Νέος Εξάντας - Φεβρουάριος 2016

Σέβου Ἅλα

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 53 | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2016

ΙΣΤΕΙ Ο Ν

ΡΙ

ΥΛ

ΤΕ Γ

Ο

ΝΩ Ν ΛΟ

Ο

Ε

ΛΗ

Γ • ΓΡΗ

• ΕΝ ΩΣ Η

Λ

ΤΑ Λ ΛΙΟ

ΟΣ •

ΜΕ Χ ΝΩ Ν •

ΑΡ

ΟΣ

ΞΕΝΟ

ΠΟ

Βράβευση Κοινωφελών Ιδρυμάτων

Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

Κοινωφελές Ίδρυμα Προποντίς

Ζάννειο Ίδρυμα Παιδικής Προστασίας & Αγωγής

Oil Marketing Trading International M A R I N E

F U E L S

ATHENS OFFICE

DUBAI OFFICE

SINGAPORE OFFICE

12 Kithiron str. 174 55 Alimos Athens Greece T: +30 210 96 09 860 F: +30 210 96 09 861 E-mail: bunkers@oil-marketing.com

Office 2001, Saba Tower 1, Jumeirah Lakes Towers, Dubai, United Arab Emirates T: +971 44350500 F: +971 44350505 E-mail: bunkers@oil-marketing.com

Oil Marketing & Trading International Pte. Ltd. 8 Eu Tong Sen Street, #18-83 The Central, Singapore 059818 T: +65 6222 4028 F: +65 6222 4027 Email: singapore@oil-marketing.com

www.oil-marketing.com

Υπηρετώντας την Ελληνική Ναυτιλία με Συνέπεια και Υπευθυνότητα

Eυχαριστούμε τους Έλληνες εφοπλιστές για την προτίμηση στη σημαία της Λιβερίας που αποδεικνύει ότι το Νηολόγιο που δημιουργήθηκε και υιοθετήθηκε από τους Έλληνες εφοπλιστές το 1948 εξακολουθεί τους ισχυρούς δεσμούς του και την προσφορά των υπηρεσιών του στην Ελληνική ναυτιλία. Η συνταγή της προσφοράς μας στην Ελληνική ναυτιλία είναι απλή και χαρακτηριστικά της είναι η συνέπεια, υπευθυνότητα, άμεση ανταπόκριση και ταχεία εξυπηρέτηση, οποιαδήποτε ημέρα και ώρα μιάς και η ναυτιλία δεν έχει ωράριο και εργάζεται σε εικοσιτετράωρη βάση. Δουλειά μας είναι να βρίσκουμε λύσεις, να στηρίζουμε το πλοίο, τον εφοπλιστή και τον ναυτικό. Η πίστη μας στις δυνατότητες των Ελλήνων εφοπλιστών που ανεξαρτήτως συνθηκών ναυλαγοράς, όπως στη παρούσα δύσκολη φάση για πλοία ξηρού φορτίου και εμπορευματοκιβωτίων, συνεχίζουν να επενδύουν και να συμβάλλουν στην Ελληνική οικονομία μας δημιουργεί πρόσθετη υποχρέωση στήριξης και αλληλεγγύης στους Έλληνες εφοπλιστές. Σήμερα το Νηολόγιο της Λιβερίας, με 3,995 πλοία, ολικής χωρητικότητας 137 εκατ. GTONS, και μέσης ηλικίας 12 έτη, αποτελεί την πλέον ποιοτική και συμφέρουσα επιλογή του Ελληνικού εφοπλισμού. Οι Έλληνες εφοπλιστές μας έχουν τιμήσει με 910

από τα πλοία τους καθιστώντας μας το νηολόγιο πρώτης επιλογής στην Ελλάδα. Τα γραφεία μας στον Πειραιά, στο κέντρο του λιμανιού, Ευπλοίας 2, παρέχουν όλες τις υπηρεσίες που απαιτούνται στην σημερινή απαιτητική ναυτιλιακή αγορά υπηρετώντας με αφοσίωση, υπευθυνότητα, συνέπεια, και επαγγελματισμό την Ελληνική ναυτιλία και τις ανάγκες της όπως η εγγραφή πλοίου και υποθήκης, τεχνική υποστήριξη, επιθεωρήσεις, εγκρίσεις ναυτικών εγχειριδίων, έκδοση διπλωμάτων και ναυτικών φυλλαδίων κ.τ.λ. Το Νηολόγιο της Λιβερίας εδρεύει στη πόλη Βιέννα, της πολιτείας Βιρτζίνια των ΗΠΑ (κοντά στην Ουάσιγκτον). Έχει περισσότερα από 220 άτομα προσωπικό διεθνώς και διατηρεί γραφεία στη Νέα Υόρκη, τον Πειραιά, το Αμβούργο, το Λονδίνο, τη Ζυρίχη, την Κωνσταντινούπολη, το Χονγκ Κονγκ, τη Σιγκαπούρη, το Τόκιο, τη Σεούλ, την Σαγκάη, το Ντουμπάι, το Ρίο ντε Τζανέιρο και στη Μονρόβια. Το Νηολόγιο υποστηρίζεται επίσης από ένα παγκόσμιο δίκτυο με περισσότερους από 300 επιθεωρητές, 150 ειδικούς ελεγκτές στην προστασία και την ασφάλεια (ISM/ISPS) και 150 επιθεωρητές ειδικούς στην MLC 2006, οι οποίοι εκπαιδεύονται αποκλειστικά από τη Σημαία της Λιβερίας, και είναι υπεύθυνοι για παροχή υποστήριξης και βοήθειας στα πλοία του Νηολογίου.

O Μιχάλης Πανταζόπουλος, είναι Αντιπρόεδρος του Liberian International Ship & Corporate Registry (Νηολόγιο Λιβερίας) και Γενικός Διευθυντής του ελληνικού γραφείου του Νηολογίου.

Αφήνοντας πίσω μας το δύσκολο 2015, και προσμένοντας το 2016, να αναφέρουμε ότι οι παρούσες ενδείξεις είναι ότι τόσο η ναυτιλία όσο και η παγκόσμια οικονομία θα αρχίσουν σιγά-σιγά να ανακάμπτουν μετά από μια παρατεταμένη κρίση. Υπάρχουν ελπίδες για συγκρατημένη ανάκαμψη των ναύλων, και πλοία «νέας τεχνολογίας» παραδίδονται και μπαίνουν στην αγορά. Υπολογίζεται ότι οι εμπορικές θαλάσσιες συναλλαγές θα υπερδιπλασιαστούν τα επόμενα δεκαπέντε χρόνια. Ευχόμενοι Καλή Χρονιά με υγεία να διαβεβαιώσουμε τους Έλληνες εφοπλιστές ότι η Σημαία της Λιβερίας υπερήφανα στέκεται στο πλευρό τους με τις ποιοτικές και άμεσες υπηρεσίες της να την καθιστούν τον πιο αξιόπιστο συνεργάτη τους στο απαιτητικό περιβάλλον της σύγχρονης παγκόσμιας ναυτιλίας.

PROUDLY SERVING GREEK SHIPOWNERS SINCE 1949

CHOOSING A FLAG IS ONE OF THE MOST

IMPORTANT DECISIONS A SHIPOWNER WILL EVER MAKE. FOR SHIPOWNERS OF APPROXIMATELY

4,000 VESSELS WORLDWIDE, THE CHOICE IS LIBERIA

DUBAI y HAMBURG y HONG KONG y LONDON y MONROVIA y NEW YORK y PIRAEUS y RIO DE JANEIRO y SEOUL y SHANGHAI y SINGAPORE y TOKYO y ZURICH

Virginia, USA y +1 703 790 3434 y info@liscr.com y www.liscr.com

1, Charilaou Trikoupi-185 36, Piraeus-Greece Tel.: +30 210 42 80 444, Fax: +30 210 42 80 443 E-mail: info@aegeancoatings.gr

www.friendscreative.gr

ανοίξτε νέους ορίζοντες

40 χρόνια εμπειρία στη ναυτιλία Πλοία φορτηγά και ψυγεία, άριστα συντηρημένα, συμβεβλημένα με το ΝΑΤ Σταθερή απασχόληση, ικανοποιητικοί μισθοί και επιδόματα Επιμορφωτικά σεμινάρια και προοπτική γρήγορης εξέλιξης Φροντίδα στα στελέχη μας και τις οικογένειές τους

Λεωφ. Ποσειδώνος & Ζησιμοπούλου 2, 16674 Γλυφάδα, Αθήνα Τηλ.: 210 8912000, Fax: 210 8912049, mail@chartworld.gr, www.chartworld.gr

Σέβου Ἅλα

Νέος εξάντας

Τεύχος 53 | Φεβρουάριος 2016

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 53 | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2016

ΙΣΤΕΙ Ο Ν

ΤΕ

ΓΟ

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΣΧΗ ΜΑΣ

ΤΑ Λ ΛΙΟ

ΟΣ •

ΜΕ Χ ΝΩ Ν •

Ε

ΝΩ Ν ΛΟ

ΓΟ

ΛΗ

• ΓΡΗ

• ΕΝ ΩΣ Η

Λ

ΡΙ

ΥΛ

ΑΡ

ΟΣ

ΞΕΝΟ

ΠΟ

Καρφίτσα πέτου, ολομέταξες γραβάτες και γυναικεία φουλάρια. Διατίθενται σε πολύ χαμηλή τιμή στα Μέλη και τους φίλους μας, για ίδια χρήση ή για να τα προσφέρουν σε τρίτους ως ένα εντυπωσιακό δώρο.

Βράβευση Κοινωφελών Ιδρυμάτων

Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος

Κοινωφελές Ίδρυμα Προποντίς

Ζάννειο Ίδρυμα Παιδικής Προστασίας & Αγωγής

Βράβευση τριών Κοινωφελών Ιδρυμάτων ΤΕΤΡΑΜΗΝΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ-ΕΚΔΟΣΗ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ PORT CAPTAINS CLUB Φίλωνος 86, 3ος όροφος, 185 36 Πειραιάς Τηλ.: 210 42 94 236 / 237 Fax: 210 42 94 238 E-mail: portcaptainsclub@otenet.gr www.portcaptainsclub.gr

Π Ε Ρ Ι Ε ΧΟ Μ Ε Ν Α 13

Οι δραστηριότητές μας, ενημερώνει ο Πρόεδρος καπτα-Μαρίνος Τσάμης

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟYΛΙΟ Μαρίνος Τσάμης Πρόεδρος Άγγελος Γαβιώτης Αντιπρόεδρος Δημήτρης Μηνδρινός Β΄ Αντιπρόεδρος Παναγιώτης Μηνόγιαννης Γεν. Γραμματέας Δημοσθένης Παπαδόπουλος Ταμίας Χρήστος Γερασίμου Κοσμήτωρ Σπύρος Ραδίτσας Μέλος

14

Άρθρα-Σχόλια, του Φρίξου Δήμου

16

Ιστορίες της Βαρδιόλας. Νηοπομπή διαπλέει ναρκοπέδιο! του Φρίξου Δήμου

18

Απολιθώματα (Παλαιοντολογία) του Τάσου Μέγα

19

Τα πτερόεντα δώρα του Δημήτριου Μηνδρινού

20

Αεροπόρος Βασίλειος Βασιλειάδης του Φρίξου Δήμου

22

Βράβευση Κοινωφελών Ιδρυμάτων

23

Όρτσα

24

Εκδηλώσεις της Λέσχης

32

Το F/B “Blue Star 1” στις Οινούσσες του Ευάγγελου Ηλ. Αγγελάκου

41

Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας του Πέτρου Τζιά

49

Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας του Τάκη Ρήγα

Εκδότης-Διευθυντής κ. Λίνα Ποταμιάνου Κιν.: 693 7372665

50

O Nαός του Απόλλωνα στους Δελφούς του Μαρίνου Τσάμη

55

Ζωή στον Άρη του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

62

Θέλουν τόλμη τα δύσκολα... του Κώστα Γ. Τσάμη

65

Οι αγαπημένοι φίλοι μας που έφυγαν...

66

An Irish Story του Malcolm MacKenzie

83

Τα Αγγειακά Εγκεφαλικά Επεισόδια του Άλκη Ψυχογιού, Νευρολόγου MD, MSc

68

Nέα Αττική Κωμωδία Μενάνδρου. H «Περικειρομένη» της Άννας Βογιατζή

72

Βελτίωση του χαμόγελου της Φλωράνθης Μπαχά

74

H φρεγάτα τoυ Ηλία Μεταξά

88

Είναι καλύτερη η προγραμματισμένη επέμβαση; του Σταύρου Τσιριγωτάκη

90

Η τέχνη της ζωής της Ρίας Στρίγκου

92

Μαντώ Μαυρογένους του Μάρκου Δ. Συνοδινού

94

Προορισμός το «πουθενά» του Υπoναυάρχου Λ.Σ. (εα) Βασ. Παπαγιάννη

96

Λυρικά ταξίδια: Ποιήματα της Χαράς Ρίζου, της Μάρω Δήμου, του Χρήστου Χρήστου, του Γιώργου Μανέττα, του Σπύρου Ραδίτσα και της Βούλας Λαμπροπούλου

Νομικοί Σύμβουλοι Μαρία Σωτηροπούλου Κολοκοτρώνη 153, Πειραιάς Τηλ.: 210 41 81 048 / 210 45 26 916 Χρήστος Τζάκος Ναβαρίνου 17, 106 81 Αθήνα Τηλ.: 210 3303700 Κιν.: 697 7898217 Ραλλία Π. Δρακουλάκου Κάρπου 60, Αθήνα Τηλ. 210 9021907-Κιν. 694 5778709 Παραγωγή εντύπου ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΣΤΕΡΓΙΟΥ Μον. ΙΚΕ Βουλιαγμένης 52, 166 73 Βούλα Τηλ.: 210 89 48 640 E-mail: mx_ster@otenet.gr

Οι απόψεις που εκφράζονται στα άρθρα του ΝΕΟΥ ΕΞΑΝΤΑ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δεν ερμηνεύουν ούτε δεσμεύουν τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων

ΟΙ ΔΡΑΣΤΗΡΙ ΤΗΤΕΣ ΜΑΣ Ενημερώνει ο Πρόεδρος Καπτα Μαρίνος Τσάμης

Η

χρονιά, φίλοι μας, ξεκίνησε πολύ καλά για τη Λέσχη και με βάσιμες ελπίδες ότι θα τελειώσει επισης καλά. Τώρα που γράφεται αυτό το σημείωμα, έχουμε τελειώσει με το ημερολόγιο και εργαζόμαστε εντατικά για να πετύχει η ετήσια χοροεσπερίδα της Λέσχης, ενώ συγχρόνως προετοιμάζουμε την έκδοση του τεύχους Φεβρουαρίου του περιοδικού μας «Εξάντας». Ενώ όλα πάνε καλά με τη Λέσχη, η απώλεια σγαπημένων φίλων γεμίζει την καρδιά μας θλίψη. Πρόσφατα έφυγαν από τη ζωή δύο καταξιωμένα μέλη μας: Ο καπετάν Μιχάλης Σκόρδιας και ο καπετάν Φιλήμονας Βαλσάμης. Ας είναι ελαφρύ το χώμα που τους σκεπάζει. Εμείς πάντα θα τους θυμόμαστε και θα τους τιμούμε, όπως όλους τους αποδημήσαντες αγαπημένους φίλους μας. Επί σειρά ετών χρησιμοποιούσαμε

το Athens Ledra Hotel για τις ετήσιες χοροεσπερίδες μας. Φέτος αποφασίσαμε να αλλάξουμε αίθουσα, για δύο κυρίως λόγους. Κατ’ αρχήν ουδέν παράπονο υπάρχει από την διοργάνωση και την εξυπηρέτηση του μεγάλου ξενοδοχείου της Αθήνας. Παρα-

Με χαρά λάβαμε από το Turkou της Φινλασνδίας τη φωτογραφία μερικών από τους φίλους του Φινλανδικού Ναυτικού Ομίλου, που η Λέσχη μας φιλοξένησε στον Πειραιά, αρχές Οκτωβρίου 2015. Είναι χαρακτηριστικό ότι όλοι φορούν το καπέλο που η Λέσχη, μεταξύ άλλων αναμνηστικών δώρων, τους προσέφερε.

i

μένουμε φίλοι και δεν αποκλείεται να επανέλθουμε τις επόμενες χρονιές. Ο πρώτος λόγος είναι ότι δεν είναι ωραίο κάθε χοροεσπερίδα να είναι ακριβές αντίγραφο των προηγουμένων. Χρειάζεται αλλαγή, που θα δώσει νέα πνοή στη κορυφαία αυτή εκδήλωση. Επιπλέον η πρόσφατη αύξηση του ΦΠΑ, αυξάνει αυτόματα και το κόστος. Αυτό σημαίνει ή ότι θα πρέπει να αυξήσουμε τη τιμή της πρόσκλησης ή να παρουσιάσουμε έναν πιο λιτό μπουφέ. Η εκλογή λοιπόν του Ναυτικού Ομίλου της Ελλάδος θεωρήθηκε ιδανική, διότι εδρεύει στον Πειραιά, έχει άμεση σχέση με τη Ναυτιλία, διαθέτει πολυτελέστατες αίθουσες και άψογη εξυπηρέτηση, το δε κόστος είναι λογικό, που μας επιτρέπει να διατηρήσουμε τη τιμή της πρόσκλησης στα ίδια επίπεδα, με αυτό των τελευταίων δέκα ετών. Η επόμενη εκδήλωση, μετά τη βραδιά της χοροεσπερίδα θα είναι η Γενική Συνέλευση των μελών της Λέσχης. Εκτός από τον καθιερωμένο έλεγχο των πεπραγμένων του Δ.Σ., θα ακολουθήσει συζήτηση για την αναθεώρηση του Καταστατικού της Λέσχης. Η κυρίως αλλαγή που προτείνεται αφορά τη δημιουργία κλάδου «Φίλων της Λέσχης». Το ποιές αλλαγές και το τι θα προστεθεί στο Καταστατικό, είναι στην αποκλειστική δικαιοδοσία της Γενικής Συνέλευσης. Για το επερχόμενο Φθινόπωρο, προγραμματίζονται τρεις πολύ σπουδαίες εκδηλώσεις, που αφορούν: η πρώτη φιλολογικό μνημόσυνα τριών λογοτεχνών φίλων μας που επεβίωσαν, η δεύτερη βράβευση Κοινωφελών Ιδρυμάτων και η τρίτη μια παηγυρική εκδήλωση κατά την οποία η Λέσχη μας τιμήσει τον Έλληνα Πλοίαρχο. Λεπτομέρειες των εκδηλώσεων αυτών θ’ ανακοινωθούν αργότερα, διότι μόλις τώρα ξεκινάμε τις προετοιμασίες για την επιτυχή διοργάνωσή τους.

Λόγω Ποσειδωνίων το τεύχος του ΕΞΑΝΤΑ του Ιουνίου θα εκδοθεί τέλος Μαΐου και θα είναι αφιερωμένο στη μεγάλη αυτή γιορτή της Ελληνικής Ναυτιλίας.

13

Αρθρα & Σχολια Του Φρίξου Δήμου | Πλοιάρχου Ε.Ν. Πρώην καθηγητή και διευθυντή σπουδών δημοσίας σχολής πλοιάρχων Σύρου

Ναυτιλία και G.P.S.

Σ

την πιθανότητα διείσδυσης χάκερς στο λογισμικό του ηλεκτρονικού συστήματος προσδιορισμού στίγματος (G.P.S.) και παρέμβασης τους στα στοιχεία που λαβαίνουν τα πλοία («Καθημερινή» 17/10/15) αλλά και στη διακοπή, από οποιαδήποτε αιτία της λειτουργίας του ως μόνη εναλλακτική λύση παραμένει η «επιστροφή» στην αστρονομική ναυτιλία! Για να είναι όμως οι ναυτίλοι εξοικοιωμένοι και έτοιμοι να την εφαρμόσουν απαιτείται η συχνή εξάσκηση τους στα όργανα

και τους υπολογισμούς της. Καλόν είναι λοιπόν το Υπουργείο Εμπορικής ναυτιλίας καθώς και οι εφοπλιστικές επιχειρήσεις να συστήσουν στους πλοιάρχους τον προσδιορισμό, τουλάχιστον μια φορά την ημέρα εφόσον βέβαια ο καιρός και η πλέυση το επιτρέπουν, του στίγματος του πλοίου και αστρονομικά και ανάλογη εγγραφή να καταχωρείται στο ημερολόγιο. Σημειώνεται πως κάποιες ναυτιλιακές εταιρείες έχουν δώσει παρόμοιου τύπου οδηγίες στα πλοία τους.

Πρόσφυγες και ανθρωπιά

Α

γωνιά ο θεατής παρακολουθώντας, καθημερινά στην τηλεόραση, τις διασώσεις και τον γολγοθά γενικά των καταταλαιπωρημένων προσφύγων που ως ικέτες εκβράζονται στις ακτές μας. Θαυμάζει όμως τον απλό Έλληνα για την ανθρωπιά που δείχνει στους κατατρεγμένους αυτούς συνανθρώπους του! Θα μείνουν αξέχαστα τα λόγια του Μυτιληνιού ψαρά: «Άντε να σώσουμε τα μωρέλια...» ή την προσπάθεια των νησιώτισσων να μοιράζουν στεγνά ρούχα στα παιδιά-ναυαγούς, ή τη λεβεντιά του φούρναρη από την Κω να χαρίζει ψωμιά στους καραβοτσακισμένους πρόσφυγες ή, ή... Αλλά και τους λιμενικούς μας που αγωνίζονται νυχθημερόν και με κίνδυνο, πολλές φορές, της ζωής τους, για τη σωτηρία αυτών των ανθρώπων. Τι κάνει όμως η Ευρώπη της «αλληλεγγύης» καθώς κι οι μεγάλοι της Οικουμένης; Από συμβούλια μέχρι... τίποτα! Ο πρωθυπουργός μάλιστα της συμμάχου Ουγγαρίας μας προέτρεψε για καλύτερη φύλαξη των συνόρων μας αλλιώς να ’ρθουν να τα φυλάξουμε μαζί!!! Αν ο αξιότιμος αυτός κύριος έριχνε μια ματιά στην ιστορία του τελευταίου πολέμου θα μάθαινε πως οι Έλληνες «φύλαξαν», απ’ τους εχθρούς, τα σύνορά τους για 219 μέρες όταν άλλα πολύ μεγαλύτερα κράτη αντισταθήκανε για κάποιες μέρες μονάχα ή και παραδοθήκανε αμαχητί! Πρέπει ομως να τονιστεί πως οι πρόσφυγες δεν είναι

14

εχθροί για να αντιμετωπιστούν με τη βία. Είναι ικέτες!!! Αν επιθυμούν λοιπόν όλοι αυτοί οι «ανθρωπιστές» να σταματήσουν αυτή την παγκόσμια αισχύνη δεν έχουν παρά να πάψουν να προμηθεύουν όπλα τους εμπόλεμους. Και αν πάλι δεν θέλουν να πνίγονται και να υποφέρουν οι πρόσφυγες ας τους συγκεντρώσουν σε ασφαλή περιοχή, κοντά στις πατρίδες τους, και να τους προωθήσουν εκεί που επιθυμούν αλλά ας απαιτήσουν πρώτα από τους Τούρκους να αποτρέπουν τον απόπλου αυτών των πλωτών φερέτρων!!

«Ημέρες Θάλασσας» και... Ναυτικοί

Γ

ια να τονίσει, η Ευρωπαϊκή Ένωση τη σπουδαιότητα της θάλασσας στη ζωή του ανθρώπου, καθιέρωσε την 20ή Μαΐου ως «Ευρωπαϊκή Ημέρα της Θάλασσας» που γιορτάζεται με ειδικές εκδηλώσεις και σε διαφορετικό λιμάνι κάθε χρόνο. Έτσι φέτος θα γιορταστεί στο πρώτο λιμάνι της Πατρίδας μας, τον Πειραιά, που θα λάβουν χώρα συνέδριο στις 28 και 29 και πολλαπλές και πολύ ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις με την επωνυμία, «Ημέρες θάλασσας», στις 30 και 31 Μαΐου. Η Ελλάδα γιορτάζει βέβαια αυτές τις «θαλασσινές μέρες» αλλά δεν φαίνεται δυστυχώς να ενδιαφέρεται σοβαρά για τη θάλασσα! Προβάλλει με υπερηφάνεια φυσικά την πρωτιά της, και πολύ σωστά το κάνει, ως η μεγαλύτερη παγκόσμια ναυτιλιακή δύναμη, αλλά αδιαφορεί στην πραγματικότητα για τη ναυτιλία κι ιδιαίτερα για τους ναυτικούς της! Οι 120.000 Έλληνες ναυτικοί, που επάνδρωσαν τον εμπορικό της στόλο, έχουν μειωθεί, λόγω της ανύπαρκτης ή αλλοπρόσαλλης ναυτιλιακής πολιτικής της, στους μόλις 10.000!! Αν κι έχουμε κατακλυστεί από πλήθος Α.Ε.Ι. και Τ.Ε.Ι., που οι πτυχιούχοι τους «στολίζουν» τις λίστες της ανεργίας ή εκπατρίζονται, οι παραγωγικές σχολές των πλοιάρχων και μηχανικών (Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού) φυτώρια των «χρυσών» στελεχών της μεγαλύτε-

ρης ναυτιλίας της υδρογείου, «κάποιοι» καρεκλοκένταυροι εξακολουθούν να τις κρατούν εκτός τριτοβάθμιας εκπαίδευσης!!! Βλέπετε οι υποσχέσεις για την αναβάθμισή τους που δίνουν οι πολιτικοί όταν βρίσκονται στην αντιπολίτευση, σαν γνήσιοι Έλληνες πολιτικάντηδες, τις ξεχνάνε μόλις μεταπηδήσουν στην κυβέρνηση... Οι Ακαδημίες Ε.Ν. σήμερα παρά την επιπρόσθετη χρηματοδότηση τους (Κεφάλαιο Ναυτικής Εκπαίδευσης, ανακαινίσεις, ανακατασκευές, τώρα τελευταία, της σχολής Ιονίων Νήσων από το Ευγενίδειο Ίδρυμα και από την Ένωση Ελλήνων Εφοπλιστών της Σύρου και εφόσον αποδεχθεί το Υ.Ε.Ν. την προσφορά και της Μακεδονίας) από τους εφοπλιστές υπολειτουργούν με ωρομίσθιους καθηγητές, ασυντήρητη κτιριακή υποδομή, παλιάς εποχής ναυτικά όργανα και ανυπέρβλητες δυσκολίες στη ναυτολόγηση, για τη συνέχιση της φοίτησης των σπουδαστών. Υπενθυμίζεται πως το Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο, το αρχαιότερο (ιδρύθηκε το 1862) και πλουσιότερο (το 1981 είχε 380 εκατομμύρια δολάρια περίσσευμα) ασφαλιστικό ταμείο καταληστεύτηκε, για ψηφοθηρικούς

λόγους, από τους πολιτικούς, ο υγιέστατος «Οίκος του Ναύτου» καταβροχθίστηκε από το νεογέννητο και αυτιστικό Π.Ε.Δ.Υ. ενώ και τα δύο αυτά ταμεία αποβληθήκανε από το υπουργείο «τους», το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας, που σκοπός του είναι η στήριξη της ναυτιλίας και των Ελλήνων ναυτικών!! Και τέλος στις κουτσουρεμένες συντάξεις των απόμαχων του κύματος, και μόνο απ’ αυτούς, έχει παρακρατηθεί ένα έξτρα χαράτσι 7% ακόμη!!! Η Εμπορική Ναυτιλία αποτελεί, μαζί με τον τουρισμό, τη μεγαλύτερη και πλέον ανθούσα βιομηχανία της Πατρίδας και έχουμε υποχρέωση να την διαφυλάξουμε ως κόρη οφθαλμού. Γι’ αυτό ως πρώτο βήμα πρέπει πάση θυσία να σταματήσουμε και να αντιστρέψουμε τον αφελληνισμό της, ώστε να επιστρέψουν οι Έλληνες, ειδικά αυτή τη ζοφερή εποχή που μαστίζεται από την κατάρα της ανεργίας, στα βαπόρια «τους». Ήλθε λοιπόν ο καιρός οι εφοπλιστές και οι ναυτικοί να κάτσουν γύρω από ένα τραπέζι και να τα «βρουν» κάνοντας επιτέλους αυτή την πατριωτική και σωτήρια υπέρβαση! Και ένα καλό κίνητρο για την προσέλκυση των νέων στη θάλασσα θα ήταν η μείωση της στρατιωτικής θητείας των στελεχών με την παρακολούθηση κάποιων στρατιωτικών μαθημάτων κατά τη διάρκεια των σπουδών τους στις Ακαδημίες.

Θρησκευτικά

Δ

ιαρρέεται, ψιθυρίζεται, γράφεται και ακούγεται πως το Υπουργείο Παιδείας Θρησκευμάτων και Έρευνας ετοιμάζεται για... καποιες «αλλαγές» στο μάθημα των θρησκευτικών!! Υπενθυμίζεται λοιπόν στους κυρίους αυτούς, αλλά και στον κύριο Πρωθυπουργό επίσης, πως η συντριπτική πλειοψηφία (άνω του 90%) του λαού μας, συμπεριλαμβανόμενων και αυτών των ψηφοφόρων του ΣΥΡΙΖΑ (εξαιρούμενων φυσικά εκείνων των μελών και των αξιωματούχων του κόμματος που δηλώνουν άθεοι), είναι θρησκευόμενοι και χριστιανοί ορθόδοξοι μάλιστα!! Δεν πρέπει επίσης να ξεχνάνε πως η συγκυβέρνηση κυβερνάει με μόνο το 39,22% και χάρη στο BONUS των 50 εδρών, που ως αντιπολίτευση λοιδορούσε... Εξάλλου και στην Ευρώπη και σε ολόκληρη την οικουμένη και οι άθεοι και οι κουμουνιστές αποτελούν μια πολύ μικρή μειοψηφία. Αυτός ίσως είναι και ο λόγος, που τον τελευταίο καιρό, ο κ. Α. Τσίπρας «ερωτοτροπεί» και πολύ καλά κάνει, με τους Ευρωπαίους σοσιαλιστές.

15

Του Φρίξου Δήμου Πλοιάρχου Ε.Ν. | Πρώην καθηγητή & διευθυντή σπουδών δημοσίας σχολής πλοιάρχων Σύρου

Ιστορίες της Βαρδιόλας

Νηοπομπή διαπλέει ναρκοπέδιο! Το άρθρο αυτό βραβεύτηκε με το Α΄ Βραβείο Χρονικού-Μαρτυρίας του Πανελλήνιου Λογοτεχνικού Διαγωνισμού 2015 της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών. Ύδρα, φθινόπωρο 1951. Οι τριτοετείς σπουδαστές της Σχολής Εμπορικής ναυτιλίας, της μοναδικής τότε παραγωγικής σχολής πλοιάρχων, παρακολουθούσαν με περίσσεια προσοχή την παράδοση του καθηγητή της ναυτιλίας πλωτάρχη ε.α. Νικόλαου Κροντήρη. Το θέμα εκείνης της ημέρας ήταν «πλεύση ενόψει ακτών» και κατά τη διδασκαλία του τόνιζε με απλά λόγια και πολλά παραδείγματα, γι’ αυτό και οι μαθήτες του ήταν προσηλωμένοι στην παράδοση, τη σπουδαιότητα της σωστής τήρησης της αναμέτρησης καθώς και την ορθή και με απόλυτη σιγουριά αναγνώριση των ακτών που παραπλέουν. Τους συνιστούσε μάλιστα στην περίπτωση και της παραμικρής αμφιβολίας να μην διστάζουν ακόμη και να σκιτσάρουν πρόχειρα, με τη βοήθεια των ισοϋψών καμπύλων του ναυτικού χάρτη, την όψη των ακτών. Βλέπετε το ραντάρ ήταν εξαιρετικά σπάνιο, την εποχή εκείνη, στα βαπόρια και το «ευλογημένο» G.P.S., που με μια ματιά μόνο «βλέπεις» το ακριβές στίγμα τώρα, δεν θα μπορούσε να το ονειρευτεί ούτε κι ο πιο ευφάνταστος ναυτίλος. Και με τη χιλιοειπωμένη φράση του «η ναυτιλία απαιτεί κοινό νου και ορθή κρίση», που είχε γίνει σλόγκαν πια, τους εξιστόρησε πως από την επιπολαιότητα κάποιων συναδέλφων του όταν υπηρετούσε στην αρχή του πολέμου στο αντιτορπιλικό «Ιέραξ» κινδύνεψε η Χώρα να υποστεί εθνική καταστροφή!! Με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου λοιπόν μια από τις πρώτες ενέργειες του Γενικού Στρατηγείου ήταν η συγκέντρωση του στρατού από τα νησιά και την περιφέρεια σε προκαθορισμένα κέντρα και στη συνέχεια η προώθηση του στο μέτωπο ή όπου αλλού χρειαζότανε. Το Πολεμικό Ναυτικό ανέλαβε φυσικά, και έφερε σε αίσιο

16

πέρας, την τόσο αναγκαία και πολύ σοβαρή επιχείρηση των θαλάσσιων πολεμικών μεταφορών. Μια από τις πιο σημαντικές και συνάμα επικίνδυνες ήταν κι αυτή απο την Κρήτη, που γειτνίαζε με τα Ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα, της ηρωικής πέμπτης μεραρχίας. Το δυναμικό της οποίας ανερχόταν σε 532 αξιωματικούς, 17.309 στρατιώτες, 7.001 κτήνη, 5.424 φόρτους κτηνών, 30 ορειβατικά πυροβόλα και 100 αυτοκίνητα. Η νηοπομπή Ν/1 που θα παραλάμβανε το ένα τρίτο περίπου της μεγάλης αυτής μονάδας αποτελείτο από ένα στολίσκο, έξι πολεμικών (την 3η μοίρα αντιτορπιλλικών δηλαδή) και εννέα μεταγωγικών (επιβατηγών πλοίων), κατέπλευσε στο λιμάνι του Ηρακλείου τη νύχτα της 22ας Νοεμβρίου 1940. Επιβιβαστήκανε, με την κάλυψη του σκότους, σ’ αυτή 5.360 άνδρες μαζί με τα εφόδια τους και απέπλευσε το πρωί της επομένης με προοοορισμό τον Πειραιά. Έπλεε σε σχηματισμό τριών στηλών, υπό συνεχή ανθυποβρυχιακή προστασία της ναυτικής Αεροπορίας μέχρι την είσοδο του Σαρωνικού, όπου και μετασχηματίστηκε σε γραμμή παραγωγής. Πρωτόπλουν ήταν το αντιτορπιλικό «Ιέραξ» (κυβερνήτης αντιπλοίαρχος Λεωνίδας Βάττης) όπου είχε υψώσει το σήμα του ο διοικητής της 3ης μοίρας και της Ν/1 νηοπομπής φυσικά πλοίαρχος Άγγελος Χατζόπουλος και δεύτερο το επίσης αντιτορπιλικό «Πάνθηρ» (κυβερνήτης αντιπλοίαρχος Νικόλαος Στυμφαλιάδης). Ακολουθούσαν τα εννιά μεταγωγικά με την εξής τάξη: «Κορινθία», «Αλμπέρτα», «Λέσβος», «Ελένη», «Σόνια», «Ιωνία», «Έλση», «Αρντένα» και «Σοφία». Διοικητής των μεταγωγικών ήταν ο έφεδρος εκ μονίμων πλοίαρχος Κωνσταντίνος Παναγιώτου, που επέβαινε στο «Κορινθία» και υποδιοικητής ο έφεδρος εκ μονίμων επίσης πλωτάρχης Βασίλειος Λάσκος επί του «Σο-

Ιστορίες της Βαρδιόλας φία». Τη νηοπομπή έκλειναν, κατά σειρα, τα αντιτορπιλικά «Λέων» (κυβερνήτης πλοίαρχος Πέτρος Πρωτόπαπας), «Αετός» (κυβερνήτης αντιπλοίαρχος Χριστόφορος Οικονόμου-Γκούρας), «Νίκη» (κυβερνήτης πλωτάρχης Κωνσταντίνος Τσάτσος). Κατά την παράλλαξη της νησίδας του Αγίου Γεωργίου (Σαν Τζόρτζη) από το επικεφαλής της μοίρας «Ιεράξ» παρέλαβε αξιωματικός φυλακής γέφυρας 0000-0400 ο ανθυποπλοίαρχος Νικόλαος Κροντήρης. Επειδή όμως ο νεοπαραλαβών αξιωματικός μετά από τριαντακοντάλεπτο λεπτομερή έλεγχο του στίγματος και της πορείας είχε πολύ σοβαρές αμφιβολίες για την ορθότητα τους ανέφερε τον προβληματισμό του στον διοικητή της μοίρας που αντικαθιστούσε προσωρινά στη γέφυρα τον αναπαυόμενο στην καμπίνα του κυβερνήτη... Ο διοικητής τον άκουσε πολύ προσεκτικά και διέταξε να επανέλθουν οι αξιωματικοί της προηγούμενης βάρδιας για να επιβεβαιώσουν το στίγμα. Όμως αμέσως με την επάνοδο τους προέκυψαν σοβαρές διαφωνίες στην αναγνώριση των αμυδρά, είναι η αλήθεια, διαφαινόμενων ακτών έτσι οι διοπτέυσεις ως φαίνεται δεν μπόρεσαν να επιβεβαιώσουν το στίγμα! Στη δυσκολία της αναγνώρισης των ακτών συνέτεινε βέβαια και η αναστολή, λόγω του πολέμου, της λειτουργίας ολόκληρου του φαρικού δικτύου. Για τη νησίδα που φαινότανε πρώρα δεξιά ο Ν. Κροντήρης επέμενε πως επρόκειτο για τις Φλέβες ενώ όλοι οι άλλοι

αξιωματικοί, συμπεριλαμβανόμενου και του διοικητή, πως ήταν η Αρσίδα!! Η βραχονησίδα δηλαδή βορειότερα του όρμου της Αναβύσσου και επτά μίλια περίπου νοτιοανατολικά των Φλεβών. Ο διοικητής τότε κάλεσε στη γέφυρα και τον κυβερνήτη που μολις ανέβηκε διέταξε «κράτει», έβαλε κι αυτός νέες διοπτέυσεις στο χάρτη και τελικά συμφώνησε δυστυχώς κι αυτός πως η νησίδα ήταν Αρσίδα!!! Έδωσε τότε πορεία 330 μοίρες και μηχανές πρόσω ημιταχώς. Σημειώνεται όμως πως τη νύχτα της επομένης (29/10/1940) της κήρυξης του πολέμου και για την προστασία των λιμανιών και των ακτών της ευρύτερης περιοχής του Πειραιά είχε ποντιστεί γραμμή αμυντικών ναρκών. 350 νάρκες, με απόσταση μεταξύ τους 50 μέτρα και βύθισμα ρύθμισης τρία μέτρα, από το ακρωτήριο Τούρλος της Αίγινας μέχρι τη δυτικότερη ακτή των Φλεβών καθώς επίσης και στο στενό των Μεθάνων. Έτσι η μοναδική ελεύθερη πρόσβαση από το Σαρωνικό για την περιοχή του Πειραιά ήταν το στενό των Φλεβών. Το πέρασμα δηλαδή μεταξύ της νησίδας Φλεβοπούλας και της απέναντι χερσονήσου Λομβάρδας, πλάτους 0,78 του μιλίου περίπου. Στη ναρκοθέτηση μάλιστα των Φλεβών είχαν λάβει μέρος, ως ναρκοθέτιδες, τρία από τα αντιτορπιλικά της μοίρας τα «Ιεράξ», «Πάνθηρ» και «Αετός». Στο μεταξύ οι υπεύθυνοι της νηοπομπής και του «Ιέραξ» τηρώντας την πορεία των 330 μοιρών πίστευαν πως κα«Η νηοπομπή», ελαιογραφία του Γρηγόρη Καλογερά (70x51cm).

17

Ιστορίες της Βαρδιόλας Του Φρίξου Δήμου τευθυνόντανε στην Αρσίδα, που από την παράλλαξη της θα αλλάζανε πορεία για το στενό των Φλεβών ενώ είχαν βάλει πλώρη ατυχώς για το ναρκοπέδιο!! Ξαφνικά και περί την δευτέρα πρωινή της 24ης Νοεμβρίου τα εννιά πρώτα πλοία του σχηματισμού περιλουστήκανε από τις φωτεινές δέσμες των προβολέων του οχυρού της νησίδας των Φλεβών!! Σοκαρισμένοι άπαντες μόλις τότε αντιληφθήκανε το τραγικό τους λάθος. Τα δυο προπορευόμενα αντιτορπιλικά και τα επτά επόμενα μεταγωγικά είχαν διαπλεύσει τη γραμμή ναρκών!! Κρατήθηκαν εκτός αυτού τα δύο τελευταία μεταγωγικά, έπειτα από ειδοποίηση του «Αετός» και τα τέσσερα αντιτορπιλικά της ουράς. Ευτυχώς που ο καλός θεός της Ελλάδας έβαλε πάλι το χεράκι του και τα εννια αυτά πλοία περάσανε σώα, απίστευτο κι όμως αληθινό, από τα διάκενα μεταξύ των ναρκών που και λόγω της βεβιασμένης ποντισής τους ήταν μάλλον μεγαλύτερα των προβλεπομένων 50 μέτρων. Η σύγχυση που επικράτησε με το αιφνίδιο εναγκαλισμό της νηοπομπής από τις αδυσώπητες δέσμες των προβολέων προκάλεσε τρομερή απογοήτευση στη γέφυρα του «Ιέραξ» που επιτέλους συνειδητοποιήσανε το λάθος στην αναγνώριση των νησίδων... Στη συνέχεια και μετά από είκοσι περίπου λεπτών απραξίας ο πλοίαρχος Α. Χατζόπουλος διαβίβασε προς όλα τα πλοία το σήμα: «Πλεύσατε προς νότον» και σε λίγο ακολουθεί άλλο ένα: «Στρέψατε προς νότον αναποδίζοντες». Μετά δηλαδή από το τεράστιο ναυτικό σφάλμα με αυτά τα σήματα διέτασε τα πλοία να ξαναπεράσουν πάνω από τις νάρκες! Ευτυχώς όμως που ο υποδιοικητής έφεδρος πλωτάρχης Βασίλης Λάσκος (ο μετέπειτα ηρωικός κυβερνήτης του υποβρυχίου «Κατσώνης» που έπεσε πολεμώντας επάνω στο κανόνι του) εξήλθε της γραμμής και ειδοποιούσε τα πλοία να μην συμμορφωθούνε με αυτά τα σήματα γιατί ήταν παράλογα. Τελικά οι κυβερνήτες των πολεμικών και οι πλοίαρχοι των εμπορικών υπακούοντας στην προτροπή του αλλά και στη ναυτική τους εμπειρία δεν γυρίσανε πίσω αλλά συνέχισαν την πορεία τους για τον Πειραιά. Αλλά και τα υπόλοιπα έξι που έμειναν εκτός ναρκοπέδιου συνέχισαν κι αυτά για Πειραιά μέσω του στενού των Φλεβών φυσικά.

