλλοντας στην ανάδειξη της Πορτογαλίας σε θαλασσοκράτειρα της εποχής. Εδώ πρέπει να μνημονεύσω και την ανάμειξη της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στον αποικιακό ανταγωνισμό μεταξύ Πορτογάλων και Ισπανών, που ήταν πιστοί Καθολικοί. Για να κρατήσει τος ισορροπίες, ο Πάπας, με δύο βούλες, χώρισε στα δύο τις νέες ανακαλυπτόμενες χώρες, με βάση την αρχή «Στο Θεό οι ψυχές, στο Βασιλιά η Γη». Η διαχωριστική γραμμή ορίστηκε περίπου 370 μίλια δυτικά των Αζόρων. Έτσι, όσες χώρες ανακαλύπτονταν ανατολικά της γραμμής ανήκαν στην Πορ-

Ο ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ ΤΗΣ ΓΗΣ τογαλία και όσες δυτικά στην Ισπανία. Προφανώς, την εποχή εκείνη, ο Πάπας θεωρούσε τις νέες χώρες και τους κατοίκους τους κληροδότημα του Θεού προς την Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία και έκανε τη μοιρασιά ανάλογα προς τα συμφέροντας της. Έτσι είχε διαμορφωθεί ο γεωγραφικός χάρτης για τους Ευρωπαίους, όταν εμφανίζεται στο προσκήνιο ο Πορτογάλος θαλασσοπόρος Φερνάντο Ντε Μαγγελάες, (Φερντινάντος Μαγγελάνος), που συνέδεσε το όνομα του με τον ιστορικό πρώτο περίπλου της Γης. Ο Μαγγελάνος είχε γεννηθεί στο Πόρτο το έτος 1480, από ευγενείς γονείς. Σε ηλικία 24 ετών κατατάσσεται ως απλός ναύτης στο ναυτικό της πατρίδας του και παίρνει ενεργό μέρος σε πολλές επιχειρήσεις που είχαν σκοπό να επιβάλλουν την Πορτογαλική κυριαρχία στις Ινδικές θάλασσες και να καταστρέψουν το εμπορικό ναυτικό των Μουσουλμάνων. Διακρίθηκε για την τόλμη, την ανδρεία και την πειθαρχεία του. Στα ταξίδια αυτά διδάσκεται την τέχνη της θαλασσοπλοΐας και συγχρόνως σφυρηλατεί ένα πειθαρχημένο και αποφασιστικό χαρακτήρα. Στις Ινδικές θάλασσες δοκιμάζεται για 10 χρόνια σε όλους τους θαλάσσιους κινδύνους και προάγεται σε αξιωματικό. Σε μια μάχη κατά των Μαυριτανών στο Μαρόκο τραυματίζεται στο αριστερό του πόδι και μένει για πάντα κουτσός. Μετά από λίγο επιστρέφει στη πατρίδα του όπου –δυστυχώς– διαβάλλεται από συναδέλφους του και αντιμετωπίζει δυσμενή μεταχείριση από τον βασιλιά Εμμανουήλ. Άλλωστε, ο αυταρχικός και καθόλου εκδηλωτικός χαρακτήρας του δεν τον κάνει συμπαθή προς τους συνομιλητές και συναδέλφους του. Ως προς τη σωματική του διάπλαση περιγράφεται ως κοντός και γεροδεμένος. Έχει φιλόδοξα σχέδια, αλλά απογοητεύεται βλέποντας ότι δίχως τη στήριξη της βασιλικής αυλής, δεν μπορεί να τα πραγματοποιήσει και ότι πρέπει να βασίζεται μόνο στον εαυτό του. Αρχίζει να μελετά ναυτικά βιβλία και χάρτες και να συγκεντρώνει πληροφορίες γύρω από τις νέες ανακαλύψεις. Γνωρίζεται με τον αστρονόμο Ρουι Φαλέιρο με τον οποίο συνεργάζεται στενά και αρχίζει να καταστρώνει τα φιλόδοξο σχέδιο του. Αυτό δεν είναι κάτι το καινούργιο. Όπως και ο Κολόμβος, ο Μαγγελάνος θέλει να φτάσει στα “νησιά των μπαχαρικών” στις Μολούκες, κοντά στη ση-

μερινή Ινδονησία, ταξιδεύοντας προς τα δυτικά και όχι προς τα ανατολικά όπως έκαναν οι Πορτογάλοι, πιστεύοντας ότι αυτή ήταν μια συντομότερη θαλάσσια διαδρομή. Εκείνο που προκαλεί εντύπωση είναι η βεβαιότητα με την οποία υποστήριζε την ύπαρξη ενός μυστικού θαλάσσιου περάσματος που διέσχιζε την Αμερικανική ήπειρο και οδηγούσε από τον Ατλαντικό Ωκεανό σε μια άγνωστη θάλασσα που απλωνόταν μέχρι τα ‘νησιά των μπαχαρικών’. Φαίνεται ότι τη βεβαιότητα αυτή την στήριζε σε πληροφορία γερμανικής εφημερίδας που ανέφερε ότι πορτογαλικό πλοίο είχε ανακαλύψει ένα τέτοιο πέρασμα σε πλάτος 40ο Ν, πληροφορία που εκ των υστέρων αποδείχτηκε λανθασμένη. Η πραγματοποίηση του σχεδίου του Μαγγελάνου απαιτούσε μεγάλα κεφάλαια, αλλά ούτε ο βασιλιάς ούτε οι συμπατριώτες του πλοιοκτήτες ήταν διατεθειμένοι να ριψοκινδυνεύσουν σε τέτοια παράτολμη περιπέτεια. Έτσι εξαναγκάζεται να καταφύγει στην Ισπανία, όπως είχε πράξει και ο Κολόμβος. Εκεί, νυμφεύεται την κόρη ενός παλιού του φίλου ο οποίος είχε σημαίνουσα κοινωνική θέση και μέσω του οποίου καταφέρνει να προσεγγίσει την Ισπανική Βασιλική Αυλή, αφού προηγουμένως είχε λάβει την ισπανική υπηκοότητα. Χάρη στη μεγάλη υπομονή, επιμονή και ακλόνητη πίστη στο σχέδιο του, κατορθώνει να επιτύχει τη χρηματοδότηση υπερνικώντας τα τεράστια εμπόδια που του παρουσιάστηκαν. Τελικά, ο βασιλιάς που ήθελε να ανταγωνιστεί τους Πορτογάλους και να επεκτείνει την ισπανική κυριαρχία στις άγνωστες θάλασσες της Ανατολής, πείθεται και υπογράφει συμφωνητικό για την οργάνωση και εκτέλεση της αποστολής, αναγνωρίζοντας τον Μαγγελάνο ως ναύαρχο και διοικητή των νέων περιοχών που τυχόν θα ανακαλύπτονταν. Αμέσως αρχίζει η συστηματική οργάνωση του ταξιδιού και ο Μαγγελάνος προσωπικά επιβλέπει τα πάντα. Έχει στη διάθεση του πέντε Γαλεόνια-ξύλινα φορτηγά ιστιοφόρα που ναι μεν δεν είναι καινούργια αλλά φροντίζει να υποστούν ριζικές επισκευές. Τα ονόματα τους είναι “Τρίνινταντ”, “Σαν Αντόνιο”, “Κονθεπθιόν”, “Βικτώρια” και “Σαντιάγκο”. Το σχήμα των πλοίων είναι πλατύ και βαθύ- άρα δεν αναπτύσσουν μεγάλη ταχύτητα, αλλά σύμφωνα με τη ναυπηγική της εποχής θεωρούνται

κατάλληλα για φουρτουνιασμένες θάλασσες. Η μεταφορική τους ικανότητα κυμαινόταν από 75 μέχρι 120 τόννους, το μήκος τους προσέγγιζε τα 25 με 30 μέτρα, το δε πλάτος τους ήταν 8 με 10 μέτρα, δηλαδή ήταν πλατειά σκάφη και γι΄ αυτό τα είχαν ονομάσει «στρογγυλά». Ο Μαγγελάνος επέλεξε ως ναυαρχίδα του το “Τρίνινταντ”, το δεύτερο σε μέγεθος σκάφος. Η μόνη κινητήρια δύναμη των πλοίων ήταν ο άνεμος και έφεραν συνολικά 265 άνδρες διαφόρων εθνικοτήτων. Οι περισσότεροι από το πλήρωμα είχαν συλλεγεί με μεγάλη δυσκολία από τις ταβέρνες λιμανιών και αυτό διότι οι νοικοκυραίοι ναυτικοί δεν ήθελαν να διακινδυνεύσουν σ’ ένα ταξίδι στο άγνωστο. Έτσι, τα πληρώματα αποτελούνταν από βρώμικους και απείθαρχους ανθρώπους που για συνεννόηση συνομιλούσαν στην εσπεράντο. Όμως, ο Μαγγελάνος βασιζόταν στη πείρα και τη διοικητική του ικανότητα, ώστε σύντομα να τους μεταλλάξει σε κανονικό πλήρωμα. Η μόνην του ανησυχία ήταν οι Ισπανοί αξιωματικοί που του είχε επιβάλει η Αυλή, αισθανόμενος ότι δεν τους άρεσε ως αρχηγός, δεδομένου ότι τον θεωρούσαν ξενόφερτο. Η ανησυχία του αυτή ήταν δικαιολογημένη διότι στα τρία από τα πέντε σκάφη είχε διορίσει Πορτογάλους, ορισμένοι εκ των οποίων ήταν συγγενείς του. Ως ιστοριογράφο της αποστολής, είχε ορίσει τον ευγενή από τη Ρόδο, Αντόνιο Πιγγαφέτε. Οι προετοιμασίες ήταν μακροχρόνιες αλλά κάποτε ολοκληρώθηκαν και το ταξίδι ξεκινά την αυγή της 5ης Σεπτεμβρίου 1519 από το λιμάνι του Σανλούκαρ Ντε Μπαραδέμα, στις ακτές του Ατλαντικού, αποχαιρετώντας την ευρωπαϊκή ήπειρο με ομοβροντίες από τα κανόνια των πλοίων. Ανοίγονται στο ωκεανό με πορεία νότια-νοτιοδυτική, κάτω από άσχημες καιρικές συνθήκες. Μια από τις δυσκολίες του ταξιδιού είναι η ανάγκη να κρατούν ενιαία πορεία και ταχύτητα, ενώ το κάθε σκάφος έχει διαφορετικό εκτόπισμα και ιστιοφορία. Η δυσκολία είναι ιδιαιτέρως μεγάλη τα βράδια, Γι΄ αυτό, ο Μαγγελάνος είχε επινοήσει ένα κώδικα φωτεινών σημάτων μεταξύ της ναυαρχίδας του και των άλλων σκαφών, ώστε να καθοδηγεί την πορεία. Επιπλέον, κάθε απόγευμα όλα τα σκάφη πρέπει να πλησιάζουν τη ναυαρχίδα ώστε οι κυβερνήτες να δίνουν αναφορά και να δέχονται εντολές. Όμως αυτή η συγκεντρωτική διοίκηση

Toυ Δημήτρη Μηνδρινού

Το πλήρωμα ορκίστηκε την πίστη του στον Μαγγελάνο μετά από μια αποτυχημένη ανταρσία. Για πολλούς από αυτούς, θα ήταν ένας ψεύτικος όρκος.

φαίνεται να μειώνει το γόητρο των κυβερνητών. Ο Καρθαγένας κυβερνήτης του “Σαν Αντόνιο” δεν αργεί να δείξει σημεία ανυπακοής. Συλλαμβάνεται και τίθεται σε περιορισμό. Το ταξίδι συνεχίζεται χωρίς άλλα προβλήματα. Δύο μήνες αργότερα, ο στολίσκος μπαίνει στον όρμο του Ριο Ντε Τζανέιρο της Βραζιλίας, που είχε ήδη ανακαλυφθεί από τους Πορτογάλους. Εκεί εφοδιάζονται με νερό και τρόφιμα και οι άνδρες ξεκουράζονται για λίγες ημέρες. Το ταξίδι συνεχίζεται προς τα νοτιοδυτικά κατά μήκος των ακτών της αμερικανικής ηπείρου. Ένα μήνα αργότερα, φθάνουν σε ένα μεγάλο κόλπο και με ευχαρίστηση παρατηρούν μεγάλες υδάτινες μάζες να κινούνται προς τα δυτικά και θεωρούν ότι είναι το ποθητό πέρασμα προς την άγνωστη θάλασσα. Επί 15 ημέρες μάταια προσπαθούν να βρουν διέξοδο και τελικά καταλαβαίνουν ότι πλέουν στις εκβολές του ποταμού Ρίο Ντε Λα Πλάτα και καταλαβαίνουν ότι οι πληροφορίες πάνω στις οποίες στηρίχτηκε το φιλόδοξο σχέδιο του Μαγγελάνου ήταν απατηλές... Εδώ θα αναφερθώ σε μιά πληροφορία που είχα από έναν πλοηγό στο Μοντεβιδέο, όταν ταξίδευα: «Όταν ο στολίσκος του Μαγγελάνου πλησίαζε τις ακτές, ο οπτήρας που παρακολουθούσε από τη κόφα του ιστού του προπορευόμενου πλοίου, λόγω του ότι βρισκόταν σε μεγαλύτερο ύψος και είχε μεγαλύτερη οπτική εικόνα, άρχισε να φωνάζει

Μόντε-Βιντέο (δηλαδή βλέπω βουνό) και έτσι δόθηκε στην πόλη το όνομα «Μοντεβιντέο». Λόγω της εποχής και της τοποθεσίας, (νότιο ημισφαίριο), στην περιοχή επικρατουσαν υψηλές θερμοκρασίες, όμως καθώς ο στολίσκος στρέφεται πιό δυτικά, έρχεται καλός και δροσερός αέρας. Έτσι δόθηκε στην περιοχή το όνομα «Μπουένος Άιρες». Ο Μαγγελάνος δεν απογοητεύεται. Σκέφτεται ότι το περίφημο ΠΑΣΟ ίσως βρίσκεται νοτιότερα. Για πρώτη φορά η πεποίθηση του μετατρέπεται σε υπόθεση, αλλά δεν εκδηλώνει στους άλλους τις σκέψεις αυτές που τον βασανίζουν ώστε να μη χάσει την εμπιστοσύνη τους. Κλείνεται στον εαυτό του, δείχνει ψυχραιμία και χαράζει πορεία ακόμα νοτιότερα, ενώ οι ακτές γίνονται ολοένα και πιό αφιλόξενες. Ο ουρανός είναι σκοτεινός και η θάλασσα πολύ φουρτουνιασμένη. Επί τρεις μήνες εξερευνούν πολλούς βαθείς κόλπους, αλλά πουθενά δεν βρίσκεται το πολυπόθητο πάσο. Η τρικυμία, ο φόβος του αγνώστου και οι αρρώστιες αρχίζουν να δημιουργούν αγανάκτηση σε πληρώματα και σε πολλούς αξιωματικούς. Και ενώ όλοι περιμένουν οτι ο Μαγγελάνος θα παραδεχθεί την ήττα του και θα διατάξει την επιστροφή, αυτός, χωρίς να συμβουλευτεί τους άλλους κυβερνήτες, αποφασίζει να διαχειμάσει στον Όρμο Σαν Χούλιαν σε πλάτος 49ο Ν, ένα από τους πιό έρημους και απάτητους

τόπους της Γης, που είναι το νοτιότερο σημείο της τότε άγνωστης αμερικανικής ηπείρου. Παρά τις ανησυχίες και γκρίνιες των ανδρών του, διατάσσει να μειωθούν οι μερίδες του φαγητού και του νερού ώστε να επαρκέσουν για το υπόλοιπο του ταξιδιού. Τα πληρώματα αρχίζουν να δείχνουν απειλητικές διαθέσεις και, ανήμερα του Πάσχα, οι Ισπανοί αξιωματικοί με επικεφαλής τον Καρταγγένα στασιάζουν και τρία από τα πλοία βρίσκονται υπό τον έλεγχο τους. Απαιτούν από τον Μαγγελάνο να τους ανακοινώσει την επόμενη κίνηση του και θέλουν να έχουν και οι ίδιοι γνώμη σε κάθε απόφαση. Αλλά τι να τους πει αφού καi ο ίδιος πλέει σε πέλαγος αβεβαιότητας; Η αδιαλλαξία του όμως δεν έχει όρια. Αποφασίζει να πατάξει τους στασιαστές χτυπώντας τους κεραυνοβόλα. Όμως, γι’ αυτόν, τολμηρή ενέργεια δεν σημαίνει παρόρμηση. Με ψυχρό υπολογισμό, εκμεταλλεύεται τη διστακτικότητα των πληρωμάτων και με τη βοήθεια λίγων εμπίστων του καταφέρνει να συλλάβει τους στασιαστές αξιωματικούς, ενω την ίσια ώρα ένας δικός του άνθρωπος δολοφονεί με στιλέτο τον Λόυις Ντε Μεντόζα, τον κυβερνήτη του “Βικτώρια”. Επειδή έχει ανάγκη από άνδρες, αποφασίζει να τιμωρήσει παραδειγματικά μόνο τους πρωταίτιους της ανταρσίας. Με πρόεδρο τον ίδιο, γίνεται δίκη και, με συνοπτικές διαδικασίες, ο κυβερνήτης Γκασπάρ Γκουεζάντα που είχε κάνει χρήση όπλων καταδικάζεται σε θάνατο. Επειδή δεν βρίσκεται δήμιος που θα εκτελέσει την ποινή, ο πανούργος Μαγγελάνος εξαναγκάζει έναν άλλο στασιαστή να κάνει χρέη δημίου με αντάλλαγμα να μην εκτελεστεί. Έτσι, ο Ισπανός ευγενής αποκεφαλίζεται ενώπιον του πληρώματος. Ο Μαγγελάνος διστάζει να εκτελέσει και τον αρχιστασιαστή Καρταχένα, γνωρίζοντας ότι είναι ευνοούμενος της βασίλισσας. Σκαρφίζεται όμως μιά άλλη ποινή, ίσως χειρότερη της θανατικής. Αποβιβάζει τον Καρταχένα στην παγωμένη ερημική ακτή μαζί με έναν άλλο στασιαστή, έναν ιερέα, αφήνοντας τους λίγα τρόφιμα. Τα ίχνη των δύο ανδρών δεν βρέθηκαν ποτέ. Δίνει χάρη στους υπόλοιπους στασιαστές, γιά να μπορεσει να συνεχίσει το ταξίδι. Γνωρίζοντας τη σημασία του ρητού «αργία μήτηρ πάσης κακίας», στο διάστημα της πεντάμηνης παραμονής του στολίσκου στον κόλπο του Σαν Χούλιαν,

