Νέος Εξάντας - Φεβρουάριος 2019

Σέβου Ἅλα

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 62 | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2019

Σαράντος Καργάκος ΜΕ

Ο

ΟΣ • ΡΙ

ΥΛ

ΤΕ

Ν ΩΝ Λ ΟΓ

ΓΟ

ΛΗ

1937 - 2019

ΤΑ Λ ΛΙΟ

• ΓΡΗ

• ΕΝ ΩΣ Η Ε Λ

ΙΣΤΕΙ Ο Ν ΧΝΩ Ν •

ΑΡ

ΟΣ

ΞΕΝΟ

ΠΟ

Oil Marketing Trading International M A R I N E

F U E L S

ATHENS OFFICE

DUBAI OFFICE

SINGAPORE OFFICE

12 Kithiron str. 174 55 Alimos Athens Greece T: +30 210 96 09 860 F: +30 210 96 09 861 E-mail: bunkers@oil-marketing.com

Office 2001, Saba Tower 1, Jumeirah Lakes Towers, Dubai, United Arab Emirates T: +971 44350500 F: +971 44350505 E-mail: bunkers@oil-marketing.com

Oil Marketing & Trading International Pte. Ltd. 8 Eu Tong Sen Street, #18-83 The Central, Singapore 059818 T: +65 6222 4028 F: +65 6222 4027 Email: singapore@oil-marketing.com

www.oil-marketing.com

70 Χρόνια Προσφοράς στην Υπηρεσία της Ελληνικής Ναυτιλίας

Ευχαριστούμε τους Έλληνες εφοπλιστές για την προτίμηση στη σημαία της Λιβερίας που αποδεικνύει ότι το Νηολόγιο που δημιουργήθηκε και υιοθετήθηκε από τους Έλληνες εφοπλιστές το 1948 εξακολουθεί τους ισχυρούς δεσμούς του και την προσφορά των υπηρεσιών του στην Ελληνική ναυτιλία 70 χρόνια από την ίδρυση του. Η σχέση αυτή έχει γίνει δυναμικότερη και στενότερη με το πέρασμα του χρόνου ακόμη και στη διάρκεια της παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης των τελευταίων χρόνων, θεμελιωμένη σε σχέσεις αμοιβαίας εμπιστοσύνης, στήριξης και αλληλεγγύης. Σήμερα, το Νηολόγιο της Λιβερίας αποτελεί μιά παγκόσμια δύναμη στη ναυτιλία αντιπροσωπεύοντας 12% της ολικής χωρητικότητας του παγκόσμιου στόλου (gtons) με 4,200 πλοία όλων των τύπων. Οι Έλληνες εφοπλιστές μας έχουν τιμήσει με 1090 από τα πλοία τους, καθιστώντας μας πρώτη σημαία στις επιλογές τους. Τα γραφεία μας στον Πειραιά, στο κέντρο του λιμανιού, Ευπλοίας 2, παρέχουν όλες τις υπηρεσίες που απαιτούνται στην σημερινή απαιτητική ναυτιλιακή αγορά υπηρετώντας με αφοσίωση, υπευθυνότητα, συνέπεια, και επαγγελματισμό τις ανάγκες της Ελληνικής ναυτιλίας. «Η προσπάθεια μου είχε στόχο τότε

το 2004 να προσφέρει όλες τις υπηρεσίες μας στους Έλληνες εφοπλιστές από τον Πειραιά υπεύθυνα και αξιόπιστα ώστε να τύχουμε της εμπιστοσύνης τους. Σήμερα τους ευχαριστούμε για την προτίμηση τους στη σημαία της Λιβερίας που αποδεικνύει ότι το Νηολόγιο που δημιουργήθηκε και υιοθετήθηκε από τους Έλληνες εφοπλιστές το 1948 εξακολουθεί τους ισχυρούς δεσμούς του και την προσφορά των υπηρεσιών του στην Ελληνική ναυτιλία. Η συνταγή της προσφοράς μας στην Ελληνική ναυτιλία είναι απλή και χαρακτηριστικά της είναι η συνέπεια, υπευθυνότητα, άμεση ανταπόκριση και ταχεία εξυπηρέτηση, οποιαδήποτε ημέρα και ώρα μιάς και η ναυτιλία δεν έχει ωράριο και εργάζεται σε εικοσιτετράωρη βάση. Δουλειά μας είναι να βρίσκουμε λύσεις, να στηρίζουμε το πλοίο και τον εφοπλιστή. Η πίστη μας στις δυνατότητες των Ελλήνων εφοπλιστών που ανεξαρτήτως συνθηκών ναυλαγοράς, όπως στη παρούσα δύσκολη φάση για πλοία υγρού φορτίου αλλά και στο παρελθόν για πλοία ξηρού φορτίου και εμπορευματοκιβωτίων, συνεχίζουν να επενδύουν και να συμβάλλουν στην Ελληνική οικονομία μας δημιουργεί πρόσθετη υποχρέωση στήριξης και αλληλεγγύης στους Έλληνες εφοπλιστές. Στο άκρως ανταγωνιστικό και απαιτητικό σημερινό ναυτιλιακό περιβάλλον, το να είσαι ένα μεγάλο νηολόγιο εξ απόψεως αριθμού πλοίων ή

O Μιχάλης Πανταζόπουλος, είναι Αντιπρόεδρος του Liberian International Ship & Corporate Registry (Νηολόγιο Λιβερίας) και Γενικός Διευθυντής του ελληνικού γραφείου του Νηολογίου.

υπηρεσιών είναι μόνο ένα μέρος της ιστορίας. Ένα άλλο εξ’ ίσου επιθυμητό είναι ο ηγετικός ρόλος που απαιτείται σε όλα τα μέτωπα που ενδέχεται να επηρεάσουν τις επιδόσεις, την ασφάλεια, τη φήμη σου, αλλά και την προστιθέμενη αξία που εισάγεις στο διεθνή ναυτιλιακό στίβο.» Γιορτάζοντας τα 70 χρόνια παρουσίας μας στη παγκοσμίως ανταγωνιστική ναυτιλία, όπου η επιβίωση είναι ένα σήμα τιμής που απονέμεται μόνο σε επιχειρήσεις που βρίσκονται σε αυτήν για μακρύ χρονικό διάστημα λόγω των ποιοτικών υπηρεσιών που προσφέρουν, αισθανόμαστε υποχρέωση και ευθύνη αυτής της εμπιστοσύνης των Ελλήνων εφοπλιστών. Γι’ αυτό όχι μόνο η ειλικρινής ευγνωμοσύνη μας αλλά και η δέσμευσή μας στην ελληνική ναυτιλιακή κοινότητα αποτελούν τα θεμέλια της αγαστής συνεργασίας μας.

C C M M Y Y CM CM MY MY CY CY CMY CMY K K

Μην κοιτάς το µέλλον σου

Ταξίδεψε και κατάκτησέ το!

Σταδιοδρόµησε ταξιδεύοντας µε τους πρωτοπόρους της Ελληνικής Ναυτιλίας ως Αξιωµατικός του Εµπορικού Ναυτικού

51σύγχρονα φορτηγάπλοία Capes ταξιδεύουν την Ελληνική Σηµαία στις θάλασσες του κόσµου

AN A NG EL

MARITIME SERVICES INC.

Λεωφ. Συγγρού 354, Καλλιθέα, Αθήνα 176 74 τηλ. 210 94.67.200 E-mail mail@anangelmar.com

Σέβου Ἅλα

Νέος εξάντας

Τεύχος 62 | Φεβρουάριος 2019

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 62 | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2019

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΣΧΗ ΜΑΣ Καρφίτσα πέτου, ολομέταξες γραβάτες και γυναικεία φουλάρια. Διατίθενται σε πολύ χαμηλή τιμή στα Μέλη και τους φίλους μας, για ιδία χρήση ή για να τα προσφέρουν σε τρίτους ως ένα εντυπωσιακό δώρο. Σαράντος Καργάκος ΙΣΤΕΙ Ο Ν

Ο

1937 - 2019

ΤΑ Λ ΛΙΟ

ΟΣ •

ΓΟ

ΤΕ

ΧΝΩ Ν •

ΜΕ

Ν ΩΝ Λ ΟΓ

• ΓΡΗ

• ΕΝ ΩΣ Η Ε

ΛΗ

ΡΙ

ΥΛ

ΑΡ

Λ

ΟΣ

ΞΕΝΟ

ΠΟ

Σαράντος Καργάκος. Η μεγάλη απώλεια.

ΤΕΤΡΑΜΗΝΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ-ΕΚΔΟΣΗ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ PORT CAPTAINS CLUB Φίλωνος 86, 3ος όροφος, 185 36 Πειραιάς Τηλ.: 210 42 94 236 / 237 Fax: 210 42 94 238 E-mail: portcaptainsclub@otenet.gr www.portcaptainsclub.gr

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 13

Οι δραστηριότητές μας ενημερώνει ο Πρόεδρος καπτα-Μαρίνος Τσάμης

14

Εκδηλώσεις της Λέσχης

Μαρίνος Τσάμης Πρόεδρος

24

Άρθρα & Σχόλια του Φρίξου Δήμου

26

Όρτσα

Άγγελος Γαβιώτης Αντιπρόεδρος

28

ΣΑΡΑΝΤΟΣ ΚΑΡΓΑΚΟΣ. Η μεγάλη απώλεια

Διονύσιος Βουτσινάς Β΄ Αντιπρόεδρος

30

Βράβευση Συνεργατών «Ν. Εξάντα» του Φρίξου Δήμου

32

Ταξίδι στη Μυανμάρ της Ρεγγίνας Φρέντζου

Παναγιώτης Μηνόγιαννης Γεν. Γραμματέας

34

Νεοέλληνες της Ρίας Στρίγκου

36

Ο Χειρουργός Θυρεοειδούς εξηγεί τι είναι η Βρογχοκήλη και οι Όζοι Θυρεοειδούς, αλλά και ποια είναι η θεραπεία τους του Σταύρου Τσιριγωτάκη

40

Λιθίαση ουροποιητικού - Πέτρα στα νεφρά του Δρ. Ιωάννη Καταφυγιώτη

43

Περιβάλλον. Το νερό, η ζωή & ο άνθρωπος του Πέτρου Τζιά

48

Φιλολογικά αφηγήματα. Η χαρά του βασιλιά του Αναστάσιου Ρήγα

50

Νόηση, γοητεία & συναίσθημα στα άνθη της Βούλας Λαμπροπούλου

κ. Λίνα Ποταμιάνου Κιν.: 693 7372665

62

Αγία Φιλοθέη «η Αθηναία» του Ανδρέα Δημάκη

63

Το Σύμπαν. Τροχιακό Τηλεσκόπιο, James Webb του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Νομικοί Σύμβουλοι

70

ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ. Αρχαίοι Ναοί και Ιερά του Μαρίνου Τσάμη

Μαρία Σωτηροπούλου Κολοκοτρώνη 153, Πειραιάς Τηλ.: 210 41 81 048 / 210 45 26 916

74

ΠΛΑΤΩΝ. Ο θεϊκός. Μέρος Ε , της Άννας Βογιατζή

83

Ένας ανδριωμένος θάνατος του Καπτ. Βασίλη Βαρότση

Ρέα Μητροπούλου Ακτή Μιαούλη 51, Πειραιάς Τηλ. 210 42 92 917 Κιν. 694 4915232

84

Ευπρόσδεκτος ο... από μηχανής Θεός του Κώστα Τσάμη

87

Τα έξυπνα πλοία: Παρόν, απώτερο μέλλον ή φουτουριστική ουτοπία; του Ιάσονα Μίχου

Ραλλία Π. Δρακουλάκου Κάρπου 60, Αθήνα Τηλ. 210 9021907-Κιν. 694 5778709

90

An Accident του Captain Malcolm MacKenzie

92

Ιστορίες της Βαρδιόλας. Ναυτικό Ονοματολόγιο του Φρίξου Δήμου

94

Πρόσκληση σε δείπνο στην καρδιά της ζούγκλας της Μάρως Δήμου

96

Λυρικά ταξίδια της Ζ. Γερονυμάκη, του Α. Μικέλη, της Σ. Ψαρροπούλου-Γκίκα, της Μ. Δήμου, της Χ. Ρίζου, του αείμνηστου Μ. Χαλκιά, του Χ. Χρήστου, του Γ. Μανέτα, του Σ. Ραδίτσα

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟYΛΙΟ

Δημοσθένης Παπαδόπουλος Ταμίας Χρήστος Γερασίμου Κοσμήτωρ Σπύρος Ραδίτσας Μέλος Εκδότης-Διευθυντής

Παραγωγή εντύπου ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ Βουλιαγμένης 52, 166 73 Βούλα Τηλ.: 210 89 48 640 E-mail: mx_ster@otenet.gr

Οι απόψεις που εκφράζονται στα άρθρα του ΝΕΟΥ ΕΞΑΝΤΑ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δεν ερμηνεύουν ούτε δεσμεύουν τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων

Share our Passion for Shipping

Capital Ship Management Corp. Ιάσωνος 3, Πειραιάς, 18537, Tηλ.: +30 210 4584900, Fax: +30 210 4285679 E-mail: capital@capitalship.gr, www.capitalship.gr

ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙ ΤΗΤΕΣ ΜΑΣ Ενημερώνει ο Πρόεδρος Κάπτα Μαρίνος Τσάμης

H

χρονιά που πέρασε μας έδωσε δύο πολύ σπουδαία για την Ελληνική Ναυτιλία γεγονότα, τα «Ποσειδώνια 2018» και την ίδρυση στα Καρδάμυλα της Χίου του πρώτου ιδιωτικού μη κερδοσκοπικού Λυκείου, ναυτικής κατεύθυνσης, από το Ίδρυμα Μαρία Τσάκος. Και τα δύο γεγονότα η Λέσχη τα προέβαλε δεόντως, μέσω του περιοδικού και της ιστοσελίδας της. Φέτος που δεν θα υπάρξουν Ποσειδώνια, η Λέσχη προετοιμάζει ένα πλούσιο πρόγραμμα εκδηλώσεων για την Άνοιξη και το Φθινόπωρο. Το ανοιξιάτικο πρόγραμμα έχει ήδη κοινοποιηθεί στα μέλη και τους φίλους μας. Είναι αρχές Φεβρουαρίου, που γράφεται αυτό το σημείωμα και εργαζόμαστε πυρετωδώς για την διοργάνωση της ετήσιας χοροεσπερίδας μας. Η επιλογή για άλλη μια φορά του Ναυτικού Ομίλου δεν έγινε τυχαία. Οι αίθουσές και η διακόσμησή τους είναι έξοχες και μας εκφράζουν άριστα. Εξ ίσου έξοχος είναι και ο μπουφές, τα ποτά και οι εξυπηρέτηση από το προσωπικό. Το μόνο πρόβλημα είναι ο χώρος, καθώς με πολύ δυσκολία μπορεί να εξυπηρετήσει 250 άτομα, που συνήθως είναι ο αριθμός των συμμετεχόντων στις χοροεσπερίδες μας. Προτού λοιπόν να κλείσουμε στον Ναυτικό Όμιλο, προσπαθήσαμε να βρούμε άλλη λύση. Και τότε με έκπληξη διαπιστώσαμε ότι την προηγούμενη χρονιά τα πάντα είχαν αλλάξει στα ξενοδοχεία που μας φιλοξενούσαν. Το παλαιό Ledra Marriot που είχε σταματήσει τη λειτουργία του το 2015, ξανάνοιξε πρόσφατα με άλλη διεύθυνση και πλέον ονομάζεται “Grand Hayat Athens”. Ζητήσαμε επανειλημμένως να μας δώσουν προσφορά για τη χοροεσπερίδα μας, δυστυχώς όμως δεν λάβαμε καμία απάντηση. Το άλλο ξενοδοχείο που μας είχε πολλές φορές φιλοξενήσει είναι το Metropolitan (πρώην Χανδρή). Από τις αρχές του περασμένου χρόνου έκανε μια εκτεταμένη ανακαίνιση και τώρα λειτουργεί υπό άλλη διεύθυνση και με όνομα “Athens Marriot Hotel”. Μας έστειλαν προσφορά, λίγο ακριβή, αλλά η δυσκολία ήταν ότι δεν μπορούσαν να μας εξασφαλίσουν την ημερομηνία της

χοροεσπερίδας μας. Ζητήσαμε επιπλέον προσφορές από τα ξενοδοχεία «Μεγάλη Βρεταννία» και «Intercontinental», δυστυχώς όμως ήταν πολύ ακριβές. Όλα αυτά μας οδήγησαν στην απόφαση να στραφούμε προς τον Ναυτικό Όμιλο. Το πρόγραμμα του πρώτου εξαμήνου του έτους περιλαμβάνει πολλές και ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις. Εκτός από την υποχρεωτική από το Καταστατικό, Τακτική Γενική Συνέλευση, για πρώτη φορά η Λέσχη διοργανώνει απογευματινή συγκέντρωση γυναι-

κών, με αφορμή την Ημέρα Γυναίκας. Στη συγκέντρωση θα συμμετέχουν κυρίες, σύζυγοι μελών μας και φίλες της Λέσχης. Την εκδήλωση διοργανώνουν δύο φίλες μας, η κ. Ελευθερία Σάρλη και η κ. Βαρβάρα Μπάρτζη, ενώ η επίσης φίλη κ. Ειρήνη- Φάνια Παπιδά, θα απαγγείλει ποίημα σχετικό με την γυναίκα. Θα είναι μια ευχάριστη απογευματινή συγκέντρωση όπου οι κυρίες θα απολαύσουν φρέσκο καφέ ή τσάι και μια ποικιλία γλυκισμάτων, συγχρόνως θα έχουν την ευκαιρία να ανταλλάξουν απόψεις, να γνωριστούν μεταξύ τους και να δημιουργήσουν νέες φιλίες. Με την πρόσφατη αναθεώρηση του Καταστατικού, κάθε ενδιαφερόμενος να γίνει μέλος και δεν διαθέτει τα απαιτούμενα προσόντα, έχει τη δυνατότητα να εγγραφεί ως φίλος. Αρκεί να υποβάλλει μια αίτηση, την οποία πρέπει να εγκρίνει το Διοικητικό Συμβούλιο, η δε ετήσια εισφορά ανέρχεται σε 25 ΕΥΡΩ. Οι φίλοι έχουν όλα τα προνόμια των μελών της Λέσχης, εκτός από το εκλέγειν ή εκλέγεσθαι. Σήμερα οι φίλοι μας ανέρχονται σε 15 άνδρες και γυναίκες και υπάρχει περιθώριο ο αριθμός αυτός να αυξηθεί πολύ. Η Λέσχη μας είναι ανοικτή στην κοινωνία και νέοι φίλοι θα βοηθήσουν τα μέγιστα στην πρόοδό της.

Στιγμιότυπο από την κοπή της Πρωτοχρονιάτικης Πίτας της Λέσχης. Στη φωτογραφία τέσσερα αξιόλογα μέλη μας. Από αριστερά, ο Γενικός Γραμματέας της Λέσχης, Πλοίαρχος Πάνος Μηνόγιαννης, στο μέσον ο πλοιοκτήτης και επιτυχημένος επιχειρηματίας, Πλοίαρχος Παναγιώτης Τσάκος και ο πλοιοκτήτης Πλοίαρχος Δημήτρης Κυριακόπουλος. Δεξιά ένα από τα ιστορικά μέλη μας, ο Πλοίαρχος Νίκος Λιγνός.

13

Στιγμιότυπα από τη σπουδαία διάλεξη του φιλοσόφου κ. Στέλιου Ράμφου, με θέμα: «Ελλάδα και Έλληνες».

14

Επίσκεψη στο πολύ σημαντικό Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και στη συνέχεια γεύμα σε εστιατόριο στο κέντρο των Αθηνών.

15

Στιγμιότυπα της πολύ σημαντικής διάλεξης του κ. Γεωργίου Δρακόπουλου, με θέμα: «Διαδρομή του Μικρασιατικού Ελληνισμού».

16

Βράβευση των συντακτών του «Εξάντα», οι οπoίοι με τα άρθρα, τις μελέτες, τα διηγήματα, τα ποιήματά τους συμβάλουν στην ποιοτική αναβάθμιση του περιοδικού μας.

11

2

3

4

1. Βράβευση του κ. Ευάγγελου Αγγελάκου, επιχειρηματία και πρώην Δημάρχου των Οινουσσών. Τα βραβείο παραλαμβάνει ο γιος του Δημήτριος. 2. Βράβευση του Πλοιάρχου Βασίλη Βαρότση. Εισηγητής ο Γ.Γ. της Λέσχης Πλοίαρχος Πάνος Μηνόγιαννης. 3. Βράβευση του καθηγητού της Ιστορίας της Επιστήμης και Επίτιμου Μέλους μας κ. Κωνσταντίνου Γεωργακόπουλου. 4. Βράβευση του Πλοιάρχου Βασίλη Γιαννουλάκη. Εισηγητής ο Επίτιμος Πρόεδρος της Λέσχης Πλοίαρχος Πρίαμος Τζίμητρας. 5. Βράβευση του Πλοίάρχου Θανάση Ζεύκη, Προέδρου της Λέσχης Αποφοίτων Ναυτικής Σχολής Ύδρας. Εισηγητής ο Πλοίαρχος Φρίξος Δήμου. 6. Βράβευση του Ιατρού-Χειρουργού κ. Νικολάου Καβαλλιεράτου. Εισηγητής ο Κοσμήτορας της Λέσχης Πλοίαρχος Χρήστος Γερασίμου.

5

6

17

Βράβευση των συντακτών του «Εξάντα», οι οπoίοι με τα άρθρα, τις μελέτες, τα διηγήματα, τα ποιήματά τους συμβάλουν στην ποιοτική αναβάθμιση του περιοδικού μας.

1

2

3

1. Βράβευση της κ. Βούλας Λαμπροπούλου, Ομοτίμου Καθηγήτριας Γυναικείων Θεμάτων του Πανεπιστημίου Αθηνών. Εισηγητής ο Ταμίας της Λέσχης Πλοίαρχος Δήμος Παπαδόπουλος. 2. Βράβευση του Πλοιάρχου Δημητρίου Μηνδρινού, Προέδρου της Π.Ε.Σ.Π.Ε.Ν. Εισηγητής ο Β’ Αντιπρόεδρος της Λέσχης, Πλοίαρχος Διονύσης Βουτσινάς. 3. Βράβευση του Γ. Γ. της Λέσχης, Πλοιάρχου Πάνου Μηνόγιαννη. Εισηγητής ο Πλοίαρχος Σπύρος Ραδίτσας. 4. Βράβευση του κ. Ιάσονα-Θεοδώρου Μίχου, Νομικού, με ειδίκευση στο Ναυτικό Δίκαιο. Εισηγητής ο Πλοίαρχος Αλέκος Σπαθάρης. 5. Βράβευση της οδοντιάτρου κ. Φλωράνθης Μπαχά. Εισηγήτρια κ. Λίνα Ποταμιάνου.

4

5

18

Βράβευση των συντακτών του «Εξάντα», οι οπoίοι με τα άρθρα, τις μελέτες, τα διηγήματα, τα ποιήματά τους συμβάλουν στην ποιοτική αναβάθμιση του περιοδικού μας.

1

2

3

4

1. Βράβευση Υποναυάρχου Λ.Σ. (ε.α.) κ. Βασιλείου Παπαγιάννη. Το βραβείο παραλαμβάνει η κόρη του Σοφία. Εισηγητής ο Πλοίαρχος Φρίξος Δήμου. 2. Βράβευση της κ. Λίνας Ποταμιάνου. Εισηγητής ο Επίτιμος Πρόεδρος της Λέσχης Πλοίαρχος Πρίαμος Τζίμητρας. 3. Βράβευση του πτυχιούχου του Παντείου Πανεπιστημίου και σπουδαίου ερευνητή κ. Αναστασίου Ρήγα. 4. Βράβευση της ποιήτριας κ. Χαράς Ρίζου. Εισηγητής ο Γ.Γ. της Λέσχης Πλοίαρχος Πάνος Μηνόγιαννης. 5. Βράβευση του κ. Πέτρου Τζιά, Χημικού-Μηχανικού. 6. Βράβευση του βραβευμένου από την Ένωση Ελλήνων Λογοτεχνών διηγηματογράφου, κ. Κωνσταντίνου Τσάμη. Εισηγητής ο Πλοίαρχος Φρίξος Δήμου.

5

6

19

Βράβευση των συντακτών του «Εξάντα», οι οπoίοι με τα άρθρα, τις μελέτες, τα διηγήματα, τα ποιήματά τους συμβάλουν στην ποιοτική αναβάθμιση του περιοδικού μας.

1

2

3

1. Βράβευση του Πλοιάρχου Μανόλη Τσικαλάκη, Προέδρου της Π.Ε.Π.Ε.Ν. 2. Βράβευση του Ιατρού-Χειρουργού κ. Σταύρου Τσιριγωτάκη. Εισηγητής ο Κοσμήτορας της Λέσχης Πλοίαρχος Χρήστος Γερασίμου. 3. Βράβευση, μετά θάνατον, του λογοτέχνη και ποιητή Πλοιάρχου Μιχάλη Χαλκιά. Το βραβείο παραλαμβάνει ο γιος του Άγγελος. Εισηγητής ο Πλοίαρχος Φρίξος Δήμου. 4. Βράβευση του ποιητή Πλοιάρχου Χρήστου Χρήστου. Εισηγητής ο Πλοίαρχος Σπύρος Ραδίτσας. 5. Βράβευση του φαρμακοποιού, λογοτέχνη και ερευνητή κ. Αγγέλου Ψιμόπουλου.

4

5

20

Ομαδικές φωτογραφίσεις, μετά το πέρας της τελετής βράβευσης.

21

Χριστουγεννιάτικη βραδιά. Η Λέσχη, με πλούσιο μπουφέ, άφθονο κρασί και κέφι υποδέχεται τη μεγάλη γιορτή της Χριστιανοσύνης.

22

Αρθρα & Σχολια Του Φρίξου Δήμου | Πλοιάρχου Ε.Ν. Πρώην Καθηγητή και Διευθυντή Σπουδών Δημοσίας Σχολής Πλοιάρχων Σύρου

Αποχαιρετισμός στον Καπετάν Φώτη

Τ

ο μεσημέρι της, Πέμπτης (27/12/18) κατευοδώσαμε, από τον Ιερό Ναό του Κοιμητηρίου της Ηλιούπολης, τον αείμνηστο καπετάν Φώτη Γρηγοριάδη που εγκατέλειψε τόσα απρόσμενα τον μάταιο αυτό κόσμο. Εμείς οι φίλοι του, οι συμμαθητές του από τη Σχολή της Υδράς, οι συνάδελφοί του από τις Λέσχες Αποφοίτων της Σχολής Ναυτιλίας Ύδρας και Αρχιπλοιάρχων Πειραιά, οι Ροταριανοί της Ηλιούπολης επίσης, αλλά και όλοι οι φίλοι του, γιατί μόνο φίλους είχε, μαζί με την πολυαγαπημένη του οικογένεια φυσικά, θα του πούμε το τελευταίο αντίο! Το ταξίδι αυτό θα είναι το στερνό και πιο μεγάλο της θαλασσινής του καριέρας, αλλά ως καλός καπετάνιος θα διαπλεύσει χωρίς καμιά δυσκολία την «μακαρία οδό» και θα αγκυροβολήσει επιτέλους και με τις δύο στις ουράνιες μπουνάτσες και την αιωνιότητα...

Τσουνάμι

Τ

ο τσουνάμι που ξαναθυμήθηκε δυστυχώς πάλι την Ινδονησία, που δεν οφείλεται όμως αυτή τη φορά σε μεγάλο σεισμό, αλλά στην έκρηξη ηφαιστείου και μάλιστα του Κρακατόα που και τον Αύγουστο του 1883 με κύματα 35 μέτρων προκάλεσε το θάνατο 36.000 ατόμων!! Το τσουνάμι είναι λέξη ιαπωνική και σημαίνει κύμα λιμανιού.(Τσου= λιμάνι και νάμι=κύμα). Οι Άγγλοι το ονομάζουν σεισμικό θαλάσσιο .. κύμα ή παλιρροιακό κύμα (Seismic Wave ή Tidal Wave) αλλά δεν είναι σωστό αφού μπορεί να είναι αποτέλεσμα ηφαιστειακής έκρηξης όπως της τωρινής. Λανθασμένος είναι επίσης και ο όρος «παλιρροιακό» γιατί δεν έχει καμία σχέση με την έλξη της σελήνης ή και άλλων ουράνιων σωμάτων. Έτσι επικράτησε η ιαπωνική ονομασία τσουνάμι που είναι ωκεάνιο καταστροφικό κύμα, που δημιουργείται έπειτα από βιαία και μεγάλη μετακίνηση τμήματος του βυθού, ή της

24

ξηράς λόγω σεισμού, έκρηξης ηφαιστείου ή άλλης αιτίας. Τα κύματα τσουνάμι επέρχονται κατά σειρές και το ύφος αυξάνει μεταξύ τρίτου και όγδοου κύματος. Διαρκούν δε από ώρες μέχρι λίγες ημέρες και έχουν περίοδο 15 έως 60 λεπτά,η οποία παραμένει σταθερή μέχρι την ακτή. Στον Ειρηνικό όπου παρατηρούνται περισσότερα τσουνάμι, το μήκος του κύματος (από κορυφή σε κορυφή) υπερβαίνει τα 100 ναυτικά μίλια, το ύψος του όμως δεν υπερβαίνει τα δύο με τρία πόδια, ενώ η ταχύτητα είναι υπερβολική. Πλησιάζει τους 500 κόμβους (952 χιλιόμετρα την ώρα!) στα βαθειά νερα!! Η ταχύτητα του τσουνάμι ισούται με το γινόμενο της τετραγωνικής ρίζας του βάθους της θάλασσας σε πόδια επί τον δεκαδικό αριθμό 3,4. Λόγω αυτής της σχέσης, όταν τα κύματα διέρχονται από μικρά βάθη,η ταχύτητα μειώνεται αλλά αυξάνεται το ύψος τους σε μεγάλα μεγέθη, που στην ακτή μποεεί να φτάσει και τα 50 πόδια (15,24 μέτρα). Οι καταστροφές που προξενούνται στα παράλια από αυτά τεράστια κύματα, είναι ανυπολόγιστες! Η συνάντηση πλοίου και κύματος τσουνάμι ειναι πάρα πολύ βιαία και προσομοιάζεται με πρόσκρουση σε ύφαλο! Έτσι επεξηγείται και η «ύπαρξη», σε παλαιότερους ναυτικούς χάρτες «υφάλων» σε πολύ μεγάλα βάθη που σήμερα δεν υπάρχουν. Κατά τη μακρόχρονη υπηρεσία μου στο Εμπορικό Ναυτικό ποτέ δεν συνάντησα, εκτός απο μια φορά (1965 νομίζω) όταν το πλοίο μου εκφόρτωνε στο Long Βeach (California) και ειδοποιηθήκαμε από την Ακτοφυλακή των ΗΠΑ όλα τα ελλιμενισμένα πλοία να προετοιμαστούμε να αντιμετωπίσουμε τσουνάμι που αναμένεται σε λίγες ώρες να πλήξει την περιοχή. Τελικά παρά τις ετοιμασίες μας το τσουνάμι δεν μας... τίμησε με την απαίσια παρουσία του.

Ερυθρός Σταυρός

Δ

εν εκπλαγήκαμε, γιατί την τελευταία φορά οι δυσάρεστες εκπλήξεις καταντήσανε καθημερινό φαινόμενο στην Ελλάδα, διαβάζοντας πως ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός (Δ.Ε.Σ.) έδωσε δεκαήμερο τελεσίγραφο στον Ελληνικό να τακτοποιήσει τις εκκρεμότητές του (αλλαγή καταστατικού και άνοιγμα για νέα στελέχη) αλλιώς θα αποβληθεί από τη Διεθνή Ομοσπονδία Ερυθρών Σταυρών!!! Έτσι εκτός από το ηθικό ράπισμα, θα διακοπεί και η τόσο αναγκαία, γι’ αυτόν τον καιρό, χρηματοδότηση. Και να σκεφτεί κανείς πως ο Ελληνικός Ερυθρός Σταυρός (Ε.Ε.Σ.), από την ίδρυσή του το 1877 προσέφερε πλείστες και άριστες υπηρεσίες στη Χώρα στον πόλεμο και την ειρήνη, ήταν πάρα πολύ κοντά στον Ελβετικό και πάντοτε βοηθά την πατρίδα μας. Εμείς οι παλιοί, τα παιδιά της κατοχής δηλαδή, δεν θα ξεχάσουμε ποτέ με τι πείνα και λαχτάρα περιμέναμε (τη ζοφερή εκείνη εποχή που «τα ’σκιαζε η φοβέρα και τα πλάκωνε η σκλαβιά») στο συσσίτιο του Ε.Ε.Σ. τα μπιζέλια ή το χυλό από καλαμποκάλευρο. Βλέπαμε τις εθελόντριες αδελφές και τους ανθρώπους του Ε.Ε.Σ. σαν φύλακες αγγέλους! Και ήταν γιατί φύλαγαν κυριολεκτικά το καζάνι από τους «επιτήδειους», που κλέβανε και μισοβρασμένα όσπρια, τα στεγνώνανε στον ήλιο και τα πουλάγανε στην μαύρη αγορά. Υπήρχε μάλιστα και σχετικό τραγουδάκι: «Θα πάω να το πω / στον Ερυθρό Σταυρό, / πως είσαστε συνέταιροι κι δυο, / Εσύ με το ρολό που κλέβεις το χυλό / και κάνεις παπουτσάκι με φελλό». Υπενθυμίζεται πως παλιότερα πρώτες βοήθειες στην Αθήνα παρεχόντουσαν από το μοναδικό σταθμό του Ε.Ε.Σ., που βρισκόταν στην Γ΄ Σεπτεμβρίου και τα αυτοκίνητά του, μεταφοράς ασθενών τα ονομάζαμε... «πρώτο βοηθειών». Και κλείνοντας υπογραμμίζεται ότι οι Έλληνες Ναυτικοί θα είναι πάντα ευγνώμονες στον Ε.Ε.Σ. για την ιατρική βοήθεια που τους παρείχε, παρά τις πενιχρές τηλεπικοινωνιακές συνθήκες της εποχής εκείνης, όταν ταξίδευαν στους ωκεανούς. Ευελπιστούμε πως οι δύο Ερυθροί Σταυροί θα τα βρουν τελικά μεταξύ τους κι ακόμη θα ξεκαθαρίσει ο δικός μας από τα δικαστήρια και μέσα από τους κόλπους του Δ.Ε.Σ. και δικαιωμένος από την ελληνική δικαιοσύνη θα συνεχίσει, αλλά επαυξημένα, το ανθρωπιστικό του έργο!

Ευεργέτες Εφοπλιστές

Ε

π’ ευκαιρία του δημοσιεύματος «Αρνητές Χορηγιών», του κ. Στρατή Στρατήγη στην Καθημερινή της 17/10/18, είναι απορίας άξιον πως τα ονόματα μεγάλων Ελλήνων ευεργετών με τεράστια οικονομική και κοινωνική προσφορά στον τόπο όπως π.χ. των Αριστοτέλη Ωνάση και Σταύρου Νιάρχου απουσιάζουν ολοσχερώς από τις οδωνυμικές πινακίδες μας. Μήπως ενοχλούνται «κάποιοι» από το εφοπλιστικό τους επάγγελμα;

Καραβήσια Ποιήματα

Ο

καλός συνάδελφος και πολυβραβευμένος ποιητής καπετάν Αντώνης Μικέλης μετά τις ποιητικές συλλογές του "Πίσω από το Φινιστρίνι" και "Θύμησες της Θάλασσας", μόλις κυκλοφόρησε κι άλλες δύο: Τις "Μοναχός στη Βαρδιόλα" και "360 Θαλασσινές Πορείες"! Τα ποιήματα του αυτά όπως και τα προηγούμενα, αφού ο συγγραφέας σπούδασε στην περιώνυμη Σχολή της Ύδρας και για πάρα πολλά χρόνια ως αξιωματικός καταστρώματος και ως καπετάνιος όργωσε της θάλασσες της οικουμένης, μυρίζουν κυριολεκτικά θάλασσα. Έτσι ο αναγνώστης φαντάζεται πως επιβαίνει στο βαπόρι και σε κάποια βαρδιόλα μάλιστα και ατενίζει τον ορίζοντα ... Από το μοναδικό διήγημα που εμπεριέχεται στο τελευταίο του βιβλίο διακρίνεται η ικανότητα του Καπετάνιου και στον πεζό λόγο. Καλό θα ήταν λοιπόν να αρμενίσει και σ’ αυτά τα νερά της λογοτεχνίας! Και με δύο τετράστιχα από το οπισθόφυλλο του προτελευταίου του βιβλίου ευχόμαστε καλοτάξιδες οι δυο τελευταίες ποιητικές συλλογές του.

Όλο τον κόσμο γύρισα καλύτερο δεν βρήκα, στην πίκρα αυτή της θάλασσας που στάζει μόνο ΓΛΥΚΑ. Κι είναι για μας τους ναυτικούς θαλασσινό μεθύσι αφού ΧΑΡΑ και ΛΥΠΗ τρέχουνε αό την ίδια βρύση.

25

Ο Λόγος του Δρόμου

Η

νέα ποιητική συλλογή του αρχιπλοίαρχου-ποιητή Σπύρου Ραδίτσα «Ο Λόγος του Δρόμου», καταπλέοντας στο λιμάνι της τον Πειραιά θα είναι το πιο καλό ποδαρικό για τον καινούργιο χρόνο. Στις 120 σελίδες του βιβλίου του περιέχονται 113 ρεαλιστικά και εξαιρετικά, βέβαια, ποιήματα της ζωής ή καλύτερα του δρόμου όπως λέει κι ο τίτλος του. Είναι πολυβραβευμένος από την Ακαδημία Αθηνών, τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό, την Ένωση Ελλήνων Λογοτεχνών και τη Λέσχη Αρχιπλοίαρχων Πειραιά για το ναυτικό και το λογοτεχνικό του έργο του με το οποίο ο ποιητής καπετάν Σπύρος Ραδίτσας έχει καταπλήξει τους αναγνώστες του με τον ποιητικό του λόγο. Και τελειώνοντας με τους έξι στίχους από το ποίημα του «Αντί Προλόγου» ευχόμαστε να είναι καλοτάξιδο και το βιβλιο αυτό στο πέλαγος της λογοτεχνίας:

Διάλεξα τους μικρούς δρόμους με τις ιδιαίτερες παραξενιές τους Προτίμησα τις γοητευτικές στάσεις των στενών αυτών δρόμων γιατί αισθάνθηκα τα σημάδια τους να σηματοδοτούν τη ζωή μου.

Γενεαλογία Βούλγαρη

Κ

υκλοφόρησε, το βιβλίο «Γενεαλογικές Ανιχνεύσεις. Το Γένος Βούλγαρη της Ύδρας» του γενεαλόγου Δημήτρη Α. Μαυριδερού πρώην εφόρου της Εραλδικής-Γενεαλογικής Εταιρείας της Ελλάδος, σε 500 αντίτυπα που διετέθησαν στις ελληνικές βιβλιοθήκες (συμπεριλαμβανόμενης και αυτής του Ιστορικού Αρχείου-Μουσείου της Ύδρας) για χρήση των αναγνωστών. Από την καταγραφή 303 ατόμων, μόνο τα 228 είναι μέλη του γένους Βούλγαρη της Ύδρας. Σημειώνεται πως στα παραπάνω άτομα περιλαμβάνονται και δύο πρωθυπουργοί της Ελλάδας! Ο Δημήτριος Γεωργίου Βούλγαρης ή Τζουμπές (1803 -1877) που γεννήθηκε στην Ύδρα και διετέλεσε πρωθυπουργός οκτώ φορές επί βασιλείας Όθωνος και Γεωργίου Α΄ και το 1868 μάλιστα βάφτισε το διάδοχο Κωνσταντίνο Α΄ και ο Πέτρος Γεωργίου Βούλγαρης (1883-1957) γεννημένος στην Ύδρα κι αυτός και ως αντιναύαρχος Β.Ν. και αρχηγός του στόλου κατέστειλε τη στάση στο Ναυτικό σώζοντας τα στασιάσαντα πολεμικά από την καταβύθισή τους από τους Άγγλους. Τέλος το 1945 διορίστηκε πρωθυπουργός από τον αντιβασιλέα Δαμασκηνό!!

26

Ηράκλειτος (απόσπασμα 44): «Μάχεσθαι χρή τόν δήμον υπέρ τού νόμου όκωσπερ τείχεος». Είναι ανάγκη οι πολίτες να μάχονται για την υπεράσπιση του νόμου, όπως ακριβώς μάχονται για την υπεράσπιση των τειχών (της χώρας, όπως θα λέγαμε σήμερα). Μαρίνος Τσάμης

....................................................................................................................................................... Η ζωή είναι μία και για συγκεκριμένη κάθε φορά διάρκεια και όσοι δεν το καταλαβαίνουν και δεν το πιστεύουν είναι μια κακιά ανοησία. Πάνος Μηνόγιαννης

....................................................................................................................................................... Ευτυχώς που χώρεσε η θάλασσα στα μάτια της για να ταξιδεύω. Σπύρος Ραδίτσας

Αφιέρωμα του βιβλίου «Το Ναυτικό Φυλλάδιο», της ποιήτριας Μάρως Δήμου στον σύζυγό της: Αφιερώνεται στον πλοίαρχο Φρίξο Δήμου αγαπημένο σύντροφο της ζωής μου. Ο ουρανός, η θάλασσα, ο άνεμος, οι γλάροι στα μπλε αχώριστοι, με το καράβι δεμένοι. Μάρω Δήμου

.......................................................................................................................................................

25…και όποιος δεν ξέρει γράμματα, ναι ας τον αγοράση κι ας βάλη άλλον σύντροφον, κι ας του το διαβάση και να μαθαίνει να γροικά και να μη δεν νυστάζη και να περνούν οι λογισμοί, τον κόσμο να μοιράζη γιατί η τέχνη τ’ αγαπά, και των ναυτών αρέση.

30...κι όπου αγαπά το το πέλαγος, ας μη ψηφά τορνέσι κι ας αγοράση κι ας ιδή, τον κόσμο πως γυρίζει, και ποία στράτα τον φελά, και ποιά τον μποδίζει. Απόσπασμα από τον πρόλογο της ανατύπωσης του 1800 του πρώτου ναυτιλιακού βιβλίου στα ελληνικά «Ο Πορτολάνος» του Δημητρίου Τάγια (που πρωτοτυπώθηκε το 1573 στη Βενετία) και που φυλάσσεται στη βιβλιοθήκη «Αθηνούλα Μαρτίνου», του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος και δημοσιεύτηκε από την Αικατερίνη Κρανιώτη στο περιοδικό «Ναυτική Ελλάς» του Οκτωβρίου 2018. Φρίξος Δήμου

ΣΑΡΑΝΤΟΣ ΚΑΡΓΑΚΟΣ Η μεγάλη απώλεια

«Η εποχή μας δημιουργεί κι άλλες αιτίες που οδηγούν τους νέους στην αυτοφθορά. Τους αφήνει να κολυμπάνε μέσα στη θάλασσα του μηδενός. Δεν τους προσφέρει σκοπούς, ιδανικά. Έτσι, η ζωή τους κυλά άσκοπα. Μόνο την πλαναίσθηση της επιτυχίας προσφέρει, τα φώτα της εύκολης δημοσιότητας. Τον ήρωα που δεν έχει ηρωικό ήθος».

