Νέος Εξάντας - Φεβρουάριος 2015

α Σέβου Ἂλ

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 50 | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2015

Ιδρύματα Ιωάννου Διαμαντή Πατέρα

Γραμμή «Mε Αγάπη»

HELMEPA WISTA Hellas

ΙΣΤΕΙ Ο Ν

ΡΙ

ΥΛ

ΤΕ Γ

Ο

ΝΩ Ν ΛΟ

ΓΟ

Ε

ΛΗ

• ΓΡΗ

• ΕΝ ΩΣ Η

Λ

ΤΑ Λ ΛΙΟ

ΟΣ •

ΜΕ Χ ΝΩ Ν •

ΑΡ

Βράβευση Κοινωφελών Ιδρυμάτων

ΟΣ

ΞΕΝΟ

ΠΟ

PROUDLY SERVING GREEK SHIPOWNERS SINCE 1949

CHOOSING A FLAG IS ONE OF THE MOST

IMPORTANT DECISIONS A SHIPOWNER WILL EVER MAKE. FOR SHIPOWNERS OF APPROXIMATELY

4,000 VESSELS WORLDWIDE, THE CHOICE IS LIBERIA

DUBAI y HAMBURG y HONG KONG y LONDON y MONROVIA y NEW YORK y PIRAEUS y RIO DE JANEIRO y SEOUL y SHANGHAI y SINGAPORE y TOKYO y ZURICH

Virginia, USA y +1 703 790 3434 y info@liscr.com y www.liscr.com

1, Charilaou Trikoupi - 185 36, Piraeus - Greece Tel.: +30 210 42 80 444, Fax: +30 210 42 80 443 e-mail: aegeansa@otenet.gr

KYKNOS TRAVEL offers a highly professional service to take care of all travel and tourism arrangements including: -

Outgoing Tourism Hotel, Villa, Apartment Reservations Air, Boat & Rail Tickets Organized Tours Business Travel & Service Conferences Cruises Visa Passport Formalities

KYKNOS

ISO 9001:2000

INTERNATIONAL TRAVEL AGENCY L.T.D. V.I.P. SERVICE KYKNOS TRAVEL Head Office: 12, Skouze Str. 185 36 Piraeus - Greece Tel: +30 2104514482 2104286356 2104286357 Fax: +30 2104525883 E-mail: kyknos2@kyknostravel.officegate.gr

BRANCH OFFICE: 292, Kifissias Ave. 115 25 Psychiko Athens - Greece Tel: +30 2106713266 2106723263 2106744151 Fax: +30 2106726041 E-mail: kyknos@kyknostravel.officegate.gr

α Σέβου Ἂλ

Νέος εξάντας

Τεύχος 50 | Φεβρουάριος 2015

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ | ΤΕΥΧΟΣ 50 | ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2015

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΣΧΗ ΜΑΣ Ιδρύματα Ιωάννου Διαμαντή Πατέρα

Γραμμή «Mε Αγάπη»

Καρφίτσα πέτου, ολομέταξες γραβάτες και γυναικεία φουλάρια. Διατίθενται σε πολύ χαμηλή τιμή στα Μέλη και τους φίλους μας, για ίδια χρήση ή για να τα προσφέρουν σε τρίτους ως ένα εντυπωσιακό δώρο.

HELMEPA WISTA Hellas

ΙΣΤΕΙ Ο Ν

ΡΙ

Βράβευση Κοινωφελών Ιδρυμάτων

ΤΑ Λ ΛΙΟ

ΥΛ

ΤΕ

ΓΟ

ΓΟ

Ε

ΝΩ Ν ΛΟ

• ΓΡΗ

• ΕΝ ΩΣ Η

ΛΗ

ΟΣ •

ΜΕ Χ ΝΩ Ν •

ΑΡ

Λ

ΟΣ

ΞΕΝΟ

ΠΟ

Βράβευση Κοινωφελών Ιδρυμάτων ΤΕΤΡΑΜΗΝΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ-ΕΚΔΟΣΗ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ PORT CAPTAINS CLUB Φίλωνος 86, 3ος όροφος, 185 36 Πειραιάς Τηλ.: 210 42 94 236 / 237 Fax: 210 42 94 238 E-mail: portcaptainsclub@otenet.gr www.portcaptainsclub.gr ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟYΛΙΟ Μαρίνος Τσάμης Πρόεδρος Άγγελος Γαβιώτης Αντιπρόεδρος Δημήτρης Μηνδρινός Β΄ Αντιπρόεδρος Παναγιώτης Μηνόγιαννης Γεν. Γραμματέας Δημοσθένης Παπαδόπουλος Ταμίας Χρήστος Γερασίμου Κοσμήτωρ Σπύρος Ραδίτσας Μέλος Εκδότης-Διευθυντής κ. Λίνα Ποταμιάνου Κιν.: 693 7372665 Νομικοί Σύμβουλοι Μαρία Σωτηροπούλου Κολοκοτρώνη 153, Πειραιάς Τηλ.: 210 41 81 048 / 210 45 26 916 Χρήστος Τζάκος Ναβαρίνου 17, 106 81 Αθήνα Τηλ.: 210 3303700 Κιν.: 697 7898217 Ραλλία Π. Δρακουλάκου Κάρπου 60, Αθήνα Τηλ. 210 9021907 - Κιν. 694 5778709 Παραγωγή εντύπου ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ Μ. ΣΤΕΡΓΙΟΥ Βουλιαγμένης 52, 166 73 Βούλα Τηλ.: 210 89 48 640 E-mail: mx_ster@otenet.gr

Π Ε Ρ Ι Ε ΧΟ Μ Ε Ν Α 11 Οι δραστηριότητές μας, ενημερώνει ο Πρόεδρος καπτα-Μαρίνος Τσάμης 12 Άρθρα - Σχόλια, του Φρίξου Δήμου 14 Κομμωτής στο MED SEA του Βάλσαμου Πιτσικάλη 15 Παρουσίαση Ναυτικό Μουσείο των Οινουσσών 16 Πάσχα Ορθόδοξων και Καθολικών. Ημερολόγιο του Δημήτριου Μηνδρινού 18 Φιλολογικές Αναζητήσεις του Τάσου Ρήγα 20 Εκδηλώσεις της Λέσχης 32 Press Release HELMEPA 33 Η τρύπα του όζοντος του Πέτρου Τζιά 39 Βράβευση Πλοιάρχου Γιάννη Κεράνη 40 Βράβευση Κοινωφελών Ιδρυμάτων από τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων Πειραιά 48 Το Ιερό της Δήμητρας στην Ελευσίνα του Μαρίνου Τσάμη 52 Το τραγικό δυστύχημα του Ε/Γ–Ο/Γ «NORMAN ATLANTIC» του Νίκου Πλακά 53 New Horizons του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη 60 Η Ναυτική Σχολή της Ύδραs του Φρίξου Δήμου 64 Μεγάλη κουβέντα μη λές... του Κώστα Τσάμη 68 ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΙΤΙΔΑ: Μια ύπουλη νόσος της Φλωράνθης Μπαχά 79 Τα πρώτα 100 χρόνια του ΝΑΤ του Πάτροκλου Χ. Αθανασίου 84 Λυρικά ταξίδια: Ποιήματα της Ειρήνης Φάνιας Παπιδά, της Χαράς Ρίζου, Της Μάρως Φ. Δήμου, του Σπύρου Ραδίτσα και του Μιχάλη Γ. Χαλκιά

86 «...μονάχα το καράβι!» του Σαράντου Ι. Καργάκου 88 Nέα Αττική Κωμωδία: Η «Σαμία» του Μενάνδρου της Άννας Βογιατζή 91 Θάλασσα & Λογοτεχνία του Απόστολου Φορλίδα Οι απόψεις που εκφράζονται στα άρθρα του ΝΕΟΥ ΕΞΑΝΤΑ είναι προσωπικές των συγγραφέων και δεν ερμηνεύουν ούτε δεσμεύουν τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων

Οι δραστηρι τητές μας Ενημερώνει ο Πρόεδρος Καπτα Μαρίνος Τσάμης

Ξ

εκινώντας το σημείωμα του πρώτου τεύχους του περιοδικου μας για το 2015, θέλω να ευχηθώ σε όλους, μέλη και φίλους, καλή και δημιουργική χρονιά με υγεία και προκοπή. Η χρονιά που έφυγε ήταν για τη Λέσχη μας πολύ σημαντική στο μέτρο που πραγματοποιήθηκαν πολλές και σημαντικές εκδηλώσεις. Κατ΄ αρχήν ο χορός μας τον Φεβρουάριο άφησε τις καλύτερες των εντυπώσεων. Αυτό δεν είναι δική μου γνώμη, αλλά συμπέρασμα από τα σχόλια που ακούστηκαν από πολλούς φίλους. Οι επιτυχημένοι χοροί της Λέσχης μας αποτελούν πλέον παράδοση. Τώρα ετοιμάζουμε το χορό της 28ης Φεβρουαρίου και ευελπιστούμε να έχει καλή επιτυχία, ώστε να περάσουν όλοι μια ευχάριστη βραδιά και να μείνουν με πολύ καλές αναμνήσεις. Το φθινόπωρο που πέρασε πραγματοποιήθηκαν τρεις πολύ σπουδαίες εκδηλώσεις. Στην πρώτη η Λέσχη μας βράβευσε την Ένωση Ελλήνων Λογοτεχνών αφ’ ενός για το σπουδαίο πολιτιστικό έργο το οποίο παράγει, αλλά και για το γεγονός ότι η κορυφαία αυτή λογοτεχνική ένωση της πατρίδας μας έχει βραβεύσει τη Λέσχη, το περιοδικό μας ΕΞΑΝΤΑΣ και πολλά μέλη μας που ασχολούνται με τη λογοτεχνία. Ακολούθησε η πολύ σπουδαία κοινή εκδήλωση της Λέσχης μας και της Λέσχης Αποφοίτων Ναυτικής Σχολής Ύδρας, όπου ανταλλάχτηκαν δώρα μεταξύ των δύο Διοικητικών Συμβουλίων. Τέλος αρχές Νοεμβρίου η Λέσχη μας βράβευσε τέσσερα σπουδαιότατα Κοινωφελή Ιδρύματα, την δε εκδήλωση μετέδωσε επανειλημμέΗ Μαρί Κυριακού υπονα ο τηλεοπτικός σταθμός γράφει το βιβλίο επισήΑΝΤΕΝΝΑ. μων της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων Πειραιά. Φέτος, μετά τον ετήσιο χορό

μας ακολουθεί η Τακτική Γενική Συνέλευση και οι αρχαιρεσίες που θα αναδείξουν τα νέα κορυφαία όργανα που θα φροντίσουν για την απρόσκοπτη λειτουργία της Λέσχης για τα επόμενα δύο χρόνια. Καλόν και πρέπον είναι όλα τα μέλη να συμμετάσχουν στη διαδικασία των αρχαιρεσιών και να αναδείξουν αυτούς που οι ίδιοι πιστεύουν ότι είναι οι καταλληλότεροι για το Διοικητικό Συμβούλιο και την Εξελεγκτική Επιτροπή. Με την ολοκλήρωση αυτών των διαδικασιών, το νέο Διοικητικό Συμβούλιο θα αρχίσει τη προετοιμασία της βράβευσης Κοινωφελών Ιδρυμάτων, που κατά παράδοση πραγματοποιείται αρχές Νοεμβρίου. Οι βραβεύσεις αυτές έχουν σημειώσει μεγάλη επιτυχία, κυρίως από τον ενθουσιασμό με τον οποίο οι βραβευόμενοι, όλοι τους διακεκριμένες προσωπικότητες στο χώρο της Ναυτιλίας και της κοινωνικής προσφοράς, προσέρχονται για να παραλάβουν τα βραβεία τους. Επιπλέον οι εκδηλώσεις αυτές προβάλλουν το πολύ σπουδαίο έργο Ιδρυμάτων που δημιουργήθηκαν από ανθρώπους της θάλασσας, ώστε, εκτός των άλλων, να αποτελέσουν παράδειγμα προς μίμηση.