Ο ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ ΤΗΣ ΓΗΣ βρίσκει συνεχή απασχόληση για τους άνδρες του. Τους βάζει να επισκευάζουν τα σκάφη και τα πανιά, μέχρι και την τελευταία λεπτομέρεια. Κατά το διάστημα αυτό συναντούν μιά ομάδα από πανύψηλους ιθαγενείς, σαν γίγαντες. Εξ’ αιτίας των μεγάλων ποδιών τους τους ονομάζουν “Παταγόνες” (ποδαράδες) και την γύρω περιοχή “Παταγονία” – όνομα που διατηρείται έως σήμερα. Μιά άλλη ονομασία, η “Γη Του Πυρός”, δόθηκε όταν μια νύχτα είδαν να κυκλοφορούν πολλοί άνθρωπο κρατώντας αναμμένους δαυλούς. Αρχικα, οι πρωτόγονοι αυτοί ιθαγενείς έδειχναν φιλικές διαθέσεις αλλά με την πάροδο του χρόνου άρχισαν να γίνονται εχθρικοί. Πριν αναχωρήσουν από τον κόλπο, αφού μέθυσαν έναν ιθαγενή, τον ανέβασαν στο πλοίο για να τον φέρουν “ως δείγμα” στην Ισπανία. Αργότερα όμως, λόγω έλλειψης τροφής, ο αιχμάλωτος δυστυχώς πέθανε. Πριν αναχωρήσουν από τον κόλπο Σαν Χούλιαν, Ο Μαγγελάνος στέλνει για αναγνώριση το πιο ευέλικτο σκάφος του το “Σαντιάγκο”, που όμως συντρίβεται σε μια βραχώδη ακτή. Ευτυχώς το πλήρωμα διασώζεται αλλά η απώλεια είναι μεγάλη. Παρά ταύτα, ο Μαγγελάνος συνεχίζει απτόητος πλέοντας πιο νότια, εξερευνώντας τον Σάντα Κρούζ για δύο ακόμα μήνες, χωρίς αποτέλεσμα. Η διαίσθηση του για την ύπαρξη του περάσματος αρχίζει πια να τον εγκαταλείπει, αλλά ο άνθρωπος με τα πολύ γερά νεύρα και τη χαλύβδινη θέληση κάνει μια τελευταία προσπάθεια και προχωρά ακόμη νοτιότερα. Ξαφνικά βρίσκονται σε ένα περίεργο κόλπο, σαν φιόρδ, σε γεωγραφικό πλάτος 53ο Ν. Στέλνει για ανίχνευση της περιοχής δύο πλοία και περιμένει. Οι ημέρες πέρασαν και ενώ ήταν έτοιμοι να θρηνήσουν την απώλεια, τα πλοία ξεπροβάλλουν με τα πληρώματα τους στα καταστρώματα να κάνουν χαρούμενα σινιάλα. Ο κόλπος αυτός διαφέρει από τους άλλους γιατί ξαφνικά γίνεται σαν κανάλι που συνεχώς φαρδαίνει, ενώ το νερό παραμένει αλμυρό, άρα πιθανώς να βγάζει πέρα στην άγνωστη θάλασσα. Τα τέσσερα σκάφη σαλπάρουν αμέσως και εξερευνούν κάθε δυνατή διέξοδο του καναλιού που ο Μαγγελάνος του δίνει το όνομα των Αγίων Πάντων και που αργότερα η ιστορία θα το ονομάσει ως Πορθμό του Μαγγελάνου. Τα σκάφη προχωρούν στη νεκρή φύση του καναλιού και το ταξίδι γίνεται όλο και

Απεικόνιση καλλιτέχνη του 19ου αιώνα του θάνατου του Μαγγελάνου στα χέρια των πολεμιστών του Μακτάν.

πιό επικίνδυνο διότι το πέρασμα μοιάζει με λαβύρινθο γεμάτο από φιόρδ και ξέρες. Φαίνεται όμως πως η ναυτική τέχνη του Μαγγελάνου ήταν μεγάλη και έτσι καταφέρνει να διασχίσει αυτό τον θαλάσσιο λαβύρινθο χωρίς απώλειες. Όμως, πριν αντικρύσουν την απέραντη θάλασσα, το μεγαλύτερο σκάφος με τις περισσότερες τροφές και εφόδια, το “Σαν Αντόνιο”, ύστερα από μια εξερεύνηση δεν επιστρέφει ποτέ. Αρχικά ο Μαγγελάνος νόμιζε ότι ναυάγησε, αλλά αργότερα κατάλαβε ότι είχε λιποτακτήσει και ότι είχε βάλει πλώρη για το ταξίδι της επιστροφής στην Ισπανία. Ουδείς εξέφρασε τη γνώμη του, φοβούμενος να μην έχει την τύχη του Καρταχένα. Αυτό ήθελε ο Μαγγελάνος, και αποφασίζει τη συνέχεια του ταξιδιού. Στις 28 Νοεμβρίου 1520, 14 μήνες αφ’ ότου άφησαν πίσω τους την Ισπανία, επιτέλους αντικρίζουν τη απέραντη θάλασσα που τη χαιρετίζουν με μιά ομοβροντία. Από εδώ αρχίζει η δεύτερη φάση του ιστορικού ταξιδιού. Τα εναπομείναντα τρία πλοία αμέσως χαράσουν βορειοδυτική πορεία και ανοίγονται στον άγνωστο ωκεανό. Όλοι ελπίζουν ότι μετά από λίγες ημέρες –το πολύ σε λίγες εβδομάδες, θα φθάσουν στις Μολούκες. Αυτοί ήταν οι υπολογισμοί του αστρονόμου Φαλέιρα και άλλων αστρονόμων και γεωγράφων της εποχής. Ευτυχώς, παρά την απεραντοσύνη του ο ωκεανός είναι ήρεμος και γι’ αυτό ο Μαγγελάνος τον βαφτίζει «Ειρηνικό», ονομασία που παραμένει έως

σήμερα. Η μιά εβδομάδα διαδέχεται την άλλη χωρίς να εμφανίζεται στεριά στον ορίζοντα. Ο φόβος του άγνωστου αρχίζει να κυριεύει τα πληρώματα που μακαρίζουν αυτούς που γύρισαν πίσω με το Σαν Αντόνιο και που ίσως τώρα βρίσκονται στη θαλπωρή των σπιτιών τους. Εξαντλημένοι από τις κακουχίες και τις στερήσεις τόσων μηνών, πολλοί αρχίζουν να αμφιβάλλουν εάν η γη είναι, όντως, σφαιρική και εάν ποτέ θα πιάσουν στεριά πριν χαθούν στον αχανή ωκεανό. Σιγά-σιγά, η πείνα τους κάνει τη ζωή μαρτύριο. Η γαλέτα που απομένει έχει μεταβληθεί σε μιά γκρίζα σκόνη και το λιγοστό νερό που αναλογεί στον καθένα έχει μουχλιάσει μέσα στα βαρέλια και βρωμάει. Σύντομα αρχίζουν να τρώνε ποντίκια και τα πέτσινα καλύμματα των ιστών! Η έλλειψη νωπής τροφής προκαλεί θανατηφόρο σκορβούτο και καθημερινά πετούν στη θάλασσα κουφάρια συντρόφων που πέθαναν από πείνα και αρρώστιες. Η κατάσταση είνα απελπιστική. Επιτέλους, ύστερα από ένα αδιάκοπο και μαρτυρικό ταξίδι μηνών, μια κραυγή χαράς ακούγεται από την κόφα ενός άλμπουρου: «Στεριά στον ορίζοντα!» Όλοι τρέχουν και τρελλά πανηγυρίζουν στα καταστρώματα. Ρίχνουν άγκυρα σ’ ένα σύμπλεγμα μικρών νησιών που τα ονομάζουν “κλεφτονήσια” διότι οι ιθαγενείς κάτοικοι συχνά έκλεβαν σωσίβια, βάρκες και άλλα εφόδια, οι σε ναυτικοί έκλεβαν από τους ντόπιους νερό και ζωντανά. Σύντομα όμως η συμπεριφορά των ιθαγενών γίνεται απειλητική, αναγκάζοντας τα πλοία να σαλπάρουν άμεσα. Μετά από λίγες ημέρες φτάνουν σε άλλο νησιώτικο σύμπλεγμα, που όπως φαίνεται ούτε και σ’ αυτό έχει πατήσει λευκός άνθρωπος. Αργότερα, αυτά τα νησιά ονομάστηκαν Φιλιππίνες. Σε ορισμένα, οι κάτοικοι ήταν φιλικοί, ενώ σε άλλα εχθρικοί. Σε ένα νησί, τη Μασάβα, ο πιστός σκλάβος του Μαγγελάνου, τον οποίον είχε πάρει μαζί του από ένα ταξίδι του τη Μάλακα, ακούει τους ιθαγενείς να μιλούν μαλαισιανά- τη γλώσσα της πατρίδας του! Αυτό ενθουσιάζει τον Μαγγελάνο διότι διαπιστώνει πως, επιτέλους, το όνειρο του γίνεται πραγματικότητα αφού ένας άνθρωπος επιστρέφει στη περιοχή της πατρίδας του έχοντας κάνει τον γύρο της Γης! Βέβαια, τα νησιά αυτά δεν είναι οι Μολούκες, αλλά ο Μαγγελάνος πιστεύει ότι θα φθάσει εκεί σε λίγες ημέρες, ή εβδομάδες.

Toυ Δημήτρη Μηνδρινού

Ευτυχισμένος, προστάζει αποβίβαση και ανάπαυση για πολλές ημέρες. Οι ιθαγενείς είναι φιλόξενοι και έτσι οι άνδρες πίνουν καθαρό νερό, έχουν νωπές τροφές, σταδιακά ανακτούν τις δυνάμεις τους και σύντομα ξεκινά ένα επωφελές εμπόριο. Ο Μαγγελάνος κάνει συμφωνίες με τον βασιλιά και με τους φυλάρχους των άλλων νησιών, όπου και υψώνει την ισπανική σημαία και αρχίζει τον προσηλυτισμό των ιθαγενών στο χριστιανισμό. Από τότε, αυτό το νησιώτικο σύμπλεγμα έγινε ισπανική αποικία όπως και παρέμεινε για σχεδόν τέσσερεις αιώνες. Όμως σε ένα μικρό νησί, το Μακτάν, οι ισπανοί έρχονταν σε σύγκρουση με τους ιθαγενείς, διότι ο ντόπιος φύλαρχος δεν εφάρμοζε τη συμφωνία που

είχε γίνει με τον βασιλιά. Ξεσπά μάχη και ο Μαγγελάνος, παρά την αναπηρία του, πολεμά γενναία στην πρώτη γραμμή. Ξαφνικά ένα βέλος τον βρίσκει στο πρόσωπο και πέφτει στο έδαφος. Οι ιθαγενείς ρίχνονται πάνω του και τον κατακρεουργούν με μπαλτάδες. Με αυτό τον άγριο τρόπο, στις 7 Απριλίου 1521, σκοτώθηκε σε ηλικία 40 ετών ο μεγαλύτερος, ίσως, θαλασσοπόρος της ιστορίας, πάνω στη λαμπρότερη στιγμή της ολοκλήρωσης του φιλόδοξου στόχου της ζωής του. Η απώλεια του αρχηγού αποτελεί μεγάλο πλήγμα γιά τους Ισπανούς. Λίγες μέρες αργότερα, οι ιθαγενείς στήνουν παγίδα και 30 άνδρες βρίσκουν οικτρό θάνατο. Οι υπόλοιποι τρέπονται σε φυγή. Από τους 265 άνδρες που εί-

χαν ξεκινήσει από την Ισπανία, έχουν απομείνει 115, που δεν αρκούν γιά να επανδρώσουν και τα τρία πλοία. Αποφασίζουν να θυσιάσουν το ένα και ο κλήρος πέφτει στο “Κονθεπθιόν”. Απομένουν η ναυαρχίδα “Τρινιντάντ” και το “Βικτώρια”, που συνεχίζουν το ταξίδι με μιά αναποφάσιστη πορεία προς νότο. Η έλλειψη πραγματικού αρχηγού είναι πολύ αισθητή. Η πειθαρχία κλονίζεται. Ληστεύουν και λεηλατούν ότι τύχει στη διάβα τους, σκοτώνοντας τους ιθαγενείς που έφερναν αντίσταση. Ύστερα από μερικούς μήνες φθάνουν στα πολυπόθητα ‘νησιά των μπαχαριών’ που επίσης είχαν και άλλα σπάνια για την Ευρώπη προιόντα. Εδώ η φύση είνα όμορφη και πλούσια. Οι ιθαγενείς δείχνουν πολύ φιλικές διαθέσεις και έτσι δεν υπάρχουν εμπόδια γιά σύναψη εμπορικών συναλλαγών. Μπαχαρικά και άλλα ντόπια προιόντα ανταλλάσσονται με κουδουνάκια, καθρεφτάκια, ζωνάρια και ότι άλλο έχει απομείνει πριν την επιστροφή στην πατρίδα. Η ηρεμία είναι όμως σύντομη διότι διαπιστώνουν ότι η ναυαρχίδα, το “Τρίνινταντ”, δεν αντέχει γιά το μακρινό ταξίδι της επιστροφής. Έτσι, ενώ πολλοί μένουν πίσω για τις απαραίτητες επισκευές του, 47 άνδρες επανδρώνουν το “Βικτώρια”, με κυβερνήτη τον Σεβαστιανό Ντελ Κάνο που είχε λάβει μέρος στη εξέγερση κατά του Μαγγελάνου. Να που η μοίρα τον προόριζε να πραγματοποιήσει τη θέληση και να εκπληρώσει το σχέδιο του νεκρού αρχηγού του... Στις 13 Φεβρουαρίου 1522, το “Βικτώρια” ξεκινά το ταξίδι της επιστροφής, που αποτελεί την τρίτη και τελευταία φάση του πρώτου περίπλου της Γης, που τα θαλασσιά χρονικά κατέγραψαν ως ένα μαρτυρικό ανθρώπινο κατόρθωμα. Ο δρόμος της επιστροφής είναι γνωστός, αλλά οι ενδιάμεσοι σταθμοί ανεφοδιασμού είναι στη κατοχή των Πορτογάλων ο βασιλιάς των οποίων, ο Εμμανουήλ, έχει διατάξει να συλλαμβάνεται κάθε πλοίο του Μαγγελάνου και να φυλακίζεται το πλήρωμα του ως πειρατικό. Για τον λόγο αυτό, το “Βικτώρια” αναγκάζεται να διαπλεύσει όλο τον Ινδικό Ωκεανό καθώς και τις ακτές της Δυτικής Αφρικής χωρίς να πιάσει λιμάνι. Αρχικά, δεν παρουσιάστηκαν προβλήματα αλλά, σιγά σιγά ξεπρόβαλλε και πάλι ένα παλιό γνώριμο στοιχείο: η πείνα. Όταν είχαν ξεκινήσει, είχαν φορτώσει κρέ-

Ο ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ ΤΗΣ ΓΗΣ ας και άλλα ζωτικά προϊόντα, με την προοπτική να τα παστώσουν με αλάτι που πίστευαν ότι θα εύρισκαν στο νησί Τιμόρ της Ινδονησίας. Δυστυχώς δεν βρήκαν αλάτι, τα φαγώσιμα σάπισαν και αναγκάστηκαν να τα πετάξουν στη θάλασσα. Έτσι τρέφονταν με λίγο ρύζι και νερό, που συνεχώς λιγόστευαν. Αρχίζουν και πάλι οι επαναστατικές τάσεις. Μερικοί προτείνουν να παραδοθούν στους Πορτογάλους παρά να συνεχίσουν και τελικά πεθάνουν από πείνα. Ο Κυβερνήτης Ντελ Κάνο δεν είναι πλέον ο ίδιος παλιός υφιστάμενος του Μαγγελάνου που τότε δειλίαζε μπρος στις δυσκολίες και τις στερήσεις... Τώρα είναι ο υπεύθυνος αρχηγός που πρέπει να φέρει εις πέρας την αποστολή, πάση θυσία. Ζητά από τους άνδρες του να προσπαθήσουν και με όσο κουράγιο τους απομένει να γυρίσουν δοξασμένοι στην πατρίδα. Καταφέρνει να τους πείσει και συνεχίζουν το ταξίδι. Όμως, στο Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας, μια δυνατή θύελλα σπάζει τα δύο κατάρτια. Καταφέρνουν να τα επισκευάσουν και ξεπερνούν αυτή τη συμφορά. Την πείνα όμως πως θα την αντιμετωπίσουν; Γίνεται μάχη για να πιάσουν έναν αρουραίο... και το σκορβούτο θερίζει. Κάθε τόσο πετιούνται στη θάλασσα κουφάρια συντρόφων... Ήδη, από τους 47 που ξεκίνησαν από τις Μολούκες, απομένουν 18 και αυτοί χωρίς δυνάμεις. Και δεν αρκεί μόνο η πείνα. Μια μέρα διαπιστώνουν ότι μπάζουν νερά στο γερασμένο σκαρί του ‘Βικτώρια’. Η αντλία δουλεύει αδιάκοπα και οι άνδρες αναγκάζονται να κάνουν διπλή και τριπλή βάρδια. Είναι πλέον έτοιμοι να καταρρεύσουν, όταν ξαφνικά ακούγεται μιά φωνή χαράς από άνδρα που εκτελούσε χρέη οπτήρα και που βλεπει γή! Είναι το Ακρωτήρι του Αγίου Βικέντιου στην άκρη της Ευρωπαϊκής ηπείρου! Δύο ημέρες αργότερα, στις 8 Σεπτεμβρίου 1522 αντικρίζουν το λιμάνι του Σανλούκαρ, από όπου είχαν ξεκινήσει πριν απο τρία χρόνια – πέντε ξύλινα ιστιοφόρα, με αρχηγό τον Μαγγελάνο, για να κάνουν το γύρο του κόσμου. Τώρα επιστρέφει μόνο ένα, το ‘Βικτώρια'. Αγκυροβολούν και οι 18 που επέζησαν πέφτουν στα γόνατα και φιλούν το χώμα της πατρίδας τους. Έτσι τέλειωσε η μεγαλύτερη ναυτική εποποιία όλων των εποχών. Η είδηση της επιστροφής γοργά απλώνεται στην Ευρώπη, προκαλώντας μεγάλο θαυ-

Xάρτης της Αμερικής του 1561 που δείχνει το όνομα του Μαγγελάνου για τον Ειρηνικό, το Mare pacificum και το στενό του Μαγγελάνου, με την ονομασία Frenum Magaliani.