Ο

ιστορικός, φιλόλογος και δοκιμιογράφος κ. Σαράντος Ἰ. Καργάκος, γεννήθηκε το 1937 στο Γύθειο Λακωνίας. Στη διάρκεια του Ἐμφυλίου ἐγκαταστάθηκε στην Ἀθήνα. Σπούδασε, ἐργαζόμενος από μαθητής, Κλασσική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν, ὅπου είχε τρίτος εἰσαχθεί χωρίς να του δοθεῖ ὑποτροφία. Πρωταγωνίστησε στο φοιτητικό κίνημα των ετῶν 19611963 και ὑπήρξε εἰσηγητής του 15% για την παιδεία. Εργάστηκε επί 35 έτη στα μεγαλύτερα ιδιωτικά εκπαιδευτήρια των Ἀθηνῶν και στους μεγαλύτερους φροντιστηριακούς οργανισμούς, στους οποίους πάντα ήταν ιδρυτικό μέλος («Ἡράκλειτος», «Αριστοτέλης»). Στις 19 Μαρτίου 1969 παραιτήθηκε ἀπό την ἰδιωτική ἐκπαίδευση (Λύκειο Μπαρμπίκα), αρνούμενος να εκφωνήσει τον «προκατασκευασμένο» λόγο για την Ἐθνική Ἐπέτειο. Δύο φορές το στρατιωτικό καθεστώς ἔβαλε λουκέτο στον φροντιστηριακό ὀργανισμό στον ὁποῖο ἦταν ἱδρυτικό μέλος («Ἡράκλειτος»). Ἐπανῆλθε για μερικά χρόνια στην ἰδιωτική ἐκπαίδευση (Σχολή «Ζηρίδη»), χωρίς να ζητήσει «αναγνώριση» για τα ἔτη της ἀναγκαστικῆς ἀπουσίας του, ἀλλά και πάλι παραιτήθηκε λόγω της κατιούσας

πορείας που έλαβε η ελληνική παιδεία μετά τη μεταπολίτευση. Παρόλο που το στρατιωτικό καθεστώς του είχε ἀρνηθεῖ έκδοση διαβατηρίου, ὁ κ. Σ. Ἰ. Καργάκος δεν δίστασε μετά το 1991 να διδάξει στη Σχολή Πολέμου του Ἑλληνικοῦ Ναυτικοῦ, στη Σχολή Ἐθνικής Ἀμύνης (ΣΕΘΑ) και στη Διακλαδική Σχολή της Θεσσαλονίκης. Δεν βαρύνεται με καμιά ἐπίσημη (κρατική) τιμητική διάκριση. Από τα φοιτητικά χρόνια του ἄρχισε να αρθρογραφεῖ σε εφημερίδες και περιοδικά. Υπήρξε συνεργάτης των περιοδικῶν «Πανσπουδαστική», «Πολιτικά Θέματα», «Οἰκονομικός Ταχυδρόμος», «Πειραϊκή Ἐκκλησία», «Ἐρυθρός Σταυρός», «Κοινωνικές Τομές», «Ιχνευτής», «Ελλοπία», «Άρδην», «Εθνικές Επάλξεις» και «4 Τροχοί». Ἐξακολουθεῖ να συνεργάζεται με τα περιοδικά «Εὐθύνη» και «Νέμεσις» και τις ἐφημερίδες «Εστία» και η «Σφήνα». Επί τετραετία ὑπῆρξε αρθρογράφος και λογοτεχνικός κριτικός της ἐφημερίδας «Ἐλεύθερος Τύπος» και «Τύπος της Κυριακῆς». Υπήρξε ἐπίσης ἀρθρογράφος και κριτικός της εφημερίδας «Η Απόφαση» και παλαιότερα συνεργάτης της «Καθημερινῆς» και της «Απογευματινῆς». Έχει δημοσιεύσει 75 βιβλία. Από αυτά ξεχωρίζουν οι γλωσσικές μελέτες «Αλαλία,

ἤτοι το σύγχρονο γλωσσικό μας πανόραμα» (Gutenberg 1986) και «Αλεξία, γλωσσικό δράμα μέ πολλές πράξεις» (Gutenberg1993) και οι συλλογές δοκιμίων «Προβληματισμοί, ένας διάλογος με τους νέους» (6 τόμοι, ἐκδ. Gutenberg). Μεταξύ των ετών 1977-2000 κυκλοφορήθηκαν τα βιβλία του: «Η πολιτιστική συνεισφορά του ἀρχαίου και μεσαιωνικού κόσμου» (2 τόμοι, ἐκδ. Gutenberg), «Ζαχαρίας Μπαρμπιτσιώτης, ο δάσκαλος της κλεφτουριάς» (ἐκδ. Σιδέρη), «Συντακτικό της Αρχαίας Ελληνικῆς» (συνεργασία Χρήστου Λεμπέση, εκδόσεις Πατάκη), «Λυκούργου, κατά Λεωκράτους Λόγος» (ἐκδ. Κάκτος), «Κινούμενη Άμμος» (κείμενα πολιτικά και κοινωνικά, εκδόσεις Ἁρμός), «Η Στρατηγική του Λόγου» (ἐκδ. Gutenberg), η ιστορική μελέτη «Αλβανοί-Αρβανίτες-Έλληνες» (ἐκδ. Σιδέρη) και η ογκώδης μονογραφία «Αλεξανδρούπολη: μια νέα πόλη με παλιά ιστορία» (αυτοέκδοση). Μεταξύ των ετων 2000-2002 κυκλοφορήθηκαν: «Η Ιστορία του Ελληνικού Κόσμου και του Μείζονος χώρου» (Ελληνική και Παγκόσμια Ιστορία σε δύο τόμους από τις εκδόσεις Gutenberg), η πολιτική μελέτη «Για μια δημοκρατία ευθύνης» (εκδόσεις Καστανιώτη), «Παγκοσμιοποίηση: για ένα παγκόσμιο σύστημα απολυ-

Νοέμβριος 2014. Aπονομή στον κ. Σαράντο Καργάκο του Τίτλου του Επιτίμου Μέλους της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων Πειραιά.

28

1

ταρχικῆς εξουσίας» (εκδόσεις Κάκτος), «Ολυμπία καί Ολυμπιακοί Αγώνες» (ἐκδ. Σιδέρη). Το 2003 κυκλοφορήθηκαν δύο ακόμη έργα του: τα «Μικρά Γλωσσικά» (Αστρολάβος/Εὐθύνη) και «Η πολιτική σκέψη του Παπαδιαμάντη» (Αρμός). Στις 2 Δεκεμβρίου 2004 κυκλοφορήθηκε η τρίτομη «Ιστορία των Αρχαίων Αθηνῶν, ένα ογκώδες έργο 2.000 σελίδων (εκδόσεις Gutenberg). Ένα έργο μοναδικό στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία, που εντός δεκαμήνου έκανε τρεις επανεκδόσεις. Το 2006 κυκλοφορήθηκαν «Η Ιστορία της Αρχαίας Σπάρτης» (ἐκδ. Gutenberg) καί «Η Ελληνικότητα της Μακεδονίας» (εκδόσεις Γεωργιάδη). Το 2007 από τις εκδόσεις Ἰ. Σιδέρη εκδόθηκαν τα ακόλουθα έργα του κ. Σ. Ι. Καργάκου: «Το Βυζαντινό Ναυτικό», «Ἡ ἱστορία από τη σκοπιά των Τούρκων» και «Μεσόγειος: η υγρή μοίρα της Ελλάδος και της Ευρώπης», και από τις εκδόσεις Γεωργιάδη τα «Μαθήματα Νεώτερης Ιστορίας (Τοῦρκοι και Βυζάντιο – Το Ὀθωμανικό imperium–Τουρκοκρατία» (τ. Α’). Τα «Μαθήματα» συνεχίσθηκαν με την έκδοση άλλων δύο τόμων (Β1 καί Β2) κατά τα έτη 2008-2010 υπό τον τίτλο «Μεγάλες μορφές και μεγάλες στιγμές του ‘21». Επίσης σε μικρό σχήμα η μελέτη «Η παιδεία σήμερα, η παιδεία αὕριο» (εκδόσεις Αστρολάβος/Ευθύνη). Το 2008 κυκλοφορήθηκαν τα ἀκόλουθα έργα του: «Τα Σατιρικά του Κώστα Καρυωτάκη» (ἐκδ. Αρμός), το ιστορικό και ταξιδιωτικό οδοιπορικό «Οι Πέρσες κι εμείς» (εκδ. Σιδέρη), η συλλογή δοκιμίων «Ελληνική Παιδεία. ένας νεκρός με… μέλλον!» (Ἁρμός). Το 2009 κυκλοφορήθηκαν δύο ακόμη έργα του: «Λιβύη: αναζητώντας το χαμένο «σίλφιο» στην ἑλληνική Κυρήνη» (Ι. Σιδέρης) και «Κ.Π. Καβάφης: η νεώτερη αιγυπτιακή Σφίγγα» (Αρμός). Μεταξύ των ετών 2009-2010 ολοκληρώθηκε η εκτύπωση του δίτομου έργου «Η Μικρασιατική Εκστρατεία - Από

2

1. Οκτωβριος 2016. 2. Με τον Διευθυντή των Ιδρυμάτων Ιωάννου Διαμαντή Πατέρα, Στρατηγό (εα) Δημήτριο Ντζόϊδο. 3. Οκτωβριος 2017, η τελευταία διάλεξη στη Λέσχη μας.

3

το έπος στην τραγωδία» (αὐτοέκδοση) και παράλληλα ετοιμάζεται για ἐκτύπωση μια ογκώδης μονογραφία περί Ἀλεξάνδρου με τίτλο: «Μέγας Αλέξανδρος: ο ἀνθρωπος φαινόμενο». Έχει επίσης ολοκληρώσει και μια τρίτομη ιστορία της Ελληνικῆς Επαναστάσεως του 1821. Παρά τις δελεαστικές προτάσεις που του έγιναν από πολιτικούς αρχηγούς να πολιτευθεῖ, αρνήθηκε την "αρένα" της πολιτικής και ἀακολούθησε την οδό της Μεγάλης Πολιτικῆς, που γι' αυτόν είναι η Διδασκαλία, την οποία προσέφερε πάντα αμισθί. Αποσύρθηκε από τη φροντιστηριακή δραστηριότητα το 1983 και ἔκτοτε αφοσιώθηκε στην άσκηση του συγγραφικού και δημοσιογραφικού έργου, χωρίς να ζητήσει ποτέ να γίνει μέλος της ΕΣΗΕΑ. Ουδεμία σχέση έχει με φροντιστηριακούς ή σχολικούς οργανισμούς. Το λεγόμενο ότι είναι ιδιοκτήτης γνωστού ἰδιωτικού σχολείου δεν ευσταθεῖ. Ο κ. Σαράντος Ι. Καργάκος έχει νυμφευθεῖ την Ιωάννα Δ. Κώττα, δικηγόρο και εκπαιδευτικό, με την οποία απέκτησαν δύο τέκνα: τον Γιάννη, ιστορικό και φιλόλογο, με σπουδές στρατιωτικῆς κοινωνιολογίας στο «Κίνγκς Κόλλετζ» του Λονδίνου, και την Ρωξάνη, καθηγήτρια γερμανικῆς φιλολογίας, με σπουδές βιβλιολογίας στο «London University». Ο Σαράντος Καργάκος, ως Επίτιμο Μέ-

λος της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων, υπήρξε, όπως και ο αείμνηστος Βασίλης Κύρκος, ένας από τους σπουδαίους δασκάλους, που είχε κατακτήσει την αγάπη και τον σεβασμό όλων μας. Στη Λέσχη μας μίλησε πέντε φορές, με θέματα κυρίως ιστορικά. Εκείνο που τον διέκρινε ήταν η σαφήνεια και η απόλυτη τεκμηρίωση λεγομένων του. Η πρώτη διάλεξη ήταν στις 3 Μαρτίου 2013 με θέμα «Το θαύμα των Ελλήνων». Στις 27 Νοεμβρίου 2014 μας μίλησε για τον «Μέγα Αλέξανδρο και το όραμά του». Μετά το πέρας της διάλεξης του απενεμήθη ο Τίτλος του Επιτίμου Μέλους της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων, όπου μεταξύ των περγαμηνών και των βραβείων του προσφέρθηκε και η γραβάτα της Λέσχης. Είναι χαρακτηριστικό της αγάπης που έτρεφε προς τη Λέσχη ότι τη γραβάτα αυτή τη φορούσε σε ομιλίες ή τελετές άλλων σωματείων ή σχολείων. Η επόμενη διάλεξη ήταν στις 22 Οκτωβρίου 2015 με θέμα «Η Συμβολή του Ελληνικού Στρατού στη νίκη». Ακολούθησε η ομιλία της 13ης Οκτωβρίου 2016, με θέμα «Η δράση του Αντιτορπιλικού Βασίλισσα Όλγα». Μας εντυπωσίασε η λεπτομερής περιγραφή της δράσης του ιστορικού Αντιτορπιλικού κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Η τελευταία του διάλεξη στη Λέσχη μας ήταν την 23η Οκτωβρίου 2017, με θέμα «Λίγο πριν το ΟΧΙ». Ο Σαράντος Καργάκος άφησε την τελευταία του πνοή σε ηλικία 82 ετών, τη Δευτέρα 14 Ιανουαρίου. Το νέο μαθεύτηκε γρήγορα και μας συγκλόνισε όλους. Δεν το περιμέναμε. Εκφράζουμε τα ειλικρινή συλλυπητήριά μας στη σύζυγο και στα παιδιά του και τους βεβαιώνουμε ότι θα θυμόμαστε πάντα και θα τιμάμε τον μεγάλο δάσκαλο.

29

Του Φρίξου Δήμου | Πλοιάρχου Ε.Ν. Πρώην Καθηγητή και Διευθυντή Σπουδών Δημοσίας Σχολής Πλοιάρχων Σύρου

ΒΡΑΒΕΥΣΗ ΣΥΝΕΡΓΑΤΩΝ «Ν. ΕΞΑΝΤΑ» Το βράδυ της 13/12/18 η Λέσχη Αρχιπλοιάρχων Πειραιά βράβευσε τους συνεργάτες του περιοδικού της «Ν. Εξάντας» στο εντευκτήριο της. Η Λέσχη υποδεχότανε τους προσκεκλημένους της με μελωδίες στο πιάνο από το φίλο των αρχιπλοιάρχων πιανίστα κ. Πύρρο Μαρματάκη τον οποίο και ευχαριστούμε θερμά.

Κ

ατά την έναρξη της τελετής ο πρόεδρός της καπετάν Μαρίνος Τσάμης μετά τον χαιρετισμό στους προσκεκλημένους αναφέρθηκε στην ιστορία του περιοδικού μας. Στη συνέχεια βραβεύθηκαν, κατ’ αλφαβητική σειρά, οι παρακάτω συνεργάτες: - Ευάγγελος Αγγελάκος, Πλοιοκτήτης, επιχειρηματίας, τ. Δήμαρχος Οινουσσών - Πλοίαρχος Βασίλης Βαρότσης - Κωνσταντίνος Γεωργακόπουλος, καθηγητής της Ιστορίας της Επιστήμης, συγγραφέας - Πλοίαρχος Βασίλης Γιαννουλάκης - Πλοίαρχος Αθανάσιος Ζεύκης, Πρόεδρος της Λέσχης Αποφοίτων Ναυτικής Σχολής Ύδρας - Νικόλαος Καβαλλιεράτος, Ιατρός-Χειρούργος - Σταυρούλα Λαμπροπούλου, Ομότιμος Καθηγήτρια Γυναικείων Θεμάτων Πανεπιστημίου Αθηνών - Γεώργιος Μανέτας, ποιητής - Πλοίαρχος Δημήτριος Μηνδρινός, Πρόεδρος Πανελλήνιας Ένωσης Συνταξιούχων Πλοιάρχων - Πλοιάρχος Πάνος Μηνόγιαννης, Γενικός Γραμματέας της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων

30

- Ιάσων-Θεόδωρος Μίχος, Νομικός, ειδικευμένος στο Ναυτικό Δίκαιο - Φλωράνθη Μπαχά, οδοντίατρος - Υποναύαρχος Λ.Σ. (ε.α.) Βασίλειος Παπαγιάννης - Πλοιάρχος Δημήτριος Παπαλέκας - Λίνα Ποταμιάνου, χήρα του αείμνηστου Απόστολου Ποταμιάνου, συγγραφέας - Αναστάσιος Ρήγας, μελετητής, συγγραφέας - Χαρά Ρίζου, ποιήτρια - Δρ. Πέτρος Τζιάς, Χημικός Μηχανικός - Κωνσταντίνος Τσάμης, βραβευμένος Διηγηματογράφος - Πλοίαρχος Μανόλης Τσικαλάκης, Πρόεδρος Πανελλήνιας Ένωσης Πλοιάρχων - Σταύρος Τσιριγωτάκης, ιατρός-χειρουργός - Ο αείμνηστος πλοίαρχος Μιχάλης Χαλκιάς, ποιητής, συγγραφέας - Πλοίαρχος Χρήστος Χρήστου - Άγγελος Ψιμόπουλος, συνταξιούχος φαρμακοποιός, μελετητής, συγγραφέας.

1

3

5

2

4

Η επίδοση των τιμητικών διπλωμάτων έγινε από μέλη της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων Πειραιά: Αρχιπλοίαρχοι Μαρίνο Τσάμη (πρόεδρο), Πρίαμο Τζίμητρα (επίτιμο πρόεδρο), Διονύσιο Βουτσινά (Β’ αντιπρόεδρο), Δημοσθένη Παπαδόπουλο (ταμία), Χρήστο Γερασίμου (κοσμήτωρα), Παναγιώτη Μηνόγιαννη (γενικό γραμματέα), Σπύρο Ραδίτσα (μέλος Δ.Σ.), Φρίξο Δήμου (εξελ. επιτροπή) και Αλέκο Σπαθάρη (εξελ. επιτροπή), καθώς και κα. Λίνα Ποταμιάνου (διιευθύντρια «Εξάντα»). Μετά το τέλος της λιτής αυτής τελετής επακολούθησε μικρή δεξίωση. Θερμές ευχαριστίες στον πρόεδρο καπετάν Μαρίνo Τσάμη και στο Δ.Σ. για την άριστη οργάνωση της βράβευσης καθώς και στην κα. Δέσποινα Βολικάκη για τη σωστή παρουσίαση.

Στην αριστερή σελίδα: Γενικη φωτογραφια βραβευμένων. Πάνω: 1. Βράβευση Αντιναυάρχου Λ.Σ. (εα) Βασίλη Παπαγιάννη. 2. Βράβευση κ. Χαράς Ρίζου. 3. Βράβευση Πλοιαρχου Βασίλη Γιαννουλάκη. 4. Βράβευση κ. Τάσου Ρήγα. 5. Βράβευση Πλοιάρχου Δημήτρη Μηνδρινού.

31

Στην αριστερή φωτογραφία: Ένας από τους 2.200 εναπομείναντες ναούς στην παλιά πόλη Bagan, ο οποίος χρονολογείται στον 11ο αιώνα. Στην ακμή της Δυναστείας Pagan, του πρώτου, ουσιαστικά, Βασιλείου της Μυανμάρ, υπερέβαιναν τους 10.000 (9ος-11ος αιώνας μ.Χ.)

Ταξίδι στη Μυανμάρ Της Ρεγγίνας Φρέντζου, Νομικός

Ό

ταν η οικογένειά μου μου ανακοίνωσε ότι τα φετινά Χριστούγεννα θα τα περνούσαμε σε μια εξωτική χώρα, ο νους μου δεν θα πήγαινε ποτέ στη σχεδόν άγνωστη στο δυτικό κόσμο Μυανμάρ, πρώην Βιρμανία. Η μηχανή αναζήτησης στο ίντερνετ δεν με βοήθησε ιδιαίτερα να μάθω κάτι περισσότερο, καθώς οι δύο επικρατούσες φωτογραφίες απεικόνιζαν η μία τη γνωστή πολιτικό-κρατική σύμβουλο της χώρας και νομπελίστρια Αούνγκ Σαν Σου Κι και η άλλη αερόστατα μαζεμένα πάνω από ένα δάσος ναών. Κατά βάση, σχεδόν όλες οι φωτογραφίες απεικόνιζαν αυτά τα αερόστατα, απλά με διαφορετικά χρώματα στον ουρανό. Λαμβάνοντας υπόψιν την αμφίβολη πολιτική κατάσταση1 και την επίφοβη έλλειψη τουριστικών υποδομών είχα τις αμφιβολίες μου, ωστόσο εν τέλει επικράτησε το περιπετειώδες πνεύμα του παππού μου –μονίμου αυτουργού κάθε είδους εξερευνήσεων και ταξιδίων– ο οποίος μας διαβεβαίωσε πως γνωστοί του συνεργάτες και φίλοι Βιρμανοί θα μας περιποιούνταν δεόντως. Τελικά, από την πρώτη κιόλας μέρα στη χώρα, συνειδητοποίησα πως ο παππούς μου αποδείχτηκε ψεύτης. Οι Βιρμανοί δεν περιποιούνται απλά τους φιλοξενούμενους τους. Οι Βιρμανοί θα αδελφο-

ποιηθούν αυτόματα το φίλο-συνάδελφο-γνωστό και τον περίγυρό του, ακόμα και αν δεν τον έχουν δει ποτέ τους πριν. Με αυτοθυσία και αυθεντική προθυμία θα απαρνηθούν ακόμα και τον ύπνο ή την καθιερωμένη ώρα του γεύματος, τα καθημερινά τους καθήκοντα, την προσωπική τους βολή ή ακόμα και την οικογενειακή συνδιάλεξη για να συνοδέψουν τον καλεσμένο τους και να κάνουν τα πάντα για να αισθανθεί άνετα στη χώρα τους – αν και μόνο το αληθινότατο χαμόγελό τους αρκεί για να μη θέλει κανείς να φύγει. Το μόνο ίσως καθήκον το οποίο κατέχει στο σύστημα αξιών τους την ίδια θέση με το καθήκον της φιλοξενίας είναι η θρησκευτική τους παράδοση. Πρόκειται βέβαια περισσότερο για αφομοιωμένο πλέον χαρακτηριστικό της καθημερινότητάς τους και λιγότερο για καθήκον, αφού το προσκύνημα του Βούδα είναι μάλλον μια αυτόματη αντίδραση σε κάθε επίσκεψη στους καταπληκτικούς ναούς της χώρας. Η λάμψη από τις επιχρυσωμένες ημισφαιρικές σκεπές των στούπα2 και των ναών ήταν το κίνητρό μας ήδη πριν καν την προσγείωσή μας στο αεροδρόμιο της μεγαλύτερης πόλης της χώρας, της Γιανγκόν, να αφήσουμε πίσω την κούραση του σχεδόν δεκαοχτάωρου ταξιδιού από την Αθήνα και να ξεκινήσουμε παρέα με τους αξιαγάπητους Βιρμανούς φίλους μας

1 Η Μυανμάρ τελούσε από το 1988 έως το 2015 υπό καθεστώς στρατιωτικής δικτατορίας, με την Ε.Ε. να επιβάλει το 2007 εμπάργκο σε πάνω από χίλιες εταιρίες της χώρας. Το σημερινό πολίτευμα είναι Προεδρική Δημοκρατία.

2 Στον Βουδισμό η στούπα είναι αρχιτεκτονική δομή σαν ανάχωμα η οποία περιέχει κειμήλια Βουδιστών, συνήθως τις στάχτες των μοναχών που έχουν αποτεφρωθεί και χρησιμοποιείται ως μέρος για περισυλλογή-προσευχή.

32

την εξερεύνηση του μεγαλύτερου και πιο ιερού ναού της χώρας, της παγόδας Σουένταγκον (Shwedagon). Χιλιάδες πιστοί Βουδιστές επισκέπτονται καθημερινά από τις τέσσερις το πρωί τους περισσότερους από πενήντα ναϊσκους που έχουν κτιστεί στο χώρο της παγόδας για να προσευχηθούν στη σκιά του ιερού δέντρου Bodhi, κάτω από το οποίο ο πρίγκιπας Σιντάρτα Γκαουντάμα βρήκε μέσω του διαλογισμού τη φώτιση και έγινε Βούδας, ή για να θαυμάσουν το τεράστιο διαμάντι και τους εντυπωσιακούς πολύτιμους λίθους στην κορυφή της κεντρικής παγόδας. Μαζί τους και εμείς κολλήσαμε φύλλα χρυσού πάνω σε ένα από τα πάμπολλα αγάλματα του Βούδα, φορέσαμε ευωδιαστά κολιέ πλεγμένα από φρέσκα μπουμπούκια γιασεμιού και χτυπήσαμε τις καμπάνες – δωρεές πιστών για καλή τύχη. Εξυπακούεται πως και ο φτωχότερος πιστός θα προσφέρει ένα κομμάτι φαϊ ή λίγα κιατ (το εθνικό νόμισμα) προς συντήρηση του ναού και υποστήριξη των μοναχών. Αν και η πλειονότητα του πληθυσμού είναι Βουδιστές, υπάρχουν αρκετοί Μουσουλμάνοι καθώς και Χριστιανοί. Άλλωστε η χώρα τέλεσε αποικία των Βρετανών στα τέλη του 19ου και αρχές 20ου αιώνα, με εμφανή τα κατάλοιπά της στην αρχιτεκτονική του κέντρου της Γιανγκόν και το υπέροχα διατηρημένο δημαρχείο ως το υπέρτατο δείγμα αποικιοκρατικού κτιρίου. Στις ολοζώντανες συνοικίες είχαμε την τύχη να δοκιμάσουμε παραδοσιακό φαγητό του δρόμου, με δεσπόζουσα υλικά το ρύζι, την καρύδα, φρέσκα λαχανικά και τηγανητό ψάρι. Αξιοσημείωτη είναι η έλλειψη μεγάλων εμπορικών κέντρων, φαινόμενο που παρατηρείται σε όλα τα άλλα μεγάλα αστικά κέντρα της νοτιοανατολικής Ασίας, αν και είναι εμφανείς οι ενδείξεις ότι και η Γιανγκόν στοχεύει στον εκσυγχρονισμό, με την παρουσία οικοδομών και διαφημιστικών πλάνων σε αρκετές γωνίες της πόλης. Εμείς είχαμε την τύχη να βιώσουμε τον παλμό μιας παραδοσιακής, ακόμα, μεγαλούπολης δίχως ίχνη τουρισμού, όπου έως και η νεολαία ντύνεται με τις παραδοσιακές μακριές φούστες λονγκγί, τις οποίες κοσμούν υφάσματα και κεντητά από διαφορετικές επαρχίες της Μυανμάρ. Αποκορύφωμα της περιήγησής μας ήταν η εκδρομή στην αρχαία πόλη Μπαγκάν (Bagan), στην επαρχία Μανταλάυ, στο κεντρικό τμήμα της χώρας. Άλλο ένα κρυφό από την πλειονότητα των τουριστών διαμάντι της Μυανμάρ και όχι μόνο, μια όαση 2.500 βουδιστικών ναών

1

2

3

4

5

6

1. Το λουκούλλειο γεύμα μας με τοπικά προϊόντα στην παραδοσιακή φάρμα. 2. Δωρεές συγκεντρωμένες στην είσοδο του ναού, ένα μεγάλο χρηματικό ποσό σε κοινή θέα, σύνηθες φαινόμενο σε όλους τους βουδιστικούς ναούς που επισκεφθήκαμε. 3. Επίσκεψη σε τοπική αγορά. Οι γυναίκες και τα παιδιά, ακόμα και τα μωρά, κοσμούν τα πρόσωπά τους με μια παράδοση αιώνων: την αντιηλιακή πάστα thanaka που προκύπτει από το κυκλικό τρίψιμο του κορμού του ομώνυμου τροπικού δέντρου αναμεμειγμένο με λίγο νερό. 4. Φαγητό στο δρόμο, η αγαπημένη συνήθεια και ευκαιρία συνεύρεσης των Βιρμανών στο τέλος της ημέρας. 5. Είτε πρόκειται για προσευχή είτε απλά για παιχνίδι, η παραμονή στο ναό αποτελεί οπωσδήποτε μέρος της καθημερινότητας των ντόπιων.

6. Άποψη της αποικιακής αρχιτεκτονικής στο κέντρο της Γιανγκόν.

και μοναστηριών που χρονολογούνται στην περίοδο 11ου έως 14ου αιώνα, πόλη υποψήφια να χρηστεί στο εγγύτερο χρονικό διάστημα ως πολιτιστική κληρονομιά των Ηνωμένων Εθνών. Χάρη στον ενεργητικότατο και λαλίστατο ντόπιο οδηγό μας και εξαιρετικό γνώστη της περιοχής εξερευνήσαμε κάθε σπιθαμή της περιοχής, με κάθε δυνατό μέσο: πεζοί, με αυτοκίνητο, με βάρκα, ακόμα και με άμαξα! Ο ίδιος, σε πνεύμα έξαλλης περιπέτειας, επέμενε να οδηγήσουμε ακόμα και μοτοποδήλατα, ώστε να βιώσουμε το πνεύμα των ντόπιων στο έπακρο – πρόταση που δυστυχώς απορρίφθηκε σχεδόν παμψηφεί από την ομάδα μας. Οι δυνατές εμπειρίες φυσικά δεν μας έλλειψαν. Όχι μόνο επισκεφθήκαμε τους αρχαιότερους ναούς της περιοχής, με ολοζώντανες τοιχογραφίες και υπερμεγέθη βουδιστικά αγάλματα, συντηρημένοι ως επί το πλείστον με την αρωγή των Ηνωμένων Εθνών, αλλά μπήκαμε και σε παραδοσιακό βουδιστικό μοναστήρι. Βιώσαμε τον ασκητικό τρόπο ζωής των μοναχών, στους οποίους δεν επιτρέπεται η κατοχή υλικών αγαθών, παρά μόνο της ρόμπας τους, μιας γαβάθας φαγητού, ξυραφιού για να ξυρίζουν το κεφάλι τους και μιας βελόνας για να μπαλώνουν το ρούχο τους. Εκεί οι μοναχοί επιβιώνουν αποκλειστικά από τις δωρεές των πιστών, καθώς απαγορεύεται η εργασία

και επιβάλλεται μόνο η προσευχή. Αξέχαστη θα μας μείνει η επίσκεψη σε παραδοσιακό αγρόκτημα, όπου συλλέγεται με παμπάλαια τεχνική ο χυμός του φοινικόδεντρου και μεταρέπεται στη ζάχαρη που χρησιμοποιείται στα βιρμανικά επιδόρπια και λέγεται τζάγκερυ (jaggery). H οικονομία της Μυανμάρ βασίζεται, εξάλλου, στον πρωτογενή τομέα και κυρίως στη γεωργία, με προσπάθειες εκβιομηχάνισης της χώρας στο παρελθόν να έχουν αποτύχει. Η συγκεκριμένη οικογενειακή φάρμα παράγει προϊόντα τζάγκερυ, σουσάμι και φυστίκια δίχως ηλεκτρικό ρεύμα, παρά μόνο με τη φωτιά και τα εργατικά χέρια των μελών της οικογένειας. Εκεί είχαμε την τύχη να δοκιμάσουμε πιάτα χωριάτικης κουζίνας με προϊόντα από το χωράφι τους, τα οποία κατά γενική ομολογία ήταν και τα νοστιμότερα όλου του ταξιδιού – ίσως γιατί ήταν φτιαγμένα με την απλότητα και την ευγένεια των συμπαθέστατων αυτών ανθρώπων. Νωπά φύλλα πράσινου τσαγιού με σουσάμι, αποξηραμένο σκόρδο και φυστίκι, σπανάκι τσιγαρισμένο με κρεμμύδι και φρέσκο σκόρδο, καπνιστή μελιτζανοσαλάτα, γαρίδες του παραπλήσιου ποταμού σε σάλτσα ντομάτας και φυστικοβούτυρο και ντόπιο ρόφημα πράσινου τσαγιού με γιασεμί ήταν μερικές μόνο από τις λιχουδιές που γευτήκαμε. Ο τρόπος σερβιρίσματος του φαγητού

σε ένα βιρμανικό τραπέζι αντικατοτρίζει ίσως ολόκληρη τη φιλοσοφία ζωής των κατοίκων της χώρας. Τα πάντα μοιράζονται, πρώτα θα σερβιριστούν οι λοιποί συνδαιτημόνες και μετά ο ίδιος ο εαυτός. Το πιάτο θα ξαναγεμίζει σε κλίμα ευφορίας, γιορτής για την υπάρχουσα τροφή και εκτίμησης για τη μαγειρική ικανότητα, με συνειδητοποίηση και πλήρη παρουσία στη στιγμή του φαγητού. Έτσι προσπαθούν να ζουν και οι ίδιοι οι άνθρωποι της Μυανμάρ. Ενεργά και συνειδητά εκτιμούν και χαίρονται το γεγονός της ζωής, για αυτό και ευχαριστούν άλλωστε σε κάθε ευκαιρία την ανώτερη δύναμη στους ναούς τους. Η ομορφιά δεσπόζει παντού, στα πλεγμένα αρωματικά λουλούδια, στα χειροποίητα διακοσμημένα σκεύη τους, στο κέντημα των ρούχων τους, στα καλοχτενισμένα μαλλιά των γυναικών, στο ειλικρινές χαμόγελό τους. Ο εγωισμός, η απληστία, ο φθόνος, η κυριαρχία των υλικών αγαθών είναι χαρακτηριστικά άγνωστα για αυτούς τους απλούς μα τόσο σοφούς ανθρώπους. Με την αγάπη και την αγκαλιά τους κατέκτησαν τόσο εύκολα τις καρδιές μας και θα μείνουν εκεί, ως λαμπρά παραδείγματα ενός ουσιαστικότερου και αξιοζήλευτου τρόπου ζωής, για πολύ καιρό – συγκεκριμένα, μέχρι να ξαναέχουμε την ευκαιρία να επισκεφτούμε τη μαγευτική αυτή χώρα και να ξαναζήσουμε τόσο μοναδικές και αυθεντικές στιγμές.

33

Της Ρίας Στρίγκου

ΝΕΟΕΛΛΗΝΕΣ Το αγκάθι των Σκοπίων: αυτό μου έδωσε αφορμή για να γράψω αυτά που σκέπτομαι. Έτσι, σαν μια προσφορά στον αγώνα που όλοι πρέπει να κάνουμε γι’ αυτό που πάνε και θέλουν πάλι να μας κάνουν. Γιατί; Γιατί, άραγε;

© Vasilios Muselimis

34

Μ

ήπως είμαστε ένας λαός δίχως πρόσωπο, δίχως ταυτότητα, όπως θέλουν να λένε; Μήπως έχουμε σύμπλεγμα ανωτερότητας επειδή είμαστε απ’ ευθείας απόγονοι των Αρχαίων Ελλήνων και δεν έχουμε αντιληφθεί ότι αυτή η κληρονομιά έχει ένα τρομερό βάρος και ότι «τούτες τις πέτρες τις εσήκωσα όσο βάσταξα… και δεν πάει άλλο…»; Μήπως είμαστε θύματα αυτής της κληρονομιάς και πιστεύουμε ότι όλοι πρέπει να μας σέβονται γι’ αυτό; Κι έτσι αδιαφορούμε στις εκάστοτε προκλήσεις; Κάπου εκεί ανάμεσα παραπαίουμε. Γιατί όλη αυτή η περίεργη συμπεριφορά μας; Μήπως επειδή, μετά την πολύχρονη σκλαβιά μας (τουρκοκρατία), έπεσαν πάνω μας πολλοί, πασχίζοντας να μας δώσουν ένα νέο πρόσωπο, τόσο που χάσαμε σχεδόν κι αυτό που είχαμε; Το κατάφεραν άραγε; αναρωτιέται κανείς. Άλλοι το πιστεύουν κι άλλοι όχι. Είμαι απ’ αυτούς που πιστεύουν πως όχι, όχι σε όλους, όχι για όλους μας. ΟΧΙ. Γιατί ανάμεσα στο Μύθο (μυθολογία), στην υπερηφάνεια (αρχαιότητα) και στον φόβο (τουρκοκρατία), ανάμεσα σ’ αυτά ζει και δημιουργεί ο Έλληνας. Αλλά πολλές φορές εμείς οι ίδιοι δεν το αναγνωρίζουμε και δεν κρίνουμε, αλλά κατακρίνουμε τους εαυτούς μας, τους «Νεοέλληνες», στους οποίους καταλογίζουμε ότι «το να είσαι Έλληνας είναι δυστυχία». Αναρωτηθήκαμε ποτέ αν αυτό που κάνει ο διπλανός μας και το οποίο κατακρίνουμε, το κάνουμε άραγε κι εμείς; Σίγουρα το κάνουμε, μόνο που δεν το παραδεχόμαστε. Όμως ένα πρέπει να παραδεχθούμε: το μεγαλείο της ψυχής του Έλληνα. Γιατί όσο κι αν αναζητήσουμε άλλο λαό του οποίου ο τράχηλος να έχει υποφέρει τόσους ζυγούς όσους ο δικός μας, δεν θα βρούμε. Κι εδώ φαίνεται το μεγαλείο της ψυχής μας. Παραθέτω μια στροφή από ένα τουρκικό ποίημα, το «Μίσος», που δημοσιεύτηκε την 18η Ιουλίου, παραμονή της εισβολής στην Κύπρο, στην εφημερίδα Χουριέτ: «Εφ’ όσον υπάρχει στον κόσμο ο Έλληνας, μα τον Αλλάχ, δεν μου φεύγει αυτό το μίσος. Μοναδικός μου σκοπός είναι η εκδίκηση. Όταν έρθει η σειρά μου να μεταβώ στο πεδίο της μάχης, σε μια μέρα θα σφάξω χίλιους». Ποτέ όμως η βία και η βαρβαρότητα δεν βοήθησαν την ανθρωπότητα. Μόνο την κατέστρεψαν. Εν αντιθέσει, η ελληνική ποίηση εκφράζει λεβεντιά, με ήθος και αρετή. Εδώ πάλι φαίνεται το αληθινό μας πρόσωπο και η ταυτότητα του λαού μας. Ζούμε σ’ έναν τόσο όμορφο τόπο που η ομορφιά του, ώρες-ώρες, βαραίνει την ψυχή μας. Ας είναι όμως ό,τι θέλει η ψυχή του Έλληνα, ας έγινε ό,τι έγινε, ή όπως την έφτιαξαν. Ένα δεν κατάφεραν: να την κάνουν φτηνή και ανώνυμη. Έτσι πιστεύω. Μας λένε τρελούς. Ναι, πρέπει να είμαστε και τρελοί. Όμως με αυτή την «ιερή, μεγάλη τρέλα» κατορθώσαμε ως τώρα ό,τι ήταν σωστό, είτε πέτυχε, είτε όχι. Έτσι και τώρα, τα αγκάθια αυτά που αρχίζουν να μας τσιμπούν επικίνδυνα και να απειλούν την ακεραιότητα της Πατρίδας μας και της Ζωής μας, δεν πρέπει να τα αφήσουμε, είτε λέγονται αγκάθια Σκοπίων, είτε όπως αλλιώς. Γιατί ο Έλληνας, εδώ και τρεις χιλιάδες χρόνια, από τον Όμηρο ως τον Ελύτη, λατρεύει τη Ζωή. Το πρόσωπο της Ελλάδας δεν φαίνεται εύκολα. «Που μέρη τόσα φαίνονται και μέρη είναι κρυμμένα…». Καλύτερα, γιατί όταν το αντικρίσεις ολόκληρο, θα σε θαμπώσει «το

αγγελικό και μαύρο φως». Το ελληνικό φως. Λίγοι τολμούν να το αντικρίσουν. «Πολλοί οι σκοταδιστές σ’ αυτή τη χώρα». Όλο σκιά και φως, αυτός ο τόπος. Το ίδιο και οι ψυχές μας, αντίγνωμες και αντίρροπες, όχι όμως ανώνυμες. Είναι εύκολο να κατηγορούμε και να στηλιτεύουμε. Μα ποιους κατηγορούμε; Κανέναν άλλον από τον ίδιο μας τον εαυτό. Τον εαυτό μας λοιπόν πρέπει να συμμορφώσουμε και να καταλάβουμε. Αυτοαποκαλούμεθα «Καραγκιόζηδες» και «Πεχλιβάνηδες». Μα, κι η γενιά του Πολυτεχνείου, αυτό το νέο κοινό, που ένιωσε και έπραξε, Καραγκιόζηδες και Πεχλιβάνηδες κι αυτοί; Οι διαγνώσεις διαφέρουν καθώς και το ύφος κι η μορφή, τα γεγονότα όμως παραμένουν ακλόνητα. Όπως, το ανυπέρβλητο έπος του ’40, μετά από τόσους πολέμους, σκλαβιά, διωγμούς, προσφυγιά. Δυο Νόμπελ μέσα σε δεκαπέντε χρόνια (Σεφέρης και Ελύτης), ένα Τεστ-Παπ, μια Μαρία Κάλλας, ένας Μητρόπουλος, ένας Καζαντζάκης, ένας Παρθένης, ένας Θεοτοκόπουλος, και άλλοι. Δυο χιλιάδες έλληνες διδάσκουν σε αμερικανικά πανεπιστήμια –και πόσοι μέσα στη NASA. Πόσοι και πόσοι ακόμα που δεσπόζουν στο παγκόσμιο πνευματικό και καλλιτεχνικό στερέωμα. Η θαλασσοκρατία μας –κατ’ αναλογία– στην παγκόσμια ναυτιλία. Αυτά και πολλά ακόμη, από έναν λαό μόλις δέκα εκατομμυρίων. Τελειώνοντας, θα αναφερθώ στους Έλληνες που ζουν στα κατεχόμενα εδάφη: Β. Ήπειρο, Θράκη, Κύπρο, Μακεδονία. Αυτούς που μέσα από τη σκλαβιά τους έχουν καταφέρει κι έχουν διατηρήσει τις παραδόσεις, την ταυτότητά τους και την ψυχή τους ελληνική. Έχουν διατηρήσει τη γλώσσα τους, την ελληνική, την πιο όμορφη γλώσσα του κόσμου, «την γλώσσα που έπρεπε να μιλούν οι Θεοί» (Ναπολέων). Κάποιος μου είπε πως οι μειονότητες, παντού, έτσι κάνουν. Ναι, μα αυτές είναι οι ελεύθερες μειονότητες. Το γνωρίζω και μπράβο τους. Εδώ αναφέρομαι στις σκλαβωμένες μειονότητες που με τόσο κόπο, αλλά και μέσα από τον πόνο, διατήρησαν όλα τα θαυμάσια δώρα της κληρονομιάς μας. Εμείς, εδώ στην ελεύθερη Ελλάδα, γιατί τα καταστρέφουμε; Ή μήπως όχι – όλοι μας κάπου τα έχουμε φυλαγμένα και τη δύσκολη ώρα τα φανερώνουμε για να υπερασπίσουμε αυτή τη χώρα; Τη χώρα ΜΑΣ, την ΕΛΛΑΔΑ, που έρχεται από την αιωνιότητα και θα ζήσει στην αιωνιότητα.