Τέλος καλό, όλα καλά; Αλλά το σφάλμα του διοικητή και του κυβερνήτη του «Ιέραξ» επίσης, ήταν και παραμένει ασυγχώρητο. Διακινδύνεψαν τη ζωή 5.360 ετοιμοπόλεμων στρατιωτικών, τη λαμπρή παράδοση του ένδοξου Πολεμικού Ναυτικού αλλά κι αυτή την έκβαση του πολέμου ακόμη! Φαντάζεσθε τι θα είχε επακολουθήσει με την ανατίναξη και καταβύθιση μεταγωγικών γεμάτων στρατιωτών, από φίλιες νάρκες, έξω από τον Πειραιά και στην αρχή του Ελληνοϊταλικού πολέμου; Είναι ακατανόητο έμπειροι ναυτίλοι με την ιδιότητα του ανώτερου αξιωματικού μάλιστα σε μια διαδρομή 17 μόλις μιλίων [Άγιος Γεώργιος-Φλέβες με καλοκαιρία να μπερδέψουν τις Φλέβες με την Αρσίδα; Νησίδες που εκτός των άλλων διαφέρουν και στην μορφή του ς (213 μέτρα ύψος η πρώτη και 429 η άλλη)], απέχουν 7 μίλια μεταξύ τους και τις έχουν περιπλέυσει πάμπολες φορές; Διενεργηθήκανε αμέσως ανακρίσεις, από τον αντιναύαρχο Δημήτριο Οικονόμου, που καταλόγισε βαρύτατη ευθύνη πρώτα στο διοικητή της 3ης μοίρας και στη συνέχεια στον κυβερνήτη του πρωτόπλου «Ιέραξ» αλλά και σε αυτόν του «Πάνθηρ» και αφαιρέθηκε η διοίκηση και από τους τρεις. Στη διοίκηση του οχυρού των Φλεβών όμως, που δεν αντιληφθήκανε έγκαιρα την παραβίαση του ναρκοπεδίου από την νηοπομπή, δεν επιβλήθηκε καμία ποινή. Ασφαλώς και θα είχε αποφευχθεί η πολύ οδυνηρή αυτή δοκιμασία, που αποτέλεσε φαίνεται και το έναυσμα του γνωστού «χιλιοειπομένου» σλόγκαν, αν είχε εισακουστεί από τους ανωτέρους του ο ανθυποπλοίαρχος και μετέπειτα διακεκριμένος καθηγητής Νικόλαος Κροντήρης. Το ατυχές αυτό περιστατικό, δεν θα μπορούσε να επισκιάσει βέβαια την ένδοξη και μακραίωνη ιστορία του Πολεμικού μας Ναυτικού, αλλ’ ούτε και να αμφισβητήσει τη ναυτοσύνη και τον ηρωισμό του ανθρώπινου δυναμικού του!! Επιβάλλεται όμως να «διδάσκεται» στους νέους ναυτίλους ώστε να αποφεύγεται η επανάληψη παρόμοιων θλιβερών συμβάντων. Και τέλος αποτελεί κι ένα ναυτικό μνημόσυνο στον εξαίρετο καθηγητή πλωτάρχη Νικόλαο Κροντήρη, που δίδαξε μια ολόκληρη γενιά πλοιάρχων (τη γενιά που πρωτοστάτησε στη δημιουργία του ελληνικού ναυτιλιακού θαύματος) την επιστήμη της ναυτιλίας!

ΑΠΟΛΙΘΩΜΑΤΑ (Παλαιοντολογία) Του Τάσου Μέγα Ερευνητή - Φυσιοδίφη

1

2

3

1. Απολιθωμένος Καρκίνος (Κάβουρας). Ευρέθη στην Λιβυκή Σαχάρα το 1980 κατά την εκσκαφή με γεωτρύπανο για την ανεύρεση ύδατος. 2. Συσσωμάτωμα από Κερίνθια, ίσως του είδους Cerithium Radula (γαστερόποδο). Ευρέθη σε υψόμετρο 800 μέτρων στο όρος Ελικώνας στην Άσκρη Θηβών το 1900. Το χρώμα του είναι μαυροπράσινο. 3. Απολιθωμένο τμήμα από σάρκα γαστερόποδου (ίσως από Τρίτωνα) που βρέθηκε σε περιοχή κοντά στο Ηράκλειο κρήτης το 1983.

18

Τα απολιθώματα είναι λείψανα από ίχνη ζώων ή φυτών, το οποία έζησαν πριν από την έναρξη της σημερινής γεωλογικής περιόδου και τα οποία διατηρήθηκαν μέσα στα στρώματα του στερεού φλοιού της γης. Τα απολιθώματα είναι το υλικό από το οποίο η παλαιοντολογία μας δίνει πληροφορίες για τα ζώα και τα φυτά, τα οποία υπήρξαν και έζησαν σε διάφορες γεωλογικές περιόδους του παρελθόντος της γης, καθώς επίσης και για τις μεταβολές τις οποίες υπέστησαν αυτά (τα απολιθώματα δηλαδή) στην διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας του πλανήτη μας. Σχετικές είναι και οι εικόνες, τις οποίες παραθέτω και οι οποίες αποτελούν μέρος της συλλογής μου.

Του Δημήτριου Μηνδρινού Αντιπροέδρου Β΄ Λέσχης Αρχιπλοιάρχων και μέλους Δ.Σ. Π.Ε.Σ.Π.Ε.Ν.

Τα πτερόεντα δώρα Διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (1907)

Ξ

ένος του κόσμου και της σαρκός κατήλθεν την παραμονή από τα ύψη του, συστείλας τας πτερύγας, όπως τα κρύπτει θείος άγγελος έφερε δώρα από τα άνω βασίλεια, δια να φιλεύση τους κατοίκους της πρωτευούσης. Ήταν ο καλός άγγελος της πόλεως. Εκράτει εις την χείρα εν άστρον και επί του στέρνου του έπαλλε ζωή κα δύναμις και από το στόμα του εξήρχετο πνοή θείας γαλήνης. Τα τρία από τα δώρα ήθελε να μεταδώσει εις όλους όσοι προθύμους τον δέχονται. Εισήλθεν εν πρώτοις εις εν αρχοντικόν μέγαρον. Είδεν εκεί το ψεύδος και την σεμνοτυφίαν, την άνιαν και το ανωφελές της ζωής, ζωγραφισμένσ εις τα πρόσωπα του ανδρός και της γυναικός και ήκουσε τα δύο τέκνα να ψελλίζωσι λέξεις εις άγνωστον γλώσσαν. Ο άγγελος επήρα τα τρία ουράνια δώρα του και έφυγε τρέχων εκείθεν. Επείγεν εις την καλύβαν πτωχών ανθρώπων. Ο ανήρ έλλειπεν όλην την ημέρα, εις την ταβέρναν. Η γυνή επροσπάθει ν’ αποκοιμήση με ολίγον ξηρόν άρτον τα πέντε τέκνα, βλασφημούσα άμα την ώρα που είχαν υπανδρευθή. Τα μεσάνυχτα επέστρεψεν ο σύζηγος της αυτήν τον ύβρισε νευρική, με φωνήν οξείαν, εκείνος την έδειρε με ράβδον την οζώδη και μετ’ ολίγον οι δύο επλάγιασαν, χωρίς να κάμνουν την προσευχήν των και ήρχισαν να ροχαλίζουν με βαρείς τόνους. Έφυγεν εκείθεν ο άγγελος. Ανέβη εις μέγα κτήριον πλουσίως φωτισμένον. Ηταν εκεί πολλά δωμάτια με τραπέζας, κι’ επάνω των έκυπτον άνθρωποι, μετρούντες αδιακόπτως χρήματα, παίζοντες με χαρτιά. Ωχροί και δυστυχείς, όλα η ψυχή των ήτο συγκεντρωμένη εις την ασχολίαν ταύτην, ο άγγελος εκάλυψε το πρόσωπον με τα πτερύγας του, δια να μη βλέπει κι έφυγε δρομαίος. Εις τον δρόμο συνάντησε πολλούς ανθρώπους, άλλους εξερχομένους από τα καπηλεία, οινοβαρείς και

άλλους κατερχομένους από τα χαργοπαίγνια εκθύοντες χειροτέραν μάθην. Τους είδε ν’ασχημονούν και τινάς ήκουσε να βλασφημούν τον Αην Βασίλην ως πταίστην. Ο άγγελος εκάλυψε με τα πτερύγας του τα ώτα, δια να μη ακούηκαι αντιπαρήλθεν. Υπέφωσκεν ήδη η πρωϊα της Πρωτοχρονιάς και ο άγγελος δια να παρηγορηθή, εισήλθεν εις την εκκλησίαν. Είδεν ανθρώποις, να μετρούν χρήματα μόνο που δεν είχαν παιγνιόχαρτα εις τας χείρας και εις το βάθος αντίκρυσεν έναν άνθρωπον χρυσοστόλιστον και μη τροφορούντα ως Μήδον σατράπην της εποχής του Δαρείου, ποιούντα διαφόρους ακκισμούς και επιτηδευμένες κινήσεις, δεξιά και αριστερα, άλλοι μερικοί έψαλλον με πεπλασμένες φωνάς. Τον Δεσπότην και Αρχιερέα! Ο Άγγελος δεν εύρε παρηγορίαν. Επήρε τα πτερέοντα δώρα του το άστρον το προωρισμένον να λάμπη εις τα συνειδώσεις την αύραν την ικανήν να δροσίζη τας ψυχάς και την ζωή την πλασμένη δια να πάλλη εις τα καρδίαν ετάνυσε τα πτερύγας και επανήλθεν εις τας ουρανίας αψίδας. Καλή χρονιά, ευλογημένη και δημιουργική.

Στη φωτογραφία: Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης καλοντυμένος, ποζάρει στις αρχές του 1908 και φωτογραφίζεται από τον ζωγράφο Γ. Χατζόπουλου.

19

Αεροπόρος

Βασίλειος Βασιλειάδης Του Φρίξου Δήμου | Πλοιάρχου Ε.Ν. Πρώην καθηγητή και διευθυντή σπουδών δημοσίας σχολής πλοιάρχων Σύρου

Σμηναγός Βασιλειάδης

20

Ο

ήρωας σμηναγός (Ι) της αγγλικής Πολεμικής Αεροπορίας (R.A.F.) Βασίλειος Βασιλειάδης γεννήθηκε το 1920 στη ναυτομάνα Χίο. Σαν γιος πλοιάρχου και εφοπλιστή, του Μιχαήλ ή καπετάν Μικέ Βασιλειάδη, ακολούθησε κι αυτός όπως κι οι περισσότεροι συμπατριώτες του το ναυτικό επάγγελμα. Σπούδασε στην περιώνυμη Σχολή Εμπορικής Ναυτιλίας Ύδρας και μετά την αποφοίτηση του, το 1939, μετέβηκε στο Λονδίνο για να συνεχίσει και στις ναυτιλιακές σπουδές. Η κήρυξη όμως του πολέμου και κατά της Ελλάδας δεν τον άφησε ανεπηρέαστο και σαν καλός πατριώτης αποφάσισε να πολεμήσει τον κοινό εχθρό μαζί με τη σύμμαχο Αγγλία. Παρουσιάστηκε λοιπόν στο τοπικό στρατολογικό γραφείο αιτώντας να καταταγεί εθελοντής στη Βρετανική Πολεμική Αεροπορία. Αφού εκπαιδεύτηκε χειριστής αεροσκαφών στην Αγγλία και στον Καναδά, όπου και υπηρέτησε για μικρό διάστημα ως εκπαιδευτής, περί τα τέλη του 1942 ονομάστηκε επισμηνίας ιπτάμενος και πολέμησε στο ευρωπαϊκό μέτωπο. Ο αεροπόρος Βασιλειάδης στην τριαντάμηνη πολεμική του σταδιοδρομία κατέστρεψε επίγειους στόχους και κατέρριψε εχθρικά αεροπλάνα, αλλά σε επιχείρηση στην κατεχόμενη Γαλλία καταρρίφθηκε και το δικό του!!! Ευτυχώς όμως διασώθηκε από Γάλλους πατριώτες και ξαναγύρισε στον πόλεμο! Πήρε προαγωγές και παρασημοφορήθηκε δύο φορές με το μετάλλιο και το σταυρό διακεκριμένων πτήσεων της R.A.F. Και τέλος, ανήμερα της εθνικής μας επετείου, 25 Μαρτίου 1945, ως διοικητής μοίρας τεσσάρων αεροπλάνων αφού κατέστρεψε γερμανική εφοδιοπομπή στο Ρήνο, επιχειρώντας και δεύτερη εφόρμηση, τα

σφοδρά εχθρικά αντιαεροπορικά διαλύσανε το αεροπλάνο του και ο ηρωικός πιλότος πέταξε στους ουρανούς... Την 24/2/1947 ο εφοπλιστής Μ. Βασιλειάδης αγόρασε από την κυβέρνηση των Η.Π.Α. ένα από τα εκατό λίμπερτι, που διατεθήκανε για την Ελλάδα και για να τιμήσει τον ήρωα γιο του το ονόμασε «Αεροπόρος Βασιλειάδης» αναλαμβάνοντας και την πλοιαρχία του. Επειδή όμως η επιθυμία του ήταν οι ναυτικοί που υπηρετούσαν σ’ αυτό να μνημονεύουν το Βασίλη φρόντιζε να είναι πάντα ευχαριστημένοι!! Γι’ αυτό το λόγο και τα πληρώματα της εποχής εκείνης το καράβι αυτό το ονόμαζαν «βασιλοβάπορο». Τα μέλη της Λέσχης Αποφοίτων Σχολής Ναυτιλίας Ύδρας για να τιμήσουν τον ήρωα «συμμαθητή» τους οργάνωσαν μια λαμπρή εκδήλωση στη Λέσχη Αξιωματικών Ενόπλων Δυνάμεων στην Αθήνα το βράδυ της 7ης Δεκεμβρίου 2015. Ομιλητές σ’ αυτή ήσαν κατά σειρά ο Πρόεδρος της Λέσχης Αποφοίτων καπετάν Θανάσης Ζεύκης, η λογοτέχνιδα και πρώτη εξαδέλφη του σμηναγού κα. Μαρία Βασιλειάδη-Ρόκου και ο απόστρατος αξιωματικός της Ελληνικής Αεροπορίας και συγγραφέας, που έχει ερευνήσει την πολεμική ιστορία του ηρωικού πιλότου και την έχει δημοσιεύσει στο περιοδικό «Ελληνικά Φτερά», κ. Άγγελος Μανσόλας. Παρών ήταν επίσης κι ο τότε δευτεροετής στη Σχολή καπετάν Ιδομενέας Βελώνιας. Στο μνημείο του Ηρώου της Σχολής Εμπορικής Ναυτιλίας (Ακαδημία Εμπορικού Ναυτικού, σήμερα) στην Ύδρα, μαζί με τα 15 ονόματα αποφοίτων που πέσανε στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στη δέκατη σειρά κι αυτό του σμηναγού Β. Βασιλειάδη!

Αριστερά: Η οικογένεια του Βασιλείου Βασιλειάδη. Δεξιά: Τεύχος του περιοδικού «Ελληνικά Φτερά»

21

ΒΡΑΒΕΥΣΗ ΚΟΙΝΩΦΕΛΩΝ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ Η Λέσχη Αρχιπλοιάρχων Πειραιά, συνεχίζοντας το πολιτιστικό της έργο, αλλά και επιθυμώντας να τονίσει την αναγκαιότητα, αυτή μάλιστα τη ζοφερή περίοδο που διανύουμε, της προσφοράς και του εθελοντισμού στην κοινωνία, αποφάσισε να βραβεύσει τρία Κοινωφελή Ιδρύματα. Η βράβευση αυτή πραγματοποιήθηκε το βράδυ της 5ης Νοεμβρίου 2015, στην αίθουσα «Καπετάν Βασίλης Κωνσταντακόπουλος» στο εντευκτήριό της στον Πειραιά. Η τελετή άρχισε με κλασική μουσική από τον νεαρό αριστούχο πιανίστα, κ. Πύρρο-Γεώργιο Μαρματάκη και συνεχίστηκε με το καλωσόρισμα και το ιστορικό της Λέσχης από τον Πρόεδρό της καπετάν Μαρίνο Τσάμη.

Σ

ύμφωνα λοιπόν με την ομόφωνη απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου απονεμήθηκε το βραβείο της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων σε τρία Κοινωφελή Ιδρύματα και αποδόθηκαν τίτλοι Επιτίμων Μελών σε έξι προσωπικότητες.

1. Την ιστορία και τις δραστηριότητες του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, της κιβωτού της ναυτοσύνης και του Ελληνισμού, παρουσίασε ο Β’ Αντιπρόεδρος καπετάν Δημήτρης Μηνδρινός. Το περιώνυμο αυτό Μουσείο ιδρύθηκε το 1949 και από το 1969 στεγάζεται στο σημερινό κτίριο στη Μαρίνα Ζέας. Στις αίθουσές του παρουσιάζονται περισσότερα από 3500 εκθέματα που αποτελούν την ιστορία του Πολεμικού και Εμπορικού Ναυτικού της Ελλάδος. Η βιβλιοθήκη του περιλαμβάνει άνω των 18000 τόμων, έχει πλούσιο εκδοτικό έργο σε βιβλία, βραβευμένα μάλιστα από την Ακαδημία Αθηνών και εκδίδει το έγκριτο περιοδικό «Περίπλους Ναυτικής Ιστορίας». Ακόμη διαθέτει ειδικά προγράμματα για μαθητές. Μετά την παρουσίαση ο κ. Δ. Μηνδρινός επέ-

δωσε στην κ. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, Προέδρου του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος, το βραβείο της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων και ο καπετάν Σπύρος Ραδίτσας τον τίτλο του Επιτίμου Μέλους της Λέσχης. Ο ίδιος τίτλος επιδόθηκε και στον Αντιναύαρχο Π.Ν. (ε.α.) και συγγραφέα κ. Ιωάννη Παλούμπη, από τον Γενικό Γραμματέα καπετάν Πάνο Μηνόγιαννη.

2. Ο Ταμίας καπετάν Δημοσθένης Παπαδόπουλος παρουσίασε το Κοινωφελές Ίδρυμα «Προποντίς», που ιδρύθηκε το 1999 από τον εφοπλιστή κ. Διαμαντή Διαμαντίδη και τη σύζυγό του κ. Μαρία Διαμαντίδη. Σκοπός του Ιδρύματος είναι η προσφορά στην παιδεία, επιστήμη, έρευνα και τις τέχνες. Γι’ αυτό λοιπόν και χορηγεί στα Ελληνόπουλα υποτροφίες μεταπτυχιακών και διδακτορικών σπουδών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Στον Γενικό Διευθυντή του Ιδρύματος κ. Γιάννη Μπαβέα επιδόθηκε το βραβείο του Ιδρύματος από τον καπετάν Δημοσθένη Παπαδόπουλο και ο Τίτλος του Επιτίμου Μέλους του κ. Διαμαντή Διαμαντίδη, από τον

Αντιπρόεδρο καπετάν Άγγελο Γαβιώτη.

3. Το «Ζάννειο Ίδρυμα Παιδικής Προστασίας και Αγωγής» παρουσιάστηκε από τον Κοσμήτορα καπετάν Χρήστο Γερασίμου. Το «Ζάννειο» ιδρύθηκε το 1874 από την Ελένη Ζαννή, χήρα του εμπόρου και ευεργέτη Νικήτα Ζαννή, που υπήρξε και ο μεγάλος δωρητής του Τζαννείου Νοσοκομείου. Το Ίδρυμα από το 1980 στεγάζεται στην Εκάλη, σε μια πευκόφυτη έκταση 32 στρεμμάτων, με πολιτισμένους χώρους διαμονής των παιδιών, δημοτικό σχολείο, βιβλιοθήκη, θέατρο, ιατρείο και άλλους απαραίτητους χώρους. Φιλοξενούνται σήμερα 65 αγόρια, από 6 μέχρι 18 ετών. Υπογραμμίζεται πως κατά τον πόλεμο του 1940 κατασκεύαζαν κιβώτια χειροβομβίδων για τις ανάγκες του στρατού μας και την κατοχή είχαν οργανωθεί συσσίτια για 3500 άτομα στον Πειραιά. Ο Πρόεδρος του «Ζαννείου» κ. Γεώργιος Γαβριήλ έλαβε το βραβείο της Λέσχης από τον καπετάν Χρήστο Γερασίμου και τον τίτλο του Επιτίμου Μέλους από τον καπετάν Παντελή Μονογιούδη. Ανακηρύχτηκαν επίσης Επίτιμα Μέλη της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων οι κ.κ. Ευάγγελος Ηλ. Αγγελάκος, εφοπλιστής και πρώην Δήμαρχος Οινουσσών και ο επιχειρηματίας Δημήτριος Βρανόπουλος. Οι τίτλοι επιδόθηκαν από τον καπετάν Νίκο Λιγνό και καπετάν Διονύση Βουτσινά αντίστοιχα. Την τελετή βράβευσης τίμησαν με την παρουσία τους οι κ.κ. Σ. Βοϊδονικόλας, εκπρόσωπος του Δημάρχου Πειραιά, Αναστάσιος Νεράντζης πρώην Βουλευτής, Βασίλης Μιχαλολιάκος, πρώην Δήμαρχος Πειραιά, Στέφανος Διαμ. Πατέρας, Πρόεδρος του Κοινωφελούς Ιδρύματος «Ιωάννης Διαμαντή Πατέρας» και Επίτιμο Μέλος της Λέσχης μας, Στρατηγός Δ. Ντζόϊδος διευθυντής του ιδίου Ιδρύματος, Λευτέρης Τζόκας Πρόεδρος της «‘Ενωσης Ελλήνων Λογοτεχνών» και Επίτιμο Μέλος της Λέσχης, Μαζαράκης εκπρόσωπος του Ιδρύματος «Αικατερίνη Λασκαρίδη», Γιάννης Κανατσέλης Αρχισυντάκτης της εφημερίδας «Φωνή των Πειραιωτών», Λίνα Αθανασίου Πρόεδρος του Β’ Διαμερίσματος του Δήμου Πειραιά, καπετάν Φώτης Γρηγοριάδης Αντιπρόεδρος της «Λέσχης Αποφοίτων Ναυτικής Σχολής Ύδρας», Βασίλειος Παπαγιάννης Υποναύαρχος Λ.Σ. (ε.α.) και πλήθος μελών και φίλων της Λέσχης και των Ιδρυμάτων. Το πρόγραμμα της ωραίας αυτής βραδιάς παρουσίασε η κα Δέσποινα Βολικάκη και η τελετή καλύφθηκα από τον τηλεοπτικό σταθμό Antenna, τον οποίο ευχαριστούμε θερμά. Συγχαρητήρια και θερμές ευχαριστίες στον Πρόεδρο και το Διοικητικό Συμβούλιο της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων, για τη σωστή απόφαση της βράβευσης και την αρίστη οργάνωση αυτής της επιτυχημένης εκδήλωσης. Φρίξος Δήμου

Τον άρχοντα τριών δει μέμνηται: πρώτον ότι ανθρώπων άρχει, δεύτερον ότι κατά νόμους άρχει, τρίτον ότι ου αεί άρχει. Αγάθων 450-400 π. Χ. Μαρίνος Τσάμης ................................................................................................... Μην χάνεις ποτέ το χαμόγελό σου. Είναι σαν το πασπαρτού κλειδί, που πιθανόν να σου ανοίξει πολλές πόρτες. Στο κάτω-κάτω της γραφής δεν χάνεις τίποτα και σίγουρα μπορεί να κερδίσεις κάτι. Πάνος Μηνόγιαννης ................................................................................................... Αν κουραστείς Κόπιες… και για περισυλλογή σταθείς Κόπιες πολλές. που θ’ ακουμπήσεις Kόπια στη κόπια. να πάρεις μια ανάσα Χωθήκαμε να ξεκουραστείς;;; στα αντίγραφα και χάσαμε Μάρω Δήμου το φερμένο της στιγμής… Σπύρος Ραδίτσας ................................................................................................... Παράδεισος είναι όταν οι αστυνομικοί είναι Άγγλοι, οι μάγειροι Γάλλοι, οι μηχανικοί Γερμανοί, οι εραστές Έλληνες και όλα είναι οργανωμένα από Ελβετούς. Κόλαση είναι όταν οι μάγειροι είναι Άγγλοι, οι μηχανικοί Γάλλοι, οι εραστές Ελβετοί, οι αστυνομικοί Γερμανοί και όλα είναι οργανωμένα από Έλληνες. Βασίλης Παπαγιάννης ................................................................................................... Από το βιβλίο του Α.Ι. Τζαντζή «Ναυτική γνώση και παιδεία στη νεώτερη Ελλάδα, 16ος-19ος αιώνας / Παράρτημα»: Άσματα συντελούντα εις ενθύμισιν των διατάξεων του κανονισμού δια ιστιοφόρα πλοία: 1. Όταν και τα δύο φανάρια των πλευρών μπροστά σου ιδής,στρίψε δεξιά και δείξε τον αριστερόν σου φανόν ευθύς.

2. Όταν κόκκινο εις την δεξιάν σου την σταβέντο μπάντα ιδής έχεις χρέος συ να στρέψης δια να προφυλαχθής. σαν πρέπει να ορτσάρης, να τα πάρης, ή να ‘ρθής ποδιστά, συ το γνωρίζεις δια να μην συγκρουσθής 3. Μην φοβάσαι όταν βλέπης πράσινο στη δεξιά ή το κόκκινο φανάρι στην αριστερή πλευρά είν’ ασφάλεια μεγάλη κατά τον κανονισμόν αλλά πάντα να προσέχεις μην συμβεί κανέν κακόν. Φρίξος Δήμου

Πανηγυρική τελετή βράβευσης τριών σπουδαίων Κοινωφελών Ιδρυμάτων και απονομή Τίτλων Επιτίμων Μελών της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων, σε διακεκριμένες προσωπικότητες της Ναυτιλίας και της κοινωνίας.

24

Βράβευση του Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδος. Εισηγητής ο Β’ Αντιπρόεδρος της Λέσχης Πλοίαρχος Δημήτρης Μηνδρινός. Το Βραβείο παραλαμβάνει η Πρόεδρος του Ναυτικού Μουσείου κ. Αναστασία Αναγνωστοπούλου-Παλούμπη, στην οποία απονέμεται και ο Τίτλος του Επιτίμου Μέλους της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων. Τον Τίτλο απονέμει το Μέλος του Δ.Σ. Πλοίαρχος Σπύρος Ραδίτσας. Τον Τίτλο του Επιτίμου Μέλους της Λέσχης απονέμει στον Αντιναύαρχο (ε.α.) κ. Ιωάννη Παλούμπη Π.Ν., ο Γενικός Γραμματέας της Λέσχης Πλοίαρχος Πάνος Μηνόγιαννης.

25

Βράβευση του Ιδρύματος «Προποντίς», την ιστορία και τις δραστηριότητες του οποίου παρουσιάζει ο Ταμίας της Λέσχης Πλοίαρχος Δημοσθένης Παπαδόπουλος. Το Βραβείο παραλαμβάνει η Διευθυντής του Ιδρύματος κ. Ιωάννης Μπαβέας. Απονέμεται επίσης ο Τίτλος του Επιτίμου Μέλους της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων στον ιδρυτή και πρόεδρο του ιδρύματος «Προποντίς» κ. Διαμαντή Διαμαντίδη. Τον Τίτλο απονέμει ο Αντιπρόεδρος της Λέσχης Πλοίαρχος Άγγελος Γαβιώτης.

26

Βράβευση του «Ζαννείου Ιδρύματος, Παιδικής Προστασίας και Αγωγής». Εσηγητής ο Κοσμήτορας της Λέσχης Πλοίαρχος Χρήστος Γερασίμου. Το βραβείο του Ιδρύματος παραλαμβάνει ο Πρόεδρος κ. Γεώργιος Γαβριήλ, στον οποίο ο Πλοίαρχος Παντελής Μονογιούδης απονέμει και τον Τίτλο του Επιτίμου Μέλους της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων.

27

Απονομή του Τίτλου του Επιτίμου Μέλους της Λέσχης μας στον κ. Ευάγγελο Ηλ. Αγγελάκο, πρώην Δήμαρχο Οινουσσών. Τον Τίτλο απονέμει ο Πλοίαρχος Νικολαος Λιγνός.

28

Απονομή του Τίτλου του Επιτίμου Μέλους της Λέσχης μας στον επιχειρηματία κ. Δημήτριο Βρανόπουλο. Τον Τίτλο απονέμει το μέλος του Δ. Σ. Πλοίαρχος Διονύσιος Βουτσινάς.

29

Στιγμιότυπα από την Διάλεξη του Προέδρου της Λέσχης μας Μαρίνου Τσάμη, με θέμα: «Η Αρχαία Ελληνική Θρησκεία-Γέννεση, Ακμή, Πτώση»

30

Στιγμιότυπα από την Διάλεξη του Προέδρου της Λέσχης μας Μαρίνου Τσάμη, με θέμα: «Η Αρχαία Ελληνική Θρησκεία-Γέννεση, Ακμή, Πτώση»

31

Άνοιξε ο «δρόμος» Το F/B “Blue Star 1” στις Οινούσσες

Α

γαπητοί συμπατριώτες και φίλοι των Οινουσσών, Με μεγάλη χαρά σας ενημερώνουμε ότι την Πέμπτη, 12 Νοεμβρίου 2015, απέπλευσε από τον Πειραιά το Blue Star 1 της εταιρείας Blue Star Ferries με προορισμό τις Οινούσσες, όπου και έδεσε νωρίς το πρωί της Παρασκευής, λίγο πριν συνεχίσει για Χίο και Μυτιλήνη και αφού είχε ήδη περάσει από τα Ψαρά. Πρόκειται για την πρώτη φορά που πλοίο της γραμμής προσεγγίζει το ακριτικό νησί των Οινουσσών και θα εξυπηρετεί τους κατοίκους αλλά και επισκέπτες των Οινουσσών δύο φορές την εβδομάδα. Συγκεκριμένα, θα αναχωρεί από Πειραιά για Οινούσσες κάθε Πέμπτη βράδυ και από Οινούσσες για Πειραιά κάθε Δευτέρα βράδυ. Έτσι, όλοι μας πλέον έχουμε την δυνατότητα να ταξιδέ-

ψουμε απ’ αυθείας για το πολυαγαπημένο μας νησί, χωρίς την πολύωρη παραμονή στην Χίο. Είναι ένα όνειρο γενεών Εγνουσσιωτών που έμοιαζε πολύ μακρινό αλλά τελικά πραγματοποιήθηκε. Τίποτα δεν είναι ακατόρθωτο όταν υπάρχει όραμα και πρόγραμμα, προσήλωση στον στόχο, επιμονή κι’ υπομονή. Εύχομαι από καρδιάς σε όλους τους κατοίκους και τους επισκέπτες καλά ταξίδια και καλή αντάμωση στο πολυαγαπημένο μας νησί και μία πρώτη ευκαιρία θα ήταν να βρεθούμε όσο το δυνατόν περισσότεροι στους εορτασμούς του πολιούχου μας Αγίου Νικολάου ταξιδεύοντας με το δρομολόγιο της 3ης Δεκεμβρίου 2015.

Το Blue Star 1 δένει στην Εγνούσσα.

Εις το επανιδείν...

32

Ευάγγελος Ηλ. Αγγελάκος Τέως Δήμαρχος Οινουσσών

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Τα βαθύτερα αίτια της ρύπανσης του περιβάλλοντος Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

41

Του Πέτρου Τζιά Δρ. Χημικού Μηχανικού

Α

Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας

νανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) ή αλλιώς ήπιες ή εναλλακτικές πηγές ενέργειας καλούνται οι ενεργειακές πηγές που τροφοδοτούνται άμεσα ή έμμεσα και κατά συνεχή τρόπο από τον ήλιο με τέτοιους ρυθμούς ώστε συνεχώς να ανανεώνονται και πρακτικά να θεωρούνται ανεξάντλητες αντίθετα με τα ορυκτά καύσιμα, τα οποία υπόκεινται αργά ή γρήγορα ανάλογα με την χρήση τους σε εξάντληση των αποθεμάτων τους. Η αξιοποίηση των πηγών αυτών για την παραγωγή χρήσιμων μορφών ενέργειας, όπως θερ-

42

μική, μηχανική και ηλεκτρική ενέργεια δεν επιβαρύνει το περιβάλλον αφού δεν γίνεται καύση ορυκτών καυσίμων ώστε να παράγεται CO2 (διοξείδιο του άνθρακα), SO2 (διοξείδιο του θείου) και άλλα καυσαέρια, γι’ αυτό το λόγο οι πηγές αυτές ονομάζονται ήπιες ή καθαρές. Οι βασικές ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι η ηλιακή, η αιολική, η υδραυλική, η γεωθερμική, η βιομάζα από την οποία παράγεται ηλεκτρική και θερμική ενέργεια σε μονάδες, οι οποίες γι’ αυτό το λόγο ονομάζονται μονάδες συμπαραγωγής ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας

ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ • Φωτοβολταϊκά στοιχεία, τα οποία μετατρέπουν την απορροφούμενη θερμότητα από τον ήλιο κατευθείαν σε ηλεκτρική ενέργεια. Η παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια μπορεί είτε να καταναλώνεται άμεσα για ιδιωτική χρήση είτε να διοχετεύεται στο δίκτυο της πόλης. Σχήμα 1. Φωτοβολταϊκά συστήματα Για οικιακή χρήση

(ΣΗΘΕ) και η ενέργεια από την θάλασσα. Η ενεργειακή απόδοση των ΑΠΕ δεν είναι τόσο μεγάλη όσο αυτή των ορυκτών καυσίμων, η σημαντικότητά τους όμως έγκειται στο γεγονός ότι αφενός μεν συμπληρώνουν το ενεργειακό ισοζύγιο των διαφόρων κρατών και τα απαλλάσσουν από εισαγόμενο ακριβό πετρέλαιο αφετέρου δε είναι φιλικές προς το περιβάλλον και συμβάλλουν κατά πολύ στην αποφυγή της ρύπανσης αυτού. Το ενδιαφέρον για την αξιοποίηση των ΑΠΕ παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1974 με αφορμή την πετρελαϊκή κρίση της εποχής εκείνης, παγιώθηκε όμως από τότε εξαιτίας της συνεχώς αυξανόμενης συγκέντρωσης του CO2 στην ατμόσφαιρα και της επιδεινούμενης ρύπανσης του περιβάλλοντος. Είναι χαρακτηριστική η παρότρυνση της ΕΕ στην συνδιάσκεψη του Ρίο για το περιβάλλον το 1992 να επιταχύνει την αξιοποίηση των ΑΠΕ παράλληλα με την ανάπτυξη ώστε η κατάσταση της ατμόσφαιρας να επανέλθει στα προ του 1993 επίπεδα. Πιο αναλυτικά τα είδη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας έχουν ως ακολούθως:

Ηλιακή ενέργεια

Με τον όρο ηλιακή ενέργεια καλούμε την εκπεμπόμενη από τον ήλιο φωτεινή και θερμική ενέργεια, η οποία φθάνει μέχρι τη γη και μετατρέπεται σε διάφορες μορφές ενέργειας, κυρίως θερμική, μηχανική και ηλεκτρική. Η ενέργεια αυτή είναι τελείως καθαρή, δεν προκαλεί ρύπανση γι` αυτό ονομάζεται και πράσινη ενέργεια. Η αξιοποίηση της ηλιακής ενέργειας γίνεται με τους ακόλουθους τρόπους: • Θερμικά συστήματα, που περιλαμβάνουν τους ηλιακούς θερμοσίφωνες, στους οποίους ορισμένα στοιχεία μαύρου χρώματος εκτίθενται στον ήλιο, απορροφούν θερμότητα και αυτά με τη σειρά τους θερμαίνουν το νερό που έρχεται σε άμεση επαφή μαζί τους. Τα συστήματα αυτά βρίσκουν εφαρμογή για την παροχή ζεστού νερού πρωτίστως για οικιακή αλλά και για βιομηχανική χρήση και επίσης για την τροφοδοσία υδροστροβίλων με ζεστό νερό και την εν συνεχεία παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

• Παθητικά ηλεκτρικά συστήματα, όπου η ηλιακή ενέργεια προσπίπτει σε ειδικά δομικά υλικά, τα οποία ενεργοποιούμενα παράγουν φωτισμό.

Για παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας

Η χρήση της ηλιακής ενέργειας ενδείκνυται ιδιαίτερα για χώρες με μεγάλη ηλιοφάνεια όπως η δική μας. Μεγάλες συστοιχίες από φωτοβολταϊκά στοιχεία μπορούν να τοποθετούνται σε φτωχές αγροτικές περιοχές και να παράγουν μεγάλες ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας για ιδιωτική χρήση ή για πώληση στο δίκτυο της πόλης. Στον ακόλουθο πίνακα 1, παρουσιάζονται τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα αυτής της πηγής ενέργειας. Πίνακας 1. Πλεονεκτήματα-Μειονεκτήματα ηλιακής ενέργειας Πλεονεκτήματα

Μειονεκτήματα

• Μηδαμινή ρύπανση • Αθόρυβη λειτουργία • Αξιοπιστία, μεγάλη διάρκεια ζωής • Μηδενικό κόστος παραγωγής ενέργειας • Ελάχιστη συντήρηση • Απεξάρτηση από τροφοδοσία ακριβών εισαγόμενων καυσίμων • Συμπλήρωση ενεργειακού ισοζυγίου • Δυνατότητα επέκτασης

• Υψηλό κόστος κατασκευής • Αντιαισθητική οπτική εικόνα συστοιχιών • Προβληματική αποθήκευση παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας • Κατάληψη εκτάσεων, αλλοίωση φυσικού περιβάλλοντος, επηρεασμός οικοσυστημάτων

Στον πίνακα αυτό παρατηρούμε ότι τα πλεονεκτήματα της ηλιακής ενέργειας είναι συντριπτικά περισσότερα από τα μειονεκτήματα και επομένως πρέπει να ενθαρρύνεται η αξιοποίησή της. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι προς το παρόν αξιοποιείται μόνο μικρό ποσοστό της διαθέσιμης ηλιακής ενέργειας και ότι με την πρόοδο της τεχνολογίας το ποσοστό αυτό μπορεί να αυξηθεί σημαντικά και αυτό θα είναι και προς όφελος και του περιβάλλοντος αλλά και της εθνικής οικονομίας των διαφόρων κρατών

43

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

Αιολική ενέργεια

Αιολική ενέργεια ονομάζεται η ενέργεια που προκύπτει από την αξιοποίηση της μεγάλης ταχύτητας κίνησης των ανέμων, η οποία πάλι οφείλεται στην θερμική ενέργεια που εκπέμπει ο ήλιος στη γη. Ο ήλιος θερμαίνει την γη σε κάποια μέρη περισσότερο από άλλα και αυτό έχει σαν συνέπεια την διαφορά της θερμοκρασίας του αέρα μεταξύ των περιοχών αυτών. Εξαιτίας της διαφοράς αυτής της θερμοκρασίας αέριες μάζες από τις θερμότερες περιοχές μετακινούνται προς τις ψυχρότερες και έτσι δημιουργούνται οι άνεμοι. Ο άνθρωπος εκμεταλλευόμενος την κινητική ενέργεια του ανέμου μπορεί να την μετατρέψει σε χρήσιμη κινητική, σε μηχανική και σε ηλεκτρική ενέργεια. Η εκμετάλλευση της ταχύτητας του ανέμου ήταν γνωστή από τα αρχαία χρόνια και χρησιμοποιήθηκε για την κίνηση ιστιοφόρων πλοίων και την λειτουργία ανεμόμυλων για την άλεση σιτηρών. Σήμερα η αξιοποίηση της αιολικής ενέργειας γίνεται με την χρήση μεγάλων ανεμογεννητριών (Α/Γ), οι οποίες παράγουν ηλεκτρική ενέργεια. Πιο συγκεκριμένα ο άνεμος περιστρέφει μία φτερωτή, η οποία μεταδίδει την κίνηση της στον άξονα περιστροφής της. Η περιστροφική κίνηση του άξονα αυτού μεταδίδεται σε μία γεννήτρια, η οποία τελικά την μετατρέπει σε ηλεκτρική ενέργεια. Σχήμα 2. Αιολική ενέργεια-συστοιχία ανεμογεννητριών

που τον περισσότερο χρόνο του έτους πνέουν ισχυροί άνεμοι. Η αιολική ενέργεια είναι πηγή ενέργειας ανεξάντλητη, καθαρή και φιλική προς το περιβάλλον αφού δεν παράγει απόβλητα και η παραγόμενη απ’ αυτήν ενέργεια μπορεί να καταναλώνεται άμεσα ή να αποθηκεύεται σε συσσωρευτές ή ως μηχανική ενέργεια με την ανύψωση νερού σε κάποιο ύψος και αποθήκευσή του σε δεξαμενές . Εάν χρησιμοποιηθεί σε συστοιχίες και σε κατάλληλα μέρη της γης για να εκμεταλλευτεί επαρκώς τους διαθέσιμους ανέμους θα μπορούσε να υπερκαλύψει τις ανάγκες της γης σε ηλεκτρική ενέργεια. Το μόνο μειονέκτημα είναι ότι οι Α/Γ κατά την λειτουργία τους προκαλούν κάποιο θόρυβο και έχουν υψηλό κόστος κατασκευής, γεγονός που μπορεί να επιλυθεί μερικώς με την πρόοδο της τεχνολογίας καθώς και ότι οι συστοιχίες δεν συνάδουν συνήθως από αισθητικής πλευράς με το φυσικό περιβάλλον. Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα της αιολικής ενέργειας παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας 2. Πλεονεκτήματα-μειονεκτήματα αιολικής ενέργειας Πλεονεκτήματα

• Φθηνή, ανανεώσιμη, • Υψηλό κόστος κατασκευής ανεξάντλητη και καθαρή • Θόρυβος κατά την ενέργεια, προστατεύει από λειτουργία, την ρύπανση • όχι ευχάριστη αισθητική • Παραγωγή ηλεκτρικής και εικόνα μηχανικής ενέργειας • Συμβάλει στο ενεργειακό ισοζύγιο, μειώνει τη εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα

Υδραυλική ενέργεια

Υπάρχουν δύο ειδών ανεμογεννήτριες, αυτές που ο άξονάς περιστροφής τους είναι κατακόρυφος και των οποίων η θέση είναι πάντα σταθερή και αυτοί που η φτερωτή είναι παράλληλη προς την διεύθυνση του ανέμου και των οποίων ο άξονας περιστροφής είναι οριζόντιος και αλλάζει διεύθυνση ώστε να είναι πάντοτε κάθετος προς την διεύθυνση του ανέμου. Ο τελευταίος τύπος είναι και ο συνήθως χρησιμοποιούμενος. Για να είναι μία Α/Γ αποδοτική θα πρέπει να τοποθετείται σε ύψος τουλάχιστον 10 μέτρων από το έδαφος και η ταχύτητα του ανέμου να είναι μεγαλύτερη από 5 m/s και για τον λόγο αυτό για να αποδίδουν όσο το δυνατόν περισσότερη ενέργεια οι Α/Γ επιλέγεται να τοποθετούνται σε μέρη

44

Μειονεκτήματα

Υδραυλική ενέργεια ονομάζεται η ενέργεια που προκύπτει από την δυναμική ενέργειας των νερών που βρίσκονται σε κάποιο υψόμετρο ή γενικά από τα νερά που ρέουν σε ρέματα και ποτάμια. Και η ενέργεια αυτή έχει σαν πρωταρχική πηγή την ηλιακή ενέργεια. Ο ήλιος θερμαίνοντας την θάλασσα εξατμίζει μεγάλες ποσότητες νερού από την θάλασσα, οι οποίες ανερχόμενες υπό μορφή υδρατμών σχηματίζουν νέφη, τα οποία παρασυρόμενα από τους ανέμους μεταφέρονται σε περιοχές με μεγάλο υψόμετρο όπου ψύχονται και πέφτουν σαν βροχή, η οποία καταλήγει πάλι με την βαρύτητα στη θάλασσα μέσω ποταμών και ρεμάτων. Εκμεταλλευόμενοι την δυναμική ενέργεια των νερών που πέφτουν από μεγάλα υψόμετρα μπορούμε να λάβουμε ηλεκτρική ενέργεια με την βοήθεια εγκαταστάσεων οι οποίες λέγονται υδροηλεκτρικά έργα ή σταθμοί με τον εξής τρόπο. Η δυναμική ενέργεια των νερών που βρίσκονται σε μεγάλο υψόμετρο μετά την πτώση τους σε χαμηλότερο υψόμετρο, όπου βρίσκονται και οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί, μετατρέπεται σε κινητική ενέργεια. Μέσα

ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ στους σταθμούς αυτούς υπάρχουν υδροστρόβιλοι οι οποίοι περιστρεφόμενοι από την κινητική ενέργεια των νερών την μετατρέπουν σε ηλεκτρική ενέργεια. Με την δημιουργία μεγάλων φραγμάτων είναι δυνατόν να δεσμεύονται μεγάλες ποσότητες νερών που προέρχονται από διάφορες πηγές και να δημιουργούνται μεγάλα έργα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Η ενέργεια που προκύπτει κατ’ αυτό τον τρόπο είναι καθαρή, φιλική προς το περιβάλλον, δεν προκαλεί απόβλητα, δεν ρυπαίνει και είναι ανανεώσιμη και ανεξάντλητη. Σχήμα 3. Υδροηλεκτρικός σταθμός με οριζόντιο στρόβιλο

Από την εκτροπή όμως των νερών από την φυσική τους ροή διαταράσσονται και μάλιστα μερικές φορές κατά σοβαρό τρόπο τα οικοσυστήματα των περιοχών αυτών. Για τον λόγο αυτό προτιμώνται μικρότερα έργα σε ποτάμια, όπου δεν γίνεται εκτροπή των νερών και δεν επηρεάζονται τα οικοσυστήματα πλησίον των έργων αυτών. Στις περιπτώσεις αυτές οι υδροστρόβιλοι τοποθετούνται εντός των ποταμών κατά μήκος της ροής τους. Ο ακόλουθος πίνακας παρουσιάζει κάποια πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της υδραυλικής ενέργειας. Πίνακας 3. Πλεονεκτήματα-Μειονεκτήματα υδραυλικής ενέργειας Πλεονεκτήματα

Μειονεκτήματα

• Τίθενται σε λειτουργία κατά βούληση, όποτε χρειαστεί • Καθαρή ΑΠΕ, προστασία περιβάλλοντος, γλυτώνουμε συνάλλαγμα από μείωση ορυκτών καυσίμων • Ταυτόχρονη δυνατότητα έργων ύδρευσης και άρδευσης

• Μεγάλο κόστος κατασκευής • Έντονη αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος από μεγάλα φράγματα. Προτιμότερα τα μικρά έργα με μικρά φράγματα ή κατά μήκος ποταμών

Τελικά μπορούμε να πούμε ότι η ανανεώσιμη αυτή πηγή ενέργειας μπορεί να συμβάλλει κατά πολύ στη συμπλήρωση του ενεργειακού ισοζυγίου, στην προστασία του περιβάλλοντος και στην στήριξη της εθνικής οικονομίας.