μασμό. Κάθε αμφιβολία περί της σφαιρικότητας της Γης σβήνει οριστικά, μια και άνθρωποι κατάφεραν να γυρίσουν τη Γη καταλήγοντας στο ίδιο μέρος από όπου ξεκίνησαν. Η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία αναγκάζεται να αναθεωρήσει της απόψεις της περί του επιπέδου της Γης και να αποδεχθεί τη σφαιρικότητα της. Αργότερα, και άλλοι τολμηροί εξερευνητές, με τις ανακαλύψεις τους, θα εδραιώσουν τη σφαιρικότητα του πλανήτη μας. Όμως, η βασική και ακλονητη μορφή δόθηκε με την ανακάλυψη του Μαγγελάνου. Παράλληλα, με τον Πρώτο Περίπλου καθορίστηκαν οι πραγματικές διαστάσεις της Γης που αποδείχθηκαν πολύ μεγαλύτερες από αυτές που είχαν υπολογίσει οι γεωγράφοι της εποχής. Επίσης, μια παρατήρηση που έγινε από τους άνδρες του Βικτώρια στάθηκε αιτία γιά μιά σημαντική επιστημονική διαπίστωση: Λίγο πριν το τέλος του ταξιδιού, η πείνα τους ανάγκασε να προσεγγίσουν ένα μικρό νησί κοντά στις ακτές της Δυτικής Αφρικής. Ο χρονογράφος Πιγκαφέτα έκπληκτος παρατήρησε ότι ενώ το ημερολόγιο του πλοίου έδειχνε ότι ήταν ημέρα Τετάρτη, στη στεριά έδειχνε ότι ήταν Πέμπτη! Στάθηκε αδύνατο να εξηγήσουν το φαινόμενο. Αργότερα, στην Ισπανία, έθεσαν το θέμα σε αστρονόμους και γεωγράφους οι οποίο βρήκαν την εξήγηση: Ως γνωστόν, η Γη πραγματοποιεί

μια ολόκληρη περιστροφή γύρω από τον άξονα της κάθε 24 ώρες. Την παρατήρηση αυτή είχε διατυπώσει πρώτος ο Ηρακλείδης ο Πόντιος στον 4ο π.χ. αιώνα. Στη πράξη, λοιπόν, διαπιστώθηκε ότι κατά την ίδια χρονική στιγμή η ώρα διαφέρει σε τόπους που δεν βρίσκονται στον ίδιο Μεσημβρινό. Επομένως, ταξιδεύοντας από ανατολικά προς δυτικά και περάσουμε τον Μεσημβρινό 180ο πηγαίνουμε μια ημέρα πίσω, ενώ αν κινούμαστε από δυτικά προς ανατολικά, πηγαίνουμε μια ημέρα εμπρός. Κλείνω με ένα σχόλιο για τον άνθρωπο που συνέδεσε το όνομα του με τον πρώτο περίπλου της Γης. Η μεγάλη προσφορά του Μαγγελάνου στην ανθρωπότητα δεν έγινε συνειδητή, όσο άξιζε, την εποχή εκείνη. Προφανώς αυτό συνέβη διότι ο κόσμος συνήθως δοξάζει τον τελευταίο, αυτόν που συμπληρώνει ένα έργο και όχι τον οραματιστή που σχεδιάζει, οργανώνει και το πραγματοποιεί, θυσιάζοντας την ίδια του τη ζωή, πράγμα που δεν του επιτρέπει να το αποτελειώσει. Άλλοι ήσαν αυτοί που έδρεψαν τη δόξα του Μαγγελάνου και εάν δεν είχε επιζήσει του ταξιδιού ο χρονογράφος Αντόνιο Πιγγαφέτε, που διακήρυξε σ’ όλο τον κόσμο την ιστορική αλήθεια, σήμερα το όνομα του Μαγγελάνου δεν θα θύμιζε τον πρωταγωνιστή, αλλά έναν κομπάρσο του μοναδικού αυτού ταξιδιού. ■

Η Εθνική μας Παλιγγενεσία ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΑ του Αναστάσιου Ρήγα

ριακόσια εξήντα χρόνια η υπερήφανη Ελλάδα αλυσοδεμένη από τον Τούρκο κατακτητή, εξουθενωμένη και ταπεινωμένη περίμενε μέσα στο μαύρο σκοτάδι της δουλείας να ανατείλει και γι’ αυτή η μέρα της ελευθερίας. Κι ακαρτέρει, κι ακαρτέρει –όπως έλεγε ο ποιητής– και αργεί να ‘ρθεί εκείνη η μέρα, κι ήσαν όλα σιωπηλά. Γιατί τα σκίαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά… Στις 29 Μαΐου 1453 κατακτήθηκε η Κωνσταντινούπολη, η βασιλίδα των πόλεων, το προπύργιο του πολιτισμού και με την πτώση της συμπαρέσυρε ολόκληρο τον ελληνισμό. Επακολούθησε καταστροφή και ερήμωση που εξαφάνισαν κάθε ίχνος πολιτισμού και κάθε ευγενική εκδήλωση του πνεύματος ετάφη στα άδυτα της αφάνειας. Όλοι οι τελευταίοι Έλληνες ουμανιστές, συνεχιστές της αρχαίας ελληνικής σοφίας, όπως ο Πλήθων, ο καρδινάλιος Βησσαρίων κ.α. προκειμένου να σωθούν από την Τουρκική λαίλαπα διέφυγαν στη Δύση μεταφέροντες όλη την πολιτιστική κληρονομιά του ελληνισμού και κατέστησαν εκφραστές της ελληνικής εθνικής συνείδησης. Το αποτέλεσμα ήταν η άτυχη Ανατολή να καταληφθεί από το πυκνό σκοτάδι της αμάθειας στερούμενη τις γνώσεις των προοδευτικών αντιλήψεων που ακολούθησαν. Ο ανέκαθεν φιλελεύθερος Έλληνας αγόρασε το δικαίωμα του να ζει με το ατιμωτικό κεφαλικό φόρο (χαράτσι) και τον επίσης φρικτό θεσμό του παιδομαζώματος προκειμένου τα εύρωστα και ευφυή Χριστιανόπουλα να εξισλαμισθούν για να γίνουν τα διαβόητα τάγματα των γενίτσαρων. Όλη η πολιτισμένη ανθρωπότητα που είχε δεχθεί το ζωογόνο φως του πολιτισμού από τους μεγαλόπνευστους αρχαίους προγόνους μας, παρήλαυνε τώρα δακρυσμένη προ του νομιζομένου τάφου της Ελλάδος. «Ψυχρά και γλυκεία, νεκρά και ωραία η Ελλάς –έλεγε ο Βύρων– ενέπνευσε φρίκη, διότι δεν είχε πλέον ψυχή, διότι δεν ήταν ζώσα». Οι Έλληνες από την πρώτη μέρα της καταστροφής πίστευσαν ότι θα ήταν παροδική η τουρκική κυριαρχία. Όμως η αρχική αυτή σκέψη μεταβλήθηκε σε πίστη ιδιαίτερα κατά τους τελευταίους χρόνους της δουλείας. Τα ανδραγαθήματα των αρματωλών και των κλεφτών καθώς και των ατρόμητων θαλασσομάχων μαρτυρούν ότι ουδέποτε έσβησε τελείως η φλόγα της μεγάλης ιδέας, η οποία όπως η σπίθα κάτω από την τέφρα περίμενε την κατάλληλη στιγμή για να αναλάμψει. Όσοι δεν μπορούσαν πλέον να ανεχθούν το βαρβαρικό ζυγό, όσοι αισθάνονταν να χτυπά δυνατά η καρδιά τους,

Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός ευλογεί τη σημαία της επανάστασης, ενώ οι Έλληνες επαναστάτες ορκίζονται στο Θεό για αυτήν. Θεόδωρος Βρυζάκης, 1865. Απεικόνιση του θρύλου της Αγίας Λαύρας.

έσπευδαν στα βουνά και ο χθεσινός δούλος μετατρέποταν σε επικίνδυνο εχθρό. «Αλλά το όνομα του κλέφτη –σημειώνει ο Σπ. Τρικούπης– όπως το πείσμα του ληστού στους αρχαίους, ου μόνον δεν

εθεωρείτο αισχρόν αλλά ενομίζετο ένδοξον» και τα ονόματα των ανδρών εκείνων που διέπρεψαν μεταδίδοταν στη συνέχεια από γενιά σε γενιά.. για τον λόγο αυτό όλοι προετοιμάζονταν με αυθορμητισμό να προσφέρουν χρήμα και αίμα για την διεκδίκηση της ελευθερίας και της πατρώας εστίας. Η πίστη, η πατρίδα, οι βωμοί και οι εστίες ήσαν από παλιά τα αξιολογότερα ιδανικά που επέδρασσαν ισχυρά στην ελληνική ψυχή καθ’ όλο τον αγώνα που ήταν επηρεασμένος όχι και λίγο από τις αξίες της Γαλλικής επανάστασης. Οι μεγάλες ιδέες της ισότητας, αδελφότητας και ελευθερίας που διακηρύχθηκαν σε όλο τον τότε κόσμο μέσα από τα αθάνατα έργα του Βολταίρου και του Ρουσσώ, βρήκαν επίσης απήχηση στον υπόδουλου Ελληνισμό. Ο Κολοκοτρώνης –όπως ομολόγησε βραδύτερα– η Γαλλική Επανάσταση σήμανε σαν την σάλπιγγα της εσχάτης κρίσεως και άνοιξε τους οφθαλμούς μου ότι πλησιάζει η ημέρα της ελευθερίας. Ακολούθησε το τεράστιο Εθνικό έργο της Φιλικής Εταιρείας και στην κρίσιμη εκείνη περίοδο πήρε την σκυτάλη ο άλλος μεγάλος οραματιστής της αναγέννησης του Έθνους αυτούς που εξέφρασε τους πόθους των Ελλήνων και των άλλων βαλκανικών λαών για ελευθερία και δικαιοσύνη ο Ρήγας Βελεστινλής. Έτσι φθάσαμε στην άνοιξη του 1821 που η Ελλάδα στηριζόμενη στις ίδιες της δυνάμεις, έσπασε τα δεσμά της και επιδόθηκε μόνη της στον αγώνα. Όλες οι τότε μοναρχικές αυλές που το 1815 ίδρυσαν την Ιερά Συμμαχία εσίγησαν περίφοβες και σε καμία ενέργεια προέβησαν, όταν διαπίστωσαν ότι οι λύσεις που είχαν δώσει στα Ευρωπαϊκά ζητήματα, απεδείχθησαν εφήμερες. Παρείδε κυρίως την έξαρση της εθνικής συνείδησης των λαών, η οποία ήταν έκδηλος στο εσωτερικό πολιτικό, κοινωνικό και πνευματικό βίο αυτών και η οποία έρρεπε ορμητικά προς την Εθνική ελευθερία και πολιτική ενότητα. Όμως η ημέρα της ελευθερίας είχε ανατείλει πλέον για την Ελλάδα. Οι ορδές του Ομέρ Βρυώνη και του Δράμαλη νικήθηκαν ολοσχερώς από τους συνηθισμένους στο κλεφτοπόλεμο άτακτους οπλοφόρους, που όμως εμάχοντο υπέρ της μεγάλης ιδέας. Αντίθετα με τους Τούρκους που χωρίς ιδανικά εμάχοντο απλώς για να ικανοποιήσουν τα αρπακτικά τους ένστικτα. Μετά από ένα επταετή αγώνα που κορυφώθηκε με την επέμβαση των συμμάχων στο Ναυαρίνο (24 Οκτωβρίου 1827) ελευθερώθηκε ένα μικρό τμήμα από την εξεγερθείσα κατά των τυράννων πατρίδα. Ακολούθησαν ποταμοί αίματος και φρικτή ερήμωση στην οποία «η Δόξα περπατούσε μονάχη εστεμμένη με ολίγα χορτάρια που ‘χαν μείνει στη έρημη γη». Σε αυτό το μικρό τμήμα της Ελλάδας που εκτείνετο από την οροσειρά της Όθρυος μέχρι τον Μαλέα, άρχισε να ανθίζει ο πολιτισμός και το ακτινοβόλημα του να φωτίζει τους τότε ανεξερεύνητους κανόνες αρετής. Στην ελευθερία τη βγαλμένη από τα κόκαλα των Ελλήνων τα ιερά, κλίνουμε ευλαβώς το γόνυ ενώπιον των υπέροχων σκιών σας, που διέρχονται μπροστά από τα μάτια της ψυχής μας. Γνωστοί και άγνωστοι και όσοι θυσιάσατε τη ζωή σας, όσα απόλεμα θύματα του σκληρού πολέμου μεγαλομάρτυρες ιεράρχες όσοι επισφραγίσατε με τις αναίμακτες θυσίες μιας ζωής, ευλαβώς αντί θυμιάματος ευγνωμοσύνης σας στέλνουμε τους παλμούς της καρδιάς μας. Η μνήμη σας θα μείνει αιωνία.

Για όσους αισθάνονται απογοητευμένοι, ζώντας το σήμερα: Winston Churchill: "A pessimist sees the difficulty in every opportunity; An optimist sees the opportunity in every difficulty" Δήμος Παπαδοπουλος

....................................................................................................................................................... Δύο ρήσεις που με εντυπωσίασαν κατά τα μαθητικά μου χρόνια και συνέβαλαν στη ζωή μου, είναι: «Ο εργατικός άνθρωπος τα κοράλλια αναζητά στα πέλαγα και όχι στ’ ακρογιάλια» και «Ο άνθρωπος αν τον ιδρώτα δεν χύσει ποτέ η διαμαντόπετρα δεν θα λαμποκοπήσει». Πρίαμος Τζίμητρας

....................................................................................................................................................... 29 Μαΐου 1453 «…θέλημα λέχθηκε Θεού η Πόλη να τουρκέψει και λάθη το σκεπάσανε μ’ αυτή την τέτοια λέξη» Έτσι τελειώνει το ποίημα «Πήραν την Πόλη πήραν την», του αείμνηστου καλού φίλου και συναδέλφου, Μάρκου Συνοδινού. Φρίξος Δήμου

Mylaki Shipping Agency Ltd Ship Agency • Ship-to-Ship Transfers • Protecting Agency • Canal and Straits Transits Electronic Customs Clearances • Ship Supply • Husbandry Services • Ship Lay-Up Change of Management / Ownership • Technical Support • Ship Repairs

43, Iroon Polytechniou Ave. 185 35 Piraeus, Greece T: +30 210 422 3355 F: +30 210 422 3356 ops@mylakiltd.gr www.mylakiltd.gr

Greece Ag. Theodoroi: 1, Spirou Meleti St., 200 03 Ag. Theodoroi T: +30 27410 62301 / F: +30 210 422 3356 Alexandroupolis: 6, M. Botsari St., 681 00 Alexandroupolis T: +30 21670 05952 / F: +30 23102 23932 Aliveri (Mylaki Port): 18, A. Nika St., 345 00 Aliveri T: +30 22230 23692 / F: +30 22230 23789 Chalkis: 10-12, Voudouri Ave., 341 00 Chalkis T: +30 22210 74810 / F: +30 22210 76760 Eleusis: 19, Kanellopoulou St., 192 00 Eleusis T: +30 210 556 1654 / F: +30 210 556 1655 Kavala: 1, Er. Stavrou St., 654 03 Kavala T: +30 2310 230577 / F: +30 2310 240391

Lavrion: Lavriou Sq., 195 00 Lavrion T: +30 21670 05953 / F: +30 210 422 8096 Patras: 124, Ag. Andrea St., 262 21 Patras T: +30 2610 422102 / F: +30 2610 434297 Thessaloniki: 7, Karatasou St., 546 26 Thessaloniki T: +30 2310 283375 / F: +30 2310 223932 Volos: 32, Argonafton St., 382 21 Volos T: +30 24210 23496, / F: +30 24210 39361 Yali (Island): Yali-Nissiros, 853 03 Dodecanese T: +30 22420 92086 / F: +30 22420 92086 Cyprus 7, Klimentos & Kleomenous St., CY 1061, Nicosia T: +357 22452080 / F: +357 22754801

Besides the ports/locations that we cover via our offices appearing on the relevant list, Mylaki Shipping Agency covers all Greek ports through our local correspondence.