11

Αρθρα & Σχολια Του Φρίξου Δήμου | Πλοιάρχου Ε.Ν. Πρώην καθηγητή και διευθυντή σπουδών δημοσίας σχολής πλοιάρχων Σύρου

ΒΡΑΒΕΥΣΗ ΝΑΥΤΙΚΩΝ ΕΥΑΓΩΝ ΙΔΡΥΜΑΤΩΝ

Η

Λέσχη Αρχιπλοιάρχων Πειραιά συνεχίζοντας το πολιτιστικό της έργο αλλά κι επιθυμώντας να τονίσει την αναγκαιότητα, αυτή μάλιστα τη ζοφερή περίοδο που διανύουμε, της προσφοράς και του εθελοντισμού στην κοινωνία αποφάσισε να βραβεύσει τέσσερα, με ναυτιλιακές όμως ρίζες, κοινωφελή ιδρύματα και σωματεία. Η βράβευση αυτή πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα «καπετάν Βασίλη Κωνσταντακόπουλου» στο εντευκτήριο της στον Πειραιά, το απόγευμα της 6ης Νοεμβρίου ε.έ. Η τελετη άρχισε με κλασική μουσική από το νεαρό, αριστούχο όμως, δεκαεξάχρονο πιανίστα κ. Πύρρο-Γεώργιο Μαρματάκη και συνεχίστηκε με το καλωσόρισμα και το ιστορικό της Λέσχης από τον πρόεδρό της καπετάν Μαρίνο Τσάμη. Σύμφωνα λοιπόν με την ομόφωνη απόφαση του διοικητικού συμβουλίου απονεμήθηκε το χρυσό βραβείο πρώτης τάξης στα ακόλουθα τέσσερα ευαγή ιδρύματα και σωματεία και ανακηρυχθήκανε έξι προσωπικότητες ως επίτιμα μέλη της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων Πειραιά: 1. Ο επίτιμος πρόεδρος της Λέσχης καπετάν Πρίαμος Τζήμητρας παρουσίασε το μεγάλο φιλανθρωπικό έργο της «Γραμμής της Αγάπης», κάνοντας και σύντομη αναφορά στη ζωή του μεγάλου επιχειρηματία και πλοιοκτήτη καπετάν Μίνωα Κυριακού, και επέδωσε βραβείο στην κα. Μαρί Κυριακού, πρόεδρο και ψυχή της «Γραμμής». Στη συνέχεια ο κ. Μίνως Κυριακού και η κα. Μαρί Κυριακού παραλάβανε τους τίτλους των επιτίμων μελών από τον β΄ αντιπρόεδρο καπετάν Δημήτρη Μηδρινό και αρχιπλοίαρχο καπετάν Σπύρο Ραδίτσα αντίστοιχα.

2. Την Ελληνική Ένωση Προστασίας Θαλάσσιου Περιβάλλοντος (HELMEPA) παρουσίασε ο πρόεδρος της Λέσχης καπετάν Μαρίνος Τσάμης και επέδωσε στον κ. Δημήτριο Μητράκο, γενικό διευθυντή της, το βραβείο που στη συνέχεια έλαβε και τον τίτλο του επιτίμου μέλους της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων από τον αντιπρόεδρο καπετάν Άγγελο Γαβιώτη.

3. Τα ιδρύματα Ιωάννη Διαμαντή Πατέρα μεγάλου ευεργέτη της Ελλάδας (αναφέρονται ενδεικτικά οι δωρεές

12

της πτέρυγας «Πατέρα» στον Ευαγγελισμό για τη νοσηλεία των ναυτικών και του πολεμικού πλοίου «ΟΙΝΟΥΣΣΑΙ»!!) αλλά και της ιδιαίτερης πατρίδας του Αιγνούσας, παρουσίασε ο πρόεδρος της εφορευτικής επιτροπής καπετάν Νίκος Λιγνός υπογραμμίζοντας την φιλάνθρωπη ρήση του καπετάν Γιάννη Δ. Πατέρα: «Τα χρήματα που κερδίζομε στη ζωή είναι δανεικά και πρέπει να επιστρέφονται στην κοινωνία και στους ανθρώπους του μόχθου», επέδωσε το βραβείο καθώς και ο κοσμήτωρας καπετάν Χρήστος Γερασίμου τον τίτλο του επίτιμου μέλους, στον πρόεδρο των ιδρυμάτων κ. Στέφανο Διαμαντή Πατέρα.

4. Ο ταμίας της Λέσχης καπετάν Δημοσθένης Παπαδόπουλος παρουσίασε την “W.I.S.T.A.” (Women International Shipping and Trading Association) και επέδωσε το βραβείο στην πρόεδρο της, κα. Angie Hartman ενώ ο αρχιπλοίαρχος καπετάν Διονύσης Βουτσινάς τον τίτλο του επιτίμου μέλους.

5. Και τέλος μετά την παρουσίαση της ζωής του κ. Παύλου Ιωαννίδη επιτίμου αντιπροέδρου του ιδρύματος «Αλέξανδρος Ωνάσης», από τον πρόεδρο καπετάν Μαρίνο Τσάμη, ο γενικός γραμματέας καπετάν Πάνος Μηνόγιαννης του επέδωσε τον τίτλο του επιτίμου μέλους. Τη βράβευση τίμησαν με την παρουσία τους οι βουλευτές κ.κ. Ιωάννης Τραγάκης, Αναστάσιος Νεράτζης, Παναγιώτης Μελάς, ο πρόεδρος του Ν.Α.Τ. κ. Γεώργιος Θεοτοκάς, ο υπολιμενάρχης Πειραιά κ. Κυριάκος Κουράκος, ο πλοιοκτήτης και επίτιμο μέλος της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων καπετάν Παναγιώτης Τσάκος, ο πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών και επίτιμο επίσης μέλος της Λέσχης κ. Λευτέρης Τζόκας, ο πρόεδρος της Λέσχης Αποφοίτων Σχολής Ναυτιλίας Ύδρας καπετάν Θανάσης Ζεύκης και πλήθος κόσμου που ενδιαφερονται για την ναυτιλία και τον άνθρωπο. Συγχαρητήρια και θερμές ευχαριστίες στον πρόεδρο και το διοικητικό συμβούλιο της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων Πειραιά για τη σωστή απόφαση της βράβευσης και για την άριστη οργάνωση αυτής της επιτυχημένης εκδήλωσης.

ΒΡΑΒΕΥΣΗ ΕΝΩΣΗΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ

Τ

ο βράδυ της 9ης Οκτωβρίου 2014 η Λέσχη Αρχιπλοιάρχων Πειραιά, με μια λιτή τελετή στο εντευκτήριο της, βράβευσε την Ένωση Ελλήνων Λογοτεχνών (Ε.Ε.Λ.) για την επί 84 χρόνια προσφορά της στην ελληνική λογοτεχνία και στον πολιτισμό γενικά. Υπογραμμίζεται πως στο πλούσιο πνευματικό της έργο περιλαμβάνεται και η διοργάνωση του ετήσιου πανελλήνιου και παγκύπριο μαθητικού διαγωνισμού ποίησης και διηγήματος, με εξαιρετικά μεγάλη συμμετοχή και αποδοχή από την εκπαιδευτική κοινότητα. Η Ε.Ε.Λ. ιδρύθηκε το 1930 από το μεγάλο Σίφνιο ποιητή, και πρώτο πρόεδρο της, Ιωάννη Γρυπάρη, και θεωρείται το αρχαιότερο λογοτεχνικό σωματείο της Χώρας.

Η ωραία αυτή εκδήλωση άρχισε με το χαιρετισμό και τις ευχαριστίες των προέδρων της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων Πειραιά καπετάν Μαρίνου Τσάμη και της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών κ. Λευτέρη Τζόκα. Στη συνέχεια ο υποφαινόμενος, μέλος και των δύο συλλόγων, παρουσίασε στους αρχιπλοιάρχους το πνευματικό έργο της Ένωσης και ο γενικός γραμματέας της Ε.Ε.Λ. κ. Απόστολος Φορλίδας με την εξαίρετη ομιλία του αναφέρθηκε αναλυτικά στη θαλασσινή λογοτεχνία και στο δέσιμο των Ελλήνων με τη θάλασσα. Και η τελετή έκλεισε με την ανακήρυξη των κ.κ. Θωμά Καζίρογλου και Νικολάου Κούβαρη ως επίτιμων μελών της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων.

Η ΝΑΥΤΙΚΗ ΤΡΑΓΩΔΙΑ

Η

χρησιμοποίηση ελικοπτέρων για τη διάσωση των επιβαινόντων του ιταλικού επιβατηγού-οχηματαγωγού πλοίου NORMAN ATLANTIC στην Αδριατική, ήταν μια πρωτόγνωρη αλλά και η μοναδική ενδεδειγμένη λύση στα παγκόσμια ναυτιλιακά χρονικά! Η επιτυχημένη αποβίβαση και αερομετακομιδή από το φλεγόμενο επιβατηγό και ακυβέρνητο καράβι στην ανοικτή θάλασσα, με εξαιρετικά αντίξοες καιρικές συνθήκες (ανέμους έντασης δέκα της κλίμακας BEAUFORT), κατά τη διάρκεια και της νύκτας ακόμη και υπερβολικά μεγάλο αριθμό ατόμων, αποτελεί τεράστιο άθλο! Στην αίσια έκβαση αυτής της μεγάλης ανθρωπιστικής επιχείρησης συμβάλανε πρώτιστα και τα πληρώματα των ελληνικών ελικοπτέρων της Πολεμικής Αεροπορίας και του Πολεμικού Ναυτικού με τον άριστο επαγγελματισμό και την αυτοθυσία τους και που ευελπιστούμε να τύχουν της ανάλογης τουλάχιστον ηθικής αμοιβής από την Πολιτεία ή και την Ακαδημία.