Γεωθερμική ενέργεια

Γεωθερμική ενέργεια ονομάζουμε την ενέργεια που είναι αποθηκευμένη στο εσωτερικό της γης και η οποία μπορεί να γίνει εκμεταλλεύσιμη με την βοήθεια μηχανημάτων που ονομάζονται γεωθερμικές αντλίες. Σύμφωνα με τις επιστήμες της φυσικής και της γεωλογίας η γη αποτελείται από διάφορα στρώματα από το κέντρο ως τον εξωτερικό φλοιό της. Στο κέντρο υπάρχει ο πυρήνας σε στερεά αλλά διάπυρη κατάσταση και υπό θερμοκρασία περίπου 6000 °C, μετά ο εξωτερικός πυρήνας που βρίσκεται υπό ρευστή κατάσταση, κατόπιν ο μανδύας υπό ημίρρευστη κατάσταση και τέλος ο εξωτερικός στερεός φλοιός της γης. Από το κέντρο της γης μέχρι την επιφάνειά της υπάρχει μία βαθμιαία πτώση της θερμοκρασίας. Στον εξωτερικό φλοιό της γης υπάρχουν κατά τόπους κάποιες ρηγματώσεις, οι οποίες επιτρέπουν στην ρευστή ύλη του μανδύα να διαφεύγει προς τον φλοιό Γεωθερμική και άλλοτε να φθάνει αντλία μέχρι την επιφάνεια, όπου έχουμε τις περιπτώσεις των ηφαιστείων και άλλοτε να εγκλωβίζεται ανάμεσα σε πετρώματα στον φλοιό της γης και σε διάφορα βάθη από την επιφάνεια της. Τα τελευταία αυτά τμήματα του φλοιού της γης, όταν βρίσκονται υπό θερμοκρασία από 25 έως 350 °C περιέχουν θερμική ενέργεια, η οποία είναι εκμεταλλεύσιμη και αποτελούν το αντικείμενο του κλάδου της γεωθερμίας που έχει αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια. Ο συνήθης τρόπος εκμετάλλευσης είναι η μετάδοση της θερμότητας με αγωγή. Εναλλάκτες θερμότητας εισέρχονται εντός της γης μέχρι τα σημεία των υψηλών θερμοκρασιών, θερμαίνουν νερό ή κάποιο άλλο υγρό και μέσω αυτού μεταφέρουν την θερμότητα στην επιφάνεια της γης με ρυθμό από 0.04 έως 0.06 W/m2. Ανάλογα με την θερμοκρασία των γεωθερμικών στρωμάτων η εκμετάλλευση της γεωθερμικής ενέργειας χαρακτηρίζεται ως: • Χαμηλής ενθαλπίας για θερμοκρασίες 25-80 °C, οπότε αυτή χρησιμοποιείται για θέρμανση οικιών, κτιρίων, για την τηλεθέρμανση πόλεων, θερμοκηπίων, ιχθυοκαλλιεργειών κλπ. Με την βοήθεια μηχανημάτων που λέγονται γεωθερμικές αντλίες, κατ’ αντιστοιχία με τα κλιματιστικά μηχανήματα, μπορούμε να έχουμε εναλλάξ τον χειμώνα θέρμανση και το καλοκαίρι ψύξη.

• Μέσης ενθαλπίας για θερμοκρασίες 80-150 °C, οπότε

45

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού τα υψηλότερης θερμοκρασίας παραγόμενα νερό, αέρας και διάφορα άλλα υλικά μπορούν να χρησιμοποιούνται εκτός από θέρμανση για την ξήρανση ξυλείας αγροτικών προϊόντων κλπ.

• Υψηλής ενθαλπίας για θερμοκρασίες πάνω από 150°C, οπότε η γεωθερμική ενέργεια χρησιμοποιείται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

• Σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως πλησίον ηφαιστείων ή περιοχών με υδροθερμικά φαινόμενα μπορεί η εκμετάλλευση της γεωθερμικής ενέργειας να γίνεται με άμεσο τρόπο, όπως η μεταφορά ζεστού νερού ή αέρα από το βάθος της γης στην επιφάνειά της. Οι ανωτέρω περιπτώσεις γεωθερμικής ενέργειας αναφέρονται σε θερμότητα που προέρχεται από το εσωτερικό της γης. Υπάρχει όμως και η περίπτωση της εκμετάλλευσης της θερμότητας που εγκλωβίζεται στην γη σε μικρό βάθος, μέχρι 25 m, από την ηλιακή ενέργεια. Στην περίπτωση αυτή με την βοήθεια εναλλακτών θερμότητας σε μικρό βάθος εντός της γης και αντλιών θερμότητας επιτυγχάνεται η εποχιακή θέρμανση ή ψύξη οικιών και κτιρίων. Η γεωθερμική ενέργεια είναι, φθηνή με χαμηλά λειτουργικά έξοδα, καθαρή, ανανεώσιμη και χωρίς να χρειάζεται λέβητες, καυστήρες, δεξαμενές καυσίμων, καμινάδες κλπ. Τα κυριότερα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα αυτής της ΑΠΕ παρουσιάζονται συνοπτικά στον ακόλουθο πίνακα 4.

Σχήμα 4. Σύστημα εκμετάλλευσης γεωθερμικής ενέργειας

Βιομάζα

Η βιομάζα είναι ένα μείγμα που περιλαμβάνει κάποια από τα ακόλουθα υλικά: • Ξύλα, καυσόξυλα, κλαδιά, φύλλα και λοιπά υπολείμματα δασοκομίας και γεωργίας.

• Απορρίμματα διαφόρων ζώντων οργανισμών καθώς και υπολείμματα των νεκρών σωμάτων τους.

• Βιομηχανικές λάσπες εργοστασίων τροφίμων, ληγμένα και ακατάλληλα προς βρώση τρόφιμα, λάσπες βιολογικών καθαρισμών αστικών λυμάτων.

• Προϊόντα φυτειών, ειδικών καλλιεργειών για δημιουργία βιομάζας όπως ελαιοκράμβη, καλαμπόκι κλπ.

Πίνακας 4. Πλεονεκτήματα-Μειονεκτήματα γεωθερμικής ενέργειας Πλεονεκτήματα • Είναι ΑΠΕ και συμβάλλει στην μείωση του CO2 της ατμόσφαιρας και την προστασία του περιβάλλοντος και επιδοτείται • Θερμαίνει και ψύχει με φθηνό τρόπο χωρίς να απαιτεί ακριβές εγκαταστάσεις και υψηλό κόστος λειτουργία και συντήρησης • Συμβάλλει στην στήριξη της εθνικής οικονομίας

Μειονεκτήματα • Ορισμένες φορές τα χρησιμοποιούμενα υλικά μέσα στη γη έρχονται σε επαφή με διαβρωτικά υλικά και φθείρονται με σχετικά μεγάλη συχνότητα • Μερικές φορές μετά την διαδικασία εκμετάλλευσης, μπορεί να απορριφθούν πίσω στη γη τοξικές ενώσεις • Μερικές φορές από την εκμετάλλευση δια μεταφοράς διαφεύγουν προς το περιβάλλον αέρια ή υγρά απόβλητα

Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι τα πλεονεκτήματα αυτής της ανανεώσιμης πηγής ενέργειας υπερτερούν κατά πολύ των μειονεκτημάτων της και επομένως θα πρέπει να ευνοείται με κάθε μέσον η ανάπτυξη και η εφαρμογή της, όπως με διαρκή ενημέρωση, με την εκπαίδευση των ενδιαφερομένων καθώς και με επιδοτήσεις.

46

Όλα τα ανωτέρω υλικά περιέχουν χημικές ενώσεις, τα μόρια των οποίων έχουν στο εσωτερικό τους εγκλωβισμένη ενέργεια. Η ενέργεια αυτή δεσμεύτηκε από την ηλιακή ενέργεια με την βοήθεια της οποίας δημιουργήθηκαν και θα μπορούσε να αποδοθεί πάλι προς το περιβάλλον με την διάσπαση των ενώσεων αυτών είτε με καύση είτε με βιαποικοδόμηση, διάσπαση δηλαδή με την βοήθεια μικροοργανισμών οπότε έχουμε παραγωγή βιοαερίου, είτε με άλλες διεργασίες όπως πχ. η πυρόλυση απ` όπου μπορούν να παραχθούν καύσιμα, τα οποία ονομάζονται βιοκαύσιμα. Στο ακόλουθο σχήμα 6 παρουσιάζεται σχηματικά η διάταξη ενός εργοστασίου εκμετάλλευσης βιομάζας. Το παραγόμενο βιοαέριο από την αναερόβια χώνευση της βιομάζας οδηγείται σε μονάδα συμπαραγωγής απ’ όπου παράγεται ηλεκτρική και θερμική ενέργεια.

ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΕΣ ΠΗΓΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ Σχήμα 5. Εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας από βιομάζα

Η ενέργεια που προέρχεται από την ενεργειακή εκμετάλλευση της βιομάζας θεωρείται ανανεώσιμη, καθαρή και πράσινη από το γεγονός ότι τα υλικά αυτά εάν απορρίπτονταν ανεκμετάλλευτα στο περιβάλλον θα διασπόντουσαν παράγοντας διάφορα αέρια θερμοκηπίου, όπως CO2, CH4, H2S κλπ., ενώ με την ενεργειακή εκμετάλλευση της βιομάζας παράγονται μεν πάλι τα αέρια αυτά από τις διεργασίες εκμετάλλευσης, δεν παράγονται όμως καυσαέρια από την καύση ορυκτών καυσίμων που θα απαιτούνταν για να καλύψουν την ενέργεια που λαμβάνουμε από την βιομάζα. Εκτός των ανωτέρω προκύπτει και οικονομικό όφελος από την μειωμένη προμήθεια και χρήση των ορυκτών καυσίμων. Επίσης CO2 ισοδύναμο με το παραγόμενο από την καύση προϊόντων από βιοκαλλιέργειες, δηλαδή φυτείες προοριζόμενες για την παραγωγή βιομάζας, θεωρείται ότι απορροφάται από τις φυτείες αυτές με το φαινόμενο της φωτοσύνθεσης, άρα τελικά έχουμε παραγωγή ενέργειας χωρίς επιβάρυνση της ατμόσφαιρας με επιπλέον CO2. Η συνεισφορά επομένως στο ισοζύγιο του CO2 από την ενεργειακή εκμετάλλευση της βιομάζας είναι μηδενική. Ο ακόλουθος πίνακας 5 παρουσιάζει τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα αυτής της ανανεώσιμης πηγής ενέργειας. Πίνακας 5. Πλεονεκτήματα-Μειονεκτήματα ενέργειας από βιομάζα Πλεονεκτήματα

Μειονεκτήματα

• Οι μονάδες εκμετάλλευσης • Είναι ΑΠΕ με μηδενική βιομάζας απαιτούν υψηλό συνεισφορά στο ισοζύγιο κόστος κατασκευής και του CO2 της ατμόσφαιρας λειτουργίας για να μην και στο φαινόμενο του ρυπαίνουν το περιβάλλον θερμοκηπίου • Παραγωγή ενέργειας χωρίς • Η παραγωγή βιομάζας είναι εποχιακή και αυτό εκπομπές SO2 δυσχεραίνει την συνεχή • Συμβάλλει στην στήριξη και αποδοτική λειτουργία της εθνικής οικονομίας • Η μεγάλη υγρασία της απαλλάσσοντας από βιομάζας μειώνει την αγορά ακριβών ορυκτών αποδοτική λειτουργία καυσίμων των μονάδων βιομάζας • Δίνει λύση στο πρόβλημα της επεξεργασίας των αποβλήτων • Εργασία σε αγρότες και περισσότερες δυνατότητες διάθεσης αγροτικών προϊόντων

Σε γενικές γραμμές μπορούμε να πούμε ότι η βιομάζα δεν είναι εξίσου αποδοτική με τις προηγούμενες ΑΠΕ, αλλά όμως ενδείκνυται η χρήση της επειδή δίνει λύση σε πολλά προβλήματα, όπως της διαχείρισης των αποβλήτων και της μείωσης του CO2 και του SO2 στην ατμόσφαιρα. Στην κατηγορία αυτή των ΑΠΕ μπορεί να συμπεριληφθούν και οι:

Μονάδες συμπαραγωγής ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας (ΣΗΘΕ)

Από ορισμένες μονάδας εκμετάλλευσης βιομάζας παράγονται αέρια ή υγρά καύσιμα, τα οποία καιόμενα σε ηλεκτρομηχανές παράγουν ηλεκτρική ενέργεια, η οποία μπορεί να διοχετεύεται στο ηλεκτρικό δίκτυο ή να χρησιμοποιείται για ιδιωτική χρήση. Από την ψύξη των ανωτέρω μηχανών προκύπτει θερμική ενέργεια, η οποία χρησιμοποιείται για την θέρμανση εσωτερικών χώρων ή με τηλεθέρμανση για την θέρμανση οικισμών πόλεων. Σχήμα 6. Εργοστάσιο συμπαραγωγής (ΣΗΘΕ) από βιομάζα

Οι ανωτέρω εγκαταστάσεις, από τις οποίες παράγεται ταυτόχρονα ηλεκτρική και θερμική ενέργεια ονομάζονται όπως προαναφέραμε μονάδες συμπαραγωγής. Σ’ αυτή την κατηγορία ανήκουν και οι μονάδες βιοαερίου, μονάδες πολύ αποδοτικές από ενεργειακή και οικονομική άποψη, στις οποίες από την αναερόβια χώνευση αποβλήτων χοιροστασίων, βουστασίων, πτηνοτροφείων, σφαγείων, ληγμένων τροφίμων, ιλύων εργοστασίων τροφίμων, γαλακτοκομείων, τυροκομείων κλπ. παράγεται βιοαέριο. Το βιοαέριο καιόμενο σε μηχανές εσωτερικής καύσης παράγει ηλεκτρική ενέργεια, η οποία διοχετεύεται στο δίκτυο και πωλείται σαν πράσινη ενέργεια. Από την ψύξη των μηχανών παράγεται θερμική ενέργεια που χρησιμοποιείται είτε για θέρμανση κτιρίων, θερμοκηπίων κλπ. με τηλεθέρμανση είτε για θέρμανση οικισμών πόλεων. Από την αναερόβια χώνευση των αποβλήτων παράγεται στερεό και υγρό λίπασμα αρίστης ποιότητας που διοχετεύεται στη γεωργία.

47

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

Ενέργεια από την θάλασσα

Οι ανάγκες σε ενέργεια συνεχώς αυξάνουν, οι διαθέσιμες ποσότητες των ορυκτών καυσίμων εκτός του γεγονότος ότι ρυπαίνουν το περιβάλλον συνεχώς μειώνονται και η εξόρυξη νέων κοιταγμάτων από μεγαλύτερα βάθη γίνεται οικονομικά ανεκμετάλλευτη. Η προσπάθεια ανάπτυξης και εκμετάλλευσης της πυρηνικής ενέργειας έχει καταλήξει προβληματική εξαιτίας των μεγάλων ποσοτήτων ραδιενεργών καταλοίπων των οποίων η διάθεση παρά τα μέτρα φύλαξης είναι επισφαλής και το ίδιο συμβαίνει με την λειτουργία των πυρηνικών εργοστασίων παραγωγής ενέργειας, όπως δείχνουν τα φοβερά ατυχήματα που έχουν γίνει τα τελευταία έτη. Σχήμα 7. Ενέργεια από την θάλασσα

Στην θάλασσα λαμβάνουν χώρα διάφορα φαινόμενα, τα οποία οφείλονται τελικά στην ηλιακή ενέργεια που καταφθάνει στην γη, όπως ο κυματισμός και οι παλίρροιες. Η εκμετάλλευση της κινητικής ενέργειας των νερών κατά την διάρκεια των φαινομένων αυτών θα μπορούσε να αποτελέσει μία χρήσιμη, ανανεώσιμη, ανεξάντλητη και καθαρή πηγή ενέργειας για τον άνθρωπο. Το ίδιο και οι θερμοκρασιακές διαφορές που υπάρχουν στο νερό από το ένα μέρος στο άλλο αλλά και στα διάφορα βάθη μέχρι την επιφάνεια της θάλασσας. Το θέμα αυτό της παραλαβής ανανεώσιμης ενέργειας από την θάλασσα, αν και δεν είναι νέο και έχει μία ιστορία τουλάχιστον δύο αιώνων εντούτοις βρίσκεται ακόμη στο ερευνητικό στάδιο και ενώ συνεχώς ειδικοί επιστήμονες δεν έχουν σταματήσει να ασχολούνται και να πειραματίζονται προς το παρόν δεν έχει βρεθεί μία αποδοτική μέθοδος ώστε να τεθεί σε εφαρμογή σε μεγάλη κλίμακα. Ελπίζουμε σύντομα να βρεθεί κάποια ικανοποιητική και βιώσιμη σχετική λύση.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Εκ των ανωτέρω καθίσταται επιτακτική η ανάγκη αναζήτησης νέων πηγών ακίνδυνων για τον άνθρωπο και φιλικών προς το περιβάλλον όπως είναι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Μία νέα ΑΠΕ πολλά υποσχόμενη είναι και η ενέργεια που μπορεί να λάβει ο άνθρωπος από την θάλασσα δεδομένου ότι η θάλασσα καταλαμβάνει σχεδόν το 75% της επιφάνειας της γης.

Συμπερασματικά και βάσει όσων αναφέρθηκαν μέχρι τώρα μπορούμε να πούμε ότι οι ΑΠΕ είναι πηγές που παρέχουν ενέργεια ανανεώσιμη, καθαρή και φιλική προς το περιβάλλον επομένως δεν ρυπαίνουν και δεν διαταράσσουν τα διάφορα οικοσυστήματα και τους βιογεωχημικούς κύκλους της φύσης. Είναι φθηνές και στο μέτρο που είναι διαθέσιμες απαλλάσσουν από την υποχρέωση της προμήθειας ορυκτών καυσίμων άρα συμβάλλουν στην συμπλήρωση του ενεργειακού ισοζυγίου και την βελτίωση της εθνικής οικονομίας των διαφόρων κρατών. Θα πρέπει επομένως οι κυβερνήσεις των κρατών να ενθαρρύνουν και να προωθούν προγράμματα για την ανάπτυξη και επέκταση αυτών των μορφών ενέργειας από ιδιώτες και άλλους φορείς, κρατικούς ή μη, με σωστή πληροφόρηση, εκπαίδευση, τεχνική υποστήριξη και επιδοτήσεις.

Βιβλιογραφία 1. el.wikipedia.org/wiki/Ανανεώσιμες πηγές... Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας-Βικιπαίδια 2. www.ypeka.gr/Default.aspx?tabid=285, Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) 3. www.allaboutenergy.gr/Piges23.html, Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. 4. 1.ΚΕΝΤΡΟ ΑΝΑΝΕΩΣΙΜΩΝ ΠΗΓΩΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ (ΚΑΠΕ) 2. Τσούτσος Θ., Σκίκος Γ., (1999), «Ανανεώσιμες/Εναλλακτικές και Ήπιες Πηγές Ενέργειας», στο Αραβαντινός Α., Βλαστός Θ., Εμμανουήλ Δ., Μαρίνος-Κουρής Δ., Μέμος Κ., Σκίκος Γ., Σμπόνιας Κ., Τσούτσος Θ., Εισαγωγή στο Φυσικό και Ανθρωπογενές Περιβάλλον: Το Ανθρωπογενές Περιβάλλον, Τόμ. Β1, σελ. 305-356, Πάτρα, ΕΑΠ. 5. nefeli.lib. teicrete.gr/browse/sefe/sdfp/2013/FialaNikolaos/. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ-nefeli.lib.teicrete.gr 6. Γεωθερµία-tm.teicrete.gr, www. tm.teicrete.gr/Portals/23/Shmeioseis/anan_piges_enegreiasPDF file, Γεωθερμία Author: dkatsap Created Date: 1/13/2012 11:17:26 AM... 7. www.ypeka.gr/Default.aspx?tabid=288, ΒΙΟΜΑΖΑ-ypeka.gr 8. el.wikipedia.org/wiki/Βιομάζα, Βιομάζα-Βικιπαίδεια 9. bioenergynews.blogspot.gr/2008/04/blog-post_1246.html, GreenDream: Η παραγωγή ενέργειας από τη θάλασσα

48

Του Αναστασίου Ρήγα

8 Μαρτίου

Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας

Μ

ε την ευκαιρία της παγκόσμιας ημέρας της γυναίκας θέλω να εκφράσω τις προσωπικές μου απόψεις του θαυμασμού και της αγάπης μου για την γυναίκα. Πιστεύω ότι είναι ό,τι πιο όμορφο και σημαντικό υπάρχει στον κόσμο και όχι μόνο. Είναι γεγονός ότι το ζήτημα της ισότητας είναι το μέτρο της ωριμότητας των κοινωνιών και παράλληλα ένας ταυτόσημος αγώνας για την ισότητα των ανθρώπων όλου του πλανήτη. Με απόλυτο σεβασμό στον αγώνα της που δίνει δια μέσου των αιώνων για την ζωή, την πρόοδο και την ειρήνη σ’ όλη τη γη. Την βλέπουμε ακόμα να πολεμά τον ανελέητο και παράλογο ρατσισμό που την θεωρεί RĒS (Λατινικά «πράγμα») γεγονός που συμβαίνει σε πολλές χώρες με φρικτά-για την σημερινή εποχή μας-γεγονότα εις βάρος της, όπως λιθοβολισμοί, κλειτοριδεκτομή, βιασμοί και άλλα τραγικά. Η 8η Μαρτίου έχει καθιερωθεί παγκοσμίως ως ημέρα για τα δικαιώματα της γυναίκας και την διεθνή ειρήνη από τον ΟΗΕ το 1977. Είχε προηγηθεί η διάσκεψη της Κοπεγχάγης το 1910 η οποία σε μνήμη της εξέγερσης των Αμερικανίδων το 1857 και έπειτα από πρόταση της μεγάλης φεμινίστριας Κλάρας Τσέτκιν (1857-1933, Γερμανίδα επαναστάτρια από την Σαξονία που παρόλο ότι συνεργάσθηκε με τον Λένιν, με την έκρηξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου κηρύχθηκε εναντίον του και φυλακίστηκε), αποφασίστηκε να γιορτάζεται η ημέρα της γυναίκας. Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι αυτό το οποίο χαρακτηρίζει το γυναικείο κίνημα στη διάρκεια των 100 χρόνων του είναι ότι το πλατύ αυτό κίνημα έπαψε να είναι αποκομμένο από τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα λαϊκά προοδευτικά κινήματα, αλλά προωθήθηκε όχι μόνο μέσα στο μεγάλο κανάλι των εθνικών και λαϊκών αγώνων, αλλά και αυτών για την υπεράσπιση της παγκόσμιας ειρήνης.

Έτσι από το 1910 μέχρι σήμερα η 8η Μαρτίου έχει καθιερωθεί ως σύμβολο αυτής της πάλης και ως σήμερα της προβολής των γενικών και ειδικών γυναικείων αιτημάτων. Στην Ελλάδα το 1945 ιδρύεται η παγκόσμια ομοσπονδία δημοκρατικών γυναικών που θα συσπειρώσει 80 εκατομ. γυναίκες με στόχο την έκφραση και την πραγμάτωση για την ισότητα των δύο φύλων και για την παγκόσμια ειρήνη. Στη συνέχεια το Μάιο του 1947 η τότε Πανελλήνια Ένωση Γυναικών γιόρτασε-για τελευταία φορά-την ημέρα της γυναίκας ενώ λίγο αργότερα με τον εμφύλιο πόλεμο διατάχθηκε η διάλυσή της. Η πάλη της για τους σκοπούς και τα ιδεώδη της ισότητάς της συνεχίσθηκε και μέσα από συλλόγους και άλλους φορείς, κατέγραψε σπουδαίες κατακτήσεις για τα οικογενειακά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα. Ανατρέχοντας τις μνήμες μας βλέπουμε ότι η γυναίκα δεν είχε: 1. Δικαίωμα εργασίας χωρίς υπογραφή του συζύγου.

2. Δεν δικαιούτο βιβλιάριο Τραπέζης στο όνομά της.

3. Δεν είχε πρόσβαση στη μόρφωση.

4. Δεν συμμετείχε σε αθλητικούς αγώνες.

5. Δεν είχε ψήφο.

6. Είχε μικρότερο μεροκάματο για την ίδια εργασία. Έκτοτε μεσολάβησαν πάρα πολλά και η θέση της στην Ελληνική κοινωνία αναβαθμίστηκε σημαντικά. Το 1952 με το νόμο 2159 οι Ελληνίδες απέκτησαν το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι. Το 1975 έγιναν ίσες με τους άνδρες. Το 1984 θεσμοθετήθηκε η αυτεπάγγελτη δίωξη για τον βιασμό και το 1986 νομιμοποιήθηκαν οι αμβλώσεις. Βαθμιαία αλλά σταθερά ο αγώνας του γυναικείου κινήματος δικαιώνεται αν και τα προβλήματα εξακολουθούν να υπάρχουν. Ούτε στον παράδεισο ζούμε αλλά ούτε και έχουμε κατακτήσει την απόλυτη ευτυχία που ίσως και να μην την κατακτήσουμε ποτέ.

49

o naoσ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΣΤΟΥΣ ΔΕΛΦΟΥΣ Του Μαρίνου Τσάμη

Στο προηγούμενο άρθρο είδαμε και θαυμάσαμε πολλά κτίσματα και αναθήματα στο Ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς και φτάσαμε στο αναστηλωμένο βάθρο του Τρίποδα των Πλαταιών. Απέναντί του ακριβώς βρίσκεται ο μεγάλος βωμός του ναού του Απόλλωνα, στον οποίο τερματίζει και η Ιερά Οδός του Ιερού των Δελφών. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ο βωμός ήταν ανάθημα των Χίων και βρίσκονταν μπροστά στο μεγάλο ναό. Είχε τρία σκαλωπάτια στη δυτική πλευρά και οι διαστάσεις του ήταν 8,60 Χ 5,10 μ. Σ’ αυτή τη πλευρά του βωμού βρέθηκε η αναθηματική επιγραφή «χίοι Απόλλωνι τον βωμόν». Μία από τις πολλές επιγραφές που βρέθηκαν στις άλλες πλευρές του βωμού, αναφέρει ότι «Δελφοί έδωκαν χίοις προμαντεύειν».

Ο

Παυσανίας (Φωκικά Χ 14, 7) αναφέρει ότι δίπλα στο βωμό υπήρχε ένας χάλκινος λύκος, ανάθημα των Δελφών. Κατά την παράδοση, κάποιος σύλλησε τους θησαυρούς του Απόλλωνα και κατέφυγε, μαζί με το χρυσάφι, στο δάσος του Παρνασού όπου υπήρχαν πολλά και πυκνά δέντρα. Ένας λύκος όμως τον σκότωσε την ώρα που κοιμόταν. Από τότε ο λύκος κάθε μέρα πήγαινε

50

στη πόλη κι ούρλιαζε. Ο κόσμος το ερμήνευσε ότι το θηρίο ενεργούσε με θεϊκή βούληση, το παρακολούθησαν, βρήκαν το κλεμένο χρυσάφι κα ανέθεσαν το χάλκινο λύκο στον θεό. Μετά τη νίκη τους στη Τανάγρα (457 π.Χ.), οι Λακεδαιμόνιοι αφαίρεσαν το Δελφικό Ιερό από τους Φωκείς και το έδωσαν στους Δελφούς και συγχρόνως χάραξαν στο χάλκινο λύκο το ψήφισμα των Δελφών που

τους παραχωρούσε προμαντεία. Εννιά χρόνια αργότερα ο Περικλής εξεστράτευσε και απέδωσε ξανά το Ιερό των Δελφών στους Φωκείς, οι οποίοι με ψήφισμα έδωσαν προμαντεία στους Αθηναίους. Το ψήφισμα αυτό, με εντολή του Περικλή, χαράχτηκε στη δεξιά πλευρά του χάλκινου λύκου. Απέναντι από τον μεγάλο βωμό βλέπουμε τα ερείπια του σπουδαιότε-

Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΣΤΟΥΣ ΔΕΛΦΟΥΣ

Ο ναός του Απόλλωνα στους Δελφούς.

τρο και ιερότερου οικοδομήματος του Δελφικού Ιερού, του ναού του Απόλλωνα. Τα ερείπια αυτά ανήκουν στον ναό του 4ου αιώνα π.Χ. και δεν είναι ο πρώτος και ο μοναδικός που χτίστηκε στους Δελφούς. Πρηγήθηκαν πολλοί, τους οποίους απαριθμεί συνοπτικά ο Παυσανίας (Φωκικά Χ, 5-13). Ο παλαιότερος ναός έγινε από κλαδιά δάφνης των Τεμπών και είχε τη μορφή καλύβας. Πολύ πιθανόν η άποψη αυτή να ανταποκρίνεται στη πραγματηκότητα. Αρχικά η λατρεία γινόταν σε υπαίθριους χώρους, όπου υπήρχαν βωμός, χωρίς όμως ναό. Όταν άρχισαν να γίνονται ξύλινα λατρευτικά αγάλματα, θεωρήθηκε απαραίτητο, για να προφυλάσσονται από τη βροχή, να δημιουργηθεί μια στοιχειώδης στέγη, σαν τη μικρή καλύβα από κλαδιά, όπως λέει ο Παυσανίας. Από τη στοιχειώδη αυτή καλύβα εξελίχθηκε ο αρχαίος ναός, ο οποίος όμως πάντα παρέμεινε η κατοικία του θεού (οικοδομή όπου «ναίει»

[=κατοικεί] ο Θεός). Οι Δελφοί λένε ότι ο δεύτερος ναός του Απόλλωνα έγινα με κερί μελισσών και φτερά. Ο τρίτος ναός, κατά την παράδοση ήταν χάλκινος, γεγονός που ο Παυσανίας το θεωρεί πολύ φυσικό. Ο ναός αυτός καταστράφηκε, είτε διότι έπεσε μέσα στο χάσμα της γης, είτε έλειωσε από φωτιά. Ο πρώτος λίθινος ναός του Απόλλωνα χτίστηκε τον 7ο π.Χ. αιώνα από τους θρυλικούς τεχνίτες Τροφώνιο και Αγαμήδη και καταστράφηκε από φωτιά το 548 π.Χ. Ο επόμενος ναός χτίστηκε το 510-505 π.Χ., με χρήματα που συγκεντρώθηκαν μετά από πανελλήνιο έρανο. Εργολάβοι του ναού υπήρξαν οι Αλκμαιωνίδες, η μεγάλη Αθηναϊκή οικογένεια, που είχε εξορίσει ο Πεισίστρατος, γι’ αυτό και ονομάστηκε «ναός των Αλκμαιωνιδών». Προτού αρχίσει το χτίσημο του νέου ναού κατασκευάστηκε μεγάλος αναλημματικός τοίχος, με το μοναδικό πολυγωνικό χτίσημο, για να συγκρατεί

τα χώματα. Ο χώρος ισοπεδώθηκε και εκεί οικοδομήθηκε ο «ναός των Αλκμαιωνιδών», ο οποίος τελικά καταστράφηκε το 373 π.Χ., πιθανότατα από σεισμό. Τρία χρόνια αργότερα άρχισε, με αρχιτέκτονα τον Κορίνθιο Σπίνθαρο, η οικοδόμηση του τελευταίου ναού του Απόλλωνα, τα ερείπια του οποίου βλέπουμε σήμερα. Τα έξοδα οικοδόμησης καλύφθηκαν με πανελλήνιες εισφορές, τις οποίες διαχειρίζονταν αμφικτιονική επιτροπεία ναοποιών. Η εργασίες προχωρούσαν αργά και σταμάτησαν κατά τη διάρκεια του τρίτου ιερού πολέμου (357-346 π.Χ.), για να περατωθεί τελικά το 329 π.Χ. Για τον ναό του 4ου αιώνα χρησημοποιήθηκε πωρόλιθος και γκρίζος ασβεστίλοθος. Σήμερα διατηρείται το κρηπίδωμα, το οποίο έχει τις ίδιες περίπου διαστάσεις με τον ναό των Αλκμαιωνιδών. Από σπονδύλους των κιόνων του πτερού που βρέθηκαν έχουν μερικώς αναστηλωθεί έξι κίονες της ανατολικής και νότιας

51

Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΣΤΟΥΣ ΔΕΛΦΟΥΣ πλευράς. Μπροστά στην ανατολική είσοδο του ναού υπάρχει ανασκευασμένη πλαγιαστή ανάβαση (ράμπα) που οδηγεί στο περιστήλιο και στον πρόναο. Στο κάτω μέρος του αετώματος (καταέτιο) υπήρχαν χαραγμένα δύο πολύ σπουδαία ρητά: αριστερά το «ΓΝΩΘΙ ΣΑΥΤΟΝ» και δεξιά το «ΜΗΔΕΝ ΑΓΑΝ». Στη κορυφή του αετώματος υπήρχε το περίφημο «ΔΕΛΦΙΚΟ ΕΨΙΛΟΝ». Το πρώτο ρητό «γνώθι σαυτόν» δηλώνει την προτροπή του Απόλλωνα προς τους πιστούς να γνωρίζουν τα όριά τους, να γνωρίζουν δηλαδή ότι είναι άνθρωποι και ότι έχουν όρια τα οποία δεν πρέπει να υπερβαίνουν. Στην αρχαία θρησκεία δεν υπήρχε η έννοια της αμαρτίας, μέγα όμως παράπτωμα ήταν η ύβρις. Όποιος υπερέβαινε τα ανθρώπινα όρια θεωρείτο ότι προσέβαλε τους θεούς. Δεν υπήρχε επίσης η έννοια της μετάνοιας και της συγχώρεσης, ως εκ τούτου η τιμωρία του ήταν βεβαία. Στην τραγωδία π.χ. «Πέρσες», ο Αισχύλος θεωρεί τον Ξέρξη μέγα υβρι-

στή, διότι εισέβαλλε στον ελλαδικό χώρο, σκότωνε αδιάκτιτα, λεηλατούσε τα πάντα και κατέστρεφε ναούς, βωμούς και ιερά, γι’ αυτό οι θεοί τον τιμώρησαν καταστρέφοντας το στόλο του στη Σαλαμίνα. Το «μηδέν άγαν», είναι επίσης μια προτροπή του Απόλλωνα που σημαίνει «τίποτα υπερβολικό, τα πάντα με μέτρο». Ο πλούτος της ελληνικής γλώσσας μας βοηθά να κατανοήσουμε έννοιες δυσνόητες. Η λέξη «αγανακτώ» αποτελείται από το «άγαν» και το «έχω», Δηλαδή έχω υπερβολή, είμαι εκτός ορίων, εκτός μέτρου. Το «Έψιλον εν Δελφοίς» είναι σήμερα ένα πολύ παρεξηγημένο σύμβολο που οι αδαείς θέλουν να το ταυτίζουν, πιθανόν από άγνοια, με μυστικές ομάδες, (όπως ομάδα Έψιλον), συνομωσίες και άλλου είδους φανταστικές θεωρίες. Αντιθέτως το Δελφικό Έψιλον, είχε για τους Έλληνες την δικιά του σημαντική αξία και φιλοσοφία. Σαν σύμβολο σχετίζεται άμεσα με την Δελφική Ηλιακή μυσταγωγία, την μύηση του ανθρώπου

Ελληνιστικό Ρωμαϊκο αντίγραφο του ομφαλού.

52

στο ΦΩΣ. Επιπλέον είναι ένα σήμα προς τους πιστούς να εφαρμώζουν τις δύο επιταγές του που αναγράφονται στο καταέτιο του αετώματος, «γνώθι σαυτόν» και «μηδέν άγαν». Κατά τον Ηράκλειτο (απόσπασμα 93) «ο άναξ, ου το μαντείον έστιν το εν Δελφοίς, ούτε λέγει, ούτε κτύπτει, αλλά σημαίνει». Το ρήμα «σημαίνω» στην αρχαιότητα δηλώνει «Δεικνύω δια τινός σημείου, δίνω σημείο να είπη τις ή να πράξει τι» (Μέγα Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας, Liddell & Scott). Εμπεριέχει δηλαδή και την έννοια της εντολής. Η τοποθέτηση λοιπόν του Δελφικού Έψιλον στη κορυφή του αετώματος του Ναού του Απόλλωνα έχει διπλή αποστολή: λειτουργεί ως σύμβολο και συγχρόνως ως σήμα. Κατ’ αρχήν συμβολίζει την αέναη σχέση του με το Φως, την τελείωση και ως εκ τούτου σαν Έψιλον υποδηλώνεται ως Φοίβος (φωτεινός). Συγχρόνως είναι ένα σήμα για την εφαρμογή από τους πιστούς των δύο βασικών εντολών του. Ο ναός ήταν δωρικού ρυθμού, περίπτερος με 6 Χ 17 κίονες, εκάστου των οποίων η κάτω διάμετρο ήταν 1,855 μ. και είχε ανά δύο δωρικούς κίονες μεταξύ των παραστάδων του πρόναου και του οπισθόδομου. Από τον αριθμό των κιόνων στις στενές και μακριές πλευρές, καταλαβαίνουμε ότι ο ναός του Απόλλωνα ήταν περισσότερο επιμήκης του κανονικού. Ο δωρικός ναός θέλει τον αριθμό των κιόνων στις μακριές πλευρές να είναι διπλάσιος σύν ένα, του αριθμού των κιόνων των στενών πλευρών. Π.χ. οι δωρικού ρυθμού κίονες της περίστασης του Παρθενώνα είναι 8 Χ 17. Κανονικά η κιονοστοιχία στον ναό του Απόλλωνα έπρεπε να είναι 6 Χ 13. Φαίνεται ότι την επιμήκυνση του ναού επέβαλαν λειτουργηκές του ανάγκες. Το ολικό μήκος του κρηπιδώματος του ναού είναι 60,32 και το πλάτος 23,82 μ. Το εσωτερικό του σηκού (κυρίως νού) έχει μήκος 25,40 μ. και πλάτος 10,73 μ. Την οροφή εσωτερικά συγκρατούσαν δύο επιμήκεις κιονοστοιχίες ιωνικού ρυθμού, από 8 κίονες εκάστη. Το εσωτερικό του σηκού χωριζόταν σε ανατολικό και

Ο ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΣΤΟΥΣ ΔΕΛΦΟΥΣ δυτικό τμήμα. Στο πρώτο υπήρχε ο βωμός του Ποσειδώνα, γεγονός που βεβαιώνει ότι συνεχίστηκε η λατρεία του αρχικά χθόνιου και μετέπειτα θεού της θάλασσας, ακόμα και μετά την πλήρη επικράτηση του Απόλλωνα στους Δελφούς. Υπήρχαν επίσης δύο αγάλματα των Μοιρών και αντί της τρίτης Μοίρας είχαν στηθεί τα αγάλματα του «Διός Μοιραγέτου» και του «Απόλλωνος Μοιραγέτου» και ο βωμός της Εστίας που έκεγε συνεχώς «το αθάνατο πυρ». Κατά τη παράδοση ο ιερέας του Απόλλωνα στο βωμό της Εστίας σκότωσε τον γιό του Αχιλλέα Νεοπτόλεμο (Παυσανίας, Φωκικά, Χ, 24,4). Το δεύτερο τμήμα ήταν το άδυτο, ο χώρος που προοριζόταν για τη χρησμοδοσία. Το τμήμα αυτό βρέθηκε στις ανασκαφές σε πολύ κακή κατάσταση, που δεν μας επιτρέπει να έχουμε ασφαλή γνώση για τη διαρρύθμισή του. Εσωτερικά υπήρχε χτιστός πάγκος για να κάθεται ο χρηστηριαζόμενος και χτιστά σκαλοπάτια που οδηγούσαν στη χαμηλότερα βρισκόμενη μαντική πηγή «Κασσοτίδα», στο χάσμα της γης απ’ όπου έβγαιναν ατμοί, στον μαντικό τρίποδα που καθόταν η Πυθία και στον θεωρούμενο το κέντρο της γης «ομφαλό». Το 5ο π.Χ. αιώνα επικράτησε η αντίληψη ότι οι Δελφοί και μάλιστα το άδυτο του ναού του Απόλλωνα, ήταν το κέντρο της γης. Πολλές αρχαίες μαρτυρίες αναφέρουν ότι μέσα στο άδυτο βρισκόταν μια ιερή πέτρα σκεπασμένη με «αργηνόν» (δικτυωτό πλέγμα), ενώ δεξιά και αριστερά είχαν τοποθετηθεί δύο χρυσοί αετοί. Κατά την παράδοση, ο Δίας άφησε δύο αετούς να πετάξουν συγχρόνως, ο ένας από την ανατολή και ο άλλος από τη δύση, οι οποίοι συναντήθηκαν πάνω από τους Δελφους, καθορίζοντας έτσι το κέντρο της γης. Στους Δελφούς βρέθηκαν λίθινα ομοιώματα ομφαλών με την επιφάνειά τους ανάγλυφη, μιμούμενη το δικτυωτό πλέγμα που κάλυπτε τον ιερό ομφαλό. Ο Παυσανίας μιλάει με αοριστία για το άδυτο του ναού. Η σύγχρονη έρευνα δεν μπορεί να σχηματίσει ακριβή εξήγηση της μαντικής μεθό-

Δελφικό έψιλον.

δου, διότι ούτε χάσμα ανακάλυψαν οι αρχαιολογικές ανασκαφές, ούτε αναθημιάσεις που φέρνουν έκσταση, ούτε φύλλα δάφνης που μασούσε η Πυθία, ούτε το νερό της Κασταλίας και της Κασσοτίδας προξενούν τέτοια συμπτώματα. Στη μέση του άδυτου βρέθηκε διάτρητη ομφαλόσχημη πέτρα, που οδηγεί στην υπόθεση ότι κάτω από τον τρίποδα της Πυθίας πιθανόν να υπήρχε ομφαλός, μέσω του οποίου διαχεόταν ειδικό αέριο που προκαλούς την έκσταση. Στα τελευταία κεφάλαια του βιβλίου του «Περί των εκλελοιπόντων χρηστηρίων» ο Πλούταρχος κάνει διεξοδική πριγραφή της τελετής της χρησμοδοσίας. Η διαδικασία ξεκινούσε με τον καθαρισμό της Πυθίας, των ιερέων και των θεοπρόπων (οι ζητούντες χρησμό), στο νερό της Κασταλίας και στη συνέχεια οι θεοπρόποι προσέφεραν θυσία, συνηθέστατα κατσίκι αλλά και ταύρο ή χοίρο. Το προς θυσία ζώο έπρεπε να είναι υγειές και αρτημελές, επιπλέον να δείξει τα πρέποντα σημάδια προ της θυσίας, π.χ., ο ταύρος να μην αποφύγει να γευθεί το σιτάρι που του πρόσφεραν ή ο χοίρος τα ρεβύθια, αλλά και το το κατσίκι έπρεπε να τρεμουλιάσει όταν το έβρεχαν με κρύο νερό. Μόνο αν όλα πήγαιναν καλά, η Πυθία κατέβαινε στο άδυτο. Μετά τη θυσία του ζώου, όλοι εισάρχονταν στον ναό, πρώτα η Πυθία και ακολουθούσαν οι ιερείς, όσοι είχαν «προμαντεία» και τελικά οι υπόλλοιποι προσκυνητές. Όποια από τις τρεις αυτές ομάδες είχε περισσότερους του ενός, η σειρά εισόδου καθοριζόταν με κλήρο. Η Πυθία θυμιάτιζε πρώτα τον βωμό της Εστίας με το αθάνατο πυρ και κατέβαινε στο άδυτο όπου επρόκειτο να χρησμοδοτήσει. Ανέβαινε πάνω στον μα-

ντικό τρίποδα, δίπλα στον ομφαλό, έπινε από το νερό της Κασσοτίδας πυγής, μασούσε φύλλα δάφνης και εισέπνεε τους ατμούς από το χάσμα. Έπεφτε έτσι σε κατάσταση έκστασης και άρχιζε να προφέρει ακατάληπτους φθόγγους. Οι φθόγγοι αυτοί ερμηνεύονταν από τους ιερείς, γράφονταν σε στίχους (αργότερα σε πεζό λόγο) και η απάντηση δινόταν στους θεοπρόπους. Χρησμοί δίνονταν για απλά, αλλά και πολύ σημαντικά θέματα. Μπορούσαν να ρωτήσουν τον Αππόλλωνα για προσωπικά θέματα, όπως γάμο, ταξίδια κλπ ή για σπουδαία πολιτικά ζητήματα, όπως υποθέσεις νομοθεσίας ή αποικισμού ή πολέμου. Μερικές φορές οι απαντήσεις ήταν σκόπημα ασαφείς διφορούμενες ή μεροληπτικές. Οι πιστοί όμως έχοντας βαθιά πεποίθηση ότι δεν μπορούν να κατανοήσουν εύκολα τη βούληση των θεών, δεν αμφέβαλαν για την αλήθεια των χρησμών κι έτσι το κύρος του μαντείου διατηρήθηκε ακλόνητο σε όλη την αρχαιότητα. Η εκστατική μαντική ήταν από αρχαιοτάτων χρόνων γνωστή στον ελλαδικό χρόνο, αρχικά όμως δεν την είχαν σε μεγάλη υπόληψη. Η θεοληψία, η μανία, η έκταση ήταν γνώρισμα της μαντικής των σιβυλλών. Η εκστατική μαντική που επικράτησε στους Δελφούς, με την Πυθία που διαδέχτηκε τη σίβυλλα, ήταν αρχικά άγνωστη στους Έλληνες, οι οποίοι συνήθηζαν να προβλέπουν το μέλλον με το πέταγμα των πουλιών ή με τα σπλάχνα των θυμάτων ή με τον καπνό που εξέπεμπε η φωτιά που άναβαν για τη θυσία. Επίσης με την εξέταση των ονείρων, για την ερμηνεία των οποίων υπήρχαν ειδικά εξασκημένα άτομα. Παλαιότερα στους Δελφούς η πρόβλεψη του μέλλοντος γινόταν με τα χαλίκια που βρίσκονταν μέσα στον λέβητα του τρίποδα. Η αναβάθμιση και η επικράτησή της εκστατικής μαντικής οφείλεται κυρίως στο ιερατείο των Δελφών, στο οποίο οφείλεται και η αναβάθμιση του Απόλλωνα ως την ωραιότερη, αγνότερη και φωτεινότερη θεότητα του Ελληνικού Πανθέου.