43, Iroon Polytechniou Ave.,185 35 Piraeus, Greece Tel: +30 210 422 8085 / Fax: +30 210 422 8076 Ε-mail: tankerops@seaven.gr / dryops@seaven.gr www.seaven.gr

Ματιές στο παρόν Του Μάρκου Συνοδινού

Ο αγαπημένος φίλος και συνάδελφος Μάρκος Συνοδινός, έφυγε πρόσφατα από τη ζωή, θύμα της μάστιγας που σήμερα ταλαιπωρεί ολόκληρη την ανθρωπότητα. Έξοχος συγγραφέας και ποιητής ο Μάρκος κοσμούσε το περιοδικό μας με έργα στοχασμού και ανθρωπιάς. Ένθερμος πατριώτης εξέφραζε τα αισθήματά του χωρίς υπερβολές, αλλά με σαφήνεια και ειλικρίνεια. Καλό παράδεισο φίλε. Θα μας λείψεις. Η Λέσχη Αρχιπλοιάρχων και όλοι οι συγγραφείς και οι ποιητές του «Εξάντα», εκφράζουμε στην οικογένεια του Μάρκου, τα ειλικρινή μας συλλυπητήρια. Θα τον θυμόμαστε και θα τον τιμάμε πάντα.

πό την συνεχή Πρόοδο (ως λέγεται) και την υπερβολική του ανθρώπου τάση να ανακαλύψει όλα όσα μπορεί όπλα εναντίον του άγνωστου ή άγνωστων εχθρών, την δίψα για επικράτηση, ή από την μεγάλη κατάρα των λαών που είναι η αρχομανία καταλήξαμε ή να δημιουργούμε βιολογικά όπλα για να νικήσουμε, ή να ελαττώσουμε τον πληθυσμό της γης που κατά πως λέγεται πάει να ξεπεράσει τα 7.000.000.000, αφού ενδεχομένως η ζωή δεν ξέρει το κυκλογεννητικό της πρόγραμμα για ανανέωση της, όπως αιώνες έτσι πορεύεται με την θεία οικονομία Θνήσκειν και γενάσθαι αέναον. Ανακαλύψαμε τα πλέον φοβερά που έπιασε στα χέρια του όπλα ο άνθρωπος, αυτό το δυσάνολβον γένος των θνητών, όπως μας χαρακτηρίζει ο Ακραγαντίνος φιλόσοφος Εμπεδοκλής. Σκάψαμε τη γη, μπήκαμε στον βυθό των θαλασσών, κι ενώ καταστρέφουμε την ατμόσφαιρα και το διαστημόπλοιο που λέμε γη και πατρίδα έχει την μεγαλύτερη θερμοκρασία των χιλίων ετών και ρημαγμένη η ατμόσφαιρα, εμείς συνεχίζουμε την πορεία προς την καταστροφή την ώρα που πελώρια παγόβουνα λιώνουν και ρίχνονται στον ωκεανό, και στάθμη των θαλασσών ανέρχεται επικίνδυνα. Επικίνδυνα φαινόμενα για την καταστροφή της ισορροπίας, της ναυσιπλοΐας και δείγμα καταστροφής. Ο Ηράκλειτος Κλαίει... (διότι θεωρεί ότι τα ανθρώπινα είναι αξιολύπητα και αξιοδάκρυτα και ότι τα πάντα υπόκεινται στον θάνατο. Για αυτό σας οικτίρω και οδύρομαι. Αυτά που πρόκειται να συμβούν είναι πραγματικά σοβαρά, εννοώ τις εκπυρώσεις και την συφορά του σύμπαντος. Για αυτό θρηνώ και για το ότι δεν υπάρχει τίποτα σταθερό, αλλά τα πάντα στροβιλίζονται σαν σε κυκεώνα και είναι το ίδιο πράγμα η τέρψη και η μη τέρψη, η γνώση και η άγνοια, το μεγάλο και το μικρό, το επάνω και το κάτω. Όλα αλλάζουν τόπο και αλληλοδιαδέχονται σύμφωνα με το παιγνίδι της αιωνιότητας... (Λουκιανός. Βίων Πράσις 14). Συζητούμε για ειρηνική συνύπαρξη των λαών και γενικά της ζωής, την ώρα που με τα έργα μας την καταστρέφουμε. Και σαν να μην μας φτάνουν αυτά μπαίνει στα βήματά μας και ο προαιώνιος εχθρός ( Έτσι τον αποκάλεσε ο ναύαρχος Κουντουριώτης) τον Οθωμανό που με σπαθί και τουφέκι κανόνια και πυρπολικά τους διώξαμε από την πατρίδα μας. Η γαλάζια μας λέει πατρίδα, και πράσσειν άλογα όπως λέμε, όταν τα ελληνικά μέρη, όπως η Πόλη, Η Σμύρνη, η Πέργα-

μος, Η Καππαδοκία, Οι πόντιοι ¨Έλληνες και η ανατολή καθ' ημάς γη είναι σκλαβωμένη και σφαγιασμένη, για να δημιουργηθεί αμιγές Οθωμανικό κράτος. Καημέ νη Πατρίδα στο αίμα ποτισμένη για να ριζώσει το δέντρο της χιλιο -τραγουδισμένης λευτεριάς, και θυσιάστηκαν πολλά νιάτα για να είναι σήμερα ελεύθερη γη που πατούμε. Ξαφνικά συλλογίσθηκε ο Οθωμανός την <αγαπημένη τους γαλάζια πατρίδα> και δίκην ανίκητου και κραταιού έθνους που η κάθε λέξη του πρέπει να είναι για εμάς διαταγή, τράβηξε μια γραμμή στον χάρτη που ορίζει από τον 25ο μεσημβρινό και ανατολικά, είναι της Τουρκίας, Και προχωρούνε στους διάφορους οργανισμούς με τα ψεύτικα και ύπουλα δεδομένα τους να διεκδικήσουν τα νησιά «τους», τα οποία τα κατέχει η Ελλάδα. Ο άγιος των γραμμάτων ο Παπαδιαμάντης, Είπε: Δια τι κλαίει γλαυξ επί των ερειπίων; Ποίοι εποίησαν τα ερείπια τούτα; Οι πολιτικοί εποίησαν τα ερείπια. Δυστυχώς ο Άγιος αυτός έβλεπε πολύ στο μέλλον. Δύο αυτοκρατορίες αντιμετώπισαν οι ένοπλες δυνάμεις στον Β' παγκόσμιο πόλεμο χωρίς να υποχωρήσει ή να φοβηθεί την ώρα που οι προς ανατολάς γείτονες χαιρότανε στην άκρη ήσυχοι. Κούρδους δολοφονούνε, Αρμένιους και πόντιους τους σκοτώσανε με δόλο, και τώρα απειλούνε και το ΝΑΤΟ. Το στήθος του έθνους που λέγονται ένοπλες δυνάμεις την ώρα του καθήκοντος δεν φεύγουνε, ο χώρος από ξηρά, θάλασσα και αέρα είναι φρουρούμενος. Και ο <καλός> μας φίλος από ανατολικά που έχει συνηθίσει να αρπάζει τις ευκαιρίες μας κατηγορεί ότι δεν δεχόμαστε ούτε τους «Δυστυχείς» πρόσφυγες, ενώ η Τουρκία τους κρατεί με ανοιχτές αγκάλες. Στο τέλος εδώ είναι χώματα ιερά ευκλεών προγόνων η γη και δεν στεριώνει κανένας ξένος με πονηρίες. Από τα πανάρχαια χρόνια, Θερμοπύλες, Σαλαμίνα, και τόσες μάχες ή ναυμαχίες δεν πιάσανε τόπο και τα Ελληνική χώματα δεν δεχθήκανε βαρβάρους, αλλά πολεμήσανε ηρωικά και ας είναι σπαρμένη η ελληνική γη με οστά ηρώων. Μας κρατούνε ήρεμους οι ένοπλες δυνάμεις ή το στήθος του έθνους και ας υλακτούν για να φοβίζουν οι βάρβαροι. Κλείνοντας αυτή την μικρή μου επισκόπηση, στα διάφορα ύπουλα που έχουν σκοπό ως καρκίνοι να κάνουν μεταστάσεις ευχαριστώ όλους που κατενόησαν του πόσο μεγάλη είναι ευθύνη το να είσαι Έλληνας και να συγχαρώ και την ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΔΑ που τιμά την πατρίδα και μας διδάσκει και το «ΜΕΓΑ ΤΟ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΗΣ ΚΡΑΤΟΣ».

Οι Γυναίκες

στα μυστήρια της Ανδανίας Η επιγραφή της Ανδανίας, Igv(I) 1390 Γράφει η Βούλα Λαμπροπούλου, Kαθηγήτρια Πανεπιστημίου Aθηνών

επιγραφή της Ανδανίας, που χαράχθηκε στην περιοχή αυτή το 93 π.Χ. αποτελεί ένα κείμενον ασυνήθιστα μακρόν του δημοσίου βίου και είναι η πλέον εκτενής από όλες τις Μεσσηνιακές επιγραφές. Η διάλεκτος της επιγραφής είναι μεν δωρίζουσα, εμφανίζει όμως εξέλιξη προς την Κοινή Ελληνική της εποχής, με ύφος ανεπιτήδευτο. Περιέχει επιπλέον δεκάδες λέξεων αγνώστου σημασίας και άλλες με ειδική σημασία, που απαντάται μόνον εδώ. Η σωρεία των πληροφοριών περί του δημοσίου βίου της εποχής εκείνης και τα ενδιαφέροντα χαρακτηριστικά της διαλέκτου, καθιστούν την επιγραφή αληθινό ορυχείο πολυτίμων πληροφοριών αρχαιογνωστικού ενδιαφέροντος. Το περιεχόμενον της επιγραφής μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ένα κρατικό Κανονιστικό Διάταγμα ή Κανονισμός, με τον οποίον διακανονίζεται λεπτομερώς ο τρόπος με τον οποίον τελούνταν τα μυστήρια υπό την ιδιοκτησίαν του κράτους της Ανδανίας. Ο ιδιοκτήτης των μυστηρίων ήταν ο Μνησικράτης, ο οποίος ως εκπρόσωπος του ανέκαθεν ιδιοκτήτου των μυστηρίων ιερατικού γένους, αποφάσισε σε μεγάλη ηλικία να αποσυρθεί. Στο παρόν μικρόν άρθρο δεν είναι δυνατόν να εξαντληθεί η όλη ιστορία της ευρέσεως, αναγνώσεως και σχολιασμού της επιγραφής. Τα μυστήρια που μνημονεύονται εδώ, είναι και υπό του Παυσανίου αναφερόμενα προς τιμήν των Μεγάλων Θεών, της Δήμητρας και της Κόρης, που ο Ελευσίνιος Καύκων ο Κελαίνου του Φλύου τα έφερε στην Ανδανία από την Ελευσίνα προς τον πρώτον βασιλέα της παναρχαίας Ανδανίας Πολυκάονα και την σύζυγόν του Μεσσήνη. Τα Μυστήρια και η τελετή ιδρύθησαν επί Μεσσήνης, εις χρόνους προελληνικούς, αλλά αργότερα εμπλουτίσθησαν και εκτός των Μεγάλων Θεών Δήμητρα και Άγναν (Κόρη), τελούνταν και προς τιμήν του Ερμού και του Απόλλωνα Καρνείου.

Κειμένων μετάφραση

Αποσπάσματα της επιγραφής Περί ιερών (ανδρών) και ιερών (γυναικών). Ο γραμματεύς των Συνέδρων τους διορισθέντας ιερούς θα τους ορκίσει αμέσως, εκτός και αν κανείς είναι άρρωστος, ενώ συγχρόνως θα καίονται επί τον βωμόν οι προσφορές και θα γίνεται σπονδή αίματος και κρασιού. Ο όρκος είναι ο ακόλουθος: «Ορκίζομαι εις τους θεούς, στο όνομα των οποίων τελούνται τα μυστήρια, ότι κατά την τελετή και απολύτως σύμφωνα με το δίκαιον και ότι ούτε ο ίδιος θα πράξω κάτι

Ερυθρόμορφος, ελικωτός κρατήρας, 410-400 π.Χ. Αποδίδεται στο ζωγράφο των Καρνείων. Στην εικόνα απεικονίζεται χορός προς τιμή του Απόλλωνα Καρνείου. Τάραντας, Museo Archeologico Nazionale.

άσχημον ή άδικο που αντιβαίνει στα μυστήρια, ούτε θα επιτρέψω τούτο σε άλλον, αλλά θα ακολουθήσω πιστώς τα καθιερωμένα. Και ότι θα υποβάλλω σε όρκο και τις ιερές (γυναίκες) και τον ιερέα σύμφωνα με το διάταγμα. Εάν εκτελέσω τα καθήκοντά μου ευόρκως, ας έχω την ανταμοιβή που αρμόζει στους ευσεβείς, εάν δε φανώ επίορκος, το αντίθετον. Αν δε κάποιος δεν θέλει να ορκισθεί, να του επιβάλλεται πρόστιμο χιλίων δραχμών και να εκλέγεται με κλήρον άλλος από την ίδια φυλή. Τις ιερές θα τις ορκίζουν ο ιερέας και οι ιεροί στο ιερό του Καρνείου την προηγουμένη ημέρα των μυστηρίων με τον ίδιον όρκον και με έναν ακόμη πρόσθετον: «Η συμβίωσή μου με τον άνδρα μου να είναι σύμφωνη με τον νόμον του θεού και των ανθρώπων ». Αν δε κάποια δεν θέλει να ορκισθεί, οι ιεροί να επιβάλλουν πρόστιμο χιλίων δραχμών και να μην της επιτρέπουν να συμπράττει στην τέλεση των θυσιών, ούτε να μετέχει των μυστηρίων, ενώ αυτές που έχουν ορκισθεί να εκτελούν τα έργα τους. Αυτοί δε που θα διορισθούν ιεροί και ιερές για το προσεχές πεντηκοστόν πέμπτον έτος, θα δώσουν τον ίδιον όρκον κατά τον ενδέκατον μήνα προ των μυστηρίων.

Περί παραδόσεως

Την δε κιβωτόν και τα ιερά βιβλία, τα οποία παρέδωσεν ο Μνασίστρατος, να τα παραδώσουν οι ιεροί στους διαδόχους τους, να παραδώσουν δε και τα λοιπά όσα ήθελαν προετοιμασθεί χάριν των μυστηρίων.

Περί στεφάνων

Ως επίστεψιν δε της κεφαλής θα έχουν οι μεν ιεροί καπέλο λευκό, από τους μετέχοντες δε στην τελετή των (μεμυημένων) οι τελευταίοι μυηθέντες στέμμα. Όταν δε οι ιεροί δώσουν το παράγγελμα, τότε θα αποθέσουν το στέμμα και όλοι θα βάλουν στεφάνι από δάφνη.

Περί ιματισμού

Οι συμμετέχοντες στην τέλεση των μυστηρίων θα είναι ξυπόλυτοι και θα φορούν ενδυμασία λευκή, οι δε γυναίκες όχι διαφανή φορέματα, ούτε δε σειρήτια του ενδύματος πλατύτερα από μισό δάχτυλο και αυτές που δεν έχουν υπηρεσία στην τελετή θα φέρουν χιτώνιο λινό και ιμάτιο αξίας όχι μεγαλύτερης των εκατόν δραχμών, οι δε νεάνιδες καλάσιριν ή σινδονίνη και ιμάτιον αξίας όχι μεγαλύτερης των πενήντα δραχμών. Οι δε ιερές, οι μεν γυναίκες καλάσιριν ή υπόδημα χωρίς χρωματιστή παρυφή και ιμάτιον όχι ακριβώτερα από δύο μνας, οι δε νεάνιδες κροσσωτό φόρεμα ή ιμάτιον όχι ακριβώτερα των εκατόν δραχμών.

Εις την πομπήν

Οι ιερές γυναίκες, υποδύτη και ιμάτιον γυναικείον μάλλινον, που φέρει σειρήτια όχι πλατύτερα του μισού δακτύλου και οι νεάνιδες καλάσιριν και ιμάτιον μη διαφανές. Να μη φέρει καμμία χρυσά κοσμήματα, ούτε βαφή χειλιών, ούτε ψιμύθιον, ούτε ταινία της κόμης, ούτε τα μαλλιά γυρισμένα προς τα επάνω ούτε υποδήματα εκτός αν είναι από τσόχα ή από δέρμα θυσιασθέντος ζώου. Καθίσματα δε, να έχουν οι ιερές γυναίκες στρογγυλά από λυγαριά και πάνω σ’ αυτά προσκέφαλα ή στρογγυλά επιστρώματα λευκά, χωρίς διακοσμητική παρυ-

φή ή πορφυρά ταινία. Όσες δε έχουν καθήκον να προετοιμασθούν δια την υπηρεσία των θεών, να φέρουν τον ιματισμόν, τον οποίον και έπρεπε να καθορίσουν οι ιεροί. Αν δε κάποιος έχει τον ιματισμό με άλλον τρόπο από τον υπό του Κανονισμού περιγραφόμενον ή κάτι άλλο από τα απαγορευμένα να μην το επιτρέψει ο γυναικονόμος και να έχει την εξουσία να αφαιρεί με βίαν και αυτά να κατασχεθούν υπέρ των θεών.

Όρκος γυναικονόμου

Οι δε ιεροί, όταν και αυτοί δώσουν όρκον να ορκίσουν τον γυναικονόμον στα αυτά ιερά, ότι θα φροντίσει με επιμέλεια και για τον ιματισμό και για τα λοιπά, τα οποία αναφέρονται στον Κανονισμόν για τα καθήκοντά του.