ΛΕΣΧΕΣ ΥΔΡΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ

Μ

ε μια κοινή εκδήλωση, των Λεσχών Αρχιπλοιάρχων Πειραιά και Αποφοίτων Σχολής Ναυτιλίας Ύδρας που έλαβε χώρα στο εντευκτήριο της πρώτης το βράδυ της 16ης Οκτωβρίου, πραγματοποιήθηκε η «αδελφοποίηση» των δύο συναφών συλλόγων. Η εκδήλωση άρχισε με το χαιρετισμό του προέδρου της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων καπετάν Μαρίνου Τσάμη που αναφέρθηκε στα επί 32 χρόνια επιτεύγματα της Λέσχης. Στη συνέχεια ο πρόεδρος της λέσχης Αποφοίτων Ν. Σχολής Ύδρας καπετάν Θανάσης Ζεύκης μετά τον χαιρετισμό του

τόνισε την ανάγκη συνεργασίας των δύο λεσχών για να «ακούγεται» και η φωνή τους πιο δυνατά στη Ναυτική Εκπαίδευση και στη ναυτιλία μας γενικά. Ακολούθως έλαβε το λόγο ο καπετάν Φρίξος Δήμου, μέλος και των δύο Λεσχών αναπτύσσοντας τη μακραίωνη ιστορία της Ναυτικής Σχολής της Ύδρας από την ίδρυση της το 1749, στο Καμίνι της Ύδρας, μέχρι σήμερα καθώς και το ιστορικό της Λέσχης Αποφοίτων Ναυτικής Σχολής της Ύδρας. Ακολούθησε η ανταλλαγή αναμνηστικών διπλωμάτων, θυρεών, αναμνηστικών δώρων και η ωραία αυτή βραδιά

έκλεισε με μεζεδάκια, γλυκά, αναψυκτικά και... ατελείωτη κουβεντούλα... Δεν αναφέρονται ονόματα «επωνύμων» ή επισήμων» γιατί όλα τα μέλη, οι δικοί τους και οι φίλοι των δύο Λεσχών είναι και Επώνυμοι και Επίσημοι! Παρόλα αυτά δεν μπορούμε να μην αναφέρουμνε τον παλαίμαχο «συμμαθητή» και συνάδελφο (απόφοιτο 1947) καπετάν Δημήτρη Παπαχελά, τον υποναύαρχο ε.α. Λ.Σ. Βασίλη Παπαγιάννη διοικητή της Σχολής 19751978 και το επίτιμο μέλος της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων και αρχισυντάκτη της εφημερίδας «Η Φωνή των Πειραιωτών» κ. Γιάννη Κανατσέλη.

13

Του Βάλσαμου Πιτσικάλη

Σ

Κομμωτής στο MED SEA

ε όλα τα μεγάλα Κρουαζιερόπλοια, Υπερωκεάνια σε όλα τα πλάτη και μήκη του κόσμου, αλλά και στα μεγάλα επιβατηγά πλοία, που εκτελούσαν την γνωστή γραμμή Πάτρα Αγκώνα, προσέφεραν και υψηλής ποιότητας υπηρεσίες, και όσο μεγαλύτερα τα πλοία αυτά, τόσο περισσότερες ανέσεις, σε σαλόνια Bar πισίνες, μέχρι και Σάουνα και χώρους για παιχνίδι των παιδιών είδος παιδικής χαράς. Κομμωτήρια, διάφορα καταστήματα, με είδη μόδας αρώματα τσιγάρα και πολλά άλλα είδη. Στο κομμωτήριο του πλοίου τότε είχε προσληφθεί ένας πολύ νέος άνθρωπος, ως κομμωτής σπουδαίο παιδί, ευχάριστος ευφυής ετοιμόλογος, άλλά από αυτούς που όπως λένε ότι έχουν το κουσούρι. Κατά τα άλλα άριστος στην δουλειά του ευγενέστατος, εύθυμος και περιποιητικός, και χαδιάρης με τις κυρίες, όλο χρυσή μου, και χρυσή μου, και γι’ αυτό πολύ αγαπητός, και το κομμωτήριο πάντα γεμάτο από γυναικόκοσμο. Χωρίς ποτέ να δημιουργήσει το παραμικρό πρόβλημα, ούτε έδινε ποτέ λαβές στο πλοίο, και τα πουρμπουάρ βροχή, όσο για τον χώρο του πάντα πλήρης από κυρίες στα διάφορα σεσουάρ. Έτυχε όμως σε κάποιο ταξίδι να ταξιδεύει μαζί μας κάποιος λοχαγός από αυτούς που λένε καραβανάδες, δηλαδή από αυτούς που από μικροί, υπαξιωματικοί, ανεβαίνουν σιγά, σιγά και εξελίσσονται και ήταν μάλιστα η περίοδος της χούντας. Επειδή λοιπόν η περίοδος αυτή για ορισμένους τέτοιους

14

αξιωματικούς ήταν περίοδος της παντοδυναμίας τους, και νόμισε ο καημένος ότι ήταν τουλάχιστον Στρατηγός του μεγάλου Ναπολέοντα, γύρο στα σαράντα η πενήντα χρονών, νευρώδης με βήμα της χήνας, ακόμα και στο πλοίο, και επειδή ζυγώναμε την Πάτρα, πήγε με πολύ μεγάλο θράσος και έπαρση και στρογγυλοκάθισε στην καρέκλα του κομμωτηρίου. Λέει δε στον κομμωτή εν είδη διαταγής ένα καθάρισμα σβέρκου παρακαλώ. Διότι σε λίγο θα παρουσιαστώ στην μονάδα μου, αλλά με τέτοιο τουπέ και ύφος λες και απευθυνόταν σε νεοσύλλεκτο. Ο κομμωτής όμως όλο ευγένεια αλλά με το συνηθισμένο του σκέρτσο, του λέει καλέ κύριε, κάνατε λάθος, εγώ δεν είμαι μπαρμπέρης, είμαι κομμωτής. Ο άλλος όμως ο καημένος όλο έπαρση του λέει, άκουσε εδώ τελείωνε και γρήγορα διότι εγώ είμαι λοχαγός. Οπόταν ο φίλος μας χαμογελώντας ήρεμα και όλο σκέρτσο μπροστά σε όλες τις πελάτισσες που είχε στα Σεσουάρ. Του λέει όλο σκέρτσο και νάζι καλέ τι μας λες, τόσο άγριος και μας τρόμαξες, Ε! και τι θα πει ότι είσαι λοχαγός, και εγώ είμαι η υπολοχαγός Νατάσσα. Το τι έγινε μέσα στο κομμωτήριο με όλες τις κυρίες στα Σεσουάρ, κανείς δεν μπορεί να το περιγράψει, παρά μόνο οι κυρίες που τους έφυγαν τα Σεσουάρ από τα κεφάλια από τα γέλια. Και όπως καταλαβαίνεται ο καημένος ο λοχαγός ακόμα τρέχει.

ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ Ναυτικό Μουσείο Οινουσσών

Ναυτικό Μουσείο των Οινουσσών

Τ

ο Ναυτικό Μουσείο είναι ένα αληθινό κόσμημα του νησιού της ναυτοσύνης. Βρίσκεται στο κέντρο του λιμανιού, επί της παραλιακής οδού, πολύ κοντά στο σημείο προσέγγισης του πλοίου και σε μικρή απόσταση από το Δημαρχείο, τα σχολεία, τη τράπεζα, το ταχυδρομείο, το Λιμεναρχείο και τα εμπορικά καταστήματα. Ιδρύθηκε το 1965, για να στεγάσει μοντέλα πλοίων, μισομόντελα, πίνακες ζωγραφικής, ναυτικά όργανα, έγγραφα και βιβλία, όλα σχετικά με την ναυτική παράδοση των Οινουσσών. Όλα τα αντικείμενα της αρχικής συλλογής προέρχονται από δωρεές οινουσσιακών οικογενειών. Το Μουσείο στεγάζεται στο Μέγαρο Παντελή Αντ. Λαιμού, επίσης οικογενειακή προσφορά. Ο Αντώνης Σπ. Λαιμός, ο πρόωρα χαμένος δήμαρχος Οινουσσών, είχε οραματιστεί την ανακαίνιση και επέκταση του μουσείου με παράλληλο εμπλουτισμό του με

νέες συλλογές. Το όραμα αυτό ανέλαβε να υλοποιήσει ο αδελφός του Νικόλαος Λαιμός, ο οποίος πρόσφερε στην Αιγνούσα ένα σύγχρονο, μοντέρνο και ενδιαφέρον μουσείο, του οποίου οι συλλογές προκαλούν θαυμασμό στους επισκέπτες. Στο αρχικό υλικό του Ναυτικού Μουσείου έχουν προστεθεί νεότερα μοντέλα πλοίων, καθώς και η περίφημη συλλογή του Αντώνη Λαιμού από μοντέλα πλοίων φτιαγμένα από γάλλους αιχμαλώτους των Άγγλων μετά τους πολέμους της περιόδου 1793-1815. Οι χιλιάδες μέχρι τώρα επισκέπτες του Μουσείου, από την Ελλάδα και το εξωτερικό, είχαν την ευκαιρία να θαυμάσουν, στους άριστα διαμορφωμένους χώρους του, ενδιαφέροντα εκθέματα και να αντιληφθούν τη μεγάλη ναυτική παράδοση των Οινουσσών. Το Μουσείο έχει την δυνατότητα φιλοξενίας εκδηλώσεων στην αίθουσα «Μαρίνα Λαιμού».

Συλλογές και Εκθέματα 1. Συλλογή πλοίων των ναπολεόντειων χρόνων, φτιαγμένων από γάλλους αιχμαλώτους στις φυλακές της Αγγλίας.

2. Συλλογή από όπλα ταξιδιωτών και όπλα μάχης του 18ου και 19ου αιώνα.

3. Συλλογή πινάκων ζωγραφικής του Αριστείδη Γλύκα, που απεικονίζουν αιγνουσιώτικα ιστιοφόρα και ατμόπλοια.

4. Συλλογή από μισομόντελα και μοντέλα πλοίων από τις αρχές του 20ου αιώνα μέχρι σήμερα.

15

Του Δημήτριου Μηνδρινού Αντιπροέδρου Β΄ Λέσχης Αρχιπλοιάρχων και μέλους Δ.Σ. Π.Ε.Σ.Π.Ε.Ν.

Πάσχα Ορθόδοξων και Καθολικών. Ημερομηνίες.

Σ

το ερώτημα: Γιατί δεν γιορτάζουν Καθολικοί και Ορθόδοξοι το Πάσχα την ίδια ημέρα και γιατί συμπίπτει πολλές φορές να γιορτάζεται την ίδια χρονιά όπως το 2014, θα προσπαθήσω να εξηγήσω τους λόγους ανατρέχοντας σε ιστορικά γεγονότα. Κατ’ αρχήν, ο καθορισμός της ημερομηνίας του Πάσχα γίνεται βάση των κανόνων της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου της Νίκαιας της Βιθυνίας του 325 μ.Χ. που αναφέρονται τα ακόλουθα: 1. Το Πάσχα εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πρώτη πανσέληνο υπό την εαρινή Ισημερία. Και αν η πανσέληνος συμπέσει να είναι Κυριακή, τότε εορτάζεται την επόμενη Κυριακή για να μην συμπίπτει με το Πάσχα των Εβραίων.

2. Το Πάσχα θα εορτάζεται συγχρόνως απ’ όλους τους Χριστιανούς.