53

Το Ιερό τΩΝ ΔΕΛΦΩΝ

ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ Και είπεν ο Θεός • γεννηθήτω φως • και εγένετο φως. Και είδεν ο Θεός το φως, ότι καλόν. Γεν. 1:3,4 Χαράλαμπος Π. Βαρυμπόπης | Φυσικός-Αστροφυσικός Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι πρώτες επιστημονικές σκέψεις που πέρασαν από το μυαλό του πρωτόγονου ανθρώπου είναι αστρονομικές και το σπουδαιότερο εργαλείο που η φύση έβαλε στην διάθεσή του είναι τα μάτια. Με τα μάτια ανιχνεύει το ΦΩΣ (ηλεκτρομαγνητικά κύματα) και με την βοήθεια του εγκεφάλου του κυριολεκτικά «κατασκευάζει» τον κόσμο. Με το ΦΩΣ ταξίδεψε στις εσχατιές του Σύμπαντος και στις απαρχές του χρόνου. Όμως έκανε ένα σοβαρό λάθος. Έδωσε υπερβολική εμπιστοσύνη στις εικόνες με αποτέλεσμα να τις ταυτίσει με τον ίδιο κόσμο. Μέγα σφάλμα. Μόνο με την ΝΟΗΣΗ μπορεί να ανιχνεύσει την πραγματικότητα που ξεδιπλώνει μπροστά του το Σύμπαν.

55

Ζωή στον Άρη του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

«Όμως μεγάλες διάνοιες, ήρεμες και ανάλγητες, πνεύματα που είναι για το μυαλό μας ότι είναι και το δικό μας μυαλό για τα ζώα που χάνονται, παρατηρούσαν πέρα από την άβυσσο του διαστήματος με λαίμαργο μάτι αυτή τη Γη και κατάστρωναν αργά και μεθοδικά τα σχέδιά τους για να κατακτήσουν τον κόσμο μας».

H.G. Wells (1898) « Ο Πόλεμος των Κόσμων»

Τ

ο κιτρινοκόκκινο φως του Άρη σκορπίζει την γοητεία του στη Γη για εκατομμύρια χρόνια. Για κάποιο περίεργο λόγο κανένας άλλος πλανήτης δεν έχει εξάψει τη φαντασία των ανθρώπων τόσο πολύ όσο αυτός. Για πολλούς ο πλανήτης αυτός είναι ένας ονειρικός τόπος γεμάτος υποβλητικό μυστήριο. Για αιώνες ο άνθρωπος κοίταζε τον Άρη και τον φανταζόταν ως την κατοικία άλλων υπάρξεων. Ήδη από το 1854 ο William Whewell, μέλος του Trinity College στο Cambridge υποστήριξε τη θεωρία ότι ο Άρης είχε θάλασσες, ηπείρους και πιθανόν ζωντανά όντα. Οι

θεωρίες για την ύπαρξη ζωής στον Άρη φούντωσαν στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν μια σειρά διάσημων αστρονόμων, όπως ο Ιταλός Schiaparelli και ο Έλληνας Αντωνιάδης, ανακοίνωσαν ότι διάκριναν κανάλια στον Άρη – κάτι που βέβαια αποδείχθηκε οπτική απάτη. Παρ’ όλα αυτά ο Αμερικανός αστρονόμος Percival Lowell σε δύο βιβλία του1 επιμένει ότι τα κανάλια του Άρη πράγματι υπάρχουν, και ότι είναι έργο ενός πολιτισμού που έχει από καιρό χαθεί.

1 «Ο Άρης» (1895) και «Ο Άρης και τα κανάλια του» (1906).

Αριστερά: Χάρτης του Άρη κατά τον Ε. Αντωνιάδη (1894). Δεξιά: σύγχρονη φωτογραφία του Άρη

56

Ζωή στον Άρη

Αριστερά: Η φιλόξενη ζώνη του Ηλιακού Συστήματος. Δεξιά: Σύγκριση Γης-Άρη.

Στο ίδιο μήκος κύματος ο H. G. Wells περιγράφει τον Άρη σαν ένα κόσμο που πεθαίνει κατοικημένος από απελπισμένα πλάσματα. Το μυθιστόρημά του «Ο πόλεμος των Κόσμων2» έχει κάνει γενεές ανθρώπων να ριγούν από φόβο στο όνομα του Άρη. Η ραδιοφωνική μεταφορά του μυθιστορήματος αυτού από τον Orson Welles στα 1938 σκόρπισε τον πανικό στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ακόμα και σχετικά πρόσφατα, το 1976, σε μια από τις φωτογραφίες που έστειλε το διαστημόπλοιο Viking 1 της NASA διακρίνεται ένας σχηματισμός που μοιάζει με πρόσωπο και που δεν είναι φυσικά παρά ένα παιγνίδι φωτός και σκιάς με τους βράχους του Άρη, όπως έδειξαν μεταγενέστερες και καθαρότερες φωτογραφίες του ίδιου σχηματισμού. Και όμως πολλοί θεώρησαν ότι ήταν ένα τεράστιο γλυπτό, κατασκευασμένο από τους κατοίκους του Άρη στην προσπάθειά τους να στείλουν ένα μήνυμα σε άλλους κόσμους. Πριν από 20 χρόνια, το 1996, ένας μετεωρίτης που βρέθηκε στην Ανταρκτική έγινε πρωτοσέλιδο στις εφημερίδες όταν ορισμένοι επιστήμονες ισχυρίσθηκαν ότι θα μπορούσε να περιέχει ίχνη ζωής από τον Άρη. Γνωστός με τον κωδικό ALH 84001, αυτός ο μετεωρίτης – ένας βράχος από τον Άρη – περιείχε κάποιες δομές που έμοιαζαν με απολιθωμένα υπολείμματα βακτηρίων. Οι αναλύσεις που ακολούθησαν αποκάλυψαν 2 Εκδόθηκε στα 1898.

οργανική ύλη. Άνοιξε έτσι μια μεγάλη συζήτηση μεταξύ των επιστημόνων σχετικά με το αν αυτή η οργανική ύλη ήταν προϊόν βιολογικής διαδικασίας ή όχι. Το θέμα έληξε το 2012 όταν ξεκαθαρίστηκε ότι η οργανική αυτή ύλη δεν είχε βιολογική προέλευση. Δίκαια λοιπόν οι αστρονόμοι εστίασαν πάνω στον Άρη όλο και πιο πολύπλοκα όργανα (τηλεσκόπια, φασματογράφους, κ.ά.) με πενιχρά όμως, έως πρόσφατα, αποτελέσματα. Ο «Ερυθρός Πλανήτης» φύλαγε ζηλότυπα τα μυστικά του μέχρι που η τεχνολογία μας επέτρεψε να στείλουμε στον Άρη διαστημικά, ρομποτικά οχήματα. Τις πρώτες φωτογραφίες, από σχετικά κοντινή απόσταση, του Ερυθρού Πλανήτη τράβηξε καθώς περνούσε κοντά από τον Άρη το διαστημικό όχημα «Mariner 4». Ακολούθησαν εκείνες των «Viking» της NASA που ήταν και τα πρώτα οχήματα που κατάφεραν να προσεδαφιστούν στον Άρη. Το «Viking 1» προσεδαφίστηκε τον Ιούλιο του 1976 και λειτούργησε μέχρι το Νοέμβριο του 1982. Το «Viking 2» έφθασε στον Άρη τον Σεπτέμβριο του 1976 και σίγησε τον Απρίλιο του 1980. Οι λεπτομερείς φωτογραφίες που έστειλαν, μας αποκάλυψαν ότι η επιφάνεια του Άρη είναι μεν άνυδρη, αλλά περιέχει σχηματισμούς που δείχνουν ότι δεν ήταν πάντοτε έτσι. Χαράδρες, πυθμένες ωκεανών, σημάδια διάβρωσης και τεράστιοι πολικοί παγετώνες δημιούργησαν την ελπίδα ότι ίσως κάποτε η επιφάνεια

του Άρη να είχε νερό σε υγρή μορφή και – γιατί όχι – ζωή. Ένα από τα πρώτα πειράματα που έκανε το διαστημικό όχημα «Viking» μετά την προσεδάφισή του είχε σκοπό να διερευνήσει την ύπαρξη ζωής. Αν και τα αποτελέσματα ήταν αμφίβολα, εν τούτοις άνοιξαν το δρόμο ώστε και άλλα διαστημικά ρομποτικά οχήματα να εξερευνήσουν το περιβάλλον του Ερυθρού Πλανήτη. Στη συνέχεια η εξερεύνηση του Άρη σταμάτησε για περισσότερο από δύο δεκαετίες. Όταν ξανάρχισε οι επιστήμονες εστίασαν τις προσπάθειές τους στην εξεύρεση περιοχών στις οποίες επικρατούν συνθήκες ευνοϊκές για την εμφάνιση της ζωής και ειδικότερα στην ανακάλυψη νερού. Αν και το τελευταίο όχημα-ρομπότ που προσεδαφίστηκε στον Άρη, το «Curiosity», δεν έχει ως κύρια αποστολή την έρευνα για την ύπαρξη ζωής, ελπίζουμε ότι θα εντοπίσει περιοχές κατάλληλες για την ανάπτυξη της ζωής, τις οποίες θα μπορέσουμε να εξερευνήσουμε και να αναλύσουμε με μελλοντικές αποστολές. Ένα από τα βασικότερα χαρακτηριστικά της Γης, που ευνοεί τη ζωή είναι η τοποθεσία της. Σε κάθε πλανητικό σύστημα υπάρχουν περιοχές όπου θα μπορούσε να αναπτυχθεί ζωή σ’ ένα περιβάλλον παρόμοιο με αυτό της Γης. Οι περιοχές αυτές ονομάζονται «φιλόξενες ζώνες» και στην περίπτωση του δικού μας ηλιακού συστήματος η φιλόξενη ζώνη εκτεί-

57

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Ίχνη νερού στη επιφάνεια του Άρη.

νεται από 75 έως 450 εκατομμύρια χιλιόμετρα από τον Ήλιο. Ο Άρης περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο σε απόσταση 228 εκατομμυρίων χιλιομέτρων περίπου, γεγονός που τον τοποθετεί μέσα στην φιλόξενη ζώνη. Η περίοδος περιφοράς του γύρω από τον εαυτό του είναι περίπου όση και της Γης3, ενώ η κλίση του άξονα του σε σχέση με το επίπεδο της τροχιάς είναι 24°-μία μόλις μοίρα περισσότερη από την αντίστοιχη κλίση του άξονα της Γης. Λόγω της μεγαλύτερης απόστασής του από τον Ήλιο σε σχέση με τη Γη το έτος του Άρη είναι μεγαλύτερο από το έτος της Γης και διαρκεί 687 γήινες ημέρες. Επίσης λόγω της κλίσης του άξονά του ως προς το επίπεδο της τροχιάς του ο Άρης έχει τέσσερεις εποχές με διαφορετική διάρκεια4. Εδώ όμως σταματούν οι ομοιότητες. Ο Άρης έχει περίπου τη μισή διάμετρο της Γης και το 1/10 της μάζας της ενώ δεν έχει καθόλου μαγνητικό πεδίο και έτσι η επιφάνειά του δεν προστατεύεται από την κοσμική ακτινοβολία και τον ηλιακό άνεμο5. Λόγω

της έλλειψης μαγνητικού πεδίου, σε συνδυασμό και με την μικρή ένταση της βαρύτητας στην επιφάνειά του, ο ηλιακός άνεμος παρέσυρε το μεγαλύτερο μέρος από την αρχική ατμόσφαιρα του πλανήτη σε διάστημα λίγων μόλις εκατομμυρίων ετών και έτσι η επιφάνειά του βομβαρδίζεται από την κοσμική ακτινοβολία επί τέσσερα περίπου δισεκατομμύρια χρόνια. Σήμερα η ένταση της κοσμικής ακτινοβολίας στην επιφάνεια του Άρη είναι περίπου εκατό φορές μεγαλύτερη από εκείνη της Γης. Η ατμόσφαιρα του Άρη (όση έχει απομείνει) είναι αραιή (περίπου 150 φορές αραιότερη από της Γης6) και αποτελείται κυρίως από διοξείδιο του άνθρακα (περίπου 95%). Από τα υπόλοιπα αέρια σε μεγαλύτερη αφθονία είναι το αργό και το άζωτο (περίπου 2% και 1,9% αντίστοιχα)7. Επειδή η ατμόσφαιρα του Άρη είναι τόσο αραιή και δεν υπάρχουν ωκεανοί στην επιφάνειά του, το φαινόμενο του θερμοκηπίου είναι ασήμαντο και στον Άρη παρατηρούνται μεγάλες και γρήγορες μεταβολές θερμοκρασίας τόσο μεταξύ

3 24 ώρες 37 λεπτά και 30 δευτερόλεπτα 4 Άνοιξη 7 γήινοι μήνες, Καλοκαίρι 6, Φθινόπωρο 5,3 και Χειμώνας λίγο περισσότερο από 4.

5 O ηλιακός άνεμος είναι ένα ρεύμα φορτισμένων σωματιδίων που εκτοξεύεται από την ανώτερη ατμόσφαιρα του

Ήλιου. Αποτελείται κυρίως από ηλεκτρόνια και τα πρωτόνια.

6 Η μέση ατμοσφαιρική πίεση στην επιφάνειά του Άρη είναι 6 mb ενώ της Γης 1010 mb.

7 Το ποσοστό του οξυγόνου είναι μόνο 0,14%.

58

των εποχών όσο και μεταξύ ημέρας και νύχτας. Η μέση θερμοκρασία του Άρη είναι περίπου-60°C, ενώ στους πόλους μπορεί να φθάσει στους125°C. Κατά τη διάρκεια της νύχτας όμως η θερμοκρασία μπορεί να πέσει ακόμα και κατά 100° C. Οι μεγάλες αυτές θερμοκρασιακές μεταβολές προκαλούν ισχυρούς ανέμους, που ξεσηκώνουν τη σκόνη που σκεπάζει την επιφάνεια του πλανήτη και σε διάστημα λίγων εβδομάδων μπορεί να δημιουργηθούν ισχυρότατες αμμοθύελλες που σαρώνουν ολόκληρη την επιφάνεια του Άρη και που μπορεί να διαρκέσουν επί μήνες. Η κοσμική ακτινοβολία είναι ένα πολύ σοβαρό εμπόδιο στην εμφάνιση ζωής στον Άρη. Ούτε και τα πιο ανθεκτικά κύτταρα απ’ όσα γνωρίζουμε στη Γη δεν θα μπορούσαν να αντέξουν στην ένταση της κοσμικής ακτινοβολίας στην επιφάνειά του. Οι δεσμοί μεταξύ των ατόμων άνθρακα στις οργανικές ενώσεις της επιφάνειας του Άρη, ανεξάρτητα από την προέλευσή τους (μετεωρική, γεωλογική ή βιολογική) κάτω από την επίδραση της ιονίζουσας κοσμικής ακτινοβολίας σπάνε και αναδιατάσσονται σε σχέση και με τα υπόλοιπα στοιχεία της επιφάνειας του πλανήτη. Μετά από μετρήσεις που έγιναν από τα ρομποτικά διαστημικά οχήματα οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ακόμα και σε βάθος αρκετών μέτρων από την επιφάνεια του εδάφους η κοσμική ακτινοβολία είναι ικανή να εξολοθρεύσει οποιαδήποτε μορφή ζωής. Ένα άλλο στοιχείο που διαφοροποιεί την Γη από τον Άρη είναι ότι μόνο η Γη εμφανίζει ηφαιστειακή και τεκτονική δραστηριότητα. Οι λόγοι είναι πολλοί και δεν είναι πλήρως κατανοητοί όλοι. Σίγουρα όμως ανάμεσα σ’ αυτούς κεντρικό ρόλο παίζει η ύπαρξη της Σελήνης, ενός δορυφόρου μεγάλου μεγέθους που μόνο η Γη έχει8. Η τεκτονική δραστηριότητα είναι πολύ σημαντική για τη διατή8 Ο Άρης έχει δύο μικρούς δορυφόρους, τον Φόβο και τον Δείμο, οι οποίοι πιστεύεται ότι είναι αστεροειδείς που εγκλωβίστηκαν από το βαρυτικό πεδίο του πλανήτη.

Ζωή στον Άρη ρηση των διαφόρων μορφών ζωής, τουλάχιστον για τρείς λόγους: ευνοεί τη βιοποικιλότητα, προωθεί τη βιολογική παραγωγή και βοηθάει στη διατήρηση σταθερής θερμοκρασίας. Ίσως η τεκτονική δραστηριότητα να είναι η κεντρική προϋπόθεση για την ύπαρξη ζωής σ’ έναν πλανήτη και είναι απαραίτητη για την ύπαρξη νερού. Η γοητεία όμως του Άρη πολύ λίγο έχει να κάνει με τα φυσικά χαρακτηριστικά του. Απ’ όσο γνωρίζουμε η Γη είναι το μόνο μέρος του Σύμπαντος που φιλοξενεί ζωή και αυτή, τουλάχιστον με τη μορφή που την ξέρουμε, σύμφωνα με τους περισσότερους αστροβιολόγους, απαιτεί την ύπαρξη νερού. Αν και θεωρητικά η ζωή θα μπορούσε να εμφανισθεί και να εξελιχθεί χωρίς να στηρίζεται σ’ αυτό το πολύτιμο υγρό, εν τούτοις οι επιστήμονες είναι υποχρεωμένοι να στηριχθούν μόνο σ’ ένα είδος ζωής. Αυτό της Γης. Έτσι ελπίζουν ότι αν εντοπίσουν νερό σε κάποιο ουράνιο σώμα όπως ο Άρης, θα έχουν μια καλή ένδειξη ύπαρξης ζωής. Κατά συνέπεια είναι πολύ ευκολότερο να αναζητήσουμε ζωή σε συνθήκες που γνωρίζουμε ότι είναι οι καλύτερες για την εμφάνισή της, παρά σε συνθήκες που απλά πιστεύουμε ότι επιτρέπουν την εμφάνισή της. Παρατηρήσεις του Ερυθρού Πλανήτη δείχνουν ότι στις πρώτες φάσεις της ιστορίας του είχε ποταμούς και ίσως ωκεανούς. Πριν από δισεκατομμύρια χρόνια, ο Άρης ήταν ένα ζεστός και υγρός κόσμος που θα μπορούσε σε κάποια σημεία του να υποστηρίξει ακόμα και την εμφάνιση ζωής σε μικροβιακή μορφή. Αλλά λόγω της αραιής ατμόσφαιρας με την πάροδο του χρόνου, καθώς το υγρό νερό εξατμιζόταν, όλο και μεγαλύτερες ποσότητες υδρατμών διέφευγαν στο διάστημα ενώ οι ποσότητες του νερού που επέστρεφαν στην επιφάνεια του Άρη με τις βροχές συνεχώς ελαττώνονταν. Χρειάσθηκαν πάνω από 15 χρόνια ερευνών για να σιγουρευτούν οι επιστήμονες ότι νερό σε υγρή μορφή (άλμη) ακόμα κυλά στην επιφάνεια του Άρη. Ο πλανήτης φαίνεται

άνυδρος και άγονος με το μεγαλύτερο μέρος του νερού του να είναι συγκεντρωμένο στους πάγους που σκεπάζουν τους πόλους του. Μικρές ποσότητες υδρατμών υπάρχουν στην ατμόσφαιρα, ενώ νερό σε υγρή μορφή υπάρχει μερικές φορές και σε πεδινά εδάφη. Το μόνο μέρος όπου ο πάγος είναι ορατός στην επιφάνεια είναι ο Βόρειος Πόλος του Άρη. Άφθονος πάγος επίσης υπάρχει και κάτω από το παγωμένο διοξείδιο του άνθρακα, που μόνιμα σκεπάζει το Νότιο Πόλο, καθώς επίσης και σε μικρό βάθος κάτω από την επιφάνεια του εδάφους σε πεδινά ενδιάμεσα πλάτη. Σήμερα έχει εξακριβωθεί ότι στην επιφάνεια του Άρη ή σε μικρό βάθος κάτω απ’ αυτήν υπάρχουν περισσότερα από πέντε εκατομμύρια κυβικά χιλιόμετρα πάγου. Το στρώμα των πάγων στους πόλους έχει πάχος κατά μέσο όρο τρία χιλιόμετρα, ενώ σε μια περιοχή μέσου πλάτους μεταξύ των πόλων και του ισημερινού οι επιστήμονες έχουν ανακαλύψει ένα κομμάτι πάγου μεγάλο όσο η Καλιφόρνια και το Τέξας μαζί. Πάγος μπορεί να υπάρχει επίσης και σε άλλες περιοχές του πλανήτη. Έτσι σε μερικές περιοχές μεγάλου πλάτους διακρίνονται γεωλογικοί σχηματισμοί που μπορεί να προέρχονται από διαδοχικές τήξεις και πήξεις του περμαφρόστ9. Αν λιώσει όλη η ποσότητα αυτή του πάγου που βρίσκεται κάτω από την επιφάνεια, το νερό που θα προκύψει αρκεί για να καλύψει ολόκληρη την επιφάνεια του πλανήτη με ένα ωκεανό βάθους 35 μέτρων, ενώ μόνο το νερό που βρίσκεται παγιδευμένο στους πάγους των πόλων είναι αρκετό να καλύψει όλη την επιφάνεια του Άρη με έναν στρώμα βάθους 5,5 μέτρων περίπου. Σε μεγάλα δε βάθη κάτω από την επιφάνεια του εδάφους υπάρχουν ενδείξεις ότι βρίσκονται εγκλωβισμένες ακόμα μεγαλύτερες ποσότητες πάγου. Κάθε καλοκαίρι, καθώς ανεβαίνει η θερμοκρασία, το στρώμα πάγου που σκεπάζει τουςόλους συρρικνώνεται 9 Ως μόνιμο παγωμένο έδαφος, γνωστό και ως περμαφρόστ, ορίζεται το παγωμένο έδαφος, ίζημα ή πέτρωμα.

ελαφρά, καθώς τα σώματα που τα αποτελούν εξαχνώνονται και μετατρέπονται απ’ ευθείας σε αέριο. Το χειμώνα πάλι οι χαμηλές θερμοκρασίες που επικρατούν έχουν σαν αποτέλεσμα να εξαπλώνονται οι πάγοι προς τον ισημερινό μέχρι το πλάτος των 45°. Εκτός από την αναζήτηση σχετικά πρόσφατης (με γεωλογικούς όρους) ύπαρξης νερού, διάφορες αποστολές ερευνούν την επιφάνεια του Άρη με σκοπό να αποκαταστήσουν την γεωλογική ιστορία του πλανήτη. Στις φωτογραφίες που τα διαστημικά οχήματα έστειλαν από τον Άρη φαίνεται ότι η επιφάνειά του εκτός από κρατήρες έχει και χαρακτηριστικά που μοιάζουν με κοίτες ποταμών, χαράδρες και βυθούς θαλασσών. Όλοι αυτοί οι σχηματισμοί μπορεί να είναι άνυδροι σήμερα, αλλά η μελέτη τους μπορεί να μας μάθει αρκετά για την εξέλιξη του πλανήτη. Οι βόρειες και πιο επίπεδες πεδιάδες του Άρη ίσως κατά το παρελθόν να φιλοξενούσαν έναν ή περισσότερους ωκεανούς. Οι κοίτες των ποταμών και οι χαράδρες δείχνουν ότι το νερό έρρεε, έστω και για μικρό χρονικό διάστημα, στην επιφάνεια του Άρη. Υπολογίζεται ότι η ποσότητα του νερού που έρρεε κάθε χρόνο μέσα από έναν μεγάλο σύστημα ποταμών και παραποτάμων, που είναι γνωστό με το όνομα «Marte Vallis» ήταν εκατό φορές μεγαλύτερη απ’ αυτή μεταφέρει ο μεγαλύτερος ποταμός των Ηνωμένων Πολιτειών, ο Μισισιπής. Επίσης πρέπει να υπήρξαν σύντομες και ραγδαίες βροχοπτώσεις κατά τη διάρκεια των οποίων σχηματίσθηκαν οι χαράδρες. Φαίνεται ότι ο Άρης κατά τη διάρκεια της ζωής του πέρασε από περιόδους έντονης ξηρασίας που εναλλάσσονταν με περιόδους εξίσου έντονων πλημμυρών. Υπολογίζουμε ότι οι πιο πρόσφατες ποσότητες νερού της επιφάνειας απορροφήθηκαν σιγά σιγά από το έδαφος ή εξατμίσθηκαν ή πάγωσαν σε διάστημα μικρότερο από ένα εκατομμύριο χρόνια. Η έρευνα όμως για την ύπαρξη ζωής στον Άρη συνεχίζεται ακόμα και στη Γη. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων τεσσάρων δισεκατομμυρίων ετών ο

59

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Οι περιοχές Aurorae Chaos και Ganges Chasma, τα γεωλογικά χαρακτηριστικά των οποίων έχουν διαμορφωθεί από τις τεράστιες ποσότητες νερού που κάποτε έρρεαν εδώ.

πλανήτης μας έχει δεχθεί αρκετούς επισκέπτες από τον Άρη. Πρόκειται για βράχους που εκτοξεύθηκαν στο διάστημα από την επιφάνεια του Ερυθρού Πλανήτη κατά την σύγκρουσή του με αστεροειδείς. Ο Άρης είναι ένα από τα λίγα ουράνια σώματα από τα οποία έχουμε δείγματα. Από τους 34 μετεωρίτες, που έχουν βεβαιωμένα Αρειανή προέλευση, οι επιστήμονες έχουν ξεχωρίσει τρείς στους οποίους βρήκαν ενδείξεις πιθανής ύπαρξης ζωής κατά το παρελθόν. Έτσι βρέθηκαν σχηματισμοί που μοιάζουν με απολιθωμένα νανοβακτήρια στον μετεωρίτη «Nakhla», ενώ τα τρία τέταρτα της οργανικής ύλης που βρέθηκε στον μετεωρίτη δεν οφείλονται σε επιμόλυνση με γήινα βακτήρια. Επίσης ένας άλλος μετεωρίτης, γνωστός με το όνομα «Shergotty», εμφανίζει χαρακτηριστικά που παραπέμπουν σε

60

κατάλοιπα μικροβιακών κοινοτήτων. Αν και μέχρι στιγμής δεν έχει ανακαλυφθεί ζωή με οποιαδήποτε μορφή στον Άρη, τουλάχιστον με τη μορφή που εμείς αντιλαμβανόμαστε τη ζωή, τα στοιχεία που έχουν συγκεντρωθεί περιέχουν αρκετούς υπαινιγμούς σχετικά με την πιθανότητα να έχει εμφανιστεί ζωή στον Άρη κάποια στιγμή στην πρώιμη ιστορία του. Αν υπάρχει ζωή στον Άρη σήμερα πιθανόν να κρύβεται κάτω από την επιφάνειά του, ίσως μέσα σε μια καλά προστατευμένη από τη κοσμική ακτινοβολία, υπόγεια, φυσική δεξαμενή νερού. Στενά συνδεδεμένο με την ύπαρξη ζωής στον Άρη είναι και το ζήτημα της μεταφοράς της από τον ένα πλανήτη στον άλλο. Αρκετοί επιστήμονες υποστηρίζουν ότι αυτό θα μπορούσε να γίνει με κάποιον μετεωρίτη ο οποίος θα μετάφερε μικρόβια από

τη Γη στον Άρη ή αντίστροφα. Είναι ανοιχτό το θέμα για το αν θα ήταν δυνατόν αυτοί οι μικροσκοπικοί οργανισμοί να μπορούν να επιζήσουν στις πολύ αφιλόξενες συνθήκες ενός τέτοιου ταξιδιού (πολύ χαμηλές θερμοκρασίες, απουσία ατμόσφαιρας, πολύ έντονες ακτινοβολίες), και να αποικίσουν τη νέα τους κατοικία.. Η ιδέα αυτή, της μεταφοράς της ζωής από πλανήτη σε πλανήτη, δεν περιορίζεται μόνο μεταξύ Άρη και Γης. Κάποιοι επιστήμονες έχουν προτείνει ότι η ζωή δεν εμφανίστηκε αφ’ εαυτής, αλλά μεταφέρθηκε στη Γη από κομήτες και άλλα σώματα με προέλευση εκτός του ηλιακού συστήματος. Πάντως όσον αφορά τον Άρη, αν αποδειχθεί ότι φιλοξενεί ή φιλοξένησε στο παρελθόν ζωντανούς οργανισμούς, είναι πολύ πιθανόν αυτοί να μοιάζουν με εκείνους της Γης.

του Δημήτρη Λαβδιώτη

Μέσα από την Επιστημονική Έρευνα οι στίχοι μου αποτελούν «Δοκίμια και όχι Ποιήματα». Είναι μια «Ιδιόρρυθμη Έκφραση» στο δέος απέναντι στη Φύση και στην Ανθρώπινη Υπόσταση μέσα στο Χάος. ΩΜΕΓΑ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ Χάους Πολυπλοκότητα Κενού Πιθανότητα Συγκυριών Ενότητα Ενέργειας Γόνιμα Κύματα Βαρύτητας Κβαντικά Ανοίγματα Διαγαλαξιακά Ποιήματα Σκόνη Κοσμογονική Αστροσωματιδίων Ροή Ενέργειας Πλοκή Απειροστικά Δεδομένα στο Υποσυνείδητο Δεμένα Γνώθι Σαυτόν, Πέρα από Εμένα Κοσμικές Δομές Ολάκερο το Απειροσυνεχές Εναρμόνιες Εκδοχές Συνείδησης Πλανητικό Τοπίο Υποσυνείδητο, Απειροστικό Πεδίο Ψυχής Μεγαλείο Διαισθητική Ιχνηλασία στων Μαθηματικών την Φιλοσοφία Γεωμετρίας Αρμονία Ωμέγα Διαλεκτική Εξισώσεων Υφή του Χάους η Αφή Απειροστικό Άλμα Πέρα από της Συνείδησης το Φράγμα Υποσυνείδητο, Υπέρθεσης Φάσμα !!! *Υποσυνείδητο, Υπερθετική Φύση.

Του Κώστα Γ. Τσάμη

Η

Θέλουν τόλμη τα δύσκολα...

ατμόσφαιρα στον κλειστό χώρο του δωματίου ήταν απαίσια και φοβερά ηλεκτρισμένη. Πολλοί ήταν οι λόγοι που δημιούργησαν αυτή την ατμόσφαιρα. Πρώτο απ’ όλα ήταν το γεγονός ότι βρίσκονταν στον ίδιο μικρό χώρο περίπου δέκα άνθρωποι που έπαιζαν ζάρια, μετά ήταν η αγωνία όλων που χτυπούσε κόκκινο, επίσης αν προσθέσουμε σε όλα αυτά, τα παράθυρα και τις πόρτες που ήταν κλειστές και το τσιγάρο που επιτρεπόταν σ’ αυτό τον ‘’ιδιωτικό’’ χώρο καταλάβαινε κανείς γιατί η ατμόσφαιρα του χώρου ήταν τόσο απαίσια. Εδώ δεν υπήρχαν απαγορεύσεις αφού το όλο κατασκεύασμα, ολόκληρος ο χώρος και οι δραστηριότητές του ήταν παράνομα! Ο Τάκης, εξαιρετικά αγχωμένος, κρατούσε τα ζάρια στο δεξί χέρι ενώ στο αριστερό έσφιγγε ένα μάτσο ‘’πεντακοσάρικα’’ που εξείχαν από τη χούφτα του. Ήταν είκοσι χιλιάρικα, ό,τι είχε απομείνει από το δάνειο που είχε πάρει από τον τοκογλύφο που στεκόταν απέναντί του. Το ‘’δάνειο’’ των σαράντα χιλιάδων ευρώ, το πήρε υπογράφοντας ένα χαρτί που έγραφε ότι με τα σαράντα χιλιάδες ευρώ σαν προκαταβολή, παραχωρεί το μερίδιό του στο μαγαζί που είχε με το Γιάννη, τον μεγαλύτερο κατά τέσσερα χρόνια αδελφό του, τον Ηρακλή όπως τον αποκαλούσαν, λόγω της τεράστιας σωματικής του διάπλασης. Ακόμα σαράντα χιλιάδες ευρώ θα ήταν η εξόφληση και το μερίδιό του θα πήγαινε στον δανειστή. Ήταν ένα κρεοπωλείο σε πολύ καλή θέση με πελατεία εξασφαλισμένη και έσοδα πολύ περισσότερα από τις ανάγκες των δύο οικογενειών, δηλαδή του Τάκη και του Γιάννη που είχε κρατήσει κοντά του και τη χήρα μητέρα τους. Ήταν δύο ευτυχισμένες οικογένειες που πριν από μερικά χρόνια δεν τους έλειπε τίποτα αφού τα έσοδά τους ξεπερνούσαν κατά πολύ τις ανάγκες τους. Τα σπίτια τους ήταν πολύ κοντά το ένα στο άλλο και επίσης πολύ κοντά στο μαγαζί. Τελευταία με την κρίση ο Γιάννης, η ψυχή της επιχείρησης, προσάρμοσε τις τιμές των εμπορευμάτων τους σε λογικά επίπεδα, έτσι που να μπορεί η επιχείρηση να επιβιώσει κόντρα στη φουρτούνα που ταρακούνησε όλη την αγορά. Δεν κέρδιζαν βέβαια αυτά που κέρδιζαν πριν από μερικά χρόνια, όμως επιβίωναν άνετα, είχαν

62

πολύ καλό όνομα στην αγορά αλλά και στην πελατεία τους. Αυτά όλα μέχρι την ώρα που ένας ‘’φίλος’’ του Τάκη τον πήρε μια φορά σε ένα σπίτι που τον είχαν καλέσει για ένα ‘’ποκεράκι’’ όπως του είπε. Αυτό έγινε πριν από δύο χρόνια, ένα Σάββατο βράδυ που θα έμενε ανεξίτηλα γραμμένο στη μνήμη του Τάκη, γιατί δεν φανταζόταν ποτέ ότι με τα δύο κατοστάρικα που είχε επάνω του, όταν έφυγε είχε τρία χιλιάρικα να του ζεσταίνουν την τσέπη. Όχι μόνο δεν είδε την παγίδα αλλά έφαγε το τυρί μαζί με ολόκληρη τη φάκα. Την επόμενη φορά, σε άλλο σπίτι επίσης ‘’πλούσιο’’ όπως και το πρώτο κέρδισε πάλι, λιγότερα τώρα αλλά έφυγε με κέρδος και η παγίδα έκλεισε γύρω του οριστικά. Ολόκληρο σχέδιο είχε καταστρωθεί γύρω από την ‘’επιχείρηση Τάκης’’ όπως την είχαν ονομάσει και άρχισαν να του τα μασάνε, λίγα στην αρχή και μετά μπήκαν στα χοντρά. Τον έφεραν σε σημείο να βάλει χέρι ακόμα και στο ταμείο του μαγαζιού πράγμα που το πήρε χαμπάρι ο Γιάννης και έγινε ένας μικρός χαμός στο μαγαζί όταν έφυγε ο τελευταίος πελάτης και έδιωξαν και τον παραγιό που είχαν για τις χοντρές δουλειές. «Αυτό που έκανες είναι μεγάλη... [σταμάτησε γιατί δεν ήθελε να βρίσει] Δεν σε αναγνωρίζω!» Τα βρόντηξε και σηκώθηκε και έφυγε τσαντισμένος. Ο Τάκης έμεινε μόνος, μάζεψε ό,τι υπόλοιπο από φιλότιμο του είχε απομείνει, έκλεισε το μαγαζί και έφυγε για το σπίτι με κατεβασμένο το κεφάλι. Αυτά έγιναν πριν από λίγες μέρες και ενώ περπατούσε για το σπίτι του ήρθε η φαεινή ιδέα να πουλήσει το μερίδιό του στο μαγαζί για να ‘’ρεφάρει’’. Έτσι έκανε και τώρα βρισκόταν με τα ζάρια στα χέρια να τα παίζει πριν τα ρίξει στην τσόχα σε μια τελευταία ζαριά όπου έπαιζε όλα τα είκοσι χιλιάρικα. Κανείς δεν τόλμησε να καλύψει το ποσό ενώ είχε πέσει άκρα σιγή στο ειδικό τραπέζι για τα ζάρια. Ο Τάκης περίμενε με το πρόσωπό του γεμάτο ιδρώτα όταν ακούστηκε μία ήρεμη φωνή να λέει: «Τα πάω εγώ!» Ήταν ο δανειστής που του είχε ήδη πάρει τα μισά. Μια ζαριά είκοσι χιλιάρικα και κατ επέκταση πλήρης καταστροφή του Τάκη που ενώ τα μάτια του κόντευαν να βγουν από τις κόγχες τους, έριξε τα ζάρια. Η σκηνή είχε κάτι το κτηνώδες, το απάνθρωπο! Φεύγο-

Θέλουν τόλμη τα δύσκολα... ντας τα ζάρια χτύπησαν στο τοιχείο του τραπεζιού και το πρώτο ήρθε και στάθηκε στο άσσο! Εκείνη ακριβώς τη στιγμή η πόρτα του διαμερίσματος έσπασε με παταγώδη θόρυβο και έπεσε πάνω στον τσιλιαδόρο. Στο άνοιγμα φάνηκε η τεράστια σιλουέτα του Γιάννη συνοδευόμενη από δύο ακόμα γίγαντες φίλους του από την κεντρική κρεαταγορά. Όλοι και όλα πάγωσαν στην εμφάνιση των τριών γιγάντων που με τον όγκο τους απέκλειαν κάθε σκέψη για φευγιό… Ο παραγιός μπήκε φωνάζοντας στο μαγαζί. «Αφεντικό! Κυρ Γιάννη ήρθε το φορτηγό, έλα να πάρεις το αμάξι για να παρκάρει». Ο Γιάννης που βρισκόταν στο πίσω δωμάτιο, που στην κυριολεξία ήταν το μεγάλο ψυγείο που αποθήκευαν τα κρέατα, φώναξε: «Έρχομαι!» Έτσι έκανε κάθε φορά που ερχόταν το φορτηγό. Παρκάριζε το αυτοκίνητο μπροστά στο μαγαζί και μόλις εμφανιζόταν το ‘’θηρίο’’ έπαιρνε το δικό του και διευκόλυνε έτσι την παράδοση του εμπορεύματος. Ο Τάκης σκεφτικός καθόταν στο ταμείο με το βλέμμα απλανές να κοιτάζει το κενό σαν να κοιμόταν. Σήμερα ήταν η μέρα. Σήμερα θα έπιανε χοντρά λεφτά στα χέρια του αφού είχε βρεθεί ο άνθρωπος που προθυμοποιήθηκε να τον δανείσει. Είχε φτάσει πια στα έσχατα σκαλοπάτια του εξευτελισμού. Κάτι οικονομίες που είχε στο οικογενειακό βιβλιάριο είχαν ήδη κάνει φτερά. Ήταν πάνω από πενήντα χιλιάδες ευρώ. Η γυναίκα του, η πανέμορφη Ελένη, η μεγάλη του αγάπη είδε και αποείδε και αποφάσισε να μιλήσει στο Γιάννη. Αυτό έγινε πριν από δύο μήνες. Εκείνος την άκουσε με προσοχή. «Δεν είναι πια ο Τάκης που αγάπησα Γιάννη! Έφαγε όλα μας τα λεφτά και μου ζητάει ακόμα και τα ψιλά που έχω στο πορτοφόλι μου. Ούτε την κόρη του δεν κοιτάζει πια. Πες μου Γιάννη σε παρακαλώ τι να κάνω για να τον κάνω να δει ότι ο δρόμος που πήρε είναι καταστροφή;» «Τίποτα δεν θα κάνεις εσύ Ελένη. Άστον σε μένα. Θα κάνω τα πάντα για να τον ξαναφέρω στον ίσιο δρόμο. Στο υπόσχομαι». Γύρισε στο σπίτι της με ανεβασμένη πολύ την ελπίδα ότι θα ξανακέρδιζε τον άντρα της και ότι το σπίτι της θα ξαναγινόταν η φωλιά τους, όπως ονόμαζαν το διαμέρισμά τους παλαιότερα, όταν η ευτυχία ήταν μόνιμα εγκατεστημένη εκεί και κανένα σύννεφο δεν την σκίαζε. Ο Γιάννης που είχε καταλάβει ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με τον αδελφό του προσέλαβε αμέσως έναν πανέξυπνο ιδιωτικό αστυνομικό που του σύστησαν. Σε λίγες μέρες ήξερε τα πάντα. Μία συμμορία χαρτοκλεφτών είχε μπλέξει τον Τάκη και του τα μάσαγε κανονικά. Του μίλησε σαν μεγάλος αδελφός του, σαν πατέρας του, χωρίς νεύρα, χωρίς εξάρσεις,