Περί πομπής

Εις δε την πομπήν (λιτανείαν) θα προπορεύεται ο Μνασίστρατος, έπειτα ο ιερέας αυτών των θεών, προς χάριν των οποίων τελούνται τα μυστήρια, μαζί με την ιέρεια, έπειτα ο αγωνοθέτης οι ιεροθύτες, οι αθλητές. Μετά από αυτά δε, οι ιερές παρθένες, όπως τύχει με κλήρον, η σειρά τους, οδηγούσες τα άρματα επί των οποίων έχει εναποτεθεί η κιβωτός η περιέχουσα τα ιερά μυστικά. Κατόπιν η θοιναρμόστρια της θεάς Δήμητρας και οι υποθοιναρμόστριες που έχουν αναλάβει υπηρεσία, έπειτα η ιέρεια του ναού της Δήμητρας παρά τον Ιππόδρομον, έπειτα η ιέρεια της εν Αιγίνη. Έπειτα οι ιερές γυναίκες μία-μία όπως καθορίστηκε η σειρά τους με κλήρο. Έπειτα οι ιεροί άνδρες κατά σειρά που καθορίζεται από τους Δέκα. Ο δε γυναικονόμος θα κάνει κλήρωση των ιερών γυναικών και των κοριτσιών και θα λάβει φροντίδα να ενταχθούν στην πομπή, όπως έχει καθορισθεί με κλήρο. Να οδηγούνται δε στην πομπή και τα θύματα και να θυσιάσουν στην Δήμητρα μίαν χοίρον ετοιμόγεννη, εις δε τον Ερμή κριάρι, στους Μεγάλους Θεούς νεαρόν χοίρον, στον Κάρνειο Απόλλωνα κάπρον και στην Άγναν (Κόρη) πρόβατο. -----------------------Τα μυστήρια γενικά ήταν ένα είδος θρησκευτικής εορτής και λιτανείας. Ήταν ένα είδος προσευχής και επικλήσεως του θείου, επικοινωνίας με τους θεούς και επίσημης συμμετοχής των πιστών στα τελούμενα των πόλεων. Σχεδόν όλες οι θρησκείες του κόσμου τελούν μυστήρια. Mε την πάροδον του χρόνου ίσως παρήκμασαν και συκοφαντήθησαν. Η επιγραφή της Ανδανίας δείχνει την σημαίνουσα θέση των γυναικών στην κοινωνία της Ελλάδος κατά τους Ρωμαϊκούς χρόνους. Άλλωστε πάντοτε στις θρησκευτικές τελετές και εορτές οι γυναίκες πρωταγωνιστούσαν.

Σημειώσεις: § § § § § §

Κωδωνόσχημος αμφορέας. Βρίσκεται στην Ferrara της Ιταλίας. Προσφορά οίνου.

§ §

Ανδανία κατά την ιστορικήν παράδοση υπήρξε η πρώτη πρωτεύΗ ουσα της Μεσσηνίας με πρώτον βασιλέα τον Πολυκάονα υιόν του Λέλεγος και σύζυγόν του την Μεσσήνην. Καλάσηρις ή καλάσιρις=μακρόν εσωτερικό φόρεμα με κρόσσια. Σινδονίτας (ο)=λεπτοΰφαντον εκ σινδόνος εσωτερικόν φόρεμα. Θοιναρμόστρια=η προϊσταμένη του ιερού δείπνου. Ψιμίθιον=πούδρα. Γυναικονόμος=ήτο πρόσωπον κύρους και επιβολής. Φαίνεται ότι εκλέγετο υπό των Δέκα και ορκιζόταν ενώπιον των ιερών. Μνα=η τιμή ήταν μεταξύ 100 και 50 δραχμές. Λύγα, λυγαριά=Παίζει μεγάλο ρόλο σε μεγάλες εορτές και στα μυστήρια. Πίστευαν ότι εξαγνίζεται η γυναίκα που κάθεται πάνω σε κλαδιά λυγαριάς.

ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΚΟΥ ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΥ ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΩΝ ΣΤΑ ΠΛΟΙΑ (ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ Δ.Σ SOLAS)

Του capt. Ανδρέα Λεοντόπουλου - Marine Training Consultant

Παρακάτω εκθέτονται απόψεις για την ποσοτική ανεπάρκεια του προστατευτικού εξοπλισμού των πυροσβεστών, δηλαδή την ΕΞΑΡΤΥΣΗ ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΗ (1) (firefighters outfit) που απαιτείται από τη Διεθνή Σύμβαση SOLAS (2) για όλους τους τύπους των πλοίων που μεταφέρουν φορτία. Τολμούμε να ελπίζουμε ότι οι απόψεις αυτές μπορεί να βοηθήσουν.

ΜΕΡΟΣ Α Τόσο στο παρόν Μέρος, όσο και στο Μέρος Β (πιο αναλυτικά) αναπτύσσονται οι λόγοι που, γενικά, θεωρείται ανεπαρκής ο εξοπλισμός όλων των τύπων πλοίων και ιδιαιτέρως των μη ΔΕΞΑΜΕΝΟΠΛΟΙΩΝ, π.χ. Bulk Carriers, Container ships κ.λπ., που στη συνέχεια θα αναφέρονται ως DRY. Η ανεπάρκεια αυξάνει τους κινδύνους που θα εκτεθούν οι πυροσβέστες και ως εκ τούτου μειώνει τη δυνατότητα κατάσβεσης μιας πυρκαγιάς. Σημειώνεται ότι το επιπλέον κόστος του αναγκαίου εξοπλισμού (μερικές εκατοντάδες δολάρια) είναι ασήμαντο συγκρινόμενο με την αξία πλοίων σύγχρονης τεχνολογίας που είναι πιθανό να κινδυνεύσουν και μαζί με αυτά να κινδυνεύσει και το πλήρωμα. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι η ΕΞΑΡΤΥΣΗ ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΗ (κυρίως η Αναπνευστική Συσκευή της που στην συνέχεια αναφέρεται ως SCBA) απαιτείται όχι μόνο για την κατάσβεση πυρκαγιάς αλλά και για την αντιμετώπιση άλλων καταστάσεων ανάγκης όπως είναι η εργασία σε κλειστούς χώρους με επικίνδυνη ατμόσφαιρα και η πιθανή διάσωση από εκεί. Επίσης σε αυτές τις περιπτώσεις η ποσοτική ανεπάρκεια των SCBA είναι ανεπίτρεπτα επικίνδυνη, ιδιαίτερα στα πλοία DRY (Βulk carriers, Container, κ.λπ.) για τα οποία η SOLAS απαι-

τεί μόνο 2 SCBA, ενώ για τα Δεξαμενόπλοια απαιτεί 4, που και αυτές είναι αμφισβητούμενης επάρκειας. Είναι εντελώς ανεξήγητη η διαφοροποίηση απαιτήσεων μεταξύ των Δεξαμενόπλοιων και των DRY ενώ οι κίνδυνοι που είναι πιθανόν να αντιμετωπισθούν, σε αμφότερους τους τύπους, δεν διαφέρουν τόσο σε σχέση με την πυρκαγιά όσο και με τους κλειστούς χώρους. Εδώ τίθεται το ερώτημα, σε τι άραγε διαφέρει η αντιμετώπιση μιας πυρκαγιάς σε μηχανοστάσιο ή χώρο ενδιαιτήσεων (Accomodation) πλοίου DRY ή Δεξαμενόπλοιου. Επειδή είχε, κατά καιρούς, υποστηριχθεί η άποψη ότι η διαφορά έγκειται στα φορτία, αξίζει να λάβουμε υπόψη ότι στα φορτία Δεξαμενόπλοιων ο κίνδυνος πυρκαγιάς έχει πλέον μειωθεί σημαντικά από τότε που άρχισε η εφαρμογή της αδρανοποίησης (INERTING) στους χώρους φορτίου, ενώ στα DRY ο κίνδυνος εξακολουθεί να υπάρχει και συμβαίνουν σοβαρές πυρκαγιές και εκρήξεις όπως σε φορτία άνθρακα, νιτρικών λιπασμάτων, (περίπτωση καταστροφής TEXAS CITY, s.s. Grandcamp, με φορτίο ammonium nitrate fertilizer) χημικών ουσιών, κλπ. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το ανεξήγητο της ποσοτικής διαφοροποίησης των απαιτήσεων για τους 2 τύπους πλοίων είναι και το παρακάτω πρόβλημα που αφορά σε

κλειστούς χώρους των DRY. Εξαιτίας της ύπαρξης μόνο 2 SCBA είναι αδύνατη η διάσωση 2 ατόμων που ενώ φοράνε τις δύο μοναδικές SCBA του πλοίου έπαθαν κάποιο ατύχημα, έχοντας εισέλθει μέσα σε κλειστό χώρο με επικίνδυνη ατμόσφαιρα για να αντιμετωπίσουν σπουδαίο πρόβλημα(3). Επομένως, άλλες SCBA δεν υπάρχουν για τα 2 μέλη της ομάδας διάσωσης. Βεβαίως υπάρχουν και αρκετές ακόμη περιπτώσεις πού για εκτέλεση επιχειρήσεων κλειστών χώρων δεν επαρκούν οι 2 SCBA. Η άποψη για την πλήρη ανεπάρκεια των δύο (2) εξαρτύσεων πυροσβέστη στα DRY ενισχύεται από τη μελέτη σχετικών συμβάντων καθώς και την ανάλυση που έγινε μετά την εκτέλεση επανειλημμένων γυμνασίων σε εκτέλεση απαιτήσεων STCW και SOLAS, με διάφορα σενάρια κάτω από πολύ ρεαλιστικές συνθήκες, τόσο σε πλοία όσο και σε εκπαιδευτικές εγκαταστάσεις. Ο συνηθισμένος αντίλογος για την επικαλούμενη ανεπάρκεια είναι ότι υπάρχει η παράγραφος 10.2.4 που ορίζει ότι η Αρχή δύναται να απαιτεί επιπρόσθετο εξοπλισμό ανάλογα με το μέγεθος και τον τύπο του πλοίου. Όμως στην πράξη έχει παρατηρηθεί ότι (δυστυχώς) οι Αρχές σπάνια επιβάλλουν αυτή την επιπλέον απαίτηση ακόμη και για πολύ μεγάλα πλοία πρόσφατης ναυπήγησης. Όμως η ανεπάρκεια και οι κίνδυνοι που αυτή συνεπάγεται δεν αφορά μόνο σε κλειστούς χώρους πλοίων DRY αλλά και σε πυρκαγιές παντός τύπου πλοίων πού όμως έχουν τις 4 SCBA της παραγράφου 10.2.4. Ένας γενικός κανόνας (βλέπε Μέρος Β) είναι ότι το ζεύγος πυροσβεστών που έχει εισέλθει με SCBA, είτε για πυρόσβεση είτε για διάσωση κινδυνευόντων μέσα σε επικίνδυνη ατμόσφαιρα, θα πρέπει να προστατεύεται από ζεύγος διασωστών που θα φοράνε SCBA, έτοιμοι απ’ έξω (4) από τον κίνδυνο για το ενδεχόμενο να συμβεί ατύχημα ή εξάντληση του αέρα της SCBA, σε αυτούς που ενεργούν πυρόσβεση η άλλη αποστολή. Σε περίπτωση που οι πυροσβέστες πρέπει να διεισδύσουν τραβώντας μεγάλο μήκος μάνικας (όπως συνέβη σε πυρκαγιά ξυλανθράκων σε container πού βρισκόταν – παράνομα – στο αμπάρι πλοίου container) είναι απαραίτητο να εισέλθουν ταυτοχρόνως δύο ακόμη πυροσβέστες για προώθηση της μάνικας και την ασφάλεια των προπορευόμενων. Για τόσο επικίνδυνες επιχειρήσεις θα πρέπει οπωσδήποτε να είναι απ’ έξω έτοιμο ζεύγος διασωστών. Άρα, σε αυτές τις περιπτώσεις απαιτούνται 6 τουλάχιστον SCBA, που όμως δεν απαιτούνται από τον Κανονισμό 10, και συνεπώς δεν θα υπάρχουν. Μετά από περιστατικό που χάθηκαν 3 μέλη των πληρωμάτων η Texaco Overseas Tankship, εφοδίασε τα πλοία της με 8 SCBA (4 σε κάθε emergency locker).(5) Επιπλέον των ανωτέρω, στο Μέρος Β παρουσιάζονται αναλυτικά απόψεις και δεδομένα, από αξιόλογες πηγές, για τους λόγους που θεωρούνται ανεπαρκείς οι απαιτήσεις της SOLAS, για τις Eξαρτύσεις Πυροσβέστη. Επειδή το θέμα αφορά ασφάλεια ανθρώπινης ζωής, εκτιμάται ότι θα πρέπει όχι μόνο ο ΙΜΟ και ILO, αλλά και άλλοι φορείς εμπλεκόμενοι με τη Ναυτιλία, όπως, Συνδικαλιστικές Οργανώσεις, διάφορα “Projects” όπως ALERT κ.λπ., να ευαισθητοποιηθούν για την αντιμετώπιση αυτού του θέματος.

ΜΕΡΟΣ B Στο ΜΕΡΟΣ Α αναφέρεται γενικώς η ποσοτική ανεπάρκεια των ΕΞΑΡΤΥΣΕΩΝ ΠΥΡΟΣΒΕΣΤΗ (Ε.Π) για κάθε πλοίο. Στο παρόν μέρος αναλύονται οι λόγοι αυτής της άποψης και εκθέτονται σχετικά αποσπάσματα από διεθνείς πηγές. Βέβαια η ανεπάρκεια δεν αφορά μόνο τις SCBA αλλά και τις πλήρεις Ε.Π των οποίων η SCBA είναι μέρος. Επιχειρησιακή διάρκεια αυτόνομων αναπνευστικών συσκευών (SCBA) Θα πρέπει να τονισθεί ότι η διάρκεια 30λ. των SCBA, όπως αναφέρεται στην παράγραφο 2.1.2.1 του FSS Code, είναι αυθαίρετη και δεν μπορεί να λογισθεί ως επιχειρησιακή, αφού δεν λαμβάνει υπόψη τις πραγματικές συνθήκες που κατά κανόνα μπορεί να υπάρχουν σε μια κατάσβεση ή σε διάσωση από περίπλοκο κλειστό χώρο. Υπάρχουν πολλοί λόγοι που μπορεί ο αέρας να μην επαρκέσει ούτε για 15 λεπτά. Η ποσότητα 1200 λίτρων πεπιεσμένου αέρα θα αρκούσε για λειτουργία 30 λεπτών, εφόσον η κατανάλωση θα ήταν 40 λίτρα/λεπτό χωρίς περιθώριο ασφαλείας και ο χρήστης θα ήταν πολύ πεπειραμένο άτομο, βαδίζοντας με 6 χλμ./ώρα, σε πολύ ίσιο δρόμο χωρίς εμπόδια. Αυτά με ιδανικές συνθήκες που σπάνια συμβαίνουν στην πράξη. Όμως, σε συνθήκες μεγάλου κόπου, άγχους και κακής ψυχολογικής κατάστασης, η κατανάλωση μπορεί να φθάσει ή να υπερβεί τα 80 λίτρα / λεπτό, όπως επανειλημμένως έχει παρατηρηθεί κατά τη διάρκεια αντιμετώπισης πυρκαγιών και ακόμη κατά την εκτέλεση ρεαλιστικών γυμνασίων, που εκτελέστηκαν όπως απαιτεί η STCW Code (Part A, Ch.VI, Table A-VI/1-2) σε χώρο με καπνό και μεγάλη θερμοκρασία περιβάλλοντος χώρου. Ένας ακόμη παράγων μεγάλης κατανάλωσης σε SCBA θετικής πιέσεως (που πρακτικά είναι όλες) είναι το, πολύ συνηθισμένο πλέον, μούσι που εμποδίζει την στεγανοποίηση της μάσκας και προκαλεί σημαντική διαφυγή της θετικής πίεσης. Υπό τις ανωτέρω πολύ πιθανές συνθήκες κατανάλωσης και λαμβάνοντας υπόψη ότι το προειδοποιητικό σήμα (σφυρίχτρα) θα ηχήσει όταν ο αέρας θα έχει μειωθεί στα 200 λίτρα, ο πραγματικός επιχειρησιακός χρόνος, κατά πάσα πιθανότητα, θα μειωθεί στα 12,5 λεπτά, όπως φαίνεται παρακάτω: Διάρκεια αέρα ......................................... 1200lt/80l/m = 15m Διάρκεια από την έναρξη σφυρίγματος... 200l/80l/m = 2.5m Επιχειρησιακή διάρκεια.................................................12,5m Κάτω από αυτές τις συνθήκες η επιχειρησιακή διάρκεια πιθανόν να είναι ακόμη μικρότερη, δηλαδή είναι 5 λεπτά, αν λάβουμε υπόψη το εγχειρίδιο της Αγγλικής Πυροσβεστικής Υπηρεσίας που ορίζει περιθώριο ασφάλειας 10 λεπτών.

Διευκρίνηση: Σημειώνουμε ότι οι δείκτες παραπέμπουν σε αριθμημένα αποσπάσματα, που οι πηγές τους αναφέρονται στο τέλος του παρόντος.