35

Ο Χειρουργός Θυρεοειδούς Σταύρος Τσιριγωτάκης, εξηγεί τι είναι η Βρογχοκήλη και οι Όζοι Θυρεοειδούς, αλλά και ποια είναι η θεραπεία τους Έχετε ένα διογκωμένο θυρεοειδή; Εάν ο γιατρός σας έχει διαγνώσει ότι έχετε όζους ή μια αύξηση μεγέθους του θυρεοειδούς γνωστή σαν βρογχοκήλη, θα θέλετε σίγουρα να μάθετε περισσότερα για τα συμπτώματα, τις εξετάσεις και τη θεραπεία για αυτές τις παθήσεις του θυρεοειδούς. ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΣΙΡΙΓΩΤΑΚΗΣ Γενικός Χειρουργός, Μαστολόγος Τακτικό μέλος της Ελληνικής Εταιρείας Μαστολογίας | Τακτικό μέλος της Ευρωπαικής Εταιρείας Μαστολογίας | Τακτικό μέλος της Παγκόσμιας Εταιρείας Μαστολογίας (S.I.S.)

• Aίσθημα πίεσης στην τραχεία ή στον οισοφάγο • Δυσκολία στην κατάποση ή αίσθηση ότι το φαγητό στέκεται στο λαιμό σας • Δυσκολία στην αναπνοή, ειδικά τη νύχτα • Βήχας • Βραχνάδα • Ταλαιπωρία όταν κάποιος φοράει γραβάτες ή κασκόλ

Εξετάσεις για τη διάγνωση της βρογχοκήλης

Τι είναι βρογχοκήλη;

Ο όρος "βρογχοκήλη" αναφέρεται σε κάθε ασυνήθιστη διόγκωση του θυρεοειδή σας αδένα. Ο φυσιολογικός θυρεοειδής αδένας δεν είναι ορατός όταν κοιτάζουμε κάποιον στο λαιμό. Στην εμφάνιση βρογχοκήλης, ο θυρεοειδής διογκώνεται αρκετά ώστε η αλλαγή αυτή να φαίνεται με γυμνό μάτι. Ο λαιμός σας τότε μπορεί να παρουσιάζει έναν ορατό όζο ή μια διάχυτη διόγκωση. Η βρογχοκήλη μπορεί να εμφανιστεί σε πολλές περιπτώσεις: • Eυαισθησία στην αφή • Eυαισθησία στην αφή όταν ο θυρεοειδής αδένας σας παράγει υπερβολική ποσότητα ορμονών (υπερθυρεοειδισμός) όταν ο θυρεοειδής σας δεν παράγει αρκετή ποσότητα ορμονών (υποθυρεοειδισμός) όταν υπάρχει αυτοάνοση ασθένεια του θυρεοειδούς –ασθένεια Graves ή Hashimoto– που προκαλεί φλεγμονώδη αντίδραση του θυρεοειδή σας όταν έχετε έναν ή πολλούς όζους όταν υπάρχει καρκίνος του θυρεοειδούς όταν υπάρχει έλλειψη ιωδίου.

Συχνά συμπτώματα της βρογχοκήλης Τα συμπτώματα της βρογχοκήλης περιλαμβάνουν: • Eυαισθησία στην αφή • Aίσθημα πληρότητας στο λαιμό

36

Η ανίχνευση της βρογχοκήλης γίνεται συχνά οπτικά ή με την ψηλάφηση κατά τη διάρκεια της κλινικής σας εξέτασης από το γιατρό. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να διαγνωστεί βρογχοκήλη με τη διάρκεια απεικονιστικών εξετάσεων. Όταν διαγνωστεί βρογχοκήλη, το επόμενο βήμα είναι να βρούμε την αιτία και να καθορίσουμε ποια πάθηση του θυρεοειδούς προκάλεσε τη διόγκωση. Αυτή η διαδικασία περιλαμβάνει τη διενέργεια βασικών εξετάσεων του θυρεοειδούς, συμπεριλαμβανομένων των εξετάσεων TSH, Free T4, Free T3 και των θυρεοειδικών αντισωμάτων. Ο γιατρός σας επίσης θα συνταγογραφήσει απεικονιστικές εξετάσεις, όπως υπερηχογράφημα, αξονική τομογραφία ή σπινθηρογράφημα θυρεοειδούς, για να αξιολογήσει την έκταση της βρογχοκήλης, για να διαπιστώσει εάν επηρεάζει την αναπνοή ή την κατάποση και να διαγνώσει εάν έχετε όζους.

ΠΡΟΤΥΠΟ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΥΡΕΟΕΙΔΗ Εξέταση για θυρεοειδή • Λεπτομερές ιστορικό • Κλινική εξέταση • Εργαστηριακές εξετάσεις

www.xeirourgos-thyroeidh.gr info.tsirigotakis.gr

Θεραπείες

Η θεραπεία εξαρτάται από την αιτία και τα συμπτώματα. Εάν έχετε μια μικρή βρογχοκήλη χωρίς συμπτώματα και καμία άλλη υποκείμενη ασθένεια του θυρεοειδούς, ο γιατρός σας μπορεί να συστήσει παρακολούθηση χωρίς θεραπεία. Εάν η βρογχοκήλη σας οφείλεται σε ανεπάρκεια ιωδίου, θα σας χορηγηθεί συμπληρωματική δόση ιωδίου. Αυτό συνήθως θα επιβραδύνει ή θα σταματήσει την διόγκωση και μπορεί να μειώσει κάπως το μέγεθος του αδένα. Εάν η βρογχοκήλη σας σχετίζεται με υποθυρεοειδισμό, η θεραπεία με θυρεοειδικές ορμόνες θα σας βοηθήσει. Εάν η βρογχοκήλη σας συνδέεται με υπερθυρεοειδισμό εξαιτίας της ασθένειας του Graves, η θεραπεία –συμπεριλαμβανομένης της χορήγησης ραδιενεργού ιωδίου ή των αντιθυρεοειδών φαρμάκων– μπορεί να επιβραδύνει ή να σταματήσει τη διόγκωση του αδένα. Εάν η βρογχοκήλη συνεχίζει να μεγαλώνει ενώ βρίσκεστε σε θεραπεία, τα συμπτώματα παραμένουν, τότε οι γιατροί σας πιθανότατα θα σας συστήσουν χειρουργική επέμβαση, γνωστή ως θυρεοειδεκτομή.

Ασθένειες θυρεοειδούς αδένα

• Ανησυχία • Κούραση • Κατάθλιψη • Ευαισθησία στο λαιμό • Δυσκολία στην κατάποση • Ένα αίσθημα πληρότητας ή ευαισθησίας στο λαιμό • Βραχνάδα

Εξετάσεις για τη διάγνωση όζων θυρεοειδούς

Τι είναι οι όζοι του θυρεοειδούς;

Οι όζοι στον θυρεοειδή αδένα είναι μη φυσιολογικά ογκίδια τα οποία μπορεί να είναι συμπαγή ή με μορφή κύστεων με υγρό περιεχόμενο. Τα οζίδια του θυρεοειδούς είναι πολύ συχνά και εκτιμάται ότι ο μισός πληθυσμός έχει τουλάχιστον ένα οζίδιο, αν και οι περισσότεροι δεν το γνωρίζουν. Τα οζίδια του θυρεοειδούς είναι επίσης πιο συχνά καθώς μεγαλώνετε και εκτιμάται ότι από την ηλικία των 70 χρόνων, έως 70% των ανθρώπων έχουν τουλάχιστον ένα οζίδιο θυρεοειδούς. Τα οζίδια μπορεί να εμφανιστούν για διάφορους λόγους: • Καρκίνος θυροειδούς, όχι τόσο συχνά αφού περίπου το 95% όλων των οζιδίων του θυρεοειδούς είναι καλοήθη. Αυτοάνοσες παθήσεις θυρεοειδούς, όπως η ασθένεια του Hashimoto και του Graves, που προκαλούν την εμφάνιση όζων. Υπερβολική ανάπτυξη του φυσιολογικού σας ιστού του θυρεοειδούς. Αυτό είναι γνωστό ως αδένωμα θυρεοειδούς και συνήθως δεν πρόκειται για καρκίνο, εκτός αν ο όζος προκαλεί συμπτώματα λόγω του μεγέθους του. Ανεπάρκεια ιωδίου. Αυτό μπορεί να προκαλέσει εμφάνιση Συχνά συμπτώματα θυρεοειδικών όζων, σε πολλές περιπτώσεις, οι όζοι δεν προκαλούν εμφανή συμπτώματα. Αλλά όταν προκαλούν συμπτώματα, μερικά από αυτά είναι: • Αίσθημα παλμών • Αυπνία • Απώλεια βάρους ή αύξηση βάρους

Όταν εντοπιστεί ένας όζος στο θυρεοειδή, ο γιατρός σας θα πρέπει να διερευνήσει αν: Είναι ο όζος που προκαλεί υπερθυρεοειδισμό; Είναι ο όζος που προκαλεί υποθυρεοειδισμό; Πρόκειται για καρκίνο; Ο όζος σας επηρεάζει την αναπνοή σας ή την κατάποση; Ένα πρώτο βήμα στην αξιολόγηση είναι συνήθως μια ομάδα εξετάσεων αίματος, TSH, Τ4, Τ3 και αντισωμάτων για τις ασθένειες Hashimoto και Graves. Το επόμενο βήμα είναι η διενέργεια απεικονιστικών εξετάσεων οι οποίες μπορεί να περιλαμβάνουν υπερηχογράφημα, αξονική τομογραφία ή σπινθηρογράφημα. Συχνά γίνονται για την αξιολόγηση του μεγέθους και των χαρακτηριστικών του όζου και τον εντοπισμό ύποπτων χαρακτηριστικών που θα απαιτούσαν περαιτέρω διερεύνηση. Το εξελιγμένο υπερηχογράφημα από εξειδικεμένο ακτινοδιαγνώστη, τα τελευταία χρόνια, μας δίνει πολύτιμες πληροφορίες. Πολλές φορές μας βοηθάει περισσότερο ακόμα και από την κυτταρολογική εξέταση της παρακέντησης. Εάν ένας όζος θεωρείται ύποπτος, το επόμενο βήμα είναι συνήθως η διενέργεια βιοψίας με λεπτή βελόνα, γνωστή σαν FNA. Με αυτή την παρακέντηση γίνεται λήψη υλικού από τον όζο, στη συνέχεια γίνεται κυτταρολογική εξέταση, για να διευκρινίσει αν πρόκειται για καλοήθη, για κακοήθη ή για ύποπτο όζο.

ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Αιματολογικές εξετάσεις • Υπερηχογράφημα Παρακέντηση FNA ΠΡΟΤΥΠΟ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ

37

Θεραπεία

Εάν ένας όζος διαπιστωθεί ότι είναι καρκινικός, το επόμενο βήμα είναι η χειρουργική αφαίρεσηση και η ανάλογηη θεραπεία με βάση τον τύπο και το στάδιο του καρκίνου που διαγνώστηκε. Εάν έχετε όζους που είναι αντιαισθητικοί ή βλάπτουν την ικανότητά σας να καταπίνετε ή να αναπνέετε, συνιστάται συχνά χειρουργική επέμβαση. Εάν ένας καλοήθης όζος δεν συνοδεύεται από υπερθυρεοειδισμό ή υποθυρεοειδισμό, συνήθως θα παρακολουθείται τακτικά με υπερήχους και εξέταση από το γιατρό σας. Συνήθως, για ένα καλοήθη όζο που προκαλεί υποθυρεοειδισμό, η θεραπεία είναι η λήψη φάρμακου αντικατάστασης των θυρεοειδικών ορμονών. Αυτό μπορεί να βοηθήσει να συρρικνωθεί ο όζος, ή να αποφευχθεί η ανάπτυξή του. Εάν ο όζος συνεχίζει να αναπτύσσεται, ο γιατρός σας μπορεί να συστήσει χειρουργική αφαίρεση. Εάν ένα καλοήθης όζος ή το τοξικό αδένωμα συνοδεύεται από υπερθυρεοειδισμό, η θεραπεία είναι συνήθως η λήψη αντιθυρεοειδικών φαρμάκων και εάν τα συμπτώματα δεν ελέγχονται ή ελέγχονται για λίγο και μετά επανεμφανίζονται η προτινώμενη θεραπεία μπορεί να είναι η αφαίρεση του θυρεοειδή.

Άποψη του Χειρουργού Θυρεοειδούς, Σταύρου Τσιριγωτάκη

Να θυμάστε ότι παρόλο που ο κίνδυνος ύπαρξης καρκίνου σε ένα όζο του θυρεοειδούς είναι πολύ μικρός, όλα οι όζοι θα πρέπει να αξιολογούνται από έναν εξειδικευμένο γιατρό, ώστε να αποκλείεται ο μικρός έστω κίνδυνος ύπαρξης κακοήθειας.

Χειρουργική Θυρεοειδούς Αδένα

Η χειρουργική του θυρεοειδή είναι απαιτητική χειρουργική και χρειάζεται λεπτούς χειρισμούς καθώς και πολύ καλή γνώση της ανατομίας της περιοχής, αφού ο αδένας εφάπτεται με τα νεύρα που είναι υπεύθυνα για την ομιλία και με τους παραθυρεοειδείς αδένες. Οι περισσότερες επεμβάσεις στις μέρες μας είναι ασφαλείς, ωστόσο κάθε ιατρική πράξη και μάλιστα χειρουργική επέμβαση, έχει γενικούς κινδύνους όπως αντιδράσεις στην αναισθησία, λοιμώξεις του αναπνευστικού, μόλυνση του τραύματος. Η χειρουργική του θυρεοειδούς έχει όμως επιπλέον ειδική νοσηρότητα, λόγω των προαναφερθέντων λόγων. Ο τραυματισμός των νεύρων μπορεί να προκαλέσει βραχνάδα στη φωνή, συνήθως προσωρινή και σπανίως μόνιμη.

Εξαιρετικά σπάνια και μετά από μόνιμη βλάβη των νεύρων μπορεί να προκληθεί αφωνία. Φανταστείτε πόσο σημαντικό είναι αυτό για έναν ιερέα ή ένα καλλιτέχνη, που η φωνή του πέραν των άλλων είναι εργαλείο για τη δουλειά του. Οι κακώσεις στους παραθυρεοιδείς ή η κατά λάθος αφαίρεση τους, προκαλεί πτώση του ασβεστίου στο αίμα, που αντιμετωπίζεται με φάρμακα για μερικές εβδομάδες, σπάνια δια βίου. Στις περισσότερες των περιπτώσεων η συνήθης επέμβαση που διενεργούμε οι εξειδικευμένοι χειρουργοί θυρεοειδούς, είναι η ελάχιστα επεμβατική ολική θυρεοειδεκτομή, που όταν χρειάζεται συνοδεύεται από λεμφαδενικό καθαρισμό του τραχήλου. Η τομή στο δέρμα είναι περίπου 2,5cm, αυτό έχει μεγάλη σημασία γιατί ο άρρωστος μετά την επέμβαση θα έχει μια ουλή σε εμφανές σημείο στο λαιμό, για ολόκληρη τη ζωή του και αν είναι μεγάλη και δύσμορφη, δεν είναι ότι το καλύτερο. Ποιος είναι αυτός που θα ήθελε λοιπόν ένα τέτοιο "κόσμημα" στο λαιμό του, αντί να έχει μια τομή που μετά βίας διακρίνεται;

Με τι κριτήρια ένας ασθένης επιλέγει τον χειρουργό του;

Όταν κάποιος ασθενής χρειάζεται να υποβληθεί σε επέμβαση θυρεοειδούς πρέπει να ψάξει με προσοχή να βρεί το ποιος θα τον χειρουργήσει. Πρέπει στη συνάντηση του με τον χειρουργό να κάνει ορισμένες ερωτήσεις και να μην νιώθει άβολα όταν δεν καταλαβαίνει κάτι και να ρωτήσει τόσες φορές μέχρι να κατανοήσει πλήρως αυτά που του λέει ο χειρουργός. Πρέπει να ρωτήσει τον χειρουργό αν ο ίδιος είναι εξειδικευμένος χειρουργός θυρεοειδή, πόσο μεγάλη θα είναι η τομή που θα έχει στο λαιμό του, το ποσοστό των επιπλοκών που έχει ο χειρουργός (πρέπει να μάθει το προσωπικό ποσοστό επιπλοκών του χειρουργού και όχι το γενικό ποσοστό αυτών των επεμβάσεων), το αν θα μπορεί να μιλήσει αμέσως μετά την επέμβαση ή το αν θα μπορεί να φάει μετά την θυρεοειδεκτομή, το πόσο χρονικό διάστημα θα χρειαστεί να νοσηλευτεί (δηλαδή το αν θα μπορεί να εισαχθεί και να κάνει την επέμβαση την ίδια μέρα και το αν θα μπορεί την επόμενη ημέρα να πάει σπίτι του), το αν θα πονάει ή το αν θα χρειαστεί να παίρνει χάπια ασβεστίου μετά την επέμβαση. Όλοι μας δίνουμε απαντήσεις με ευχαρίστηση, αφού θέλουμε οι ασθενείς μας να είναι πλήρως ενημερωμένοι. Ποτέ δεν υπερπροβάλουμε την ικανότητα μας, ούτε ειρωνευόμαστε, ούτε μιλάμε υποτιμητικά για άλλους συναδέλφους, αν ο ασθενής όμως δει να συμβαίνει κάτι από αυτά καλό θα είναι να πάρει και μια δεύτερη γνώμη.

Μ

έρος του έργου ενός γιατρού είναι και η προσπάθεια ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού για θέματα υγείας και ασθενειών που απειλούν ακόμα και την ίδια τη ζωή. Εκφράζοντας για άλλη μια φορά τις ευχαριστίες μου για την τιμητική για εμένα βράβευση που μου έκανε η Λέσχη Αρχιπλοιάρχων και δηλώνοντας έμπρακτα την στήριξη μου, στην προσπάθεια της για την ιατρική ενημέρωση των μελών-αναγνωστών της μέσω του εγκυρότατου περιοδικού της ''Νέος Εξάντας'' και προσωπικά στον Πρόεδρο της κο Μαρίνο Τσάμη, κάνω την ακόλουθη προσφορά. Καθ' όλη την διάρκεια του έτους 2019, προσφέρω στις συζύγους των μελών της Λέσχης πλήρη μαστολογικό έλεγχο (λήψη ιστορικού, μαστολογική εξέταση-ψηλάφηση, συνταγογράφηση εξετάσεων μαστού που είναι η μαστογραφία και το υπερηχογράφημα μαστών και εκτίμηση των εξετάσεων μετά τη διενέργεια τους σε δεύτερη επίσκεψη), εντελώς δωρεάν.

www.tsirigotakis.gr

38

www.facebook.com/Stavros.M.Tsirigotakis/

info@tsirigotakis.gr

Λιθίαση ουροποιητικού Πέτρα στα νεφρά Του Δρ. Ιωάννη Καταφυγιώτη MD,PhD, FEBU, FECSM Χειρουργού Ουρολόγου Ανδρολόγου | Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών

Ο

δια βίου κίνδυνος να εμφανίσει κανείς λίθο στο ουροποιητικό κυμαίνεται μεταξύ 1-15% .Οι άντρες εμφανίζουν 2 με 3 φορές συχνότερα λιθίαση στο ουροποιητικό. Η εμφάνιση λιθίασης είναι σπάνια κάτω των 20 ετών ενώ η μεγαλύτερη επίπτωση είναι μεταξύ 4ης και 6ης δεκαετίας της ζωής. Τα ξηρά, θερμά κλίματα αποτελούν προδιαθεσικό παράγοντα για την εμφάνιση λίθου στο ουροποιητικό όπως και τα επαγγέλματα με έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες (μηχανικοί, μάγειρες) ή τα επαγγέλματα γραφείου (καθιστική ζωή). Επίσης το σωματικό βάρος παίζει σημαντικό ρόλο με αποτέλεσμα οι υπέρβαροι να εμφανίζουν περισσότερες πιθανότητες για την εμφάνιση λίθου. Παράλληλα η διατροφή μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση μιας πέτρας στα νεφρά. Η κατανάλωση ζωικού λευκώματος και λίπους συνεργεί στην εμφάνιση λιθίασης. Τέλος η μειωμένη λήψη νερού αποτελεί σημαντικό προδιαθεσικό παράγοντα. Η σύσταση των λίθων ποικίλει με τους λίθους ασβεστίου να αντιπροσωπεύουν το 75-80% όλων των λίθων. Η λιθίαση του ουροποιητικού μπορεί να εμφανίσει διαφορετικό εύρος συμπτωμάτων στους ασθενείς. Συνεπώς μπορεί από το να μην προκαλεί κανένα σύμπτωμα μέχρι και να δημιουργεί υποτροπιάζοντα επεισόδια κολικού (έντονος πόνος) ή ακόμα και να οδηγεί σε νεφρική ανεπάρκεια ή και θάνατο σε παραμελημένες περιπτώσεις. Ο κολικός αποτελεί το οξύ επείγον επεισόδιο της λιθίασης με έντονο πόνο στο πίσω μέρος του σώματος στα νεφρά που αντανακλά στο κατώτερο κοιλιακό τοίχωμα.Ο κολικός αντιμετωπίζεται με την χορήγηση αντιφλεγμονωδών σκευασμάτων και αν το οξύ επεισόδιο υποχωρήσει σε δεύτερο χρόνο αντιμετωπίζεται οριστικά ο λίθος. Αν το οξύ επεισόδιο δεν υποχωρεί τότε μπορεί να χρειασθεί νοσηλεία σε νοσοκομείο όπως και στην περίπτωση συνύπαρξης πέ-

40

τρας στα νεφρά με απόφραξη και ουρολοίμωξης με πυρετό. Μετά το οξύ επεισόδιο και αν ο ασθενής δεν πονά με την φαρμακευτική αγωγή η αντιμετώπιση της λιθίασης μπορεί να γίνει με διάφορους τρόπους. Η συντηρητική αντιμετώπιση συνίσταται στην αναμονή με την παράλληλη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής και αφορά συνήθως μικρούς λίθους του κατώτερου ουροποιητικού που έχουν καλές πιθανότητες να αποβληθούν μόνες τους. Η επεμβατική αντιμετώπιση της λιθίασης εξαρτάται από το μέγεθος του λίθου και την θέση του στο ουροποιητικό. Η συντηρητικότερη επεμβατική μέθοδος είναι η εξωσωματική λιθοτριψία κατά την οποία δεν απαιτείται αναισθησία και ο ασθενής βρίσκεται ξαπλωμένος ενώ δέχεται κρουστικά κύματα που στόχο έχουν να σπάσουν τον λίθο. Η επιτυχία της σε λίθους κάτω των 10mm αγγίζει το 85%. Πιο επεμβατικές μέθοδοι είναι η νεφρολιθοτριψία και η διαδερμική νεφρολιθοτριψία. Η νεφρολιθοτριψία απαιτεί αναισθησία και είναι ενδοσκοπική μέθοδος κατά την οποία ο ουρολόγος χρησιμοποιεί το ουρητηροσκόπιο για να μπει στην κύστη και από εκεί στον ουρητήρα ώστε να κατακερματίσει με Laser τον λίθο και να τον αφαιρέσει. Η επιτυχία της ουρητηρονεφρολιθοτριψίας μπορεί να φθάσει στο 90-100% για λίθους του κατωτέρου τριτημορίου του ουροποιητικού. Η διαδερμική νεφρολιθοτριψία αφορά λίθους με μεγαλύτερο μέγεθος(συνήθως άνω των 2 εκατοστών) που βρίσκονται στο νεφρό,όπου ο ουρολόγος πραγματοποιεί μια μικρή οπή στο ύψος του νεφρού από όπου περνά το νεφροσκόπιο ώστε να προσεγγίσει τον λίθο να τον σπάσει και να τον αφαιρέσει.Τα ποσοστά της επιτυχίας της διαδερμικής νεφρολιθοτριψίας μπορεί να φθάσουν μέχρι και το 95%.Η ανοικτή χειρουργική αντιμετώπιση πλέον δεν έχει θέση στην σύγχρονη αντιμετώπιση της λιθίασης του ουροποιητικού.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Το νερό, η ζωή & ο άνθρωπος Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

43

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

Η εμφάνιση του νερού στη γη

Το νερό βασικός συντελεστής της ζωής

Το νερό, στην νέα ελληνική γλώσσα ή ύδωρ στην καθαρεύουσα και την αρχαία ελληνική, είναι η πλέον διαδεδομένη ανόργανη χημική ένωση στη γη, αφού καλύπτει περίπου το 71% της επιφάνειας του πλανήτη μας και εμφανίζεται υπό την μορφή τριών φάσεων ανάλογα με τις συνθήκες θερμοκρασίας και πίεσης, την υγρή φάση που ονομάζεται κοινώς νερό, την αέρια φάση, τους επονομαζόμενους υδρατμούς και την στερεά φάση, τον πάγο. Η λέξη νερό προήλθε ιστορικά από την φράση νεαρόν ύδωρ που σήμαινε στα αρχαία φρέσκο ή δροσερό ύδωρ. Συχνά όταν ζητούσαν νεαρόν ύδωρ, χάριν συντομίας το προσφωνούσαν μόνο με την λέξη νεαρόν, η οποία με τον καιρό μετατράπηκε σε νερό και έτσι επικράτησε και καθιερώθηκε για το ύδωρ η ονομασία “νερό”. Η ύπαρξη του νερού για την εμφάνιση και την διατήρηση της ζωής είναι πρωταρχικής και κεφαλαιώδους σημασίας εφόσον το μεγαλύτερο ποσοστό των κυττάρων αποτελείται από νερό (70-90 %) και η περιεκτικότητά του στο ανθρώπινο σώμα είναι 70% ενώ στο ανθρώπινο αίμα 90%. Επίσης όλοι οι ζωικοί και οι φυτικοί οργανισμοί αλλά και οι διάφορες τροφές περιέχουν μεγάλα ποσοστά νερού. Το νερό υπό ατμοσφαιρική πίεση έχει σημείο τήξεως 0°C και σημείο βρασμού 100°C, η πυκνότητά του στους 4°C είναι 1000 Kg/m3 και στους 0°C, 917 Kg/m3. Η τελευταία αυτή διαφορά στην πυκνότητα δίνει την δυνατότητα στον πάγο να επιπλέει στο νερό και κατ’ αυτό τον τρόπο να προστατεύεται η ζωή μέσα στο νερό κατά τις περιόδους και κατά τις εποχές που επικρατούν πολύ χαμηλές θερμοκρασίες στην ατμόσφαιρα. Το νερό είναι άριστος διαλύτης και ως εκ τούτου πλήθος βιολογικών διεργασιών λαμβάνουν χώρα εντός αυτού ή με την βοήθεια αυτού. Τέλος παρουσιάζει ορισμένες φυσικοχημικές ιδιότητες που το καθιστούν βασικό συντελεστή για την ανάπτυξη και την διατήρηση της ζωής.

44

Η χημική σύσταση του νερού

Το νερό είναι μία ανόργανη ένωση, η οποία αποτελείται από δύο άτομα υδρογόνου (Η) και ένα άτομο οξυγόνου (Ο) που συνδέονται μεταξύ των σχηματίζοντας το μόριο του νερού, ο χημικός τύπος του οποίου είναι Η2Ο. Στο μόριο του νερού το οξυγόνο είναι αρνητικά φορτισμένο με σθένος (-2) ενώ το υδρογόνο θετικά με σθένος (-1), έτσι κάθε οξυγόνο έλκει δύο υδρογόνα και ενώνεται με αυτά με ομοιοπολικούς δεσμούς δίδοντας ένα μόριο νερού. Τα υδρογόνα επειδή έχουν το ίδιο φορτίο απωθούνται μεταξύ των και κατ’ αυτό τον τρόπο οι δεσμοί Ο-Η μεταξύ των στον χώρο σχηματίζουν μία γωνία περίπου 105°, όπως φαίνεται και στο ακόλουθο σχήμα.

Στη μάζα του νερού κάθε μόριο με το αρνητικό ιόν του οξυγόνου αφενός και με τα θετικά ιόντα του υδρογόνου σχηματίζει ένα δίπολο και τα υδρογόνα ενός μορίου έλκονται από τα οξυγόνα γειτονικών μορίων δημιουργώντας δεσμούς, οι οποίοι προσδίδουν μία διάταξη των μορίων μέσα στο νερό καθώς

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗ ΓΗ και την συνοχή της μάζας του νερού. Οι δεσμοί αυτοί ονομάζονται δεσμοί υδρογόνου και είναι πολύ πιο χαλαροί από τους ομοιοπολικούς δεσμούς μέσα στο μόριο του νερού, γι’ αυτό αμέσως υποχωρούν μόλις παρεμβληθεί μία άλλη ένωση που προστίθεται στο νερό. Στο ακόλουθο σχήμα παρουσιάζονται οι δεσμοί υδρογόνου με διακεκομμένες γραμμές.

δεσμοί υδρογόνου

Εξαιτίας της ανωτέρω διπολικότητας των μορίων του νερού και των δεσμών του υδρογόνου το νερό καθίσταται άριστος διαλύτης για πλήθος ενώσεων.

Βαρύ ύδωρ.

Το άτομο του υδρογόνου διαθέτει τρία ισότοπα. Το πρώτιο ή κοινώς υδρογόνο που συμβολίζεται με Η και του οποίου ο πυρήνας αποτελείται από ένα πρωτόνιο, το δευτέριο που συμβολίζεται με D και του οποίου ο πυρήνας περιέχει ένα πρωτόνιο και ένα νετρόνιο και το τρίτιο που συμβολίζεται με Τ και έχει στον πυρήνα του ένα πρωτόνιο και δύο νετρόνια. Το ακόλουθο σχήμα παρουσιάζει τα άτομα των διαφόρων ισοτόπων του υδρογόνου, τον πυρήνα στο κέντρο και το περιφερόμενο γύρω από αυτόν ηλεκτρόνιο. Τα πρωτόνια έχουν θετικό φορτίο (+) και τα ηλεκτρόνια αρνητικό φορτίο (-), τα δε νετρόνια μηδενικό φορτίο και κατ’ αυτό τον τρόπο όλα τα ισότοπα του υδρογόνου έχουν στο σύνολό τους μηδενικό φορτίο.

Η εμφάνιση του νερού στο σύμπαν

Η εμφάνιση του νερού στο σύμπαν ανάγεται στην πρωταρχική περίοδο της ύπαρξης και της εξέλιξής του. Σύμφωνα με την θεωρία της μεγάλης έκρηξης (big bang theory), ήδη από τα πρώτα κλάσματα του δευτερολέπτου μετά την έκρηξη υπήρχε ένα μείγμα σωματιδίων αποτελούμενο από πρωτόνια, ηλεκτρόνια, ποζιτρόνια κλπ., η επονομαζόμενη σούπα, η οποία διαστελλόταν με ταχύτατους ρυθμούς. Από αυτά τα σωματίδια προήλθαν άμεσα και τα πρώτα στοιχεία, κατ’ αρχήν το Υδρογόνο, κατόπιν το Ήλιο και μετά το Οξυγόνο και στην συνέχεια τα υπόλοιπα και βαρύτερα άτομα των άλλων χημικών στοιχείων. Υπό ορισμένες ενεργειακές συνθήκες η ένωση του υδρογόνου με το οξυγόνο δημιούργησε τα μόρια του νερού. Σύμφωνα με τους αστροφυσικούς επιστήμονες το νερό στο σύμπαν είναι παραπροϊόν του σχηματισμού των άστρων. Κατά την δημιουργία των νέων άστρων δημιουργείται ένα ρεύμα σκόνης και αερίων, στο οποίο τα αέρια θερμαινόμενα και συμπιεζόμενα σχηματίζουν μεταξύ άλλων και νερό. Το νερό πρέπει να υπάρχει σε αρκετούς γαλαξίες στο σύμπαν, αφού και το υδρογόνο και το οξυγόνο βρίσκονται σε αφθονία εντός αυτού. Το νερό στο σύμπαν σχηματίζει διαστρικά νέφη ή νεφελώματα, μερικά των οποίων έχουν ανιχνευθεί τα τελευταία χρόνια και υπάρχει σε κομήτες, σε αστεροειδείς και άλλα ουράνια σώματα. Το νερό είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ύπαρξη ζωής αλλά μόνο αυτό δεν αρκεί, απαιτούνται και άλλες συνθήκες για την ύπαρξη και την διατήρηση της ζωής, τουλάχιστον όπως την γνωρίζουμε εμείς. Το νεφέλωμα του καρκίνου

ηλεκτρόνιο πρωτόνιο νετρόνιο πρώτιο

δευτέριο

τρίτιο

Όταν στο νερό το υδρογόνο (πρώτιο) αντικατασταθεί με δευτέριο τότε προκύπτει το D2Ο, το οποίο καλείται βαρύ ύδωρ και όταν αντικατασταθεί με τρίτιο τότε λαμβάνεται το Τ2Ο που καλείται υπερβαρύ ύδωρ. Το δευτέριο υπάρχει στο σύμπαν σε πολύ μικρή αναλογία σε σχέση με το πρώτιο. Σχηματίζεται στο εσωτερικό των άστρων αλλά αμέσως καταστρέφεται και έτσι όση ποσότητα υπάρχει στο σύμπαν είναι η ποσότητα που σχηματίστηκε από την εποχή της μεγάλης εκρήξεως (big bang) πριν από 13,8 δισεκατομμύρια χρόνια. Στην γη η αναλογία δευτερίου προς πρώτιο είναι 1:6420 και αντίστοιχα η αναλογία νερού προς βαρύ ύδωρ είναι 1:6720. Το βαρύ ύδωρ υπάρχει κυρίως στα βάθη των ωκεανών. Όσον αφορά το Τρίτιο αυτό είναι πάρα πολύ σπάνιο στη φύση.

Η εμφάνιση του νερού στη γη

Η εμφάνιση του νερού στη γη έχει αποτελέσει και αποτελεί το αντικείμενο ερευνητικής εργασίας πολλών επιστημόνων, δεδομένης συν τοις άλλοις και της υψηλής σπουδαιότητας της ανόργανης αυτής ένωσης για την ύπαρξη και την διατήρηση της ζωής. Έχουν διατυπωθεί πολλές θεωρίες και συνεχώς διατυπώνονται νέες με την ευκαιρία της ανακάλυψης νέων, μεγαλύτερης ευαισθησίας επιστημονικών οργάνων, τα οποία δίνουν μετρήσεις μεγαλύτερης ακριβείας. Οι εκάστοτε

45

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού νέες μετρήσεις παρέχουν, με την βοήθεια των ηλεκτρονικών υπολογιστών, την δυνατότητα ελέγχου της ορθότητας ή μη των υφισταμένων σχετικών θεωριών ή την διόρθωση και την βελτιστοποίησή τους. Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι οι θεωρίες για την εμφάνιση του νερού στη γη διακρίνονται σε δύο βασικές κατηγορίες, στις θεωρίες που υποθέτουν ότι το νερό δημιουργήθηκε πάνω στη γη και στις θεωρίες που υποθέτουν ότι το νερό μεταφέρθηκε σ’ αυτήν από το διάστημα μετά τον σχηματισμό της με την βοήθεια διαφόρων ουρανίων σωμάτων. Στη συνέχεια δίδεται μία σύντομη περιγραφή μερικών από τις πιο πρόσφατες και επικρατέστερες ανωτέρω θεωρίες.

Παραγωγή νερού από μανδύα υδρογόνου που περιέβαλλε τη γη.

Σύμφωνα με την θεωρία αυτή, κατά το πρώιμο στάδιο σχηματισμού του ηλιακού μας συστήματος, στην αρχή υπήρχε ένα νεφέλωμα από το οποίο σιγά-σιγά αποκολλήθηκαν οι πλανήτες ενώ το κεντρικό μέρος που παρέμεινε απετέλεσε τον ήλιο.

1 2

Παραγωγή νερού από τον φλοιό της γης

Αμερικανοί επιστήμονες από το πολιτειακό πανεπιστήμιο του Οχάιο ανακάλυψαν ένα μηχανισμό, ο οποίος επιτρέπει την παραγωγή νερού σε μεγάλες ποσότητες, ικανές να καλύψουν την επιφάνεια της γης και να γεμίσουν τους ωκεανούς και τις θάλασσες. Σύμφωνα με τον ανωτέρω αναφερθέντα μηχανισμό στον φλοιό της γης και σε μεγάλα βάθη, όπου επικρατούν πολύ υψηλές πιέσεις, υπάρχουν ορυκτά πλούσια σε οξυγόνο, όπως ο ρινγκουδίτης, μία μορφή ολιβίνης. Εξαιτίας των υψηλών πιέσεων απελευθερώνεται από τα ανωτέρω ορυκτά οξυγόνο, το οποίο αντιδρά με υδρογόνο που είναι εγκλωβισμένο σε διάσπαρτους μικροσκοπικούς θύλακες εντός του φλοιού της γης και σε μεγάλο βάθος εντός αυτού, σχηματίζοντας κατ’ αυτό τον τρόπο νερό. Η ποσότητα του νερού που αντιστοιχεί σε κάθε θύλακα είναι ελάχιστη, εάν όμως λάβει κανείς υπόψη ότι ο φλοιός της γης είναι πλέον του 80% της μάζας της τότε κατ’ αυτό τον τρόπο μπορεί να έχει δημιουργηθεί τεράστια ποσότητα νερού ικανή να καλύψει όλες τις υπάρχουσες υδάτινες λεκάνες. Κατά την θεωρία αυτή το σχηματιζόμενο με το ανωτέρω μηχανισμό νερό στα μεγάλα βάθη του φλοιού της γης διέφευγε προς την επιφάνεια της γης μέσω των κενών που δημιουργούνται από την κίνηση των τεκτονικών πλακών του φλοιού της γης. Πρόσφατα επιστήμονες ανακάλυψαν κρυστάλλους Ζιρκονίου, η ηλικία των οποίων εκτιμάται πλέον των 4,4 δισεκατομμυρίων ετών και εντός αυτών ανίχνευσαν την ύπαρξη εγκλωβισμένου νερού. Η ανωτέρω έρευνα κατέληξε στο συμπέρασμα ότι πιθανόν το υδρογόνο που περιέβαλλε την γη στα πρώιμα στάδια του σχηματισμού της αντέδρασε με το οξυγόνο ορυκτών του φλοιού της γης σχηματίζοντας νερό.

Απόκτηση του νερού της γης από αστεροειδείς 3

4

5 Σχηματισμός του ηλιακού μας συστήματος.

1. Το νέφος των αερίων λόγω βαρύτητας καταρρέει.

2. Συγχρόνως άρχισε να περιστρέφεται λόγω φυγόκεντρου δύναμης.

3. Δημιουργείται ένας πεπλατυσμένος δίσκος.

4. Εξέχει μέσα στον δίσκο, ο πρωταστέρας, ο προ-ήλιος.

5. Δημιουργούνται οι πλανήτες, τα φεγγάρια τους, οι κομήτες και οι αστεροειδείς. Η γη όπως και οι άλλοι πλανήτες πριν λάβει την τελική της μορφή περιβάλλονταν από ένα νέφος (μανδύα) υδρογόνου. Το υδρογόνο αυτό υπό τις υψηλές θερμοκρασίες που επικρατούσαν την περίοδο εκείνη αντιδρούσε με τα διάφορα οξείδια που υπήρχαν στην επιφάνεια της γης απελευθερώνοντας οξυγόνο, το οποίο ενωνόμενο στη συνέχεια με το οξυγόνο παρήγαγε νερό.

46

Οι αστεροειδείς είναι κατάλοιπα της δημιουργίας του ηλιακού συστήματος και περιφέρονται γύρω από τον ήλιο. Η ύπαρξη νερού σε αστεροειδείς και το πλήθος των μετεωριτών (θραύσματα αστεροειδών) που υπάρχουν στη Γη δείχνουν ότι πιθανή προέλευση του νερού στη Γη να είναι η μεταφορά του σ’ αυτήν από το διάστημα μέσω αστεροειδών. Έκθεση δημοσιευμένη στο περιοδικό Geochimica et Goechimica Acta υποστηρίζει ότι το νερό μεταφέρθηκε στη γη από αστεροειδείς πριν από την τελική διαμόρφωση του πλανήτη μας. Αυτό προκύπτει από τον εντοπισμό νερού σε μετεωρίτες παλαιότερους των 4,5 δισεκατομμυρίων ετών, δηλαδή ηλικίας μεγαλύτερης από την ηλικία της γης (4,3 δις. έτη). Αστεροειδής

Η ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΗ ΓΗ Σ’ αυτό συνηγορεί και η εξέταση των πετρωμάτων της Σελήνης που έφεραν στη Γη οι αστροναύτες του προγράμματος Απόλλων. Το νερό επιδρά στα πετρώματα και αλλοιώνει την σύστασή τους σε ισότοπα οξυγόνου. Η Σελήνη δημιουργήθηκε από πρόσκρουση γιγαντιαίου ουρανίου σώματος, του μεγέθους του Άρη, με την Γη 100 εκατομμύρια έτη μετά την δημιουργία του ηλιακού μας συστήματος. Εάν το νερό ήλθε στη γη ή σχηματίστηκε σ’ αυτήν μεταγενέστερα της Σελήνης, τότε τα πετρώματα της Γης και της Σελήνης θα ήταν διαφορετικά. Η ομοιότητά τους όμως δείχνει ότι το νερό προϋπήρχε στην Γη πριν την δημιουργία της Σελήνης. Ένα κριτήριο για την προέλευση του νερού της Γης είναι και το ποσοστό βαρέως ύδατος που υπάρχει σ’ αυτό. Η χημική ανάλυση του νερού της γης και αυτού των αστεροειδών δείχνει μεγάλη ομοιότητα όσον αφορά την περιεκτικότητα σε βαρύ ύδωρ, γεγονός που συνηγορεί με την άποψη ότι το νερό της Γης πιθανόν να προέρχεται από αστεροειδείς.

Απόκτηση του νερού της γης από κομήτες

Οι κομήτες είναι ουράνια σώματα που δημιουργούνται κατά τον σχηματισμό των ηλιακών συστημάτων. Η διάμετρός τους κυμαίνεται από μερικά μέτρα μέχρι ορισμένα χιλιόμετρα και αποτελούνται από πάγο σκόνη και πετρώματα. Περιφέρονται στο διάστημα αφήνοντας πίσω τους μία φωτεινή ουρά. Στα πλαίσια διαφόρων διαστημικών προγραμμάτων έχουν γίνει κατά καιρούς αναλύσεις του νερού που περιέχεται σε διάφορους κομήτες όπως στον 67Ρ/Τσουριούμοφ-Γκερασιμένκο, τον

Ο κομήτης του Haley.