χωρίς βρισιές, μόνο με τη λογική. «Δεν είναι ρε Τάκη, άνθρωποι αυτοί για να τους κάνεις παρέα ή να παίζεις χαρτιά μαζί τους. Είναι κλέφτες αγόρι μου, δεν το βλέπεις; Σε μαδάνε κανονικά, θα σου τα φάνε όλα και θα σε καταστρέψουν. Σταμάτα εδώ και ό,τι έγινε, έγινε. Θα σε βοηθήσω και εγώ να καλύψεις τη χασούρα. Στο υπόσχομαι Τάκη μου. Σταμάτα σε παρακαλώ! Η Ελένη σου καθώς και η κορούλα σου η Μυρτώ σε περιμένουν όλο αγάπη να σταματήσεις τον κατήφορο και να γυρίσεις κοντά τους.» Του μιλούσε ο Γιάννης και έκλαιγε. Έκλαιγε γιατί έβλεπε ότι αν δεν τον άκουγε θα χανόταν οριστικά. Το χαρτί και τα ζάρια είναι σαν τα ναρκωτικά. Εύκολα μπαίνεις αλλά άντε μετά να βρεις έξοδο για να βγεις. Πέρασαν δύο μήνες από τότε και σήμερα είχε κανονιστεί η μέρα που θα γινόταν χοντρό παιχνίδι γι αυτό ήταν αφηρημένος. Περίμενε να περάσει η ώρα για να βρεθεί στο καρέ όπου θα γινόταν χοντρό παιχνίδι. Άκουσε τον παραγιό να φωνάζει τον Γιάννη και δεν σηκώθηκε να βοηθήσει όπως έκανε πάντα όταν παραλάμβαναν εμπόρευμα. Οι παραγγελίες του μαγαζιού είχαν μειωθεί τελευταία γιατί και η ζήτηση είχε μειωθεί στο ελάχιστο. Άκουσε πάλι τον Γιάννη να του φωνάζει και σηκώθηκε βαριεστημένα να βάλει κι αυτός ένα χεράκι. Έκλεισε το ταμείο και βγήκε στο δρόμο. Κάτι λίγα είχαν απομείνει στο φορτηγό. Πήρε ένα πακέτο με κοτόπουλα και τα πήγε στο ψυγείο. Έκανε τη δουλειά τόσο βαριεστημένα σαν να ήταν κουρασμένος. Στην πραγματικότητα βέβαια απαξιούσε τη δουλειά του. Με την αλητεία που είχε μπλέξει νόμιζε ότι ανέβηκε κοινωνικά, ότι απέκτησε άλλον αέρα, ότι έγινε αριστοκράτης. Η αλήθεια είναι ότι επειδή στα καρέ που πήγαινε παίζονταν χοντρά λεφτά, εξ ου και η ιδέα ότι έγινε αριστοκράτης, δεν ήταν καθόλου δύσκολο το μυαλό του κάθε ανόητου να καλπάσει σε μονοπάτια τελείως άσχετα με την πραγματικότητα. Η όλη του στάση πολλές φορές έκανε το Γιάννη να του κάνει παρατηρήσεις, δύο φορές μάλιστα μπροστά σε πελάτες γιατί η αλαζονεία του ξεπέρασε κατά πολύ τα εσκαμμένα. Φαινόταν καθαρά ότι με το ζόρι ερχόταν στο μαγαζί. Η ζωή του είχε γίνει η πράσινη τσόχα και τα τερτίπια της. Παρέες του πια είχαν γίνει οι γραβατωμένοι ‘’αριστοκράτες’’ χαρτοκλέφτες. Το σπίτι του , η Ελένη του, η κορούλα του η Μυρτώ σε δεύτερη μοίρα. Το μαγαζί , ο Γιάννης και η υπόλοιπη οικογένειά του σε τρίτη μοίρα. Σήμερα όμως όλα θα διορθώνονταν. Όλη την ημέρα με αυτή τη σκέψη στο μυαλό δούλευε μηχανικά μέχρι που ήρθε η ώρα που περίμενε … Τα μάτια του καρφωμένα στο ζάρι που σταμάτησε στον

63

Του Κώστα Γ. Τσάμη άσσο τον έκανε να πανιάσει. Το χρώμα εξαφανίστηκε από το πρόσωπό του. Ήταν χαμένος! Αν και το άλλο ζάρι σταματούσε στο άσσο ή στο δύο, τα πάντα θα τελείωναν εκεί. Ούτε που άκουσε την πόρτα που έσπασε, ούτε τη φωνή του αδελφού του που στρίγγλισε «Τι κάνετε εδώ ρε κανάγιες;» Κανείς δεν κουνιόταν, κανείς δεν έδωσε σημασία στους εισβολείς εκτός από τον τσιλιαδόρο που μυξόκλαιγε κρατώντας τη μύτη του που αιμορραγούσε. Όλων η προσοχή ήταν στο δεύτερο ζάρι που, ακολουθώντας ακριβώς την ίδια πορεία, ήρθε και έπεσε πάνω στο πρώτο με αποτέλεσμα να το γυρίσει, να το φέρει στο έξι και να σταματήσει και αυτό στο έξι. Δύο υπέροχα εξάρια. Ήταν η σειρά του ‘’δανειστή’’ να πανιάσει. Την άλλη στιγμή ο Τάκης αισθάνθηκε το χέρι του αδελφού του να τον γραπώνει από το λαιμό. Όμως δεν χρειαζόταν ! Είχε ξυπνήσει! Το ταρακούνημα ήταν τόσο σφοδρό που το αισθάνθηκε σε όλο του το είναι. Γύρισε προς το Γιάννη, τον κοίταξε σταθερά και είπε. «Μπορείς να κάνεις ό,τι θέλεις, ακόμα και να με δείρεις, θα έχεις απόλυτο δίκιο. Είμαι, μάλλον ήμουνα τρελός, όμως τελείωσε. Μέχρις εδώ ήτανε. Αυτή η πόρτα έκλεισε για μένα. Σε λίγο θα φύγουμε, στο υπόσχομαι. Άφησέ με πρώτα να τακτοποιήσω δύο εκκρεμότητες και φύγαμε». Γύρισε προς το δανειστή και ήταν πολύ σοβαρός και αποφασιστικός. «Μου δίνεις σε παρακαλώ το χαρτί που σου υπέγραψα προηγουμένως;» Ο άλλος πήρε τα είκοσι χιλιάρικα, έβγαλε το χαρτί από την τσέπη του και το

παρέδωσε στον Τάκη με βαριά καρδιά. Έβλεπε καθαρά ότι αυτό το κοτόπουλο δεν θα δεχόταν άλλο μάδημα. Ο Γιάννης σταμάτησε κάθε ενέργεια. Είδε ότι ο αδελφός του, ο Τάκης του δεν τον είχε ανάγκη πια. Είχε ξυπνήσει από κακό όνειρο και οι κινήσεις του ήταν κινήσεις ενός σοβαρού και αποφασιστικού άντρα. Ο Τάκης εν τω μεταξύ είχα γυρίσει προς το φίλο που τον έβαλε σ’ αυτή την περιπέτεια. «Αισθάνομαι την ανάγκη να σου ανταποδώσω το καλό που μου έκανες τότε που με έβαλες μέσα σ’ αυτή τη λυκοφωλιά». Δεν συνέχισε, μόνο του έριξε ένα χαστούκι που ο άλλος είδε άστρα σε κλειστό χώρο. Κανείς δεν τόλμησε να κινηθεί. «Πάμε Γιάννη μου! Σε παρακαλώ πήγαινέ με σπίτι. Δεν φαντάζεσαι πόσο μου λείπει». «Το φαντάζομαι αγόρι μου! Το φαντάζομαι!» Βγήκαν και οι τέσσερις από το βρωμερό αυτό μέρος και προχώρησαν προς το αυτοκίνητο του Γιάννη. Σε δέκα λεπτά ήταν στο σπίτι του, στο καθαρό του σπίτι, στη φωλιά του που μοσχοβολούσε καλομαγειρεμένο φαγητό, αγαπημένο γυναικείο άρωμα και μωρουδίστικη αγκαλιά ικανή να γιατρέψει κάθε κακή σκέψη στο σφίξιμό της. Αγκάλιασε τις δύο μεγάλες του αγάπες και το κλάμα που βγήκε από μέσα του ήταν κλάμα κάθαρσης. Η Ελένη είχε καταλάβει. Έδωσε τέλος μόνος του και αυτό την έκανε να ξανανιώσει ευτυχισμένη. Κάτι πήγε να της πει αλλά του έκλεισε το στόμα με το χέρι της. «Όχι Τάκη μου, μην πεις τίποτα τώρα. Τώρα γύρισες! Δεν χρειαζόμαστε τίποτε άλλο. Άλλωστε σ’ αγαπώ τόσο πολύ…»

Sales & Service agents

· NOVA ELECTRONICS S.A , as a commercial and technical company, provides sales and services for Deep Sea Navigation and communication equipment. · Provides quality of services offered and what reflects this is the number of manufacturer representations, as well as all the classification societies, which recognize NOVA ELECTRONICS’ services for GMDSS Safety Radio Survey and VDR surveys. · Our company’s skilled staff provides installation, commissioning, repair, Shore-based maintenance and survey work 24 hours per day, 365 days per year both in Greece and abroad. · NOVA has invested in maintaining a significant number of various equipment, consumable and spare parts in our warehouse in Piraeus ready for instant delivery. · NOVA ELECTRONICS’ ISO 9001:2008 approved Quality System is the guarantee that we offer a high quality of services.

www.novaelectronics.gr 5, Aitolikou str. & Kastoros, 185 45 Piraeus, Greece Phone: +30 2104121578, +30 210 4131058, Fax: +30 210 4136667, E-mail: info@novaelectronics.gr

Οι φίλοι μας που έφυγαν... Πρόσφατα έφυγαν από κοντά μας δύο αξιολογότατα μέλη μας, με πλούσια προσφορά στην Ελληνική Ναυτιλία και το κοινωνικό σύνολο.

Πλοίαρχος Μιχαήλ Σκόρδιας

Γεννήθηκε το 1935 στη Χίο και σπούδασε στην εκεί Εμπορική Σχολή. Στη σταδιοδρομία του διέπρεψε ως Πλοίαρχος και Αρχιπλοίαρχος, αλλά και ως Γενικός Διευθυντής επί σειρά ετών στην εταιρεία «Χανδρής Ελλάς». Ιδρυτικό μέλος της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων, την οποία αγαπούσε και βοηθούσε σε κάθε ευκαιρία. Στον καπετάν Μιχάλη οφείλεται εν πολλοίς η δωρεά της Λέσχης από τον αείμνηστο καπετάν Βασίλη Κωνσταντακόπουλο.

Πλοίαρχος Φιλήμων Βαλσάμης

Γεννήθηκε το 1939, και υπηρέτησε ως Πλοίαρχος και στη συνέχεια ως Αρχιπλοίαρχος στην εταιρεία του κ. Μαυρολέοντα. Δημιούργησε το γραφείο ταξιδίων «Κύκνος» το οποίο σύντομα κατέκτησε τη ναυτιλιακή αγορά. Υπήρξε ένα από τα Ιδρυτικά μέλη και ένθερμος υποστηρικτής της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων, διετέλςσε δε πρόεδρός της τα έτη 1993-1994. Με τον ακέραιο και μειλίχιο χαρακτήρα, την εργατικότητά του έγινε πασίγνωστος και αγαπητός σε όλο τον κόσμο της Ναυτιλίας.

Είναι βέβαιο ότι η Λέσχη μας, η Ελληνική Ναυτιλία και η κοινωνία έχουν χάσει δύο αξιολογότατα μέλη. Καλό παράδεισο φίλοι μας. Θα σας θυμόμαστε και θα σας τιμάμε πάντα με αγάπη.

Καλό παράδεισο φίλοι μας...

65

By Malcolm MacKenzie

I

An Irish Story

write of a visit to Ireland as it awakens happy memories and as it serves as a reminder that the Irish are a people of great character and natural charm. For this particular visit, I was involved in a corporate programme to consider the implications of investing in harbour tugs for an established estuarial Irish port that had good prospects. Our plan was for our foreign company to act as an investor for the supply of at least two, possibly three, modern tugs of sufficiently high power to handle the largest of ships scheduled to use the port, taking into consideration the strength of the local tides and the violence of the winter gales.

As the prospect developed and the cash flow forecasts looked promising, the time came for one of our company’s senior manager’s, my boss in fact, to look over the local situation for himself by visiting the port and by meeting the port managers and the others to be involved.

I made the arrangements with care. My boss would arrive in London in the early evening so a late flight to Dublin, with overnight accommodation in the airport hotel was arranged and confirmed. All went well till we got to the hotel when our reservations were confirmed but there were no empty rooms. No, the hotel explained the rooms that should have been vacant were not available for our use as the people who’d last taken those rooms had decided to remain in them, so we couldn’t stay in

66

their hotel but we shouldn’t worry as they had made reservations for us in a city hotel as an alternative.

We reached the second hotel and I was glad to go to bed and to sleep well. But my widely travelled boss had a problem finding his room. He had the room number and its floor with the room key but no matter how he looked, no door had that number. He returned to the reception who explained that his room was between two rooms with one numbered one lower and with the other numbered one higher – so he should please look between these two numbered rooms again. Having done so in vain, he returned to the night porter, now on duty, who agreed that he would leave the reception desk to show my boss just where his room was.

On reaching the floor, the porter hurried down the passage, took the key and opened an unmarked door placed between the two numbers. My boss asked how he should have known that his room’s door would be unmarked when the porter explained that everybody knew that no hotel ever marked that particular number on any door. And at wasn’t as though he was in a room numbered 13 either. So the visit progressed, without anything being wrong but nothing being quite as one would have expected.

In the morning, we drove down to the local harbour office from Dublin where the port’s general manager and harbour master met us; they took us into their board

room and showed us their maps and charts of the port and explained the challenges local tugs would have to overcome as the port’s business increased and as bigger ships were employed. Then they took us out to the nearby airport where they had chartered a small plane to take us on a tour of the port and its approaches.

Once we were in flight, conditions were bumpy as it was a windy day. The tide was low; the upper river estuary was a wide expanse of mud with a narrow thread of river wending its way seaward between the mud banks. The harbour master was quite air sick. My boss, a man not without compassion, tapped the pilot on the shoulder to point out his passenger’s distress. On turning around to see, the pilot shouted ‘We can fix that easily enough’, whereupon he leant forward and opened his cockpit’s front window. The blast of winter air, at over 100 knots of our speed, was quite a shock.

However a greater shock, to the distressed harbour master, was the sight of a small white vessel hard aground in the middle of the acres of mud – a halfway between the estuarial river and the sea shore. Complaining that such careless navigation was unforgiveable, he asked the pilot to descend over the stranded vessel so he could identify it. Imagine his horror as the prominent black letters on the little vessel’s side revealed its purpose, management and ownership – for there were just five letters spelling the word P I L O T. “Ah, its that Jimmy again”, explained the harbour master.

“He is always one for cutting the corners – and that’s what happens”.

Later we walked around the harbour’s enclosed dock.

It was the product of a former industrial age – intended for use by wooden schooners. Now it was used to berth motor coasters of which there were several alongside working cargo. Curiously, the entrance lock only had

the one gate – an arrangement I’d never seen before – or since. It meant that ships could only lock in and out on the slack water at the very top of each high tide. To have opened the gate, when the tide was flowing, would have meant the loss of control over the gate, threatening to damage, if not to entirely destroy it. Then the dock would have drained, leaving the ships within the dock to sit on the bedrock of the dock basin which had never been intended for NAABSA (Not Always Afloat but Safely Aground) operations.

I foresaw there would be a problem with the masters of the ships in the port when they wanted to lock out as soon their ships’ cargo work had been completed, if it was only very shortly after a high tide. No, the habour master assured me, this was never a problem as he had simply had the British Admiralty tide tables reprinted locally, under the authority of the local harbour board, to show that the time of high tide was always twenty minutes earlier than the reality. With this time buffer, the port worked smoothly and such sailing problems were avoided.

I thought this to be a good example of an ‘Irish solution’ – simple and effective and achieved with virtually no cost to anyone. So it is that visitors to Ireland must be prepared for the unusual and the unexpected, whilst the Irish go about managing their economy in their distinctive and charmingly successful style.

In the event the local towing company, of long experience in the port, on becoming aware of our interest, stretched their resources to enable them to provide the tugs the port required. So our time and expense on this project had to be written off against experience. We continued to have the best of relations with the harbour people.

I have always enjoyed my visits to the country and hope that, even now, I might return.

67

Της Άννας Βογιατζή

NEA ΑΤΤΙΚΗ ΚΩΜΩΔΙΑ ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ

H «ΠΕΡΙΚΕΙΡΟΜΕΝΗ» Συνεχίζοντας την προβολή των έργων του κορυφαίου Μένανδρου (322-271π.Χ), θα προσπαθήσω σήμερα ν’ αποδώσω όσο πιο παραστατικά, αλλά και συνοπτικά, γίνεται το έργο του «Περικειρομένη» (=η κουρεμένη, αυτή που της έκοψαν βίαια τις πλεξούδες) που, μετά από το σχεδόν ατόφιο «Δύσκολο», τους «Επιτρέποντες» και τη «Σαμία», είναι από τα πιο καλoδιατηρημένα έργα του. Από την κωμωδία αυτή σώθηκαν περίπου 450 στχ. εκ των οποίων οι 324 βρέθηκαν σε παπυρικό κώδικα του Καϊρου μαζί με τους: «Επιτρέποντες», τον «Ήρωα» κ.ά. Το έργο ίσως παραστάθηκε το 313 ή 312 π.Χ.

Τ

α πρόσωπα του έργου είναι: Η θεά Άγνοια (=επινόηση του Μένανδρου, ως προσωποποίηση της αφηρημένης αυτής έννοιας), ο στρατιωτικός Πολέμων, η παλλακίδα του Γλυκέρα, ο υπασπιστής του Σωσίας και η Δωρίδα δούλη του στην υπηρεσία της Γλυκέρας. Επίσης ο νεαρός Μοσχίωνας και ο δούλος του Δάος, καθώς και: ο ηλικιωμένος Πάταικος, η νοικοκυρά Μυρρίνη και η αυλητρίδα εταίρα Αυρότονον. Η σκηνή βρίσκεται στην Κόρινθο και παρουσιάζει τρία σπίτια στη σειρά: Του Πολέμωνα, της Μυρρίνης και του Πάταικου. Ο Μοσχίωνας και η Γλυκέρα είναι αδέλφια, δίδυμα παιδιά του Πάταικου. Αυτό όμως δεν το ξέρει ούτε ο ίδιος, διότι όταν η γυναίκα του πέθανε πάνω στη γέννα και επιπλέον την προηγούμενη μέρα είχε μάθει πως έχασε και όλο του το βιος, αναγκάστηκε να δώσει τα βρέφη στο δούλο του να τα εκθέσει*, διότι δεν είχε πια πόρους να τα θρέψει. Από τότε δεν έμαθε τίποτε για την τύχη τους. Η μόνη που ξέρει το μυστικό είναι η Γλυκέρα που το έμαθε από τη γυναίκα που τα είχε βρει και η οποία της το εκμυστηρεύτηκε προτού πεθάνει. Η ΓΛ όμως δεν θέλησε να το πει στον αδελφό της ΜΟ, που τον είχε πάρει ψυχοπαίδι η ΜΥ. Ο ΜΟ όμως, μην ξέροντας ότι η Γλυκέρα είναι αδελφή του, την ερωτεύτηκε. Στη χαμένη πρώτη πράξη παρουσιαζόταν ο ΠΟ μαζί με τον υπασπιστή του ΣΩ και κατηγορούσε την ερωμένη του ΓΛ διότι, ενώ αυτός την αγαπούσε, την είδε με τα μάτια του, βράδυ, γυρνώντας σπίτι του από εκστρατεία να φιλιέται με το γείτονά τους ΜΟ που της έλεγε, λέει, πως ήθελε να την ξαναδεί κι αυτή έκλαιγε, γιατί δε μπορούσε να φιλιέται ελεύθερα μαζί του. Αφού έφευγε ο ΠΟ με το ΣΩ, για να παρηγορηθεί παρέα με φίλους

68

σ’ ένα εξοχικό σπίτι, παρουσιαζόταν η ΓΛ, κλαμένη, για το σκαιό τρόπο του ΠΟ που, έξαλλος από θυμό, επειδή αυτή δεν ήθελε να του απολογηθεί για να μην αποκαλυφθεί το μυστικό της, άδραξε το σπαθί του και της έκοψε τις πλεξούδες. Η κοπέλα φώναζε ότι θα φύγει από το σπίτι του, γιατί δεν άντεχε την προσβολή. Ύστερα από τις δύο αυτές σκηνές παρουσιαζόταν η θεά «‘Αγνοια» για να πει τον πρόλογο, αλλά η αρχή του χάθηκε. ΑΓΝΟΙΑ: «…Μια γριά γυναίκα βρήκε έκθετα δυο δίδυμα και τα πήρε. Κράτησε μόνο το θηλυκό` το αγοράκι το’ δωσε σε μια πλούσια(=τη Μυρρίνη) που λαχταρούσε για παιδί και που μένει σε κείνο κει το σπίτι. Πέρασαν τα χρόνια κι η γριά λόγω μεγάλης φτώχειας έδωσε την κοπέλα, που είδατε πριν λίγο λέγοντας πως είναι κόρη της, για παλλακίδα σ’αυτόνε τον αράθυμο Κορίνθιο(=τονΠΟ), που τον είδατε κι αυτόν. Κι όταν κατάλαβε το θάνατό της φανέρωσε το μυστικό στην κόρη, γιατί πρόβλεψε πως ίσως χρειαζόταν κάποτε τη βοήθεια του αδελφού της. Ίσως ήθελε και να τους προφυλάξει μήπως εξαιτίας μου-η… Άγνοια είμαι δα-τους έλθει κάτι απρόοπτο, γιατί έβλεπε πως ο πλούσιος αδελφός της μεθοκοπούσε` και στον άλλον, που την είχε αφήσει, δεν του΄χε κι εμπιστοσύνη. Της έδωσε και τα σπάργανα, που μες σ΄αυτά τους είχε βρει. Ο ΠΟ αγόρασε μετά αυτό το σπίτι κι έτσι αυτή γειτόνεψε με τον αδελφό της, αλλά δεν του το φανερώνει για να τον αφήσει, λέει, να χαίρεται τα πλούτη που του’ δωσε η Τύχη. Ο αδερφός, θρασύτατος είπαμε, περνούσε ταχτικά απ΄το σπίτι κι ένα βράδυ την πετυχαίνει έξω, ενώ αυτή έστελνε τη δούλα κάπου. Τα επόμενα τα ξέρετε` Η φωτιά λοιπόν αυτή άναψε για ν΄αγριέψει ο ΠΟ-δουλειά δική μου αυτή-που δεν είναι από φυσικού του άγριος, αλλά για να γίνει η αρχή, να ‘ρθουνε όλα στο φως και να σμίξουν οι συγγενείς». Η

N E A Α Τ Τ Ι Κ Η Κ Ω Μ Ω Δ Ι Α Μ Ε Ν Α Ν Δ Ρ Ο Υ, Η «Π Ε Ρ Ι Κ Ε Ι Ρ Ο Μ Ε Ν Η» Άγνοια εξαφανίζεται κι έρχεται ο ΣΩ από το εξοχικό, που διασκεδάζει ο αφέντης του ο ΠΟ, μονολογώντας: «Ο… σοβαρός, ο… πολεμόχαρος που δεν αφήνει μαλλί στις γυναίκες, κάθεται τώρα ζαρωμένος και… κλαίει` μ’ έστειλε τάχα να του φέρω κάποιο ρούχο, για… να μάθει πως παν τα πράματα εδώ». Η ΔΩ ανοίγει εκείνη τη στιγμή την πόρτα του σπιτιού του ΠΟ μιλώντας στη ΓΛ που είναι μέσα, ενώ ο ΣΩ κρύβεται για να μη τον δει : «Θα πάω κυρά μου κει, και θα κοιτάξω γω…». Ενώ η ΔΩ κατευθύνεται προς το σπίτι της ΜΥ, ο ΣΩ τρυπώνει στο σπίτι του ΠΟ. Η ΔΩ χτυπά την πόρτα της ΜΥ , αλλά δεν της ανοίγουν και μονολογεί: «…Στρατιωτικό να πάρει λέει… θα υποφέρεις κυρά μου, άτιμη φάρα, ούτε νόμο ξέρουν ούτε πίστη… άμα όμως του πουν πώς κλαίει η έρμη, θα …μελώσει ο κύριος» . Η ΔΩ ξαναχτυπά` της ανοίγει ένα δουλάκι:«Πες στην κυρά σου, θέλω κάτι να της πω` με στέλνει η κοπέλα που μένει εδώ δίπλα». (Στη συνέχεια λείπουν περ. 70 στίχοι). Πάντως η ΜΥ, μέσω της ΔΩ, θα συγκατένευσε στην παράκληση της ΓΛ να τη δεχθεί στο σπίτι της κι έτσι η ΓΛ κατέφυγε εκεί` όμως, την πήρε είδηση ο Δάος(=δούλ. τουΜΟ). Η ΔΩ θα κρύφτηκε για να μη την δει ο ΣΩ ` κι αυτός θα ξαναγύρισε στην εξοχή, στον ΠΟ. Ο ΔΑ που έμεινε στη σκηνή φωνάζει: «Παιδιά, καμπόσοι νεαροί μεθυσμένοι ζυγώνουν!. . . (Μπαίνει ο χορός)και μονολογεί : «Μπράβο της κυράς μου που μπάζει την κοπέλα σπίτι μας` αυτή ’ναι μάνα! Πάω να το πω στο Μοσχίωνα». Στη δεύτερη πράξη ο ΜΟ βρίζει το Δάο, μη πιστεύοντάς τον, διότι απ’τα λεγόμενά του συμπεραίνει ότι η ΓΛ πήγε στο σπίτι τους από έρωτα γι αυτόν:«… Βρε απατεώνα θεομπαίχτη, μήπως πάλι με γελάς;» ΔΑ:«… κρέμασέ με, αν σε γελώ…». ΜΟ: «Μικρή ποινή ζητάς…». ΔΑ:«… αλλά όμως, όταν έρθει αυτή στο σπίτι και σμίξετε, τότ’ εγώ που σου τα κανόνισα κι είπα τόσα λόγια για να την πείσω να ‘ρθει εδώ… και τη μάνα σου απ’ την άλλη να τη δεχτεί… Ρώτα την καρδιά σου και πες μου, εσύ τι θα κάνεις για μένα;» Ο ΔΑ καταφέρνει το ΜΟ να του βρει, ως αντάλλαγμα της εκδούλευσής του, μια καθιστική δουλειά: «…στην αγορά να κάααθομαι να πουλώ τυρί, αυτό μ’ αρέσει ,αφεντάκη μου` να δεις πώς θα τα καταφέρω. Αλλ’ αρκούν αυτά. Τώρα αυτή που ποθείς, σου’ ρθε εδώ` άνοιξε το σπίτι!» ΜΟ: «Καλά τα λες, πρέπει να πάω κοντά της, να της πω λόγια γλυκά` κι ασε το… φτεροφόρο χιλίαρχο να κλαίει. Αλλά, μπες πρώτα εσύ, να δεις τί κάνει η μάνα μου; Με περιμένουν μ’ αγωνία; Ξέρεις εσύ, δε θες ορμήνιες` εγώ θα γυροφέρνω απ’ έξω, περιμένοντάς σε». Ο ΔΑ μπαίνει στο σπίτι της ΜΥ ,ενώ ο ΜΟ απ΄έξω, καμαρώνει: «Το’ δειξε χθες το βράδυ που έτρεξα κοντά της, δεν έφυγε` με πήρε αγκαλιά και με φίλησε… Αρέσω!» Όμως ακούει την πόρτα να βροντά και το ΔΑ να’ρχεται κουμπωμένος: «Μα το Δία… ανεξήγητα πράματα… σαν είπα της μάνας σου ότι είσ’ εδώ απέξω, μου λέει: “Σκασμός, κακοχρονο να ‘ χεις, παραγιέ` μιλιά μη βγάλεις! Πώς τ’ άκουσε μωρέ, μπας πήγες και του σφύριξες πως η κοπέλα φοβήθηκε και κατέφυγε δω, σπίτι μας;” “Ναι. .

αυτό…” ““Ξεκουμπίσου απ΄τα πόδια μου…” Τι να πώ… χάλασε η δουλειά… της… κακοφάνηκε που ‘ρθες εδώ». ΜΟ: «Γομάρι. . πάλι μου την έφερες. Βρε δε μου’ πες πως έφυγε από κει θεληματικά, ότι την κατάφερες να’ρθει σπίτι μας για μένα, κι ότι πείστηκες γι αυτό;» ΔΑ: «Σου ‘πα γω τέτοιο πράμα; Ξέρω μόνο πως της μίλησα…» Ο ΜΟ επιθετικά: «Για… ζύγωσε…» Ο ΔΑ τρέμοντας: «Άκου, εγώ. . τότε. . . να… Περίμενε… Μα τον Ασκληπιό, άκου, δεν το θέλει φαίνεται να γίνει το πράμα έτσι ,στην τύχη, καταλαβαίνεις` θα θέλει φαίνεται να μάθει τους σκοπούς σου` δεν ήρθε δα σαν αυλητρίδα ούτε σαν …πορνίδιο». ΜΟ: «Λογικό ακούγεται …». ΔΑ: «Για εξέτασέ το. Το ότι έφυγε απ’το σπίτι που ήταν, είναι σοβαρό` αν λείψεις τρεις-τέσσαρες μέρες, να δεις πώς θα σε προσέξει…άκου και τη γνώμη μου…». Ο ΜΟ συγκρατιέται: «Α, Βρε Δάε, πού να σε δέσω; Μια αλήθεια λες και ξανά τα ψέματα». ΔΑ: «Σάμπως μ’ αφήνεις να σκεφτώ; Άλλαξε τρόπο, μπες μέσα κόσμια…» ΜΟ: «Για…να το σκάσεις;»ΔΑ: «Ναι, λες κι έχω τα… λεφτά για να κάνω το κουμάντο μου. Θαρρώ αν μπεις μέσα, με τη βοήθειά μου θα τα καταφέρεις. » ΜΟ: «Άιντε, με κατάφερες». (Μπαίνει μέσα). Ο ΔΑ μονολογεί: «Ηρακλή μου, παρά λίγο να τις φάω` δεν είναι τόσο ξεκάθαρα τα πράματα, όπως αρχικά νόμιζα». Μπαίνει κι αυτός στο σπίτι. Έρχεται από την εξοχή ΣΩ, οπλισμένος, και πάει προς την πόρτα του ΠΟ : «…με τη χλαμύδα και το σπαθί μ’ έστειλε να δω τι κάνει το κορίτσι… δεν το’ χω λίγο να του πως είναι μέσα ο αγαπητικός και να τον κάνω γω να πιλαλάει` έλα που τον λυπάμαι…πικρό γυρισμό κάναμε… (Μπαίνει στο σπίτι του ΠΟ, αλλά τον βλέπει η ΔΩ που έβγαινε από το σπίτι της ΜΥ για να πάει στου ΠΟ, και κρύβεται. Ο ΣΩ βγαίνει έξαλλος γιατί δε βρήκε μέσα τη ΓΛ και βρίζει τους δούλους: «Θεομπαίχτες, την αφήσατε να φύγει… κατ’ ευθεία στο μοιχό θα πήγε. Όρσε.. ! Κι εμείς… ας χτυπιόμαστε…». Ο ΣΩ, χωρίς να βλέπει τη ΔΩ, πηγαίνει και χτυπά την πόρτα της ΜΥ. Μισανοίγει ο ΔΑ :«Βρε έχετε μυαλό; Κρατάτε γυναίκα ελεύθερη χωρίς την άδεια του αφέντη της; Τι θαρρείτε, εμείς δεν είμαστ΄άντρες;» ΔΑ: Αμέ! των τεσσάρων δεκαρών` κι εμείς που είμαστε των τεσσάρων δραχμών, κάτι τέτοιους τους μασάμε». ΣΩ: «Ηρακλή μου, αυθάδεια… ομολογείτε πως την έχετε;» ΔΑ: «Ντε και καλά επιμένεις πως την έχουμε;». ΣΩ: «Κοροϊδεύετε. Θαρρώ τούτο το έρμο το σπιτάκι, κάτι παιδάκια με τ΄ασπιδάκια τους θα σας το…λιανίσουν` κι ας μας λες τετράβωλους». ΔΑ: «Αστειευόμουνα βρε σκατοφαγά». ΣΩ: «…Πολιτισμέεενοι άνθρωποι…» ΔΑ: «Βρε δεν την έχουμε σου λέω. Άει ξεκουμπίσου»(του κλείνει την πόρτα). Η ΔΩ παρουσιάζεται: «Σωσία!. . ». ΣΩ: «Αν ζυγώσεις θα σου κάνω κακό, εσύ’ σαι η αιτία όλων» ΔΩ: «Βρε, να μη σώσω, σε…γυναίκα κατέφυγε. Να, εδώ δίπλα, στη Μυρρίνη, από… φόβο` Άντε πες του το» ΣΩ: «Εκεί ’χε το μυαλό της… Κάνε άκρη` δεν περνούν αυτά σε μένα». Στο σημείο αυτό λείπουν περ. 60 στίχοι(που μερικοί θα ανήκουν στην 3η πράξη),και ο ΣΩ θα έφευγε για να ειδοποιήσει τον ΠΟ ότι η ΓΛ πήγε στο σπίτι της Μυρρίνης. Στην Τρίτη πράξη ο ΠΟ γύρισε από την

69

N E A Α Τ Τ Ι Κ Η Κ Ω Μ Ω Δ Ι Α Μ Ε Ν Α Ν Δ Ρ Ο Υ, Η «Π Ε Ρ Ι Κ Ε Ι Ρ Ο Μ Ε Ν Η»

εξοχή μισομεθυσμένος και στέκεται μαζί με το ΣΩ, την αυλητρίδα με τη σάλπιγγά της για να σαλπίσει έφοδο, καθώς και κάποιους οπλισμένους, έξω από το σπίτι της ΜΥ έτοιμοι να εισβάλουν για να πάρουν τη ΓΛ πίσω. Εντωμεταξύ βγαίνει από της ΜΥ ο γείτονας Πάταικος, που είχε πάει εκεί για να πληροφορηθεί τα καθέκαστα και να προσπαθήσει να τους τα συμβιβάσει. Πλησιάζει τον συναισθηματικά φορτισμένο από θυμό, ζήλεια, τύψεις, αλλά και μετάνοια ΠΟ, και τελικά τον καταφέρνει να διώξει την αυλητρίδα, το ΣΩ και τους οπλισμένους. Ο ΣΩ, ενοχλημένος του λέει:«Για πόλεμο το πήγαινες, μα κατάθεσες τα… όπλα. ΠΟ: «Ο ΠΑ τα σταμάτησε. Φεύγα τώρα». Ο ΣΩ ,για να τον κάνει να γελάσει: «Φεύγω… αν και περίμενα πως…κάτι θα…’κανες, κρίμα! Αλλά κι… εσύ βρε Αβρότονον αφού …ξέρεις από …πολιορκίες` ανεβαίνεις… στρογγυλοκάθεσαι και… περιστρέφεσαι… Τι έγινε κοκοτίτσα; Ντράπηκες*; Ξέρεις εσύ από… τέτοια…» Στη συνέχεια ο ΠΑ συμβουλεύει τον ΠΟ: «… αν έγινε έτσι… κι αν ήταν… νόμιμη γυναίκα σου… «ΠΟ: «Μα σα νόμιμη την έχω…» ΠΑ: «Ποιος στην έδωσε;» ΠΟ: «Εμένα; Η… ίδια!». ΠΑ: «Τότε θα της άρεσες` τώρα όχι, γι αυτό έφυγε` δεν της φερόσουν φαίνεται καλά… Τρέλες κάνεις. Πού πας; Αυτή είναι ο κυρίαρχος του εαυτού της. Στον αποτυχημένο ερωτευμένο, ένα απομένει: Το να πείσει! Αυτοδικίες δε χωρούν». ΠΟ: «Μα τη Δήμητρα, θα κρεμαστώ, με παράτησε… σε ικετεύω, σα γείτονας, άντε μίλησέ της». Ο ΠΑ δέχεται να μεσολαβήσει και ο ΠΟ του ζητά επιπλέον να μπει να ρίξει μια ματιά στα στολίδια της και στα φορέματά της: «Να χαρείς… θα με συμπονέσεις… κάτι φορέματα… πρέπει να τα δεις…» Ο

70

ΠΑ μπαίνει στο σπίτι του ΠΟ. (Σκοπός του ποιητή είναι να δει ο ΠΑ ένα πολύτιμο φόρεμα που ήταν κι αυτό μέσα στα σπάργανα, ώστε να επιτευχθεί η αναγνώριση). Ο ΜΟ που ερχόταν πίσω τους, τους παίρνει είδηση και μονολογεί: «…Μου΄ρθαν με τις λόγχες,με το Σωσία… οι άχρηστοι, ούτε χελιδωνοφωλιά δε μπορούν να χαλάσουν… Σαν μπήκα στο σπίτι, πήγα και ξάπλωσα. Σε λίγο έστειλα το Δάο στη μάνα μου, αλλ’ αυτός βλέποντας τραπέζι στρωμένο …κατέβαζε` εμένα θα σκεφτόταν; Κι έλεγα με το νου μου: Σε λίγο θα’ ρθει η μάνα μου να μου πει με ποιούς όρους θέλει η καλή μου να μ’ ανταμώσει. Και. . λογάριαζα…».-Λείπουν περ. 157 στίχοι-. Στη συνέχεια η μητέρα του θα του είπε πως ήταν αδύνατο να συνδεθεί με τη ΓΛ , που ήταν ελεύθερη κι από καλή οικογένεια, όχι εταίρα, αλλά άγνωστης καταγωγής, γιατί ήταν έκθετη όπως κι αυτός. Ίσως και να του έβαλε κάποια υποψία πως είναι αδελφή του. Στην τέταρτη πράξη η ΓΛ στεναχωρημένη, συνομιλεί έξω απ’το σπίτι της ΜΥ με τον συνετό ΠΑ, που φαίνεται ότι κι αυτός νόμιζε ότι η ΓΛ είχε πάει στης ΜΥ γιατί της άρεσε ο ΜΟ :«…Μα, αγαπητέ μου, στη μητέρα του πήγα ζητώντας καταφύγιο και όχι για να με παντρευτεί ο ΜΟ `άλλωστε δεν είμαι της σειράς του! Θα πεις, όχι για γυναίκα του, για παλλακίδα` μα τότε, δε θα πήγαινα στα κρυφά; Κι ο ίδιος, έτσι αδιάντροπα θα μ’ έβαζε στο σπίτι του πατέρα του; Θα΄κανα τέτοια τρέλα, ώστε να προκαλέσω το μίσος της ΜΥ και σε σας την υπόνοια πως είμαι εντελώς ξετσίπωτη;» ΠΑ: «Μα το Δία, μακάρι ν’ αποδείξεις όσα λες, εγώ πάντως πείθομαι` αλλά…άθελά του (εννοεί τονΠΟ) θα΄γινε…». ΓΛ: …Ας βρίζει άλλες του λοιπού. Τέτοιο

Της Άννας Βογιατζή

φέρσιμο ούτε σε δούλα…» Λείπουν περ. 16 στίχ. όπου η και του αδελφού της βρέθηκαν. «ΜΟ: «Αυτός λοιπόν είν’ ΓΛ θα έλεγε στον ΠΑ για τα σπάργανα που είχε αφήσει ο πατέρας μου… Ο ΠΑ αγκαλιάζει τη ΓΛ: «Αγαπημένη στου ΠΟ, και θα τον παρακαλούσε να της τα φέρει μου!» Τρέχει και ο ΜΟ: «Κρυφάκουσα όλα όσα είπατε. πίσω, κυρίως το φόρεμα που μέσα του την είχαν βρει Να’μαι κι εγώ». ΠΑ: «Θεοί μου, ποιος εν’αυτός;» ΜΟ: «Ο τυλιγμένη, για ν’ αποδείξει την ελεύθερη καταγωγή γιός σου είμαι!». Μετά την αναγνώριση ο ΠΑ θα πήρε της και να διεκδικήσει τα δικαιώματά της. : «Οι γονείς τα παιδιά του στο σπίτι του. Στην Πέμπτη πράξη Ο ΠΟ μου τ’ άφησαν ως γνωρίσματα` δεν τ’ αποχωρίζομαι κουβεντιάζοντας με τη ΔΩ θα έμαθε πως αποδείχτηκε ποτέ` τα θέλω πίσω, η ΔΩ ξέρει πού τα φυλάω». ΠΑ: «… ότι η ΓΛ και ο ΜΟ είναι αδέλφια, παιδιά του ΠΑ, και είναι θα γίνει αυτό… Ώστε τον διέγραψες` όμως θα’ πρεπε σε απόγνωση για τον τρόπο που φέρθηκε στη ΓΛ. Η να το ξανασκεφτείς… Ας φωνάξει κάποιος τη ΔΩ». Η αρχή του διαλόγου, χάθηκε: ΠΟ: «Τι θα γίνω ΔΩ, πως θα ΔΩ έρχεται κλαίγοντας. ΓΛ: «Φέρε μου το πλουμιστό ζήσω μακριά της;» ΔΩ: «Θα ξαναγυρίσει, αν από δω και φόρεμα` αυτό που σου’χα δώσει να φυλάξεις. Μα… γιατί μπρος της φέρεσαι καλά». ΠΟ: «Αυτό θα κάνω καλή μου. κλαις;» Η Δωρίδα δεν τολμά να πει ότι αυτό το φόρεμα Πήγαινε, κι εγώ θα σου χαρίσω τη λευτεριά σου αύριο, χάθηκε. Φαίνεται πως όταν ο ΠΟ φώναξε τον ΠΑ, για να αλλά…άκου τι να της πεις…» Η ΔΩ εντωμεταξύ έφυγε του δείξει τα φορέματα της ΓΛ, θα το είδε και θυμήθηκε και ο ΠΟ μονολογεί: ‘Ερωτα, κατά κράτος με νίκησες πια! πως μέσα σ’ αυτό την είχε τυλίξει όταν την έδωσε μαζί Τον αδερφό της φίλησε` κι εγώ ο χαμένος ζηλιάρης, νόμιζα με τον αδελφό της να την εκθέσουν, και θα το πήρε ή πως με πρόσβαλε και δίκαια έλεγα να κρεμαστώ…». το έκρυψε σε κάποιο μέρος του σπιτιού και θα έστειλε Η ΔΩ επιστρέφει τρεχάτη: Όλα καλά. Θα ρθει να σε τη ΔΩ να το φέρει. Ο ΠΑ μονολογεί : «Τι παράξενα βρει». ΠΟ: Με κορόϊδευε;». ΔΩ: «Όχι, μα την Αφροδίτη, που νοιώθω… Τίποτε κρυφό ντυνόταν κι ο πατέρας δε μένει… κρίσιμες ώρες της τη ρωτούσε συνέχεια. περνώ…».-Λείπουν 7 περ. Όμως τώρα έχεις χρέος να στχ.-Ο ΠΑ και η ΓΛ εξετάζουν θυσιάσεις για την ευτυχία το πολύτιμο φόρεμα… Ο που της ήρθε». ΠΟ: «Δίκιο ΜΟ που έρχεται, βλέπει τον έχεις, ας σφάξει το γουρούνι ΠΑ και τη ΓΛ και κρύβεται ο μάγερας κι ύστερα ας γίνει Μετάφραση: Η γυναίκα δεν ξέρει τίποτα, για να κρυφακούσει: ΠΑ: ο αγιασμός του κάνιστρου. εκτός πό αυτό που θέλει. «Το…ίδιο είναι. . . εκείνο, να… Κι εγώ, στεφάνι απ΄το βωμό το ελάφι και το… φτερωτό του Απόλλωνα θα φορέσω». αλογάκι, υφαντά της έρμης ΔΩ: «Θα’ρθει κι ο πατέρας γυναίκας μου». Ο ΜΟ ,κρυμμένος, μονολογεί: «Όσο το της μαζί». ΠΟ: «Ώ, κι εκείνος; Τι θα γίνω;». Έρχονται σκέφτομαι δεν είν’ αδύνατο η μάνα που με γέννησε ν’ συζητώντας ο ΠΑ με τη ΓΛ. ΠΑ: «Αυτό το «θ’ αγαπήσω» άφησε έκθετο και το κορίτσι` αλλά αν έγινε έτσι, και τούτη που είπες, πολύ το εκτιμώ! Το να δίνεις τη συγνώμη σου σε δω είν’ αδελφή μου, άσκημα την έπαθα ο δύστυχος». στιγμές ευτυχίας, αυτό είναι δείγμα ελληνικού πολιτισμού. Ο ΠΑ στη ΓΛ: «Ποιος στα’δωσε αυτά;» ΓΛ «Μες σ’ αυτά Μα ας φωνάξει κάποιος τον ΠΟ». ΠΟ: «Έρχομαι, θυσία με βρήκαν μαζί μ’ ένα αδελφό μου». ΠΑ: Κι αυτός πως έκανα μόλις έμαθα πως η ΓΛ βρήκε κείνους που ποθούσε». χωρίστηκε από σένα;» ΓΛ: «Όλα τα’χω μάθει, αλλά ρώτα ΠΑ: «Σωστά. Τώρα άκου τι έχω να σου πω` Την κόρη με μόνο για τα δικά μου `για τ’άλλα της ορκίστηκα να μη αυτή σου τη δίνω για να τεκνοποιήσετε νόμιμα». ΠΟ: «Την μιλήσω». Ο ΜΟ μονολογεί :«Ξεκάθαρο σημάδι, έδωσε παίρνω!» ΠΑ: «Και τρία τάλαντα* για προίκα(Προφανώς κι όρκο στη μητέρα». ΠΑ: «Μα ποιος σ’ ανάθρεψε; Πού θα είχε ξαναπλουτίσει)». ΠΟ:»Πολύ καλά» ΠΑ:«Και σε βρήκε;» ΓΛ: Σε κάποια βρύση… μια γυναίκα και μ’ ξέχασε πια πως είσαι στρατιωτικός, μην κάνεις κι άλλη ανάθρεψε…»ΠΑ: «…έτσι μου΄ πε τότε ο δούλος μου. Κι αγριότητα πάνω στο θυμό σου». ΠΑ: «Εγώ που πάρα αυτός που τον έσκιαζε το βάρος της ανατροφής, ειμ’ εγώ». λίγο να χαθώ; Ούτε κουβέντα θα της πω ποτέ μου` μόνο, ΓΛ: «Πατέρας, κι… έριξες τα παιδιά σου; Τρέμω. , μα… συγχώρησέ με Γλυκέρα μου». ΓΛ: «Σε συγχώρησα, γιατί ο πες, τί έγινε;» ΠΑ: «Παιδί μου, τα ‘φερε η τύχη. . Η μάνα σας κακός σου τρόπος έγινε η αφορμή για την ευτυχία μας». πέθανε στη γέννα και μια μέρα πριν, το Αιγαίο, κατάπιε το ΠΟ: «Πάταικε, πάρε μέρος στη θυσία μου». ΠΑ: «Πρέπει καράβι μας. Σκέφτηκα πως είναι τρέλα να τρέφει μωρά να φροντίσω και γι άλλο γάμο… Πάω να ζητήσω την κόρη ένας φτωχός…Μα πες μου, έχεις τ’ άλλα γνωρίσματα, όσα του Φιλίνου για το γιό μου! ΠΟ: Ω, Γη και θεοί!»-Λείπουν έμειναν;» Η ΓΛ του περιγράφει όσα στολίδια, δικά της λίγοι στίχοι-.