Ανεπάρκεια Προστατευτικού Εξοπλισμού Πυροσβεστών στα Πλοία

(9) “………..In the case of compressed – air sets the average rate of consumption is assumed to be 40 litres per minute, which is the average rate for man walking at 6 km per hour. Where a wearer undertakes exceptionally heavy work the rate may well be higher and the duration correspondingly less………….” (9) “………..The safety margin recommended for all types of breathing apparatus is 10 minutes…………….” Δράση πυροσβεστών αναγκαία κατά ζεύγη Είναι απολύτως απαραίτητη για τους εξής λόγους: • Εκτέλεση πυροσβεστικού έργου και τηλεπικοινωνίας • Διάσωση τυχόν θυμάτων • Αλληλοβοήθεια πυροσβεστών σε περίπτωση ατυχήματος ή άλλης αιτίας κατά τη διάρκεια της πυρόσβεσης. (10) “………..It should be recognized that although SOLAS recommends “widely separated positions”, fire-fighting training advocates that breathing apparatus should be used by personnel in pairs…………….” (8) “………..During this entry, the two SCBA team members should stay in physical contact with each other…………..”. (7) “………..The SCBA team should work as a single unit and work together at all times………….” Απαραίτητες 4 αυτόνομες αναπνευστικές συσκευές σε κάθε πλοίο Τόσο από την εμπειρία πυροσβεστών και ναυτικών που έχουν αντιμετωπίσει πυρκαγιές, όσο και από τα σχετικά αποσπάσματα αξιόπιστων πηγών που παραθέτουμε στο τέλος, προκύπτει αναμφισβήτητα η ανάγκη εφοδιασμού όλων των πλοίων τουλάχιστον με 4 αναπνευστικές συσκευές. Επίσης, η ίδια ανάγκη υφίσταται και κατά την διάρκεια επιχειρήσεων σε κλειστούς χώρους (enclosed spaces) όπως εξάλλου προκύπτει από τον συνδυασμό διατάξεων της Resolution 1050. (6) “………..The author is convinced that even under the latest regulations the number of sets is too low and he would recommend a minimum number of four for cargo ships. IMO Safety Committee please consider!..........” (7) “………..During any SCBA entry into an enclosed space, a rescue team must be on standby alert ready to enter if required..........” (8) “………..There is a high risk of smoke spreading and calcu-

lations made by the Swedish Fire Protection Association show that a cabin fire in a large ship can result in a larger area of the ship being filled with smoke in as little as four minutes. The cabin, in which the fire had its origins, would have a lethal atmosphere after just 1_ minutes. After 3_ - 4_ minutes, the corridor on the deck where the cabin is situated and the corridors on the two decks above would no longer be usable….”. (8) “……….. In the face of large fires and deep penetrations, i.e. penetrations longer than 25 metres, special precautions are required. Particularly on board ships such precautions may often prove justified. A protection team consisting of an additional smoke diver pair, following at a distance of about 25 metres may then accompany the smoke diver pair, in such a situation. The second team’s task would be to intervene and rescue the first smoke diver pair if something unforeseen is encountered……”. (8) “………..In addition, a reserve team should be used. It is a fully – equipped smoke diver team which is on standby outside the base point and has the task of rescuing or reinforcing the action group if something unexpected should happen……….” (11) “………..Section 1 –PRE-ENTRY PREPARATION………… …………..7 Rescue and resuscitation equipment has been positioned ready for use at the entrance to the space and rescue arrangements have been agreed………..”. (11) “……….. Suitable breathing apparatus, e.g. of the airline or self-contained type, should always be worn, and only personnel trained in its use should be allowed to enter the space………”. (11) “……….. Is rescue and resuscitation equipment available for immediate use by the entrance to the space?..............” Η αναπτυσσόμενη στο παρόν ανεπαρκής προστασία της ασφάλειας των πυροσβεστών δεν είναι ούτε νέο, ούτε μοναδικό πρόβλημα. Με τις παρούσες συνθήκες (αύξηση μεγέθους των πλοίων, μείωση πληρώματος, ανεπαρκής εκπαίδευσή τους, κ.λπ.) φαίνεται ότι θα επιδεινωθεί. Εν τούτοις δεν φαίνεται να έχει απασχολήσει την ναυτιλιακή κοινότητα. Οι παραπάνω σκέψεις μας οδήγησαν στη σύνταξη του παρόντος. ΠΗΓΕΣ

(1) F.S.S Code, Ch3,2.1 Firefighters Outfit shall consist of a set of Personal Equipment and a Breathing Apparatus. (2) SOLAS Ch. II-2, Regulation 10.2.1, 10.2.3. (3) IMO Resolution 1050, Amex. Para. 6.3.7, 8.5,9.1,9.2 (4) ISGOTT, Ch 10. 10.11.2.2. (5) The Institute of Marine Engineers, Transaction, ISBN 0-907206-15-8 (6) F. Rushbrook, Ship Fires and the Law, London, (Lloyd’s of London Press Ltd) 1995 (7) G.S. Skipp, A Shipboard Emergency Response Plan, Trans Imare (c), Vol.98, paper c1/8_Marine Management (Holdings) 1986 (8) Bo G. Stromberg – Per Ericson, Fire Protection and Fire Drills on board ships, (The Swedish Maritime Fire Protection Committee) Stockholm, 2000 (9) Manual of Firemanship, Book 6, by Great Britain Fire Department, _ Published by HMSO (10) Vessel Inspection Questionnaire Section, Oil Companies International Marine Forum (OCIMF), 2000 (11) IMO (International Maritime Organization) Resolution A.1050 (27) – Revised Recommendation for Entering Enclosed Spaces Aboard Ships, 2011 - Annex

To όνειρο του καπετάνιου Tης Ειρήνης-Φάνιας Παπιδά του Κύκλου των Ανδρίων Ναυτικών Λογοτεχνών Aπεγνωσμένο S.O.S. ακούστηκε αχνά, «Δώστε αμέσως στίγμα», ζητούσε ο Μαρκόνης, «βυθιζόμαστε ορθόπλωρα βαθιά μέσα στους πάγους στις ξέρες της Ανταρκτικής, με ρότα το Νοτιά». – Τα σαγόνια μας χτυπούν, τα γόνατα λυγίζουν. Θύελλες, στρόβιλοι, φωτιά.... Πύρινη κόλαση φλεγόμενη θυμίζουν. Δεξαμενόπλοιο λαβώθηκε βαθιά, αργά, ψυχομαχά. Είχε από πάγους χτυπηθεί και στα τυφλά γλυστρούσε. Με ρήγματα στα δυο πλευρά, το τάνκερ ψυχομαχούσε. Τ’ «αργό» πετρέλαιο έλουζε παγόβουνα λευκά, Κι η Θάλασσα ασφυκτιά, τον Άδη εκλιπαρούσε. Ο Καπετάνιος όρθιος, στη Γέφυρα στητός, – Με δέος, τα κιάλια του νετάριζε – ατσάλινα τα νεύρα του, τη μαύρη θάλασσα κοιτούσε. Στριγγιά η φωνή απ’ τη μπουρού, ασταμάτητα βογγούσε. Η δύναμη του ανέμου έξι στα εφτά και το βαρόμετρο βουτιά στα χαμηλά. Ο διαβολοκαιρός αστεία δεν γροικά, τα κύματα χορτάτα παιχνιδίζανε με το «χρυσό» στοιχείο, τις γλώσσες τους καυτές απλώνανε γοργά, το πλοίο ακόμη ξέρναγε το μαύρο του φορτίο. Χτυπιότανε δεξιά και ποτ’ αριστερά, σα φοβισμένο αγρίμι, ατίθασο θηρίο. – Στην χαντηλίτσα έκατσε ο ναύτης ο φτωχός και στ’ άλμπουρα ανέβει να κιαλάρει. Standby κάνει και ο μηχανικός, με τις αντλίες μόχθευε κι άρχισε να ρουφάει, απ’ το σκαρί τη θάλασσα, που απ’ το ρήγμα έμπαζε νερό, κόντευε να μπατάρει. κι απ’ την άλλη έβγαινε μαζούτ, λαίμαργο, ανυπόμονο, έτοιμο κι αυτό το Χάρο να βιράρει. Βαριά η οσμή πετρέλαιου, στους πνεύμονες ορμούσε, την όραση εθόλωνε ο καιρός, το πούσι κυνηγούσε. – Ένα κοχύλι-βούκινο, βγαλμένο απ’ τα τρίσβαθα τ’ ωκεανού τα πλάτη, στις άκρες του σπασμένο, ο Καπετάνιος κράταγε σφικτά, τον εαυτό του έβλεπε μέσα του κοιμισμένο, μία γοργόνα, σε ξωτικό παλάτι ονειρεμένο, με χάδια θεία και φιλιά τον είχε ναρκωμένο. – Μια παγωνιά... μια ’πανεμιά... μια θεία σκοτοδίνη... Στο στήθος ένα μούδιασμα, μια μαγεμένη δίνη, τον βύθιζαν σιγά-σιγά στην αδηφάγα αγκαλιά του ποντισμένου καραβιού, στη νεκρική του κλίνη.

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΗΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ από την Αρχαιότητα εώς το σήμερα Του καπετάν Δήμου Ν. Παπαδόπουλου (Πηγή: The Ukrainer, Οκτώβριος 2019)

«Τοσοῦτον δ’ ἀπολέλοιπεν ἡ πόλις ἡμῶν περὶ τὸ φρονεῖν καὶ λέγειν τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους, ὥσθ’ οἱ ταύτης μαθηταὶ τῶν ἄλλων διδάσκαλοι γεγόνασι, καὶ τὸ τῶν Ἑλλήνων ὄνομα πεποίηκε μηκέτι τοῦ γένους ἀλλὰ τῆς διανοίας δοκεῖν εἶναι, καὶ μᾶλλον Ἕλληνας καλεῖσθαι τοὺς τῆς παιδεύσεως τῆς ἡμετέρας ἢ τοὺς τῆς κοινῆς φύσεως μετέχοντας.» «Τόσο πολύ ξεπέρασε η πόλη μας (η Αθήνα) τους υπόλοιπους ανθρώπους στη σκέψη και στο λόγο, ώστε οι μαθητές της έγιναν δάσκαλοι των άλλων, και το όνομα των Ελλήνων το έχει κάνει να θεωρείται δηλωτικό όχι πλέον της φυλής αλλά της διανοίας, με αποτέλεσμα να αποκαλούνται Έλληνες περισσότερο αυτοί που μετέχουν στη δική μας παιδεία παρά αυτοί που μετέχουν στην κοινή καταγωγή.» Ισοκράτης

ι Έλληνες της Ουκρανίας είναι η ελληνική εθνική μειονότητα που κατοικεί στην Ουκρανία, αναγνωρισμένη επίσημα από το ουκρανικό κράτος. Η πλειονότητά τους είναι συγκεντρωμένοι γύρω από την πόλη της Μαριούπολης. Σύμφωνα με την Ουκρανική απογραφή του 2001 στην Ουκρανία κατοικούν 91.548 Έλληνες, οι οποίοι αποτελούν το 0,02% του πληθυσμού της χώρας. Οι πρώτες Ελληνικές αποικίες στις ακτές της σημερινής Ουκρανίας ιδρύθηκαν κατά τον 6ο αιώνα π.Χ. Μετά την εισβολή των Μογγόλων στις στέπες του βορά, Έλληνες παρέμειναν μόνο στους νότιους λόφους της Κριμαίας και χωρίστηκαν σε δύο ομάδες, στους τουρκόφωνους Ουρούμ και στους Πόντιους που είχαν τα ελληνικά σαν μητρική γλώσσα. Δείγματα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, υπάρχουν σήμερα αμέτρητα όπως η Ολβία Ποντική (επονομαζόμενη και Βορυσθένης) και το Παντικάπαιο (σημερινό Κερτς), αμφότερες αποικίες των Μιλησίων, η Τύρας (Μπέλγκοροντ) των Μιληταίων, Χερσόνησος Ταυρική (Σεβαστούπολη), Κερκινίτις, Νυμφαίον, Κάφφα (Θεοδοσία) και πολλές άλλες. Ως αποτέλεσμα του ευρέως αποικισμού, σχηματίστηκε μια ξεχωριστή ελληνική κοινότητα στη χερσόνησο της Κριμαίας, η οποία αργότερα επανεγκαταστάθηκε στη νότια Pryazovia και έκτοτε ήταν γνωστή ως Μαριουπολίτες Έλληνες. Σήμερα οι απόγονοι αυτών των ανθρώπων αποτελούν σχεδόν το 85% του συνόλου του ελληνικού εθνοτικού πληθυσμού στην Ουκρανία. Λατρεύουν τη μοναδική κουλτούρα τους και μονοπωλούν τις τοπικές ελληνικές διαλέκτους. Πανάρχαια παράδοση μεταξύ των Ελλήνων χριστιανών της Κριμαίας, αντίστοιχη με των ομόφυλων τους της Ελλάδας, αποτελεί το Παναγίρ, μια θρησκευτική γιορτή αφιερωμένη στον προστάτη άγιο της πόλης. Ο εορτασμός ξεκινά με μια λειτουργία, μετά την οποία όλοι μπορούν να απολαύσουν διάφορα εθνοτικά πιάτα και μουσική. Η ψυχαγωγία περιλαμβάνει διάφορες δραστηριότητες, όπως μαθήματα με εμπόδια για ιππασία και παραδοσιακά τουρνουά πάλης Kourés.

Κύρια εκδήλωση των Ελλήνων της Ουκρανίας είναι η «Μέγα Γιώρτη» η οποία πρωτοοργανώθηκε επί Σοβιετικής Ένωσης, το 1988, από τον Έλληνα ποιητή και συνθέτη Ντόνατ Πατρίχα. Διεξάγεται κάθε δύο χρόνια, σε μια διαφορετική πόλη για να συμπεριλάβει όλα τα μέρη που ιδρύθηκαν ή εξακολουθούν να κατοικούνται από Έλληνες στην Ουκρανία, σαν ένα φεστιβάλ

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΗΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ από την Αρχαιότητα εώς το σήμερα

Aριστερά: Aπόσπασμα από Εθνική εορτή στην Ουκρανία. Δεξιά: Η Ελληνική Πλατεία της Μαριούπολης.

που σκοπό έχει να αναδείξει τον ελληνικό πολιτισμό και την αρχαία προέλευση και να ενώσει, όχι μόνο την ελληνική κοινότητα αλλά και όλες τις άλλες εθνοτικές μειονότητες. Το φεστιβάλ ξεκινά το πρωί με μια παραδοσιακή εορταστική πομπή, όπου κάθε ελληνική κοινότητα εκπροσωπείται σε αυτήν την πορεία. Εκτελούνται μια συναυλία συνοδευόμενη από εθνικά πιάτα και με ποικιλία εκθεμάτων, διαγωνισμών και παρουσιάσεων. Η Λαογραφία, ο Χορός, τα Μουσικά και τα Θεατρικά σχήματα που παίρνουν μέρος στο «Μέγα Γιορτή» συνθέτουν μία ξεχωριστή πολιτιστική έκφραση, όχι μόνο στη Νέα Ελληνική, αλλά και στις ντόπιες διαλέκτους, την «ρουμέικη» και την «ουρούμικη», τις οποίες οι μεγάλοι προσπαθούν με πείσμα να διατηρήσουν και να μεταλαμπαδεύσουν στα παιδιά. Η εκδήλωση ολοκληρώνεται με το Koures, έναν τύπο πάλης, που πραγματοποιείται στο γρασίδι και έλκει καταγωγή από την Τουρκία, τον οποίο οι ντόπιοι Έλληνες θεωρούν μέρος του πολιτισμού και της παραδοσιακής κληρονομιάς τους.

Ιστορικότητα των Ελλήνων της Ουκρανίας

Οι πρώτες αρχαιολογικές ενδείξεις Ελλήνων που κατοικούσαν στην επικράτεια της σύγχρονης Ουκρανίας χρονολογούνται από τον 7ο αιώνα π.Χ. Ήδη από τον 6ο αιώνα π.Χ. είχαν ιδρύσει τις πόλεις Ολβία Ποντική, Παντικάπαιο, Χερσόνησο Ταυρική, Κάφφα. Σημαντική ποσότητα ελληνικών πολιτιστικών και ιστορικών μνημείων έχουν επιβιώσει από τον Μεσαίωνα στην Ουκρανία, όπως η σπηλαία πόλη κοντά στο Bağçasaray και τα φρούρια στο Κερτς, τη Σεβαστούπολη, το Bilhorod-Dnistrovskyi (ή Akkerman) μεταξύ των πολλών άλλων. Κατά την Βυζαντινή περίοδο, οι παλιές αρχαίες πόλεις μετασχημάτισαν την ενιαία εθνοτική ελληνική κοινότητα που σήμερα ονομάζεται Μαριουπολίτες Έλληνες. Το 1778 η αυτοκράτειρα Μεγάλη Αικατερίνη) επανεγκατέστησε στη νότια ακτογραμμή της Κριμαίας κατά μήκος της Αζοφικής Θάλασσας, τέσσερις χριστιανικές εθνοτικές ομάδες: Έλληνες, Βλάχους (Ρουμάνοι), Αρμένιους και Γεωργιανούς. Κατά τους ιστορικούς, αυτό έγινε προκειμένου η Ρωσική Αυτοκρατορία να μπορέσει να κατοικήσει με χριστιανούς το έδαφος που ελευθερώθηκε μετά τη διάλυση του χανάτου Zaporozhian Sich. Με αυτόν τον τρόπο οι απόγονοι των Βυζαντινών Ελλήνων - που αριθμούσαν πάνω από 18 χιλιάδες σε 80 διαφορετικές περιοχές στην Κριμαία, μετακόμισαν στην Pryazovia, ιδρύοντας 20 χωριά και την πόλη της Μαριούπολης σαν ανεπίσημη πρωτεύουσα των Ελλήνων της Pryazovia, όπως άρχισαν να αυτοαποκαλούνται. Την αρχική επανεγκατάσταση ακολούθησαν δύο κύματα

εποικισμού, με το δεύτερο στις αρχές του 20ού αιώνα, κατά πλειοψηφία από Έλληνες της παρακμάζουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που βρήκαν καταφύγιο στην Κριμαία, τη Μελιτόπολη και την Οδησσό, αυξάνοντας τον συνολικό πληθυσμό σε σχεδόν 100.000! Η εμπειρία της Ελληνικής κοινότητας κατά τη διάρκεια των ιδρυτικών χρόνων της Σοβιετικής Ένωσης αντικατοπτρίζει εκείνη των πολλών άλλων εθνοτικών μειονοτήτων. Κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου (1918-1921) κατηγορήθηκε για συμμαχία με τον Nestor Makhno (διοικητής ενός ανεξάρτητου αναρχικού στρατού στην Ουκρανία το 1917-1922), πέφτοντας θύμα της «rozkurkulennia» (ή αποκουλικοποίησης-κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων από αγρότες και καθιέρωση συλλογικών αγροκτημάτων στις αρχές της δεκαετίας του 1920-1930) και στη συνέχεια υπέστη τον λιμό του 1921-1923. Στη δεκαετία του 1930 ένα άλλο κύμα καταστολής χτύπησε και κατά τη διάρκεια του Β 'Παγκοσμίου Πολέμου οργανώθηκαν διωγμοί (καταγράφηκαν ως «Ελληνική Επιχείρηση») που περιλάμβαναν μαζική απέλαση Ελλήνων, οι οποίοι θεωρήθηκαν «εχθροί του έθνους» ως κατηγορούμενοι για συνεργασία με τους Ναζί. Σήμερα υπάρχουν Έλληνες στην Ουκρανία, σε αριθμό σχεδόν ίσο με έναν αιώνα πριν. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001, 91,5 χιλιάδες άτομα ταυτοποιήθηκαν ως Έλληνες και ο αριθμός αυτός από τότε έχει αυξηθεί σε πάνω από 100 χιλιάδες άτομα. Οι Έλληνες ζουν σε όλη την Ουκρανία, συμπεριλαμβανομένων της Prychornomoria της Tavria και της Sivershcyna. Όμως, ο πιο συγκεντρωμένος πληθυσμός κατοικεί στην Pryazovia.