3. Το Πάσχα, θα εορτάζεται την ημέρα που θα καθορίζει η Εκκλησία της Αλεξανδρείας. Γιατί όμως από την Εκκλησία της Αλεξανδρείας; Γιατί το 325 μ.Χ. η Αλεξάνδρεια ήταν το επιστημονικό κέντρο της εποχής και απευθυνόνταν στους εκεί αστρονόμους που υπολόγιζαν Εαρινή Ισημερία και πανσέληνο. Θέματα καθαρά αστρονομικά και καθόλου εύκολα όπως αποδείχθηκε. Για να υπολογίσουμε λοιπόν την ημερομηνία του Πάσχα, πρέπει να γνωρίζουμε πότε έχουμε Ισημερία και κάθε πότε έχουμε πανσέληνο. Πράγμα πολύ δύσκολο να υπολογίσουμε με ακρίβεια.

16

Το λάθος των 13 ημερών Εαρινής Ισημερίας Για την εύρεση της ημερομηνίας της Εαρινής Ισημερίας πρέπει να γνωρίζουμε τον ακριβή χρόνο περιφοράς της Γης περί τον Ήλιο. Δηλαδή την διάρκεια ενός έτους. Ο Ίππαρχος (2ος π.χ. αιώνας) πατέρας της Αστρονομίας υπολόγισε ότι το έτος έχει 365,25 ημέρες που χρησιμοποιήθηκε από τον Αλεξανδρινό Αστρονόμο Σωσιγένη για να φτιάξει το Ιουλιανό Ημερολόγιο. Σήμερα όμως, με την τεχνολογία που διαθέτουμε, οι αστρονόμοι υπολόγισαν ότι το έτος έχει 365.242199 ημέρες. Το έτος του Ιππάρχου ήταν μεγαλύτερο και πρόσθετε τρείς ημέρες κάθε 400 χρόνια με αποτέλεσμα η Εαρινή Ισημερία του 1923 να θεωρείται η 3η Απριλίου. Δηλαδή 13 ημέρες αργότερα.

Το παλαιό λοιπόν ημερολόγιο χρειαζόταν διόρθωση 13 ημερών, που πραγματοποιήθηκε το 1923 από την Κυβέρνηση Γονατά, με την εισήγηση του Αστρονόμου και Ακαδημαϊκού Αιγινήτη. Για να διορθωθεί η 16η Φεβρουαρίου 1923, ονομάστηκε 1η Μαρτίου. Προστέθηκαν 13 ημέρες «λευκές», με αποτέλεσμα κανείς Έλληνας να μην έχει γεννηθεί από 16 έως 28 Φεβρουαρίου το 1923 ! Μετά από 341 χρόνια καθυστέρηση, συμβαδίσαμε με την υπόλοιπη Ευρώπη που ήδη από το 1582 εφάρμοζε το Νέο Ημερολόγιο το Γρηγοριανό. Όπως αυτό ονομάστηκε από τον ομώνυμο Πάπα που το εισήγαγε. Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ελλάδας, δέχθηκε τον επόμενο χρόνο το Γρηγοριανό Ημερολόγιο για όλες τις εορτές πλήν του Πάσχα που συνέχισε να εορτάζει με το παλαιό. Δεν έγινε η διόρθωση του Πάσχα, γιατί υπήρχαν έντονες αντιδράσεις πολλών κύκλων της Ορθόδοξης Εκκλησίας, επειδή την μεταρρύθμιση του ημερολογίου την εισηγήθηκε ο Πάπας Γρηγόριος, δεδομένου ότι έτσι θα αναγνωριζόταν η πρωτοκαθεδρία του.Ως εκ τούτου, τα

Χριστούγεννα και οι άλλες γιορτές είναι κοινές με την Καθολική Εκκλησία (πλήν των Παλαιοημερολογιτών – Άγιο Όρος, Σερβία, Ρωσία, κ.λ.π.) που γιορτάζουν 13 ημέρες αργότερα. Το λάθος των 5ημερών της Πανσελήνου. Ο Σεληνιακός μήνας, δηλαδή, από πανσέληνο σε πανσέληνο διαρκεί, 29,53059 ημέρες. Η πανσέληνος για τους Ορθοδόξους, υπολογίζεται από τον 19ετή κύκλο του Μέτωνα (5ος π.χ. αιώνα) που αντιστοιχεί σε 235 πανσελήνους. Σήμερα, με τις σύγχρονες μετρήσεις προέκυψε λάθος του Μέτωνα μόνο 2,066 ωρών κάθε 19 έτη. Το σφάλμα συσσωρεύτηκε και τώρα έφθασε τις 5 ημέρες περίπου. Η Ορθόδοξη Εκκλησία, συνεχίζοντας να υπολογίζει τις πανσελήνους με τον Μετωνικό Κύκλο, υπολογίζει κάθε πανσέληνο 5 ημέρες αργότερα από την πραγματική. Ακολουθεί Ημερολογιακή Κατάσταση υπολογισμού Εορτής Πάσχα από το 2015 έως το 2035. Να ζήσουμε!!! Nα εορτάζουμε.

Ημερολογιακή Κατάσταση Υπολογισμού Εορτής Πάσχα από το 2015 έως το 2035 Έτος

Ορθοδόξων

Καθολικών

2015

12.04

05.04

2016

08.04

27.03

2017

16.04

16.04

2018

08.04

01.04

2019

28.04

21.04

2020

19.04

12.04

2021

02.05

04.04

2022

24.04

17.04

2023

16.04

09.04

2024

05.05

31.03

2025

20.04

20.04

2026

12.04

05.04

2027

02.05

28.03

2028

16.04

16.04

2029

08.04

01.04

2030

28.04

21.04

2031

13.04

13.04

2032

02.05

28.03

2033

24.04

17.04

2034

09.04

09.04

2035

29.03

25.03

Σημείωση

Κοινός Εορτασμός

Κοινός Εορτασμός

Κοινός Εορτασμός

Κοινός Εορτασμός

Κοινός Εορτασμός

17

Φιλολογικές Αναζητήσεις Του Τάσου Ρήγα

Ε

ίχα την τύχη από νεαρής ηλικίας να ταξιδέψω στο εξωτερικό. Το συνάλλαγμα που επιτρέπετο –σε δολάρια Αμερικής– όπως είναι γνωστό, τότε ήταν περιορισμένο και συγκεκριμένο. Τυχόν ποσό που θα είχες πέραν του νομίμου, εάν σε συλλάβαιναν, αντιμετώπιζες τις συνέπειες που προέβλεπε ο νόμος. Και αυτές ήταν πολύ αυστηρές. Με το νόμιμο λοιπόν ποσό στη τσέπη, και ενώ ήμουν μέσα στο αεροπλάνο με ένα κεφάλι γεμάτο σκέψεις, πως θα κάλυπτα τις τόσες απαιτήσεις, που είχα σαν νέος και λογαριάζοντας το πόσο θα ξοδέψω και τι θα στερηθώ, έβγαλα από τη τσέπη το ποσόν που είχα και το ξαναμέτρησα για να το ταξινομήσω σύμφωνα με τον τελευταίο λογαριασμό που είχα κάνει. Τότε ήταν που πρόσεξα μεταξύ άλλων διαφόρων διακοσμητικών επιγραφών με απορία να είναι γραμμένη επ’ αυτών η πάρα κάτω λατινική φράση:

«ANNUIT COEPTIS» και «NOVUS ORDO SECLORUM» Οι αρχικές μου σκέψεις γύρω από τους λογαριασμούς που έκανα για το πώς και που θα ξοδέψω το φτωχό μου συνάλλαγμα, παραμερίστηκαν και νέες σκέψεις άρχισαν να με απασχολούν. Ποια ήταν η έννοια των λέξεων, ποια η σημασία τους, τι υποδήλωναν και τόσα άλλα. Καλά, θα έψαχνα σε ένα λατινικό λεξικό που είχα από μαθητής και θα μάθαινα την ερμηνεία τους, αλλά την πραγματική ερμηνεία από πού; Που θα έψαχνα; Ποιος ήταν ο άνθρωπος που τις πρωτοείπε και τις πήραν οι Αμερικάνοι και τις έκαναν σύμβολο κλπ. Γεμάτος απορίες και νέες σκέψεις που γρήγορα πήραν θέση στις μέχρι πρότινος οικονομικές μου ανησυχίες, σημείωσα όλα τα δεδομένα και επιστρέφοντας άρχισα το ψάξιμο. Πρέπει να ομολογήσω ότι δεν ήταν και τόσο εύκολο.

18

Το λεξικό μου έδωσε μια, ας πούμε, ψυχρή μετάφραση, αλλά τίποτε παραπάνω. Σημαντική βοήθεια μου πρόσφερε ο φιλόλογος καθηγητής μου Παναγιώτης Κώνστας, που ήταν και οικογενειακός φίλος του πατέρα μου, στον οποίο απευθύνθηκα και έτσι έμαθα τα ακόλουθα: Η φράση αποτελεί καθιερωμένη και συνοπτική απόδοση στίχου του μεγάλου Λατίνου επικού ποιητή Βιργιλίου. Το πλήρες όνομά του είναι, Βιργίλιος Μάρων Πάπλιος και η επιγραφή μεταφράζεται:

«ΜΙΑ ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ ΑΡΧΙΖΕΙ», «ΕΝΑΣ ΝΕΟΣ ΑΙΩΝ ΧΑΡΑΖΕΙ» Ο στίχος αυτός εγράφη περίπου τον καιρό της γεννήσεως του Χριστού και δείχνει τον Βιργίλιο σαν ένα προφήτη ως εκ προκαταβολής χριστιανό, να οδηγεί το Δάντη μέχρι τον παράδεισο. Βέβαια πρόκειται περί απλής παρανοήσεως, δεδομένου του ότι ο Βιργίλιος καμιά προφητική ικανότητα είχε, αλλά ούτε και ποτέ διεκδίκησε. Τα πραγματικά στοιχεία έχουν ως εξής: Ο Βιργίλιος είχε ένα φίλο που τον έλεγαν Ασίνιο Πόλλιο και ο οποίος απέκτησε ένα αγοράκι. Προκειμένου να του ευχηθεί για το ευχάριστο γεγονός, συνέταξε μερικούς στίχους, όπως συνηθίζεται και σήμερα, σε τέτοιες περιπτώσεις, να υπερβάλλουμε σε φιλόφρονες εκφράσεις, με τέτοια φιλολογικά προϊόντα. Φαντάστηκε ο Βιργίλιος ότι δήθεν με τη γέννηση του μικρού άρχιζε μια νέα εποχή. Και η παρεξήγηση υπήρξε όχι μόνο θελκτική αλλά και προσφιλής, ώστε σήμερα να κυκλοφορεί σε εκατομμύρια χαρτονομίσματα του δολαρίου. Ακόμα έμαθα ότι το σύμβολο του δολαρίου «$» είναι συνδυασμός του γράμματος «S», το οποίο σημαίνει 8 ισπανικά ρεάλια, με δύο κάθετες γραμμές που συμβολίζουν τις δύο Ηράκλειες στήλες, που κατά τη μυθολογία είχε στήσει ο Ηρακλής στο στενό που σήμερα λέγεται του Γιβραλτάρ.

www.friendscreative.gr

ανοίξτε νέους ορίζοντες

40 χρόνια εμπειρία στη ναυτιλία Πλοία φορτηγά και ψυγεία, άριστα συντηρημένα, συμβεβλημένα με το ΝΑΤ Σταθερή απασχόληση, ικανοποιητικοί μισθοί και επιδόματα Επιμορφωτικά σεμινάρια και προοπτική γρήγορης εξέλιξης Φροντίδα στα στελέχη μας και τις οικογένειές τους

Λεωφ. Ποσειδώνος & Ζησιμοπούλου 2, 16674 Γλυφάδα, Αθήνα 19 Τηλ.: 210 8912000, Fax: 210 8912049, mail@chartworld.gr, www.chartworld.gr

ÅêäçëÙóåéó ôçò ËÝó÷çò

1

2

3

4

5

6

1-3. Στιγμιότυπα από τον καθιερωμένο Αγιασμό του Σεπτεμβρίου, για την έναρξη της χειμερινής περιόδου. Ιερουργεί ο Πατήρ Γεώργιος, Επίτιμο Μέλος της Λέσχης μας. 4-6. Η Λέσχη βραβεύει το κορυφαίο λογοτεχνικό σωματείο της χώρας, την Ένωση Ελλήνων Λογοτεχνών.