Χάλε-Μπομπ, τον Χιακουτάκε και τον κομήτη Χάλεϊ, οι οποίοι πλησίασαν την γη. Οι αναλύσεις αυτές έδειξαν ότι το βαρύ ύδωρ που περιέχεται στο νερό τους είναι από 3,4 έως 2 φορές περισσότερο από το βαρύ ύδωρ που περιέχεται στο νερό της γης. Από αυτά τα αποτελέσματα οι επιστήμονες κατ’ αρχήν συμπεράνανε ότι το νερό της γης μάλλον δεν προήλθε από κομήτες. Όμως το 2010, η ανάλυση του νερού του κομήτη Χάρτλεϊ-2, που έγινε με τη βοήθεια του διαστημικού τηλεσκοπίου «Χέρσελ», έδειξε ότι η χημική σύνθεση του νερού του πλησιάζει πολύ περισσότερο το γήινο. Επίσης μία άλλη ερευνητική ομάδα ανίχνευσε παγωμένο νερό στην περιφέρεια του δίσκου σκόνης που περιβάλλει το άστρο TW Hydrae, του οποίου η σύσταση σε βαρύ ύδωρ είναι παρόμοια με αυτή του νερού της γης. Οι τελευταίες αυτές εργασίες ενισχύουν την άποψη ότι τελικά το νερό της γης μπορεί να προέρχεται και από κομήτες. Πάντως παρά την τεράστια εξέλιξη της τεχνολογίας και το πλήθος των σχετικών ερευνητικών προγραμμάτων που βρίσκονται σε εξέλιξη η προέλευση του νερού της Γης παραμένει μέχρι σήμερα ένας γρίφος. Είναι πολύ πιθανόν το νερό της Γης να μην έχει μόνο μία προέλευση. Προς το παρόν δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε κάτι με βεβαιότητα και αρκούμαστε σε υποθέσεις. Το μέλλον θα δείξει περισσότερα.

Βιβλιογραφία: 1. Λεξικόν της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Ιωάννου Δρ. Σταματάκου. 2. Νερό-Βικιπαίδια htpps://el.wikipedia.org/ wiki/Νερό 3. Η Χημική ένωση του μήνα. Βαρύ ύδωρ, Τμήμα Χημείας, 195.134.76.37/chemicals/chem_D2O.htm. 4. Βαρύ ύδωρ-Βικιπαίδια htpps://el.wikipadia.org/wiki/Βαρύ ύδωρ 5. Χημεία: Το βαρύ ύδωρ. htpps://xhmmetapedia.blogspot. com/2017/07/bary-ydor.html 6. Δευτέριο-Βικιπαίδια htpps://el.wikipadia.org/wiki/Δευτέριο 7. Τρίτιο-Βικιπαίδια htpps:// el.wikipedia.org/wiki/Τρίτιο 8. Υπόλειμμα υπερκαινοφανούς-Βικιπαίδια htpps://el.wikipedia.org/wiki/Yp;oleimma 9. Πως η γη απέκτησε νερό. Φυσική για όλους-Physics4u, physics4u.gr, Εργοστάσιο παραγωγής νερού ο φλοιός της γης. 10. Πως η γη απέκτησε νερό-Φυσική για όλους-Physics4u, physics4u.gr,2017/01/17 11. Πως έγινε ο σχηματισμός του ηλιακού μας συστήματος, Physics4u, physics4u.gr/faq/formationsun.html 12. Σημαντική ανακάλυψη-Μετεωρίτες μετέφεραν νερό στη γη πριν.. htpps://www.protothema.gr/sim 13. Η γη είχε νερό πριν τη σύγκρουση που έφτιαξε το φεγγάρι, htpps://physics4u. wordpress.com 14. Agro Science: Από πού προήλθε το νερό στη Γη-Agrocapital.gr www.agrocapital.gr, Category, Article 15. Κομήτης - Βικιπαίδεια el.wikipedia.org/wiki/Κομήτης 16. Το νερό ήρθε στη Γη με κομήτες, υποδεικνύει μακρινό... www.in.gr › Επιστήμη› Social 17. Rosetta»: Το νερό της Γης δεν φαίνεται να προέρχεται από... physics4u.gr/blog/2014/12/12/rosetta-το-νερό-της-γης.

18. Κομήτες έφεραν το νερό στη Γη – Tvxs htpps://tvxs.gr, komites-eferan-nero-sti-gi

47

ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΑ του Αναστάσιου Ρήγα

Η ΧΑΡΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΑ

Τ

όσον το παρακάτω ποίημα, όσον και ένα ακόμη που θα δημοσιεύσω σε άλλο φύλλο, είναι αγνώστου συντάκτη. Βρέθηκαν από τον διδάσκαλο Γρηγόριο Παναγ. Ηλιόπουλο όταν αντικατέστησε, λόγω αιφνιδίου θανάτου, τον προηγούμενο διδάσκαλο Γεώργιο Χαβιαρίδη στο Υψηλομέτωπο Μυτιλήνης και παρέλαβε το αρχείο του. Πιθανότατα μεταξύ 1944 και 1947. Ο διδάσκαλος Ηλιόπουλος Γρηγόριος, είχε πλούσιο διδασκαλικό και κοινωνικό έργο. Ανταποκρινόμενος στην εκτίμησή μου και στον σεβασμό μου προς αυτόν για το πλούσιο έργο του και για το ζήλο του, την επιμονή του και την στοργή του στη διαμόρφωση των νεανικών μυαλών μας, μου παρέδωσε τα δύο αυτά ποιήματα σε ένδειξη της εκ μέρους του αμοιβαίας αναγνώρισης. Δεν μπόρεσα να προσδιορίσω τον περίπου χρόνο της σύνταξης των εν λόγω ποιημάτων. Το ύφος, η σύνταξη και το περιεχόμενο αυτών, μου θυμίζουν έντονα τα αθάνατα ειδυλλιακά και πατριωτικά δράματα του Σπυρίδ. Περεσιάδη (1864-1918) που γεννήθηκε στο Μεσορρούγι των Καλαβρύτων και ο οποίος - αν και τυφλός - υπαγόρευσε όλα τα έργα του, 14 συνολικά δράματα όπως «Εσμέ», «Μόρφω», «Μαγεμένος Βοσκός» κ.ά. Ακόμη εξέδωσε και μια ποιητική συλλογή «Καινούργιες δάφνες» στην οποία, ίσως να ανήκουν και τα εν λόγω ποιήματα. Το πιο δημοφιλές όμως από τα έργα του είναι το κω-

μειδύλλιο «Γκόλφω» που έγραψε τον Μάιο του 1893 στην Ακράτα και το οποίο γνώρισε πραγματικό θρίαμβο και επαίζετο επί δεκαετηρίδες σ’ όλη την Ελλάδα μεταφερθέν μάλιστα και στον κινηματογράφο.1 Όπως είναι γνωστό, το περιεχόμενο των έργων αυτών είναι επικό, δηλ. αφηγείται λόγους, πράξεις και κατορθώματα των δρώντων προσώπων, χωρίς να φανερώνονται τα βαθύτερα αίτια, ενώ από την άλλη μεριά είναι και διδακτικά αφού διατυπώνονται ηθικές συμβουλές, απαγορεύσεις, κανόνες του βίου, γνώμες περί τεχνών και μύθοι διδακτικοί. Σύμφωνα με πληροφορίες παλαιοτέρων τα επικά ποιήματα/δράματα κ.λπ. ήσαν για πολλές γενεές το μέσον έκφρασης και εκδήλωσης της τότε μαθητιώσσης νεολαίας στις εθνικές εορτές και στο τέλος της κάθε μαθητικής περιόδου. Και αυτά όχι σε όλα τα σχολεία για πολλούς και ποικίλους λόγους σε αντίθεση με το σήμερα που –ως επί το πλείστον– το κάθε σχολείο παρουσιάζει εκδηλώσεις με θεατρικές, ενδυματολογικές και χορογραφικές εμφανίσεις αψόγου ακριβείας και τελειότητας που ανταγωνίζονται επαγγελματικές προσπάθειες. Η φράση του Κικέρωνα «O tempora o mores» (Ω καιροί, ω ήθη), δείχνει απόλυτα την μεγάλη διαφορά νοοτροπίας του χθες με το σήμερα. Τέλος, πιστεύω ότι και τα δύο ποιήματα θα σας προσφέρουν την τέρψη της φαντασίας και θα σας αποσπάσουν την ζωηρή συγκίνηση και την ευχαρίστηση, καθώς θα αποτυπώσουν στη μνήμη σας ό,τι πρέπει να είναι γνωστό.

1 Το έργο πρωτοπαρουσιάσθηκε το 1911 από ένα ικανό καλλιτέχνη τον Κώστα Μπαχατώρη με οπερατέρ τον Ιταλό Μπαρτέλι και πρωταγωνίστρια την βεντέτα του θεάτρου της εποχής Ολυμπία Δαμάσκου.

48

Η Χάρη του Βασιλιά Όλοι γνωρίζουν στο χωριό το γέρο κυρ Σωτήρη φτωχό πολύ μα τίμιον αλήθεια νοικοκύρη πούχε κορίτσια τέσσερα ομορφοκαμωμένα και γυιό που για τις αδελφές εδούλευε στα ξένα. Έδειχναν όλοι σεβασμό στο γέρο φαμελίτη κι ευτυχισμένο λέγανε το φτωχικό του σπίτι. Μα ένας ψεύτικος γαμπρός επλάνεψε μια μέρα την πρώτη του την πιο καλή απ’ όλες θυγατέρα και βούλιαξε τ’ αγνού σπιτιού τα τιμημένα χρόνια μέσ’ το σκοτάδι της ντροπής και μέσ’ την καταφρόνια. Έξαφνα γύρισ’ αδελφός μια μέρα από τα ξένα κι έμαθε πως εντρόπιασαν την άδολη παρθένα. Το ίδιο βράδυ έκαμε μες το χωριό καρτέρι και κει που διάβαινε ο φονιάς μ’ άλλο ακριβό του ταίρι σαν όχεντρα που την χτυπούν επάνω του εχύθη και το μαχαίρι τούμπηζε έξι φορές στα στήθη. Για την τιμή της αδελφής δεν ένοιαξε το νόμο είναι Φονιάς; Το αίμα του χρωστάει στη λαιμητόμο. Όμως πριν έλθη η Κυριακή κι έξω χυθούν τα πλήθη εκεί όπου από βραδύς η καρμανιόλα εστήθη Ο κυρ Σωτήρης με μαλλιά κατάλευκα σα χιόνι που απ’ τα χρόνια πιο που του τάσπρισαν οι πόνοι μ’ ένα ραβδί στο χέρι του με θαμπωμένο μάτι ξεκίνησε σιγά σιγά και πάει για το παλάτι. Θέλω να βρω το Βασιλιά σε ποιο τον βρίσκω μέρος; σε λίγο ήταν αντικρύ του Βασιλιά ο γέρος. Είχα του λέει Βασιλιά μες το μικρό χωριό μου σαν νοικοκύρης τίμιος κι εγώ το φτωχικό μου. Είχα κορίτσια τέσσερα κι αποθαμένο ταίρι και ένα γυιό που δούλευε στης Μπαρμπαριάς τα μέρη. Τα τέσσερα κορίτσια μου ήσαν και παινεμένα μα έμαθαν από μικρά να είναι προκομμένα. Μπορούσαν και μονάχα των να βγάλουν το ψωμί τους κι είχαν και προίκα Βασιλιά μεγάλη την τιμή τους. Εμείς που δεν βρισκόμαστε σε ξακουσμένες χώρες αυτή την προίκα δίνουμε στις φτωχοπούλες κόρες στον τόπο μας δεν έχουμε ασήμι και χρυσάφι μα έχει ο καθένας μας ένα μικρό χωράφι άλλος καμπόσα πρόβατα και κάποτε στη στάνη αδελφωμένα ο ζευγάς γλεντάει με τον τσοπάνη. Και σαν τους άλλους χωριανούς κι εγώ είχα το δικό μου καλά περνούσα Βασιλιά μες το μικρό χωριό μoυ. Μα όταν μπήκε σπίτι μου ο άπιστος προδότης και μ’ άρπαξε το θησαυρό της κόρης μου της πρώτης. Πώς Βασιλιά δε θλίβεσαι πώς Βασιλιά δε φρίττεις

Τ’ ακούς τι λέω τ’ άκουσες της πήρε την τιμή της Και δεν της πήρε τη ζωή τη χιλιοντροπιασμένη για τη βλέπω μια να ζη και χίλιες να πεθαίνει. Ο Γυιός μου σαν εγύρισε μια μέρα από τα ξένα κι έμαθε την ατέλειωτη ντροπή απ’ τον πατέρα Και δεν την παίρνει; ρώτησε. Παιδί μου πήρε άλλη του είπα και σαν άκουσε σήκωσε το κεφάλι και βλέποντας την αδελφή μας ντρόπιασες της λέει μας ντρόπιασες, και σαν παιδί αρχίνησε να κλαίει. Το ίδιο βράδυ έκανε μες το χωριό καρτέρι και κει πoυ διάβαινε ο φονιάς μ’ άλλο ακριβό του ταίρι Σαν όχεντρα που την πατούν επάνω, του εχύθη και το μαχαίρι τούμπηξε έξι φορές στα στήθη. Έξι φορές τον σκότωσε δίχως να πη μια λέξη γιατί κι εκείνος Βασιλιά εσκότωσε άλλους έξι τα τέσσερα κορίτσια μου εμένα το παιδί μας αυτός μας σκότωσε αυτός μας πήρε την τιμή μας. Συμπάθησέ με Βασιλιά, Το φταίξιμο του γυιού μου το ξέρω εγώ είναι πολύ μεγάλο μα όμως μας πήρε την τιμή και μεις δεν είχαμε άλλο. Για πες μου τώρα Βασιλιά τι θε να γίνω πάλι σαν θέλουνε να κόψουνε του γυιού μου το κεφάλι Τα τέσσερα κορίτσια μου για πες μου πού θα μείνουν δίχως πατέρα κι αδερφό για πες μου τι θα γίνουν; Πώς θα ξεφύγουν Βασιλιά του κόσμου την απάτη αφού δεν θάχουν αδερφό στο πλάι των προστάτη; Όχι το δόλιο μου παιδί μην κόψη η καρμανιόλα ή πες να κόψουν Βασιλιά και τα κορίτσια μου όλα. Είπε κι αφήνει σαν τρελός ο γέρος το Παλάτι χωρίς να δει πως δάκρυσε του Βασιλιά το μάτι. Καλά δεν εξημέρωσε η Κυριακή ακόμη και από πλήθος άμετρο εγέμισαν οι δρόμοι. Σε μια πλατεία μακρυνή από στρατό κλεισμένη την καρμανιόλα είχανε από βραδύς στημένη και τρέχει ο κόσμος γύρω της κι άλλος δε βρίσκει θέση να δει τον άμοιρο φονιά και να τον συγχώρεση. Έξαφνα νάτος φώναξαν έχει θανάτου χρώμα Κι ο θάνατος λες κι έκλεισε με μιας το κάθε στόμα Θάρρος του λέει ο παπάς παιδί μου μη φοβάσαι. Αδέρφια συγχωράτε με, συγχωρεμένος νάσαι Όλοι μαζί με μια φωνή γεμίζουν τον αγέρα Μα άλλη φωνή ανέλπιστη ακούγεται από πέρα. Σταθείτε λίγο χριστιανοί σταθείτε, χάρη χάρη στέλνει ο μεγάλος Βασιλιάς στο τίμιο παλικάρι.

49

ΝΟΗΣΗ, ΓΟΗΤΕΙΑ & ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ ΣΤΑ ΑΝΘΗ Βούλα Λαμπροπούλου | Ομότιμος Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών

Άρχισα να ασχολούμαι με αυτό το θέμα των λουλουδιών από τότε που θυμάμαι τον εαυτόν μου. Η αγάπη και ο θαυμασμός για τα μικρά και ταπεινά αυτά τα δημιουργήματα του Θεού δεν έπαψαν να με διακατέχουν σε όλη τη ζωή μου. Μου το ενέπνευσε η μητέρα μου και με έκανε να το ερευνήσω, να ενδιατρίψω επιστημονικά, ο πατέρας μου.

Ω

ς επιστήμων, αν και δεν σπούδασα γι' αυτά με την στενή έννοια της Βοτανικής ή της Βιολογίας εν τούτοις η Φιλοσοφία με βοήθησε να ιδώ πέραν από τις ρίζες, τον κορμό, τις αρρώστιες ή τα ονόματά τους, τα βαθύτερο νόημα της ύπαρξής τους. Η άποψη του Αριστοτέλους και ιδιαιτέρως του Εμπεδοκλέους ότι τα φυτά αισθάνονται, ζουν και κινούνται στα φως και στον ήλιο και των Ινδών φιλοσόφων ότι ακούν μουσική και μεγαλώνουν με λόγια αγάπης, μου έδωσαν την αφετηρία να ασχοληθώ σοβαρά με αυτά. Τα άνθη έχουν οσμή, ήτοι πνεύμα, ψυχή, μιλούν στο νου και την καρδιά του ανθρώπου, ιδιαιτέρως του Έλληνα. Σ’ αυτά κατοικεί το πνεύμα ενός Θεού, κάποτε είναι ο Θεός ο ίδιος, που το αίμα του είναι οι χυμοί του άνθους ή του κορμού και των κλάδων του δέντρου. Το άρωμα που πνέει με τον Ζέφυρο είναι σαν την ανάσα, σαν την αναπνοή του ανθρώπου. Τα άνθη επικοινωνούν έτσι με τον άνθρωπο και την ψυχή του. Τα άνθη εκπέμπουν ενέργεια, ο άνθρωπος τη δέχεται ως ίαση (Θεραπεία) με την πνοή. Πνοή και αναπνοή είναι το δόσιμο και η λήψη. Οι οσμές επηρεάζουν την διάθεση του ανθρώπου στην

50

απόδοσή του, στην εργασία του και γενικότερα στην συμπεριφορά του. Σήμερα η επιστήμη γνωρίζει ότι τα νευρολογικά υποστρώματα της όσφρησης εξειδικεύονται στην συνειρμική μάθηση και την συναισθηματική επεξεργασία. Κανένα άλλο αισθητηριακό σύστημα δεν έχει την στενή σχέση με τις νευρωτικές περιοχές του συναισθήματος. Θα έλεγε κάποιος ότι μυρίζουμε με τον εγκέφαλο. Ας μην ξεχνάμε ότι και τα θυμιάματα, γνωστά ήδη από τους Σουμερίους, ότι στην Ελλάδα διεύρυναν εκπληκτικά τις δυνατότητες του προσεύχεσθαι, του λατρεύειν, του μαγεύειν, του θεραπεύειν, του γοητεύειν και του απολαμβάνειν. Εξαρχής πάλιν θα ήθελα να τονίσω και να εξομολογηθώ ότι ο θαυμασμός μου στην πραγματική, ποιητική μεγαλοφυία του Γιόχαν Βόλφγκανγκ Φον Γκαίτε, που στράφηκε από την Φιλοσοφία στην Βοτανική και κατάφερε να ξεφύγει από την μανία της ταξινόμησης, όπως κάνουν όλοι οι Βοτανολόγοι και όσοι ασχολούνται με αυτά, και να δώσει ζωή σε αυτήν την επιστήμη, που έφερε την επανάσταση στον τρόπο προσέγγισης ενός λουλουδιού, έγινε αιτία να συγγράψω δεκάδες άρθρα και αυτό το βιβλίο που θα παρουσιαστεί στη συνέχεια.

Για την όσφρηση του Γκαίτε η Πανεπιστημιακή Επιστήμη είχε την δυσοσμία ενός πτώματος, που είχε χάσει τα μέλη του από την αποσύνθεση. Αηδιασμένος από τις φτηνές αντιφάσεις των διανοουμένων, των Πανεπιστημίων συνέθεσε στίχους, που έλαμπαν από θερμή αγάπη για την φύση και τα φυτά της, τα χρώματα και το φως τους. Επίσης ένας άλλος λάτρης των φυτών ο Ραούλ Φρανσέ, για τον οποίον θα μιλήσουμε παρακάτω, κατηγόρησε τον καθηγητή της βοτανικής μέγιστο ερευνητή τον Καρλ Φον Λίνε (Λινναίος στα Ελληνικά) ως εξής: «Όπου και αν πήγαινε, το χαμογελαστό ρυάκι πέθαινε, το μεγαλείο των ανθέων έσβηνε, η χάρη και η ομορφιά των λειβαδιών μεταμορφωνόταν σε μαραμένα κουφάρια, τα λιωμένα και άχρωμα σώματα, των οποίων περιέγραφε αναλυτικά με χιλιάδες λατινικούς όρούς. Οι ανθισμένοι αγροί και τα πυκνά δάση, εξαφανίζονταν σε μία ώρα μαθήματος Βοτανικής, σε ένα σκονισμένο εργαστήριο και την θέση του έπαιρνε ένας βαρετός κατάλογος από Ελληνικές και Λατινικές ονομασίες σε ετικέτες. Οι συζητήσεις περιστρέφονταν στον αριθμό των στυμόνων, στο σχήμα των φύλλων και για όλα αυτά που μαιθαίνουμε για να τα λησμονήσούμε. Όταν το μάθημα τελείωνε, σηκωνόμαστε απογοητευμένοι και αποξενωμένοι από τη φύση». (Όπως κάνουν κάποιοι φιλόλογοι που από τις αρχαίες τρα-

Silphium Laciniatum γωδίες, αντί να τονίσουν το μεγαλείο τους, κατασπαταλώνται με τα τυχόν ανώμαλα ρήματα και τους χρόνους τους). Χρειαζόταν μια πραγματική, ποιητική μεγαλοφυία για να ξεφύγουν οι λεγόμενοι Βοτανολόγοι από αυτή τη μανία ταξινόμησης και να δώσουν ζωή στο μάθημα. Την επανάσταση για την πραγματοποίηση χρόνων ολοκλήρων λαχτάρας, έφερε, όπως είπαμε, ο μεγάλος ποιητής της Γερμανίας Γκαίτε και τον ακολούθησαν και άλλοι. Υπάρχουν εκατοντάδες μελετητών που ξοδεύουν τη ζωή τους να ανακαλύψουν στη ζούγκλα έναν νέον είδος βοτάνου ή λουλουδιού και προσπερνούν την ομορφιά τους. Επανέρχομαι στις μαρτυρίες του Εμπεδοκλέους (φιλόσοφος του 4ου π.Χ αιώνας που έζησε στην Σικελία) όχι άγνωστες βέβαια, αλλά επαναστατικές.. «Ο Εμπεδοκλής ισχυρίζεται ότι τα δέντρα φύτρωσαν στη γη πριν από τα ζώα, δηλαδή πριν ο ήλιος απλωτιεί παντού και ξεχωρίσει τη μέρα από τη νύχτα. Για λόγους συμμετρίας στην σύστασή τους οι οργανισμοί περιέχουν αναλογικά τα αρσενικά και τα θηλυκά στοιχεία, αναπτύσσονται και μεγαλώνουν από τη θερμότητα που υπάρχει στην γη... κτλ». Σε μετάφραση Β. Κύρκου. Εκτός από τον Εμπεδοκλή, ο Αναξαγόρας, ο Δημόκριτος και ο Αβροκάλις λένε ότι τα φυτά κινούνται σύμφωνα με την επιθυμία τους και ότι έχουν νου και νοημοσύνη και έχουν το φύλο ανάμεικτο, ως επίσης αισθάνονται, λυπούνται και χαίρονται.

Τον 19° αιώνα ο μεγάλος βοτανολόγος Κάρολος Δαρβίνος απέδειξε ότι κάθε κληματίδα έχει την δύναμη της ανεξάρτητης κίνησης. Στην αρχή του 20°" αιώνα ένας ταλαντούχος Βιεννέζος βιολόγος με γαλλικό όνομα, ο Ραούλ Φρανσέ, διατύπωσε την άποψη που σοκάρισε τους σύγχρονους φιλοσόφους –όσους δεν είχαν διαβάσει τους Έλληνες φιλοσόφους– πως τα φυτά κινούν το σώμα τους τόσο ελεύθερα και με τόση χάρη, όσον και ο πιο επιδέξιος άνθρωπος ή ζώον. Και ότι ο μόνος λόγος ότι δεν το αντιλαμβανόμαστε, είναι γιατί τα φυτά κινούνται με έναν πολύ αργό ρυθμό από τους ανθρώπους. Οι ρίζες των φυτών, είπε ο Φρανσέ, σκάβουν ερευνητικά μέσα στη γη, τα βλαστάρια και τα κλαδιά τους περιστρέφονται σε ορισμένους κύκλους, τα φύλλα και οι ανθοί λυγίζουν και τρέμουν με τις αλλαγές, τα βλαστάρια περιστρέφονται ψάχνοντας και απλώνουν τα άκρα σαν φαντάσματα να ερευνήσουν το περιβάλλον. Τα φυτά συνεχώς λυγίζουν, τρέμουν, συστρέφονται. Τα φυτά, συνεχίζει ο Φρανσέ, είναι ικανά να διανοούνται: απλώνονται ή ψάχνουν γι'αυτό που Θέλουν με τρόπους τόσο μυστηριώδεις, όσον και οι πιο φανταστικές δημιουργίες στα μυθιστορήματα. Παρά την υπάρχουσα απάθεια, οι κάτοικοι του λειβαδιού –δηλαδή τα βότανα– φαίνοται

Arbus Precatorius ικανοί να διακρίνουν και να αντιδρούν, σε ό,τι συμβαίνει στο περιβάλλον τους σε ένα επίπεδο τελειότητας που ξεπερνάει το ανθρώπινο. Η εφευρετικότητα των φυτών στην κατάστρωση κατασκευών είναι ανώτερη από των ανθρώπων μηχανικών. Ακόμη τα φυτά είναι πολύ ευαίσθητα στον προσανατολισμό και στο μέλλον. Άποικοι και κυνηγοί στις πεδιάδες του Μισισσιπή ανακάλυψαν έναν Ηλίανθο τον Silphium Laciniatum, που τα φύλλα του δείχνουν σωστά τα σημεία της πυξίδας. Η γλυκόρριζα των Ινδιάνων ή Arbus Precatorius είναι τόσο ευαίσθητη σε κάθε είδος ηλεκτρικής ή μαγνητικής επίδρασης, που την χρησιμοποιούν για να προβλέπουν τον καιρό. Οι βοτανολόγοι που πρωτοπειραματίσθησαν μ’ αυτήν, στον Kew Garden του Λονδίνου ανακάλυψαν πως μπορούσε να προβλέπει κυκλώνες, καταιγίδες, λαίλαπες, σεισμούς και εκρήξεις ηφαιστείων. Τα φυτά που μέχρι πρότινος τα θεωρούσαμε αναίσθητα, αυτόματα βρέθηκε να είναι ικανά να ξεχωρίζουν ήχους, που δεν τους πιάνει το αυτί του ανθρώπου και χρωματικά κύματα σαν τα υπεριώδη και τα υπέρυθρα, που δεν ξεχωρίζει το ανθρώπινο μάτι. Τα φυτά είναι ευαίσθητα στις ακτίνες Χ και στις υψηλές συχνότητες της τηλεόρασης. Εδώ και έναν αιώνα ο Φρανσέ, ο οποίος πίστευε ότι τα φυτά κατέχονται από όλα τα χαρακτηριστικά των ζώντων οργανισμών, ως και «της πιο βίαιης αντίδρασης στην κα-

51

κομεταχείριση και της πιο δυνατής ευγνωμοσύνης στις καλωσύνες» θα μπορούσε να γράφει μια Μυστική Ζωή των Φυτών, αλλά ό,τι τύπωσε ή αγνοήθηκε από το κατεστημένο ή θεωρήθηκε αιρετικά σκανδαλώδες. Η ιδέα αυτή είχε φανεί στους επιστήμονες της Φυτολογίας χαριτωμένα πληκτική και απελπιστικά ρομαντική. Λέγεται ότι ο Θεός Κρίσνα, μαζί με τον Σίβα και τον Βράχμα της Ινδικής Θεϊκής Τριάδος, χρησιμοποιούσε μουσική για να κάνει πια γρήγορη την ανάπτυξη της όμορφης χλόης στο Κουντζαβάν, μια πόλη που ήταν ονομαστή από παλαιά για τους αγίους μουσικούς της. Πολύ αργότερα ο Μιάν Ταν Σεν, ένας διάσημος σοφός Μογγόλος, έκανε θαύματα με το τραγούδι του, αναζωογονούσε τα φυτά και τα έκανε ν’ ανθίζουν ψάλλοντας απλώς ευλαβικά τραγούδια ή ύμνους. Όλους αυτούς τους θρύλους γνώριζε ένας μεγάλος μελετητής της αρχαίας Ινδικής Ιστορίας και Φιλοσοφίας, ο δόκτωρ Τ. Κ. Σινκ, που ήταν και διευθυντής του βοτανικού τμήματος ενός Πανεπιστημίου στην Ινδία και άρχισε τα πειράματα σε μεγάλο αριθμό ποικιλιών υγιών φυτών. Η μουσική διαρκούσε μισή ώρα την ημέρα και κλιμακωνόταν σε υψηλούς τόνους. Μετά από αυτό ο Σινκ μπορούσε αποδείξει πέρα από κάθε αμφιβολία ότι τα αρμονικά ηχητικά κύματα επηρεάζουν την ανάπτυξη, την άνθιση, του καρπό και τον σπόρο των φυτών. Εκείνο που έλαμπε περισσότερο ήταν το χρώμα στα φυτά αυτά, η ζωηρότητα και η διαφάνειά τους. Λοιπόν αφού «ακούν» μελωδίες πρέπει και να εκπέμπουν. Και εκπέμπουν με την ομορφιά και τα διάφορα χρώματά τους. Αυτή η μελωδία μέσω του χρώματος επιδρά στον άνθρωπο και κάποτε θεραπεύει τον ανθρώπινο οργανισμό από διάφορες παθήσεις. Έχει αποδειχθεί ότι η «μαγεία» αυτή του χρώματος, τονώνει, συμβάλλει στην πρόληψη πολλών παθήσεων, αλλά και θεραπεύει κάποτε. Οι έρευνες και οι παρατηρήσεις που έγιναν από ειδικούς και ιατρούς διδάσκουν την σωστή χρήση των χρωμάτων με στόχο την τόνωση του ανθρώπινου οργανισμού. Η μέθοδος της Χρωματικής εφαρμόζεται σε διάφορους τομείς μεταξύ των οποίων Ιατρική, η διακόσμηση εσωτερικών χώρων (γραφεία, σχολεία, διαμερίσματα), η διακόσμηση των κήπων και των υπαιθρίων αυλών, που περιβάλλουν τα εργοστάσια και τις μονοκατοικίες.

52

Ένας άλλος μεγάλος βοτανολόγος ο Φέχνερ έχοντας στο ενεργητικό του 40 μελέτες για θέματα, όπως είναι η μέτρηση των ηλεκτρικών ρευμάτων και η αντίληψη των χρωμάτων δέχεται ότι τα φυτά έχουν ζωή και ψυχή, θα πρέπει να έχουν και κάποιο νευρικό σύστημα κρυμμένο ίσως μέσα στις παράξενες σπειροειδείς ίνες τους. Προχωρώντας πέραν από τον περιορισμό της σημερινής μηχανιστικής Φυσιολογίας ο Φέχνερ μιλούσε για «ψυχικά νεύρα» μέσα στο σύμπαν, που μια από τις εκδηλώσεις τους ήταν η αλληλοσύνδεση των ουρανίων σωμάτων, όχι με «μακριά σχοινιά», αλλά με έναν ενοποιημένο ιστό από φως, βαρύτητα και δυνάμεις που έμεναν ακόμη άγνωστες. Τα φυτά επηρεάζονται από τα άστρα και άλλα κοσμικά σώματα του σύμπαντος. Στη συνέχεια ο Φέχνερ έγραφε: «από μέσα έρχεται η φωνή και από μέσα έρχεται το άρωμα. Όπως μπορεί κάποιος να καταλάβει τους ανθρώπους στο σκοτάδι από τον τόνο της φωνής τους, έτσι στο σκοτάδι μπορεί να αναγνωριστεί και το κάθε λουλούδι απ΄τη μυρωδιά του. Το καθένα έχει μέσα του την ψυχή του προγόνου του». Η Έλεν Κέλλερ, κωφή και τυφλή που από τα πρώτα χρόνια της μετά από μια επίσκεψη στον Μπέρμπανκ, έναν μεγάλο ερευνητή που πολλοί τον αποκαλούν μεγαλοφυία και άλλοι τσαρλατάνο, έγραφε στο περιοδικό της για τους τυφλούς Σκοπιά «έχει το σπανιότερο χάρισμα, το επιδεικτικό πνεύμα ενός παιδιού. Όταν τα φυτά του μιλούνε κάθεται και τ’ ακούει. Μόνον ένα σοφό παιδί μπορεί να καταλαβαίνει την γλώσσα των λουλουδιών και των δέντρων». Η παρατηρησή της ήταν ιδιαίτερα ορθή, γιατί ο Μπέρμπανκ αγαπούσε σε όλη τη ζωή του τα παιδιά. Στο δοκίμιό του «Εκπαίδευση τον Ανθρώπινου Φυτού», που εκδώθηκε αργότερα σαν βιβλίο προέβλεπε την ανθρωπιστικότερη συμπεριφορά και τάραξε τους αυταρχικούς γονείς με τις λέξεις με τους λόγους του. Είναι σημαντικότερο για ένα παιδί να έχει ένα γερό νευρικό σύστημα παρά να προσπαθεί να το βιάσει στις απαιτήσεις των βιβλίων σε βάρος του αυθορμητισμού και της ελευθερίας του. Ένα παιδί πρέπει να μαθαίνει διασκεδάζοντας και όχι υποφέροντας. Το περισσότερο από τα πράγματα, που θα του φανούν πραγματικά χρήσιμα στη μετέπειτα ζωή του το παιδί τα μαθαίνει με το παιχνίδι και με τον συσχετισμό με την φυση.

0 Λούθηρ Μπέρμπανκ ονομάστηκε μάγος της Κηπουρικής και παρόλο ότι δεν γνωρίζονταν με τον Φέχνερ όμως συμφωνούν στο ότι ο κόσμος που ζούμε είναι σκοτεινός και κρύος, αν δεν ανοίξουμε τα εσωτερικά μάτια της ψυχής μας στην εσωτερική φλόγα της φύσης. Και τώρα θα μιλήσουμε για τη γοητεία και τη σεξουαλικότητα στα άνθη. Σε όλη την διάρκεια της ιστορίας τα άνθη και στην προσπάθειά τους να επιβιώσουν φαίνεται ότι έρριξαν όλο το βάρος τους στην αναπαραγωγή κάτι που εξασφάλιζε την διατήρηση του είδους. Πριν από εκατομμύρια χρόνια πολύ πριν από την εξαφάνιση των δεινοσαύρων –που συνέβη ξαφνικά πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια– τα λουλούδια γεννήθηκαν στις τροπικές περιοχές. Η εκπληκτική ταχύτητα με την οποία κυριάρχησαν στο περιβάλλον και εξαπλώθηκαν σε όλη τη Γη, είναι ένα φαινόμενο που εξακολουθεί να εντυπωσιάζει τους Βοτανολόγους. Την εποχή εκείνη έχουμε περίοδο ομοιομορφίας των τοπίων, που συνδέεται με την άνοδο της θερμοκρασίας, με αποτέλεσμα να έχουμε φοίνικες από τον Ισημερινό μέχρι εκεί που βρίσκεται η Γροιλανδία. Πριν από πενήντα εκατομμύρια χρόνια η Γη ήταν ένας τροπικός παράδεισος. Ένας πανέμορφος κόσμος γεννήθηκε λοιπόν μέσα σε μια τροπική ατμόσφαιρα παρά την υπερβολική πυκνότητα της βλάστησης. Πολλές ανακαλύψεις επέτρεψαν μια τέτοια εξάπλωση των ανθοφόρων. Το σημαντικό δεν είναι το ίδιο το λουλούδι του φυτού. Η μεγάλη ανακάλυψη των ανθοφόρων έγκειται στο ότι προσέθεσαν στο ωάριο –που θα δώσει τον σπόρο όταν το έμβρυο σταματήσει να αναπτύσσεται– ένα καινούριο προστατευτικό μανδύα, την ωοθήκη, όπως ονομάζεται. Μέσα στην ωοθήκη βρίσκονται τα ωάρια το καθένα τους σαν ένα μικρό καψούλι, περιέχει ένα προθάλλιο, φορέα ενός θηλυκού κυττάρου. Μετά τη γονιμοποίηση, τα ωάρια θα γίνουν σπόροι και οι ωοθήκες θα μεταμορφωθούν πλέον σε καρπούς. Είναι αυτό το οποίο θα αρχίζουν να εφαρμόζουν αργότερα και τα θηλαστικά ζώα, που θα αναπτύξουν την ίδια τάση για καλύτερη προστασία των θηλυκών κυττάρων. Και αυτό το ανακάλυψαν πρώτα τα φυτά. Είναι μια εσωτερική προστασία, μια διαρκής αναζήτηση ενός όλο και πιο αποτελεσματικού καταφυγίου για το θηλυκό, που αποτελεί μια από τις απόλυτες σταθερές της ζωής. Ξεκινώντας από τα βρύα, που έχουν ένα μόνο προστατευτικό τοίχωμα, φθάνουμε στο ανθοφόρο φυτό, που έχει τέσσερα. Όπως είπαμε παραπάνω η βασική καινοτομία είναι η ωοθήκη και η οποία όταν οι σπόροι είναι ώριμοι Θα δώσει τον καρπό. Τώρα ο σπόρος είναι μέσα σε έναν καρπό και τον σχηματισμό αυτού του καρπού τον προκάλεσε η γύρη θέτοντας σε λειτουργία ορμονικούς μηχανισμούς και αναγγέλλοντας πως η γονιμοποίηση ολοκληρώθηκε. Μια άλλη καινοτομία των ανθοφόρων φυτών είναι ότι αναπτύσσουν με τα ζώα σχέσεις νέου τύπου. Θα τα κάνουν φορείς της γονιμοποίησής τους. Η επικονίαση θα εξασφαλίζεται στο εξής από τα πουλιά και, κυρίως, από τα έντομα. Σαν να θέλουν τα φυτά να αντισταθμίζουν την πρωτογενή αδυναμία τους: την ανικανότητά τους να μετακινούνται. Μιας και η γύρη πρέπει οπωσδήποτε να μετακινηθεί (μέχρι τότε ταξίδευε με τον άνεμο, που είναι ένα μέσον πολυέξοδο σε σπόρους, αν και τα φυτά αδιαφορούν για το κόστος) τα φυτά παράγουν σε πολύ μεγάλες ποσότητας κόκκους γύρεως, όπως παράγει

ο άνθρωπος τα σπερματοζωάρια. Η φύση είναι σπάταλη σε αρσενικά κύτταρα, δεν τα τσιγκουνεύεται. Η μεταφορά με τον άνεμο ήταν ο κανόνας πολλαπλασιασμού μέχρι που εμφανίστηκαν τα ανθοφόρα. Άρχισε ξαφνικά ένα ζώο να μεταφέρει την γύρη από το ένα φυτό στο άλλο. Το ζώο βέβαια δεν είχε καμία διάθεση να μεταφέρει την γύρη. Αυτό που ήθελε ήταν να φάει. Η γύρη όμως το ήθελε, γι’ αυτό χρησιμοποιεί την μυρωδιά, για να το ελκύσει. Υπάρχουν λουλούδια που χρησιμοποιούν τα έντομα με εκπληκτικό τρόπο. Μερικές φορές σαν βρικόλακες, φτάνουν ακόμη και μέχρι τη θανάτωση. Τα σαρκοβόρα φυτά κατασπαράζουν τα έντομα που μπαίνουν μέσα στα άνθη τους, αλλά μόνο με τα φύλλα τους. Τα άνθη δεν είναι ποτέ σαρκοβόρα, μόνον τα φύλλα είναι. Ωστόσο υπάρχουν και «μοχθηρά» λουλούδια. Ένα παράδειγμα είναι οι μιμητικές ορχιδέες, που ξέρουν να εξαπατούν τα έντομα. Ένα τους πέταλο προσποιείται ότι είναι το θηλυκό έντομο. Το αρσενικό πλησιάζει, προσπαθεί να ζευγαρώσει και φυσικά δεν τα καταφέρνει.