Η γλώσσα των Ελλήνων της Pryazovia

Ως αποτέλεσμα της αφομοίωσης, οι Έλληνες της Pryazovia έχασαν εν μέρει την αρχαία γλώσσα, τον πολιτισμό και τις παραδόσεις τους. Η δική τους κουλτούρα εξελίχθηκε καθώς απορρόφησαν τις επιρροές των Τάταρων της Κριμαίας, των Αρμενίων, των Γεωργιανών, των Λευκορώσων, των Ρώσων και των Ουκρανών με τους οποίους συμβίωσαν σε διάφορες περιόδους της ιστορίας. Ο ιδιαίτερος πολιτισμός των Μαριουπολιτών Ελλήνων είναι το αποτέλεσμα και η απόδειξη της διαφορετικής και πλούσιας ιστορίας τους. Λόγω της προγραμματισμένης και αναγκαστικής πολιτικής αφομοίωσης υπό τη Σοβιετική Ένωση, οι Έλληνες της Pryazovia μιλούν σήμερα μεταξύ τους κυρίως Ρωσικά, παρόλο που διαθέτουν και τις δικές τους μητρικές γλώσσες, τη γλώσσα Ουρούμ και τη Ρουμάικα. Και από αυτές τις πολλαπλές διακριτές διαλέκτους που αναπτύχθηκαν, ο κάθε ελληνικός οικισμός έχει τη δική του τοπική διάλεκτο.

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΗΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ από την Αρχαιότητα εώς το σήμερα παράδοση στην Πρυαζόβια εξαφανίστηκε. Έτσι το σκέφτηκα και μετά αποφάσισα, "Γιατί να μην κάνω κάτι για αυτό αν μπορώ;" Είπα στους φίλους μου, «Ελάτε, ας αρχίσουμε να παίζουμε τη μουσική μας!» Όλοι συμφώνησαν. Έτσι ξεκίνησαν όλα. Σήμερα ο Bohdan εκτελεί τοπική παραδοσιακή μουσική και έχει το δικό του μουσικό συγκρότημα "Ochtras" που μεταφράζεται ως "απότομα", γιατί, καθώς λένε, «πήδησαν» απροσδόκητα στην ουκρανική ελληνική πολιτιστική σκηνή όταν μια αναβίωση της τοπικής παραδοσιακής μουσικής τούς φαινόταν αδύνατη. Για να συνεχιστεί η ελληνική κουλτούρα της Ουκρανίας, η συμμετοχή των νέων είναι ζωτικής σημασίας. Σε αυτό το μέτωπο, ο Bohdan είναι ενθουσιασμένος και αισιόδοξος αφού βλέπει πώς οι νέοι στην περιοχή του ενδιαφέρονται ενεργά να διατηρήσουν τις εθνικές τους παραδόσεις τραγουδώντας παραδοσιακά τραγούδια και μαθαίνοντας να παίζουν τη μουσική. Οι μουσικοί άρχισαν ακόμη και να αναμειγνύουν παραδοσιακά ελληνικά τραγούδια της Pryazovia στη σύγχρονη μουσική. - Αυτή τη στιγμή υπάρχει μια επανεμφάνιση της μουσικής κατά τη γνώμη μου. Απλά κάνω ό, τι μπορώ. Είναι κάτι που δεν μπορώ να ζήσω χωρίς. Αυτό είναι.

Βασιλ. Ποίηση

Το Rumeika, αρκετά παρόμοια με τα αρχαία ελληνικά, είναι η γλώσσα των Rumei, οι οποίοι είναι οι ελληνόφωνοι Έλληνες. Η Ρουμάικα είναι διάλεκτος βασικά αρχαιοελληνική, επηρεασμένη σε μεγάλο βαθμό από τις βουλγαρικές και τουρκικές γλώσσες και που αργότερα απορρόφησε πολλές ουκρανικές και ρωσικές λέξεις. Το Urum (που ονομάζεται Urum Dili από τους γηγενείς ομιλητές) είναι η μητρική γλώσσα των Urum, οι οποίοι είναι Τουρκόφωνοι Έλληνες, που είχαν μεταναστεύσει κυρίως από την οθωμανική επαρχία της Ανατολίας. Ενώ προηγουμένως ζούσαν στην Κριμαία, αφομοιώθηκαν με τους ντόπιους Τάταρους και τους Τούρκους της Κριμαίας και ως αποτέλεσμα, το Ουρούμ θεωρείται μέλος της οικογένειας της τουρκικής γλώσσας και οι Τουρκόφωνοι Έλληνες μπορούν να επικοινωνήσουν με τους Τάταρους της Κριμαίας και τους Γκαγκαούζιους. Καμία από τις δύο διαλέκτους δεν διδάσκεται στα δημόσια σχολεία, αντίθετα με την νεοελληνική που διδάσκεται σε όλα τα σχολεία, αμφοτέρων των μειονοτήτων, αλλά προσφέρονται μόνο σαν προαιρετικά μαθήματα.

ΤΟΠΙΚΗ ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ Μπογκντάν. Μουσική

Ο Bohdan Samko είναι Έλληνας Πριαζόβιος. Ο Bohdan είχε μάθει για την Ελλάδα και την παραδοσιακή ελληνική μουσική, ήδη ως παιδί στη σχολή μουσικής. Ο Μπογκντάν θυμάται το πως «μυήθηκε» στον πλούσιο μουσικό πολιτισμό των Ελλήνων της Πριαζόβιας κάποια στιγμή αργότερα: - Μετά την αποφοίτησή μου από το πανεπιστήμιο, παρακολουθούσα ένα τοπικό τηλεοπτικό κανάλι όπου μερικοί ηλικιωμένοι μουσικοί μιλούσαν για το πώς η ελληνική μουσική

Ολόκληρη η οικογένεια του Βασίλι Παπάζοφ γεννήθηκε στην Pryazovia. Οι παππούδες του σπούδασαν ακόμη και ελληνικά στο σχολείο, αφού κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησης Khrushchev οι γονείς του είχαν την ευκαιρία να μελετήσουν τη μητρική τους ελληνική γλώσσα στο σχολείο. - Όταν ξεκίνησα το σχολείο, δεν ήξερα καθόλου Ρώσικα - ήξερα μόνο τα Ελληνικά (ειδικά τη Ρουμάικα, τη Μαριουπολίτικη ελληνική διάλεκτο). Όλοι γύρω μου μιλούσαν μόνο ελληνικά. Όλα τα παιδιά, όλοι οι γονείς. Όλα ήταν στα ελληνικά. Φυσικά οι γονείς μου καταλάβαιναν ρωσικά. Αλλά μεταξύ των παιδιών μιλούσαμε όλα ελληνικά. Στο σχολείο έπρεπε να μάθει Ουκρανικά και Ρωσικά. Η ειρωνεία είναι ότι σήμερα τα παιδιά του δεν γνωρίζουν τα Ρουμάικα. Μπορούν να καταλάβουν αν κάποιος τους μιλάει, αλλά δεν μπορούν να ανταποκριθούν. - Η φύση γύρω μου με ενέπνευσε να αρχίσω να γράφω. Ξεκίνησα με μικρές κωμικές ιστορίες. Το πρώτο μου ήταν ένα χιουμοριστικό κομμάτι για τον γείτονά μου και όλοι το άρεσαν. Έτσι έγραψα περισσότερα. Και τελικά άρχισα να εξερευνώ περισσότερα θέματα για ενήλικες. Έγραψα αρχικά στα ελληνικά (Rumeika) και μετά στα ρωσικά. Έτσι ξεκίνησαν όλα. Πρόσφατα ο Vasyl επισκέφθηκε την πατρίδα του την Ελλάδα για πρώτη φορά. - Ήμουν ενθουσιασμένος για να πάω αφού ποτέ δεν ήμουν εκεί. Σε γενικές γραμμές, οι Έλληνες της Ουκρανίας δεν αποκαλούν την Ελλάδα ως πατρίδα τους, σπάνια θα τους ακούσετε να χρησιμοποιούν τη λέξη «πατρίδα» σε σχέση με την Ελλάδα. Ανησυχούν και ενδιαφέρονται περισσότερο για την αποκατάσταση, τη διατήρηση και την αναβίωση του τοπικού ελληνικού πολιτισμού που κληρονόμησαν. Δεν είχε την επιθυμία να μείνει στην Ελλάδα. Για αυτόν, το σπίτι είναι καλύτερο. - Πόσα χρόνια έχω ζήσει στην Ουκρανία! Ανεξάρτητα από το πόσο δύσκολο είναι να ζεις στην Ουκρανία, όλα σού είναι οικεία εδώ. Εδώ ζω κοντά σε ένα ποτάμι, έχω έναν κήπο και ένα χωραφάκι.

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΤΗΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ από την Αρχαιότητα εώς το σήμερα

Μύκολα. Βοσκός

Ο Mykola Zimbil ζει στο χωριό Katerynivka. Ο Mykola είναι chaban, ή με άλλα λόγια, βοσκός. Ο παππούς του ήταν βοσκός, ο πατέρας του ήταν βοσκός, και αν ήταν στον Μύκολα, ο γιος του θα ακολουθούσε την παράδοση και θα γινόταν επίσης βοσκός. Ο Μύκολα λέει ότι η εκτροφή προβάτων ήταν ένα παραδοσιακό μέσο διαβίωσης για τους Έλληνες και ότι όταν οι Έλληνες επανεγκαταστάθηκαν στην Pryazovia, πήραν ακόμη και τα πρόβατά τους μαζί τους. Υπάρχουν περίπου 1200 πρόβατα στο κοπάδι του, εκ των οποίων μόνο 350 ανήκουν στον Μύκολα και τους άλλους βοσκούς που εργάζονται μαζί του. - Όταν ανακαλύπτω ότι κάποιος είναι «chaban», καλά, εννοώ όταν φροντίζουν τα πρόβατα, τότε κυριολεκτικά μετά το πρώτο «γεια» ξέρω ότι καταλαβαίνουμε ο ένας τον άλλον. Τους σέβομαι τρεις φορές περισσότερο επειδή οδηγούν τα πρόβατα σε βοσκότοπους. Η εργάσιμη ημέρα του βοσκού ξεκινά στις πέντε το πρωί. Οδηγείς τα πρόβατα σε βοσκότοπους, τα κοπάδια όλη την ημέρα και στη συνέχεια τα φέρνεις στο σπίτι αργά το βράδυ. Η βοσκή διαρκεί όσο είναι ζέστη και τελειώνει όταν το χιόνι φτάνει στο γόνατο. Το αρνί ήταν πάντα το κύριο γεύμα για τους Έλληνες, λέει ο Μύκολα. Δεν θα υπήρχαν διακοπές χωρίς αρνί. Ακόμα κι αν το τραπέζι είναι γεμάτο φαγητό, είναι αποδεκτό μόνο εάν υπάρχει αρνί. Παραδοσιακά ελληνικά πιάτα περιλαμβάνουν: sourpá, khashlama (και τα δύο πιάτα είναι παραλλαγές παχιάς σούπας ή στιφάδο με κρέας) και kubite (ελληνική κρεατόπιτα). Αυτά και άλλα πιάτα είναι κοινά και συναντώνται σε άλλες εθνικές κουζίνες, όπως οι Τάταροι της Κριμαίας, οι Αρμένιοι και οι Γεωργιανοί. Ο μαγειρικός δανεισμός είναι απόδειξη ότι οι Έλληνες στην Ουκρανία ζούσαν μαζί με όλες αυτές τις άλλες εθνικότητες αρμονικά και για αιώνες. Επιπλέον ελληνικά τρόφιμα περιλαμβάνουν σουβλάκι-κρέας στη σχάρα σε μικρά σουβλάκια. Υπάρχει επίσης το «τζατζίκι» που είναι σαν το δικό μας. Οι Έλληνες της Pryazovia παράγουν επίσης ένα παραδοσιακό μπισκότο που ονομάζεται khurube, το οποίο προήλθε αρχικά από τους Τάταρους της Κριμαίας και τους Μπασκίρ που το αποκαλούν «chak-chak». Αυτά τα μπισκότα πιθανότατα πρωτοφτιάχτηκαν όταν Έλληνες ζούσαν στην Κριμαία.

- Λοιπόν, προφανώς είμαι Έλληνας. Αν κάνω κοπάδι πρόβατα, τότε μάλλον έχω περισσότερο ελληνικό αίμα μέσα μου. Δεν είναι μόνο στο αίμα μου, αλλά και στα οστά μου!

Η Ομοσπονδία

Η Ομοσπονδία Ελληνικών Μειονοτήτων της Ουκρανίας συγκεντρώνει περί τους 102 ελληνικούς συλλόγους και φιλανθρωπικά ιδρύματα και υποστηρίζει τους Ουκρανούς Έλληνες τόσο με οικονομικές όσο και διοικητικές υπηρεσίες. Η Ομοσπονδία συμμετέχει σε πολλά φεστιβάλ και τοπικούς εορτασμούς. Η Oleksandrα Protsenko-Pitsatzí είναι συνιδρύτρια και πρόεδρος της Ομοσπονδίας. Το 1995, αποφάσισε να δημιουργήσει την ομοσπονδία αφού έβλεπε πώς οι Έλληνες της Πριαζόβιας αγωνίζονταν να διατηρήσουν τις πολιτιστικές τους παραδόσεις και να ενωθούν ως μία κοινότητα Ελλήνων της Ουκρανίας: - Εμείς (η Ομοσπονδία) έχουμε λάβει τη θέση ότι η Ελλάδα είναι η ιστορική πατρίδα μας, αλλά η χώρα που μας έχει μεγαλώσει, μας έχει εκπαιδεύσει και είναι συνυφασμένη με το μέλλον των παιδιών μας είναι η Ουκρανία. Επομένως, δεν πιστεύουμε ότι υπάρχει κανένας λόγος να μεταναστεύσουμε στην Ελλάδα. Έκτοτε, η Αλεξάνδρα έχει ενεργά αναλάβει πρωτοβουλίες για την αναζωογόνηση του ελληνικού ουκρανικού πολιτισμού και των γλωσσών του, οι οποίες είχαν παρακμάσει αισθητά υπό τη σοβιετική καταπίεση. Η Ουκρανία είναι μια πολυεθνική χώρα, λέει η Oleksandra, και οι Έλληνες είναι μέρος αυτής. - Στην πολυεθνική Ουκρανία, οι Έλληνες έχουν το δικό τους μοναδικό ρόλο Στην ακμή της, η Ελλάδα παρείχε στον κόσμο πολλά επιστημολογικά θεμέλια: φιλοσοφία, ιατρική, μαθηματικά, ιστορία, πολιτισμό και τέχνη. Πρέπει κι εμείς να δείξουμε ότι είμαστε ένα μεγάλο και σημαντικό μέρος της Ουκρανίας. Ότι είμαστε ένα σοφό μέρος και ότι θα συμμετάσχουμε ενεργά στην ανάπτυξη της Ουκρανίας ως ανεξάρτητης χώρας. Η πριαζοβική και η ηπειρωτική ελληνική κουλτούρα αλληλεπικαλύπτονται με μερικά πράγματα. Αλλά ως επί το πλείστον ο ουκρανικός ελληνικός πολιτισμός είναι ξεχωριστός, ιδιαίτερος και τοπικός. Οι Έλληνες της Pryazovia συχνά κινήθηκαν γεωγραφικά καθ’ όλη την διάρκεια της ιστορίας τους, οπότε αντί να προσκολληθούν σε ένα συγκεκριμένο μέρος, έχουν επικεντρωθεί στο ποιοι ήταν και είναι. Είναι Έλληνες της Ουκρανίας.