20

ÅêäçëÙóåéó ôçò ËÝó÷çò

1

2

3

5

4

6

1-2. Βράβευση της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών. 3-4. Κοινή εκδήλωση της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων και της Λέσχης Αποφοίτων Σχολής Ναυτιλίας της Ύδρας.

21

ÅêäçëÙóåéó ôçò ËÝó÷çò

1

2

3

4

5

6

Τελετή βράβευσης Κοινωφελών Ιδρυμάτων, που δημιουργήθηκαν από τη ψυχή και το μεράκι ανθρώπων της θάλασσας.

1-6. Προσέλευση τιμωμένων και έναρξη τελετής, με μελωδίες κλασσικής μουσικής από το νεαρό πιανίστα Πύρρο Μαρματάκη.

22

ÅêäçëÙóåéó ôçò ËÝó÷çò

1

2

3

4

5

6

1-3. Βράβευση της Γραμμής «Με Αγάπη» της κ. Μαρί Κυριακού, στην οποία απονέμεται και ο τίτλος του Επιτίμου Μέλους της Λέσχης Αριπλοιάρχων. 4-6. Απονομή του Τίτλου του Επιτίμου Μέλους της Λέσχης στον κ. Μίνωα Κυριακού.

23

ÅêäçëÙóåéó ôçò ËÝó÷çò

1

2

3

4

5

6

1-2. Το βραβείο της HELMEPA παραλαμβάνει ο Γενικός Διευθυντής κ. Δημήτριος Μητσάτσος, στον οποίο απονομήθηκε και ο τίτλος του Επιτίμου Μέλους της Λέσχης. 3-5. Βράβευση των Ιδρυμάτων «Ιωάννου Διαμαντή Πατέρα». Το βραβείο και τον τίτλο του Επιτίμου Μέλους της Λέσχης παραλαμβάνει ο Πρόεδρος των Ιδρυμάρων κ. Στέφανος Διαμαντή Πατέρας. 6. Το βραβείο της WISTA παραλαμβάνει η Πρόεδρος κ. Angie Hartmann.

24

ÅêäçëÙóåéó ôçò ËÝó÷çò

1

2

3

5

4

6

1. Στην κ. Angie Hartmann απονέμεται επίσης και ο τίτλος του Επιτίμου Μέλους της Λέσχης. 2-4. Στον κ. Παύλο Ιωαννίδη, Επίτιμο Αντιπρόεδρο του «Ιδρύματος ΩΝΑΣΗ» απονέμεται ο τίτλος του Επιτίμου Μέλους της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων. 5-6. Ο κ. Μίνως και η σύζυγός του κ. Μαρί Κυριακού, μεταξύ μελών και φίλων της Λέσχης.

25

HELMEPA PRESS RELEASE

PRESS RELEASE ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ

32

Διαγωνισμός Παιδικής Ζωγραφικής της HELMEPA αφιερωμένος στην Ευρωπαϊκή Ημέρα Θάλασσας υπό την αιγίδα του Δήμου Πειραιά Ο φετινός Πανελλήνιος Διαγωνισμός Ζωγραφικής του Προγράμματος «Παιδική HELMEPA» τελεί υπό την αιγίδα του Δήμου Πειραιά στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ημέρας Θάλασσας 2015 και έχει θέμα:

«Λιμάνια, Ακτές και Γαλάζιες Θάλασσες» Οι εκδηλώσεις για την Ευρωπαϊκή Ημέρα Θάλασσας πραγματοποιούνται κάθε χρόνο σε άλλη πόλη με στόχο την ενημέρωση της ευρύτερης κοινωνίας για τη σπουδαιότητα των θαλασσών και των ωκεανών. Φέτος οι εκδηλώσεις φιλοξενούνται στον Πειραιά μεταξύ 28-31 Μαΐου με τίτλο: «Λιμάνια και ακτές-Πύλες για θαλάσσια ανάπτυξη». Τα μέλη της Παιδικής HELMEPA καλούνται να στείλουν τα ζωγραφικά τους έργα στα γραφεία της HELMEPA μέχρι και την Παρασκευή 6 Μαρτίου 2015. Για να γίνουν τα έργα δεκτά θα πρέπει να πληρούν τις παρακάτω προϋποθέσεις:  Να προέρχονται από Ομάδες του Προγράμματος του σχολικού έτους 2014-2015  Να είναι δημιουργίες των ίδιων των παιδιών, χωρίς την επέμβαση ενηλίκων  Να είναι ομαδικά, ζωγραφισμένα σε χαρτόνι διαστάσεων 50x70 εκ., σε οριζόντια μορφή και με έντονα χρώματα  Να αναγράφονται στο πίσω μέρος το Σχολείο, ο αριθμός της Ομάδας και το όνομα του Εθελοντή Εκπαιδευτικού Όπως γίνεται τα τελευταία χρόνια, ο Διαγωνισμός θα διεξαχθεί ξεχωριστά για τις δύο παρακάτω κατηγορίες παιδιών: - ηλικίας 5-7 ετών και Κέντρων Ειδικής Αγωγής - ηλικίας 8-12 ετών Με τη λήξη του Διαγωνισμού, τα έργα που πληρούν τα παραπάνω κριτήρια, θα αναρτηθούν στην ιστοσελίδα της Παιδικής HELMEPA και θα είναι διαθέσιμα προς ψήφιση από τις Ομάδες του Προγράμματος και το Προεδρείο του Συμβουλίου Αντιπροσώπων. Το καλύτερο έργο κάθε κατηγορίας θα κερδίσει το Α’ Βραβείο, που είναι η εκτύπωσή του σε Αφίσα με τα ονόματα των μελών της Ομάδας και του Εθελοντή Εκπαιδευτικού, στην ελληνική και αγγλική γλώσσα. Οι αφίσες αυτές θα διανεμηθούν από τη HELMEPA στα παιδιάμέλη και τους εθελοντές Εκπαιδευτικούς του Προγράμματος καθώς και στην ελληνική και διεθνή ναυτιλιακή κοινότητα, ενώ σε συνεργασία με το Δήμο Πειραιά αντίτυπα των αφισών θα διανεμηθούν στις εκδηλώσεις της φετινής Ευρωπαϊκής Ημέρας Θάλασσας. Στα μέλη των Ομάδων που θα λάβουν τα Β’ και Γ’ Βραβεία θα απονεμηθούν Έπαινοι Συμμετοχής.

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η τρύπα του όζοντος Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

33

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

Η τρύπα του όζοντος

Η

34

ικ ή

.

ΤΟ ΣΤΡΩΜΑ ΤΟΥ ΟΖΟΝΤΟΣ ΓΕΝΙΚΑ Ένα ιδιαίτερα σημαντικό θέμα από περιβαλλοντι- ΚΑΙ Η ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ κής πλευράς, το οποίο συνεχώς βρίσκεται στην α. Ζώνες της ατμόσφαιρας επικαιρότητα κατά τις τελευταίες δεκαετίες είναι Ως γνωστόν η γη περιβάλλεται από ένα στρώμα το φαινόμενο της μείωσης του πάχους του στρώ- αερίων που ονομάζεται ατμόσφαιρα. Η ατμόματος του όζοντος που περιβάλλει την γη και η σφαιρα διαιρείται σε επί μέρους στρώματα ή δημιουργία εκτεταμένης τρύπας στο στρώμα ζώνες (Σχήμα 1), ανάλογα με το είδος και την αυτό στην περιοχή της Ανταρκτικής ίσης περίπου σύσταση των αερίων που περιέχουν, την θερμομε την έκταση της παγωμένης αυτής ηπείρου. Η κρασία, την πίεση και τις λοιπές συνθήκες που ύπαρξη και η διατήρηση του φαινομένου αυτού επικρατούν εντός αυτών. Η πρώτη ζώνη που εκτείνεται σε απόσταση από την γη έως 10 αποτελεί μεγάλη απειλή για την υγεία του Km καλείται τροπόσφαιρα και είναι ανθρώπου αλλά και για την χλωρίδα το στρώμα εντός του οποίου λαμκαι την πανίδα του πλανήτη μας. βάνουν χώρα όλα τα γνωστά Το 1957 ομάδα επιστημόνων καιρικά φαινόμενα, όπως τα διαπίστωσε την μείωση της σύννεφα, η βροχή, το χιόνι στιβάδας του όζοντος στην κλπ. Η επόμενη ζώνη από Ανταρκτική και το φαινόμετα 10 μέχρι τα 40 Km ονονο κατ` αρχήν αποδόθηκε μάζεται στρατόσφαιρα και στην έλλειψη δυνατότητας στη συνέχεια κατά σειρά μετρήσεων ακριβείας με βρίσκονται η μεσόσφαιρα τα διατιθέμενα την εποχή (40-50 Km), η θερμόσφαιρα εκείνη όργανα μέτρησης, το (50-300 Km) και η εξώσφαιρα 1970 όμως το φαινόμενο επατρ τ κ ληθεύτηκε οριστικά. Από τότε ύπ α ρ (300-400 Km). Η μεσόσφαιρα και το υ ν τα η εξώσφαιρα αποτελούν την ιονόΑ υπήρξε μία μεγάλη δραστηριοποίν ό ζ ον το ς σ τ η σφαιρα. Η δεύτερη κατά σειρά ζώνη, η ηση στον επιστημονικό κόσμο, μέσω της στρατόσφαιρα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέοποίας μελετήθηκε το φαινόμενο και διαπιστώρον, διότι περιέχει ένα στρώμα αερίου όζοντος θηκε ο τρόπος και τα αίτια της δημιουργίας του. Παράλληλα υπήρξε και κινητοποίηση σε διεθνές που περιβάλλει την γη και εκτείνεται σε ύψος από διακρατικό επίπεδο για να απαλειφθούν τα αίτια, την επιφάνεια της γης από τα 15 έως τα 35 Km τα οποία οφείλονται σε ανθρωπογενείς δραστη- περίπου. Η ποσότητα του όζοντος στην ατμόριότητες, ώστε να σταματήσει η επιδείνωση του σφαιρα είναι πολύ μικρή. Σε κάθε 1 εκατομμύριο προβλήματος και η κατά το δυνατόν συντομότε- μόρια οξυγόνου αντιστοιχούν μόλις 10 μόρια όζοντος, το 90% δε της ποσότητας αυτής βρίσκερη αποκατάστασή του.