«γυνὴ γὰρ οὐδὲν οἶδε πλὴν ὁ βούλεται»

• Στα θέματα της Ν. Κωμωδ. η «έκθεση» βρεφών ήταν πολύ συνηθισμένη. Αλλά και στην καθημερινή ζωή δε θα ήταν σπάνια,αφού δεν υπήρχε απαγορευτικός νόμος. • Κατά τον Αριστοτέλη (Ηθικά Νικομάχεια 1128α): «Την αισχρολογία της Ένα τάλαντο ισοδυναμούσε με χίλιες χρυσές δραχμές. αρχαίας κωμωδίας την διαδέχθηκε ο άσεμνος υπαινιγμός». •

71

72

Της Φλωράνθης Μπαχά Χειρουργός Οδοντίατρος M.Sc. Οδ. Βιοϋλικών Κλινική εξειδίκευση στην Αισθητική Οδοντιατρική

Βελτίωση του χαμόγελου με όψεις σύνθετης ρητίνης ή πορσελάνης

Η

σπουδαιότητα του υγιούς, λαμπερού, αρμονικού χαμόγελου είναι ευρέως αναγνωρισμένη. Η συνολική εμφάνιση του προσώπου αλλά και η αυτοπεποίθηση του ατόμου επηρεάζεται από την εικόνα του χαμόγελου. Κατά συνέπεια είναι απόλυτα κατανοητή και θεμιτή η επιθυμία πολλών ανθρώπων να βελτιώσουν την αισθητική του χαμόγελού τους. Η επιθυμία αυτή μπορεί πλήρως να πραγματοποιηθεί με τη χρήση των όψεων σύνθετης ρητίνης ή πορσελάνης. Πρόκειται για λεπτές επικαλύψεις που μιμούνται απόλυτα το φυσικό δόντι. Συγκολλούνται στην πρόσθια επιφάνεια των δοντιών και δημιουργούν μια ανανεωμένη και τελείως φυσική εμφάνιση αρμονικού χαμόγελου. Με την τεχνική αυτή μπορούν να διορθωθούν τα ακόλουθα προβλήματα: • Μικρά κενά μεταξύ των δοντιών • Ανώμαλα σχήματα σε ένα ή περισσότερα δόντια • Πολλαπλά παλιά σφραγίσματα που φαίνονται • Δισχρωμικά δόντια • Ελαφρώς στραβά δόντια αν έχει αποκλειστεί η ορθοδοντική • Δόντια με μικρό μέγεθος • Δόντια με αποτριβή ή φθαρμένα • Χαμόγελο σκούρου χρώματος όταν η λεύκανση δεν προσφέρει το προσδοκώμενο αποτέλεσμα Οι όψεις μπορούν να κατασκευαστούν από σύνθετη ρητίνη ή πορσελάνη. Πάντα προηγείται ένας σχολαστικός έλεγχος του στόματος, λήψη ακτινογραφιών και φωτογραφιών, θεραπεία των ούλων αν χρειάζεται, συζήτηση με τον ασθενή και εκτίμηση των προσδοκιών και των αναγκών του. Αφού γίνει ο σχεδιασμός του νέου χαμόγελου και γίνει αποδεκτό από τον ενδιαφερόμενο, ξεκινά η κατασκευή των όψεων. Οι όψεις σύνθετης ρητίνης γίνονται άμεσα σε μία συνε-

δρία διάρκειας 2-4 ωρών, χρόνος που εξαρτάται από τον αριθμό των δοντιών που χρειάζονται όψη. Αν πρόκειται να γίνουν όψεις στα πάνω και στα κάτω δόντια, γίνεται συνήθως μία συνεδρία για την κάθε γνάθο. Τα δόντια τροχίζονται από πολύ λίγο έως σχεδόν καθόλου και σύνθετες ρητίνες διαφόρων χρωματισμών και διαφανειών συγκολλούνται με κατάλληλο τρόπο στην πρόσθια επιφάνεια του δοντιού και πολυμερίζονται με ειδική λυχνία. Στο τέλος γίνεται φινίρισμα και γυάλισμα με ειδικά εργαλεία λείανσης. Οι όψεις πορσελάνης γίνονται έμμεσα σε 2 έως 3 συνεδρίες. Τα δόντια τροχίζονται πολύ λίγο, λαμβάνονται αποτυπώματα που αποστέλλονται στο οδοντοτεχνικό εργαστήριο μαζί με τις απαραίτητες οδηγίες και κατασκευάζονται προσωρινές όψεις. Στην τελευταία συνεδρία οι όψεις έρχονται από το εργαστήριο, γίνονται τελικές ρυθμίσεις – έλεγχος και συγκολλούνται στα δόντια με ειδικές συγκολλητικές πάστες. Και τα δύο είδη όψεων έχουν εξαιρετικό αισθητικό αποτέλεσμα, πρέπει όμως να τονιστεί ότι ειδικά στις όψεις ρητίνης το αποτέλεσμα είναι άμεσα εξαρτώμενο από την ικανότητα και την εξειδίκευση του οδοντιάτρου. Η διάρκεια του αποτελέσματος είναι μεγαλύτερη στις όψεις πορσελάνης, όπως άλλωστε και το κόστος τους. Προκειμένου για όψεις ρητίνης, η μειωμένη αποκοπή οδοντικής ουσίας και η δυνατότητα άμεσης επιδιόρθωσης σε περιπτώσεις βλάβης τις καθιστά προτιμότερες σε νεαρότερα άτομα. Όταν ολοκληρωθεί η διάρκεια ζωής των όψεων, μπορούν να γίνουν νέες, είτε ρητίνης είτε πορσελάνης. Σε κάθε περίπτωση, η σχολαστική στοματική υγιεινή με σωστό βούρτσισμα και οδοντικό νήμα, η σωστή διατροφή και ο τακτικός έλεγχος στον οδοντίατρο, συμβάλλουν τα μέγιστα στην όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διατήρηση ενός λαμπερού και υγιούς χαμόγελου.

73

H Φρεγάτα Η

λέξη ‘Frigate’ ενεμφανίσθη το 1585 προερχομένη από την Γαλλική λέξη ‘Fregate’ και την Ιταλική ‘Fregata’ με άγνωστον ετυμολογικό. Αρχικώς εναυπηγήθη ως ελαφρό και γρήγορο Κωπήλατον σκάφος το οποίον μετεξελίχθη σε Ιστιοφόρον. Ο μεγάλος αναμορφωτής του Ναυτικού μας Λεωνίδας ΠΑΛΑΣΚΑΣ (1819-80) στο περίφημο έργο του ‘Γαλλο-Ελληνικόν Λεξικόν περί Ναυτικών Όρων’ μας γράφει ότι ίσως αρμόζει η λέξη ‘η Φραγάς’ (γενική της Φραγάδος). Σε πιο απλούστερη μορφή, η Φραγάδα ή Φρεγάδα ή Φραγάτα ή Φρεγάτα εσήμαινε Μονόκροτον, δηλαδή είχε ένα κατάστρωμα. Υπάρχουν και διάφορες άλλες θεωρίες διά την προέλευση της ονομασίας της. Στο επίσημον ονοματολόγιον ήταν Δρόμων. Το

74

Toυ Ηλία Μεταξά ‘Φρεγάτα’ προήλθε από την λέξη ‘Αfracta’ που οι Ναυτικοί την πρόφεραν παρεφθαρμένη σε Fregate, καθ’ όσον το άφρακτον σκάφος άν και κωπήλατον εχρησιμοποιείτο ως Αγγελιοφόρον των Γαλερών και των Γαλεασών. Το 1614 ο Ιταλός Πλοίαρχος Pantero PANTERA στο βιβλίο του ‘L’ Armata Navale’ έγραψε ότι ήταν μικρότερο από το ‘Βrigantine’. Ο ηρωικώς πεσών στην Σφακτηρία Αναστάσιος ΤΣΑΜΑΔΟΣ (1774-1825) την έγραφε ως Φεργάδα. Στην Ελλάδα τελικώς επεκράτησε η Ιταλίζουσα προφορά Φρεγάτα. Πιθανώτατα προέρχεται από την Ελληνική λέξη ‘Άφρακτος’. Το1948 ο διάσημος Γάλλος ιστορικός Noel GUY, στο βιβλίο του ’La Marine Francaise’ έγράψε ξεκάθαρα ότι η Γαλλική λέξη ‘La Fregàte’ εί-

ναι η Ελληνική λέξη ‘Aphracte’, επειδή είχε μόνον ένα άφρακτο (ανοικτό) κατάστρωμα. Προς αυτήν την εκδοχή συνηγορεί το ότι ακόμη και οι Πορτογάλοι αποκαλούσαν την ανοικτή Φορτηγίδα (Μαούνα) με την λέξη ‘Fragata’, τουλάχιστον μέχρι την δεκαετία του 1930. Όμως θα αναφέρουμε και μία τρίτη εκδοχή. Υπάρχει ένα θαλασσοπούλι το οποίον στην Γαλλική γλώσσα λέγεται ‘Fregate’. Αυτό διακρίνεται σε δύο είδη, την ‘Grande Fregate’ η οποία έχει μήκος σώματος 1 μέτρο και εκπέτασμα πτερύγων 2, 30 μέτρα και απαντάται σε όλες τις θάλασσες. Το άλλο είδος είναι η ‘Petite Fregate’ η οποία ευρίσκεται στον Ινδικόν Ωκεανό. Και τα δύο πτηνά είναι επιθετικά και αδηφάγα, δηλαδή ιδιότητες που προσιδιάζουν στον ρόλο της ευελίκτου και ταχυκινήτου Φρεγάτας ως πλοίον διώξεως των Πειρατών και των Κουρσάρων. Επίσης των Φρεγατών και λοιπών μικροτέρων Πολεμικών σκαφών του εχθρού.

Η Φρεγάτα ήταν μέχρι τον 16ον αιώνα ελαφρύ άφρακτο σκάφος με κουπιά και ένα μόνον πανί τριγωνικό τύπου ‘Λατίνι’, όπως περίπου η Ρωμαική Πολεμική Λιβυρνίς, η οποία ενδεχομένως να ήταν και ο πρόδρομος της. Η τελευταία στα Λατινικά ελέγετο ‘Liburna’ και ήταν αρχικώς, κατά το Βυζαντινό λεξικό του 10ου αιώνος ΣΟΥΙΔΑ: “Διήρης ευκίνητος, oξύπρωρος, οξύπρυμνος, χαλκέμβολος, ισχυρά, κατάφρακτος και το τάχος άπιστον”. Οι Ρωμαίοι όταν ναυπηγούσαν το ως άνω σκάφος είχαν ως πρότυπον την Πειρατική Λιβυρνίδα, η οποία είχε λάβει το όνομα της εκ του Ιλλυρικού λαού των Λιβυρνών, οι οποίοι επεδίδοντο στο θαλάσσιο εμπόριο και στην πειρατεία. Οι Πολεμικές Λιβυρνίδες έδρασαν κατά πρώτον το 48 π. Χ. στον Εμφύλιο Πόλεμο ΙΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙΣΑΡΟΣ (100-44 π. Χ. ) κατά ΠΟΜΠΗΙΟΥ (106-48 π. Χ). Στην ναυμαχία του Ακτίου το 31 π. Χ. χάρισαν την νίκη στον ΓΑΪΟ ΟΚΤΑΒΙΟ (63 π. Χ. -14 μ. Χ. )εναντίον των βαρέων πλοίων του ΜΑΡΚΟΥ ΑΝΤΩΝΙΟΥ (83-30 π. Χ). Έκτοτε όλα τα καράβια του Ρωμαϊκού Στόλου, μάχιμα και βοηθητικά, εναυπηγούντο κατά τον Λιβυρνικό τύπο και σε μεγαλύτερα μεγέθη, μέχρι Πεντήρεις. Οι Βυζαντινοί τα ανέφεραν ως Λίβερνα ή Λίβυρνα και ήσαν οι άμεσοι πρόδρομοι των Κατέργων του Μεσαίωνος. Πολύ αργότερα, το 1805, ο Νapoleon BONAPARTE (1769-1821) είχε ετοιμάσει Στολίσκο από ευμεγέθεις Λιβυρνίδες διά την ματαιωθείσαν απόβαση στο Ηνωμένο Βασίλειο της Μεγάλης Βρετανίας και Ιρλανδίας. Η Λιβυρνίς κατά τον 19οναιώνα ωνομάζετο από τους Έλληνες και ως ‘Μπελλού’ και την περιέγραφαν ως: ‘Ιστιοφόρον οξύπρυμνον μετά καταστρώματος και ιστίου Σακκολαίφης’. Η Φρεγάτα ήταν η μικρογραφία του Βεργαντίνου ή Βριγαντίνου, δηλαδή μεγάλη λέμβος με κινητό αλμπουράκι άλλοτε άφρακτος (ανοικτή) και άλλοτε μετά καταστρώματος (κλειστή), με 6-8 σέλματα κωπηλατών, χωρίς κανόνι. Ερυμουλκείτο κατά τους πλόας υπό της Ναυαρχίδος. Εχρησιμοποιείτο στις Μοίρες των Γαλερών ως ‘Απόστολον’ σκάφος μεταβιβάσεως διαταγών. Από δε τους Πειρατές λόγω της ταχύτητος της. Τα κουπιά της ήσαν όπως του Βριγαντίνου. Ο πρώτος ‘Βουκένταυρος’ εναυπηγήθη το 1177και με αυτό πήγε ο Πάπας ΑLEXANDER 3ος (1159-81) να προϋπαντήσει τον Δόγη Sebastiano ΖANI (1172-78) όταν επέστρεψε νικητής μετά την μάχη του CAPO-SALVATORE. Πιθανώς να ήταν μία μεγάλη Γαλέρα με πλούσια διακόσμηση με θρόνο στο επίστεγον. Στο επίμηλον του μεγάλου ιστού έφερε την σημαία του Ποντίφηκος. Σε ανάμνηση της νίκης οι Βενετοί επανελάμβαναν την τελετή της συμβολικής μνηστεύσεως του Δόγη με την θάλασσα, έτσι απεφάσισαν το ίδιο πλοίο να φυλάσσεται επιμελώς στον Αrsenale=Nαύσταθμο, διά να χρησιμοποιείται το ίδιο κάθε χρόνο. Ο ‘Βουκένταυρος’ ήταν ένας τύπος μεταξύ των μεγάλων Γαλερών. Άλλοι θεωρούν ότι το όνομα του προείρχετο από τον γλυπτό Κένταυρο που έφερε ως ακρόπρωρο στην πλώρη του. Άλλοι πιστεύουν ότι προωρίζετο να φέρει τους πλέον ισχυρούς και επιφανείς άνδρες της Ιταλίας. Πιθανώς να ήταν και από τον Βυζαντινό τίτλο ‘Βουκινάτωρ’ (Σαλπιγκτής). Ο τελευταίος Βουκένταυρος είχε μήκος 32, 68 μ. , πλάτος 7, 28 μ. , ύψος 5, 90 μ. εσώζετο τουλάχιστον μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1930 στον Ναύσταθμο της Βενετίας. Ανέκαθεν τα μικρά σκάφη ήσαν απαραίτητες Μονάδες στους Πολεμικούς Στόλους, όμως το εξειδικευμένο πλοίο ‘Cruiser’ έμελλε να περιμένει με την σειρά του να εξελιχθεί πρώτα το ‘Line of the Battle Ship’. Ο όρος ‘Cruiser’ καθορίσθη όταν άρχισε ο Πόλεμος περί της Αγγλικής Διαδοχής (1689-97) μεταξύ Αγγλίας και Γαλλίας. Εκείνη την εποχή των Ιστίων, ο όρος υπό την στενήν έννοια του, εσήμαινε οιοδήποτε πλοίο σε μεμονωμένη αποστολή απεσπασμένο από τον Στόλο. Eξυπακούεται ότι στο παρόν Κεφάλαιον αναφέρεται και ως συνώνυμον με τον όρο ‘Frigate’ Η Φρεγάτα ήταν το πιο μεγάλο πλοίο που δεν προορίζετο να παραταχθεί στην Γραμμή Μάχης, αλλά συνάμα ήταν και το μικρότερο που εδικαιούτο να ενταχθεί μέσα στα Rates=Tάξεις, αντίστοιχο με τα άλλα Αγγλικά πλοία τα οποία ανήκαν στο 5th Rate και στo 6th Rate. Τα παλαιότερα πλοία της 5ης Τάξεως είχαν

75

λάβει μέρος σε πολεμική δράση ως μέρος του Στόλου, από το άλλο μέρος και οι μεταγενέστερες Φρεγάτες ήσαν αρκετά ευμεγέθεις ώστε να λογίζονται ως 4ης Τάξεως. Στην δεκαετία του 1640 κατά τους Αγγλικούς Εμφυλίους Πολέμους οι Δυνάμεις του Κοινοβουλίου είχαν με το μέρος τους τον Αγγλικό Στόλο που απαρτίζετο από μία ποικιλία καραβιών εκ των οποίων τα περισσότερα ήσαν Εξοπλισμένα Εμπορικά. Τα ‘Great Ships’ που ‘κληρονόμησαν’ από τον Βασιλέα CHARLES 1ο (1625-49) δεν τους χρησίμευσαν και πολύ, τα μεγαλύτερα εξ αυτών, το ‘Sovereign’ και το ‘Resolution’, πέρασαν τον περισσότερο καιρό αραγμένα. Μετά τον αποκεφαλισμό του Βασιλέως το 1649 και την νέα Στρατηγική κατάσταση, τα γρήγορα ‘Cuisers’ εξορμώντας από την DUNKIRK (Αγγλική ορθογραφία) και άλλους Ηπειρωτικούς λιμένες, ερήμαζαν την Αγγλική Εμπορική Ναυτιλία. Όμως τα ‘Great Ships’ και τα Εξοπλισμένα Εμπορικά δεν ήσαν κατάλληλα διά να τα αντιμετωπίσουν. Πολλά εξ αυτών των Επιδρομικών (Κουρσάρικα) ήσαν τυπικά δείγματα της ‘Δουνκερκικής’ ναυπηγικής και είχαν ήδη γίνει γνωστά με την ονομασία ‘Frigates’. Oι Φρεγάτες ‘τύπου’ DUNΚERQUE (Γαλλική ορθογραφία) ήσαν πλοία μικρά, ελαφράς ναυπηγήσεως, μακρόστενα και χαμηλά. Διέθεταν πολυάριθμα Πληρώματα αλλά λίγα κανόνια. Ήσαν σχεδιασμένα διά κοντινές και γρήγορες επιχειρήσεις εναντίον στόχων με ασθενή άμυνα. Η πρώτη μεγάλη Αγγλική Φρεγάτα θεωρείται η ‘Constant Warwick’, ναυπηγήσεως 1645 ως Ιδιωτικό Πολεμικό (?) διά λογαριασμό τουΣυνδικάτου τωνΑξιωματικών του Κοινοβουλίου (?). Αυτοί είχαν ηγέτη τον Robert RICH (1587-1658), Κόμη του WARWICK, που είχε πολεμήσει με την πλευρά του Κοινοβουλίου ως Admiral of the Fleet. Aυτή η Φρεγάτα είχε ναυλωθεί σχεδόν αμέσως και αργότερα είχε αγορασθεί από το ‘States Navy’. Όπως τα τύπου ‘Dunkirk’, έτσι και αυτή ήταν πολύ γρήγορη και ελαφράς κατασκευής. Ο υιός του ναυπηγού της, Phimeas PETT (1570-1647), είχε πεί γι’ αυτήν την Φρεγάτα: «Τρεμουλιάζει στην θάλασσα όπως παθαίνουν και τα Τουρκικά Κουρσάρικα». Ο ίδιος ήταν διάσημος Αρχιναυπηγός και Επίτροπος του Ναυτικού. Αυτή η Φρεγάτα ήταν εξαιρετικώς επιτυχημένη και γι’ αυτό συντόμως την εμιμήθησαν και άλλοι. Όμως, η τυπική Φρεγάτα ακόμη δεν ήταν η κατάλληλη δια να εκπληρώσει όλες τις προδιαγραφές και τις αποστολές που ήθελε το Αγγλικό Ναυτικό. Πάντοτε παρέμενε η ανάγκη διά ταχέα πλοία, γεροφτιαγμένα,

76

με μεγάλους αποθηκευτικούς χώρους ώστε να εκτελούν μακροχρόνια ‘Cruising’. To Aγγλικό ρήμα ‘Cruise’ εν την ευρεία εννοία του σημαίνει περιπλέω, τριγυρίζω στην θάλασσα, υπό την στρατιωτική σημαίνει κάνω αναγνώριση διά τον εντοπισμό του εχθρού. Σήμερα σημαίνει περιηγητικός πλούς αναψυχής. Σ' αυτά ο γράφων ήταν ναυτολογημένος κατά το μέγιστο μέρος της σταδιοδρομίας του. Σταδιακώς η Αγγλική Φρεγάτα άρχισε να μεγαλώνει και γρήγορα μετετράπη σε ένα είδος ‘Ship-Frigate’ και σε διάφορα μεγέθη, με αποτέλεσμα η λέξη Φρεγάτα να χάνει την έννοια της περισσότερο. Ακόμη και το μεγάλο ‘Sovereign’ που το 1651 ξήλωσε τις υπερκατασκευές του, μπορούσαν να το περιγράφουν ως ‘Delicate Frigate’. Είχε τόσο μεγάλη απήχηση ο όρος ‘Frigate’, ώστε σε άλλες γλώσσες, όπως η Γαλλική, μετέτρεψαν την απλή λέξη Frigate σε ρήμα. Δηλαδή ‘Frigate’ εσήμαινε ναυπηγώ ένα μακρύ και χαμηλό πλοίο. Tοιουτοτρόπως ο διάσημος υπερ-Υπουργός του Λουδοβίκου 14ου, (1689-1714) ο Jean Baptiste Antoine COLBERT (1619-83), Μαρκήσιος του SEIGNELAY, εδήλωσε το 1672 ότι: “Oι Άγγλοι ‘frigate’ τα μεγάλα πλοία τους πολύ περισσότερο από ότι στην Ολλανδία και στην Γαλλία ”. Κατά τον 17ο αιώνα σε πολλές γλώσσες “Romance” εδόθη το όνομα Φρεγάτα (με παρεμφερείς προφορές στα διάφορα Ναυτικά) σε ελαφρά και ταχύπλοα Πολεμικά με ολίγα πυροβόλα τα οποία επιχειρούσαν ως Ανιχνευτικά. Με την πάροδο των χρόνων οι διαστάσεις τους μεγάλωναν. Εταξινομείτο αμέσως μετά τα Ships of the Line = Πλοία Γραμής Μάχης. Γενικώς η Φρεγάτα είχε στενόμακρο σχήμα και έδινε έμφαση στην ισχύ της ομοβροντίας. Οι πρώτες έστριβαν με δυσκολία και είχαν μικρότερο χώρο διά τα κανόνια της πλώρης και της πρύμης. Οι Άγγλοι την αντέγραψαν μεν από τους πρώτους διδάξαντες Γάλλους, αλλά την ωνόμασαν Frigate. Πάντως ο όρος αυτός δεν ήταν επίσημος και σαφής, ούτε το μέγεθος της καθοριστικό. Το νέο καθεστώς του Δικτάτορος Oliver CROMWELL (1599-58), το λεγόμενο της Commonwealth, μεταξύ των ετών 1650-55 εναυπήγησε 54 Rated = ταξινομημένα, πλοία που είχαν διάφορα μεγέθη και περιεγράφοντο αορίστως ως Frigates.

Oι μεγαλύτερες εξ αυτών ήσαν Δίκροτες και ως εκ τούτου τις έλεγαν ‘Great Frigates’ και τις ταξινομούσαν στο 3rd Rate. H πρώτη καθειλκύσθη τον Απρίλιο 1650 και πήρε την ονομασία ‘Speaker’, θεωρείται ως πρόγονος των Δικρότων Πλοίων Γραμμής διά τα επόμενα 100 χρόνια. Τις είχαν σχεδιάσει να φέρουν 44 πυροβόλα, αυτή όταν ολοκληρώθη είχε 50 και μέχρι το 1655 τα είχε αυξήσει σε 60, οπότε δικαίως εθεωρείτο μεταξύ των ‘Great Ships’ της εποχής. Όμως οι συντηρητικοί Ναύαρχοι της παλαιοτέρας γενναιάς, όπως ο Sir George AYSCUE (?-1671), αντιδρούσαν στις ‘Great Frigates’ διότι ήσαν πολύ χαμηλές και ευάλωτες στο ρεσάλτο. Το 1650 ετροποποίησαν το σχέδιο και προσέθεσαν ένα Forecastle διότι τα πλοία εταλαιπωρούντο όταν είχαν τον καιρό κατάπλωρα. Μετά τους Αγγλικούς Εμφυλίους Πολέμους της δεκαετίας 1640, το Ναυτικό έγινε το αγαπημένο του Έθνους, αλλά δυστυχώς το ήλεγχαν αδαείς ερασιτέχνες. Μακροπροθέσμως ένα επιτυχημένο Ναυτικό διά να παραμείνει τέτοιο εχρειάζετο δύό ‘όπλα’, την πολιτική υποστήριξη και την τεχνική αυτονομία. Μέχρι το τέλος της Δυναστείας των STUARTS (1603-1714) αυτά δεν υπήρχαν. Στα 1650 μία Μονόκροτη Φρεγάτα (ενός καταστρώματος) του 6th Rate είχε εκτόπισμα 150 τόνους και 16 πυροβόλα, ενώ μία άλλη του 5th Rate είχε 290 τόνους και 32 πυροβόλα. Μετά από δύο αιώνες στα 1850, η Φρεγάτα του 6th Rate είχε 1. 050 τόνους και 28 πυροβόλα. Ταυτοχρόνως το μεγαλύτερο σκάφος, που ακόμη το χαρακτήριζαν ως Frigate, είχε 2. 500 τόνους και 60 κανόνια. Η ισχύς του πυρός της είχε αλματώδη αύξηση και το συνολικό βάρος των βλημάτων της από 100 Λίβρες είχε αυξηθεί κατακορύφως στις 900. Ο Α΄Αγγλο-Ολλανδικός Πόλεμος (1652-54) έφερε γρήγορη ανάπτυξη σε ιδέες και σχέδια με αποτέλεσμα οι ‘ Great Frigates’ να μεταμορφωθούν στο πρώτο είδος εκείνου του πλοίου που αργότερα oνόμασαν ‘Ship-of-the-Line’. Μέσα σε 11 χρόνια η

νεοπαγής ‘English Republic’ αύξησε τον Στόλο της από τα 39 καράβια που είχε στο τέλος του Εμφυλίου Πολέμου, και τα έκανε 156 μέχρι το 1650. Εξ αυτών τα 75 ήσαν κατάλληλα διά να ταξινομηθούν στο 4th Rate και ικανά να συμπαραταχθούν στην ‘Line-of-the-Battle. Το 1662 ο Βασιλεύς της Αγγλίας CHARLES 2ος (1630-85) ενυμφεύθη την Πριγκήπισσα Catherine de BRAGANZA (16381705), θυγατέρα του Βασιλέως της Πορτογαλλίας Juan 4ου (1604-56). Ως προίκα προσέφερε στην Αγγλία τις Κτήσεις της στην Ταγγέρη και την Βομβάη. Ήταν μοιραίο το Αγγλικό Ναυτικό να συγκρούεται συχνά με τα Κράτη της Μπαρμπαριάς στην Βόρειο Αφρική. Οι Κουρσάροι και οι Πειρατές αυτών των ‘Κρατών’ εκτός από τα συμβατικά Πολεμικά τους, επιχειρούσαν και με ευκολόχρηστα σκάφη που είχαν ιστία τύπου Λατίνι, καθώς και Galleys oι οποίες είχαν μεγάλο πλεονέκτημα εναντίον αργοκινήτων πλοίων που είχαν μόνον τετράγωνα πανιά ή ακόμη χειρότερα έπεφταν σε άπνοια. Είναι προφανές ότι τότε αντελήφθησαν την έλλειψη ενός εξειδικευμένου πλοίου διά καθήκοντα Cruiser έστω και καθυστερημένα. Γύρω στα 1670 έκαναν κάποια δοκιμαστικά βήματα διά την δημιουργία ενός τέτοιου σκάφους. Ανέπτυξαν ένα παράξενο τύπο τον οποίον εχαρακτήριζαν ως ‘Galley-Frigate’. Εκτός από τα πανιά του είχε και τα Sweeps = μακριά βαρειά κουπιά. Αυτά ήσαν διαδεδομένα στις ‘Dunkirk Frigates’ νωρίς τον 17οναιώνα και απο τα 1640 τα διέθεταν και τα Αγγλικά Πολεμικά του 4th Rate δι’ έκτακτες καταστάσεις. Οι Άγγλοι αντιμετώπισαν τους Boρειοαφρικανούς με τις νέες ‘Galley-Frigates’ οι οποίες ήσαν μακρόστενες, ελαφράς κατασκευής και ταχύτατες με τα πανιά τους. Με τα μεγάλα κουπιά Sweeps ήσαν πολύ ‘μανουβραδόρικες’ και μπορούσαν να εμπλακούν ή να απαγκιστρωθούν από την ναυμαχία κατά βούλησιν. Είναι απορίας άξιον γιατί εναυπηγήθησαν πολύ λίγες τέτοιες, εθεωρήθησαν αποτυχία και εγκατελείφθησαν γρήγορα. Στην περίοδο 1660-90 η Φρεγάτα είχε υποβαθμισμένη σημασία

και προσπαθούσαν να της βρούν ένα ρόλο. Όταν όμως είδαν την αξία της μέσα στον σχηματισμό του Στόλου, την εξετίμησαν σε τέτοιο σημείο που ναυπηγούσαν περισσότερες Φρεγάτες ακόμη και από τα Πλοία Γραμμής. Από την πρώτη εμφάνιση της στα 1650 και μετά από 100 χρόνια, οι Μονόκροτες είχαν 20 πυροβόλα, όμως υπήρχαν Δίκροτες που αν και ήσαν μικρότερες σε μέγεθος είχαν 40 πυροβόλα. Η ναυπήγηση μίας Φρεγάτας με 30 κανόνια εσήμαινε ότι θα είχε μιάμιση Battery = πυροβολαρχία. Υπήρχαν δύο εναλλακτικές λύσεις με διάφορες μικροπαραλλαγές: 1) Η μισή πυροβολαρχία να τοποθετηθεί επάνω από την κύρια (ολόκληρη) πυροβολαρχία, στα υπερυψωμένα Forecastle και Quarter-deck. Ήταν λογική λύση και την προτιμούσαν στην δεκαετία 1650. 2) Η μισή πυροβολαρχία να τοποθετηθεί μόνον σε ένα μέρος του Lower Deck=κατωτέρου καταστρώματος (υπόφραγμα). Εάν η πυροβολαρχία του Upper Deck (κουβέρτα) ήταν συνεχής, χάριν ευσταθίας τα κανόνια στο πρόστεγο και στο επίστεγο έπρεπε να είναι ελαφρύτερα. Τα δε κανόνια του υποφράγματος βαρύτερα. Ήταν πολύ σημαντική λύση διότι ανεπτύχθη ως ιδέα και συνέβαλλε αργότερα στην κατασκευή του εξειδικευμένου ‘Cruiser’. Επειδή είχε μόνον μία κύρια πυροβολαρχία, ώφειλε να χρησιμοποιεί όλα τα κανόνια της με κάθε καιρό. Ως εκ τούτου η απόσταση από την ίσαλο γραμμή μέχρι την κανονοθυρίδα ήταν κεφαλαιώδους σημασίας. Γι’ αυτόν τον λόγο έβαζαν και κανόνια στις πλώρες και στις πρύμες επειδή ήσαν υπερυψωμένες λόγω των ‘Castles’, ακόμη και δι’ έναν άλλο λόγο, εκεί η κουβέρτα γινόταν φαρδύτερη. Έτσι πυροβολούσαν χωρίς να επηρεάζονται από τον μικρό κυματισμό. Όμως αυτό είχε δυσμενές αποτέλεσμα στην πλεύση του καραβιού, διότι τα μεγάλα κανόνια με τόσο βάρος συσσωρευμένο στις δύο άκρες του πλοίου επεδείνωναν το σκαμπανέβασμα. Το 1666 ένας εκ των πλέον επιτυχημένων Ναυπηγών ήταν ο

 συνέχεια στη σελίδα 83

77

Francis BAYLEY από το BRISTOL o oποίος κατεσκεύαζε χωρίς να σχεδιάζει πρώτα σε χαρτιά, καθ’ όσον ήταν αγράμματος. Στα Δίκροτα το μεγάλο ύψος της ιστιοφορίας έκαναν το πλοίο κακοθάλασσο. Ανέκαθεν υπήρχε ο πειρασμός να γεφυρώσουν με ένα ‘κατασκεύασμα’ σαν προσωρινή κουβέρτα το πρόστεγο με το επίστεγο, επάνω από το κυρίως κατάστρωμα το οποίον ευρίσκετο σε χαμηλώτερο επίπεδο και μεταξύ αυτών των δύο, ώστε να δημιουργήσουν ένα συνεχές κατάστρωματα πλήρες πυροβόλων, το λεγόμενο ‘Spar-Deck’. Αυτή η μετατροπή έκανε το πλοίο ‘γεροδεμένο’ Έτσι είχε γίνει και στις ‘Cromwellian Frigates’ ή αλλιώς ‘Commonwealth Frigates’ και ξανάγινε ενάμιση αιώνα αργότερα με τις Αμερικανικές ‘Super Frigates’ κατά τον Αγγλο-Αμερικανικό Πόλεμο 1812-14.

Kατά την Βασιλεία του LOUIS 14ου (1689-1714) ο J. B. A. COLBERT μεγάλωσε το Γαλλικό Ναυτικό. Όμως αρχικώς δεν είχε δείξει πολύ ενδιαφέρον διά τα μικρά σκάφη. Τότε οι Γάλλοι επιχειρούσαν ακόμη με τις ‘Galleys’ και διαφόρους άλλους παραπλήσιους τύπους που προήρχοντο από αυτές, όπως το ‘Brigantine’ και τo ‘Double Chaloupe’. Όμως κατάλαβαν ότι τους έλειπε ένα μεγαλύτερο σκάφος διά τις δύσκολες Βόρειες θάλασσες. Τα πρώτα σκάφη κάτω από το 5th Rate, στα Γαλλικά ερμηνεύεται 5eme Rang, αρχικώς εχαρακτηρίσθησαν ως ‘Fregates d’ Avis’ ή ‘Aviso’. Στα Αγγλικά το έλεγαν ‘Advice’ και είχαν ως δευτερεύοντα ρόλο την ανίχνευση και συλλογή πληροφοριών και την μεταφορά μηνυμάτων. Μετά από 20 χρόνια περίπου, οι Γάλλοι τις εταξινόμησαν ως ‘Fregates Legere’ = Ελαφρές Φρεγάτες, που αντιστοιχούσαν στο Αγγλικό 6th Rate. Μεταξύ των ετών 167178 οι Γάλλοι εναυπήγησαν 20 σκάφη ενός νέου τύπου που τον χαρακτήρισαν ‘Barque Longue’, προφανώς διά να αναλάβουν τους ρόλους της προαναφερθείσης ‘Fregate d’ Avis’ και επί πλέον της Ακταιωρού και του Παρακτίου Κουρσάρικου. Στην δεκαετία 1680 οι Άγγλοι έβγαζαν μία μεγάλη ποικιλία μικρών σκαφών, αντιθέτως οι Γάλλοι είχαν βγάλει μόνον ίδιες ‘Barques Longues’. Όμως μετά από απραξία περίπου μίας δεκαετίας διαβλέποντας την απειλή ενός νέου πολέμου τις ξανάβγαλαν. Αυτές ήσαν μακρύτερες και βαθύτερες από τα Αγγλικά ‘Brigantines’ με εκτόπισμα 60-80 τόνους. Έφεραν συνήθως 6-8 και ενίοτε 10-12 πυροβόλα των 4 Λιβρών. Αυτές σταδιακώς εξελίχθησαν σε ‘Μiniature Fregates Legere’. Έτσι εκτός από την ‘Brajart’ και η ‘Barque Longue/Corvette’ είχε κάποιες ομοιότητες και με το Αγγλικό ‘Brigantine’. Παρά τις επι-

σταμένες έρευνες μας στην Αγγλική και Γαλλική βιβλιογραφία δεν ανευρέθησαν στοιχεία σχετικώς με την ‘Brajart’ και επομένως δεν γνωρίζουμε κάν πως ήταν. Στον Πόλεμο περί Ισπανικής Διαδοχής (1702-14) η Γαλλία επανέλαβε την Τακτική του ‘Guerre de Course’ κατά τον Βρετανικών νηοπομπών, αλλά πιο ωργανομένα με πειθαρχημένες Μοίρες. Κατά τα φαινόμενα και τυπικά οι δήθεν Privateers, εναύλωναν Πολεμικά πλοία από τον Βασιλέα της Γαλλίας. Έτσι όταν ναυμαχούσαν με τα Βρετανικά Συνοδά Πολεμικά που προστάτευαν την νηοπομπή είχαν υπεροχή πυρός. Tα δε μικρότερα καράβια ‘συνεταιρικά’ των δήθεν Κουρσάρων εύρισκαν το πεδίον ελεύθερο να καταστρέψουν τα Βρετανικά Εμπορικά. Τα δήθεν ναυλωμένα, αλλά στην πραγματικότητα Γαλλικά Πολεμικά ήσαν μεγάλα, μεγέθους μέχρι και του 3rd Rate. Oι Βρετανοί διά να τα αντιμετωπίσουν χρησιμοποιούσαν τα μικρότερα απο τα δικά τους Battleships. Επομένως τα Γαλλικά έπρεπε να είναι γρήγορα ώστε να μπορούν να σταθούν και να πολεμήσουν, εάν τους συνέφερε. Αλλά να είναι και ισχυρά διά να νικήσουν στα γρήγορα, τα Συνοδά που συνήθως ανήκαν στο 4th ή 5th Rate. Το 1707 οι Γάλλοι έβγαλαν μία νέα και μεγαλύτερη έκδοση του ‘Demi-Batterie’ που είχε τα ως άνω χαρακτηριστικά. Σε άλλη πηγή αναφέρεται ότι ενδεχομένως η λέξη Fragada εχρησιμοποιήθη διά πρώτη φορά από τους Ισπανούς, αλλά πολύ αργότερα το 1714. Η Πορτογαλλία ταξινομούσε τα μικρά της σκάφη ως ‘Fragata’, ‘Fragatinha’ και ‘Patacho’. Η κυριωτέρα διαφορά μεταξύ του Πλοίου Γραμμής Μάχης και της Φρεγάτας, η τελευταία ήταν μικρότερη και είχε μόνον ένα συνεχές κατάστρωμα πυροβόλων, το οποίον ονόμαζαν Upper Deck =Κουβέρτα. Η ιστορία της Φρεγάτας δεν ασχολείται με εκείνα τα σκάφη που στα περισσότερα Ναυτικά τα χαρακτήριζαν με τους όρους ‘Sloop’ ή ‘Corvette’, θα τα αναφέρουμε πιο κάτω ακροθιγώς. Ασχολείται όμως με εκείνα τα μικρά Δίκροτα που τα ‘άνεκάλυψαν’ γύρω στα 1750 και τα ποκαλούσαν ‘True Frigates’. Ομιλώντας με όρους ναυπηγικής, αυτό που τότε εννοούσαν ως Φρεγάτα, άλλαξε πολλές φορές μέσα σε δύο αιώνες ένεκα της διαφοροποιήσεως των ρόλων που της ανέθεταν, τους οποίους θα δούμε πιό κάτω αναλυτικώτερα. Τα καθήκοντα του Cruiser ή Frigate σταθερώς διευρύνοντο στον 18ο αιώνα. Ήταν η φυσιολογική συνέπεια των ναυτικών πολέμων που εγένοντο όλο και συχνότερα, διαρκούσαν περισσότερα χρόνια και διεξήγοντο σε όλη την Υδρόγειο. Τα αίτια είναι

83

πασίγνωστα, διά την επικράτηση στο θαλάσσιο εμπόριο, την κατάκτηση ξένων εδαφών και την εγκαθίδρυση Αποικιών. Οι ανταγωνισταί πάντοτε οι ίδιοι, Βρετανία, Γαλλία, Ισπανία, Ολλανδία. Συνεπεία των πολυετών συρράξεων απαιτούσαν από την Φρεγάτα να επιτελέσει όλο και περισσότερα καθήκοντα, ως εκ τούτου μετέβαλλαν και τα ναυπηγικά χαρακτηριστικά της. Μεγάλωναν το μέγεθος της και όλα τα μεγάλα Ναυτικά της εποχής ήθελαν να εντάξουν όσο το δυνατόν περισσότερες Φρεγάτες στους Στόλους τους. Οι Ναυπηγοί επί έναν αιώνα σχεδίαζαν διάφορες παραλλαγές της και περί το 1750 τα Cruisers έγιναν αρκετά μεγάλα, απέκτησαν κατώτερο κατάστρωμα (υπόφραγμα)και υπερκατασκευές στα οποία έθεταν επιπρόσθετα κανόνια. Τοιουτοτρόπως εδημιουργήθη η Κλασσική Φρεγάτα ως μία λογική και οργανική, τρόπον τινά, συγχώνευση των βασικών μέχρι τότε σχεδίων της. Ήταν επιτυχημένη και κατέστη διεθνές πρότυπο επί έναν αιώνα, ο μόνος ανταγωνιστής της ήταν το Δίκροτον που ανήκε στην μεγαλύτερη Κατηγορία και διέθετε ‘Spar-Deck’. Το 1757 οι Βρετανοί με σχέδια του SLADE εναυπήγησαν τις πρώτες αληθινές Frigates, επειδή είχαν την ιστιοφορία ενός Ship πήραν και επισήμως πλέον τον χαρακτηρισμό της Φρεγάτας. Ήσαν τα 4 πλοία της Κλάσεως ‘Southampton’ με 32 πυροβόλα των12 Λιβρών. Είχαν την δυνατότητα πολλαπλών ρόλων. Ήσαν συγκροτημένες σε Μοίρες ‘Κυνηγών’ διά την αντιμετώπιση των εχθρικών Φρεγατών. Μαζί με τα μικρότερα πλοία, όπως τα ShipSloops προστάτευαν τις Νηοπομπές. Επίσης ήσαν πολύ καλές στον ρόλο της Αντίαποβάσεως επιχειρώντας μαζί με τα BrigSloops, ώστε να διώκουν τον εχθρό από το English Channel. Μετά το 1800 μαζί με τα μεγάλα πλοία του Στόλου συμμετείχαν και σε στενούς αποκλεισμούς. Εκτελούσαν περιπολίες κατά των Privateers= Koυρσάρων. Αναζητούσαν τον εχθρό. Επανελάμβαναν τα σήματα. Είχαν δύο μεγάλα πλεονεκτήματα έναντι των κλασσικών ‘74 αριών’, εάν και εφ’ όσον ηναγκάζοντο να εμπλακούν με αυτά. 1) Με λίγον αέρα ήσαν πιο γρήγορες, πιο ‘μανουβραδόρικες’ και πιο καλοθάλασσες. 2) Το κατώτερο και άνευ πυροβόλων κατάστρωμα τους ευρίσκετο πλησίον της ισάλου γραμμής, επομένως το κατάστρωμα στο οποίον ετάσσοντο

84

τα πυροβόλα ήταν αρκετά υψηλότερα από την ίσαλο. Οπότε, ακόμη και με κυματισμό μπορούσαν να ρίξουν. Αυτή η ειδοποιός διαφορά μπορούσε να τους χαρίσει την νίκη. Πάντως κατά τις ναυμαχίες Στόλων τα μεγάλα Πλοία Γραμμής απέφευγαν να ρίξουν κατά των Φρεγατών, εκτός εάν εκείνες έριχναν πρώτες εναντίον τους. Αυτό δεν ίσχυε όταν συνηντώντο μεμονωμένως εκτός σχηματισμού Στόλου, τότε τις κτυπούσαν κανονικά. Ο συνήθης τύπος Φρεγάτας, είχε 3 άλμπουρα και 24-38 πυροβόλα. Εταξινομείτο δε στην 5η ή 6η Τάξη. Επειδή αναζητούσαν τους Privateers και έπλεαν ανεξάρτητες εκτός της Γραμμής Μάχης, τους έδιναν τον γενικό χαρακτηρισμό Cruisers. Η ονομασία αυτή δεν είχε καμμία σχέση με τα Καταδρομικά του 20ου αιώνος. Τα Cruisers κυρίως κατεδίωκαν τα Εμπορικά του εχθρού. Πάντως οι πιο επιτυχημένες και ‘επεισοδιακές’ Φρεγάτες ήσαν της 5ης και 6ης Τάξεως. Όμως κατά τους Γαλλικούς Πολέμους (1793-1815) το R. N. εναυπήγησε ακόμη μεγαλύτερες Φρεγάτες. Αυτές τις μεγάλες το 1812 τις ταξινόμησαν ως 4th Rate διότι διέθεταν 44 πυροβόλα σε δύο εστεγασμένα καταστρώματα. Δεν είχαν επιτυχία ως Κλάση, διότι αφ’ ενός παρέμεναν πολύ μικρές διά να συμπαραταχθούν στην Γραμμή Μάχης, αφ’ ετέρου, ήσαν κατώτερες σε θαλασσινή συμπεριφορά συγκρινόμενες με τις Φρεγάτες του ενός καταστρώματος. Κάποιες έφθασαν να έχουν μέχρι 60 κανόνια. Είχαν όμως αυξήσει κατά πολύ την ταχυβολία τους. Οι Βρετανοί ανέκαθεν ήσαν υπέρ της ταχύτητος πυρός, παρά υπέρ της ακριβούς σκοπεύσεως. Η ανωτερότης του Royal Navy εβασίζετο στην αρίστη εκπαίδευση και στην ταχυβολία του Πυροβολικού του. Σε τελική ανάλυση η σκόπευση σε τόσο μικρές αποστάσεις που εγένοντο οι ναυμαχίες τότε, δεν έπαιζε σπουδαίο ρόλο. Ένα καλώς εκπαιδευμένο Πλήρωμα μπορούσε να ρίξει 3 ομοβροντίες εντός 5 λεπτών, ίσως και περισσότερες. Το 1805 στο ‘Dreadnought’, Ναυαρχίδα του Αντιναυάρχου-Βαρώνου Cuthbert COLLINGWOOD (1748-1810), είχαν το ρεκόρ με 3 βολές εντός 3, 5 λεπτών. Όμως, οι σύγχρονοι ιστορικοί κρίνουν το Πλήρωμα του ‘Shannon’, ως το καλλίτερα εκπαιδευμένο της εποχής του με επίδοση 4 ομοβροντίες εντός 5 λεπτών. Οι Βρετανοί ποτέ δεν ήσαν υπέρ των μεγάλων Φρεγατών. Αλλά στον Αγγλο-Αμερικανικό Πόλεμο του 1812-14 το επλήρωσαν ακριβά. Το μικρό U. S. Navy εναυπήγησε μεγάλες Φρεγάτες διά να εξισορροπήσει την αριθμητική υπεροχή των Βρετανικών πλοίων με την ποιότητα, και τα κατάφερε πολύ καλά. Από τις αρχές του 19ου αιώνος οι διαστάσεις των Φρεγατών μεγάλωναν καθώς και ο αριθμός των πυροβόλων τους και τελικώς εξελίχθησαν στα κομψότερα πλοία της εποχής. Εκτός αυτών αγόραζε έτοιμα ή παρήγγειλε προς ναυπήγηση ‘Cruisers’ τα οποία συνήθως ήσαν μικρές Φρεγάτες των 400-600 τόνων με 20-24 πυροβόλα, αλλά αυτός ο τύπος δεν ικανοποίησε. Η Συνθήκη Ειρήνης υπεγράφη στην GHENT του Βελγίου στις 2412-1814 και επεκυρώθη στις 17-02-1815. Και οι δύο πλευρές ήσαν ικανοποιημένες να γυρίσουν στο ‘Status Quo Ante Bellum’. Και οι δύο απέκτησαν οδυνηρές εμπειρίες, ειδικώτερα οι Βρετανοί υπέστησαν μεγάλες ζημίες από τα Αμερικανικά Πολεμικά διώξεως της Εμπορικής Ναυτιλίας, αλλά και από τα Privateers = Κουρσάρικα, παρά τις γενναίες προσπάθειες του Rοyal Navy. Το τελευταίο, είχε έλθει αντιμέτωπο (ίσως διά πρώτη φορά) με πλοία ανωτέρας ναυπηγήσεως, άνδρες ανωτέρας ναυτοσύνης και ανώτερο πυροβολικό. Έχασε τον μύθο του αηττήτου αλλά μετά τον πόλεμο στρώθηκε να βελτιώσει τις ελλείψεις του. Πιο συγκεκριμένα, οι Βρετανοί ευρέθησαν προ δυσαρέστων εκπλήξεων, με το μέγεθος και τον οπλισμό των μεγάλων Αμερικανικών Φρεγατών οι οποίες είχαν ισχύ πυρός Δικρότων. Διά τούτο τις oνόμασαν ‘Disguised Frigates’ =μεταμφιεσμένες Φρεγάτες. Αυτός ο τύπος πλοίου ήταν τόσο επιτυχημένος ώστε τον εμιμήθησαν οι Γάλλοι και με τις δικές τους βαρείες Φρεγάτες διασπούσαν τον Βρετανικό αποκλεισμό. Τον μεγάλο τύπο τον αντέγραψαν και οι Αιγύπτιοι οι οποίοι τον ωνόμασαν ‘Firkata’. Τον αντέγραψαν και οι Τούρκοι που τον έλεγαν ‘Firkatein’.