Tαινίες Κινουμένων Σχεδίων Κάτι διαφορετικό που θα μπορούσε να μας αλλάξει την επιβαρυμένη μας διάθεση... Του Δημήτρη Τσιγκάρη

ίναι λοιπόν κάποια χρόνια τώρα, για την ακρίβεια από όταν απέκτησα εγγόνια που μου κίνησε την περιέργεια και το ενδιαφέρον η προσήλωση με την οποία παρακολουθούσαν τις διάφορες παιδικές τηλεοπτικές εκπομπές και τα διάφορα βίντεο. Έως τότε δεν είχα σκεφτεί στα σοβαρά ή δεν με είχε απασχολήσει το τι ακριβώς είναι αυτά που βλέπουν, πώς γίνονται αλλά και ποιοί τα φτιάχνουν. Ήξερα μέσες άκρες ότι είναι «κινούμενα σχέδια» και μέχρι εκεί. Έως ότου άρχισα να τα παρακολουθώ και εγώ αναγκαστικά, αφού ο συνονόματος μικρός εγγονός μου για να ξεκουραστεί ....από τις σκανταλιές και πάντα απαιτώντας τον παππού δίπλα του, προσηλωνόταν σε κάποια οθόνη είτε διασκεδάζοντας με αυτά που έβλεπε, είτε αγωνιόντας για την έκβαση ! Τότε ήταν που πραγματικά συνειδητοποίησα χωρίς να το θέλω και χωρίς να είμαι ούτε καν γνώστης παρομοίων θεμάτων, ότι πρόκειται για απίστευτης ποιότητας τέχνη με εξαιρετικές εμπνεύσεις και ποιότητα και έτσι σκέφτηκα να ασχοληθώ λίγο περισσότερο και να ικανοποιήσω την περιέργειά μου μαθαίνοντας κάτι πάρα πάνω περί τούτου και πάντα παραμένοντας πιστός στο «γηράσκω αεί διδασκόμενος». Ήταν επί πλέον και μιά καλή ευκαιρία να καταλάβω τη δουλειά κάποιου κατά ευτυχή συγκυρία συγγενούς μου, του οποίου τα κινούμενα

σχέδια είναι το επάγγελμά του και έχει εργαστεί και διακριθεί ανά την υφήλιο ! Βρήκα λοιπόν ότι στο είδος αυτό του κινηματογράφου, Animated Movies όπως είναι διεθνώς γνωστό, δεν πρωταγωνιστούν ηθοποιοί αλλά ζωγραφιστές φιγούρες και οι ηρωές τους είναι συνήθως άνθρωποι, ζώα ή φανταστικά πλάσματα που παριστάνονται σε αυτές και που είτε μιλούν και συμπεριφέρονται σαν άνθρωποι, είτε όχι. Η δε σύγχρονη ιστορία τους πηγαίνει πίσω στο 1907 όταν στην Αμερική γυρίστηκε η πρώτη μικρού μήκους ταινία κινουμένων σχεδίων. Ωστόσο, οι ταινίες του Ντίσνεϋ ήταν αργότερα αυτές που ανέδειξαν αυτό το κινηματογραφικό είδος σε αληθινή τέχνη και το 1937 γυρίστηκε η «Χιονάτη με τους επτά Νάνους» πού ήταν η πρώτη τέτοια ταινία μεγάλου μήκους. Βρήκα επίσης ότι για να δημιουργηθεί ένα κινούμενο σχέδιο, τα αρχικά σκίτσα σχεδιάζονται σε διάφανες επιφάνειες και μετά ζωγραφίζονται. Κάθε σχέδιο διαφέρει ελάχιστα από το προηγούμενο και στη συνέχεια τα σχέδια φωτογραφίζονται με τη σειρά και δημιουργείται ένα ενιαίο φιλμ. Όταν το φιλμ προβάλλεται με ταχύτητα, οι φιγούρες των σχεδίων φαίνονται σαν να κινούνται. Ίσως θα μπορούσε κάποιος να σκεφθεί για την ταχύτητα της κίνησης αυτής, από το παράδειγμα της Χιονάτης με τους επτά Νάνους που για να αποδοθεί κίνηση διάρκειας ενός δευτερολέπτου, χρειάζονταν 24 διαφορετικά σκίτσα ! Βρήκα επί πλέον, ότι κατά τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερες σειρές κινουμένων σχεδίων απευθύνονται και σε ενήλικο κοινό. Την αρχή έκαναν οι ακόμα μέχρι σήμερα πολύ δημοφιλείς στο εξωτερικό σειρές «Family Guy» και «The Simpsons» ενώ υπάρχουν ακόμα περισσότερες που όχι μόνο δεν είναι παιδικές αλλά αγγίζουν θέματα εξ ίσου ουσιαστικά με τις κανονικές σειρές, παραμένοντας φυσικά πάντα διασκεδαστικά και που προσελκύουν όλο και περισσότερους ενήλικες φίλους. Τέλος δεν θα παραλείψω να αναφέρω ότι εκτός από τις ψυχαγωγικές σειρές υπάρχουν και οι διδακτικές και εκπαιδευτικές όπως π.χ. η σειρά των μύθων του Αισώπου και άλλες αναφερόμενες με τον κατάλληλο τρόπο σε επιστήμες, εφευρέσεις, διάστημα, περιβάλλον και υγεία.

Ίσως η πιό διάσημη και δημοφιλές σειρά παιδικών προγραμμάτων «Πέππα το γουρουνάκι».

Το Κρυφό Σχολειό σε κινούμενα σχέδια.

Family Guy Για τους μεγάλους...

Οι Griffiths είναι μια συνηθισμένη προαστιακή οικογένεια αποτελούμενη από τον Πήτερ, έναν αδέξιο πατέρα, την Λόϊς, μια μητέρα που μένει στο σπίτι, τα έφηβα παιδιά τους Μέγκ και Κρίς, και το μωρό Στιούϊ που τυχαίνει να είναι σατανική διάνοια. Υπάρχει επίσης ο Μπράϊαν, ο σκύλος της οικογένειας που μιλάει και θέλει να γίνει συγγραφέας...

Η εποχή του Ελληνικού Κινουμένου Σχεδίου άρχισε σύντομα μετά την παραγωγή της Χιονάτης, όμως ο Β’ ΠΠ και η γερμανική κατοχή διέκοψαν την ενασχόληση και την εργασία των Ελλήνων animators έως το 1945 όταν πρώτος ο διακεκριμένος Έλληνας σκιτσογράφος Σταμάτης Πολενάκης σχεδίασε την πρώτη ελληνική ασπρόμαυρη ταινία κινουμένων σχεδίων μικρού μήκους δάρκειας 3.5 μόνο λεπτών με τίτλο «Ο Ντούτσε Αφηγείται». Επρόκειτο για σάτιρα των γεγονότων από την εισβολή των Ιταλών στην Ελλάδα στις 28 Οκτωβρίου 1940, με τον Μπενίτο Μουσολίνι να προσπαθεί μάταια να «περάσει» στην ιστορία την ήττα του από τους Έλληνες ... σαν νίκη ! Αλλά δυστυχώς, μετά τις πρώτες προσπάθειες και παρά την σημαντική άνθηση του Ελληνικού κινηματογάφου και την πολιτιστική άνοδο της χώρας κατά τις επόμενες δεκαετίες, η δημιουργία κινουμένων σχεδίων παρέμεινε σε επίπεδα μεμονωμένων προσπαθειών ανθρώπων με μεράκι στο είδος, κυρίως με προηγούμενη ενασχόληση και εξειδίκευση σε χώρες όπως η Αμερική και η Γερμανία. Επίσης, ο εύκολος πλέον μεταγλωτισμός στα Ελληνικά ξένων παραγωγών, όπως και η δημιουργία κατάλληλων στούντιο σε αναπτυσόμενες χώρες, ανέστειλε κατά κάποιον τρόπο την περαιτέρω ανάπτυξη των κινουμένων σχεδίων στη Ελλάδα.

Παρ’ όλα αυτά, το μέγεθος των υψηλού επιπέδου Ελληνικών παραγωγών και Ελλήνων δημιουργών Animators είναι σήμερα αρκετά σημαντικό ενώ βασίζεται αρκετά σε διαφημιστικά σπότ και υποστηρίζεται και από ιδιωτικές ή κατόπιν διαγωνισμών δημόσιες αναθέσεις και καμπάνιες. Κυρίως από κοινωφελείς οργανισμούς και που αφορούν σε σύγχρονα κοινωνικά και επιστημονικά θέματα. Η έρευνα γύρω από σύγχρονα θέματα ή προβλήματα με τη χρήση της συγκεκριμένης ταινιακής φόρμας που καλείται να το αναδείξει, μπορεί να απευθύνονται ανάλογα κάθε φορά και το ευρύ ή και στο ειδικό ανά περίπτωση κοινό και σε συνεργασία με ειδικούς επιστήμονες συνεργάτες των οργανισμών. Επιλέγεται δε και η τεχνική ή το ύφος που θα υπηρετήσει καλύτερα τον στόχο της ενημέρωσης, π.χ. για θέματα όπως ο αυτισμός και η έγκαιρη διάγνωση του, η προώθηση του παιδικού θηλασμού, η ενδοοικογενειακή βία, κ.α. Κλείνοντας, είναι ίσως ενδιαφέρον να αναφερθεί ότι ο όρος Animation προέρχεται από τα Λατινικά animationem και το ρήμα animare, δηλαδή εμψυχώνω, αποδίδοντας στα Ελληνικά τις έννοιες «εμψυχοποίηση, «εμψύχωση» (των εικόνων και των σκίτσων όπως προανέφερα) και της ψευδαίσθησης της κίνησης. Όπως επίσης είναι ενδιαφέρον και το ότι οι πρώτες προσπάθειες παρουσίασης του φαινομένου του κινουμένου σχεδίου, ανήκουν στα προϊστορικά (!) χρόνια αφού σε σπηλιές βρέθηκαν χαραγμένα σχέδια, όπου τα ζώα απεικονίζονταν με πολλά πόδια, σε επαναλαμβανόμενες θέσεις, προφανώς για να δοθεί η αίσθηση της κίνησης της εικόνας.

Αναζήτηση Του Μίμη Γιωτσόπουλου Σ’ αναζητούσα, μες στ’ όνειρο που έτρεφε τη σκέψη. Βουτιά στον πόνο που δεν λέει να στερέψει. Μέσα στο κρύο και στο χιόνι. Σ΄ένα απριλιάτικο μπαλκόνι. Μες΄ στο θολό το παραθύρι, στο γκρεμισμένο το γεφύρι, στων δειλινών τ΄ ακροθαλάσσι, μες των χειλιών της το κεράσι. Μέσα στου Μάη ένα φιόρε και στις αδρές γραμμές ενός πιτόρε, μέσα στ΄ απόνερα της πρύμης, στο φεγγογιάλισμα της λίμνης.

Μην βιαστείς Του Σπύρου Ραδίτσα Μην βιαστείς να βάλεις τους άλλους στα όνειρά σου. Οι άνθρωποι συνδέονται και μετά αποχωρίζονται. Μην βιαστείς ν’ αρχίσεις κάτι νέο με χθεσινή αντίληψη. Κι’ αν βιαστείς να ορίσεις τι είναι η ζωή, θα την χάσεις.

Η Διαθήκη του καπετάνιου Του Χρήστου Χρήστου Δεν θέλω χώματα βαριά να με σκεπάσουνε μηδέ παπάδες να με μοιρολογάνε θέλω τη στάχτη μου σκόρπια μέσα στη θάλασσα και πάνωθέ της γλάροι να πετάνε Να συναντά βαπόρια ταξιδιάρικα που θα αρμενίζουνε απ’ το βορά στο νότο Τα απόνερά τους σιωπηλά ν’ ακολουθώ να νοιώθω σαν το μπάρκο μου το πρώτο Και η ψυχή μου ήρεμη στα πέλαγα σε δύσκολους καιρούς και σε χειμώνες με τις γοργόνες στις μπονάτσες θ’ ανταμώνετε και σαν τις μέρες θα κυλάνε οι αιώνες Τότε όλα θα έχουν ξεχαστεί δεν θα μ’ αγγίζουνε οι πίκρες και ο πόνος μία στιγμή του χρόνου ήταν η ζωή μόνος μου την αντάμωσα κι έφυγα πάλι μόνος

Κισμέτ

Επανάληψη

Του Λευτέρη Μαρματσούρη

Της Χαράς Ρίζου

Ο ναύτης μας απ’ τη Συρία ο Αχμέτ δάκρυσε όταν κέρδισε το κέρμα στην πίτα της Πρωτοχρονιάς είπε μια λέξη μοναχά: Κισμέτ εγώ όμως ανατρίχιασα ήρθανε στο μυαλό μου: Λαοδικεία, Έδεσσα, Αντιόχεια, Βέροια, Αμφίπολις, Αντιγόνεια, Σελεύκεια Βυζαντινός στρατός και καλόγεροι σφαγμένοι και κατατρεγμένοι αιρετικοί Άραβες ιμάμηδες, να δίνουν καταφύγιο στα τζαμιά τους, Είχε πολλούς αιώνες να πιάσει κέρμα βασιλόπιτας ο ναύτης μας απ’ τη Συρία, ο Αχμέτ.

Ευχές Της Ζιζής Γερονυμάκη Ήθελα να ‘μουν Αλπικό αστέρι όμοιο με μαργαρίτα. Ήθελα να ‘μουν φτερούγισμα στη σιωπή της νύχτας δροσερό αγιάζι πάνω στα πράσινα φύλλα δροσοσταλιά της ψυχής σου, πλάνος κισσός στην ανάβαση του κορμιού σου. Ήθελα να ‘μουν Αρχόντισσα του κορμιού σου, γλυκό τιτίβισμα αηδονιών, δοξασία του Πλάστη. Ήθελα να ΄μουν φεγγάρι στα σπάργανα και ήλιος του μεσονυκτίου βεντάλια της θάλασσας οι σπειρογράφοι αυτό ήθελα για σένα να ‘μουν .... Εκεί στα βυθά της θάλασσας ν’ ανθίζω και το πλάνεμα να είναι το ίδιο ε της Κίρκις Εκεί να σε κρατήσω για πάντα.

Με κούρασαν οι λέξεις που σκουριάζουν σε σάπιες σκέψεις και μηνύματα οι φράσεις οι κλισέ, που σχεδιάζουν παλιομοδίτικα ποιήματα. Βαρέθηκα και τα δικά σου λόγια τα ερωτικά και γλυκανάλατα. Κυκλοφορούν γύρω μας λαμόγια και μη ζητάς βόλτες τα Σάββατα. Με κούρασαν οι λέξεις στα μπαλκόνια πριν και μετά από τις εκλογές. Θ’ αλλάξουνε τα πάντα ακούω για χρόνια μα, κάθε αύριο μοιάζει με χθες.

Ένα τραγούδι για τη γυναίκα Της Μάρως Δήμου Όσο του χρόνου ο δρόμος προχωρεί η γυναίκα βαδίζει τον ανήφορο της ζωής κουβαλώντας φροντίδες, έγνοιες, θύμισες αγάπες και νοσταλγίες πολλές. Όσο το σφικταγγάλιασμα της ζωής μερικές φορές την θέλει χώρια, η γυναίκα εκεί μένει γυναίκα και άντρας μαζί στέκει όρθια γεμάτη ελπίδες θα περάσει γρήγορα ο καιρός, ψιθυρίζει. Ψιθυρίζει, αναπολεί, οραματίζεται μένει ψύχραιμη σ’ όλες τις δυσκολίες αγέρωχη στ’ άγρια κύματα και στους κρύους βοριάδες της ζωής. Και περιμένει και περιμένει να φύγουν οι αλυσίδες οι βαριές μ’ ένα χαμόγελο στα χείλη και με μια αγκαλιά ανοιχτή.

Σχεδία Ελπίδας Του Κώστα Στεφανόπουλου Η γέννηση κι ο θάνατος είναι δυο άκρες της ζωής στις ενδιάμεσες μέρες, τυχαία ή συνειδητά οι δυο τους συνευρέθησαν αυτός που σπόρο έσπειρε κι εκείνη, που τον φύτρωσε στον κήπο ενός ονείρου Κι ο κηπουρός δημιουργεί... Ενώ εμείς υπάγομεν ως ναυαγοί του αγνώστου κι ακούραστοι κωπηλάτες σε μια σχεδία ελπίδας πλέοντες και φερόμενοι από άγνωστα ρεύματα του μακρινού ωκεανού. Ταξιδευτές του μέλλοντος στων αστεριών την πορεία με μια σχεδία ελπίδας.

Αξέχαστες Πατρίδες Του Μιχάλη Γ. Χαλκιά Γλάρους με μύτες κέρινες κι ουρές σπασμωδικά κινούμενες και φουντωμένες θαλασσοπούλια, σε γραμμές αμέριμνες της Ιωνίας οι ακτές πλημμυρισμένες. Κουσάντασι, Τσεσμές, Λίζια, Μελί, στη Σμύρνη ο κατιφές στις θάλασσες του διωγμού δάκρυα, αναμνήσεις περασμένες, συμμαχικά πλεούμενα στης μνήμης τις αναδρομές αξέχαστες Πατρίδες, πικραμένες και χαμένες. Εξήντα χρόνια κ’ η φωτιά αναπυρώνεται, στα στήθη οι στεναγμοί φουντώνουν λες σαν χθες καταστροφής αντάρα, της προσφυγιάς το δράμα ολοκληρώνεται καμπάνες πένθιμες στ’ αυτιά, ξεριζωμένες εκκλησιές. Χίου, Ψαρών και Οινουσών και πάσης Ιωνίας έξαρχος ο Δεσπότης λειτουργεί στους θόλους των Ναών της Κάτω Παναγιάς τα χελιδόνια φτερουγίζουν με πνιγμένη τη φωνή. Ο διχασμός στον κόσμο και στο πνεύμα μίση και πάθη κ’ έξω μαυροφόρα απελπισιά. Τζαμί και στάβλος κι όλα πια καμένα Στης Σμύρνης τη Μεγάλη Εκκλησιά.

Στον Αμφιάραο Της Σταματούλας Ψαρροπούλου-Γκίκα Γιάτρεψε του άθλιου κουφαριού μας Τ’ απαίσια τραύματα. Κάνε το σκοτεινιασμένο μας μυαλό Στα συγκαλά του να’ ρθει. Βοήθησε την ψυχή Παράδωσε χρησμό για τα μελλούμενα Στον ουρανό να σκαρφαλώσει. Εσύ γιατρέ, Συ μάντη, Συ θεέ, Κάνε μας Α ν θ ρ ώ π ο υ ς.

Λεσχη

Αρχιπλοιαρχων Φίλωνος 86, 3ος όροφος 185 36 Πειραιάς

Έλληνες πλοιοκτήτες, Η Λέσχη μας αποτελείται από Αρχιπλοιάρχους, που εκτός από το ήθος που τους διακρίνει, έχουν μακρά και γόνιμη παρουσία σε όλους τους κλάδους της ναυτιλίας. H εξειδίκευση τους, σε κάθε τομέα της τόσο δύσκολης ναυτιλιακής επιχείρησης, αλλά και η πλήρης γνώση του αντικειμένου που λέγεται "πλοίο" τους καθιστούν ιδανικά στελέχη για την εταιρεία σας. Για περισσότερες πληροφορίες, παρακαλούμε να επικοινωνήσετε στα παρακάτω τηλέφωνα: Kάπτα Μαρίνο: 6936 868 518 Kάπτα Χρήστο Γερασίμου: 6945 598 499

CMY