Η τρύπα του όζοντος

Σχήμα 1. Οι ζώνες της ατμόσφαιρας

ται στην στρατόσφαιρα στο στρώμα του όζοντος. Το αέριο όζον είναι μία αλλοτροπική μορφή του οξυγόνου και περιέχει στο μόριό του τρία άτομα οξυγόνου (Ο3) αντί του μορίου του οξυγόνου (Ο2) που περιέχει δύο. Κοντά στην επιφάνεια της γης το όζον είναι βλαβερό τόσο για την υγεία των ανθρώπων όσο και γενικά για το περιβάλλον στην στρατόσφαιρα όμως με το στρώμα που σχηματίζει δρα ευεργετικά για την προστασία της ζωής πάνω στον πλανήτη μας. β. Δημιουργία στρώματος όζοντος Τα μόρια του οξυγόνου, στην περιοχή της στρατόσφαιρας σε ύψος από 15 έως 35 Km από την γη και με την επίδραση ηλιακής ακτινοβολίας μήκους κύματος 1/ν < 240 nm, διασπώνται δίνοντας οξυγόνο υπό μορφή ατόμων O2→O+O (αντίδραση 1). Η διάσπαση αυτή ονομάζεται φωτόλυση. Τα ελεύθερα αυτά άτομα του οξυγόνου στην συνέχεια επιδρούν πάνω σε μόρια οξυγόνου και ενώνονται αυτά δίνοντας μόρια όζοντος που περιέχουν τρία άτομα οξυγόνου στο μόριό τους O+O2→O3 (αντίδραση 2). Τα μόρια του όζοντος με την επίδραση πάλι ηλιακής ακτινοβολίας μήκους κύματος 200-310 nm διασπώνται πάλι δίνοντας ατομικό και μοριακό οξυγόνο O3→O+O2 (αντίδραση 3). Στη συνέχεια η αντίδραση (2) επαναλαμβάνεται σχηματίζοντας πάλι όζον και κατ` αυτόν τον τρόπο υπάρχει ένας συνεχής κύκλος σχηματισμού και διάσπασης όζοντος, στον οποίο οι ρυθμοί των αντιδράσεων είναι τέτοιοι ώστε η ποσότητα και το πάχος του στρώματος του όζοντος στην στρατόσφαιρα να παραμένουν σταθερά. Ο φυσικός αυτός κύκλος των αντιδράσεων σχηματισμού και καταστροφής του όζοντος στην στρατόσφαιρα παριστάνεται σχηματικά στο ακόλουθο σχήμα 2.

Σχήμα 2. Φυσικός κύκλος σχηματισμούδιάσπασης όζοντος γ. Η σπουδαιότητα του στρώματος του όζοντος Το στρώμα του όζοντος λειτουργεί σαν φίλτρο απορροφώντας την βλαβερή υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου μη επιτρέποντάς την να εισέλθει στη τροπόσφαιρα και να φθάσει μέχρι την επιφάνεια της γης. Η ακτινοβολία του ήλιου περιλαμβάνει, αρχίζοντας από τα μεγάλα προς τα μικρά μήκη κύματος, υπέρυθρη, ορατή και υπεριώδη UV-Α (400-315 nm), που φθάνουν μέχρι την γη και συμβάλλουν στην ανάπτυξη και την διατήρηση της ζωής και τα βλαβερά τμήματα της υπεριώδους ακτινοβολίας UV-B (315-280 nm) και UV-C (280-100 nm), τα οποία απορροφώνται, η μεν UV-C από την ιονόσφαιρα (στρώματα πάνω από την στρατόσφαιρα) και τα ανώτερα μέρη της στρατόσφαιρας ενώ η UV-B από το στρώμα του όζοντος της στρατόσφαιρας (Σχήμα 3). Τυχόν εξασθένηση ή διάτρηση του στρώματος του όζοντος έχει σαν συνέπεια την είσοδο της ακτινοβολίας UV-B στην τροπόσφαιρα και την προσβολή της επιφάνειας της γης προκαλώντας πλήθος σοβαρών προβλημάτων μεταξύ των οποίων είναι τα ακόλουθα:

35

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

νή και εκτεταμένη χρήση. Οι ενώσεις αυτές είναι κατά κύριο λόγο οι λεγόμενοι αλογονωμένοι υδρογονάνθρακες (Chlorofluorocarbons) ή CFCs που περιέχουν κυρίως χλώριο, αλλά και βρώμιο και χρησιμοποιούνται στα ψυκτικά και κλιματιστικά μηχανήματα και ως προωθητικά αέρια στις συσκευές ψεκασμού (sprays). Επίσης και τα οξείδια του αζώτου που προέρχονται από τα καυσαέρια των αυτοκινήτων και των αεροπλάνων ευθύνονται για το πρόβλημα αυτό. Οι CFCs έχουν μεγάλο χρόνο ζωής και σιγά-σιγά ανέρχονται από την τροπόσφαιρα Σχήμα 3. Απορρόφηση ακτινοβολίας ήλιου στην στρατόσφαιρα όπου εισέρχοαπό το στρώμα του όζοντος νται στο στρώμα του όζοντος. Εκεί • Καρκίνο του δέρματος και καταρράκτη ματιών. με την βοήθεια της ηλιακής ακτινοβολίας μετά • Προσβολή και καταστροφή του ανοσοποιητι- από μία σειρά χημικών απελευθερώνεται ατοκού συστήματος του ανθρώπου. μικό, δραστικό χλώριο ή βρώμιο, τα οποία αντι• Καταστροφή μονοκύτταρων οργανισμών, πα- δρούν με το όζον και το διασπούν. Όπως φαίνερεμπόδιση παραγωγής φυτοπλαγκτόν, προ- ται από το ακόλουθο σχήμα 4, το χλώριο (Cl) δισβολή και καταστροφή επίγειων και υδρόβιων ασπά το όζον (Ο3) και δίνει οξείδιο του χλωρίου οργανισμών.

(ClO) και οξυγόνο (Ο2) και στη συνέχεια το (ClO) • Καταστροφή της χλωρίδας της γης. αντιδρά με άλλο μόριο όζοντος διασπώντας • Αύξηση της θερμοκρασίας της γης και αλλαγή το σε οξυγόνο και επανασχηματίζοντας χλώτων κλιματολογικών συνθηκών. ριο. Δηλαδή ενώ τα μόρια του όζοντος καταστρέφονται το χλώριο δεν δαπανάται καθόλου. ΜΕΙΩΣΗ ΠΑΧΟΥΣ ΣΤΡΩΜΑΤΟΣ ΟΖΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΤΡΥΠΑ ΟΖΟΝΤΟΣ ΣΤΗΝ ΑΝΤΑΡΚΤΙΚΗ Για εκατομμύρια χρόνια το στρώμα του όζοντος απετέλεσε ασπίδα για την βλαβερή υπεριώδη ακτινοβολία UV-B του ήλιου και συνετέλεσε στην εμφάνιση και ανάπτυξη της ζωής πάνω στην γη αλλά και την διατήρησή της. Είναι τραγικό και σοκαριστικό το γεγονός ότι, ό,τι ο πάνσοφος δημιουργός του σύμπαντος τοποθέτησε και ό,τι οι αιώνες σεβάστηκαν, ο άνθρωπος με τις αλόγιστες ενέργειές του παραλίγο να το καταστρέψει μέσα σε λίγες δεκαετίες. Σχήμα 4. Καταστροφή του όζοντος Διάσπαση όζοντος από το χλώριο των CFCs από ανθρωπογενή αίτια Από το 1970 που διαπιστώθηκε με βεβαιότητα Αυτό έχει σαν συνέπεια την διατάραξη του φυτο πρόβλημα της μείωσης του όζοντος της στρα- σικού κύκλου σχηματισμού-διάσπασης του όζοτόσφαιρας, η κατάσταση αυτή συνέχισε χρόνο ντος, την καταστροφή περισσότερου όζοντος με το χρόνο να επιδεινώνεται. Επιστημονικές με- από αυτό που δημιουργείται, με αποτέλεσμα λέτες έδειξαν ότι τα αίτια είναι ανθρωπογενή και την αραίωση του στρώματος του αερίου αυτού οφείλονται σε νέες χημικές ενώσεις, τις οποίες η στην τροπόσφαιρα. Παρομοίως και τα οξείδια σύγχρονη τεχνολογία έχει εισάγει σε καθημερι- του αζώτου ανέρχονται στην στρατόσφαιρα, ει-

36

Η τρύπα του όζοντος

Κατανάλωση ενώσεων που καταστρέφουν το όζον σέρχονται στο στρώμα του όζοντος, με την βοήθεια της ηλιακής ακτινοβολίας μετατρέπονται σε δραστικό μονοξείδιο του αζώτου, το οποίο στη συνέχεια προσβάλει και διασπάει το όζον.

όζον από άλλα γεωγραφικά πλάτη μεταφέρεται προς την περιοχή αυτή και σιγά-σιγά η τρύπα του όζοντος αποκαθίσταται για να επανεμφανιστεί μετά από μερικούς μήνες.