Helicodiceros Τώρα θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχουν μυρωδιές που αναδίδουν τα ανθοφόρα φυτά που δεν μας αρέσουν. Μερικές είναι τελείως αποκρουστικές όπως η μυρωδιά του Helicodiceros ενός φυτού που το βρίσκουμε στη Νότια Σαρδηνία και που μυρίζει αηδιαστικά και στη δική του περίπτωση τα έντομα έλκονται, παίρνουν τη γύρη, στη συνέχεια κατεβαίνουν μέσα στο χωνί του λουλουδιού, γονιμοποιούν τα μικρά μικρά λουλουδάκια που είναι μέσα και μένουν φυλακισμένα για τρεις ημέρες. Κατόπιν ο θάλαμος ανοίγει. Το έντομο πασαλειμμένο με γύρη και ζαλισμένο, ξεμεθάει κάπως με τον αέρα που παίρνει. Πετάει λοιπόν και μεταφέρει τη γύρη σε ένα άλλο φυτό για να ξαναπέσει σε έναν ίδιο θάλαμο όπου αυτή τη φορά πεθαίνει από εξάντληση και από την ασφυξία που του προκαλεί η επανάληψη του ίδιου λάθους. Τα έντομα έχουν αυτό το κοινό χαρακτηριστικό με τον άνθρωπο: να επαναλαμβάνουν πολλές φορές την ίδια ανοησία. Στις δικές μας εύκρατες περιοχές το 20% των φυτών συνεχίζει να εμπιστεύεται την γύρη του στον αέρα, όπως είναι τα δέντρα του δάσους για παράδειγμα, οι βελανιδιές, οι ιτιές, οι οξιές και τα ποώδη. Τελικά όλα τα φυτά που τα άνθη τους μόλις που φαίνονται, αφού δεν χρησιμοποιούν τα έντομα δεν έχουν ανάγκη να τραβούν την προσοχή. Αλλά και για τους σπόρους επίσης ο άνεμος συνεχίζει να είναι για πολλά είδη το μέσον μεταφοράς τους. Υπάρχουν ακόμη και φρούτα που όταν ξηραίνονται εκσφενδονίζουν τους σπόρους τους σε πολλά μέτρα απόσταση! Όλη η στρατηγική των ανθοφόρων συνίσταται

53

στην εφαρμογή μιας πολιτικής γονιμοποίησης που εμπεριέχει την έννοια της μεταφοράς. Το άνθος είναι ένας νέος προστατευτικός κλοιός με πράσινα σέπαλα (όταν το μπουμπούκι είναι κλειστό). Ο κάλυκας ο οποίος ανοίγει στην συνέχεια είναι ο διαφημιστικός μηχανισμός, που θα προσελκύσει τα έντομα. Τέλος στην καρδιά του λουλουδιού έχουμε τους στήμονες, που παράγουν τη γύρη και στον κέντρο τον ύπερο, στον οποίο βρίσκονται τα θηλυκά κύτταρα, καθώς οι στήμονες και ο ύπερος δεν απέχουν πολύ μεταξύ τους. Θα μπορούσε να υποθέσει κανείς ότι τα κύτταρα των δύο φύλων δεν έχουν ανάγκη τα έντομα για να έρθουν σε επαφή. Αλλά στήμονας και ύπερος δεν εφάπτονται, διότι δεν είναι αρκετά ευλύγιστοι. Ούτε ο αέρας καταφέρνει να τους κάνει να αγγιχτούν, εκτός από πολύ σπάνιες περιπτωσεις. Το άνθος έτσι εμποδίζει την αιμομιξία. Το λουλούδι γίνεται λοιπόν ελκυστικό για το έντομο. Εκείνο κάθεται επάνω του για να πάρει το νέκταρ, που παρασκευάζει το λουλούδι ειδικά γι’ αυτό. Και με αυτόν τον τρόπο γεμίζει όλο το σώμα του με γύρη. Στη συνέχεια πάει και εναποθέτει την γύρη πάνω στον ύπερο των λουλουδιών στα οποία θα καθίσει. Για να λειτουργήσει το σύστημα λοιπόν χρειάζεται ένα άλλο άνθος του ιδίου είδους, σχεδόν σαν μία διασταύρωση. Υπάρχουν όπως γνωρίζουμε 27.000 είδη ανθοφόρων φυτών και όλα έχουν διαφορετική γύρη. Η γύρη μας επιτρέπει να αναγνωρίζουμε ένα είδος με την ίδια απόλυτη βεβαιότητα που αναγνωρίζουμε ένα άτομο από το δακτυλικό αποτύπωμά του. Αυτό το ξέρουν καλά οι Παλαιοβοτανολόγοι, γιατί τα φύλλα των φυτών μοιάζουν και δεν είναι ενδεικτικά. Τα ανθοφόρα φυτά λοιπόν, επινοούν πολλά πράγματα μεταξύ των οποίων και την άσκηση της γοητείας. Πριν επρόκειτο μόνον για την αναπαραγωγή. Με τα άνθη όμως συμβαίνει κάτι το μαγικό: εφάρμοσαν στρατηγικές για να γοητεύουν τα έντομα, στρατηγικές που επενεργούν και σε εμάς. Όπως τα έντομα είμαστε και μεις ευαίσθητοι στα σχήματά τους, στα χρώματά τους και στα αρώματά τους σε σημείο που να αρωματιζόμαστε με το άρωμα των λουλουδιών για να αρέσουμε. Άραγε γοητεύτηκαν και τα άλλα ζώα από τα λουλούδια;

54

Catasetum Είναι αλήθεια ότι η μαεστρία των λουλουδιών στην άσκηση της γοητείας τους είναι καταπληκτική. Στις ορχιδέες Catasetum που φυτρώνουν στην Βραζιλία το άνθος είναι εξαιρετικά περίπλοκο και βγάζει μια μυρωδιά μέντας. Τα αρσενικά έντομα πηγαίνουν στο φυτό για να βρουν αυτό το άρωμα με το οποίο και ψεκάζουν μια μικρή περιοχή. Αμέσως καταφθάνουν τα θηλυκά και έτσι σε εκείνον τον αρωματισμένο τόπο και χρόνο, αρσενικό και θηλυκό συναπαντιούνται και ζευγαρώνουν. Τώρα πάλιν, θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχουν μυρωδιές που αναδίδουν τα ανθοφόρα φυτά που δεν μας αρέσουν. Άλλοτε πάλιν, η μυρωδιά γίνεται στοιχείο έλξης ακόμη και μακριά από το ίδιο το λουλούδι όπως κάνουμε και ‘μεις οι άνθρωποι προσφέροντας ένα άρωμα σε μια γυναίκα. Μια άλλη περίπτωση είναι η μύγα της Ανατολής, που πηγαίνει στις μηλιές να προμηθευτεί αρώματα, με τα οποία ραντίζει το θηλυκό πριν ζευγαρώσει μαζί του. Αυτά τα έντομα χρησιμοποιούν τις μυρωδιές των λουλουδιών για να ελκύσουν τα θηλυκά του είδους τους, τα δε λουλούδια κάνουν το αντίστροφο. Πολλές φορές θέλουν να μεταμφιέζονται σε θηλυκά έντομα προκειμένου να προσελκύσουν τα αρσενικά τα οποία πράγματι έρχονται και στην προσπάθειά τους να ζευγαρώσουν, πέφτουν στην παγίδα και γεμίζουν με γύρη. Είναι κάτι στο οποίο διαπρέπουν οι ορχιδέες. Έτσι τα φυτά διακρίνονται για τις χημικές εφευρέσεις τους προς όλες τις κατευθύνσεις και κάποιες ορμόνες αλλά και ουσίες ελκυστικές για τους φορείς της γύρης ή απωθητικές στους λαφυραγωγούς. Σε κάθε περίπτωση η χημεία των αρωμάτων είναι φυσική χημεία. Αρώματα αλλά και σχήματα και χρώματα, τα πάντα στο λουλούδι αποσκοπούν στο να αρέσει, άλλωστε πολύ σπάνια προσφέρουμε ένα κλαδί και μια αγκαλιά φτέρες. Προσφέρουμε όμορφα λουλούδια. Είπαμε ότι πάνε εκατό εκατομμύριά χρόνια, που τα άνθη με λουλούδια ασκώντας την τέχνη του να αρέσουν, έχουν αποκτήσει το προβάδισμα. Και όμως η γοητεία είναι πιο παλιά από τα άνθη. Για παράδειγμα το φυτό Chlamydomonus αν και δεν είναι παρά ένας ταπεινός μονοκύτταρος οργανισμός με βλεφαρίδα, δεν ανταλλάσσει τα χρώματά του με οποιαδήποτε παρτενέρ. Όταν δύο Chlamydοmonus συναντιούνται αγγίζονται με τις άκρες των βλεφάρων τους και μετά από λίγη ώρα αν αρέσουν το ένα στο άλλο ζευγαρώνουν, διαφορετικά το καθένα τραβάει τον δρόμο του. Εάν μάλιστα ζευγαρώσουν, μετά σταματούν να εκκρίνουν την χημική ουσία που προκάλεσε την έλξη. Στην πραγματικότητα η γοητεία εμφανίστηκε συγχρόνως με την σεξουαλικότητα, με την ιδέα της εκλογής. Το ίδιο διαχρονικό είναι και το απότομα σταμάτημα της επιθυμίας να αρέσεις μετά την ολοκλήρωση του ζευγαρώματος: γιατί όπως ξέρετε μόλις γονιμοποιηθούν τα λουλούδια... μαραίνονται!

Κatradis Group of Companies High Performance Ropes

Performance to the maximum!

For Your Safer-Stronger & Simpler Mooring Operation

You are welcome to visit us at our booth in Hall 3, Stand No 3.110 at the Posidonia Exhibition. 4-8 June 2018.

UHMWPE, Aramid & Îœixed Ropes for LNG / LPG Carriers and Tankers Steel Wire Ropes - Sacrificial Anodes - Anchors & Anchor Chains Port Development Equipment - Vessel Deck Equipment 11, Psaron str., 186 48 Piraeus, Greece, T: +30 2104060300 F: +30 2104626268 & +302104619631 E: info@katradis.com - www.katradis.com

Mylaki Shipping Agency Ltd Ship Agency • Ship-to-Ship Transfers • Protecting Agency • Canal and Straits Transits Electronic Customs Clearances • Ship Supply • Husbandry Services • Ship Lay-Up Change of Management / Ownership • Technical Support • Ship Repairs

43, Iroon Polytechniou Ave. 185 35 Piraeus, Greece T: +30 210 422 3355 F: +30 210 422 3356 ops@mylakiltd.gr www.mylakiltd.gr

Greece Ag. Theodoroi: 1, Spirou Meleti St., 200 03 Ag. Theodoroi T: +30 27410 62301 / F: +30 210 422 3356 Alexandroupolis: 6, M. Botsari St., 681 00 Alexandroupolis T: +30 21670 05952 / F: +30 23102 23932 Aliveri (Mylaki Port): 18, A. Nika St., 345 00 Aliveri T: +30 22230 23692 / F: +30 22230 23789 Chalkis: 10-12, Voudouri Ave., 341 00 Chalkis T: +30 22210 74810 / F: +30 22210 76760 Eleusis: 19, Kanellopoulou St., 192 00 Eleusis T: +30 210 556 1654 / F: +30 210 556 1655 Kavala: 1, Er. Stavrou St., 654 03 Kavala T: +30 2310 230577 / F: +30 2310 240391

Lavrion: Lavriou Sq., 195 00 Lavrion T: +30 21670 05953 / F: +30 210 422 8096 Patras: 124, Ag. Andrea St., 262 21 Patras T: +30 2610 422102 / F: +30 2610 434297 Thessaloniki: 7, Karatasou St., 546 26 Thessaloniki T: +30 2310 283375 / F: +30 2310 223932 Volos: 32, Argonafton St., 382 21 Volos T: +30 24210 23496, / F: +30 24210 39361 Yali (Island): Yali-Nissiros, 853 03 Dodecanese T: +30 22420 92086 / F: +30 22420 92086 Cyprus 7, Klimentos & Kleomenous St., CY 1061, Nicosia T: +357 22452080 / F: +357 22754801

Besides the ports/locations that we cover via our offices appearing on the relevant list, Mylaki Shipping Agency covers all Greek ports through our local correspondence.

43, Iroon Polytechniou Ave.,185 35 Piraeus, Greece Tel: +30 210 422 8085 / Fax: +30 210 422 8076 Ε-mail: tankerops@seaven.gr / dryops@seaven.gr www.seaven.gr

Office: 51 Nikis str., Neo Ikonio, Perama 18863, Greece Tel. (24h): +30 210 4411955, +30 210 4415860, +30 210 4414244 Fax: +30 210 4410813, +30 210 4421311, +30 210 4414245 e-mail: info@karapiperis-tugs.gr, karaptug@otenet.gr • web: http://karapiperis-tugs.gr

Αγία Φιλοθέη «η Αθηναία» Ανδρέας Δημάκης | Φιλόλογος - Ιστορικός

Η

Αγία Φιλοθέη, η κυρά των Αθηνών, γεννήθηκε το 1522 στην Αθήνα. Καταγόταν από πλούσια, αλλά ευσεβή οικογένεια, το γένος Μπενιζέλου. Η γέννησή της έγινε με τρόπο θαυμαστό. Η μητέρα της, καθώς προσευχόταν θερμά στην Παναγία να της χαρίσει παιδί, ένιωσε ένα φως να βγαίνει από την εικόνα της και να μπαίνει στην κοιλιά της και ύστερα από εννιά μήνες γεννήθηκε η κόρη της. Με τη μόρφωση, την ευσέβεια και την αρετή της έλαμπε σ’ όλη της τη νιότη σαν φωτεινό αστέρι. Μετά το θάνατο του συζύγου και των γονιών της αφιερώθηκε στον Κύριο ως μοναχή περιθάλποντας ορφανά, σκλάβες και απροστάτευτες κοπέλες, φτωχούς και αρρώστους. Ίδρυσε την ομώνυμη μονή της το 16ο αιώνα (γυναικεία μονή του Αγίου Ανδρέα). Εκτός από τη μονή της ιδρύθηκε και λειτούργησε στην Αθήνα τον ίδιο αιώνα η μονή Πεντέλης (1578) και τον επόμενο αιώνα η μονή Πετράκη (1673). Όλες οι παραπάνω μονές λειτουργούσαν με εκατοντάδες μοναχούς. Μολονότι οι ορθόδοξοι μοναχοί επιδίωκαν κυρίως την κατάκτηση πνευματικών αξιών, σε ορισμένες περιπτώσεις οι στόχοι τους στρέφονταν και προς τη φιλανθρωπία. Διέθεσε την περιουσία της στην ίδρυση σχολείων –το πρώτο σχολείο των θηλέων– γηροκομείων, ξενώνων και απελευθέρωση χριστιανών σκλάβων και εφρόντιζε όχι μόνο για τις σωματικές, αλλά και για τις πνευματικές ανάγκες όλων. Επειδή αγαπούσε να τρέχει φροντίζοντας για όλους, υπάρχουν δύο εκδοχές για την προέλευση του ονόματός της: (φιλο+θέω, που σημαίνει τρέχω, κατά μία εκδοχή, κατ’ άλλη φιλό-θεος= αυτός που αγαπά το θεό). Με την πνευματική και κοινωνική προσφορά της έγινε πρότυπο γνήσιου ορθόδοξου μοναχισμού, ο οποίος ήταν κοινοβιακός και όχι απόκοσμος. Αν και διαρκώς επλήθαινε ο αριθμός των μοναχών και παρετηρείτο έλλειψη των βασικών αγαθών, δεν εκάμπτετο, αλλά συνέχιζε ακάματη το κοινωνικό της έργο και στο τέλος έβρισκε λύση στα προβλήματα. Προσηύχετο αδιαλείπτως και ο θεός ποτέ δεν την εγκατέλειπε. Έτσι τη μίσησαν και οι Τούρκοι, που έχαναν τις σκλάβες, οι οποίες θα εγίνοντο δούλες τους, εάν δεν τις εξαγόραζε και προστάτευε η αγία, και τη κτύπησαν θανάσιμα, παραμονές του Αγίου Διονυσίου Αρεοπαγίτου, οπότε λίγο αργότερα, στις 19 Φεβρουαρίου 1589, πέθανε. Η ταφή της έγινε στο μοναστηράκι της στην Καλογρέζα

και από εκεί έγινε η ανακομιδή του σκηνώματός της στην εκκλησία του Αγίου Ανδρέα, που είχε χτίσει η ίδια, στην Αρχιεπισκοπή, έπειτα στο μικρό εκκλησάκι του Αγίου Ελευθερίου και τέλος στη Μητρόπολη, όπου φυλάσσεται μέχρι σήμερα. Στη μονή Καθαρού της Σαλαμίνας υπάρχει τοιχογραφία με την Αγία Φιλοθέη. Είθε να προσεύχεται από εκεί ψηλά και για τους σημερινούς Έλληνες και να δίνει παρηγοριά και ελπίδα στις κουρασμένες μας ψυχές και στην πολυβασανισμένη μας πατρίδα. Το εγκώμιο, που χαρακτηρίζει την ακολουθία της, είναι το εξής: «Δαυΐδ γαρ το πρᾶον ἔσχες (έλαβες) και Σολομῶντος, σεμνή, την σοφίαν, Σαμψών την ἀνδρείαν, και Αβραάμ το φιλόξενο, ὑπομονήν τε Ἰώβ, τοῦ Προδρόμου δε θείαν ἄσκησιν…».

Βιβλιογραφία: 1. Νεώτερον εγκυκλοπαιδικό λεξικό, Ηλίου, τόμος ΚΓ, Αθήνα 1975. 2. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών Α.Ε., τόμος Ι΄, Αθήνα 1974.

62

ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ Καὶ εἶπεν ὁ Θεός· γενηθήτω φῶς· καὶ ἐγένετο φῶς. Καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς τὸ φῶς, ὅτι καλόν· Γεν. 1,3-4 Χαράλαμπος Π. Βαρυμπόπης | Φυσικός-Αστροφυσικός Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι πρώτες επιστημονικές σκέψεις που πέρασαν από το μυαλό του πρωτόγονου ανθρώπου είναι αστρονομικές και το σπουδαιότερο εργαλείο που η φύση έβαλε στην διάθεσή του είναι τα μάτια. Με τα μάτια ανιχνεύει το ΦΩΣ (ηλεκτρομαγνητικά κύματα) και με την βοήθεια του εγκεφάλου του κυριολεκτικά «κατασκευάζει» τον κόσμο. Με το ΦΩΣ ταξίδεψε στις εσχατιές του Σύμπαντος και στις απαρχές του χρόνου. Όμως έκανε ένα σοβαρό λάθος. Έδωσε υπερβολική εμπιστοσύνη στις εικόνες με αποτέλεσμα να τις ταυτίσει με τον ίδιο κόσμο. Μέγα σφάλμα. Μόνο με την ΝΟΗΣΗ μπορεί να ανιχνεύσει την πραγματικότητα που ξεδιπλώνει μπροστά του το Σύμπαν.

63

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Τροχιακό Τηλεσκόπιο

James Webb Όλες οι αλήθειες είναι εύκολα κατανοητές από τη στιγμή που ανακαλυφθούν. Το θέμα είναι να ανακαλυφθούν1.

X

ρειάστηκαν περισσότερα από 20 χρόνια για την κατασκευή του. Το κόστος του από 1,6 δισεκατομμύρια δολάρια, που είχε προϋπολογισθεί αρχικά, θα ξεπεράσει τα 9 δισεκατομμύρια. Αρχικά επρόκειτο να εκτοξευθεί το 2007. Η εκτόξευσή του αναβλήθηκε 10 φορές. Θεωρήθηκε ως το πρώτο από τα τηλεσκόπια «της Νέας Γενιάς». Πρόκειται για το τροχιακό τηλεσκόπιο James Webb της NASA (JWST), που αναμένεται να εκτοξευθεί το 2021 και το οποίο θα εξερευνήσει το Σύμπαν, αρχίζοντας από τις πρώτες αναλαμπές μετά τη Μεγάλη Έκρηξη έως το σχηματισμό πλανητικών συστημάτων, όπως το δικό μας, ικανών να υποστηρίξουν τη ζωή. 1 1 Galileo Galilei

64

To JWST θα αποτελέσει το κύριο τροχιακό παρατηρητήριο της NASA κατά την επόμενη δεκαετία και θα είναι στη διάθεση χιλιάδων αστρονόμων. Είναι προϊόν της συνεργασίας της NASA, της ESA και της Καναδικής Υπηρεσίας Διαστήματος. Η κατασκευή του συντονίζεται από το Κέντρο Διαστημικών Πτήσεων Goddard της NASA, ενώ ο κύριος ανάδοχος είναι η εταιρία Northrop Grumman. Τη διαχείρισή του, μετά την εκτόξευσή του, θα έχει το Space Telescope Science Institute. Αρχικά ονομάσθηκε «Διαστημικό Τηλεσκόπιο Νέας Γενιάς», όμως, το 2002 του δόθηκε το τωρινό του όνομα προς τιμήν του δεύτερου Διοικητή της NASA James Webb (1906-1992), κατά τη θητεία του οποίου έγιναν τα πρώτα στάδια της προετοιμασίας του προγράμματος Apollo, που οδήγησε στην αποστολή ανθρώπων στην Σελήνη,

Τροχιακό Τηλεσκόπιο James Webb

Σύγκριση των κυρίων κατόπτρων Hubble και JWST.

Τα πέντε σημεία Λαγκράνζ.

Tο πανίσχυρο αυτό τηλεσκόπιο αναμένεται να προσφέρει μοναδικές φωτογραφίες διαφόρων ουρανίων σωμάτων, όπως και το περίφημο διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble. Το JWST, που θεωρείται ο διάδοχος του Hubble, είναι κατά πολύ ισχυρότερο από το Hubble για δύο κυρίως λόγους. Πρώτον, διαθέτει ένα πολύ μεγαλύτερο κάτοπτρο, διαμέτρου 6,5 μέτρων, με συλλεκτική επιφάνεια επτά φορές μεγαλύτερη από εκείνη του Hubble. Είναι κυψελοειδές και αποτελείται από 18 εξαγωνικά κάτοπτρα από βηρύλλιο, επιστρωμένα με χρυσό, που κατά την εκτόξευση θα είναι διπλωμένα και θα ξεδιπλωθούν όταν τεθεί στην τελική του τροχιά. Δεύτερον, μπορεί να κάνει παρατηρήσεις κυρίως στην περιοχή του εγγύς υπερύθρου (0,6 – 28,5 μm), όπου η ευαισθησία του Hubble είναι πολύ μικρή. Είναι αναγκαίο να εργάζεται στην περιοχή του υπερύθρου διότι λόγω της διαστολής του Σύμπαντος το μήκος κύματος του φωτός από τους πολύ απομακρυσμένους γαλαξίες έχει περίπου εξαπλασιασθεί, οπότε βρίσκεται στην περιοχή του υπέρυθρου. Τα επίγεια τηλεσκόπια δεν μπορούν να κάνουν παρατηρήσεις σε αυτά τα μήκη κύματος, λόγω της απορρόφησης της υπέρυθρης ακτινοβολίας από τα αέρια του θερμοκηπίου (νερό, όζον, διοξείδιο του άνθρακα) της ατμόσφαιρας. Όμως, όλα τα σώματα, ακόμα και το ίδιο το τηλεσκόπιο, εκπέμπουν υπέρυθρη ακτινοβολία (θερμότητα). Για να μην «χάνονται», λοιπόν, τα πολύ ασθενή σήματα, που ενδιαφέρουν τους αστρονόμους, μέσα στο «θόρυβο» της θερμικής ακτινοβολίας του ίδιου του τηλεσκοπίου, θα πρέπει τόσο το κύριο κάτοπτρο, όσο και τα υπόλοιπα επιστημονικά του όργανα να διατηρούνται σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες (-223οC). Έτσι το JWST είναι εξοπλισμένο με μια «ασπίδα», μεγέθους ενός γηπέδου τένις, με πέντε στρώματα, που το προστατεύει από τη θερμική ακτινοβολία του Ήλιου, της Γης και της Σελήνης αλλά και από την θερμότητα που εκπέμπουν τα ηλεκτρονικά συστήματα του παρατηρητηρίου. Για να λειτουργεί αποτελεσματικά η ασπίδα του, θα πρέπει τα τρία αυτά ουράνια σώματα να βρίσκονται συνεχώς προς την ίδια πλευρά του τηλεσκοπίου, έτσι ώστε τόσο το κύριο κάτοπτρο όσο και τα επιστημονικά του όργανα να παραμένουν διαρκώς στην σκιά. Για το λόγο αυτό, το JWST δεν θα τεθεί σε τροχιά γύρω από τη Γη, όπως το Hubble, αλλά θα περιφέρεται γύρω από ένα βαρυτικά σταθερό σημείο του διαστήματος, που είναι γνωστό ως σημείο Λαγκράνζ 2 (L2), 1,5 εκατ. χλμ μακριά από τη Γη, έτσι ώστε ο Ήλιος, η Γη

και η Σελήνη να βρίσκονται διαρκώς στην ίδια πλευρά του τηλεσκοπίου. Γύρω από το σημείο αυτό, που βρίσκεται σε αντιδιαμετρική θέση με τον Ήλιο ως προς τη Γη, περιστρέφονται και άλλα διαστημικά παρατηρητήρια, όπως το διαστημικό τηλεσκόπιο Herschel και το διαστημικό παρατηρητήριο Plank της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Διαστήματος (ESA). Το παρατηρητήριο JWST, εκτός από το κάτοπτρο και την ασπίδα, θα είναι εξοπλισμένο και με τέσσερα ακόμα όργανα: την κάμερα εγγύς υπερύθρου (Near-Infrared Camera – NIRCam), η οποία θα είναι εφοδιασμένη με κορωνογράφους, έτσι ώστε να μπορεί να διακρίνει αμυδρά σώματα (πλανήτες) που βρίσκονται κοντά σε φωτεινά άστρα, τον φασματογράφο εγγύς υπερύθρου (Near-Infrared Spectrograph – NIRSpec), που μπορεί να παρατηρήσει 100 αντικείμενα ταυτόχρονα και πρόκειται να αναζητήσει τους πρώτους γαλαξίες που σχηματίσθηκαν μετά την Μεγάλη Έκρηξη, το όργανο μέσου υπερύθρου (Mid-Infrared Instrument – MIRI), που είναι το κύριο όργανο φωτογράφισης του παρατηρητηρίου και τέλος τον αισθητήρα ακριβούς καθοδήγησης/απεικόνισης εγγύς υπερύθρου και φασματογράφο (Fine Guidance Sensor/Near InfraRed Imager and Slitless Spectrograph - FGS/NIRISS), που θα διατηρεί το τηλεσκόπιο σταθερά προσανατολισμένο στο στόχο του κατά τη διάρκεια των παρατηρήσεων, ενώ ο NIRISS θα αναζητήσει στο Σύμπαν τα ίχνη του πρώτου φωτός, καθώς και αμυδρούς εξωπλανήτες. Το τροχιακό αυτό παρατηρητήριο, θα εκτοξευθεί με έναν πύραυλο τύπου Ariane 5 από την Γαλλική Γουιάνα και θα τοποθετηθεί σε τροχιά μετά από ταξίδι 30 ημερών. Αν και το JWST θα είναι το κύριο τροχιακό παρατηρητήριο της NASA για την επόμενη δεκαετία, εν τούτοις, δεδομένου ότι το Hubble είναι σε πολύ καλή κατάσταση, είναι πιθανόν τα δύο τηλεσκόπια να συνεργαστούν τουλάχιστον κατά τα πρώτα χρόνια μετά την εκτόξευση του JWST. Επίσης με το νέο τηλεσκόπιο θα είναι δυνατή η λεπτομερέστερη παρατήρηση πολλών από τους εξωπλανήτες, που ανακάλυψε το τροχιακό παρατηρητήριο Kepler, καθώς επίσης και η συνέχιση παρατηρήσεων που ξεκίνησαν από τα μεγάλα επίγεια τηλεσκόπια. Το JWST πρόκειται να χρησιμοποιηθεί για έρευνες σχετικές με την εποχή του πρώτου φωτός και του επανιονισμού, τον σχηματισμό των γαλαξιών, τη δημιουργία αστέρων και πρωτοπλανητικών συστημάτων, στη μελέτη πλανητών και στην προέλευση της ζωής.

65

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη χρόνια εκρήγνυνταν ως σουπερνόβα. Το υπεριώδες φως Με το βλέμμα στο παρελθόν! αυτών των αστέρων είχε τόση ενέργεια ώστε το ελεύθερο υδρογόνο, που υπήρχε, να ιονιστεί εκ νέου. Αυτή η εποχή διήρκεσε από το τέλος της σκοτεινής εποχής έως ότου η ηλικία του Σύμπαντος ήταν περίπου ένα δισεκατομμύριο χρόνια και είναι γνωστή ως «η εποχή του επανιονισμού». Μετά την έκρηξή τους αυτά τα άστρα μετατράπηκαν σε μαύρες τρύπες, οι οποίες με τη σειρά τους καταπίνοντας άλλα άστρα και αέρια έγιναν μικρά κβάζαρς. Αυτά συνενώθηκαν μεταξύ τους και έτσι σχηματίσθηκαν οι τεράστιες μαύρες τρύπες που βρίσκονται στο κέντρο των γαλαξιών. Η καταΗλικία του Σύμπαντος (δισεκατομμύρια έτη) νόηση, επομένως, του σχηματισμού και της εξέλιξης αυτών Αμέσως μετά την Μεγάλη Έκρηξη, το Σύμπαν έμοιαζε με μια των πρώτων αστέρων είναι εξαιρετικά σημαντική για την καυτή σούπα από διάφορα σωματίδια (πρωτόνια, νετρόνια, κοσμολογία, διότι οι πρώτοι αυτοί αστέρες ήταν κατά κάποιο κλπ.). Το φως (φωτόνια) δεν μπορούσε να διαδοθεί ελεύ- τρόπο τα «σπέρματα» από τα οποία σχηματίσθηκαν αργότεθερα, διότι σκεδάζονταν πάνω στα σωματίδια (ελεύθερα ρα οι μεγαλύτεροι σχηματισμοί. Το JWST σχεδιάστηκε ακριηλεκτρόνια), όπως σκεδάζεται το φως στις μικρές σταγόνες βώς για να δώσει απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα. νερού όταν έχει ομίχλη. Όταν η θερμοκρασία του Σύμπαντος Ένας άλλος τομέας, στον οποίο το JWST, αναμένεται να προάρχισε να μειώνεται, τα πρωτόνια και τα νετρόνια συνδέ- σφέρει πολλά, είναι η μελέτη του τρόπου με τον οποίο η ύλη θηκαν μεταξύ τους και σχημάτισαν ιόντα2 υδρογόνου και οργανώνεται σε πολύ μεγάλη κλίμακα, μέσα από την εξέλιξη δευτερίου, που με τη σειρά τους κατέληξαν σε ιόντα ηλίου. των γαλαξιών, πράγμα που με τη σειρά του μας δίνει ενδείΈπρεπε να περάσουν 240 000 έως 300 000 έτη για να κρυ- ξεις για το πώς εξελίχθηκε το Σύμπαν. Το JWST είναι σε θέση ώσει αρκετά το Σύμπαν, ώστε τα ιόντα αυτά να συνδεθούν να παρατηρήσει τους γαλαξίες σε όλη τη χρονική διαδρομή με τα ηλεκτρόνια και να μετατραπούν σε ουδέτερα άτομα, τους, από την εποχή της δημιουργίας των πρώτων γαλαξιμε αναλογία 75% υδρογόνο και 25% ήλιο. Στο τέλος αυτής ών μέχρι σήμερα. Οι όμορφοι σπειροειδείς και ελλειπτικοί της διαδικασίας, που ονομάζεται «επανασύνδεση», το φως γαλαξίες που βλέπουμε σήμερα είναι αποτέλεσμα μιας εξεμπόρεσε για πρώτη φορά να ταξιδέψει ελεύθερα, αφού όλα λικτικής πορείας που διήρκεσε δισεκατομμύρια χρόνια. Στην τα ελεύθερα ηλεκτρόνια δεσμεύτηκαν από τους πυρήνες πορεία αυτή υπάρχουν πολλά σκοτεινά σημεία. Το JWST θα του υδρογόνου και του ηλίου. Το Σύμπαν έγινε διάφανο! βοηθήσει τους αστρονόμους να συγκρίνουν τους αμυδρούς, Από την εποχή αυτή, που είναι η παλαιότερη στην ιστορία πρώιμους γαλαξίες με τους σύγχρονους μεγάλους σπειροτου Σύμπαντος για την οποία έχουμε στοιχεία μέσω οποιασ- ειδείς και ελλειπτικούς γαλαξίες αποκαλύπτοντάς μας έτσι δήποτε μορφής φωτός (ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας), τον τρόπο με τον οποίο σχηματίζονται και εξελίσσονται οι προέρχεται και η Μικροκυματική Ακτινοβολία Υποβάθρου γαλαξίες. την οποία μελετούν διάφοροι δορυφόροι (COBE, WMAP, Είναι γνωστό ότι το φως ταξιδεύει με πεπερασμένη ταχύτηPLANK κλπ.). Ακολούθησε κατόπιν ένα διάστημα μερικών τα. Επομένως, όταν παρατηρούμε απομακρυσμένες περιοεκατοντάδων εκατομμυρίων ετών κατά το οποίο το Σύμπαν χές του Σύμπαντος δεν τις βλέπουμε όπως είναι τώρα, αλλά είναι μεν διάφανο, αλλά σκοτεινό, διότι δεν υπάρχουν αστέ- με τη μορφή που είχαν στο παρελθόν. Για παράδειγμα όταν ρες να το φωτίσουν. Είναι η λεγόμενη «Σκοτεινή Εποχή» ή παρατηρούμε έναν γαλαξία που βρίσκεται σε απόσταση 10 «Κοσμικός Μεσαίωνας». Σύμφωνα με τη θεωρία οι πρώτοι εκατομμυρίων ετών φωτός, επειδή το φως από τον γαλαξία αστέρες, στους οποίους γινόταν σύντηξη των αρχέγονων αυτό χρειάστηκε 10 εκατομμύρια χρόνια να φθάσει σ’ εμάς, αυτό που βλέπουμε είναι η εικόνα του γαλαξία, όπως ήταν πυρήνων υδρογόνου σε πυρήνες ηλίου, είχαν μάζα 30 – 300 πριν από 10 εκατομμύρια χρόνια. Για το λόγο αυτό οι πολύ φορές μεγαλύτερη από τη μάζα του δικού μας Ήλιου και μακρινοί γαλαξίες φαίνονται διαφορετικοί από τους πλησιέήταν εκατομμύρια φορές λαμπρότεροι από αυτόν. Η ζωή στερους. Επειδή το φως τους χρειάστηκε περισσότερο χρότους ήταν μάλλον σύντομη και μέσα σε λίγα εκατομμύρια νο για να φθάσει σ’ εμάς, αυτοί βρίσκονταν σε πρώιμο στάδιο εξέλιξης, όταν εξέπεμψαν το φως αυτό. Η εξέλιξη των γα2 Τα ιόντα είναι άτομα που έχουν ηλεκτρικό φορτίο.

66

Τροχιακό Τηλεσκόπιο James Webb λαξιών είναι μια πολύ αργή διαδικασία και τα αποτελέσματά της γίνονται εμφανή μετά από δισεκατομμύρια χρόνια, άρα για να παρατηρηθεί πρέπει να μελετηθούν γαλαξίες που βρίσκονται τόσο μακριά, ώστε το φως τους να έχει ξεκινήσει πριν από δισεκατομμύρια χρόνια. Το JWST θα μας βοηθήσει να απαντήσουμε και σε άλλα ερωτήματα. Μεταξύ αυτών, που δεν κατανοούμε με ακρίβεια, είναι ο τρόπος σχηματισμού των πρώτων γαλαξιών και το πώς ένας γαλαξίας παίρνει το σχήμα του. Γνωρίζουμε ότι στο κέντρο των γαλαξιών βρίσκονται υπερμεγέθεις μαύρες τρύπες, αλλά αγνοούμε ποια ακριβώς είναι η σχέση μεταξύ ενός γαλαξία και της μαύρης τρύπας που βρίσκεται στο κέντρο του. Ένα άλλο, άγνωστο στις λεπτομέρειές του κεφάλαιο, είναι η κατανομή των διαφόρων χημικών στοιχείων στους γαλαξίες και φυσικά περιμένουμε να μάθουμε πολλά για το πώς κατανέμεται η σκοτεινή ύλη στο Σύμπαν. Η σκοτεινή ύλη, μια αόρατη μορφή ύλης με συνολική μάζα πέντε φορές μεγαλύτερη από εκείνη της συνηθισμένης, ορατής ύλης, αποτελεί κατά κάποιο τρόπο τον σκελετό του Σύμπαντος. Οι αστρονόμοι πιστεύουν ότι η αλληλεπίδραση μεταξύ αστέρων, γαλαξιών και σκοτεινής ύλης είναι υπεύθυνη για τη σημερινή μορφή των γαλαξιών. Η ορατή ύλη, που βλέπουμε, συγκεντρώνεται πάνω και κατά μήκος της σκοτεινής, με τη μορφή αστέρων, γαλαξιών και γαλαξιακών σμηνών. Αν και οι αστέρες αποτελούν το κύριο αντικείμενο της αστρονομίας εδώ και χιλιάδες χρόνια, μόνο κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα οι αστρονόμοι άρχισαν να καταλαβαίνουν ότι οι αστέρες ξεκινούν τη ζωή τους μέσα σε νέφη αερίων και μεσοαστρικής σκόνης. Πολλές, όμως, κρίσιμες λεπτομέρειες της γέννησης και της εξέλιξής τους είναι ακόμα άγνωστες. Για παράδειγμα είναι άγνωστο το πώς ένα νέφος καταρρέει ώστε να σχηματισθούν αστέρες, γιατί οι περισσότεροι αστέρες δημιουργούνται κατά ομάδες και πως αλληλεπιδρούν μεταξύ τους τα νεαρά άστρα. Επίσης, μένει ακόμα να διευκρινισθούν οι λεπτομέρειες του τρόπου με τον οποίο οι αστέρες εκρήγνυνται και διασκορπίζουν τα στοιχεία που παράγονται στο εσωτερικό τους, έτσι ώστε να ανακυκλωθούν δημιουργώντας μια νέα γενιά αστέρων και πλανητών. Για να αποκαλύψουν τα μυστήρια της γέννησης των άστρων οι επιστήμονες πρέπει, συνεπώς, να είναι σε θέση να δουν στη καρδιά αυτών των νεφών, που γεννούν τους αστέρες. Οι περιοχές αυτές δεν είναι δυνατόν να παρατηρηθούν στο ορατό φως διότι η μεσοαστρική σκόνη τις καλύπτει σαν ομίχλη και τις κάνει αδιαφανείς. Έτσι οι αστρονόμοι πρέπει να καταφύγουν στην υπέρυθρη ακτινοβολία. Το JWST και στην περίπτωση αυτή αναμένεται να εξελιχθεί σε πολύτιμο εργαλείο Μια από τις κύριες χρήσεις του JWST είναι και η μελέτη των ατμοσφαιρών των εξωπλανητών. Οι συνεχείς ανακαλύψεις νέων και παράξενων πλανητών και πλανητικών συστημάτων κατά την τελευταία δεκαετία έχουν υποχρεώσει τους αστρονόμους να αναθεωρήσουν πολλές από τις απόψεις τους. Οι επιστήμονες χρειάζονται περισσότερες και λεπτομερέστερες εικόνες πλανητών και πρωτοπλανητικών δίσκων3 γύρω από νεαρά άστρα. Εκτός από τη σύνθεση των ατμοσφαιρών τους, το JWST θα αναζητήσει τα βιολογικά εκείνα μόρια που ση3 Οι πρωτοπλανητικοί δίσκοι είναι νέφη αερίου, σκόνης και διαφόρων άλλων υπολειμμάτων από τα οποία σχηματίζονται οι πλανήτες.

Ο Γαλαξίας της Ανδρομέδας στο υπέρυθρο και στο ορατό.

ματοδοτούν την ύπαρξη της ζωής εκτός της Γης. Το JWST θα μπορεί να καταγράψει τη μείωση του φωτός του μητρικού άστρου καθώς ο εξωπλανήτης διέρχεται μεταξύ αυτού και του τηλεσκοπίου4. Σε συνεργασία με επίγεια τηλεσκόπια, μπορεί να συμβάλει στον υπολογισμό της μάζας ενός εξωπλανήτη, μετρώντας την κλόνηση που υφίσταται το μητρικό άστρο λόγω της βαρυτικής αλληλεπίδρασης με τον εξωπλανήτη. Με τους κορωνογράφους5, που θα διαθέτει θα είναι σε θέση να φωτογραφήσει άμεσα τους εξωπλανήτες που βρίσκονται κοντά σε λαμπρά αστέρια. Η εικόνα ενός εξωπλανήτη, βέβαια, δεν θα είναι παρά μια μικρή κουκίδα. Όμως μελετώντας το φάσμα απορρόφησης, κυρίως στο υπέρυθρο, όπου τα μόρια που βρίσκονται στις ατμόσφαιρες των πλανητών εμφανίζουν τα περισσότερα χαρακτηριστικά τους, 4 Το φαινόμενο αυτό λέγεται «διάβαση».

5 Ο κορωνογράφους είναι ένα όργανο με το οποίο είναι δυνατόν να πραγματοποιηθούν τεχνητές εκλείψεις του μητρικού άστρου, οπότε το έντονο φως του δεν θα καλύπτει το φως του κατά πολύ αμυδρότερου εξωπλανήτη.

67

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Δύο φωτογραφίες της ίδιας περιοχή δημιουργίας Άστρων. Αριστερά στο ορατό, δεξιά στο υπέρυθρο.

με την βοήθεια των φασματογράφων6 του JWST, μπορούμε να μάθουμε πάρα πολλά για τον εξωπλανήτη, όπως π.χ. το χρώμα του, μεταβολές στην βλάστηση μεταξύ θέρους και χειμώνα, την περιστροφή του, τον καιρό κλπ. Πέρα από την μελέτη των εξωπλανητών, το JWST θα συνεργαστεί με άλλες διαστημικές αποστολές της NASA, καθώς και με επίγεια παρατηρητήρια, έτσι ώστε να σχηματίσουμε μια ευρύτερη και πληρέστερη εικόνα των αντικειμένων του δικού μας ηλιακού συστήματος, συνδυάζοντας δεδομένα από διαφορετικές πηγές και για διαφορετικά μήκη κύματος. Αξιοποιώντας την εξαιρετική ευαισθησία και την πολύ μεγάλη διακριτική ικανότητα του JWST, οι αστρονόμοι σκοπεύουν να μελετήσουν τον Άρη και συγκεκριμένα τα ίχνη οργανικών ενώσεων στην ατμόσφαιρα του Άρη έτσι ώστε να επιβεβαιώσουν τα ευρήματα των οχημάτων που εξερευνούν την επιφάνειά του. Ένας άλλος στόχος του JWST είναι οι μεγάλοι πλανήτες, όπου, σε συνδυασμό με τις παρατηρήσεις 6 Η φασματοσκοπία είναι μια τεχνική με τη οποία μετράμε την ένταση του φωτός μιας φωτεινής πηγής σε διαφορετικά μήκη κύματος. Η γραφική παράσταση αυτών των μετρήσεων αποτελεί το «φάσμα» της πηγής και είναι το κλειδί για τη μελέτη της ατμόσφαιράς των ουρανίων σωμάτων.

68

του Cassini, οι επιστήμονες θα σχηματίσουν μια πιο ξεκάθαρη εικόνα για τις εποχιακές μεταβολές της ατμόσφαιράς τους. Επίσης το JWST, θα μας βοηθήσει να εξερευνήσουμε την σύσταση και την περιεκτικότητά των αστεροειδών σε σπάνια μέταλλα, μέσα από κάποια χαρακτηριστικά των φασμάτων τους που δεν είναι παρατηρήσιμα από τη Γη. Άλλοι στόχοι του JWST θα είναι οι μικρότεροι πλανήτες όπως ο Πλούτωνας και η Έρις, οι κομήτες, τα αντικείμενα της ζώνης του Kuiper κ.λπ. Ο σχεδιασμός και η κατασκευή διαστημικών τηλεσκοπίων, ένα ιδιαίτερα πολύπλοκο εγχείρημα, αποτελεί πρόκληση για εκατοντάδες επιστήμονες και τεχνικούς, που εργάζονται στα διάφορα διαστημικά προγράμματα. Λόγω αυτής ακριβώς της δυσκολίας υπήρξαν και οι τόσες πολλές αναβολές της εκτόξευσης του νέου τηλεσκοπίου ώστε να γίνουν εκτεταμένες δοκιμές. Εκτός των άλλων υπάρχει και το σημαντικό μειονέκτημα της τροχιάς του. Αν κάτι δεν πάει καλά δεν θα είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί οποιαδήποτε επισκευή ή αναβάθμισή του, όπως συνέβη αρκετές φορές με το Hubble, λόγω της μεγάλης απόστασής του από τη Γη. Πάντως οι επιστήμονες έχουν μεγάλες προσδοκίες από το JWST και ελπίζουν όταν τελικά εκτοξευθεί να μην τους απογοητεύσει.

του Δημήτρη Λαβδιώτη

Μέσα από την Επιστημονική Έρευνα οι στίχοι μου αποτελούν «Δοκίμια και όχι Ποιήματα». Είναι μια «Ιδιόρρυθμη Έκφραση» στο δέος απέναντι στη Φύση και στην Ανθρώπινη Υπόσταση μέσα στο Χάος. ΑΠΕΙΡΟΠΛΑΣΙΑ Απειρισμών Πλέγμα ΥπερΓαλαξιών Στέμμα Ενέργεια Μέχρι Εμένα Ακτινοβολιών Εύρος Δίχως Αρχή και Τέλος Ενέργειας Σθένος Αέναη Ροή Άπειρο η Πηγή Ενέργειας Ορμή Χάος και Κενό Με Διαστρικό Παλμό Ενέργειας Εγώ ΑπειροΨηλαφήματα Απανταχού Ευρήματα Ενέργειας Κύματα Ψευδαίσθηση η Ατομικότητα Τα Πάντα Σ’ Ενότητα Ενέργειας ΑπειροΠληρότητα ΨυχοΠνευματική Ροή Δίχως Τέλος και Αρχή Ενέργεια Κοσμογονική Ηλεκτρομαγνητικά Πεδία Βαρύτητας Αλληλουχία Ενέργειας Απειροπλασία ΑπειροΣυνειδητότητα το Φως ΑπειροΔιαισθητικός Παλμός Ενέργειας Πανθεϊσμός!!! *Απειροπληρότητα 69

ΑΡΧΑΙΟΙ ΝΑΟΙ ΚΑΙ ΙΕΡΑ

Σ Α Μ Ο Θ ΡΑ Κ Η Του Μαρίνου Τσάμη Η Σαμοθράκη είναι νησί του Θρακικού Πελάγους, στο βορειοανατολικό τμήμα του Αιγαίου μεταξύ των νησιών Λήμνος, Ίμβρος και Θάσος και απέχει 24 ναυτικά μίλια από την Αλεξανδρούπολη. Το σχήμα του νησιού είναι ελλειψοειδές και η επιφάνεια του 178 τετραγωνικά χιλιόμετρα, από τα οποία τα 35 περίπου καλλιεργούνται με σιτηρά, αμπέλια, και οπωροφόρα δένδρα. Το μεγαλύτερο τμήμα του νησιού είναι ορεινό, με υψηλότερη κορυφή στα 1611 μέτρα, του όρους Σάος ή όπως το αποκαλούν οι ντόπιοι «Φεγγάρι». Με αυτό το ύψος, η Σαμοθράκη θεωρείται το υψηλότερο ελληνικό νησί στο Αιγαίο, με την εξαίρεση των δύο μεγαλονήσων, της Κρήτης και της Εύβοιας.