Το Αμερικανικό Ναυτικό απέδειξε ότι δεν ήταν σε θέση να εμποδίσει τους Βρετανούς να επιβάλλουν τον στενό αποκλεισμό τους, αναποφεύκτως λοιπόν η Αμερικανική οικονομία υπέστη ζημίες. Το Κονγκρέσο στον πόλεμο 1812-14 είχε δαπανήσει ένα τεράστιο ποσό και διά τους δύο Κλάδους των Ενόπλων Δυνάμεων, που υπήρχαν μόνον τότε. Όμως ο Στρατός είχε πάρει τα διπλάσια χρήματα. Μεταξύ 1812-16 το Ναυτικό είχε λάβει 40.

000. 000 Δολλάρια, δηλαδή 8. 000. 000 διά κάθε χρόνο. Με αυτά είχε ναυπηγήσει και τις πανάκριβες ‘Super-Frigates’ του. Μόνον αυτό το ποσό θα ήταν υπεραρκετό ώστε να διατηρεί μία δύναμη από 20 Πλοία Γραμμής και ανάλογο αριθμό από μικρότερα σκάφη τα οποία θα τα συνόδευαν. Φυσικά και τους απαραιτήτους Ναυστάθμους. Επομένως καμμία Ευρωπαϊκή Χώρα δεν θα τολμούσε να επιχειρήσει εισβολή έχοντας απέναντι της έναν τέτοιο Στόλο και μάλιστα τόσο μακρυά από τις δικές της βάσεις. Εάν αυτή η άνιση κατανομή των κονδυλίων είχε αντίστροφη τοποθέτηση, το Αμερικανικό Ναυτικό θα είχε γίνει από τότε πανίσχυρο και τα πλεονεκτήματα διά τις Η. Π. Α. θα είχαν καταλυτικά αποτελέσματα. Ανάμεσα στις Βρετανικές Φρεγάτες της 5ης Τάξεως, υπήρχαν και πολλές οι οποίες έφεραν από 22 έως και 44 πυροβόλα. Όμως αυτές τις ιδιάζουσες Φρεγάτες τις συνέχεαν με κάποια άλλα μικρότερα σκάφη, τα οποία ανήκαν μεν στην 5η ή ακόμη και στην 6η Τάξη, αλλά έφεραν 28 πυροβόλα, δηλαδή δυσαναλόγως περισσότερα εν συγκρίσει με το μέγεθος τους. Αυτού του είδους τις μικρές Φρεγάτες από το 1790 και εντεύθεν τις χαρακτήριζαν με τον γενικόν όρο ‘Corvettes’. Όμως ούτε και αυτός ο όρος ήταν σαφής και μόνιμος διότι εκείνες τις εποχές σχεδόν κανένας τύπος σκάφους δεν oμοίαζε. Ανέκαθεν τα Ιστιοφόρα διεκρίνοντο διά την πολυτυπία και την πολυμορφία τους. Το μέγεθος τους, ο αριθμός των καταστρωμάτων και των καταρτιών τους εποίκιλε. Το ίδιο και το σχήμα των πανιών τους, εάν ήσαν τετράγωνα ή τριγωνικά. Καθώς και όλος ο εξαρτισμός τους ήταν πολύμορφος. Ο αριθμός των πυροβόλων τους, το διαμέτρημα τους εν συνδυασμώ μετο βάρος της σφαίρας τους, και σε ποίο κατάστρωμα θα ετίθεντο, στην ουσία ήταν ένα σταυρόλεξο. Στα μικρότερα Un-Rated σκάφη όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, ήσαν ακόμη πιο μπερδεμένα διά τον απλούστατο λόγο ότι πολλά εξ αυτών ήσαν ‘υβριδικά’ διότι εξυπηρετούσαν πολλαπλούς σκοπούς. Οι Ναυπηγοί και οι εξειδικευμένοι ερευνηταί πάντοτε ήσαν πολύ προσεκτικοί στην μελέτη, κατανόηση και καταγραφή όλων αυτών, οι δε απλοί αναγνώσται ακόμη περισσότερο. Όσον αφορά τις Φρεγάτες δεν ξέφευγαν από τα ανωτέρω, η πολυτυπία τους επεξετείνετο και στον οπλισμό τους, μπορούσαν να έχουν από 30 έως και 50 πυροβόλα. Τα βαρύτερα ήσαν των 12 έως 18 Λιβρών, και τα ελαφρύτερα από 4 έως 8 Λιβρών. Κατ’ ουσίαν οι Φρεγάτες ήσαν τα Fast Cruisers της εποχής τους και τα καθήκοντα τους ομοίαζαν αρκετά με εκείνα των σημερινών.

Aπό τότε υπήρχε έλλειψη Φρεγατών, ακόμη και ο NELSON την αισθάνθηκε περισσότερο, ιδίως μετά την ναυμαχία του Νείλου (ή Αμπουκίρ) όταν ανεφώνησε: “Δώστε μου Φρεγάτες”.

Yπήρχε και ένας παραπλήσιος τύπος το ‘Fregaton’, υποκοριστικόν της λέξεως Φρεγάτα που χαρακτήριζε μίαν άλλη μικρότερη, το Φεργαδόνι ή Φραγάδιον. Τα πολύ παλαιότερα χρόνια Fregaton ελέγετο και ένας τύπος Βενετσιάνικου πλοίου άνευ ακατίου ιστού και χωρητικότητος 400 κόρων που τον χρησιμοποιούσε μέχρι την διάλυση της Δημοκρατίας από τον Ναπολέοντα. Τον 16ον αιώνα τα Φρεγάδια ήσαν ελαφρά άφρακτα πλοία με πανί-λατίνι και κουπιά, θύμιζαν τις Λιβυρνίδες. Ως μικρές Φρεγάτες είχαν 24 + 8 = 32 κανόνια. Τέτοιες ήσαν και οι εκ της Τριπολίτιδος και Τύνιδος που επιχειρούσαν μαζί με τον Οθωμανικό Στόλο εναντίον των Ελλήνων το 1821. Από το 1840 και μετέπειτα άρχισε να αυξάνεται ο αριθμός των Ατμηλάτων πλοίων. Η διαφορά μεταξύ Ελικοφόρου Φρεγάτας και Κορβέττας δεν έγκειτο στο μέγεθος, αλλά στον αριθμό και στην διάταξη των Καταστρωμάτων. Ως γνωστόν υπήρχαν μερικές Κορβέττες οι οποίες ήσαν μεγαλύτερες από κάποιες Φρεγά-

τες. Οι Ελικοφόρες Φρεγάτες είχαν πλέον τρία καταστρώματα. Το κατώτερο εχρησιμοποιείτο διά τις ενδιαιτήσεις. Στο κυρίως (μεσαίον) εστεγασμένο κατάστρωμα ετίθετο ο κύριος οπλισμός. Υπεράνω δε όλων ευρίσκετο το τελευταίο που ήταν και ανοικτό κατάστρωμα. Κατ’ ουσίαν ήταν ενιαίο, διότι το Quarter Deck και το Forecastle ήσαν τόσο εκτεταμένα και είχαν σχεδόν ενωθεί σε μία συνεχόμενη κουβέρτα. Υπήρχε μόνον ένα μικρό κόψιμο στην μέση. Εκεί επάνω έθεταν πυροβόλα στις πλευρές, αλλά και κατάπλωρα και κατάπρυμα. Από το 1850 περίπου και λόγω επικρατήσεως του ατμού η Ιστιοφόρος Frigate σταδιακώς αντικατεστάθη από ένα άλλο μικρό Ιστιοφόρο, το ‘Sloop’ και αργότερα από το πραγματικό ‘Cruiser’. Ο Λ. ΠΑΛΑΣΚΑΣ πάλι μας διδάσκει ότι περί τα 1850 οι Ελληνικές Φρεγάτες διέθεταν 40-70 πυροβόλα επί του ανοικτού καταστρώματος και στο υπόφραγμα. Κατά τον Γαλλικό Κανονισμό, το οποίον προφανώς αντιγράφαμε λόγω των αειμνήστων Λ. Παλάσκα και Η. Κανελλοπούλου, οι Φρεγάτες τους διεκρίνοντο σε 4 Τάξεις (μεγέθη): Α) 32+28 = 60 πυροβόλα. Β) 28+24 = 52 πυροβόλα. Γ) 26+18 = 44 πυροβόλα. Δ) 24+16 =40 πυροβόλα. Oι Γάλλοι τις μικρότερες που διέθεταν 24+8 = 32 κανόνια τις έλεγαν ‘Corvettes a Batterie Couverte’. Όμως κακώς τις ωνόμαζαν Κορβέττες ή Δρόμωνες, διότι αυτές στην ουσία ήσαν οι πρώτες αληθινές Φραγάδες. Με την πρακτική εφαρμογή του ατμού στην πρόωση των πλοίων, εγένετο αφορμή μεταποιήσεως των ‘Υδροφόρων’ Φρεγατών εις Αμφικινήτους. Τοιουτοτρόπως προήλθε η ‘Fregate a Vapeur’ η οποία ήταν Ατμήλατος με τροχούς και είχε 12-18 κανόνια. Επείδή όμως ο προωστήρ αυτής (Μηχανή) ήταν βοηθητικός των Ιστίων (Πανιών), απεκαλείτο ‘Fregate a Vapeur Mixte’. Αργότερα οι τροχοί έγιναν απηρχαιωμένοι και αντικατεστάθησαν από τις έλικες. To 1859 καθειλκύσθη η πρώτη ‘Fregate Cuirassee’ = Θωρακοφραγάς, ήταν το ‘Gloire’ έργο του διασήμου Ναυπηγού-Μηχανικού Stanislas Charles Henri Laurent DUPUY de LOME (1816-85), με πυροβόλα των 240 χιλιοστών και ταχύτητα με την προπέλλα 13, 5 κόμβους, oπότε εγκατελείφθησαν όλοι οι παλαιοί τύποι. Οι Φρεγάτες έφθασαν στο αποκορύφωμα τους το 1870 και δετηρήθησαν έως το 1885. Στις 03-03-1942 ο Βρετανός Υπουργός Ναυτικών A. V. ALEXANDER ανεκοίνωσε στην Βουλή των Κοινοτήτων τα εξής:“ Έχουμε έναν νέο και βαρύτερο τύπο Κορβέττας με παχύτερη θωράκιση. Θα της δώσουμε ένα νέο όνομα ώστε να διακρίνεται από την προγενεστέρα. Προτείνουμε να αποκαλούμε την νέα Κορβέττα με τον όρο Φρεγάτα ”. Mε αυτό τον τρόπο έμαθε το Ηνωμένο Βασίλειο την αναγέννηση εκείνου του παλαιού τύπου ο οποίος είχε αποκτήσει τόση φήμη απο προηγουμένους αιώνες. Η ονομασία Φρεγάτα εδόθη μόνον διά λόγους ιστορικής παραδόσεως. Κατά τον 2ο Π. Π. εναυπηγήθη μεγάλος αριθμός τέτοιων Συνοδών πλοίων στην Βρετανία, Καναδά, Αμερική. Ήταν μία Κλάση μέσης ταχύτητος και αναλόγως του φέροντος οπλισμού διεκρίνοντο σε δύο υποκατηγορίες, Ανθυποβρυχιακές και Αντιαεροπορικές Φρεγάτες. Μεταπολεμικώς ο όρος Frigate ανεφέρετο γενικώς στην κατηγορία των μικροτέρων Πολεμικών στα περισσότερα Ναυτικά του κόσμου, και μέσα σε αυτήν συμπεριελήφθησαν και τα κατά την διάρκεια του πολέμου χαρακτηριζόμενα ως Αντιτορπιλλικά Συνοδείας, όπως τα γνωστά μας τύπου ‘Hunt’. Επίσης τα μεγάλα Αντιτορπιλλικά Στόλου μετετράπησαν σε Ταχείες Φρεγάτες. ΟΙ ΠΟΛΛΑΠΛΟΙ ΡΟΛΟΙ ΤΗΣ ΙΣΤΙΟΦΟΡΟΥ ΦΡΕΓΑΤΑΣ Ο όρος ‘Φρεγάτα’ ήταν συνώνυμος με την ελαφρά κατασκευή και την ταχύτητα. Ένεκα των πλεονεκτημάτων της ήταν κατάλληλη διά τα βασικά καθήκοντα: A) Fleet Support και Β) Ιndependent Cruising, τα οποία περαιτέρω διεκρίνοντο πιο αναλυτικά. ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΣΤΟΛΟΥ 1) Αναγνώριση: Από τον 17ον αιώνα εχρειάζοντο το γρηγορώ-

85

τερο πλοίο, όχι απαραιτήτως και το μικρότερο, διά να προπορεύεται της κυρίας Δυνάμεως, δηλαδή των Πλοίων Γραμμής Μάχης, να εντοπίζει τον εχθρό και να επιστρέφει να ειδοποιεί τον φίλιο Στόλο. Η Φρεγάτα στην κυριολεξία ήταν τα μάτια του Στόλου, του εξασφάλιζε τον πλήρη θαλάσσιο έλεγχο. Η ταχύτης της ωφείλετο στα καθαρά ύφαλα της, που λόγω μικρού μεγέθους και βάρους εσύρρετο ευκολώτερα στην ξηρά και εκαθαρίζετο συχνότερα. Πολύ μεταγενεστέρως, γύρω στα 1780, επένδυαν τα ύφαλα της με φύλλα χαλκού. Αυτό το καθιέρωσε ο Υπουργός Ναυτικών John MONTAGU (1718-92), Κόμης του SANDWICH. 2) Επανάληψη Σημάτων: Κατά την ναυμαχία συνήθως δεν είχε άμεση εμπλοκή, παρέμενε σε μικρή απόσταση από την Ναυαρχίδα αλλά μακρυά από τους καπνούς, έβλεπε πιο καθαρά τα Σήματα που αυτή ύψωνε και τα επανελάμβανε σε κοινή θέα των άλλων Πλοίων Γραμμής που εμάχοντο. Αυτό έγινε κεφαλαιώδους σημασίας κατά τον 18ον αιώνα. Παρά το γεγονός ότι οι Στόλοι απετελούντο από λιγώτερα πλοία, οι Τακτικές τους είχαν γίνει πιο λεπτομερείς και πιο επιτηδευμένες, επομένως η Συνεννόηση απαιτούσε ταχύτητα και ακρίβεια.

3) Δίωξη Πυρπολικών: Στην ναυμαχία μεταξύ Στόλων, παραλλήλως διεξήγετο και λυσσώδης μάχη μεταξύ των Πυρπολικών που εξαπέστελαν οι αντίπαλοι. Ταυτοχρόνως τα Συνοδά των Πυρπολικών σκάφη που τα υπεστήριζαν, εμάχοντο εναντίον των Αντι-Πυρπολικών που προσπαθούσαν να τα αναχαιτίσουν. Τα καθήκοντα του Αντι-Πυρπολικού εκτελούσαν πλοία των μικροτέρων Rates, όπως η Φρεγάτα. Αλλά επειδή μετρούσε περισσότερο η ικανότης σε ελιγμούς παρά η δύναμη πυρός, απέφευγαν να ‘χαραμίσουν’ την Φρεγάτα και προτιμούσαν πολύ πιο μικρά, π. χ.

‘Crafts’ καί ‘Boats’.

4) Συλλογή Πληροφοριών και Μεταφορά Μηνυμάτων: Πάλι λόγω της ταχύτητος και του ευκόλου χειρισμού στις μανούβρες, η Φρεγάτα ήταν κατάλληλη δι’ αυτήν την αποστολή, αν και δι’ ευνοήτους λόγους οικονομίας προτιμούσαν τα μικρότερα ‘Yachts’ και ‘Crafts’. Στα 1690 οι Άγγλοι ‘λανσάρισαν’ μία νέα Κλάση μικρών ‘Advice Boats’, ειδικά να επιτηρούν τους λιμένες στο ‘French Channel’, καθ’ όσον ένα μεγαλύτερο σκάφος δεν ήταν δυνατόν να πλησιάσει, να παρατηρήσει και να διαφύγει αλώβητο. Αξιοσημείωτον είναι ότι οι Άγγλοι αναγράφουν την Μάγχη ως ‘Γαλλικό’ δίαυλο.

5) Παράκτιες Αποστολές: To μικρό βύθισμα της Φρεγάτας ήταν χρήσιμο σε ρηχά νερά διά παράκτιο βομβαρδισμό και υποστήριξη αποβάσεως, αν και αυτού του είδους οι επιχειρήσεις συνέβαιναν σε μεταγενεστέρους πολέμους.

6) Εφεδρεία των Πρόσω: Κατά τους τρείς Αγγλο-Ολλανδικούς Πολέμους η κύρια αποστολή των μικροτέρων πλοίων ήταν να επιβιβάζουν Αγήματα σε κτυπημένα ή καταληφθέντα εχθρικά πλοία, να τα διασφαλίζουν και να τα οδηγούν σε φίλιο λιμένα. Επίσης να υποστηρίζουν τα δικά τους κτυπημένα ή πιεζόμενα καράβια. ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΔΡΑΣΗ ΕΚΤΟΣ ΣΤΟΛΟΥ 1) Προστασία Νηοπομπών: Κατά τους Ολλανδικούς Πολέμους χρησιμοποίησαν τις νηοπομπές ευρύτατα. Ο αριθμός και η δυναμικότης των Συνοδών Πολεμικών πλοίων εξηρτάτο από τον αριθμό και την αξία των Εμπορικών τα οποία προστάτευαν. Συνήθως ανελάμβαναν Πολεμικά της 3ης Τάξεως, σπανίως ενεπιστεύοντο μικρότερα σκάφη.

2) Πόλεμος Καταδρομής: Με τις μεγάλες εχθρικές νηοπομπές καλώς προστατευμένες, οι Φρεγάτες δεν αποτολμούσαν να

86

Βρετανική φρεγάτα 6ης τάξεως, τέλη 18ου αιώνα.

τους επιτεθούν, έτσι ως ευκολώτερος στόχος τους απέμεναν μόνον τα μεμονωμένα Εμπορικά πλοία. Στα 1660 το μεγαλύτερο Εμπορικό τύπου ‘East Indiaman’ ισοδυναμούσε με ένα σύγχρονο Πολεμικό των 75 πυροβόλων, όμως το 1800 μία καλώς επανδρωμένη Φρεγάτα υπερίσχυε οιουδήποτε Εμπορικού. Οι Ολλανδοί είχαν πολύ οικονομική (ολιγομελή) επάνδρωση στα δικά τους καράβια, οπότε ήταν πολύ εύκολο να καταληφθούν με ‘ρεσάλτο’ ακόμη και από μικρό UnRated Πολεμικό σκάφος.

3) Ανεξάρτητο Cruiser: Η Φρεγάτα μπορούσε να επιχειρήσει και κατ’ αυτόν τον τρόπο, υπό την αίρεση ότι δεν θα συναντούσε εχθρικά Battleships. Aυτό θα συνέβαινε συχνά τον επόμενο αιώνα με τους μικροτέρους Στόλους και το μόνο που μπορούσε να την σώσει ήταν η μεγαλύτερη ταχύτης της.

4) Αποικιακή Ναυαρχίς: Oι Φρεγάτες που ενετάσσοντο στο 5th Rate λειτουργούσαν και ως ‘αναπληρωματικά’ Battleships σε υπερπόντιες αποστολές. Αυτός ο ρόλος δεν απαιτούσε κάποιον ιδιαίτερο ναυπηγικό σχεδιασμό, διά τον απλούστατο λόγο ότι δεν υπήρχαν ακόμη σαφείς Τακτικές ή Στρατηγικές απαιτήσεις από το ‘εξειδικευμένο’ Cruiser.

H ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΟΥ CRUISER (1688-1715) Εις πείσμα του ενδιαφέροντος και των αναγκών από νωρίς του Αγγλικού Ναυτικού διά τις Φρεγάτες, εναυπήγησε σχετικώς λίγα Cruisers κατά τον 17ον αιώνα. Πλοία ταξινομημένα κάτω από το 4th Rate τα θεωρούσαν ως ‘Πλοία Γραμής’. Πολλοί Ναύαρχοι απαξιούσαν την σημαντική υπηρεσία που προσέφεραν σε αναγνωριστικές περιπολίες. Όσον αφορά την συνοδεία νηοπομπών εγένετο πιο συχνά εν ειρήνη, παρά εν πολέμω. Οι υπόλοιποι ρόλοι των μικρών Πολεμικών ήσαν σχετικώς περιορισμένοι. Στην ναυμαχία οι μικρές Φρεγάτες είχαν τον σημαντικό ρόλο, αφ’ ενός να αποκρούουν τα εχθρικά Πυρπολικά και αφ’ ετέρου να καλύπτουν την προώθηση των φιλίων Πυρπολικών. Τα τελευταία ήσαν μικρά πλοιάρια και διά προφανείς λόγους παλαιά και ετοιμόρροπα, που τα μεγάλα πλοία τα εβύθιζαν εύκολα με τα κανόνια τους. Η καλλίτερη ευκαιρία τους ήταν να πλησιά-

σουν υπό την κάλυψη των καπνών και την εν γένει αναταραχή της ναυμαχίας. Ακόμη και τότε δεν ήσαν αποτελεσματικά, τα κατάφερναν κυρίως σε εχθρικά πλοία που είχαν εξωκείλει ή εν πάσει περιπτώσει ακινητοποιηθεί ή αχρηστευθεί. Η αξία τους ήταν πολύ λιγώτερο ως πραγματικό όπλο και περισσότερο ως ψυχολογικό, καθ’ όσον έσπειραν τον πανικό στα Πληρώματα που τα έβλεπαν να πλησιάζουν. Εδώ πρέπει να υπογραμμίσουμε ότι οι πρώτοι διδάξαντες ήσαν οι Ολλανδοί και οι Άγγλοι. Αυτοί αφού έβαζαν φωτιά στο Πυρπολικό τους το εγκατέλειπαν και το άφηναν να το πάει ο καιρός προς την γενική κατεύθυνση που ευρίσκετο ο εχθρικός Στόλος. Ενδεχομένως να μη κόλλαγε επάνω σε κανένα πλοίο και να εχάνετο στο πέλαγος άπραγο. Δεν τολμούσαν να τα τιμονέψουν με το Πλήρωμα τους μέσα και να τα ‘γαντζώσουν’ σε συγκεκριμένο πλοίοστόχο. Αυτόν τον άθλο τον επετύγχαναν μόνον οι ψυχωμένοι Έλληνες Μπουρλοτιέρηδες του 1821. Αυτοί εκτός από την λέξη ‘Μπουρλότο’ χρησιμοποιούσαν και την λέξη ‘Καμίνια’. Το Μπουρλότο είναι η παραφθορά της Γαλλικής λέξεως ‘Βrulot’ που σημαίνει ακριβώς «Σκάφος Πυρπολικόν» αλλά και κάτι φλεγόμενον. Οι Θαλασσομάχοι μας δεν μπορούσαν να την προφέρουν σωστά και την ‘Ελληνοποίησαν’. Αυτό συμβαίνει μέχρι την σύγχρονη εποχή που οι Ναυτικοί μας κάνουν το ίδιο με τις δυσκολοπρόφερτους Αγγλικούς Ναυτικούς Όρους. Οι μορφωμένοι ή λόγιοι που μετείχαν στις Διοικητικές θέσεις της Επαναστάσεως του 1821 τα έλεγαν με διάφορες ονομασίες όπως: Πυρπολικά (κυρίως), Πυραλωτά, Πυρομηχαναί, Πυρομηχανίαι, Πυροσίφωνες, Εμπρηστήρια, Ηφαίστεια. Ο δε Ιρλανδός Φιλλέλην πολιτικός και περιηγητής James EMERSON (1804-69) στο βιβλίο του ‘Tableau de la Grece en 1825’, μεταξύ άλλων σημαντικών παρατηρήσεων αναφέρει και τον Μπουρλοτιέρη με την ωραία λέξη ‘Πλοιοεμπρηστής’.

Tα μικρά Πολεμικά με τα περιορισμένα καθήκοντα τους δεν είχαν μεγάλη ταχύτητα, ούτε μακρά ακτίνα δράσεως. Οι Άγγλοι εκείνα που εταξινομούντο στο 5th και 6th Rate τα ναυπηγούσαν ως μικρογραφίες των μεγάλων ‘Πλοίων Γραμμής’, παρά ως διακεκριμένο τύπο καραβιού διά να εκτελεί τα ειδικά καθήκοντα ‘Cruising’. Πoλλά εξ αυτών είχαν τα πυροβόλα τους τοποθετημένα σε ενάμιση ή δύο καταστρώματα. Το 1680 εναυπηγήθησαν πολλά Cruisers, η αναλογία τους ήταν πάνω από 1 ανά 5 Πλοία Γραμμής. Το 1688 η ‘Glorious Revolution’ έφερε ως Βασιλέα της Αγγλίας τον Ολλανδό Πρίγκηπα της Οράγγης WILLIAM 3ο (1689-1702), ο οποίος είχε να αντιπετωπίσει τις επαναστάσεις στην Ιρλανδία και στην Σκωτία, τις οποίες υπεστήριζε ποικιλοτρόπως η Γαλλία. Το R. N. είχε ανάγκη από πολλά μικρά σκάφη πολλαπλών ρόλων. Έπρεπε να ανακόψουν τις ενισχύσεις που απέστελε η Γαλλία διά θαλάσσης. Να διαφυλλάξουν ανοικτούς τους θαλασσίους δρόμους του Αγγλικού εμπορίου. Να υπεραμύνονται των Αποικιών. Να παρέχουν πληροφορίες κ. ο. κ. Πολύ λίγα μικρά Πολεμικά ευρίσκοντο εν ενεργεία και απεγνωσμένα αγόραζαν ή εναύλωναν οτιδήποτε νόμιζαν ότι τους έκανε. Το 1690 οι νηοπομπές αύξησαν κατά πολύ τις ανάγκες διά συνοδά πλοία. Το 1693 έφτιαξαν το νέο Cruiser που ενέταξαν στο 6th Rate και του έδωσαν τον χαρακτηρισμό ‘Frigott’. Ήταν ένα πιό συμβατικό Μονόκροτον, περίπου 250 τόνων με 20 κανόνια.

H κύρια πυροβολαρχία του ευρίσκετο 1, 5 μέτρο πάνω από την ίσαλο και είχε κανόνια ‘Sakers’ των 5 Λιβρών. Στο Quarterdeck είχε 4 μικρότερα κανονάκια. Την ίδια εποχή οι Γάλλοι εναυπήγησαν λίγα Μονόκροτα της 5ης Τάξεως που ήσαν λίγο μεγαλύτερα από τα αντίστοιχα Αγγλικά γύρω στους 400 τόνους. Είχαν βαρείες υπερκατασκευές και πούπι. Είχαν 30-36 πυροβόλα, τα βαρύτερα συνήθως ήσαν 20 των 8 Λιβρών, ευρίσκοντο μόνον 4 πόδες πάνω από την ίσαλο και εν πλώ αναγκαστικώς εβασίζοντο στα μικρότερατου Quarterdeck. Γενικώς δεν απεδείχθησαν καλά και ξεπεράσθησαν γρήγορα γύρω στα 1700. Τα αντικατέστησαν οι μεγαλύτερες ‘Fregates Legeres’ με 20 πυροβόλα των 6 Λιβρών, και επί πλέ-

ον 8-10 μικρότερα στο Quarterdeck. Τελικώς ήσαν λίγο μεγαλύτερες από τα Αγγλικά των 24 πυροβόλων, είχαν μικρό πούπι και κακή ιστιοπλοϊα. Το 1700 έφτιαχναν ένα Cruiser ανά δύο Πλοία Γραμμής. Οι απαιτήσεις ήσαν δι’ ισχυρόν οπλισμό ώστε να αντιμετωπίζουν τους Γάλλους Επιδρομείς (Κουρσάρους), την ταχύτητα την έθεσαν σε δεύτερη προτεραιότητα. Το αποτέλεσμα ήταν στα Αγγλικά Cruisers όλοι μέσα να είναι στριμωγμένοι και με ‘παραπανίσια’ κανόνια. Επίσης στα γρήγορα άρχισαν νέες ναυπηγήσεις. Το αποτέλεσμα ήταν τα Αγγλικά Cruisers να έχουν μεγάλες διαφορές σε εμφάνιση, χαρακτηριστικά και επιχειρησιακές δυνατότητες, αλλά ποτέ δεν ήσαν αρκετά δι’ όλες τις αποστολές τους. Η ποσότης ήταν πολύ πιό σημαντική από την ποιότητα, γι’ αυτό ναυπηγούσαν όσο το δυνατόν μικρότερα πλοία (εν σχέσει με τον οπλισμό τους). Βάσει της Αγγλικής Στρατηγικής έπρεπε να παραμένουν εν πλώ μακρά χρονικά διαστήματα, ως εκ τούτου ήσαν γεροφτιαγμένα και καλοθάλασσα. Πάντως τα πραγματικά Cruisers που διέθεταν και μεγάλη ταχύτητα και μεγάλη ακτίνα δράσεως, ήσαν σπάνια στο Αγγλικό αλλά και στα άλλα Ναυτικά. Επικρατούσε μία δογματική απροθυμία να ρισκάρουν την ναυπήγηση μεγαλυτέρων και ισχυροτέρων, άρα και ακριβοτέρων Cruisers. Aυτή η νοοτροπία διετηρήθη μέχρι τον 20ον αιώνα. Τότε δεν υφίστατο κάτι αντίστοιχο με τις σύγχρονες ‘Staff Requirements’, σχετικώς με τον σχεδιασμό του νέου Αγγλικού Cruiser. Ως άμεση αντίδραση κατά των Γάλλων έφτιαξαν ένα ‘πρωτοποριακό’ πλοίο που το ενέταξαν στο 5th Rate. Tις βασικές προδιαγραφές αυτού έθεσε ο τότε Υποναύαρχος George BYNG (1663-1733) ο ειδήμων του Βασιλέως περί τα ναυτικά θέματα και ταυτοχρόνως το μάτι του μέσα στο Royal Navy. Αργότερα προήχθη σε Αρχιναύαρχο, Υποκόμη του TORRINGTON, μέλος της Βουλής των Λόρδων, Υπουργό Ναυτικών. Θα μπορούσε να λεχθεί ότι ήταν σαν το προσχέδιο της μελλοντικής Κλασσικής Φρεγάτας του επομένου αιώνος. Στην κουβέρτα διέθετε από 10 κανονοθυρίδες σε κάθε πλευρά, ήσαν 7 πόδες πάνω από την ίσαλο. Έτσι μπορούσε να ρίχνει με όλους τους καιρούς, ήταν εξαιρετικό πλεονέκτημα που το διετήρησε επί έναν αιώνα. Διά την ενδιαίτηση του Πληρώματος είχε άνετο υπόφραγμα που με πλήρες φορτίο έφθανε στην ίσαλο. Σε κάθε πλευρά είχε από 10 θυρίδες διά τα μεγάλα κουπιά ‘Sweeps’ που το διευκόλυναν στις μανούβρες. Το νέο Cruiser δεν είχε τις αναλογίες τη ‘Galley-Frigate’ γι’ αυτό όταν έκαναν χειρισμούς με τα πανιά έπρεπε να είναι προσεκτικοί. Πάντως διά μίαν ακόμη φορά ήταν αδύνατον να αντισταθούν στον πειρασμό να τοποθετήσουν πυροβόλα και στο Κατώτερο κατάστρωμα, έτσι άνοιξαν 2-3 νέες κανονοθυρίδες σε κάθε πλευρά διά πυροβόλα τύπου ‘Demi-Culverin’ των 9 Λιβρών. Στο Upper-Deck (κουβέρτα) έβαλαν 20 πυροβόλα τύπου ‘Saker’ των 5 Λιβρών. Στο φαρδύ Quarterdeck έβαλαν 4-10 μικρότερα. Ελογίζετο ότι ανήκε στην κατηγορία των 32-36 πυροβόλων. Η έμπνευση διά την δημιουργία του Cruiser ίσως να προήλθε από τις ‘Galley-Frigates’, αλλά το πιο πιθα-νό, να ήταν μία πρακτική που εφήρμοζαν τα Εμπορικά πλοία, διότι πολλά από τα ναυλωμένα είχαν ένα χαμηλό ‘Between-Deck’ με λίγα κανόνια πλώρα-πρύμα. Όσον αφορά τα μεγάλα Cruisers οι Βρετανοί επαφίεντο στα μικρά Δίκροτα των 40-44 πυροβόλων. Το μοντέλο του 1719 ήταν κατά 15% μεγαλύτερο από τον προκάτοχο του, ωπλισμένο με 20 κανόνια των 12 Λιβρών και άλλα 20 των 6 Λιβρών. Είχε πρόστεγο και επίστεγο ελαφράς κατασκευής άνευ πυροβόλων. Κατά τον Πόλεμο περί Διαδοχής της Αυστρίας (1739-48), οι Βρετανοί Αξιωματικοί παρεπονούντο ότι τα εχθρικά Ισπανικά ήσαν πιο ισχυρά. Το 1739 αντικατέστησαν τα 9άρια πυροβόλα της κουβέρτας και προσέθεσαν 4 των 6 Λιβρών στο ενισχυμένο επίστεγο. Όμως η κατωτερότης των Βρετανικών Cruisers ωφείλετο περισσότερο στην κακή ιστιοπλοϊα τους, παρά στην μικρότερη ισχύ πυρός. ‘Επρεπε να τα μεγεθύνουν διά να ανταποκρίνονται τουλάχιστον στο κατ’ όνομα Rate τους.

87

Του Σταύρου Τσιριγωτάκη Γενικού Χειρούργου MD

Είναι καλύτερη η προγραμματισμένη επέμβαση; Ασφαλέστερος κρίνεται ο προγραμματισμός ενός χειρουργείου για την αποκατάσταση της κήλης του κοιλιακού τοιχώματος συγκριτικά με την υποβολή του ασθενούς σε έκτακτο χειρουργείο και οι λόγοι γι’ αυτό, είναι πολυποίκιλοι.

Μ

ε τον όρο κήλη νοείται η προβολή μέρους ενός ενδοκοιλιακού σπλάχνου (συνήθως εντέρου) στο κοιλιακό τοίχωμα, μέσω ενός στομίου (ανοίγματος), το οποίο είναι είτε φυσιολογικό στόμιο αλλά έχει μεγαλώσει, είτε είναι παθολογικό. Γίνεται αντιληπτή συνήθως εύκολα από τον ασθενή, ο οποίος βλέπει όταν είναι όρθιος ένα «πρήξιμο» σε κάποιο σημείο του κοιλιακού τοιχώματος, που «εξαφανίζεται» πολλές φορές όταν ξαπλώσει, τουλάχιστον στα αρχικά στάδια. Η κήλη είναι μια συχνή πάθηση η οποία όμως αποτε-

88

λεί την κυριότερη αιτία απώλειας εργασίας. Είναι μέτριας βαρύτητας αλλά μπορεί να βάλει σε περιπέτειες τον ασθενή αν παραμεληθεί. Είναι η πιο συχνή επέμβαση που πραγματοποιείται από γενικούς χειρουργούς, αφού υπολογίζεται ότι το 5% του πληθυσμού θα εμφανίσει κάποιου είδους κήλη κάποια στιγμή στη ζωή του, με πιο συχνή τη βουβωνοκήλη. Το όνομά της το παίρνει από τη θέση στην οποία εμφανίζεται. Έτσι έχουμε τη βουβωνοκήλη, την ομφαλοκήλη, τη μηροκήλη, την επιγαστρική κήλη και την μετεγχειρητική κήλη, οι οποίες είναι οι συνηθέστερες, αλλά και

Είναι καλύτερη η προγραμματισμένη επέμβαση; μερικές πιο σπάνιες όπως είναι η κήλη Spigel, Richter, Littre και μερικές άλλες. Η αιτιολογία τους μπορεί να είναι συγγενής, όμως οποιαδήποτε άλλη κατάσταση αυξάνει την ενδοκοιλιακή πίεση μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία κήλης, όπως είναι η εκσεσημασμένη παχυσαρκία, η άρση μεγάλων βαρών, ο χρόνιος βήχας, ο έντονος τανυσμός κατά την αφόδευση. Πολύ σημαντικό ρόλο παίζει η διαταραχή της ισορροπίας στη σύνθεση-αποδόμηση του κολλαγόνου και η ανεπάρκεια της ελαστάσης και τέλος η ύπαρξη τομών–ουλών από προηγηθείσες επεμβάσεις στην κοιλιά. Η θεραπεία τους, είναι αποκλειστικά χειρουργική. Πρόκειται για μια συνηθισμένη επέμβαση, μικρής συνήθως διάρκειας, που με τον εξοπλισμό που έχουν στη διάθεσή τους οι χειρουργοί τα τελευταία χρόνια, ο ασθενής δεν νοσηλεύεται περισσότερο από 24 ώρες, δεν πονάει και δεν λαμβάνει παυσίπονα, επανέρχεται γρήγορα στις δραστηριότητες του και γενικά δεν εγκυμονεί κανένα κίνδυνο. Σύμφωνα με όλες τις διεθνείς κατευθυντήριες γραμμές όταν διαγνωσθεί κήλη συστήνεται ο προγραμματισμός για χειρουργική επέμβαση και αποκατάσταση. Τα προβλήματα αρχίζουν όταν ο ασθενής παραμελεί το πρόβλημά του ή αρνείται να υποβληθεί σε χειρουργική αποκατάσταση προβάλλοντας επιχειρήματα ότι θα προσέχει και δεν θα σηκώνει βάρη, ή ότι θα φορά ζώνη (η οποία δεν προσφέρει τίποτα στην ουσία, μάλλον κακό κάνει) ή ότι θα κάνει γυμναστική και φυσιοθεραπεία, που στην πραγματικότητα αντενδείκνυνται. Το μεγάλο πρόβλημα με τις κήλες η περίσφιξη ή ο «στραγγαλισμός». Τότε η χειρουργική επέμβαση πρέπει να γίνει επειγόντως, δηλαδή μέσα σε 5-6 ώρες, διαφορετικά το παγιδευμένο τμήμα του εντέρου μπορεί να νεκρωθεί, να τρυπήσει ή να δημιουργηθεί περιτονίτιδα. Αυτόματα η επέμβαση γίνεται βαριά αφού θα πρέπει να αφαιρεθεί το τμήμα του εντέρου που νεκρώθηκε με θνητότητα που μπορεί να φτάσει το 10%, με πολυήμερη νοσηλεία και ταλαιπωρία του ασθενή. Συνήθως οι περισσότεροι με περισφυγμένη κήλη χειρουργούνται νύχτα, γιατί ο άρρωστος αρχίζει να πονάει, δεν πηγαίνει αμέσως στο γιατρό πιστεύοντας ότι θα υποχωρήσει ο πόνος, αφού το πρόβλημα του είναι γνωστό από καιρό. Η μη υποχώρηση του πόνου τον υποχρεώνει να πάει στο νοσοκομείο, όπου υπάρχει αναμονή. Μέχρι να ολοκληρωθούν οι απαραίτητες εξετάσεις έχει νυχτώσει. Ποιος είναι εκείνος που θα ήθελε λοιπόν να χειρουργηθεί νύχτα από ένα γιατρό ο οποίος όλη μέρα δουλεύει ακατάπαυστα στην εφημερία και δεν έχει ξεκουραστεί καθόλου, αντί να πάει σε μια προγραμματισμένη επέμβαση, καλά προετοιμασμένος με τον γιατρό του να είναι ξεκούραστος; Μεγάλο πρόβλημα είναι ότι στις επείγουσες καταστάσεις συνήθως δεν μπορεί κάποιος να επιλέξει ούτε γιατρό, ούτε θεραπευτήριο, καθώς δεν ξέρει που θα βρίσκεται όταν προκύψει το πρόβλημα. Ακόμα και να

βρίσκεται σε μεγάλη πόλη είναι γνωστό πια στις μέρες μας το κατά πόσον υπάρχουν σε παρακαταθήκη και διαθέσιμα τα υλικά που απαιτούνται για μια ασφαλή επέμβαση, σύμφωνα με όλα τα διεθνή δεδομένα, τα οποία πολλές φορές τα τελευταία χρόνια, ως γνωστόν, δεν υπάρχουν για τις προγραμματισμένες επεμβάσεις πόσο μάλλον για τις επείγουσες. Ένα άλλο μειονέκτημα της απρογραμμάτιστης, επείγουσας επέμβασης ιδιαίτερα στους ηλικιωμένους ανθρώπους οι οποίοι έχουν συνήθως συνοδά προβλήματα υγείας, είναι η έλλειψη χρόνου προετοιμασίας τους σε σχέση με αυτά. Για παράδειγμα όταν κάποιος λαμβάνει αντιπηκτικά χάπια και πρέπει να υποβληθεί σε χειρουργείο πρέπει να τα αντικαταστήσει μερικές μέρες πριν με ενέσιμο φάρμακο, ή αν είναι καπνιστής μπορεί να χρειαστεί να ακολουθήσει για μερικές μέρες μια ειδική αγωγή πριν από την επέμβαση. Στις επείγουσες όμως καταστάσεις όλα αυτά δεν ισχύουν. Είναι εύκολα κατανοητό λοιπόν, πόσους κινδύνους διατρέχει ένας ασθενής προετοιμασμένος και μη ρυθμισμένος σωστά από προβλήματα υγείας που συνυπάρχουν και καμία φορά δεν τα αντιμετωπίζει σωστά ή που πολλές φορές δεν έχει γνώση αυτών. Προς αποφυγή λοιπόν όλων αυτών των δυσάρεστων καταστάσεων που σίγουρα θα ταλαιπωρήσουν αλλά μπορεί να θέσουν ακόμα και σε κίνδυνο τη ζωή του αρρώστου, καλό είναι ο ασθενής να εμπιστεύεται τον γιατρό του και να ακολουθεί τις οδηγίες του.