Η τρύπα του όζοντος στην Ανταρκτική Παρά το γεγονός ότι η στιβάδα του όζοντος είναι μεγαλύτερη στους πόλους έχει παρουσιαστεί ιδιαίτερη μείωση του αερίου αυτού πάνω από την Ανταρκτική με αποτέλεσμα την εμφάνιση εποχιακής τρύπας του στρώματος του όζοντος στην περιοχή αυτή. ΟΙ επιστημονικές μελέτες απέδειξαν ότι τα αίτια του προβλήματος αυτού είναι τα ακόλουθα. Οι παραγόμενοι αλογονωμένοι υδρογονάνθρακες (CFCs) μεταφέρονται με αέρια ρεύματα προς την Ανταρκτική και εκεί εξαιτίας δημιουργίας αερίων δινών εγκλωβίζονται πάνω από την περιοχή αυτή δημιουργώντας ένα είδος δεξαμενής τέτοιων ενώσεων. Τους σκοτεινούς και κρύους χειμώνες στην Ανταρκτική δημιουργούνται σύννεφα από την υγροποίηση υδρατμών που περιέχουν θειικό και νιτρικό οξύ. Οι CFCs έρχονται σε επαφή με την επιφάνεια αυτών των σταγονιδίων και διασπώνται ταχύτατα απελευθερώνοντας σημαντικές ποσότητες δραστικού ατομικού χλωρίου. Όταν η άνοιξη διαδεχθεί τον χειμώνα και εμφανιστεί το ηλιακό φως, το χλώριο με την βοήθεια της ηλιακής ακτινοβολίας αντιδρά με το όζον και το διασπά σε ατομικό και μοριακό οξυγόνο, με αποτέλεσμα την δραματική μείωση του όζοντος και την δημιουργία κατ` αυτό τον τρόπο οπής πάνω από αυτό το μέρος της γης. Ένα άτομο χλωρίου μπορεί να διασπάσει περίπου 100.000 μόρια όζοντος. Καθώς η άνοιξη προχωρά και η θερμοκρασία ανεβαίνει οι αέριες δίνες πάνω από την Ανταρκτική διασπώνται, οι CFCs απεγκλωβίζονται από το μέρος αυτό, ενώ

ΜΕΤΡΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ Το 1976 όταν η Εθνική Ακαδημία Επιστημών των ΗΠΑ δημοσίευσε μία αναφορά, με την οποία επιβεβαιωνόταν επίσημα το πρόβλημα της εξασθένησης του στρώματος του όζοντος της ατμόσφαιρας, ορισμένα κράτη, παραγωγοί CFCs, μεταξύ των οποίων και οι ΗΠΑ, συμφώνησαν από κοινού την μείωση της παραγωγής αυτών των ενώσεων και της χρήσης τους στις συσκευές ψεκασμού. Επακολούθησε μία περίοδος χαλάρωσης της λήψης πρόσθετων μέτρων εξαιτίας των συμφερόντων μεγάλων βιομηχανιών, παραγωγών των ενώσεων αυτών, αλλά και αμφιβολιών για το μέγεθος του προβλήματος μέχρι το 1985. Το έτος αυτό 20 κράτη, συμπεριλαμβανομένων και των μεγαλύτερων παραγωγών των ενώσεων αυτών, υπέγραψαν στην Βιέννη μία συμφωνία που έθετε τα πλαίσια για περαιτέρω διαπραγματεύσεις προκειμένου να ελεγχθεί η παραγωγή των CFCs και να προστατευτεί το στρώμα του όζοντος. Η ανακάλυψη τον ίδιο χρόνο από ομάδα βρετανών επιστημόνων της τρύπας του όζοντος πάνω από την Ανταρκτική ανάγκασε την διεθνή κοινότητα να αντιμετωπίσει το θέμα πιο σοβαρά και έτσι δύο χρόνια αργότερα, στις 16/9/1987, ημερομηνία που ονομάστηκε Διεθνής Ημέρα για την Διατήρηση του Στρώματος του Όζοντος, υπογράφηκε στο Μόντρεαλ από 46 χώρες το ομώνυμο πρωτόκολλο, με το οποίο συμφωνήθηκε η μείωση της παραγωγής και χρήσης των CFCs στο 50% μέχρι το 1999. Το 1990 επανήλθαν οι

37

Του Πέτρου Τζιά | Δρ. Χημικού Μηχανικού

με με βεβαιότητα. Πάντως οι επιστήμονες θεωρούν ότι εάν συνεχιστεί η τήρηση της ολικής απαγόρευσης της παραγωγής επικίνδυνων για το όζον ενώσεων θα μπορούσε το στρώμα του αερίου αυτού στην στρατόσφαιρα να επανέλθει στην αρχική φυσική του κατάσταση σε 50 με 60 περίπου χρόνια από σήμερα.

συμμετέχοντες στην συνάντηση του Μόντρεαλ και αποφάσισαν πλέον την πλήρη απαγόρευση της παραγωγής τους και το 2006 υπέγραψαν το πρωτόκολλο αυτό 196 χώρες. Παράλληλα έγιναν προσπάθειες αντικατάστασης των ανωτέρω ενώσεων με λιγότερο βλαβερές όπως οι HFCs (Hydrofluorocarbons) που δεν περιέχουν χλώριο. Οι ανωτέρω αποφάσεις δεν τηρήθηκαν τελείως εξαιτίας κυρίως των ανταγωνιστικών συμφερόντων μεγάλων βιομηχανιών. Τελικά με την πίεση της κοινής γνώμης και διαφόρων μη κυβερνητικών οργανώσεων, όπως η GREEN PEACE, συγκροτήθηκε μία επιστημονική ομάδα, η οποία ανακάλυψε μία νέα ασφαλή χημική ένωση, της οποίας η ευρεσιτεχνία δόθηκε δωρεάν για χρήση και έχει πλέον αντικαταστήσει σχεδόν τελείως όλες τις ενώσεις που καταστρέφουν το όζον. Στο ακόλουθο διάγραμμα παριστάνεται η μείωση της παραγωγής των ενώσεων που καταστρέφουν το όζον σε διάφορα μέρη της γης, εκφραζόμενη ως ODP (Ozone Depleting Potential) από το 1989 έως το 2009. Μετά την παύση της παραγωγής των ανωτέρω επικίνδυνων ενώσεων είναι γεγονός ότι η εξασθένιση του στρώματος του όζοντος και η αύξηση της οπής στην Ανταρκτική έχουν σταματήσει να επιδεινώνονται. Την έκταση των ανωτέρω προβλημάτων είναι δύσκολο να την εκτιμήσου-

38

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Για ένα τόσο σοβαρό θέμα που έχει σχέση με την υγεία του ανθρώπου και την εν γένει διατήρηση της ζωής πάνω στην γη θα πρέπει οι κυβερνήσεις των διαφόρων κρατών του κόσμου και ιδίως των μεγάλων κρατών να φροντίζουν για την τήρηση σε απόλυτο βαθμό των σχετικών με το θέμα αυτό αποφάσεων που έχουν ληφθεί στα διάφορα διεθνή διακρατικά συνέδρια, παρεμποδίζοντας κάθε αντίθετη ενέργεια οφειλόμενη σε ιδιοτελείς κερδοσκοπικούς σκοπούς. Επίσης οι αρμόδιοι κρατικοί φορείς των διαφόρων κρατών να μην επιτρέπουν την χρήση νέων προϊόντων, εάν δεν έχει προηγουμένως ελεγχθεί και επιβεβαιωθεί ότι είναι απολύτως ασφαλείς για την υγεία του ανθρώπου και για το περιβάλλον. Εάν δε διαπιστωθεί εκ των υστέρων ότι ένα προϊόν είναι επικίνδυνο θα πρέπει άμεσα να αποσύρεται και να διακόπτεται η χρήση του ανεξάρτητα οικονομικού κόστους. Ας ελπίσουμε ότι θα επικρατήσει σύνεση στον κόσμο και κυρίως στους αρμόδιους και υψηλά ιστάμενους που ρυθμίζουν τις τύχες μας τόσο για το θέμα του όζοντος όσο και σε άλλα παρεμφερή θέματα, αλλά και ο καθένας μας θα πρέπει να γρηγορεί και να ενδιαφέρεται, ανάλογα με την θέση του στην κοινωνία, ώστε να συνεχίσουμε την ασφαλή επιβίωσή μας στον ωραίο και φιλόξενο πλανήτη που βρεθήκαμε και ζούμε. Βιβλιογραφία: 1. www.epa.gov/ozone/science/sc_fact.html 2. www.atm.ch.cam.ac.uk/tour/html 3. www.underground.com/.../ozone_skeptic 4. www.bcairquality.ca/.../ozone-depletion-ca 5. www.environment.nationalgeographic.com/.../oz...

6. www.melanopatients.org/content/view/133/241 7. www.apn.gr/pyth/2210-ozone.html 8. www.en. wikipedia.org/wiki/ozone_depletion 9. www.independent.co.uk/Newes,Science 10. www.un.org/en/events/ozoneday 11. www.unep.org/Default.aspx?...2796 12. www.theozonehole.com

ΒΡΑΒΕΥΣΗ του Πλοιάρχου Γιάννη Κεράνη

Βράβευση Πλοιάρχου Γιάννη Κεράνη

Ο

Γιάννης Κεράνης, παλαίμαχος Πλοίαρχος, μέλος της Λέσχης μας από το 1983, είναι ένας αξιόλογος και αγαπητός σε όλους μας συνάδελφος, που στη ζωή του υπηρέτησε με πάθος και αξιοπρέπεια την Ελληνική Ναυτιλία, συμβάλλοντας τα μέγιστα στη τεράστια πρόοδο της. Απόμαχος σήμερα απολαμβάνει τις ομορφιές του αγαπημένου του νησιού, τη Σύρο. Δικαίως λοιπόν ο Λιμενάρχης και η Ένωση Συνταξιούχων Ναυτικών Σύρου τον βράβευσαν, «αναγνωρίζοντας τη στάση ζωής και σεβόμενοι το έργο του, την προσφορά και την αξιοπρέπεια με την οποία Υπηρέτησε την Ελληνική Εμπορική Ναυτιλία». Θερμά συγχαρητήρια φίλε Καπετάν Γιάννη. Πάντα άξιος.

39

Βράβευση Κοινωφελών Ιδρυμάτων από τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων Πειραιά

Γραμμή «Mε Αγάπη»

Ιδρύματα Ιωάννου Διαμαντή Πατέρα

HELMEPA WISTA Hellas

40

Η Λέσχη μας συνεχίζοντας τη μεγάλη κοινωνική προσφορά που έχει πρόσφατα καθιερώσει, βράβευσε τέσσερα πολύ σπουδαία Κοινωφελή Ιδρύματα: • Γραμμή «Mε Αγάπη» της κας Μαρί Κυριακού • HELMEPA • Ιδρύματα Ιωάννου Διαμαντή Πατέρα • WISTA Συγχρόνως απένειμε τον τίτλο του Επιτίμου Μέλους της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων σε διακεκριμένες προσωπικότητες με πλούσια κοινωνική προσφορά. Τα νέα Επίτιμα Μέλη μας είναι:

κα. Μαρί Κυριακού Γραμμή «ΜΕ ΑΓΑΠΗ»

κ. Στέφανος Διαμαντή Πατέρας Πρόεδρος Ιδρυμάτων «Ιωάννου Διαμαντή Πατέρα»

κ. Πάυλος Ιωαννίδης Επίτιμος Αντιπρόεδρος Ιδρύματος ΩΝΑΣΗ

κ. Μίνως Κυριακού Εφοπλιστής - Επιχειρηματίας

κ. Δημήτρης Μητσάτσος Γενικός Διευθυντής HELMEPA

κ. Νικόλαος Ποιμενίδης Αντιεισαγγελέας Εφετών Πειραιώς

Mrs Angie Hartmann Πρόεδρος WISTA

κ. Αθανάσιος Μαρτίνος Εφοπλιστής Επιχειρηματίας

41

Βράβευση Κοινωφελών Ιδρυμάτων

Γραμμή «Mε Αγάπη»