Χάρτης του Θρακικού Πελάγους με τα νησιά Θάσος και Σαμοθράκη.

Η

μυθολογία αναφέρει ότι πρώτος οικιστής του νησιού ήταν ο Σάων, γιος του Δία και μιας νύμφης ή του Ερμή και της Ρήνης. Εκεί επίσης γεννήθηκαν από τον Δία και την Ατλαντίδα Ηλέκτρα ο Δαρδανός, ο Ιάσων και η Αρμονία. Το όνομα του νησιού αρχικά ήταν Δαρδανία, σε αρχαίες πηγές όμως αναφέρεται και ως Σάμος, Σάμος Θρακία, Σαόννησος. Το όνομα Σαμοθράκη, που σημαίνει «υψηλή Θράκη», από την προελληνική ρίζα σάμος=υψηλή, καθιερώθηκε τον 5ο π.Χ. αιώνα και ισχύει μέχρι και σήμερα. Η Σαμοθράκη κατοικήθηκε ήδη από την νεολιθική εποχή, όπως μαρτυρούν πολλά χονδροειδή αγγεία που έχουν βρεθεί στο νησί. Οι πρώτοι κάτοικοι

70

ανήκαν στα θρακικά φύλλα, που κυριαρχούσαν την εποχή εκείνη στο βορειοανατολικό Αιγαίο. Με αυτό το λαό συνδέεται και η λατρεία των Μεγάλων Θεών, η οποία αργότερα υιοθετήθηκε από τους Έλληνες και λειτούργησε μέχρι την ύστερη αρχαιότητα. Η καθαρά προελληνική γλώσσα διατηρήθηκε ως τελετουργική γλώσσα της λατρείας, όπως διαφαίνεται από επιγραφές του 4ου π.Χ. αιώνα που βρέθηκαν στις ανασκαφές. Οι Έλληνες πρέπει να έφτασαν στο νησί περί το 700 π.Χ. και έχτισαν την Παλαιόπολη στη βόρεια πλευρά του. Σταδιακά αναμίχθηκαν με τον εκεί πληθυσμό, γρήγορα όμως επικράτησαν. Οι πολίτες οργανώθηκαν σε πέντε φυλές καί ανώτατο άρχοντα είχαν τον βασιλέα

και πολιούχο την Αθηνά, της οποίας ιερό έκτισαν στις πλαγές του βουνού, πάνω από την πόλη. Συγχρόνως ανέπτυξαν τη λατρεία των Μεγάλων Θεών, και αξιοποίησαν με σύστημα τον ιερό χώρο. Τα ερείπια της αρχαίας Παλαιόπολης και του ιερού των Μεγάλων Θεών βρέθηκαν καντά στη σημερινή Χώρα. Η πόλη δεν έχει ακόμα ερευνηθεί, σώζονται όμως τα ισχυρά τείχη της, κτισμένα με Κυκλόπειο τεχνική και τμήμα του νεκροταφείου στα νότια του ιερού χώρου. Κατά της ανασκαφές του 1863, βρέθηκε από την αρχαιολογική αποστολή του Γάλλου υποπροξένου στην Ανδριανούπολη Κάρολου Σαμπουαζώ το περίφημο άγαλμα της

ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ Αρχαίοι Ναοί και Ιερά

2

1

3

1. Το άγαλμα της Νίκης της Σαμοθράκης στο Μουσείο του Λούβρου. 2. Τμήμα της ζωφόρου των χορευτριών στο ιωνικού ρυθμού προπύλαιο του Τεμένους (Αρχαιολογικό Μουσείο Σαμοθράκης). 3. Τμήμα της διακόσμησης του θόλου της Αρσινόης, με ροζέτες και κεφαλές ταύρων. (Αρχαιολογικό Μουσείο Σαμοθράκης).

Φτερωτής Θεάς Νίκης της Σαμοθράκης. Ο Σαμπουαζώ ειδοποίησε αμέσως την Γάλλο πρέσβη στην Κωνσταντινούπολη, ο οποίος ζήτησε από τον Σουλτάνο να δώσει άδεια να παραλάβει το άγαλμα γαλλικό πολεμικό πλοίο και να το μεταφέρι στη Γαλλία. Από το 1884 το αριστούργημα εκτίθεται στο Μουσείο του Λούβρου, συμβάλλοντας έκτοτε στο να καταστεί το μικρό νησί της Σαμοθράκης γνωστό και αξιοθαύμαστο σε όλο τον κόσμο. Το άγαλμα εκτιμάται ότι είναι έργο του 190 π.Χ., αγνώστου καλλιτέχνη. Φτιαγμένο από παριανό μάρμαρο, έχει ύψος μορφής 2,75 μ. και με τα φτερά 3,28 μ. Στηρίζεται σε μαρμάρινη πλώρη πλοίου, ώστε το ολικό ύψος του να φτάνει τα 5,58 μέτρα. Οι επισκέπτες του σπουδαίου Μουσείου εντυπωσιάζονται με το επιβλητικό μέγεθος του αγάλματος, την αβίαστη και γεμάτη χάρη κίνηση, τις λεπτομέρειες των φτερών και τις λεπτές πτυχώσεις του φορέματος της θεάς. Είναι χαρακτηριστική η φράση του Λουίτζι Πιραντέλλο «όταν κοιτάζεις αυτό το υπέροχο άγαλμα, αισθένεσαι την ανάγκη να σφύξεις στην αγκαλιά σου την αγαπημένη σου». Αρχικά οι αρχαιολόγοι πίστευαν ότι το άγαλμα ήταν αφιέρωμα του Δημητρίου του Πολιορκητή (337-283 π.Χ.) όταν νίκησε τον στόλο του Πτολεμαίου

στα ανοιχτά της Κύπρου γύρω στο 290 π.Χ. Σήμερα όμως επικρατεί η άποψη ότι το αφιέρωσαν οι Ρόδιοι όταν το 191 π.Χ., συμμαχώντας με την Πέργαμο, νίκησαν τον Αντίοχο Γ΄ της Συρίας σε ναυμαχία στα ανοιχτά της Σίδης. Η Νίκη της Σαμοθράκης είναι μία από τις τρεις φτερωτές Νίκες που βρέθηκαν στο ιερό των Μεγάλων Θεών. Οι άλλες δύο εκτίθενται η μεν πρώτη, που αποτελεί ρωμαϊκό αντίγραφο, στο Kunsthistorisches Museum της Βιέννης και η δεύτερη, που βρέθηκε το 1949 από την αμερικανική αποστολή του Karl Lehmann και της Phyllis Williams-Lehmann, στο αρχαιολογικό μουσείο της Σαμοθράκης

Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΤΩΝ ΚΑΒΕΙΡΩΝ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΒΕΙΡΙΑ ΜΥΣΤΗΡΙΑ

Οι Κάβειροι ήταν αρχαιότατες θεότητες που λατρεύονταν στην Ελλάδα από την εποχή των Πελασγών. Κατά την πιο πιθανή θεωρεία πήραν το όνομά τους από το όρος Κάβειρον της Φρυγίας, από όπου και προέρχονται. Αρχικά η λατρεία τους παρουσιάστηκε στα νησιά του Βορείου Αιγαίου, Λήμνο Σαμοθράκη, Ίμβρο και Θάσο, καθώς και στις έναντι μακεδονικές, θρακικές και μικρασιατικές ακτές. Αργότερα, τον 6ο π.Χ. αιώνα, διαδόθηκε στη περιοχή της Θήβας, όπου άκμασαν τα περίφημα δύο

ιερά, το «Καβείριον ιερόν» αφιερωμένο στις θηλυκές θεότητες και το «Ιερό των Καβείρων» αφιερωμένο στους άρρενες Καβείρους Το ιερό των Μεγάλων Θεών ή Καβείρων ή Σαμοθράκων Θεών ήταν το σημαντικότερο κέντρο του νησιού. Η αρχαιολογική σκαπάνη εντόπισε τον ιερό χώρο στη δυτική πλαγιά του όρους του Αγίου Γεωργίου, στα βόρεια του νησιού, κοντά στην σύγχρονη Παλαιόπολη. Εκτείνεται σε τρεις λοφίσκους και χωρίζεται από δύο βαθιά ρέματα. Η είσοδος στο ιερό γινόταν από το πρώτο ύψωμα μέσω του προπυλαίου του Πτολεμαίου Β΄ (20, στο σχέδιο), το οποίο χρησίμευε ως γέφυρα του ανατολικού ρυακιού. Στο μεσαίο ύψωμα βρίσκονται τα σημαντικότερα κτίρια του ιερού, με κορυφαίο το Εποπτείον ή Ιερόν (13, στο σχέδιο), το οποίο διέθετε ένα μόνο προστήλιο. Το εσωτερικό του έχει έκταση 11 μέτρων και στο νότιο άκρο υπάρχει μια αψίδα, η οποία πιθανόν να χρησίμευε σαν σπήλαιο, όπου λάβαιναν χώρα τελετές προς τους μεγάλους θεούς. Δυτικά του ιερού βρίσκονταν ο βωμός και το κτίριο όπου απόθεταν τα αναθήματα των πιστών (11 & 12, στο σχέδιο). Στο μεσαίο ύψωμα και βόρεια του ιερού, υπήρχαν και άλλα τρία αξιόλογα κτήρια. Το ανάκτορο (16, στο σχέδιο) χρησιμοποιείτο για να εισέρχονται αρ-

71

ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ Αρχαίοι Ναοί και Ιερά

Αριστερά: Σχεδιάγραμμα του ιερού των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης. Δεξιά: Η Αρμονία, κόρη του Άρη και της Αφροδίτης ή του Δία και της Ηλέκτρας, γεννήθηκε στη Σαμοθράκη και Παντρεύτηκε το βασιλιά των Θηβών, Κάδμο.

χικά οι μυούμενοι. Σήμερα σώζονται τα ερείπια του κτιρίου της Ρωμαϊκής περιόδου. Ακολουθεί ένα κυκλικό καλυμμένο κτίριο, γνωστό ως Θόλος της Αρσινόης ή ο Θόλος ή Αρσινόειον (15, στο σχέδιο). Έχει διάμετρο 20 μ. και θεωρείται το μεγαλύτερο καλυμμένο κτίριο που έχει διασωθεί από την αρχαιότητα. Το χρησιμοποιούσαν για τη φιλοξενία των θεωρών, των αντιπροσώπων δηλαδή των Ελληνικών πόλεων. Η διακόσμηση όμως του χώρου με ροζέτες και κεφαλές ταύρων, πιθανόν να σημαίνει ότι ήταν και τόπος θυσιών. Το Τέμενος (14, στο σχέδιο), γνωστό και ως το κτίριο της ζωφόρου των χορευτριών, αποτελείται από ένα μεγάλου μεγέθους περιτείχισμα το οποίο περικλείει μια μεγάλη αυλή και την πρόσοψη του κοσμεί ένα ιωνικού ρυθμού προπύλαιο, με διακοσμημένη τη ζωφόρο με χορεύτριες. Πιθανόν ο σχεδιασμός του οικοδομήματος να έγινε από τον αρχιτέκτονα Σκόπα. Στο τρίτο ύψωμα υπήρξαν κυρίως κτίρια όπου τοποθετούσαν τα αναθήματα, όπως το Ανάθημα Μιλησίας (5, στο σχέδιο), το οποίο οφείλει το όνομά

72

του σε κάτοικο της Μιλήτου που κάλυψε όλα τα έξοδα ανέγερσής του. Νοτιότερα υπήρχε ένα ναυτικό μνημείο, γνωστό ως Νεώριο (6, στο σχέδιο), δίπλα μια αίθουσα δεξιώσεων (4, στο σχέδιο) και τρία ελληνιστικά κτίσματα (1,2,3 στο σχέδιο). Νότια υπήρχε θέατρο (10, στο σχέδιο) και δυτικά του μια μακριά στοά (8, στο σχέδιο) που οριοθετεί όλο τον ιερό χώρο. Ως ιερός χώρος λειτουργούσε από παλαιοτάτων χρόνων, όταν στο νησί κατοικούσαν θρακικής καταγωγής φυλές. Οι Έλληνες όχι μόνο υιοθέτησαν τη λατρεία των Καβείρων, αλλά της έδωσαν νέα πνοή και διάσταση, ώστε το ιερό να καταστεί ένα διεθνές θρησκευτικό κέντρο, όπως της Ολυμπίας, της Δήλου και των Δελφών. Την ίδια πρακτική ακολούθησαν και οι Ρωμαίοι. Από τους πιστούς οι Κάβειροι χαρακτηρίζονταν ως «θεοί μεγάλοι», «θεοί δυνατοί», «θεοί ισχυροί» και λατρεύονταν με αποκρυφιστικές τελετές, δια μυστηρίων και νυκτερινών τελετών, οι λεπτομέρειες των οποίων μας είναι κατά το πλείστον άγνωστες. Κατά τον Διονυσόδωρο υπήρχαν δύο ζεύγη Καβείρων:

• Η Αξίερος, ταυτιζόμενη με την Δήμητρα και ο Αξιόκερσος ταυτιζόμενος με τον Πλούτωνα.

• Η Αξιόκερσα με την Περσεφόνη και ο Κασμίλος ή Καδμίλος ταυτιζόμενος με τον Ερμή, που λατρευόταν ως «Ιθυφαλλικός» θεός, δηλαδή της γονιμότητας. Ο Ηρόδοτος (Ιστορία, βιβλίο Β’, «Ευτέρπη», 51) αναφέρει ότι «τα αγάλματα του Ερμή που τα κατασκευάζουν με όρθια τα αιδοία, οι Έλληνες τα έχουν διδαχθεί από τους Πελασγούς, πρώτοι από όλους τους Έλληνες οι Αθηναίοι και από αυτούς ύστερα οι άλλοι. Όποιος έχει μυηθεί στα μυστήρια των Καβείρων, τα οποία τελούν οι Σαμοθράκες, καταλαβαίνει αυτό που λέω. Διότι στη Σαμοθράκη κατοικούσαν πρωτύτερα Πελασγοί και από αυτούς οι Σαμοθράκες παρέλαβαν τα μυστήρια. Οι Αθηναίοι λοιπόν πρώτοι από τους Έλληνες διδάχτηκαν να κατασκευάζουν αγάλματα του Ερμή με όρθια τα αιδοία. Οι δε Πελασγοί αναφέρουν περί τούτου μια ιερά αιτία, της οποίας η εξήγηση βρίσκεται στα μυστήρια των Σαμοθρακών». Η κύρια θεότητα του ιερού ήταν η Μεγάλη Μήτηρ, η οποία θεωρείτο θεό-

ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ Αρχαίοι Ναοί και Ιερά τητα της φύσης και των βράχων, αντίστοιχη της φρυγικής Κυβέλης. Η θεά αυτή, ταυτίστηκε με τη Δήμητρα και στο τοπικό ιδίωμα ονομάστηκε Αξίερος. Εικονιζόταν συνήθως καθιστή, να κρατά σκίπτρο και φιάλη και περιβαλόταν από λιοντάρια. Πάρεδρος της Αξιέρου ήταν ο Καδμίλος, ο οποίος ταυτιζόταν με τον Ερμή και τα σύμβολά του ήταν το κριάρι και το κηρύκειο. Ακόλουθοι και των δύο ήταν δύο γυμνοί ιθυφαλλικοί χθόνιοι δαίμονες που ονομάζονταν Κάβειροι, τους οποίους οι Έλληνες ταύτιζαν με τους Διόσκουρους. Τα σύμβολά τους ήταν τα φίδια και τα άστρα. Το πρώτο συνθετικό των τριών πρώτων ονομάτων «ΑΞΙΟΣ» σημαίνει άγιος, ενώ η ταύτισή τους με θεότητες του Ολυμπιακού Πανθέου προδίδει και την ουσία τους ως θεοτήτων με χθόνιο και γονιμικό χαρακτήρα. Η μεγάλη τελετή στο ιερό των Μεγάλων Θεών ήταν ετήσια, δεν γνωρίζουμε όμως την ακριβή ημερομηνία. Πολύ πιθανόν να ήταν περί τα τέλη Ιουλίου. Κατά τη διάρκεια της τελετής, την οποία παρακολουθούσαν θεωροί από όλο τον Ελληνικό κόσμο, εκτός από τις καθιερωμένες θυσίες, παιζόταν ένα ιερό δράμα που αφορούσε την αρπαγή της Περσεφόνης από τον Άδη και την περιπέτεια της Δήμητρας προς ανεύρεση της κόρης της. Το δράμα τελείωνε με το γάμο του βασιλιά των Θηβών Κάδμου με την κόρη του Άρη και της Αφροδίτης Αρμονία. Κατά μία άλλη όμως εκδοχή, η Αρμονία ήταν κόρη του Δία και της Ηλέκτρας, και καταγόταν από τη Σαμοθράκη, από όπου είχε απαχθεί από τον Κάδμο. Λέγεται ότι σε μια από τις μεγάλες ταλετές των Καβειρίων Μυστηρίων συναντήθηκαν για πρώτη φορά οι γονείς του Μεγάλου Αλεξάνδρου, Φίλιππος Β' και Ολυμπιάδα και πως στο νησί πραγματοποιήθηκε η σύλληψη του μεγάλου στρατηλάτη. Τα μυστήρια των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης είχαν, από τον 5ο π.Χ. αιώνα, αποκτήσει μεγάλη φήμη σε όλο τον Ελληνικό χώρο. Υπήρχαν δύο στάδια μύησης, η μύησις και η εποπτεία, που λάβαιναν χώρα κατά τη διάρκεια της νύκτας. Είναι αξιοσημείωτο ότι η παρακολούθηση του βαθμού της εποπτείας δεν ήταν απαραίτητη. Οι μυημένοι αποκτούσαν την ελπίδα της καλοζωίας και της ευτυχισμένης μεταθανάτιου ζωής. Είχαν πολλά κοινά σημεία με τα Ελευσίνια Μυστήρια, διέφεραν όμως ως προς το δικαίωμα συμμετοχής. Στα Καβείρια Μυστήρια μπορούσαν να πάρουν μέρος όλοι όσοι το επιθυμούσαν,

Πάνω: Ερείπια στο ιερό των Μεγάλων Θεών της Σαμοθράκης. Κάτω: Αναπαράσταση θυσίας Καβείρων στον Κασμίλο, ταυτιζόμενο με τον ιθυφαλλικό Ερμή, θεό της γονιμότητας.

ελεύθεροι πολίτες ή δούλοι, Έλληνες ή βάρβαροι, άνδρες ή γυναίκες, σε αντίθεση με τα Ελευσίνια Μυστήρια, όπου απαγορευόταν η συμμετοχή των δούλων, των βαρβάρων, των γυναικών. Επίσης, οι επιθυμούντες μπορούσαν να συμμετάσχουν όποτε ήθελαν, διότι δεν υπήρχε συγκεκριμένη ημέρα ή εποχή συμμετοχής στη μύηση. Η ευρεία αυτή αποδοχή μυστών έκανε τα Καβείρια Μυστήρια προσιτά σε όλους και θυμίζει τη χριστιανική θρησκεία η οποία απευθύνεται σε όλους, αναξάρτητα κοινωνικής τάξης ή εθνικής ταυτότητας. Η Ιερά Οικία (16α, στο σχέδιο) χρησίμευε στην προετοιμασία των προς μύηση πιστών. Με τη συμπλήρωση των προκαταρτικών, οι μύστες άφηναν την Ιερή Οικία ντυμένοι στα λευκά και κρατώντας λυχνάρια κατευθύνονταν στο Ανάκτορο όπου καθαίρονταν, έκαναν σπονδές και έβλεπαν παραστάσεις και ιερά σύμβολα. Στη συνέχεια επέστραφαν στην Ιερά Οικία όπου ακολουθούσε συμπόσιο. Μετά τη μύηση ο πιστός μπορούσε να αποκτήσει αμέσως την εποπτεία και όχι μετά ένα χρόνο όπως στα Ελευσίνια Μυστήρια. Έπρεπε όμως να προηγηθεί εξομολόγηση και καθαρμός. Τέλος έμπενε στο Ιερό

όπου παρακολουθούσε τα δρώμενα. Αναμφίβολα οι Κάβειροι στην αρχική μορφή τους πρέπει να ήταν προϊστορικοί χθόνιοι δαίμονες της βλάστησης και της αναπαραγωγής. Ο φαλλικός τους χαρακτήρας και η σχέση τους με τη μεγάλη Μητέρα-θεά της βλάστησης και των ορέων, τη φρυγική Κυβέλη, διασώζει στοιχεία από την αρχική φύση αυτών των θεοτήτων. Με την εξάπλωση όμως της λατρείας τους και με την ταύτισή τους με άλλες τοπικές ή με ολύμπιες θεότητες, οι Κάβειροι διατηρώντας το αρχικό τους στοιχείο συχνά παραμορφώθηκαν και το μυστικό περιεχόμενο της λατρείας τους διαφοροποιήθηκε. Σήμερα η Σαμοθράκη αποτελεί τον ομώνυμο δήμο και υπάγεται διοικητικά στην Περιφερεική Ενότητα Έβρου. Ο μόνιμος πληθυσμός σύμφωνα με την απογραφή του 2011 είναι 2.840 κάτοικοι. Μέσω του λιμανιού της Καμαριώτισσας η Σαμοθράκη συνδέεται ακτοπλοϊκά κυρίως με την Αλεξανδρούπολη και δευτερευόντως με την Καβάλα, το Λαύριο καθώς και με άλλα νησιά του Αιγαίου. Η οικονομία της Σαμοθράκης βασίζεται επί το πλείστον στον τουρισμό και την αλιεία.

73

Της Άννας Βογιατζή

Π Λ ΑΤΩ Ν Ο ΘΕΪΚΟΣ (427-347 π.Χ.)

E Μέρος

Στα δύο πρώτα μέρη της παρούσας εργασίας, στα τεύχη Οκτωβρίου 2017 και Φεβρουαρίου 2018, έγινε αναφορά στην ευγενική καταγωγή του Πλάτωνα, στην εξαιρετική μόρφωση που έλαβε από το δάσκαλό του, το φιλόσοφο Κρατύλο, στη συγκλονιστική γνωριμία του με τον εξηκονταετή Σωκράτη και στη μεγάλη επιρροή που εκείνος άσκησε στον εικοσαετή Πλάτωνα, που ήταν τόσο δυνατή ώστε, ο νεαρός, να κάψει τις τραγωδίες που έγραφε έως τότε και να αφοσιωθεί ολοκληρωτικά στη φιλοσοφία. Στο δύο επόμενα τεύχη: Ιουνίου και Οκτωβρίου 2018, έγινε μνεία στα περιπετειώδη έως και επικίνδυνα, για τη ζωή του Πλάτωνα, ταξίδια του στην κάτω Ιταλία και Σικελία, το 389π.Χ., και στον Τάραντα, όπου μέσω του πολιτικού- στοχαστή, Αρχύτα, ο Πλάτωνας, προσκλήθηκε στις, Συρακούσες, στην αυλή του ξακουστού τυράννου Διονυσίου Α΄ ο οποίος τον δέχθηκε με μεγάλες τιμές, αλλά, σύντομα φάνηκε ότι ο ηθικός ιδεαλισμός του δε συνέπλεε με την πολιτική δράση του τυράννου. Στις Συρακούσες γνωρίστηκε και με το γαμπρό του τυράννου, τον Δίωνα, σε στενή και πιστή φιλία μέχρι και το θάνατο εκείνου.

Σ

το τρίτο μέρος της εργασίας αυτής αναφερθήκαμε, αναλυτικά, στους ένδεκα διαλόγους του ΠΛ, δηλ. από τον διάλογο Λάχη, που είναι ο πρώτος και παλαιότερος του ΠΛ. έως και τον ενδέκατο, το Γοργία, και στο τέταρτο μέρος συνεχίσαμε την αντιγραφή, από το έργο: «Βιβλιοθήκη των Αρχαίων ελλήνων συγγραφέων σελ.64, (Α.Lesky), σε μετάφραση Αγ.Τσοπανάκη: «Ιστορία της Αρχαίας Ελληνικής Λογοτεχνίας1964)» της δεύτερης ομάδας των διαλόγων του Πλάτωνα. Συνεχίζοντας, λοιπόν, αντιγράφουμε και πάλι από τη: Βιβλιοθήκη των «Αρχ. Ελλ. συγγραφέων. Εκδόσεις Μπούζας,2004, ότι: «Στο, διάλογο, Φαίδρο (245C), λέει ότι η ψυχή είναι αρχή και πηγή της κίνησης. Και πεθαίνει μόνο εκείνο που κινείται από άλλο ετεροκίνητο). Η απόδειξη του Πλάτωνα είναι δογματική, αφού βάζει από τα πριν αυτό ακριβώς που θέλει να αποδείξει. ‘Οτι δηλαδή η ψυχή υπάρχει πριν έλθει στη ζωή, είναι μια δογματική προϋπόθεση. Και από την άλλη το ότι θεωρεί το θάνατο ως αντίθετο της ζωής. Αναφέρθηκε πιο πριν ότι στο Φαίδωνα δίνεται ένας εσχατολογικός(=τελικός) μύθος που χρησιμοποιεί σαν υπόβαθρο την κοσμολογία, τη γεωγραφία και τη γεωλογία, δηλ. τις επιστημονικές γνώσεις της εποχής του. Η Πολιτεία είναι το κεντρικό έργο του Πλάτωνα, γιατί ο μεγάλος φιλόσοφος αυτό που αναζητούσε με πάθος ήταν η δημιουργία ενός πολιτικού και κοινωνικού συστήματος δικαίου για την αρμονική διαβίωση των ανθρώπων. Εκεί έτειναν όλες οι πνευματικές του προσπάθειες αλλά και η δράση του με τα ταξίδια στη Σικελία. Το πρώτο βιβλίο είναι ένας πρώιμος διάλογος με το σοφιστή Θρασύμαχο που υποστηρίζει ότι δίκαιο είναι το δίκαιο του ισχυρού και κατά κάποιο τρόπο θέτει τη θεωρία του υπερανθρώπου. ο διάλογος διεξάγεται στο σπίτι του Πολέμαρχου στον Πειραιά, με τον Πολέμαρχο, τον πατέρα του Κέφαλο, τον Θρασύμαχο και τα δύο αδέλφια

74

του Πλάτωνα Αδείμαντο και Γλαύκωνα. Το θέμα που θέλουν να ορίσουν είναι δικαιοσύνη ατομική και κοινωνική. Η δικαιοσύνη στο άτομο είναι η ενέργεια εκείνη που κάνει να συμφωνούν οι τρεις εσωτερικές δυνάμεις της ψυχής, το λογικό (λογιστικόν), η βούληση και το συναίσθημα (θυμοειδές) και η επιθυμία (επιθυμητικόν) με κυριαρχία του λογικού. Στην πόλη, στο κράτος δηλ., είναι συμφωνία και αρμονική συνεργασία τριών τάξεων. Των κυβερνητών (αρχόντων) που βγαίνει από την τάξη των πολεμιστών και των φυλάκων και είναι η αφρόκρεμά της και τέλος των τεχνιτών, των γεωργών και εργατών (δημιουργών). Τα βιβλία ΙΙ-ΙV εξετάζουν το προσωρινό στήσιμο της πολιτείας, τη γυμναστική αγωγή των φυλάκων, την εκλογή των αρχόντων. Το σχήμα που προκύπτει είναι το ακόλουθο (σε σχέση με την Πλατωνική ψυχολογία): Άρχοντες - λογιστικόν - σοφία Φύλακες - θυμοειδές - ανδρεία Δημιουργοί – επιθυμητικόν - σωφροσύνη. Στο 5ο βιβλίο αναπτύσσοντας τους τύπους ζωής των φυλάκων, αποκλείει την ιδιωτική περιουσία και για να έχει απόλυτη συνέπεια φτάνει στην κοινοκτημοσύνη γυναικών και παιδιών. Τα βιβλία V- VΙΙ πραγματεύονται το ζήτημα των γυναικών (στα πρώτα κεφάλαια)και την εξουσία των φιλοσόφων στο νέο κράτος. Τα παιδιά δεν έχουν οικογένεια και ανατρέφονται από την πόλη και υπέρ της πόλης. Στο βιβλίο αυτό δίνεται η πολυθρύλητη φράση ότι η ευδαιμονία τότε μόνο θα έρθει όταν οι φιλόσοφοι πάρουν στα χέρια τους την εξουσία , ή όταν οι βασιλείς (οι κυβερνήτες) γίνουν φιλόσοφοι (V. 473d «ή φιλόσοφοι βασιλεύσωσιν εν ταις πόλεσιν ή οι βασιλείς…. φιλοσοφήσωσιν γνησίως τε και ικανώς»). Για τη θεωρία της ιδέας σημαντικό είναι το 6ο βιβλίο. Υπάρχουν 4 είδη γνώσης, για την ακρίβεια 4 αναβαθμοί. α)

ΠΛΑΤΩΝ Ο ΘΕΪΚΟΣ Η εικασία, δηλ. η φαντασία κατά την Πλατωνική έννοια που μας δίνει τα είδωλα των παραστάσεων, όπως είναι η εικόνα του καθρέφτη ή ο ίσκιος, β) η πίστις που προκύπτει από την εμπιστοσύνη από την άμεση αισθητηριακή αντίληψη, γ) η διάνοια που είναι μια συλλογιστική σκέψη με υποθέσεις όπως π.χ., η γεωμετρία και τα μαθηματικά και δ)η νόησις που είναι η ανώτερη βαθμίδα της ανθρώπινης γνωστικής λειτουργίας. Πρόκειται για μία ενορατική ενέργεια. Η εικασία αυτή και η πίστη που προέρχονται από την αίσθηση, χρειάζονται μια εσωτερική επεξεργασία από την ψυχή κι αυτή την ονομάζει «δόξα» κι είναι μια γνώση με αμφιβολίες, μια κατώτερη μορφή γνώσης. Η διάνοια και η νόησις δίνουν την αληθινή γνώση, την επιστήμη. Σχηματικά μπορούμε να δούμε αυτή την αντιστοιχία ως εξής; Γνωστικά αντικείμενα α) Εικόνες αισθητών β) Γνώση αισθητών = ορατά γ) Γνώση μαθηματικών δ) Σύλληψη ιδεών (διαλεκτική) = Νοητά Πνευματικές λειτουργίες Εικασία - Πίστη = Δόξα Διάνοια - Νόησις = Επιστήμη ή Αλήθεια. Στο 7ο βιβλίο υπάρχει ο περίφημος μύθος της σπηλιάς όπου οι άνθρωποι είναι δεμένοι μέσα στη σπηλιά με την πλάτη προς την έξοδο και βλέπουν μπροστά τους να προβάλλονται μονάχα οι σκιές των αντικειμένων που κινούνται πίσω τους. Αυτοί είναι όσοι βλέπουν, όσοι βρίσκονται στην περιοχή της «δόξας». Αν λευτερωθούν από τα δεσμά του, θα βλέπουν τα ίδια πράγματα στη λάμψη της φωτιάς. Αν βγουν απ΄ τη σπηλιά, βρίσκονται στο φως του ήλιου και βλέπουν τα πράγματα στο φως της μέρας. Μετά απ’ αυτόν τον αναβαθμό ακολουθεί ο τέταρτος και δύσκολος αναβαθμός που είναι το ίδωμα του ίδιου του φωτός, δηλ. της ιδέας του αγαθού. Ο πέμπτος

αναβαθμός είναι η επιστροφή των φωτισμένων στη σπηλιά για να επιδράσουν στους άλλους χάρη στη γνώση τους. Το 8 και 9 βιβλίο εκθέτουν τον εκφυλισμό της ιδανικής πολιτείας στη δικτατορία. Η αρχή του 9ου βιβλίου αναμφίβολα επέδρασε πάνω στον Φρόυντ και είναι ο προάγγελος της θεωρίας του ασυνειδήτου (του id) και της συμβολικής των ονείρων. Τέλος το 10ο βιβλίο είναι ένα είδος επιμέτρου. Η Πολιτεία κλείνει με τον τρίτο από τους μεγαλύτερους μύθους του Πλάτωνα για τον ‘Αδη. Πρόκειται για τη διήγηση του Ηρός του γιου του Αρμενίου που ξαναγύρισε στη ζωή, αφού είδε τι παθαίνουν οι δίκαιοι και τί οι άδικοι. Τα στοιχεία του μύθου θυμίζουν έντονα Ανατολή, γι αυτό και πολλοί υπέθεσαν ότι ο Πλάτωνας ταξίδεψε στις χώρες αυτές. Οι τέσσερις διάλογοι που ακολουθούν, ο Παρμενίδης, ο Θεαίτητος, ο Σοφιστής ο Πολιτικός (και ένας πέμπτος με τίτλο Φιλόσοφος που εξαγγέλθηκε αλλά δε γράφτηκε) έχουνε μια σειρά από εξωτερικά κοινά γνωρίσματα που τους δίνει μια ενότητα εμφανή και αναμφισβήτητη. Και τα γνωρίσματα αυτά είναι απ΄ τη μια τα κοινά πρόσωπα και τα περιστατικά και απ΄ την άλλη υπάρχει ρητή δήλωση της συνέχειας. Στον Θεαίτητο συζητούν ο Σωκράτης, ο μαθηματικός Θεόδωρος και ο νεαρός τότε Θεαίτητος. Στο τέλος συμφωνούν να ξανασυναντηθούν την άλλη μέρα και να συνεχίσουν. Και πραγματικά ο Σοφιστής αρχίζει με την υπενθύμιση αυτής ακριβώς της συμφωνίας («κατά την χθες ομολογίαν…. ήκομεν».} Στον Παρμενίδη ο Ελεάτης φιλόσοφος φτάνει στην Αθήνα, στα Μεγάλα Παναθήναια, γέρος 65 χρονών, μαζί με το νεότερό του Ζήνωνα και καταλύει στο σπίτι του Πυθόδωρου, έξω από τα τείχη του Κεραμεικού. Εκεί έρχεται ο Σωκράτης «σφόδρα νέος» . Επομένως και ο διάλογος αυτός αποτελεί μια αναδιήγηση. Είναι φανερό πως ο Πλάτωνας δημιούργησε το διάλογο για να φέρει αντιμέτωπη τη θεωρία των ιδεών με την ελεατική διδασκαλία και να ξεκαθαρίσει τα δύσκολα προβλήματα που ανακύπτουν από την αντίθεση των δύο θεωριών για το όν. Πρέπει να είχαν προκύψει θέματα από

ἀλλὰ γὰρ ἤδη ὥρα ἀπιέναι, ἐμοὶ μὲν ἀποθανουμένῳ, ὑμῖν δὲ βιωσομένοις· ὁπότεροι δὲ ἡμῶν ἔρχονται ἐπὶ ἄμεινον πρᾶγμα, ἄδηλον παντὶ πλὴν ἢ τῷ θεῷ. Τελευταία φράση της Απολογίας 42a.

75

ΠΛΑΤΩΝ Ο ΘΕΪΚΟΣ

Ζωγραφική σκηνής από το Συμπόσιο του Πλάτωνα (Anselm Feuerbach, 1873).

τις φλογερές συζητήσεις που ασκούσαν κριτική στη θεωρία των ιδεών από ελεατική άποψη και αντικριτική της ελεατικής οντολογίας από πλατωνική σκοπιά. Το δεύτερο μέρος του διαλόγου έχει, όπως πολύ χαρακτηριστικά σημειώνει ο Λέσκυ (σ.799), «πολύ ευπρόσβλητη επιχειρηματολογία». Στον Θεαίτητο ερευνάται η φύση και τα είδη της Γνώσης. Τίθεται το πρόβλημα «τί εστίν επιστήμη». Στο έργο αυτό ο Πλάτωνας ορίζει ότι οι αισθήσεις είναι το πρώτο μέσο με το οποίο αποκτούμε τις γνώσεις δηλ. την επιστήμη (Θεαίτ. 151 «ουκ άλλο τι έστιν επιστήμη ή αίσθησις. Μπορούμε να πούμε πως είναι ο πρώτος που παραδέχεται την αίσθηση σαν ιδιαίτερη ψυχική λειτουργία. Όμως για να γίνει το «αίσθημα», δεν αρκεί ο σωματικός οργανισμός, δηλ. το φυσιολογικό. Χρειάζεται απαραίτητα και η συμμετοχή της ψυχής και κατά τον Πλάτωνα το κέντρο αυτό δεν είναι υλικό. Οι αισθήσεις και ό, τι έρχεται στην ψυχή από τις αισθήσεις, δεν μπορούν να γίνουν βάση για να καταλάβουμε τί είναι ψυχή. Γιατί αν στηριχτούμε σε αυτά, τότε η ψυχή θα γίνει ένα ασυνάρτητο άθροισμα από δεδομένα της όρασης, της ακοής, της αφής κλπ. Και των συναισθημάτων χαράς ή λύπης που προξενούνται από αυτές. Θα ήταν φοβερό λέει ο Σωκράτης(184D)«αν μέσα μας ωσάν σε δούριους ίππους, είναι κλεισμένα πολλά αισθήματα και αν όλα αυτά δεν ανάγονται σε μια ενότητα, είτε ψυχή την πούμε είτε οτιδήποτε άλλο» Δηλ. η γνώση του εξωτερικού κόσμου πρωτογίνεται με τη συνεργασία ψυχής και σώματος. Η ψυχή χρησιμοποιεί σαν υπηρέτες τα αισθητήρια σωματικά όργανα που της φέρνουν

τις πληροφορίες για να οδεύσει από κει και πέρα στο δρόμο της γνώσης. Βασανίζει την πληροφορία και μετά την οικειοποιείται. Στο Θεαίτητο ο Πλάτωνας αντικρούει τον Πρωταγόρα ότι η Επιστήμη ταυτίζεται με τις αισθητηριακές εντυπώσεις και σημειώνει ότι οι αισθήσεις είναι ανεπαρκείς για να μας δώσουν μόνες τους σωστές γνώσεις (186d). Η γνώση, τονίζει ο Πλάτωνας(186D) δε βρίσκεται μέσα στις εντυπώσεις, αλλά μέσα στους συλλογισμούς που κάνουμε πάνω στις εντυπώσεις. Η εσωτερική επεξεργασία του υλικού των εντυπώσεων από την ψυχή λέγεται «δόξα*» (187a). Για την επεξεργασία αυτή ο Πλάτωνας παρομοιάζει την ψυχή με «κέρινη πλάκα» όπου οι αισθητηριακές εντυπώσεις αποτυπώνονται(191b). Οι γνώσεις που αποτυπώνονται στην πλάκα της ψυχής ξανάρχονται στη συνείδησή μας με την ανάμνηση. Δίνει τρεις ορισμούς. Στον πρώτο η γνώση είναι ένα αίσθημα, στο δεύτερο η γνώση είναι ορθή γνώμη και στον τρίτο η γνώση είναι ορθή γνώμη μετά λόγου. Στον Θεαίτητο συναντάμε την Τρίτη έννοια της ψυχής. Η πρώτη δόθηκε στο Φαίδωνα που θεωρεί την ψυχή ξεχωριστή ύπαρξη. Η δεύτερη, η δυναμική αντίληψη, διαπνέει τον Φαίδρο και το Συμπόσιο, όπου η ψυχή είναι μια αρχή που κινεί τον εαυτό της και τα άλλα. Στον Θεαίτητο δίνεται η Τρίτη, η πλατωνική θα λέγαμε, όπου η ψυχή είναι καθαρά λογική, είναι καθαρό εγώ που μονάχο του παίρνει είδηση για τον εαυτό του. Δόξα = Δοξασία, φήμη, γνώμη, στοχασμός Η συνέχεια και το τέλος στο επόμενο τεύχος.

ANNA TΡΙΚΟΥΛΗ - ΒΟΓΙΑΤΖΗ

ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΑΤΤΙΚΗ ΚΩΜΩΔΙΑ

Μ

ία εμπεριστατωμένη μελέτη σε απλή, κατανοητή και πιστή απόδοση των ένδεκα σωσμένων κωμωδιών του κυριότερου εκπροσώπου της Αρχαίας Αττικής Κωμωδίας, του ανεπανάληπτου Αριστοφάνη. Το μεγαλειώδες αυτό έργο του, που λάμπει ανά τους αιώνες παγκοσμίως, έτερψε και δίδαξε τους καταταλαιπωρημένους Αθηναίους μέσα στη δίνη του Πελοποννησιακού πολέμου (431-404 π.Χ.). Για τον πόλεμο αυτό γίνονται στο βιβλίο εκτενείς αναφορές. Την εργασία αυτή προλογίζει ο συγγραφέας, ποιητής και φιλόλογος κ. Σ. Ι. Καργάκος. Εκδόσεις: ΠΕΡΙΤΕΧΝΩΝ.

76

ΕΝΑΣ ΑΝΔΡΙΩΜΕΝΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ Καπτ. Βασίλης Βαρότσης

Ή

ταν Χριστούγεννα του 1936. Στο πέλαγος το κρύο ήταν φοβερό. Ο Ουρανός μαύρος, το φεγγάρι σαν να είχε μπει στον τάφο, καντάρια ο άνεμος, αστραπές, βροντές, μπουμπουνητά, βροχή, χαλασμός κόσμου σε ολόκληρο το Πέλαγος. Το καΐκι μεσοπέλαγα, βαρυφορτωμένο αγκομαχούσε στα ταραγμένα νερά. Το πλήρωμα, ο καπετάνιος, ο μηχανικός και δυο ναύτες σκέφτονταν τα σπίτια τους τέτοια μέρα και θαρρούσαν πως θα γλυτώσουν από την κοσμοχαλασιά. Ο καιρός χειροτέρευε, το καΐκι σηκωνόταν και μετά χανόταν στην άβυσσο των κυμάτων που το κτυπούσαν αλύπητα, ο αέρας μπουρίνιασε για τα καλά και το πέλαγος έβγαλε τέτοια βουή που θα φοβόταν άνθρωπος και στην στεριά ακόμα. Η μηχανή έδινε κουράγιο στο πλήρωμα που ένοιωθε και έβλεπε το κακό. Πουφ παφ πουφ ακουγόταν σαν μουσική μιας απόκοσμης μπάντας και προσπαθούσε να τους να τους εμψυχώσει πότε μουγκρίζοντας και πότε μουρμουρίζοντας, πουφ παφ πουφ κουράγιο...