89

Της Ρίας Στρίγκου

Η τέχνη της ζωής

Η φίλη μου από τον Καναδά μου γράφει πολύ συχνά, μου γράφει γράμματα που με το πέρασμα του χρόνου, μου έγιναν πολύτιμα. Ανακάλυψα πόση σοφία κρύβουν σε κάθε τους λέξη. Πόση χαρά, ρομαντισμό, αγάπη, πόσα συναισθήματα. Τα φυλάω με πολύ αγάπη.

Τ

ην θυμάμαι παιδί και μετά μια εικοσάχρονη νεαρή κοπέλα που άνοιξε τα φτερά της και μαζί με τον καλό της πέταξαν σαν πουλιά στον μακρινό Καναδά. Πόσο ένοιωσα τότε την έλλειψη της, για αρκετό καιρό ένοιωθα μισή. Με το πέρασμα του χρόνου η ζωή με παρέσυρε και όλα έγιναν μια ανάμνηση θολή. Πέρασε αρκετός καιρός μέχρι να πάρω τα πρώτα της νέα. Μέχρι που έφυγε ήταν μια αγαπημένη παρουσία που μαζί διαβαίναμε τα πρώτα χρόνια της νιότης μας. Δεν ήξερα πολλά πράγματα για τον χαρακτήρα της, ίσως και εκείνη να μην ήξερε και για εμένα. Γνωριστήκαμε μέσα από τα γράμματα στα

90

είκοσι πέντε χρόνια της ξενιτειάς της. Μέσα απ’ αυτά τα γράμματα, τα αριστουργήματα όπως τα λέω εγώ, με έβαλα ηθελημένα η άθελα της, να σκεφθώ, να μάθω, να ωριμάσω μέσα από την δική της ωριμότητα, που της έδωσε η ζωή στην ξενιτειά. Πρέπει να ζούσε ευτυχισμένη. Έκανε οικογένεια και αγάπησε την καινούρια πατρίδα της. Όμως μέσα από τα γράμματα της, ανακάλυπτα κάθε φορά την μεγάλη λατρεία που έτρεφε στην Πατρίδα που την γέννησε την Ελλάδα. Με έβαζε και ανακάλυπτα ομορφιές μέσα από τις φράσεις της, που ίσως δεν θα πρόσεχα ποτέ επειδή ήταν δίπλα μου, τις ζούσα, ήταν συνήθεια δεν τις έβλεπα.

Μέσα από αυτά τα γράμματα, έμαθα να βλέπω, όχι να κοιτώ. Έμαθα να προσέχω το κάθε τι, να του δίνω την σημασία που του αξίζει και να το αγαπώ. Έτσι, σιγά-σιγά προσπαθούσα να ζω, να μάθω να ζω. Όχι για να τρώω, να αναπνέω, να βγάζω χρήματα για να ζω. Όχι προσπαθούσε να με κάνει να μάθω να ΖΩ. Κατάλαβα ότι μέσα από τα γράμματα της μου μάθαινε την τέχνη της Ζωής. Μου έγραφε πόσο τυχερή είμαι που ζω σε αυτή την απρόβλεπτη χώρα, δίχως τους αλφαδιασμένους ανθρώπους, δίχως την αλφαδιασμένη ζωή του τόπου που ζούσε εκείνη. Με έμαθε να αγαπώ το αεράκι της θάλασσας, να λατρεύω το γαλάζιο και το λευκό

της χώρας μου. Με έμαθε να παρατηρώ και να βλέπω εκεί που όλα τα γαλάζια μπλέκονται και γίνονται ένα. Έμαθα να αγαπώ την ομορφιά που είναι ότι πιο πολύτιμο υπάρχει. Δεν αναφερόταν μόνο στην εξωτερική ομορφιά που χάνεται κάποτε, αλλά στην ψυχική και πνευματική ομορφιά. Άφησε αυτή την ομορφιά να ξεκινήσει από μέσα σου μου έγραφε, και αυτή θα ακτινοβολεί για πάντα. Πρέπει όμως να την ψάξεις για να την βρεις, γιατί αυτή η ομορφιά δεν είναι πεταμένη σαν μια πέτρα στην ακρογιαλιά που περιμένει τον ανίδεο περαστικό να την μαζέψει. Όχι, η ομορφιά είναι κάτι το υπέροχο και παράξενο που ο κάθε άνθρωπος πλάθει από το χάος του κόσμου, και μέσα από την αγωνία της δικής του ψυχής. Είναι μια μελωδία που για να αντηχήσει μέσα στην καρδιά, χρειάζεται γνώση, ευαισθησία, φαντασία, δύναμη αντοχή, και διαύγεια πνεύματος. Όλα αυτά μαζί σε οδηγούν στην γνώση του ποιος είσαι και τι θέλεις. Τα διάβαζα και τα ξανά-διάβαζα αυτά τα πολύτιμα γράμματα. Στην αρχή μου ήταν δύσκολο να τα καταλάβω, σιγά-σιγά όμως άρχισα να τα νοιώθω. Σε κάποιο γράμμα της μου έγραψε μια φράση που άκουσε από κάποιο φίλο της και της έκανε τρομερή εντύπωση. Γι’ αυτό και μου την έγραψε. Είπε¨ Νοιώθω πλούσιος, όχι γιατί έχω πολλά χρήματα, αλλά γιατί έχω λίγες ανάγκες. Άλλοτε πάλι μου έγραφε. Ξέρεις φίλη μου δεν υπάρχει συνταγή για την ζωή. Είχε ένα μεγάλο χάρισμα. Μπορούσε να πάρει μια απλή φράση και να καταφέρει να βγάλει ομορφιά και να σου την προσφέρει. Κορίτσι μου, μου έγραφε, όποιος ευχαριστιέται με τα μικρά και τα λίγα, η ζωή του είναι γεμάτη λαχεία. Πολλά μου έμαθε αυτός ο τόπος όπου με απέθεσε το χέρι της μοίρας. Έχω μαλώσει για ασήμαντα πράγματα. (π.χ. για μια κλωτσιά σ’ ένα σκυλί).Έχω αγωνιστεί για τα μικρά.(π.χ. για ένα παγκάκι σε μια πλατεία). Και έχω χαρεί για τα λίγα. (Για την ευγνωμοσύνη που είδα στα μάτια του σκύλου, για το χαμόγελο

στα χείλη των γέρων που καθόταν στο παγκάκι). Αυτή την έννοια δίνω στην ζωή. Από τα τόσα που μου έχει γράψει, έχω καταλάβει ότι η ζωή δεν την πήρε από κάτω, δεν την παρέσυρε σε απατηλά μονοπάτια, αλλά της έμαθε την τέχνη της. Την τέχνη του να ζεις μ’ αυτά που σου δίνει, λίγα η πολλά, ωραία η άσχημα. Αυτήν την τέχνη κατάλαβα ότι προσπαθούσε να μου μάθει και εμένα. Αυτό το συνειδητοποίησα ξαφνικά στα τελευταία της γράμματα. Της είχα γράψει,για κάποιες δύσκολες στιγμές μου, μου απάντησε λοιπόν: Φίλη μου να ξέρεις ότι τα πράγματα που πληγώνουν διδάσκουν. Μάθε πως και ο χρόνος έχει ποιότητα. Αυτό είναι η τέχνη της ζωής, να μάθεις να ζεις σε αρμονία με τον εαυτόν σου. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Μάθε να συγχωρείς τα λάθη των άλλων, αλλά μάθε προ πάντων να συγχωρείς και τα δικά σου τα λάθη. Αν δεν έχεις κάνει λάθη δεν έχεις ζήσει. Βλέπε γύρω σου, αλλά να βλέπεις πραγματικά, να νοιώθεις όχι απλώς να κοιτάς. Δες το σημείο εκείνο που ο ορίζοντας συναντά τον ουρανό και που το φως γίνεται χρώμα και άφησε εκείνη την στιγμή την σκέψη σου να τρέξει σε μένα. Γιατί αυτό είναι κάτι που μόνο στην Ελλάδα μας το νοιώθεις. Κοίτα φίλη μου να ζεις την κάθε στιγμή ωραία η άσχημη, καλή η κακή δεν έχει σημασία είναι ΖΩΗ. Και αυτή η ζωή δεν έχει έλεος η ντροπή, της φτάνει μόνο να κάνει τους ανθρώπους να κλαίνε η να γελούν. Πολλά έχω ζήσει μα και πολλά έχω στερηθεί εδώ στην ξενιτειά. Έμαθα όμως να πιστεύω ότι το σπίτι σου είναι εκεί που βρίσκεται η καρδιά σου. Και εμένα η καρδιά μου βρίσκεται στην Ελλάδα. Όμως υπάρχει και το άλλο σπίτι το κοινό. Εκεί είναι ο χώρος που όλοι οφείλουν να σε δεχτούν, είναι ο χώρος στον οποίον όταν βρεθείς δεν μπορείς πια να φύγεις.( καθήκοντα παιδιά, οικογένεια υποχρεώσεις κ.λ.π.). Όλα έχουν το τίμημα τους. Πολύτιμη φίλη μου νοιώθω πως με νοιώθεις. Ανήκω σε δύο πατρίδες τις αγαπώ και τις δύο. Η μία με γέννησε, η άλλη με έζησε. Νοιώθω σαν υιοθετημένο παιδί που γνωρίζει και τους φυσικούς του γο-

νείς. Θέλω να ζήσω και στις δύο, όμως δεν γίνεται. Γι’ αυτό ζω στην μία και την άλλη την έχω στην καρδιά μου. Έφτιαξα λοιπόν μέσα μου έναν κόσμο αποκλειστικά δικό μου, έκλεισα την Ελλάδα εκεί μέσα και προσπαθώ να ισορροπώ. Αυτό όμως θέλει τέχνη. Και τέχνη της ζωής για μένα φίλη μου είναι να χαίρεσαι την ζωή σου. Γιατί είναι πάντα πιο αργά από όσο νομίζομαι, και να σκέφτεσαι πως όσα φαρμάκια και να μας ποτίζει, πάλι μέλι στάζει. Πόσο χαιρόμουν τα γράμματα της και πόσο φοβόμουν μην τα σταματήσει, μην βαρεθεί… Όμως με τον τρόπο της μου έδωσε να καταλάβω ότι χαιρόταν πολύ όταν λάβαινε δικά μου γράμματα, αλλά περισσότερο ακόμη χαιρόταν όταν μου έγραφε εκείνη. Το χαιρόταν γιατί άνοιγε την ψυχή της σαν τις σελίδες ενός βιβλίου και άπλωνε το πνεύμα της μπροστά μου, πράγμα που την έκανε πολύ ευτυχισμένη. Κάποια στιγμή ύστερα από είκοσι πέντε χρόνια συναντηθήκαμε σ’ ένα προσκύνημα της στην Ελλάδα-το μοναδικό από τον καιρό που έφυγε-Μετά την πρώτη συγκίνηση και αγκαλιά μου είπε, αφού κοίταξε πρώτα γύρω της. Το γαλάζιο και το χρυσό στην Ελλάδα δεν θα αλλάξει ποτέ κορίτσι μου. Ξέρεις πόσο φωτεινό είναι μέσα μας; Αν όχι ψάξε και ανακάλυψέ το. Μετά με κοίταξε με μάτια που έλαμπαν.< ίσως από χαρά, ίσως από δάκρυα, ίσως και από τα δύο μαζί>. ΜΕ κοίταξε και μου είπε. Ο χρόνος φίλη μου έχει σκάψει ειδικά για μας ένα προστατευτικό χαντάκι γύρω μας. Κατάλαβα τι ήθελε να μου πει. Κατάλαβα πως ο χρόνος μέσα από τα γράμματα μας δημιούργησε και προστάτευσε αυτήν την φιλία. Κατάλαβα ότι κατείχε καλά την τέχνη της ζωής. Έφυγε αφήνοντας μου μερικές απορίες; Άραγε αν ζούσαμε την φιλία μας από κοντά, θα είχε την ίδια ποιότητα; Θα άνοιγαν τόσο πολύ οι καρδιές μας; Θα λέγαμε όσα γράφαμε; Δεν ξέρω αναρωτιέμαι αν τελικά κατάφερε να με μάθει την τέχνη της ζωής, αν υπάρχει τέχνη για την ζωή, και αν όντως υπάρχει αν θα την μάθω ποτέ.

91

ΜΑΝΤΩ ΜΑΥΡΟΓΕΝΟΥΣ Του Μάρκου Δ. Συνοδινού

Μ

ΑΝΤΩ, (ΜΑΓΔΑΛΙΝΗ) ΜΑΥΡΟΓΕΝΟΥΣ.

1796 ή 1797-Τεργέστη, 1848 Πάρος. Νικόλαος Μαυρογένης, πατέρας. Φιλικός, και έμπορος. Ζαχαράτη Ζατζημπάτη-Μητέρα. Ελλάδα. Βαθμός στρατιωτικός-επίτιμη Αντιστράτηγο την ονόμασε ο Καποδίστριας. Τιμή στην μεγάλη Ελληνίδα που θυσίασε όλα τα πλούτη της στον αγώνα της ελευθερίας του ξεσηκωμένου Ελληνισμού εναντίον των εχθρών του έθνους. Λίγα λόγια για μια από τις λίγες μεγάλες ηρωίδες που ξεσηκώθηκαν εναντίων των Τούρκων που σκλαβώσανε το Ελληνικό έθνος και το φέρανε πίσω σε μαύρη μοίρα, χωρίς να αφήσουν ίχνος πολιτισμού. Σφάξανε εξισλάμισαν Ελληνόπουλα, παιδομάζωμα για δημιουργία του τάγματος των Γενιτσάρων, κοπέλες αρπάξανε για τα χαρέμια τους, μια τόσο βάρβαρη σκλαβιά, αμορφωσιά και οπισθοδρόμηση, μέσα σε συνεχή απειλή κρεμάλας ή αποκεφαλισμού, η μόνη ελπίδα σωτηρίας. Εξισλαμισμός, εκτουρκισμός των όσων σκλάβων θέλανε να ζήσουνε με κάπως πιο ελεύθερη ζωή, μα με χαμένη την προσωπικότητα

92

τους, κάτω από του βάρβαρου και ανελέητου κατακτητή τον στυγερό για τους σκλάβους νόμο. Υπήρξαν πολλοί φλογεροί και απροσκύνητοι Έλληνες στα βουνά στα λαγκάδια, και στη θάλασσα, που διεκδικούσανε με κάθε μέσο την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Γνωστοί είναι σε όλους ή σε πολλούς, αυτοί οι αθάνατοι νεκροί που πέσανε στον τάφο για να έχουμε λεύτερη πατρίδα. Το αξιοσημείωτο είναι ότι αν και σκλαβωμένοι οι Έλληνες μέσα τους ζούσε η Ελλάδα αδούλωτη κι ελεύθερη, ζωντανό το όνειρο του έθνους, ίσως πολύ περισσότερο από την εποχή μας. Μια μεγάλη και φλογερή Ελληνίδα είναι και η Μαντώ. Η Μαντώ ( Μαγδαληνή) Μαυρογένους, υπήρξε παράδειγμα ατρόμητης Ελληνίδας, που στη νεανική της ορμή και την αγνή ψυχή της, απλόχερα έδωσε τα πάντα για την ελευθερία της πατρίδας. Μέσα από την λήθη εμπρός μας φανερώνονται μια ηρωική προσωπικότητα, η Μαντώ, που εμπνέει και ξεσηκώνει τους Έλληνες να δροσιστούνε στο αθάνατο κρασί της λευτεριάς.

Γυναίκα με λαμπερή προσωπικότητα και με μεγάλη καλλιέργεια, βουτηγμένη μέσα στην κολυμβήθρα του Ελληνόφωτου, με το θάρρος και, την φλόγα της λευτεριάς, δεν άργησε να ξεσηκώσει κόσμο αφού και την περιουσία της προσέφερε στον αγώνα στην Παλιγγενεσία του έθνους. Η Μαντώ γεννήθηκε το 1796 στο χωριό Μαρμαρά της Πάρου από γονείς αρχοντικής καταγωγής, που είχαν τις ρίζες τους στις αρχοντικές οικογένειες των Ελλήνων των Παραδουνάβιων περιοχών. Κατ’ άλλους η Μαντώ ( Μαγδαληνή) κόρη του Νικολάου Μαυρογένους μεγαλέμπορου και φιλικού καταγόμενου από την φαναριώτικη οικογένεια των Μαυρογένηδων, λίγο πριν την έκρηξη της επαναστάσεως ήρθε με τον πατέρα της από την Τεργέστη και εγκαταστάθηκε στην Τήνο. Όταν ξέσπασε η Επανάσταση πήγε στην πατρίδα της μητέρας της στην Μύκονο που προπαγάνδιζε την αναγκαιότητα της συμμετοχής της στον αγώνα. Με δικά της χρήματα εξόπλισε δύο πλοία και καταδίωξε τους πειρατές που λυμαινόταν την γύρω από το νησί της περιοχή. Αργότερα συγκρότησε σώμα πεζικού στο οποίον ανέλαβε την αρχηγία ντυμένη ανδρικά. Κατόπιν τούτου δημιούργησε στόλο από έξη πλοία ο οποίος ενώθηκε με την Ναυτική δύναμη του Τομπάζη. Αλλά και πάλι εγκατέλειψε και συγκρότησε σώμα πεζικού από 16 λόχους 50 ανδρών με το οποίο πήρε μέρος στις επιχειρήσεις και στην Κάρυστο. Πολέμησε επίσης με τον Γρηγόριο Σάλλα, στις μάχες που έγιναν στο Πήλιο, στην Φθιώτιδα και στην Λεβαδιά. Μετά ξαναγύρισε στη Μύκονο και ασχολήθηκε με την τροφοδοσία του Ναυτικού και την συγγραφή υπομνημάτων, με τα οποία καλούσε τις γυναίκες της Ευρώπης να συνδράμουν τον αγώνα. Μετά την απελευθέρωση πήγε στο Ναύπλιο και κατοίκησε στο σπίτι που της παραχώρησε η εθνοσυνέλευση. Το σπίτι της ήταν δίπλα σε κείνο του Δημήτριου Υψηλάντη, με τον ποίο καθώς αναφέρεται συνδέθηκε ερω-

ΜΑΝΤΩ ΜΑΥΡΟΓΕΝΟΥΣ

τικά. Η Μαντώ ήταν όμορφη λεπτοκαμωμένη, με καλούς τρόπους και ευρωπαϊκή μόρφωση και κουλτούρα. Ήταν αδύνατο να μην την ερωτευτεί ο Δημήτριος Υψηλάντης. Οι δύο τους έγιναν ζευγάρι και αρραβωνιάστηκαν. Ο Υψηλάντης είχε υποσχεθεί ότι θα παντρευόταν τη αγαπημένη του, μετά την απελευθέρωση της πατρίδας. Η σχέση τους όμως προκάλεσε τα συντηρητικά ήθη της εποχής και τρομοκρατούσε πολλούς πολιτικούς ηγέτες, καθώς σήμαινε την ένωση δύο μεγάλων οικογενειών με σαφή ρωσικό προσανατολισμό. Περί το 1825 ο Ιωάννης Κωλέττης φοβούμενος ότι ο γάμος αυτός θα βοηθούσε την ανέλιξη του Υψηλάντους ως ηγεμόνα της χώρας κάτι που του έφραζε τον δρόμο προς την εξουσία, αποφάσισε να διαλύσει αυτό το δεσμό. Στην απόφαση του τον βοήθησε η διαρκής επιδείνωση της υγείας του Υψηλάντη που υπέφερε από χρόνια πάθηση των Πνευμόνων, και η λαϊκή κατακραυγή που προκαλούσε το γεγονός ότι οι δύο νέοι δεν είχαν επισημοποιήσει την σχέση τους. Η Μαντώ η οποία αντιμετώπιζε εντονότερες επικρίσεις ζήτησε από τον Υψηλάντη να την παντρευτεί. Εκείνος προσπάθησε να της εξηγήσει πως οι στιγμές ήταν δύσκολες για την πατρίδα και δεν έπρεπε να γίνει κάτι τέτοιο. Επειδή όμως αντιμετώπισε την οργή της έδωσε έγγραφη υπόσχεση για γάμο, όταν οι συνθήκες θα το επέτρεπαν. Την ίδια περίοδο ο Κωλέττης προσέγγισε τους πιστούς σωματοφύλακες του Υψηλάντη και με ψεύτικη λύπη, τους ανέφερε ότι κινδυνεύει η υγεία του αρχηγού τους λόγω αυτού του δεσμού κι ότι το όνομα του είχε εξευτελιστεί στο λαό του Ναυπλίου. Τα επιχειρήματα του τους έπεισαν και μια νύχτα που ο Πρίγκιπας έλειπε σε περιπολία, μερικοί άνδρες του, εισέβαλαν στο σπίτι της Μαντώς την μετέφεραν στο λιμάνι και την επιβίβασαν βίαια σε ένα πλοίο που απέπλεε για τη Μύκονο απειλώντας την με θάνατο αν επέστρεφε στο Ναύπλιο.

Όταν ο Υψηλάντης επέστρεψε στην πόλη και πληροφορήθηκε τι είχε συμβεί εξοργίσθηκε. Έμαθε ποιοι ήταν οι ένοχοι, αλλά δεν κατάφερε ποτέ να ανακαλύψει τον πρωταίτιο. Αμέσως έστειλε επιστολή στην Μαντώ, με την οποία την καλούσε κοντά του και την παρακαλούσε να συγχωρήσει την απερισκεψία των ανδρών του. Πράγματι επέστρεψε στο Ναύπλιο και ο Κωλέττης εφάρμοσε ένα δεύτερο σχέδιο. Μια μέρα της έστειλε τους δύο προσωπικούς γιατρούς του Υψηλάντη να της παρουσιάσουν με τραγικό τρόπο την κατάσταση της υγείας του Πρίγκιπα και να της δηλώσουν, πως αν δεν αποχωριζόταν, εκείνος θα πέθαινε και η πατρίδα θα έχανε έναν από τους πιο άξιους υπερασπιστές της. Τα λόγια τους ήταν αρκετά για να θίξουν την φιλοπατρία της Μαντώς. Συγκέντρωσε βιαστικά τα πράγματα της και χωρίς να αποχαιρετήσει κανέναν, εγκατέλειψε το Ναύπλιο. Όταν ο Υψηλάντης πληροφορήθηκε τη φυγή της Μαντώς της έστειλε επανειλημμένα καλώντας την να επιστρέψει, όμως τα φλογερά εκείνα γράμματα έπεσαν στο κενό. Η Μαντώ πίστεψε ότι η επίσκεψη των γιατρών είχε σκηνοθετηθεί από τον ίδιο. Νόμιζε ότι ο Υψηλάντης ήθελε να αθετήσει με αυτό τον τρόπο την υπό-

σχεση περί γάμου που της είχε δώσει. Τον Αύγουστο του 1832 ο Υψηλάντης πέθανε,. Μετά την ανακήρυξη του από τον Καποδίστρια σε στρατάρχη της ανατολικής Ελλάδος, έλειπε τον περισσότερο καιρό από το Ναύπλιο, με συνέπεια η στρατιωτική ζωή να επιδεινώσει την υγεία του. Τις τελευταίες ημέρες της ζωής του, η Μαντώ παρόλο ότι είχε πληροφορηθεί τα άσχημα νέα δεν πήγε να του μιλήσει. Όταν όμως ο πρίγκιπας πέθανε, η Μαντώ ξεκίνησε αποφασισμένη να τον νεκροστολίσει και να τον μοιρολογήσει, χωρίς κανένας να τολμήσει να την εμποδίσει. Ακολούθησε μαυροφορεμένη την κηδεία του, τραγική ανύπαντρη χήρα. Αμέσως μετά έφυγε για πάντα από το Ναύπλιο. Πάμπτωχη μετά πήγε στη Μύκονο κι από εκεί πήγε στην Πάρο, όπου είχε συγγενείς. Πέθανε το 1848 από τύφο και ενταφιάσθηκε με έξοδα του δημοσίου στον αυλόγυρο της Εκατονταπυλιανής. Θυσίασε τα πάντα για τον αγώνα, αυτή η φλογερή επαναστάτρια το πρότυπο ανιδιοτέλειας, αυτή η ηρωική Ελληνίδα, που στην παλιγγενεσία του έθνους, με το παράδειγμα της, ενέπνευσε όχι μόνο Ελληνίδες αλλά και πολλούς φιλέλληνες της Ευρώπης. Αυτή η μεγάλη Ελληνίδα θυσίασε τα πλούτη και τα νιάτα της για τον αγώνα για να πεθάνει μετά πάμπτωχη και σχεδόν λησμονημένη, η μεγάλη Ελληνίδα αρχοντοπούλα. Η προτομή της δίκαια στήθηκε στο πεδίο του Άρεως μαζί με όλες τις ηρωικές Ελληνίδες και όλους τους μεγάλους ναυμάχους και αγωνιστές στρατηγούς όμορφη και περιβεβλημένη την δόξα και ευπραγία σαν φωτεινό παράδειγμα, μέσα από την αχλή του μύθου, δοξασμένη πυρσοφόρος Θεϊκή μορφή που διέλυσε τα σκότη στην τότε μπερδεμένη εποχή που αποφασιζότανε η συνέχεια της σκλαβιάς, ή η ελευθερία του έθνους. Συνήθως λέγεται ότι «ο πρόδρομος θυσιάζεται», ή όπως των κλεφτών το γνωμικό «τα παλικάρια τα καλά σύντροφοι τα σκοτώνουν!»

93

Προορισμός το «πουθενά» του Υπoναυάρχου Λ.Σ. (εα) Βασ. Παπαγιάννη

Με αφορμή σχολίων σε περιπτώσεις ατυχημάτων επιβατηγών πλοίων θα ήθελα να αναφερθώ σε ένα παλαιότερο ναυάγιο ελληνόκτητου κρουαζιερόπλοιου, γεγονός που προβλημάτισε έντονα τους ναυτιλιακούς παρατηρητές και ιδιαίτερα αυτούς των κρουαζιερόπλοιων, όπως άλλωστε συμβαίνει πάντοτε σε παρόμοιες περιπτώσεις.

94

Π

ρόθεσή μου δεν είναι να υπενθυμίσω ναυάγια, ούτε να επαναλάβω γνωστά στοιχεία, αλλά να τονίσω τον υψηλό βαθμό εκπαίδευσης, ετοιμότητας και γενικά ναυτοσύνης των Ελλήνων ναυτικών που, με τις συντονισμένες ενέργειες και την βαθιά αίσθηση του καθήκοντος, σώζουν τη ζωή των επιβατών. Αναφέρομαι στο ατύχημα του ελληνόκτητου, με σημαία Μπαχάμες κρουαζιερόπλοιου, “Royal Pacific” του ομίλου Λελάκη που συνέβη στο Malacca Strait, κοντά στο Port Dickson, την 2:30 περίπου τοπική ώρα, την Κυριακή 23 Αυγούστου 1992. Είχε αποπλεύσει με προορισμό το “πουθενά” (No Where) για να παραμείνει μερικές ώρες στο ανοικτό πέλαγος, να διασκεδάσουν οι επιβάτες εν πλώ –στο πλοίο λειτουργούσε και καζίνο– και να επαναπλεύσει στο λιμάνι απόπλου. Όπως είναι γνωστό το πλοίο βυθίστηκε σε μικρό χρονικό διάστημα μετά από ισχυρό χτύπημα που δέχτηκε από το μεγάλο ταϊβανέζικο αλιευτικό “Tereu 51” στην αριστερή του πλευρά πρύμηθεν του εγκάρσιου, συγχρόνως πάνω και κάτω από την ίσαλο γραμμή, και πάνω από το επίπεδο στεγανών χωρισμάτων. Το πλήρωμα έκλεισε σχεδόν αμέσως τις στεγανές πόρτες, αλλά γρήγορα πλημμύρισε το μηχανοστάσιο και το νερό όρμησε στην συνέχεια στις καμπίνες καθώς το πλοίο άρχισε να γέρνει. Διατυπώθηκαν διάφορες απόψεις για την ακριβή αιτία της σύγκρουσης. Επιβάτες ισχυρίσθηκαν οτι επικράτησε μεγάλη σύγχυση στο πλοίο, διότι το πλήρωμα ήταν Έλληνες, Ινδονήσιοι, Πολωνοί και Βιρμανοί, οι οποίοι γνώριζαν μόνο την μητρική τους γλώσσα. Οι τοπικοί ανταποκριτές ανέφεραν οτι ο πλοίαρχος διέταξε την εγκατάλειψη του πλοίου, το οποίο βυθίστηκε σε 15 λεπτά αφού προηγουμένως πραγματοποιήθηκε με επιτυχία καθαίρεση σωσιβίων λέμβων. Είμαι σε θέση να γνωρίζω οτι οι ενέργειες του πληρώματος του πλοίου ήταν άμεσες, θαρραλέες και ενδεδειγμένες γι’ αυτό και ήταν απόλυτα επιτυχής η εγκατάλειψη του πλοίου σε μικρό χρονικό διάστημα και η διάσωση όλων των επιβατών. Υποδέχθηκα προσωπικά τους Έλληνες αξιωματικούς ναυαγούς του πλοίου, στο αεροδρόμιο, και συζήτησα μαζί τους τόσο

μόλις τους καλωσόρισα, όσο και αργότερα στα γραφεία της εταιρείας. Όπως μου είπαν μετά την πρώτη ανακοίνωση για εγκατάλειψη του πλοίου δεν υπήρχε δυνατότητα για άλλες ειδοποιήσεις και ανακοινώσεις, διότι είχαν τεθεί εκτός λειτουργίας όλα τα μέσα ενημέρωσης των επιβατών. Άρχισαν τότε όλοι οι Έλληνες αξιωματικοί να τρέχουν στους διαδρόμους του πλοίου, που είχε αρχίσει να γέρνει, να χτυπούν με τα χέρια τους τις πόρτες των καμπίνων των επιβατών, να τους καλούν δια ζώσης να εγκαταλείψουν το πλοίο, και να τους οδηγούν στους σταθμούς συγκεντρώσεως. Και βέβαια δεν ήταν δυνατόν οι επιβάτες να δουν τα γαλόνια των αξιωματικών, διότι πολλοί από αυτούς δεν φορούσαν στολή. Και δεν την φορούσαν διότι και οι ίδιοι πετάχτηκαν από τον ύπνο τους και το μόνο που πρόλαβαν να φορέσουν ήταν ένα παντελόνι. Στην ερώτησή μου προς τον πλοίαρχο για το πως αντιλήφθηκε την αμεσότητα του κινδύνου και διέταξε εγκατάλειψη του πλοίου χωρίς να έχει σαφείς αναφορές για το μέγεθος του ρήγματος, μου απάντησε: “Μόλις ανέβηκα στη γέφυρα ένοιωσα το πλοίο, που είχε όλο του το δρόμο, να “σιάρει” να “κωλοκάθεται”. Κατάλαβα αμέσως ότι το ρήγμα ήταν πολύ μεγάλο, σε δύσκολο σημείο και οτι τίποτα δεν μπορούσε να διατηρήσει το πλοίο εν επιπλεύσει. Γι’ αυτό και διέταξα αμέσως εγκατάλειψη πλοίου. Άκουσα πολλές αφηγήσεις και ιστορίες για το συγκεκριμένο ναυάγιο, ανάμεσα στις οποίες και την ακόλουθη κινέζικη “δοξασία”. Οι Κινέζοι ψαράδες πιστεύουν οτι όσο πιο κοντά περάσει το αλιευτικό τους από την πρύμνη ενός επιβατηγού πλοίου τόσο καλύτερη θα είναι η ψαριά, προφανώς διότι στην περιοχή αυτή συγκεντρώνονται πολλά ψάρια λόγω των φώτων του πλοίου που φωτίζουν τη θάλασσα. Να είχε άραγε σκοπό ο κινέζος κυβερνήτης του αλιευτικού, να περάσει ξυστά από την πρύμνη του κατάφωτου κρουαζιερόπλοιου και από κακό υπολογισμό ή χειρισμό της τελευταίας στιγμής να “του την έδωσε”; Ήταν μία από τις απορίες που είχε και ο ίδιος ο πλοίαρχος.

95

Κενοδοξία Της Χαράς Ρίζου Αέρινοι δρόμοι γοήτεψαν την ανήσυχη ματιά μας Κι αρχίσαμε να χτίζουμε με πετρωμένα όνειρα σκάλα για το φεγγάρι Στον λαβύρινθο του χρόνου χαθήκαμε Κάθε ψηφίδα δύναμης ξοδέψαμε στο άπειρο της προσμονής βουλιάξαμε τραυματίες στα σύννεφα κρεμαστήκαμε απ’ τ’ αστέρια

Αισθήματα & δρόμοι… Του Σπύρου Ραδίτσα Οι δρόμοι λοξεύουν όταν τερματίζουν τα αισθήματα. Όταν οι καρδιές κρύβονται στα λημέρια τους, οι δρόμοι λοξεύουν. Όταν σκιάζεται η θαλπωρή στα λιακωτά, οι δρόμοι λοξεύουν. Όταν αγνοείς τ’αστέρια, οι προορισμοί χάνονται οι δρόμοι λοξεύουν...

96

Εσπεράνσα Του Γεωργίου Μανέτα Πυρόξανθη, σαν τη φωτιά και σαν τον ήλιο, ξένη, κοχύλι ψάχνω να κρατεί τα γκρέμια σου μαλλιά. Λυσίκομη, δεν σε θωρώ στο φως οπού σε ραίνει. Φασματική, δε σε μπορώ να σ’ έχω γι’ αγκαλιά. Κι αν δε σε γνώρισα ποτέ, κι αν καθαρά δε σ’ είδαως λικνιζόταν το κορμί στο λιγοστό το φως, την ώρια έλουζε σκιά μια μαγεμένη αχτίδα, τόσο, που ποίημα μου ‘γινε κι απώτερος σκοπός: «Tη γνώρισα μια Κυριακή μες στη βροχή κι ήθελα τόσο να της πω μια καλησπέρα, όταν οι στάλες πέφτανε με τον αέρα και υγραίναν του προσώπου της κάθε πτυχή. Είχε μι’ αρχέγονη ομορφιά το σώμα της, κισσός πλεγμένος πέφταν τα μαλλιά της, το κόκκινο στα χείλη είχε το στόμα της και κάτι από τα σύννεφα η ματιά της. Πάνω της, κίτρινο φορούσε το φεγγάρι και σκουλαρίκι έναν αστέρα λαμπερό. Έμοιαζε κύμα ζωγραφιάς, ανέμου χάρη! Είχε τον ήλιο περασμένο στο λαιμό. Είχε πια φύγει όταν με πήρε το σκοτάδι, με τη βροχή, προς ένα γκρίζο ουρανό. Μες στα ταξίδια, είναι ο πόνος και το χάδι, που ακολουθούν σε κάθε τόπο μακρινό.» Μπορώ σε θάλασσα βαθιά, σφοδρά τρικυμισμένη. Να ζω στην άβυσσο μπορώ με γύρω μου στοιχειά. Μα δεν μπορώ να σε ξεχάσω, ξένη αγαπημένη. Απ’ έρωτα μου ‘χει πληγεί, η δύστυχη καρδιά.

ΤΑΞΙΔΙ ΖΩΗΣ Της Μάρως Δήμου Φεύγει γρήγορα ο καιρός φεύγουν γρήγορα οι μέρες το ρολόι της ζωής δεν σταματά. Με τα μάτι ανοιχτά Βλέπω τα παλιά εκείνα χρόνια μ’ αγάπη και τρυφερή ματιά. Είχε άνοιξη η καρδιά μας η ψυχή μας είχε φωτιά. Στα δεκαεφτά μας ερωτούσαμε τ’ αστέρια και τους κάμπους τους χρυσούς τι είναι κείνο, τι είναι τ’ άλλο; την αγάπη θα την βρούμε εκεί εμπρός; Και ταξείδεψε ο χρόνος ταξειδέψαμε κι εμείς. Θεέ μου είναι όμορφος ο κόσμος όμορφη είνει η ζωή τις φουρτούνες της ζωής δεν τις θυμάμαι της ζωής την ομορφιά στην καρδιά μου κρατώ.

O ΗΛΙΟΣ ΕΣΒΗΣΕ Του Χρήστου Χρήστου Ο ήλιος έσβηνε στη δύση τη μαβιά Σαν το λυχνάρι που ξεμένει από λάδι Οι ανθοί ζευγάρωναν και στέλναν ευωδιές Μεθώντας στου απόβραδου το χάδι . Δρόσος τ ' απόγειου δένετε με το στερνό το φως Που από ψηλά τρεμουλιαστά-δειλά στέλνουν τα αστέρια Σαν μαϊστράλι το φιλί σου νοιώθω δροσερό Και την λιανή μου την πνοή κρατάς στα δυο σου χέρια. Τους χτύπους αφογκράζουμε που στέλνει η καρδιά σου Καθώς στα χέρια σου ανήμπορα έχω παραδοθεί Τις θλίψες, που υγραίνουνε τα μάτια σου, διαβάζω Πριχού στερνή μου ανασεμιά σ' αφήσει μοναχή.

Η Φιλοσοφία των Λουλουδιών Της Βούλας Λαμπροπούλου Ο Θεός ζει και αναπνέει μέσα από τα λουλούδια. Λυγαριές και μυρσίνες που σκορπούν ευωδία νάρκισσοι και κρίνα που ασκούν γοητεία περιβάλλουν με πάθος τις παπαρούνες που ματώνουν τον κάμπο! Βροχή χρωμάτων και αρωμάτων στον κάμπο. Χρυσή ευλογία η γύρη αιωρούμενες, αόρατες νότες. Η φύση χαρίζει την αρμονία Εκεί που γεννιέται ένα λουλούδι έχει περάσει ο Θεός!

97

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΗ ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΣΩΜΑΤΕΙΩΝ ΣΥΝΤΑΞΙΟΥΧΩΝ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΩΝ Ε.Ν. ΕΔΡΑ: ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ 100 - Τ.Κ. 18535 ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΤΗΛ./FAX: 210 4115381 (5ος όροφος) E-mail: possaen@otenet.gr, possaen@gmail.gr Πειραιάς: 29/01/2016

Π.Ο.Σ.Σ.Α.Ε.Ν. ΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΕΩΣ 1995 Αριθ. Πρωτ.:186/2016

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Εμείς οι συνταξιούχοι Ναυτικοί ΧΑΙΡΕΤΙΖΟΥΜΕ την απόφαση της ΠΝΟ για κλιμάκωση της απεργιακής κινητοποίησης. Γνωρίζουμε τις τεράστιες πιέσεις που θα πρέπει να αντέξουν. Δεν είναι όμως δυνατόν να μην αντιδράσουμε ενάντια στην επικείμενη διάλυση των πάντων. Οι συνταξιούχοι Ναυτικοί, αντιλαμβανόμενοι την μπλόφα της ΜΗ μείωσης των συντάξεων μας και της υποτιθέμενης ΑΥΤΟΤΕΛΕΙΑΣ του ΝΑΤ και όλων των δόμων πρόνοιας του, αντιστέκονται με συμμετοχή στις απεργιακές κινητοποιήσεις. Κινητοποιήσεις οι οποίες όπως όλα δείχνουν θα συνεχισθούν με μεγαλύτερη συμμετοχή λόγω της αδυναμίας που έχει η Κυβέρνηση να αντιληφθεί ότι το νομοσχέδιο Κατρούγκαλου είναι ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΜΠΟΡΑΚΟΥ και αυτός ο ΘΑΝΑΤΟΣ είναι για όλους τους ΕΛΛΗΝΕΣ. Η Διοίκηση της Πανελλαδικής Ομοσπονδίας Σωματείων Συνταξιούχων Αξιωματικών Ε.Ν Συμμετέχει στην απεργία που συνεχίζει η ΠΝΟ για τις 29 και 30 Ιανουαρίου όπως και της ΓΕΣΕΕ στις 4ης Φεβρουαρίου 2016.

ΑΓΩΝΙΖΟΜΕΝΟΙ ΚΑΤΑ Της επικείμενης διάλυσης του ΝΑΤ. Της κατεδάφισης του ΚΕΑΝ, των ταμείων πρόνοιας, του ΕΛΟΕΝ. Του ευτελισμού των συντάξεων και του εφάπαξ και την μη καταβολή του. Της ΥΦΑΡΠΑΓΗΣ - ΚΛΟΠΗΣ των περιουσιακών στοιχείων μας τα οποία είναι πληρωμένα με αίμα και αλμύρα. Της συνεχιζόμενης επιδείνωσης της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης με ολέθρια αποτελέσματα στην υγεία των Ναυτικών και των οικογενειών τους. Παρά τις συναντήσεις και διαβεβαιώσεις των συναρμόδιων Υπουργών πριν από διμήνου στον ΟΙΚΟ ΝΑΥΤΟΥ. Όλοι ΠΡΈΠΕΙ να αντιταχθούμε στην επιχειρούμενη εξαφάνιση της ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ του ταμείου μας. Δεν πρέπει να είμαστε αυτοί που δεχτήκαμε να διαγραφούν 150 χρόνια και πλέον, αγώνων και προσφοράς. Το χρωστάμε στην ιστορία μας. Για το ΔΣ της Π.Ο.Σ.Σ.Α.Ε.Ν Ο Πρόεδρος Γεώργιος Δεωνάς Πλοίαρχος Ε.Ν.

98

Shipping Solutions Ship Management â&#x20AC;˘ Shipping Projects

Navigating to the Future

53-55 Akti Miaouli str. - Piraeus - Greece - P.O. 185 36 tel.: (+30) 210 4295500 - fax: (+30) 210 4295511 email: econav@econav.co - www.econav.co