τήσει το βαρύ-φορτωμένο καΐκι, που ξέπεφτε σιγά σιγά προς την ακτή, όπου ύπουλα παραμόνευαν οι ύφαλοι και καραδοκούσαν σαν τα θεριά να τους χτυπήσουν και να ρουφήξουν το άτυχο σκαρί που αγκομαχούσε σαν άνθρωπος που ξεψυχάει. Ξυλεία ήταν το φορτίο του, που φούσκωνε από το νερό και γίνονταν πιο βάρια με αποτέλεσμα να μεγαλώνει ακόμα περισσότερο τον κίνδυνο να το παρασύρει στον βυθό. Η κατάσταση ήταν πλέον εκτός ελέγχου. Η θάλασσα έβραζε, τα κύματα που χτυπούσαν το σκάφος έκαναν έναν υπόκωφο θόρυβο που τρόμαζε ακόμα περισσότερο τους άτυχους ναυτικούς. Αλοίμονο, δεν είχαν πλέον καμιά τύχη. Τα τεράστια κύματα σηκώνονταν και έπεφταν με ορμή απ’ άκρη σε άκρη, στο πληγωμένο και πάλαι ποτέ περήφανο σκαρί, που έμοιαζε να το εγκαταλείπουν και οι τελευταίες δυνάμεις του.

Η στεριά φαινόταν μέσα από την κοσμοχαλασιά σαν νησί στεφανωμένο από σύννεφα. Ο καπετάνιος ήρεμος έδινε κουράγιο στους άλλους που ο τρόμος τους είχε παραλύσει. Ένοιωθαν ότι ίσως δεν είχαν και πολλές ελπίδες να γλυτώσουν. Σκέφτονταν τι θα απογίνει η οικογένειά τους –χωρίς αυτούς και την στήριξή τους– αν ο μη γένοιτο χάνονταν και προσπαθούσαν να μην δείχνουν τον φόβο τους κάνοντας νοερά την προσευχή τους.

Η μηχανή δεν ακούγεται πια και φαίνεται να μην έχει δύναμη να το σπρώξει μακριά από τα επικίνδυνα νερά. Δυσκίνητο, λόγω του όγκου του νερού που έχει κατακλύσει τα αμπάρια του, παρασύρεται προς την στεριά. Σε μια στιγμή, ένας τρομερός κρότος ακούστηκε και το καΐκι, με έναν ανατριχιαστικό ήχο, έγειρε στο πλάι, χτυπημένο από τους υφάλους που βρίσκονταν κοντά στην στεριά. Αγκομαχώντας σαν άνθρωπος, σε μια απέλπιδα προσπάθεια να γλυτώσει, σηκώθηκε ψηλά για μια τελευταία φορά και ξανάπεσε με δύναμη στους βράχους. Δεν υπήρχε πλέον σωτηρία.

Δυο μέρες πριν, όταν ξεκινούσαν για Πειραιά, ο καιρός δεν φαίνονταν τόσο θανατερός. Τώρα τεράστια κύματα δέρνουν το κατάστρωμα, κανείς δεν τολμάει να σηκώσει το μικρό φλόκο που ίσως να μπορούσε να συγκρα-

Χριστούγεννα ... Οι ναυτικοί μόλις που πρόλαβαν να σωθούν με την μικρή τους βάρκα. Ευγνωμονούντες...

Σαν λαβωμένος γίγαντας το σκαρί, έγειρε και σιγά σιγά άρχισε να χάνεται στο μανιασμένο πέλαγος.

83

Του Κώστα Γ. Τσάμη

Ευπρόσδεκτος ο… από μηχανής Θεός Το διήγημα αυτό του Κώστα Τσάμη κατέκτησε το πρώτο βραβείο διηγήματος στον Πανελλήνιο και Παγκύπριο διαγωνισμό διηγήματος 2018, της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών.

Τ

ο ξυπνητήρι τον έφερε στην πραγματικότητα από ένα ωραίο όνειρο. Έβλεπε πως ήταν σε μία παραλία μαζί με τη γυναίκα του και τα δύο του αγόρια και πλατσούριζαν ευτυχισμένοι στα καταγάλανα νερά. Την έβλεπε πανέμορφη, όπως ήταν όταν την παντρεύτηκε, πριν από έντεκα χρόνια. Όχι πως τώρα είχε ασχημύνει, απεναντίας ήταν ακόμα πιο όμορφη από τότε, παρά τις δύο γέννες, που δεν άφησαν κανένα σημάδι στο υπέροχο κορμί της. Την αγαπούσε σαν τρελός και εκείνη ανταποκρινόταν στο πάθος του με την ίδια θέρμη. Ένα πραγματικά υπέροχο ζευγάρι που όλοι το ζήλευαν. Ο Θάνος και η Λένα ζούσαν στη Βούλα, σε μία διώροφη μονοκατοικία, αρκετά ευρύχωρη ώστε να τους χωράει μαζί με τα παιδιά τους, το Χρήστο και τον Αλέξανδρο, εννέα και επτά ετών αντιστοίχως. Στον επάνω όροφο ζούσαν τα πεθερικά του, με την πεθερά του να είναι το αγκάθι που συνεχώς πλήγωνε, με την πληθωρική παρουσία της, την ηρεμία του σπιτιού του. Δεν υπήρχαν άλλα σύννεφα στη σχέση τους αφού, το κυριότερο, δηλαδή το οικονομικό, το είχαν λυμένο με τη δουλειά του Θάνου να ανεβαίνει συνέχεια, παρά την κρίση που έδερνε όλα τα επαγγέλματα. Ήταν ηλεκτρονικός και είχε ρίξει στην αγορά

84

μερικά προγράμματα, που ο ίδιος είχε φτιάξει και του απέφεραν αρκετά κέρδη. Έτρεχε βέβαια και κυνηγούσε όλες τις δουλειές, από το πρωί μέχρι το βράδυ, αλλά δεν τον ενοχλούσε αυτό το ξεθέωμα γιατί το βράδυ που επέστρεφε εύρισκε ένα σπίτι ζεστό να τον περιμένει. Όλα αυτά μέχρι εκείνο το απαίσιο βράδυ που, τυχαία έπεσε στα χέρια του το κινητό της γυναίκας του. Η Λένα είχε βγει από το σπίτι και είχε ξεχάσει να το πάρει μαζί της. Τελείως ανέμελα, το άνοιξε για να δει το τελευταίο μήνυμα που της έστειλε μια ώρα πριν. Αμ δεν ήταν δικό του το τελευταίο μήνυμα! Κάποιος άγνωστος έγραφε στη γυναίκα του: «Σε παρακαλώ κατάλαβέ με! Θα είναι η τελευταία φορά. Στο ορκίζομαι, δεν θα σου ζητήσω να βγούμε άλλη φορά! Να μιλήσουμε θέλω μόνο, τίποτε άλλο! Σ’ αγαπώ Δημήτρης!». Η έκφραση του ήρθε κεραμίδα στο κεφάλι, ταίριαζε γάντι με την κατάστασή του, αυτή την απαίσια στιγμή που όλα γκρεμίζονταν γύρω του, που προσπαθούσε να πάρει ανάσα από μια ατμόσφαιρα χωρίς οξυγόνο. Ήρθε χαρούμενος στο σπίτι του, στο παλάτι του όπως το ονόμαζε, να κάνει ένα μπάνιο και να φάει βραδινό με τα παιδιά του και τη γυναίκα του, να χουζουρέψει στην τηλεόραση και μετά στο κρεβάτι με

Ευπρόσδεκτος ο… από μηχανής Θεός | Tου Κώστα Γ. Τσάμη

τη Λένα… Του ήρθε εμετός και έτρεξε στην τουαλέτα. Τελικά δεν έκανε εμετό και βγήκε πάλι στο σαλόνι κατακίτρινος ενώ μία διάθεση να τα σπάσει όλα εκεί μέσα του καρφώθηκε στο μυαλό. Έκανε τεράστια προσπάθεια να κρατηθεί γιατί άκουσε φασαρία από πάνω, σημάδι ότι τα παιδιά παίζανε με τον παππού και τη γιαγιά τους. Αυτό που επιβεβαίωνε την προδοσία της, στη σκέψη του, ήταν το απόλυτο του χαρακτήρα της αλλά και η αποφασιστικότητα που μαζί με την μυστικοπάθεια που την χαρακτήριζε μπορούσαν άνετα να την σπρώξουν να κάνει την κουταμάρα. Πονούσε και έκλαιγε, ενώ μάζευε μερικά απαραίτητα σε ένα βαλιτσάκι για να φύγει, όταν κάτι σκέφτηκε και ξαναγύρισε. Πήρε ένα επιστολόχαρτο από το γραφείο, έγραψε «είσαι ελεύθερη να ζήσεις τον έρωτά σου με το Δημήτρη» και το ακούμπησε μαζί με το κινητό της στο τραπέζι της τραπεζαρίας. Μπήκε στο αμάξι του, έβαλε μπρος και έφυγε από τον παράδεισο, που ξαφνικά έγινε κόλαση. Αυτά έγιναν πριν από έξι μήνες, έξι ατέλειωτους μήνες, που ζούσε μόνος με μόνη συντροφιά τη δουλειά του και την πληγωμένη του καρδιά. Στις απελπισμένες κλήσεις της δεν απαντούσε καθόλου και φρόντισε να λείψει από το γραφείο του καμιά δεκαριά μέρες, ενώ ταυτοχρόνως ήρθε σε επαφή με το δικηγόρο του και του ζήτησε να φροντίσει τα του διαζυγίου. Ο δικηγόρος, φίλος της οικογένειας, έπεσε από τα σύννεφα. «Είσαι καλά ρε Θάνο; Θέλεις διαζύγιο από τη Λένα;» Πώς να του εξηγήσει τώρα τι είχε συμβεί και τον έσπρωξε σ’ αυτή την απόφαση; «Ναι ρε Γιάννη, χωρίζω! Αυτή η μάνα της δεν αντέχεται άλλο. Φρόντισέ το σε παρακαλώ και κάνε μου τη χάρη να πεις στη Λένα ότι δεν θέλω καμία επαφή μαζί της και να πάψει να με ενοχλεί στο τηλέφωνο γιατί δεν πρόκειται να απαντήσω». Αυτά είπαμε, συνέβησαν πριν από έξι μήνες και τώρα, αγουροξυπνημένος, προσπαθούσε να βάλει σε τάξη τη ζωή του, πράγμα που έκανε συνέχεια από τότε που έφυγε από το σπίτι. Άκρη πάντως δεν έβγαζε. Από τη μία σκεπτόταν να ξαναφτιάξει τη ζωή του, αλλά αμέσως απέρριπτε αυτή την ιδέα σαν μη πραγματοποιήσιμη. Είχε νοικιάσει μια γκαρσονιέρα, επιπλωμένη, στο Παλαιό Φάληρο, δίπλα στο γραφείο του, και εκεί περνούσε τις ώρες της δυστυχίας του, όταν δεν βρισκόταν στο γραφείο. Την σκεπτόταν συνέχεια όχι μόνο γιατί του πλήγωσε τον εγωισμό, αλλά γιατί την αγαπούσε και ζήλευε, τρελαινόταν μάλλον, όταν την σκεπτόταν στην αγκαλιά αυτού του… Όταν διάβασε το σημείωμα και έπιασε το κινητό στα χέρια της κατάλαβε ότι το σπίτι της είχε καταστραφεί. Γονάτισε και έβαλε τα κλάματα σε μια προσπάθεια να αντιληφθεί γιατί της γινόταν αυτή η αδικία. «Δεν μπορεί, πρέπει να με ακούσει» σκέφτηκε και άρχισε την προσπάθεια να του μιλήσει. Ήταν αδύνατον! Είχε κλειστό το κινητό του συνέχεια. Αυτό κράτησε μερικές μέρες, μέχρι που ήρθε σε επαφή μαζί της ο οικογενειακός τους φίλος, ο δικηγόρος του άντρα της και της είπε ότι ο Θάνος δεν ήθελε καμία επαφή μαζί της. Το μόνο που την παρακαλούσε ήταν, να του στέλνει τα παιδιά, με τον πατέρα της, να τα βλέπει όποτε είχαν καιρό από τα μαθήματά τους. Και άρχισε η αναμονή, μία αναμονή που φαινόταν ότι δεν θα είχε τέλος. Ποτέ δεν φανταζόταν ότι, μία τόσο μικρή ανοησία θα της κόστιζε τόσο. Το ίδιο εκείνο βράδυ που, ο άντρας της έφυγε από το σπίτι πήρε στο τηλέφωνο τον άλλον και απλά, όσο πιο απλά μπορούσε τον έστειλε στο διάολο! Αυτό ήταν! Μια βλακεία, μια περιέργεια και τίποτε άλλο. Πώς να πείσει όμως τον άντρα της ότι δεν έκανε τίπο-

τα; Και ποιος της έδωσε το δικαίωμα να παίξει την ευτυχία του σπιτιού της σε μια περιέργεια; Αισθανόταν ένοχη, ήταν ένοχη και ήθελε να του το πει, να του πει ότι τον αγαπούσε, να τον παρακαλέσει να γυρίσει στο σπίτι, στα παιδιά του και εκείνη θα έβαζε τα δυνατά της να του δείξει ότι έπρεπε να την εμπιστευτεί ξανά, να τον κάνει να την αγαπήσει ξανά. Σήμερα είχε ραντεβού με το δικηγόρο στο γραφείο του, για να υπογράψει τα χαρτιά του διαζυγίου που, όπως της είπε ήταν έτοιμα. Μετά θα τους καλούσαν στο δικαστήριο όπου θα πιστοποιούσαν ότι ο γάμος τους διαλυόταν “κοινή συναινέσει” λόγω ασυμφωνίας χαρακτήρων. Οποία ειρωνεία! Δεν υπήρχαν πιο συναινετικοί άνθρωποι από τους δύο τους όσο ήταν μαζί. Έσφιξε την καρδιά της και έκανε ακόμα μια προσπάθεια να του μιλήσει στο τηλέφωνο. Δεν πήρε στο κινητό. Πήρε στο γραφείο, χωρίς ελπίδα επιτυχίας, και περίμενε. Στο τρίτο χτύπημα το σήκωσε ο ίδιος… Ο Γιάννης είχε βγει στη σύνταξη πριν από ένα χρόνο. Ήταν διευθυντής ενός δημοτικού σχολείου στο Περιστέρι, από όπου και συνταξιοδοτήθηκε. Ζούσε στη Νέα Σμύρνη μαζί με τη γυναίκα του, αφού η κόρη τους είχε παντρευτεί πριν από πέντε χρόνια και είχε αποκτήσει και μια κορούλα, το μεγάλο καμάρι του παππού της. Κάθε πρωί ο Γιάννης πήγαινε να πιει τον καφέ του σε ένα καφενεδάκι, κοντά στο σπίτι, όπου συναντούσε και άλλους συνταξιούχους, που περνούσαν την ώρα τους συζητώντας διάφορα θέματα. Τελευταία τα θέματα ήταν κυρίως πολιτικά. Στην παρέα του ήταν και ο Κώστας, άλλος ένας δάσκαλος, συνταξιούχος και αυτός. Είχαν γίνει πολύ φίλοι μιας και τα ενδιαφέροντά τους ταυτίζονταν. Πριν βγει από το σπίτι σκέφτηκε να τον πάρει στο τηλέφωνο, να του πει ότι πηγαίνει στο καφενείο για να έρθει και εκείνος. Σήκωσε το ακουστικό και άρχισε να πληκτρολογεί τα νούμερα, όταν ξαφνικά στο πέμπτο νούμερο μπήκε, άθελά του, σε μία γραμμή όπου μιλούσε μία κοπέλα με ένα νεαρό. Τους άκουγε καθαρά σαν να ήταν δίπλα τους. Η κοπέλα έκλαιγε ενώ ο νεαρός φαινόταν σαν να προσπαθούσε να κρατήσει σκληρή στάση. Πήγε να κλείσει επειδή ντράπηκε να γίνει ωτακουστής στα γεράματα, όμως το κλάμα της κοπέλας τον κράτησε, του προκάλεσε μάλιστα οίκτο, οίκτο για ένα αδύναμο, όπως έδειχνε, πλάσμα που βρισκόταν σε δύσκολη θέση. «Θάνο μου, πίστεψέ με σε παρακαλώ, δεν έγινε τίποτα. Ήταν λάθος μου, το καταλαβαίνω και είμαι έτοιμη να επανορθώσω Θάνο μου. Πες μου τι θέλεις και θα το κάνω, στο ορκίζομαι!» Μικρή παύση που μεγάλωσε την περιέργεια του συνταξιούχου να ακούσει τη συνέχεια. «Θέλω να έρθεις στο δικηγόρο να υπογράψεις τα χαρτιά του διαζυγίου». Η φωνή του ήταν σπασμένη. Φαινόταν καθαρά η προσπάθειά του να μη βάλει τα κλάματα και αυτός. Το πράγμα γινόταν εξαιρετικά ενδιαφέρον! «Γιατί Θάνο μου; Γιατί το κάνεις αυτό; Γιατί δεν θέλεις να το συζητήσουμε πριν πάμε στο δικηγόρο; Με έχεις αποκλείσει έξι ολόκληρους μήνες. Πρώτη φορά ακούω τη φωνή σου, από τότε που έφυγες, και αισθάνομαι συγκλονισμένη». Πάλι μικρή παύση. «Επιμένω ότι πρέπει να έρθεις στο δικηγόρο Λένα! Ήταν βαρύ αυτό που έκανες και… ασυγχώρητο». Η τελευταία του λέξη, βγήκε με το ζόρι. Φως φανάρι πως και αυτός κρατιόταν με το ζόρι. «Ήταν λάθος Θάνο μου, αλλά όχι ασυγχώρητο. Δεν έκανα τίποτα Θάνο μου. Με εκβίαζε ότι θα αυτοκτονούσε αν δεν πήγαινα να μου μιλήσει. Τον πίστεψα η ηλίθια και πήγα. Δεν με άγγιξε Θάνο μου. Δεν θα το επέτρεπα άλλωστε. Είμαι ηλίθια, το παραδέχομαι.

85

Ευπρόσδεκτος ο… από μηχανής Θεός | Tου Κώστα Γ. Τσάμη

Έπρεπε να τον είχα στείλει στο διάολο από την αρχή. Όμως το έκανα την ημέρα που σε έχασα. Έπαιξα την ευτυχία μας και έχασα Θάνο μου. Το μόνο που θέλω από σένα είναι να χρεώσεις αφέλεια στην πράξη μου, όχι προμελέτη. Αφέλεια Θάνο μου και βλακεία που κόστισε και από ότι βλέπω θα συνεχίσει να κοστίζει ακριβά». Τώρα εκείνη έκλαιγε με λυγμούς. Εκείνος προσπάθησε να κρατηθεί αυστηρός αλλά δεν άντεξε. «Σε παρακαλώ Λένα μην κλαίς!» Ήταν ώρα να επέμβει ο Γιάννης. Ούτε που το σκέφτηκε καν. «Για πες μου ρε Θάνο, θα συνεχίσεις για πολύ ακόμα να τυραννάς τη γυναίκα που αγαπάς και να τυραννιέσαι και ο ίδιος;» Ήταν σαν να τους έπιασε στα πράσα, μετά ακούστηκε η φωνή του Θάνου αρκετά εκνευρισμένη. «Ποιος είστε κύριε και γιατί μας ενοχλείτε; Σας παρακαλώ να κλείσετε τη γραμμή αμέσως!» Η κοπέλα δεν μίλησε καθόλου. «Θα κλείσω αμέσως μόλις δω ότι πήρατε απόφαση να συναντηθείτε, να μιλήσετε και τελικά να τα βρείτε γιατί είναι κρίμα δύο άνθρωποι σαν και σας, που αγαπιούνται, να γκρεμίζουν το σπίτι τους για μια βλακεία». Η ατμόσφαιρα είχε αρκετά εκτονωθεί και ο Θάνος απάντησε ενοχλημένος. «Φαίνεται ότι δεν γλυτώνουμε από σας γι αυτό, Λένα, λέω να κλείσουμε το τηλέφωνο και να τα πούμε στο δικηγόρο». Ο Γιάννης είδε ότι θα τους έχανε και βιάστηκε να ρωτήσει. «Έχετε παιδιά;» Τώρα απάντησε η Λένα βιαστικά. «Έχουμε δύο αγόρια κύριε…» «Δεν έχει σημασία το όνομά μου Λένα όσο σημασία έχει να τα βρεις με τον άντρα σου που, πίστεψέ με κοπέλα μου, σ’ αγαπάει όσο τον αγαπάς και εσύ. Ακούστε λοιπόν τη γνώμη μου και αν θέλετε πετάξτε την. Ο μόνος χώρος για να λύσετε τις διαφορές σας είναι το σπίτι σας. Εσύ Λένα απομάκρυνε τα παιδιά και εσύ Θάνο πήγαινε παιδί μου, να λύσεις τις διαφορές σου με τη γυναίκα σου στον ιερό χώρο που έχετε χτίσει, το σπίτι σας». Ποιος ξέρει τι επέδρασε στην ψυχή του Θάνου και όταν

86

μίλησε η φωνή του είχε άλλη χροιά, ήταν πιο συγκαταβατική. «Ακούστε κύριέ μου, δέχομαι ότι έχετε καλή πρόθεση, δέχομαι επίσης ότι έχετε δίκιο σε ορισμένα από αυτά που λέτε, όμως η παρέμβασή σας δεν είναι καθόλου ευγενική γι αυτό, σας παρακαλώ κλείστε το τηλέφωνό σας». «Θα το κλείσω μόλις σε ακούσω να λες ότι θα πας στο σπίτι σου Θάνο!» Η Λένα μίλησε με την ψυχή στο στόμα που λένε. «Έχει δίκιο Θάνο μου. Άκου τον καλό κύριο και έλα στο σπίτι αγάπη μου. Θα στείλω τα παιδιά στη μητέρα μου επάνω και θα σε περιμένω». Η ατμόσφαιρα είχε φορτιστεί και πάλι. Ο Θάνος μίλησε και φάνηκε ότι το είχε αποφασίσει πια. «Θα το σκεφτώ Λένα αν ο κύριος “μεσολαβητής”, μας πει το όνομά του». Ο Γιάννης ανάσανε με ανακούφιση. «Το όνομά μου είναι Γιάννης Θάνο μου και αυτό αρκεί. Πες απλά ότι είμαι, ο από μηχανής Θεός, που έτυχε την κατάλληλη στιγμή να σηκώσει το τηλέφωνο και να πέσει πάνω σε ένα υπέροχο ζευγάρι, που θα ήταν πολύ κρίμα να πάψει να είναι ζευγάρι. Δεν φαντάζεσαι τη χαρά που θα πάρω αν σε ακούσω να λες ότι θα πας κοντά στη γυναίκα σου, στη Λένα σου! Όταν σε ακούσω να το λες, τότε θα κλείσω. Αν όχι, δεν θα κλείσω, αλλά θα περιμένω εσένα να κλείσεις και το τηλέφωνο αλλά και την ευκαιρία που σου δίνεται να βάλεις τη ζωή σας σε τάξη! Λοιπόν;» Άργησε αρκετά να απαντήσει ενώ ακουγόταν το σιγανό κλάμα της γυναίκας του που βαριανάσαινε κιόλας . «Εντάξει Γιάννη θα πάω! Ευχαριστήθηκες τώρα;» Δεν ακούστηκε απάντηση, μόνο ένα κλικ, που έδειχνε ότι ο ‘’φίλος’’ είχε κλείσει το τηλέφωνο. Η Λένα γελούσε και έκλαιγε μαζί. «Έλα Θάνο μου τώρα! Θα στείλω τα παιδιά επάνω και θα σε περιμένω!» Μία και μόνη λέξη άλλαξε και πάλι τη ζωή της: «Έρχομαι!» Η Λένα κατέβασε το ακουστικό και έστειλε τις καλύτερες ευχές της στον απρόσκλητο “από μηχανής Θεό” που, ενώ στην αρχή ήταν ενοχλητικός, στο τέλος έγινε τόσο ευπρόσδεκτος. «Νάσαι καλά Γιάννη μου εσύ και η οικογένειά σου…»

Τα έξυπνα πλοία:

Παρόν, απώτερο μέλλον ή φουτουριστική ουτοπία; Του Ιάσονα Μίχου

Αν ρωτούσαμε το 1970 πώς θα φαινόταν ο κόσμος το 2020, θα μας μιλούσαν για ρομπότ, αιωρούμενους σιδηροδρόμους σε υπερυψωμένες ράγες, αυτοοδηγούμενα αυτοκίνητα ακόμη και για αυτοκίνητα που πετούν. Εκτός από την τελευταία, όλες οι άλλες τεχνολογίες έχουν έρθει ή είναι έτοιμες να έρθουν στην καθημερινή μας ζωή. Η τεράστια εξέλιξη των μελλοντικών μέσων μεταφοράς οδηγείται από την ψηφιοποίηση και τον αυτοματισμό. Ο τομέας των οδικών μεταφορών προετοιμάζεται για αυτοοδηγούμενα επιβατηγά οχήματα και αυτόνομα φορτηγά.

Π

αρόμοιος μετασχηματισμός πρόκειται συμβεί στην ναυτιλία. Τα προηγμένα συστήματα λογισμικού και οι τεχνολογίες πληροφορικής θα αυξήσουν τα διαθέσιμα δεδομένα και θα επιτρέψουν στα πλοία να πλοηγηθούν με τηλεχειρισμό ή και εντελώς αυτόνομα. Επί του παρόντος, πολλές μελέτες και έρευνες προωθούν την μη επανδρωμένη αυτόνομη ναυτιλία. Το ευρωπαϊκό σχέδιο MUNIN αποτέλεσε ερευνητική μελέτη, χρηματοδοτούμενη από την Ευρωπαϊκή Ένωση, σχετικά με την τεχνική, οικονομική και νομική σκοπιμότη-

τα των μη επανδρωμένων πλοίων εμπορικής ναυτιλίας, η οποία διεξήχθη μεταξύ 2012 και 2015. Το ENABLE-S3 είναι επίσης ένα ευρωπαϊκό έργο, το οποίο ξεκίνησε τον Ιούλιο του 2016 και αναμένεται να τερματιστεί τον Οκτώβριο του 2019, δημιούργησε μια κοινοπραξία αποτελούμενη από εμπειρογνώμονες σε έξι διαφορετικούς τομείς (αεροναυπηγική, αυτοκινητοβιομηχανία, γεωργία, υγεία, ναυτιλία και σιδηρόδρομοι), μαζί με προμηθευτές τεχνολογικού υλικού και ακαδημαϊκούς, να αναζητήσουν λύσεις για τις κύριες προκλήσεις των αυτόνομων

87

Τα έξυπνα πλοία: Παρόν, απώτερο μέλλον ή φουτουριστική ουτοπία; συστημάτων. Η κοινοπραξία αποτελείται από 71 εταίρους (όπως η Renault, η Toyota, η IBM, η Siemens, η Navtor, η Airbus ..) από 16 ευρωπαϊκές χώρες. Λόγω του μεγέθους της μπορεί να διαθέτει ένα ευρύ δίκτυο εμπειρογνωμόνων για την επαλήθευση και την επικύρωση αυτόνομων συστημάτων σε διάφορους τομείς. Η Rolls-Royce, ο μεγαλύτερος υποστηρικτής των «έξυπνων πλοίων», είναι επικεφαλής του έργου Advanced Autonomous Waterborne Applications Initiative (AAWA), η οποία χρηματοδοτείται από το Φινλανδικό Φορέα Χρηματοδότησης Τεχνολογίας και Καινοτομίας με χρηματοδότηση ύψους 6,6 εκατομμυρίων ευρώ, για να φέρει σε επαφή τους σχεδιαστές πλοίων, κατασκευαστές εξοπλισμού και πανεπιστήμια για να εξετάσουν το μέλλον των αυτόνομων πλοίων. Το κέντρο έρευνας και ανάπτυξης στο Turku της Φινλανδίας, μια ναυτική πόλη με ιστορικό τεχνολογικών καινοτομιών, θα αναπτύξει τις τεχνολογίες που απαιτούνται για τη διαμόρφωση του μέλλοντος της επανάστασης στο σχεδιασμό και την λειτουργία των αυτόνομων πλοίων, εστιάζοντας επίσης στην ανάπτυξη κέντρων ελέγχου επί ξηράς και στη χρήση τεχνητής νοημοσύνης. Συνεπικουρείται από 80 επενδυτές, όπως οι Ericsson, MeyerTurku, Tieto, Cargotec και Wärtsilä. Στις αρχές του έτους οι Rolls-Royce και Svitzer πραγματοποίησαν με ασφάλεια την πρώτη απομακρυσμένη λειτουργία του Svitzer Hermod, ενός ρυμουλκού 28 μέτρων στο λιμάνι της Κοπεγχάγης, με χειρισμούς ελεγχόμενους από καπετάνιο στην ακτή, στο νέο κέντρο ελέγχου της μη επανδρωμένης τεχνολογίας. Στην Νορβηγία η Yara αποτελεί το τέλειο παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο θα δούμε την χρήση της τεχνολογίας των αυτόνομων πλοίων στο εγγύς μέλλον. Η Yara και η Kongsberg αναπτύσσουν το πρώτο αυτόνομο και πλήρως ηλεκτροκίνητο φορτηγό πλοίο το YARA Birkeland , το οποίο ξεκινάει ως επανδρωμένο πλοίο μέσα στο 2018, με στόχο τους την απομακρυσμένη λειτουργία το 2019 και ουσιαστικά πλήρως αυτόνομο μέχρι το 2020. Δεδομένου ότι η YARA Birkeland θα ταξιδέψει μόνο μια σύντομη, καλά καθορισμένη διαδρομή από τις εγκαταστάσεις στο Brevik προς αυτές στο Larvik και πίσω, θα απλοποιήσει το έργο της προετοιμασίας αυτού του ενός πλοίου για αυτόνομη λειτουργία. Πιστεύουν ότι αυτός είναι ακριβώς ο τύπος της επιχείρησης όπου θα χρησιμοποιηθούν τα πρώιμα αυτόνομα πλοία. Οι σημαντικότερες ναυπηγικές εταιρείες της Ιαπωνίας στοιχηματίζουν στην τεχνολογική τεχνογνωσία της χώρας τους για να βελτιώσουν τη σημερινή τους παγκόσμια θέση. Στις αρχές του τρέχοντος έτους, το ιαπωνικό Υπουργείο Χωροταξίας, Υποδομής, Μεταφορών και Τουρισμού ανακοίνωσε ένα κοινό σχέδιο μεταξύ της Mitsui O.S.K. Lines και Mitsui Engineering & Shipbuilding Co. για την ανάπτυξη αυτόνομων πλοίων. Η ερευνητική κοινοπραξία φέρνει σε επαφή εταιρείες, κυβερνητικούς οργανισμούς και πανεπιστήμια για να δημιουργήσουν μια τεχνολογική ιδέα για τα αυτόνομα σκάφη. Η προσπάθεια Έρευνας και Ανάπτυξης αναμένεται να κοστίσει δεκάδες δισεκατομμύρια γιεν. Ο στόχος είναι η κοινή εξειδίκευση μεταξύ αρκετών ιαπωνικών ναυτιλιακών εταιρειών να διαθέτουν αυτόνομα πλοία έως το 2025. Αυτή η συνεργασία μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα στοχεύει στην προώθηση της ανάπτυξης, στην αύξηση του μεριδίου της ιαπωνικής ναυτιλίας παγκοσμίως και στη

88

θέση της ιαπωνικής τεχνολογίας ως διεθνούς προτύπου. Αξίζει να αναφερθούμε στο γεγονός ότι οι ΗΠΑ αναπτύσσουν σχετικές στρατιωτικές εφαρμογές και ήδη το 2016 έριξαν στο νερό το μήκους 40 μέτρων πειραματικό αυτόνομο πλοίο που. μπορεί να ταξιδεύει επί δύο έως τρεις μήνες τη φορά, χωρίς καθόλου πλήρωμα ούτε τηλεκατεύθυνση.

Ευκαιρίες και πλεονεκτήματα

Το πρώτο και το πιο προφανές όφελος είναι η εξοικονόμηση του κόστους στους μισθούς του πληρώματος. το οποίο μπορεί να ανέρχεται μεταξύ 30% και 60% των λειτουργικών εξόδων των πλοίων, ανάλογα με την εθνικότητα. Επίσης, δεν χρειάζονται υπερκατασκευές (super structure) για την υποστήριξη των υποδομών ανθρώπινης ναυσιπλοΐας και καταλυμάτων. Όταν εξακολουθεί να υπάρχει πλήρωμα που εργάζεται στην ξηρά για να εποπτεύει και να ελέγχει το σκάφος, το απαιτούμενο προσωπικό θα είναι μικρότερο και ο μισθός τους εκτιμάται ότι είναι χαμηλότερος, δεν χρειάζεται το καθεστώς των ναυτικών όπως είναι σήμερα. Δεν φέρουν τους κινδύνους μιας «θαλάσσιας περιπέτειας» και έτσι μπορούν να εργάζονται σε διαφορετικές βάρδιες σε κανονικές περιόδους εργασίας των 8 ωρών. Στην περίπτωση των αυτόνομων σκαφών, το κόστος του πληρώματος θα μειωθεί ακόμα περισσότερο. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι η εξοικονόμηση κόστους στο πλήρωμα μπορεί να αντισταθμιστεί από το κόστος επένδυσης στις νέες δαπανηρές τεχνολογίες Το δεύτερο σημαντικότερο πλεονέκτημα της αυτόνομης ναυτιλίας θα είναι η μείωση της κατανάλωσης καυσίμων (γιατί τα πλοία θα γίνουν ελαφρύτερα) και των εκπομπών ρύπων. Μια άλλη μείωση του κόστους της αυτόνομης ναυτιλίας μπορεί να προκληθεί λόγω της αύξησης της διαθεσιμότητας δεδομένων Εάν οι διάφοροι εμπλεκόμενοι φορείς αποφασίσουν να συνεργαστούν, θα μπορούσαν να μειώσουν το κόστος. Οι εφοπλιστές, οι φορείς εκμετάλλευσης τερματικών σταθμών, οι χειριστές φορτηγών, οι χειριστές φορτίων και οι άλλοι ενδιαφερόμενοι θα μπορούσαν να συντονίσουν τα δρομολόγια μεταξύ τους, ανάλογα με το προς τα που και πόσο γρήγορα ταξιδεύει το φορτίο, ανταλλάσσοντας τις πληροφορίες που κατέχουν. Επίσης το ανθρώπινο λάθος (crew negligence) είναι ένας από τους κύριους αιτιώδεις παράγοντες των ναυτικών ατυχημάτων. Η αντικατάσταση των καθηκόντων του πληρώματος από αυτοματοποιημένα συστήματα πλοήγησης και επιτήρησης, θα μειώσει σίγουρα το ποσό των ανθρώπινων λαθών. Με τον τρόπο αυτό, η συνολική ασφάλεια της ναυτιλίας θα αυξηθεί σε μεγάλο βαθμό. Ως έμμεσο αποτέλεσμα τα μη επανδρωμένα σκάφη μπορούν να γίνουν πιο πράσινα εξαιτίας της πρακτικής του slowsteaming. Με τη μείωση της ταχύτητας κατά 30%, ένα σκάφος μπορεί να εξοικονομήσει έως και 50% στην κατανάλωση καυσίμων. Το slowsteaming αποκτά περισσότερο ενδιαφέρον επειδή η εξοικονόμηση στο κόστος καυσίμων δεν θα υπερέβαινε το αυξημένο κόστος των μισθών του πληρώματος. Τα μη επανδρωμένα πλοία υποτίθεται ότι θα είναι σε θέση να λειτουργούν με πιο αποτελεσματικό τρόπο, χάρη σε πιο αποτελεσματικά συστήματα διαχείρισης της ενέργειας και βελτιωμένα συστήματα πλοήγησης και δρομολόγησης. Επιπλέον, η απουσία υπερκατασκευών θα κάνουν το πλοίο πιο αεροδυναμικό, έτσι ώστε θα μειωθεί η συνολική αντίσταση του

Τα έξυπνα πλοία: Παρόν, απώτερο μέλλον ή φουτουριστική ουτοπία; πλοίου, θα αυξηθεί η αποδοτικότητα και, κατά συνέπεια, θα μειωθεί η κατανάλωση καυσίμου και το κόστος λειτουργίας. Άλλα πλεονεκτήματα: Δεν υπάρχουν ατυχήματα σε πλοία. Λύση για την επικείμενη έλλειψη ναυτικών. Περισσότερος διαθέσιμος χώρος για τα φορτία. Τα νεοσύστατα πλοία θα παράγουν μια τεράστια ροή δεδομένων τα οποία θα δώσουν τη δυνατότητα στους εφοπλιστές να διαχειρίζονται τον στόλο τους κατά τον βέλτιστο τρόπο, επειδή θα μπορούν να δουν μαζί τα συλλογικά δεδομένα όλων των πλοίων τους προκειμένου να καθορίσουν τον καλύτερο συνδυασμό δρομολογίου, φορτίου, καυσίμων και χρονοδιαγράμματος συντήρησης για τον πλήρη στόλο τους. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούν να αποκομίσουν τη μέγιστη αξία από το στόλο τους.

Εμπόδια και μειονεκτήματα

Ο δρόμος της μη επανδρωμένης ναυτιλίας δεν είναι ανθόσπαρτος. Νέοι κίνδυνοι και ρίσκα θα προκύψουν, τα οποία δεν είναι όλα γνωστά σήμερα. Η γνώση θα αυξάνεται μέσω περιεκτικών αναλύσεων, δοκιμών προσομοιωτή και με την επίδειξη δοκιμών και μελετών σε πραγματικά ποντοπόρα πλοία. Το σημαντικότερο μειονέκτημα είναι το ότι ενδέχεται να είναι πιο ευάλωτα στην πειρατεία με σκοπό να κλέψουν το φορτίο ή να καταλάβουν το σκάφος για λύτρα. Είναι δεδομένο, ότι θα εμφανιστεί ένας νέος τύπος πειρατείας, που θα εκτελεστεί ως επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, και θα επέτρεπε στους πειρατές-χάκερς να παραλάβουν παράνομα το σύστημα απομακρυσμένου ελέγχου του σκάφους με καταστροφικές συνέπειες. Ως εκ τούτου, τα συστήματα Τεχνολογίας Πληροφορίας και Επικοινωνιών των πλοίων θα απαιτούν υψηλότερο επίπεδο ασφάλειας από ό, τι σήμερα για να αντέξουν σε αυτές τις επιθέσεις στον κυβερνοχώρο, οι οποίες μπορεί να επιχειρηθούν μέσω των υποδομών ΤΠΕ. Όπως επισημαίνει η Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών στην ετήσια έκθεση της 2017-2018, «οι κακόβουλες επιθέσεις, το 2017, σε συστήματα λογισμικού κόστισαν εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια. Σε έναν όλο και περισσότερο ψηφιακά συνδεόμενο κόσμο, η προστασία των ψηφιακών δεδομένων και των συστημάτων τεχνολογίας έχει καταστεί προτεραιότητα. Για τον εκκολαπτόμενο κλάδο της αυτόνομης ναυτιλίας η ασφάλεια στον κυβερνοχώρο είναι πρωταρχικής σημασίας.» Περαιτέρω το έργο AAWA εξέφρασε την ανησυχία του ότι θα υπάρξει έλλειψη σωματικής αίσθησης, οπότε η πλήρης κατανόηση του σκάφους δεν θα επιτευχθεί με τη χρήση συστημάτων κάμερας, άρα η χρήση συστημάτων αισθητήρων είναι αναγκαία. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε υπερφόρτωση δεδομένων λόγω του μεγάλου αριθμού αισθητήρων με αποτέλεσμα ο χειριστής χάσει την ικανότητα να κατανοήσει ολόκληρη την κατάσταση και δεν ελέγχει το πλοίο, ιδιαίτερα όταν μόνο ένα άτομο παρακολουθεί και ελέγχει πολλά σκάφη ταυτόχρονα. Τα μη επανδρωμένα σκάφη θα μπορούσαν επίσης να έχουν αρνητικό αποτέλεσμα όσον αφορά τις δεξιότητες των ναυτικών. Ειδικά μακροπρόθεσμα, υπάρχει ο κίνδυνος έλλειψης δεξιοτήτων και υποβάθμισης δεξιοτήτων. Λόγω της μεγαλύτερης εξάρτησης από την αυτοματοποίηση του σκάφους, θα είναι δύσκολο να διατηρηθούν όλες οι πρακτικές δεξιότητες ενός θαλάσσιου ταξιδιού. Το να ξεχνάμε αυτές τις δεξιότητες μπορεί να γίνει επικίνδυνο, ειδικά σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, για παράδειγμα όταν υπάρ-

χει δυσλειτουργία στο σύστημα τηλεχειρισμού και τα άτομα πρέπει να επέμβουν. Επί του παρόντος, η δραστηριότητα φόρτωσης επί των πλοίων εκτελείται από τον πλοίαρχο του πλοίου και τον πρώτο αξιωματικό. Με τα μη επανδρωμένα σκάφη αυτά τα άτομα δεν θα βρίσκονται πλέον επί του σκάφους. Ενδεχομένως, θα γίνει καθήκον των λιμενικών φορέων να πραγματοποιούν τη φόρτωση και εκφόρτωση του φορτίου και να διασφαλίζουν ότι το φορτίο είναι σωστά τοποθετημένο. Ωστόσο, η μεταβίβαση των ευθυνών δεν είναι χωρίς ρίσκο. Για παράδειγμα, η AAWA πιστεύει ότι αυτό θα μπορούσε να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης ατυχημάτων σχετικών με το φορτίο. Αυτό συμβαίνει επειδή το πλήρωμα και οι αξιωματικοί των παραδοσιακών πλοίων έχουν ένα προσωπικό κίνητρο για να εξασφαλίσουν τη σωστή φόρτωση. Οι φορείς εκμετάλλευσης λιμένων δεν θα έχουν αυτό το κίνητρο. Το ζήτημα αυτό θα μπορούσε να επιλυθεί μεταφέροντας επίσης τον κίνδυνο ευθύνης μαζί με την εκτέλεση των καθηκόντων. Μια άλλη πρόκληση που πρέπει να αντιμετωπιστεί είναι η λανθάνουσα κατάσταση του συστήματος τηλεχειρισμού δηλαδή η χρονική περίοδος που απαιτείται για να φτάσει το σκάφος μέσω δορυφόρων ή με άλλα μέσα, ένα σήμα, που εκφράζεται από τον χειριστή. Σε συνδυασμό με την πλήξη του χειριστή θα μπορούσε τελικά να καταλήξει σε απώλεια επαγρύπνησης, με αρνητική επίδραση στις συνολικές ικανότητες του χειριστή σκαφών. Αν σκεφτούμε οτι στην μελέτη σχετικά με τους φορείς εκμετάλλευσης της UAS (Unmanned Aerial System) τα αποτελέσματα έδειξαν ότι το 92% των φορέων UAS ανέφεραν ότι υπέφεραν από μέτρια έως πλήρη ανία. Ένα πιο ανθρώπινο ζήτημα που θα αποτελέσει πρόκληση στο μέλλον είναι οι απώλεια θέσεων εργασίας. Επί του παρόντος, η διεθνής ναυτιλιακή βιομηχανία απασχολεί 1.545.000 ναυτικούς και η παγκόσμια ζήτηση για ναυτικούς εξακολουθεί να αυξάνεται. Με την μη επανδρωμένη ναυτιλία, το ποσό αυτό είναι πιθανό να μειωθεί μάλλον αργά, καθώς τα παραδοσιακά σκάφη θα αντικατασταθούν αργά από μη επανδρωμένα σκάφη. Όμως, με τα μη επανδρωμένα σκάφη, θα εξακολουθήσουν να υπάρχουν και άλλα είδη θέσεων εργασίας, όπως οι χειριστές, οι μηχανικοί πληροφορικής, το συνεργείο συντήρησης ... Επομένως, το πραγματικό αποτέλεσμα που θα έχει η απασχόληση είναι ακόμα αβέβαιο. Οι τεχνολογίες που απαιτούνται για την πραγματοποίηση μη επανδρωμένων πλοίων. οι απαραίτητοι αισθητήρες, ο εξοπλισμός επικοινωνίας, ο προγραμματισμός κλπ. είναι όλοι επιτεύξιμοι. Η πρόκληση είναι να καταστεί η τεχνολογία αξιόπιστη και οικονομικά αποδοτική. Δεδομένων των σημαντικών ανησυχιών για την ασφάλεια και των χρηματοοικονομικών επενδύσεων που εμπλέκονται σε ένα μόνο φορτηγό πλοίο, η τεχνολογία θα χρειαστεί εκτεταμένες δοκιμές πριν αναπτυχθεί. Ωστόσο, το νομικό πλαίσιο για την μη επανδρωμένη ναυτιλία εξακολουθεί να είναι απροετοίμαστο για την εξέλιξη αυτή. Ένα μεγάλο μέρος των ναυτικών νόμων και κανονισμών εξακολουθούν να χρονολογούνται από τον 19ο αιώνα Ακόμη και αν τελειοποιηθεί η τεχνολογία, οι εταιρείες δεν πρόκειται να χρησιμοποιήσουν αυτόνομα πλοία, εκτός εάν οι χώρες αλλάξουν τη νομοθεσία τους ώστε να μπορέσουν να λειτουργήσουν Στο δεύτερο μέρος θα αναφερθούμε εκτενέστερα στο νομικό πλαίσιο.

89

Hms Battleaxe

An Accident

By Captain Malcolm MacKenzie

O

n leaving school, at the age of just 17, I was a bit shocked to find that the school had, without my consent, entered me for a commission as a reserve officer (RNR) in the Royal Navy. The school had already given me with a strict nautical training – over almost four years (1852-1955). Initially, this naval entry meant being interviewed before an Admiralty Board in Queen Anne’s Mansions in Westminster. London. I think I only went to the interview to see if I could pass. However, five years later – by 1960, the Navy was reminding me that I must undergo five months training in my current rank of a Temporary Probationary Acting Sub Lieutenant in the Royal Naval Reserve. And this I did.

With a class of a dozen other officers from the merchant fleet, as RNR Course P41 – as our class was designated, we were moved around various naval training establishments in the South of England between Hampshire and Devon. It was quite a pleasant experience if a little unfamiliar. Much the best part, for me, was that I was encouraged to sail the navy’s small boats at every opportunity, including weekends and holiday periods, with anyone of my choice. So I have happy memories sailing in the waters of Plymouth and Portsmouth Harbours – especially from Portsmouth up to Fareham or Porchester or even across to the Isle of Wight.

On one such sail, as I returned to the Navy’s

90

Dockyard boat depot at Portsmouth’s Kings Stairs on a fine summer’s evening, the duty Petty Officer Boats was, as usual, standing on the quayside to see the boat safely alongside and to check it for any loss or damage. His check concluded, the PO started to question me in detail on where we had sailed and what we had seen – or not seen. We’d been out to the Solent and had had an uneventful but most enjoyable sail. But these questions were pointed and not casual – ‘What have you seen?’.he kept asking. Evidently something had happened but I only found out over forty years later, after I’d come to live in Greece.

Immediately, on leaving the Naval Dockyard, I’d asked my friends in the Naval Barracks, where I was quartered, for news – in vain. I scanned the newspapers over the next few days and sure enough there was a clue – just three lines of newsprint to the effect that there had been an ‘incident’ in HM’s Naval Dockyard Portsmouth that evening which had prompted the need for an investigation though there had been no casualties and no disruption to the Dockyard’s work schedule. I wondered what it could have been.

Then, all those years later, having settled to life in Greece, a friend asked me if I could help his son-in-law as he was thinking in terms of opening a consultancy in Turkey, where he lived, into a quality support service to Turkish ship managers. As the man had been an officer in the Royal Navy, he was well informed and

trained in such matters. So I agreed to see him; we met and we exchanged letters and memos on the prospects and how my ideas might be developed – to no apparent avail. Subsequently, he wrote to thank me and sent me, as a present, a book of naval anecdotes; one of them concerned this ‘incident’.

The incident had involved HMS ‘APOLLO’ – a minelayer of exceptional speed, having remarkably powerful steam engines. The ships of this war time (WWII) built class, designated the ‘MANXMANS’, were said to have the hulls of destroyers with the propulsion machinery of cruisers – it seems they could all steam at 40 knots, some were recorded as achieving 42½ knots whenever the need arose. They were reputed to be the fastest warships, as opposed to speed boats, of any navy. The ‘APOLLO’ was in the dockyard under overhaul which had included the testing of her boilers with an overload on a full head of steam. By strange chance, owing to a careless mistake, the wrong valves were opened at the wrong moment and the full steam pressure was allowed to hit the ship’s main turbines; she leapt ahead breaking her moorings and tearing her shore supplies of water and electricity out of the quay wall as she surged ahead. Lying alongside ‘APOLLO’ was HMS ‘BATTLEAXE’ and as ‘APOLLO’ gathered speed along the quay wall, she dragged the ‘BATTLEAXE’ with her.

As the two war ships ‘APOLLO’ and ‘BATTLEAXE’ surged along the dock wall, they rammed two laid up destroyers tied up ahead of them with such force that they too broke adrift from their moorings and made a foursome of charging ships out of control at gathering speed under the sheer power of ‘APOLLO’S’ turbines and their full head of steam. An intervening patrol boat was hit and sunk and then the foursome ran into the caisson (dock gate) of the dry dock at the end of

the quay Whilst the caisson was old, it was strong; it stood the blow and, whilst severely damaged, it held; the nuclear submarine, under major overhaul, behind the caisson in the dry dock with several hundred men at work, was left unscathed.

At that time ‘BATTLEAXE’ was preparing to return to Icelandic waters to continue the 1960 Cod War patrols. Whilst I was still a child, this ‘BATTLEAXE’ had visited my home port of Holyhead, ten years before this incident, when her captain was told that the local harbour master, my father, had a young son, myself, who was keen on ships but away at boarding school; he left a copper inscribed ash tray with his ship’s crest as a present. Whilst giving a small boy an ash tray might no longer be socially acceptable, I was pleased to have it; it is still on my mantelpiece to this day and it is still unused unless we count the thousands of times my mother and then my wife have had to polish it!. The captain of the ‘BATTLEAXE’ went on to become ‘ACR’ (Admiral Commanding the Reserves) and his son attended the pre-sea training college with me.

An accident such as this one would have made it an unhappy day for Her Majesty and her navy as she lost a patrol boat, the use of four warships and one dry dock as there were two sterns and four bows and the dry-dock caisson to be re-built. Perhaps it was her navy’s greatest single naval loss between the end of the Second World and the Falklands Wars.

It is amazing that the Dockyard could and did restrain the news to a mere mention of an ‘incident in need of an inquiry’. And by sailing out to sea that evening, instead of up the harbour, I missed the whole spectacle!

Now, could you so effectively conceal your mistakes to the media?

Hms Battleaxe

91

Του Φρίξου Δήμου Πλοιάρχου Ε.Ν. | Πρώην Καθηγητή & Διευθυντή Σπουδών Δημοσίας Σχολής Πλοιάρχων Σύρου

Ιστορίες της Βαρδιόλας

Ναυτικό Ονοματολόγιο 1

Τ

ον 18ο αιώνα, όταν ξανάρχισε η αναγέννηση της Ελληνικής Εμπορικής Ναυτιλίας, η ναυτική γλώσσα που επικρατούσε στην Ανατολική Μεσόγειο ήταν η λεγομένη “λίγκουα φράνκα”. Ένα κράμα δηλαδή από βενετσιάνικους και ισπανικούς όρους με αρκετά αραβικά και λίγα δαλματικά και τουρκικά στοιχεία. Στα τετρακόσια ζοφερά χρόνια της οθωμανικής σκλαβιάς χάθηκε η ελληνική ναυτική ορολογία που είχε πλουτίσει τη λατινική και μέσω του Βυζαντίου και τη βενετσιάνικη, που σαν αντιδάνειο μας κληρονόμησε αυτόν το γλωσσικό αχταρμά. Με την αναδιοργάνωση στο μεταξύ του πολεμικού μας Ναυτικού ανέκυψε και το πρόβλημα, όπως ήταν επόμενο, της ναυτικής ορολογίας. Έτσι με αφορμή την υποβολή ενός εγγράφου του διοικητή του Ναυστάθμου, τον Σεπτέμβριο του 1840, προς το Υπουργείο των Ναυτικών που ανέφερε: “...τα πλείστα είδη του υλικού υπάρχουν γεγραμμένα εις τα βιβλία μας με ιταλικάς, τουρκικάς και άλλας ...διεφθαρμένας ονομασίας...” αναγκάστηκε ο Υπουργός Αθανάσιος Μιαούλης, γιός του ενδόξου Ναυάρχου της Επανάστασης, να

92

λάβει αποφάσεις για τη θεραπεία της ... “διεφθαρμένης” αυτής γλώσσας που μιλάγανε οι ναυτικοί κατά την Επανάσταση! Σύστησε λοιπόν, την 19ην Ιουνίου 1856 μία επιτροπή, από τους Πλωτάρχες Λεωνίδα Παλάσκα και Αλέξανδρο Κουμελά καθώς και από τον καθηγητή Πανεπιστημίου και σοφό ελληνιστή Φίλιππο Ιωάννου με σκοπό την σύνταξη του επισήμου Ναυτικού Ονοματολογίου. Το κακό όμως με αυτή την επιτροπή ήταν πως ο καθηγητής γνώριζε τη ναυτική ορολογία μόνο από τα ομηρικά έργα και οι δύο λαμπροί και μορφωμένοι αξιωματικοί είχαν σπουδάσει και εργαστεί στο εξωτερικό. Ο πρώτος στη Γαλλία και ο δεύτερος στη Γερμανία και Αγγλία, με ελάχιστη επομένως εμπειρία της ελληνικής ναυτικής ζωής, αφού καταταχθήκανε με τον βαθμό του Υποπλοιάρχου μόλις το 1845! Η πρώτη έκδοση του Ναυτικού Ονομνατολογίου έγινε το 1858 και σε 72 σελίδες περιείχε 1882 όρους στους οποίους περιλαμβάνονταν και 171 “κελεύσματα” στα αρχαία όμως ελληνικά! Στην κατάταξη ήταν πρώτος ο επίσημος όρος, έπειτα ο γαλλικός, μετά ο κοινοβαρβαρικός και τελευταίος ο αγγλικός. Τα

πληρώματα όμως, αλβανόφωνοι οι περισσότεροι, δεν μπόρεσαν να κατανοήσουν και να αποστηθίσουν αυτό το νέο Ονοματολόγιο, π.χ. τον “ανέκτη”, ένα από τα σχοινιά της εξαρτίας τον ονόμαζαν «ανέστη», τον “στηθιούχον” ένα άλλο σχοινί των τετράγωνων πανιών “στηθούχον”, τον “πτυχιούχον” ναύτη “πετυχιούχο” τον “οικακιστήν”, “τσαπιστή” ,τον “έκφορον” “έμφορα” και τον “Ύπαρχο”... “Έπαρχο”! Την ίδια επίσης κακή τύχη είχε και ο «κέλης», η ελαφρά και ταχεία βάρκα του κυβερνήτη, που μετονομάσθηκε σε …. «γκέλη»! Από τις υπηρεσίες τώρα και κυρίως από τους γραμματικούς στον οίστρο του λογιοτατισμού αγγίζανε πολλές φορές την υπερβολή, όπως ο αξιωματικός φυλακής ενός πολεμικού που παραπλέοντας το ΓαΪδουρονήσι σημείωσε στο ημερολόγιο καταστρώματος: “Παράλλαξις Ονονήσου”. Χαρακτηριστική επίσης είναι η ιστορία με τον Μιαούλη που είπε στο γραμματικό του να ζητήσει πίστωση από την κυβέρνηση για να προμηθευτούν μία γούμενα και αυτός έγραψε: “Παρακαλούμε να εγκριθεί πίστωσις προς αγοράν καμίλου” και ο Μιαούλης του είπε: “Όχι γκαμήλα παιδί

μου σκοινί χοντρό, γούμενα,γράψε! Κι ένα τελευταίο από τις ημέρες μας: Όταν ένας πρωτόμπαρκος πτυχιούχος (1953) της Σχολής Έμπορικής Ναυτιλίας της Ύδρας, που είχε διδαχθεί από τον υποπλοίαρχο λιμενικού Ζήνωνα Σδούγκο το μάθημα του Ναυτικού Ονοματολογίου στην πρώτη τάξη, ζήτησε από ένα ναύτη: “Να παρεάσει την αναβάθρα από το περιτόναιο” να λασκάρει δηλαδή την ανεμόσκαλα από την κουπαστή, το γέλιο, πήγε σύννεφο! Κι έφθασε ο καιρός να γίνει η δοκιμή του Ναυτικού Ονοματολογίου στην πράξη στον Ατμοδρόμωνα “Αμαλία” (κατά τον Ακαδημαϊκό και Ναύαρχο Στυλ. Λυκούδη στον Δρόμωνα “Λουδοβίκος”). Τo “Αμαλία” θεωρείτο το καμάρι του πολεμικού μας στόλου και ήταν ξύλινο με εξαρτία και ιστιοφορία Δρόμωνα και με έλικα που κινείτο με ατμομηχανή. Είχε άριστο επιτελείο με Κυβερνήτη τον κύριο συντάκτη του Ναυτικού Ονοματολογίου Λεωνίδα Παλάσκα, Ύπαρχο τον σπουδαίο Υδραίο ναυτικό Βητσακτσή και Ναύκληρο τον θαλασσόλυκο Ποριώτη Αρχικελευστή αρμενιστή Γεώργιο Πίπα. Κυκλοφορούσε μάλιστα στα υποφράγματα και το παρακάτω τετράστιχο: Καπετάνιος ο Μπαλάσκας / Ύπαρχος ο Μπατσακτσής /Κι ο κυρ-Γιώργης ο βίρα-λάσκας/ Εταιριάξανε κι οι τρείς. Να σημειωθεί πως σύμφωνα με τον Ναύαρχο Αλέξανδρο Σακελλαρίου, στο βιβλίο του “ Ένας Ναύαρχος θυμάται” , από την ανεξαρτησία μας μέχρι σήμερα δύο κορυφαίοι αξιωματικοί πέρασαν από το Πολεμικό Ναυτικό. Ο Πλοίαρχος Λεωνίδας Παλάσκας κατά τον 19ον αιώνα και ο Ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης τον 20ον ! Κατά τον πλουν του “Αμαλία” “πάσιν ιστίοις” στον Σαρωνικό εκτελώντας διαφόρους ελιγμούς ο Παλάσκας αποφάσισε να συνεχίσει εφαρμόζοντας το νέο Ναυτικό Ονοματολόγιο. Έδωσε λοιπόν το πρώτο “κέλευσμα” “ Έτοιμοι πρός αναστροφήν” που σήμαινε πως το πλήρωμα έπρεπε να καταλάβει τις θέσεις που είχε διαιρεθεί για την εκτέλεση του χειρισμού της αναστροφής. Σε λίγο ακολούθησε και το δεύτερο παράγγελμα το “άγε δη” που διέταξε την εκτέλεση των προβλεπόμενων χειρισμών για την επίτευξη της αναστροφής και για να τους βοηθήσει συνέχισε με τις επεξηγήσεις του “άγε δη” με τα παραγγέλματα: “ Αρτέμονας έα ” , “ Κάτω τον οίακα” και “Την κέρκον αντίλαβε” ... Αλλά αυτά τα παραγγέλματα θα ήσαν κατανοητά π.χ. στους ... αργοναύτες αν φυσικά το “Αργώ” είχε εξαρτισμό και ιστιοφορία Δρόμωνα. Για το πλήρωμα όμως του ατμοδρόμωνα με τους αλβανόφωνους, που δεν εί-

2 χαν κατορθώσει ακόμη να μάθουν τους νέους όρους του Ονοματολογίου και κυρίως τα.... κελεύσματα του, ήσαν όλα ακαταλαβίστικα... Έτσι μένανε άπραγοι και κουνώντας με απορία το κεφάλι τους σιγοψιθυρίζανε: “Τσε θοτ ρε” (Τι λέει ρε). Ο Ύπαρχος κι όχι Έπαρχος τότε ευρισκόμενος στο καμπούνι και επιθυμώντας την ταχεία εκτέλεση της εντολής του κυβερνήτη, ώστε να συνεχίσει το καράβι την πορεία του, απευθύνθηκε στη γέφυρα λέγοντας: “ Σύγχυσις γλωσσών και ιδεών, κύριε κυβερνήτα,...Ερμηνεύω ουν αυτοίς αλβανιστί! “Και επανέλαβε τα παραγγέλματα στην προ Ναυτικού Ονοματολογίου γλώσσα αυτή που θα χρησιμοποιούσε και σήμερα: “Όρτσα λα μπάντα” και επεξηγηματικά στη συνέχεια: “Λάσκα το φλόκο”, “Τιμόνι δεξιά” ή “αριστερά” (ανάλογα ώστε να στρέψει το καράβι στη σοφράνο πλευρά) και “ Φέρμα τη σκότα της ράντας”. Κι ενώ το “Αμαλία” ορτσάροντας δέχτηκε τον άνεμο από την αντίθετη πλευρά η ναυτική ορολογία εξακολουθεί ακόμη να στροβιλίζεται στον κυκλώνα της πολυγλωσσίας! Εκτός από τους όρους τώρα του Ναυτικού Ονοματολογίου (επίσημους και κοινοβαρβαρικούς) εξακολουθούν και σήμερα να εισβάλλουν και οι αγγλικοί σε τρείς μορφές: α) Με πρόχειρη “ελληνοποίηση” όπως π.χ. ο όρος “μαγαζί” (του ξυλουργού, λοστρόμου) από το “ MAGAZINE” (πυριτιδαποθήκη) των λίμπερτυ και των άλλων εξοπλισμένων πλοίων κατά τον τελευταίο πόλεμο. Ακολουθούν ενδεικτικά και άλλοι παρόμοιοι όροι: διάδρομος, αλουές, ALLEY-WAY / μετζανί, μπίμι, BEAM / αντλιωρός, μπόμαν,

PUMPMAN / πορεία, ρότα , ROUTE / προμηθευτής, σιψάντης, SHIPHANDLER / πράκτορας, ατζέντης, AGENT / εφόδια, στόρια, STORES/ φρακτή, μπουλμές, BULKHEAD / επάρτης, ρονάρης, RUNNER / δεξαμενή, τάνκι, TANK / εσωτερικές δεξαμενές (ποσίμου), δεμέστιχα, DOMESTICS. Β) Όροι που αν και υπάρχουν αντίστοιχοι ελληνικοί χρησιμοποιούνται συνήθως μόνο οι αγγλικοί: SPECIAL SURVEY, (ειδική επιθεώρηση), SURVEYOR (επιθεωρητής), CANCELLING (ακυρωτικός), OFF HIRE (εκτός ναύλωσης). REDELIVERY (επαναπαράδοση), DEADWEIGHT (νεκρό βάρος), DEEP TANK (αμπάρι και για καύσιμα) και ULLAGE (κενό δεξαμενής). γ) και αγγλικοί όροι που πιθανόν να μήν υπάρχουν αντίστοιχοι ελληνικοί. Άτυχως όμως το σπουδαίο αυτό έργο της σύνταξης του Ναυτικού Ονοματολογίου δεν μπόρεσε να αφομοιωθεί από τους τότε αλλά και τους σημερινούς ναυτικούς. Βλέπετε η γλώσσα είνα ένας ζωντανός οργανισμός και δεν υπακούει σε προσταγές και... βασιλικά διατάγματα. Ευελπιστούμε λοιπόν πως η ναυτική ορολογία της πρώτης ναυτιλιακής δύναμης στην υδρόγειο σύντομα θα βγει από το επικίνδυνο τεταρτημόριο του κυκλώνα και θα ταξιδεύει επιτέλους στις μπουνάτσες.

3 Λεζάντες φωτογραφιών: 1. Μυοδρόμων (μπάρκο) ναυπηγημένο το 1875 στο Γαλαξείδι ("Ελληνικά Καράβια", έκδοση Ν.Α.Τ. 1961).

2. Ναύτες πατώντας στους πασσαδόρους (διαβάθρες) μαζεύουν τα πανιά στις βαρδαβέλλες, ιστιούχους των αντένων (κεραιών). 3. Πετρελαιοκίνητη ημιολία "Ηλέκτρα". (Εκπαιδευτικό σκάφος της Σχολής Εμπορικής Ναυτιλίας 1949).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ: 1. «Περιοδικό Ναυτική Ελλάς» Μαΐου 1938. Πρωτεσιλάου «Αι Απορίαι του Παλάσκα». 2. Αλεξ. Σακελλαρίου «Ένας Ναύαρχος θυμάται». 3. Η.Φ. Κανελλοπούλου «Το Ονοματολόγιον Ιστιοφόρων 1890» (Ανατύπωση 1988). 4. Α.Ι.Τζαμτζής «Ναυτική Γνώση και Παιδεία στη Νεότερη Ελλάδα 16ος-19ος Αιώνας » (2007).

93

Πρόσκληση σε δείπνο στην καρδιά της ζούγκλας Από το βιβλίο της Μάρως Δήμου, «Εικόνες Μνήμης».

Ή

ταν Νοέμβριος του 1966 και το πλοίο Sielt Logger είχε ρίξει τις άγκυρές του στη μέση του ποταμού Μπενίν απέναντι από το Λάγκος πρωτεύουσα της Νιγηρίας. Ξημέρωσε μια μέρα πολύ ζεστή, έκανε ζέστη και πολύ υγρασία. Ο πλοίαρχος και η γυναίκα του έψαχναν να βρουν ένα μέρος πάνω στο καράβι, λίγο πιο δροσερό, να πιουν τον καφέ τους και ένα ποτήρι πορτοκαλάδα για να δροσιστούν. Την εποχή εκείνη στα καράβια δεν υπήρχε κλιματισμός, ένας-δυο ανεμιστήρες και πολύ ήταν. Το πρωί πέρασε δύσκολα με πολύ ζέστη, αλλά και πολύ δουλειά για το πλήρωμα. Το μεσημεράκι ανέβηκαν στο καράβι ο Γάλλος διευθυντής της εταιρείας, που συγχρόνως πρακτόρευε και το Sielt Logger μαζί με το γιο του, να συζητήσουν με τον καπετάνιο υποθέσεις του καραβιού και της φόρτωσης των περίφημων logs. Ήταν ολόκληροι κορμοί τεράστιων δέντρων φερμένοι από τα βάθη της ζούγκλας μέσω του ποταμού Μπενίν και ήταν πανάκριβοι έβενος, ομπότσε, ιρόκο και μαόνι. Οι Ιταλοί κατασκεύαζαν κλασικά και πανάκριβα έπιπλα μ’ αυτούς τους κορμούς. Φεύγοντας οι δυο επισκέπτες ο γιος του πράκτορα γύρισε και είπε στον καπετάνιο «Πλοίαρχε τ’ απογευματάκι στις επτά έχω μια μικρή συγκέντρωση στο εξοχικό μου, καμιά ώρα από την απέναντι ακτή... μέσα στη ζούγκλα. Είσαι καλεσμένος μου φυσικά μαζί με την καπετάνισσα, θα φάμε κυνήγι... από τη ζούγκλα, δεν σου λέω ακριβώς τι θα είναι, θα το βρεις μόνος σου! Επίσης θα είναι μια ευκαιρία να δείτε την ζούγκλα από πολύ κοντά». Αυτό ήταν αλήθεια και ο καπετάνιος είχε και περιέργεια μεγάλη, ήθελε να τα ξέρει όλα. Έτσι λοιπόν δέχτηκε την πρόσκληση του πράκτορα χαμογελώντας με νόημα και έδωσαν ραντεβού σ’ ένα ορισμένο σημείο στην όχθη του ποταμού, εκεί υπήρχε ένα πλάτωμα στη ζούγκλα και θα περίμενε με το τζιπ του τον καπετάνιο και την γυναίκα του. Στις επτά παρά τέταρτο, ο καπετάνιος μαζί με τη γυναίκα του πήραν την βενζινάκατο του πλοίου με έναν μηχανικό

94

και ένα ναύτη από το πλήρωμα και πέρασαν στην απέναντι όχθη στο σημείο της συνάντησης. Ο καπετάνιος κοίταξε το ρολόι του, ήταν επτά και πέντε, γύρισε και είπε στο πλήρωμα της βενζίνας: «Να περιμένετε μέχρι να έλθει το τζιπ με τον Γάλλο πράκτορα και μετά να επιστρέψετε στο καράβι και για το βράδυ όπως είπαμε, θα είσαστε εδώ ακριβώς σ’ αυτό το σημείο δέκα λεπτά γρηγορότερα, αν θέλετε πάρτε μαζί σας και τους φίλους σας από το πλήρωμα για παρέα». Η γυναίκα του καπετάνιου έριξε μια ματιά τριγύρω... ερημιά. Σχεδόν στα πενήντα μέτρα άρχισε η πυκνή ζούγκλα, δρόμος δεν φαινόταν πουθενά. Ήταν μια περίεργη ώρα, παντού είχε απλωθεί το λυκόφως, ο ήλιος είχε εξαφανιστεί και άρχισαν ν’ ακούγονται διάφοροι θόρυβοι και ήχοι από τη ζούγκλα. Η νεαρή κοπέλα, η γυναίκα του καπετάνιου, γύρισε και του είπε: «Σχεδόν σκο-

τείνιασε ... λες να είναι επικίνδυνα;» Ο πλοίαρχος απάντησε: «Πράγματι σκοτείνιασε κάπως απότομα γιατί βρισκόμαστε κοντά στον Ισημερινό. Τίποτα δεν είναι επικίνδυνο, σε λίγα λεπτά θα είναι εδώ ο Γάλλος φίλος μας». Αλλά η καπετάνισσα συνέχισε: «Δεν ξέρω, αυτή τη στιγμή έχω την εντύπωση ότι βρισκόμαστε σε άλλο πλανήτη!» Ο καπετάνιος δεν πρόλαβε ν’ απαντήσει, ακούστηκε ένας θόρυβος εκεί στα πενήντα μέτρα κοντά στη ζούγκλα και μια σκιά ερχόταν προς το μέρος τους. Όταν η σκιά πλησίασε αρκετά και οι δυο είδαν ότι ήταν ένας κατάμαυρος Νιγηριανός και μέσα στο μισοσκόταδο ξεχώριζαν τα άσπρα του δόντια... δυο κομμάτια ύφασμα, ένα μπροστά κι ένα πίσω, που έκρυβαν ορισμένα σημεία του σώματός του και ήταν οπλισμένος μ’ ένα πρωτόγονο τόξο και μια πρόχειρη φαρέτρα γιομάτη με ξύλινα βέλη που κατέληγαν σε σιδερένιες αιχμές! Ενστικτωδώς ο

Πρόσκληση σε δείπνο στην καρδιά της ζούγκλας της Μάρως Δήμου

Η καπετάνισσα με δύο κοριτσάκια, έξω από το σπίτι τους στο Sapele.

πλοίαρχος άρπαξε το χέρι της γυναίκας του και την τράβηξε πίσω του έτοιμος να την πετάξει στη βενζίνα! Ευτυχώς δεν χρειάστηκε να κάνει τίποτα άλλο, ο Νιγηριανός από μακριά φώναξε «Captain, είμαι ο σωματοφύλακας του Γάλλού φίλου σας, με έστειλε να σας φυλάω από τα άγρια θηρία της ζούγκλας... σε λίγα λεπτά θα είναι εδώ». Μέχρι να έλθει ο Γάλλος πράκτορας ο καπετάνιος έπιασε κουβέντα με τον Νιγηριανό και τον ρώτησε: «Τι μπορεί να κάνει αυτό το βέλος σ’ ένα λιοντάρι, εκτός αν το πετύχει στην καρδιά;» Ο Νιγηριανός απάντησε: «Αυτές οι αθώες αιχμές που έχουν τα βέλη είναι βουτηγμένες στο πιο επικίνδυνο δηλητήριο... την πτωμαΐνη, τίποτα δεν σε γλιτώνει αν τις ακουμπήσεις και η ζούγκλα έχει σκορπισμένα μέσα στην καρδιά της πολλά... ψοφίμια, το μεγάλο θηρίο τρώει το μικρότερο». Παρ’ όλη την εμφάνισή του, ο ντόπιος φύλακας μιλούσε Αγγλικά αρκετά καλά. Σε λίγα λεπτά ακούσαμε το τζιπ και το είδαμε να έρχεται, είχε μεγάλους προβολείς και φώτισε όλο το χώρο τριγύρω. Ο πλοίαρχος με την γυναίκα του ανέβηκαν στο τζιπ και αμέσως ξεκίνησαν. Τότε ο καπετάνιος είπε στον πράκτορα: «Αγαπητέ φίλε για όλες αυτές τις... λεπτομέρειες, έπρεπε να με είχες προειδοποιήσει, κυρίως γιατί δεν θα ήμουν μόνος μου, αλλά γιατί είχες καλέσει και την γυναίκα μου». Ο πράκτορας απάντησε: « Έχεις δίκιο καπετάνιε και να με συγχωρείς, αλλά εμείς εδώ οι ντόπιοι αυτά όλα τα θεωρούμε φυσιολογικά και ξεχνιόμαστε...». Σε μια ώρα έφθασαν στο περίφημο εξοχικό, κατευθείαν

εισήλθαν μέσα σ’ ένα μεγάλο δωμάτιο στη μέση είχε ένα τραπέζι μακρόστενο πολύ όμορφο, γαλλικού τύπου με πολλές καρέκλες γύρω-γύρω αλλά και στις γωνίες της όμορφης αυτής σάλας είχε στρογγυλά τραπέζια με καρέκλες γύρω-γύρω. Τα παράθυρα ήταν όλα ανοιχτά και πάνω στο τραπέζι τους υπήρχαν κάτι μικρές συσκευές που έβγαζαν “καπνό”, «είναι για να διώχνουν τα διάφορα έντομα της ζούγκλας», είπε ο Γάλλος φίλος μας, αλλά δυστυχώς δεν τους προστάτεψαν, ιδίως την γυναίκα του καπετάνιου, την κατατσίμπησαν κάτι τεράστια κουνούπια! Στους τέσσερις τοίχους του μεγάλου δωματίου υπήρχαν κρεμασμένα αρκετά ... κεφάλια από θηρία της ζούγκλας μικρά και μεγαλύτερα. Ακόμα στον τοίχο υπήρχαν κρεμασμένες δύο ξύλινες βιτρίνες με διάφορα παράξενα πράγματα. Η καπετάνισσα σηκώθηκε να κάνει μια βόλτα στην αίθουσα να δει τα εκθέματα από κοντά, την ακολούθησε και ο νεαρός πράκτορας. Σε μια από τις βιτρίνες η νεαρή γυναίκα παρατήρησε ένα τεράστιο δόντι... μεγάλο σαν γροθιά μωρού παιδιού, ακριβώς δίπλα ήταν ένα νύχι μεγάλο σαν... δαχτυλάκι μωρού παιδιού, ο Γάλλος πράκτορας είπε στην καπετάνισσα: «το δόντι είναι από ιπποπόταμο, το νύχι είναι από τίγρη». Λίγο πιο πέρα ήταν ένα μαύρο πράγμα και ο Γάλλος είπε ότι ήταν ξεραμένο... δηλητήριο από φίδι. Η γυναίκα του καπετάνιου γύρισε χαμογέλασε στον νεαρό πράκτορα και του είπε ένα ευχαριστώ, μετά πήγε και κάθισε δίπλα στον καπετάνιο. Αρκετά... ανατριχιαστικά είδε μέσα σ’ ένα βράδυ, η

Ο πλοίαρχος του Sielt Logger με τον τοπικό φύλαρχο του Sapele.

νεαρή κοπέλα ήταν τελείως έξω από τα νερά της... ήταν ένας κόσμος αλλιώτικος, μακρινός, χωμένος μέσα στην πυκνή αδιαπέραστη Νιγηριανή ζούγκλα. «Η ώρα πέρασε, ώρα να φάμε το κυνήγι μας», είπε ο Γάλλος φίλος μας και τα τραπέζια γέμισαν σαλάτες από φυτά... της ζούγκλας κι αμέτρητες πιατέλες με το περίφημο κυνήγι και φυσικά μπύρες πολλές. Ο καπετάνιος έφαγε κυνήγι από περιέργεια, η καπετάνισσα... έκανε πως τρώει, το μόνο που δοκίμασε ήταν η γαλλική μπύρα. Προς το τέλος του γεύματος ρώτησε τον πλοίαρχο ποια ήταν η εντύπωσή του από τα περίφημα κυνήγια και συμπλήρωσε χαμογελώντας «Καπετάνιε ... κατάλαβες από ποιο θηρίο το κρέας δοκίμασες;» Αλλά και ο καπετάνιος δεν του τη χάρισε και του απάντησε: «Φίλε μου, το κρέας ήταν στυφό, ξινό, άνοστο και αγνώστου προελεύσεως!» Την άλλη μέρα το απόγεύμα η καπετάνισσα έπινε τον καφέ της μόνη στο μικρό κατάστρωμα, ο καπετάνιος είχε δουλειά στο γραφείο του με την... γραφειοκρατία. Η γυναίκα του καπετάνιου σκεφτόταν την χθεσινή επίσκεψη στο... εξοχικό του καινούργιου φίλου τους, του Γάλλου πράκτορα, μέσα στην καρδιά της Νιγηριανής ζούγκλας την ώρα που έπεφτε το λυκόφως δηλαδή το μαύρο σκοτάδι της ζούγκλας. Η επιστροφή στο καράβι έγινε τα μεσάνυχτα μέσα σ’ ένα θωρακισμένο τζιπ ακούγοντας τους διάφορους ήχους της ζούγκλας, μεσάνυχτα μέσα στη μαύρη νύχτα ένοιωθες την ανάσα της ζούγκλας. Η επίσκεψη αυτή ήταν πολύ... τολμηρή, ήταν μια εμπειρία... ανεπανάληπτη.

95

Μπορεί να μην χαθήκαν οι Ρομαντικοί Της Ζιζής Γερονυμάκη Περαστικές καρδερίνες προσπέρασαν και χάθηκαν στα ψηλώματα σιταρήθρες, σπίνοι και γαρδέλια γεμάτο το Δάσος. Χάθηκαν οι Ρομαντικοί Άνθρωποι χάος τα αισθήματα. Εσύ μην παραδίνεσαι αγωνίσου σαν αγαπάς και το πιστεύεις τα πάντα μπορείς. Ελάσσων έρωτας δεν υπάρχει ή αγαπάς ή όχι. Κάτω η Θάλασσα σωστός ξελογιασμός μακριά από κατεβασμένους Ουρανούς μουρτζούφληδες με σύννεφα βαριά επίμονες βροχές που νοτίζουν ακόμη και την σκέψη. Έτσι όπως χαζεύεις την φύση απιθώνεις στην μνήμη σου και μιαν εικόνα όταν γίνουν πολλές καν’ τες βιβλίο πασπάλισέ το με μυρωδιές βιολέτας και βασιλικού που ξέρεις, μπορεί να μην χαθήκαν οι Ρομαντικοί…

Κύπρος Της Σταματούλας Ψαρροπούλου-Γκίκα Στο χρυσαφένιο ακρογιάλι της ουράνιας Αφροδίτης νότες μελωδικές απ’ το κύμα αντηχούν. Θεοί και άνθρωποι όλοι προσμένουν τη λευτεριά, τη δόξα μαζί να ‘ρθουν. Διγενής–Ηρακλής πιασμένοι χέρι-χέρι Διγενής, Ηρακλής Λευτεριά και Ελλάδα έρχονται τώρα κατά σένα αντάμα. Στα χέρια δάφνες και μυρτιές, μύρα, χρυσό και νάμα. Στα χέρια δάφνες και μυρτιές Κύπρος μου όμορφο νησί, χιλιοβασανισμένο, που πάνω σου ασέλγησαν μυριάδες οι βάρβαροι, της Δύσης της Ανατολής αχόρταγοι κουρσάροι.

96

Έλα κοντά μου Του Αντώνη Μικέλη Της θάλασσας η απλωσιά και το βαθύ σκοτάδι, της ερημιάς η αγκαλιά και της νυχτιάς η φρίκη, τα στήθη μου πληγώνουνε και δρόμο για τον Άδη ανοίγουνε στη σκέψη μου τ’ ωκεανού τα μήκη. Το ούρλιασμα του άνεμου, το πούσι όταν φράζει τριγύρω τον ορίζοντα κι έχει τον ήλιο πνίξει, μα και το κύμα της σιωπής κι εκείνο με τρομάζει, και της γαλήνης καρτερώ η πόρτα για ν’ ανοίξει. Να πνίξω πόθους ήθελα, σε συλλογές βουλιάζω, η σκέψη αρμενίζοντας στης θύμησης τη γλύκα, στην Παναγία τάματα να ’ρθείς κοντά μου τάζω, μόνη χαρά μες στη ζωή στην αγκαλιά σου βρήκα. Τότε σε θέλω για να ’ρθείς και βάλσαμο να ρίξεις στην πονεμένη μου καρδιά, για να την απαλύνεις με τα γλυκά τα χάδια σου τον πόνο να τραβήξεις, και μια αμαρτία μου παλιά με τα φιλιά να πλύνεις. Α΄ ΒΡΑΒΕΙΟ, στον Πανελλήνιο Διαγωνισμό Ποίησης από την Λογοτεχνική Συγγραφική Ομάδα ΠΝΟΕΣ ΛΟΓΟΥ & ΤΕΧΝΗΣ/«ΙΔΕΟΠΝΟΟΝ» 2016

Mήνυμα Της Μάρως Δήμου Ένα γαλάζιο νησί λίγο πράσινο λίγο γήινο. Ωραίο πλαίσιο αγαπημένο του ήλιου πρόσωπα γιομάτο. Υπάρχουν χαμόγελα αγαπημένα ματωμένα. Η κραυγή του γλάρου ο άγριος βοριάς η ατέλειωτη νύχτα. Ένα νησί δύο αγάπες μια θάλασσα αγαπημένη θα ξαναταξιδέψω μια αγαπημένη γη θα ξαναγυρίσω.

Συγχώρεση Της Χαράς Ρίζου Στο χάρτη της ψυχής σου ταξιδεύω κι ανακαλύπτω μονοπάτια σκοτεινά. Ίχνη απ’ τη ζωή σου σημαδεύω μέσα στα λόγια σου τα καθημερινά. Κι ανάμεσα σε αγκάθια που πληγώνουν βρίσκω και διαμαντάκια που θαμπώνουν. Οι κάκτοι σου πελώριοι με ματώνουνε, μα ανάμεσά τους κρίνα. Σε αθωώνουνε. Μαζεύω τα λουλούδια απ΄ την καρδιά σου και επιστρέφω γρήγορα κοντά σου. Κι αν στης ψυχής σου χάνομαι την άβυσσο την αγκαλιά σου αισθάνομαι παράδεισο.

Κύριε ο Θεός Του Μιχάλη Χαλκιά Ξενύχτησες μα στάθηκες ορθός στην αγρυπνία σε συναρπάσουν οι ψαλμοί μα και ο εσπερινός, σκέτη ευφροσύνη και χαρά η όλη μυσταγωγία και στη ψυχή σου βάλσαμο, ο ύμνος ο ορθρινός. Ήτανε μια μα και κοινή Αγγέλων και ανθρώπων η ποίμνη που σε κράτησε και έμεινες ορθός τη νύχτα που ξενύχτησες κ’ η λάμψη των προσώπων σε συνεπήρε κι έψαλες «Κύριε ο Θεός...»

O αγαπημένος φίλος καπετάν Μιχάλης Χαλκιάς έφυγε πρόσφατα από κοντά μας, αφήνοντας πίσω του ένα πολύτιμο ποιητικό και λογοτεχνικό έργο. Η Λέσχη θα το θυμάται και θα τον τιμά πάντα.

Ονειροπόληση Του Χρήστου Χρήστου Το μπλε των ματιών σου δύο απέραντες θάλασσες διάπλατοι ορίζοντες που καλούν σε ταξίδια σιμά στο ηλιόγερμα το χρώμα αλλάζουνε σ’ ενα μοβ ακαθόριστο και μια θλίψη σταλλάζουνε Σάν το απόβραδο πού 'πεσε έχει αργά προχωρήσει και ο ήλιος πια βούλιαξε μακρυά προς τη δύση δύο δάκρυα σταλάζουνε στων ματιών σου τα τσίνορα να δροσίσουνε κόσμους μακρινούς δίχως σύνορα Κι ‘ως το βλέμμα παιδεύετε στο σκοτάδι να ζήσει το μπλε των ματιών σου με το φως θα γυρίσει.

Της Ξενιτιάς Του Γιώργου Μανέτα Περαστικές καρδερίνες προσπέρασαν και χάθηκαν στα ψηλώματα σιταρήθρες, σπίνοι και γαρδέλια γεμάτο το Δάσος. Χάθηκαν οι Ρομαντικοί Άνθρωποι χάος τα αισθήματα. Εσύ μην παραδίνεσαι αγωνίσου σαν αγαπάς και το πιστεύεις τα πάντα μπορείς. Ελάσσων έρωτας δεν υπάρχει ή αγαπάς ή όχι. Κάτω η Θάλασσα σωστός ξελογιασμός μακριά από κατεβασμένους Ουρανούς μουρτζούφληδες με σύννεφα βαριά επίμονες βροχές που νοτίζουν ακόμη και την σκέψη. Έτσι όπως χαζεύεις την φύση απιθώνεις στην μνήμη σου και μιαν εικόνα όταν γίνουν πολλές καν’ τες βιβλίο πασπάλισέ το με μυρωδιές βιολέτας και βασιλικού που ξέρεις, μπορεί να μην χαθήκαν οι Ρομαντικοί…

Αλεξάνδρεια Του Σπύρου Ραδίτσα Ας αφήσουμε πριν το τέλος τις συγκινήσεις μας στην Αλεξάνδρεια. Στον τόπο του ποιητή. Τους έρωτες, τους πόθους τις αγάπες που αξιωθήκαμε. Όλα όσα δεν προφτάσαμε ας τ’ αφήσουμε εκεί. Ακόμη κι οι γονείς κι οι φίλοι ας μείνουνε κι αυτοί στην Αλεξάνδρεια του ποιητή. Εκεί, να ‘ ναι συγκεντρωμένη η ζωή μας την ώρα που θα φεύγει. Στην ίδια πόλη που υποδέχτηκε ο ποιητής τον θάνατο με τη μεγαλοπρέπεια την ίδια που έζησε την ζωή.

97

98

Shipping Solutions Ship Management • Shipping Projects

Navigating to the Future

53-55 Akti Miaouli str. - Piraeus - Greece - P.O. 185 36 6 Skouze str. - Piraeus - Greece - P.O. 185 36 tel.: (+30) 210 4295500 - fax: (+30) 210 4295511 tel.: (+30) 210 42 95 500 - fax: (+30) 210 42 95 511 email: econav@econav.co - www.econav.co email: econav@econav.co - www.econav.com