Μ

ε εκατοντάδες δράσεις και προσφορές που αφορούν παιδιά αλλά και συνανθρώπους μας που έχουν ανάγκη, η Μαρί Κυριακού και η ομάδα της εκπομπής ΜΕ ΑΓΑΠΗ, προσέφεραν ελπίδα, ανακούφιση, στήριξη και συμπαράσταση. Η Μαρί Κυριακού ανταποκρίθηκε στην έκκληση για βοήθεια που της απηύθυναν Ιδρύματα, Σωματεία, μεμονωμένα άτομα ακόμη και φορείς για να στηρίξει παιδιά σε όλη την Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια όλου του χρόνου, τροφοδοτήθηκαν με ρούχα, παπούτσια, παιχνίδια και σχολικά είδη,600 παιδιά σε ορεινές περιοχές της Ηλείας, της Αρτας και της Ηπείρου. Ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα 75 μαθητών δημοτικού σχολείου στην Κόνιτσα να τους τροφοδοτήσει με μπαλλες μπασκετ και βολευ και οσα χρειάζονταν για τις αθλητικές τους δραστηριότητες καθώς και υπολογιστές. Μαζί τους δόθηκαν βιβλία δραστηριοτήτων των παραμυθιών του Μάικ του Φασολάκη. Παρέδωσε τις επιταγές σε ακόμη δέκα Ιδρύματα, από τα χρήματα που είχαν συγκεντρωθεί στη ΓΡΑΜΜΗ ΜΕ ΑΓΑΠΗ, στηρίζοντας έτσι συνολικά 25 Ιδρύματα, που κινδυνεύουν και κλείσουν. Η Γραμμή Με Αγάπη θα συνεχίσει τον Ιανουάριο, στηρίζοντας κι άλλα Ιδρύματα που φιλοξενούν παιδιά. Η Μαρί Κυριακού σε συνεργασία με την Elle Amber, δημιούργησε γούρια, από την πώληση των οποίων, θα στηριχθεί το Ιδρυμα ΕΣΤΙΑ ΚΟΡΙΤΣΙΟΥ ΦΙΛΟΘΕΗ ΑΘΗΝΑΙΑ, που φιλοξενεί 20 κορίτσια. Τα τελευταία τρία χρόνια και σε συνεργασία με το Εργαστήρι Ελευθέρων Σπουδών του ΑΝΤΕΝΝΑ, παρείχε υποτροφίες για δωρεάν σπουδές σε οκτώ παιδιά,πραγματοποιώντας το όνειρό τους να σπουδάσουν. Απέστειλε παπούτσια σε 100 παιδιά που προέρχονται από άπορες Στις φωτογραφίες: Η Λέσχη βραβεύει τη «Γραμμή με Αγάπη» της κας Μαρί Κυριακού.

42

οικογένειες και αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα διαβίωσης. Στήριξε με την αποστολή τροφίμων μακράς διάρκειας και αναλώσιμων ειδών την Οργάνωση «Άλλος Ανθρωπος», που σιτίζει άστεγους συνανθρώπους μας. Μεσολάβησε ώστε να σταλούν φρούτα και λάδι σε Ιδρύματα και Σωματεία που διαβιούν παιδιά. Φρόντισε να σταλούν δώρα και παιχνίδια σε οικοτροφείο που φιλοξενεί άπορα και ορφανά παιδιά. Συνεργάστηκε με ιδιωτικούς φορείς και συγκέντρωσε χρήματα ώστε να παραδοθούν σε οικογένειες που έχουν περιέλθει σε δεινή οικονομική κατάσταση. Συμμετείχε σε πολλές δραστηριότητες και μπαζάρ που στόχο είχαν να στηριχθούν οικονομικά Οργανώσεις και Σωματεία.Πρόσφερε διασκέδαση σε παιδιά, που δεν είχαν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν θεατρικές και άλλες παραστάσεις. Απέστειλε βιβλία και παιδικά παραμύθια του Μάικ του Φασολάκη, για τον εμπλουτισμό παιδικών βιβλιοθηκών. Η Μαρί Κυριακού και η εκπομπή ΜΕ ΑΓΑΠΗ, θα συνεχίσουν με κάθε τρόπο να ανταποκρίνονται εκεί που υπάρχει ανάγκη για βοήθεια.

Βράβευση Κοινωφελών Ιδρυμάτων

HELMEPA Ναυτιλιακό Επιμορφωτικό Κέντρο για πρόληψη της ρύπανσης, ασφάλεια στη θάλασσα & περιβαλλοντική ένωση

Ο

αείμνηστος Έλληνας πλοιοκτήτης Γιώργος Π. Λιβανός, (Επίτιμο Μέλος της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων) μια δυναμική προσωπικότητα στο χώρο της ελληνικής και διεθνούς ναυτιλιακής κοινότητας, εκφράζει από το 1979 τις ανησυχίες του για τη ρύπανση των θαλασσών που προκαλούν τα πλοία. Διακηρύσσει ότι “παρά το ότι η ρύπανση από τα πλοία αποτελεί μικρό μόνο ποσοστό της θαλάσσιας ρύπανσης, μπορεί να εξαλειφθεί από τον ίδιο τον άνθρωπο της ναυτιλίας, ναυτικό και πλοιοκτήτη, με την άσκηση επαρκούς φροντίδας και προσπάθειας”. Και πίστευε πως ήταν χρέος του κάθε Έλληνα ναυτιλλόμενου να πρωτοστατήσει σε μια παγκόσμια προσπάθεια για να αλλάξουν συνήθειες όλοι μέσα στη διεθνή ναυτιλιακή κοινότητα. Είχαν πράγματι προηγηθεί, στην παγκόσμια ναυτιλία, τα παρακάτω γεγονότα και ψηφιστεί Διεθνείς Συμβάσεις και Κανονισμοί για την καταπολέμηση της ρύπανσης που προέρχεται από τα πλοία ενώ είχε πραγματοποιηθεί και η πρώτη Διεθνής Διάσκεψη για το Περιβάλλον.

1954 Δ ιεθνής Σύμβαση για την Αποφυγή της Ρύπανσης της Θάλασσας με Πετρέλαιο που τροποποιήθηκε το 1962, 1969 και 1971 από τον τότε Διεθνή Ναυτιλιακό Συμβουλευτικό Οργανισμό (IMCO) και από το 1982 Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό, ΙΜΟ.

1960 Δ ιεθνείς Κανονισμοί για την Αποφυγή Συγκρούσεων στη Θάλασσα - IMCO 1967 Τ ο πετρελαιοφόρο TORREY CANYON εξοκείλει στις ακτές της Κορνουάλης στην Αγγλία και 120.000 τόνοι αργού πετρελαίου προκαλούν τεράστια ρύπανση σε θάλασσα και ακτές μέχρι να το βυθίσει η Αγγλική Αεροπορία.

1969 Δ ιεθνείς Συμβάσεις Αστικής Ευθύνης συνεπεία Ζημιών από τη Ρύπανση και Επέμβασης σε ανοικτή Θάλασσα σε Περιστατικά Ρύπανσης από Πετρέλαιο-IMCO 1971 Διεθνής Σύμβαση για την ίδρυση Διεθνούς Ταμείου Αποζημιώσεων λόγω Περιστατικών Ρύπανσης από Πετρέλαιο - IMCO 1972 Δ ιακήρυξη για τη Σχέση του Ανθρώπου με το Φυσικό Περιβάλλον και την Προστασία - Διάσκεψη της Στοκχόλμης του ΟΗΕ 1972 Δ ιεθνής Σύμβαση για την Πρόληψη της Θαλάσσιας Ρύπανσης λόγω Πόντισης Αποβλήτων - IMCO 1973 Υ ιοθέτηση Διεθνούς Σύμβασης για την Πρόληψη της Ρύπανσης από τα Πλοία, MARPOL - IMCO 1976 Σύμβαση της Βαρκελώνης για την Προστασία της Μεσογείου από τη Ρύπανση - ΟΗΕ 1978 Τ ο AMOCO CADIZ εξοκείλει στις ακτές της Βρετάνης στη Γαλλία με αποτέλεσμα τη διαρροή 220.000 τόνων αργού πετρελαίου και 4.000 τόνων πετρελαίου καυσίμων στη θάλασσα και ακτές. Την 4η Ιουνίου 1982 ιδρύεται η Ελληνική Ένωση Προστασίας Θαλάσσιου Περιβάλλοντος - HELMEPA, στον Πειραιά. Υπογράφεται η Ιδρυτική Διακήρυξη Εθελοντικής Δέσμευσης “Να Σώσουμε τις Θάλασσες” και Σχέδιο Δράσης από εκπροσώπους της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών και της Πανελλήνιας Ναυτικής Ομοσπονδίας. Την Διακήρυξη υπογράφουν και οι εξής πέντε διακεκριμένοι διεθνείς οργανισμοί για την περιβαλλοντική τους δραστηριότητα: - Λέσχη της Ρώμης (Club of Rome) - Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης και των Φυσικών Πόρων (IUCN) - Παγκόσμιο Ταμείο Προστασίας Άγριας Πανίδας (WWF) - Διεθνές Ωκεανολογικό Ινστιτούτο (IOI) - Διεθνές Ινστιτούτο για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (IIED)

Dr. Ιωάννης Κούστας, Πρόεδρος HELMEPA

Τελικά, ένα χρόνο αφού ιδρύθηκε η HELMEPA, τίθεται σε ισχύ τον Οκτώβριο 1983 η Διεθνής Σύμβαση του ΙΜΟ, MARPOL 73/78 και το ένα Παράρτημα της, εκείνο που αφορά την πρόληψη της ρύπανσης από Πετρέλαιο.

43

Βράβευση Κοινωφελών Ιδρυμάτων

ΙΩΑΝΝΗΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗ ΠΑΤΕΡΑΣ (1898-1979) Μέγας Εθνικός Ευεργέτης

Ο

καπετάν Γιάννης, πρωτότοκος γιος του Διαμαντή και της Καλλιόπης Πατέρα, γεννήθηκε στις Οινούσσες στις 29 Αυγούστου του 1898, ημέρα του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή. Στα επόμενα χρόνια η οικογένεια ευτύχισε να αποκτήσει άλλα πέντε αγόρια τους Πανάγο, Παντελή, Στέφανο, Κωνσταντίνο, Νίκο και μια κόρη, την Κατίγκω. Ο Διαμαντής Ιωάννου Πατέρας και η σύζυγός του Καλλιόπη, το γένος Παντελή Λύρα, καταγόμενοι από τις Οινούσσες της Χίου ασχολήθηκαν από τα μέσα του 19ου αιώνα και πρόκοψαν στη ναυτιλία δημιουργώντας παράλληλα μια μεγάλη οικογένεια. Τα μέλη της οικογένειας αυτής, από τις αρχές του περασμένου αιώνα μέχρι και σήμερα παίζουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη και καταξίωση της ελληνικής ναυτιλίας αλλά και στην κοινωνική ζωή της χώρας μας. Κύριος εκφραστής των αρχών και αξιών της οικογενείας αυτής υπήρξε κατά κοινή ομολογία και αναγνώριση ο καπετάν Γιάννης, μια ξεχωριστή προσωπικότητα με πλούσια προσφορά στην ελληνική ναυτιλία και στην κοινωνία γενικότερα, πάντα σε συνεργασία με όλα τα μέλη της οικογενείας. Μετά τα πρώτα στοιχειώδη γράμματα στη γενέτειρά του, φοίτησε στο Γυμνάσιο της Χίου. Ολοκλήρωσε τις σπουδές του στο Λονδίνο, όπου ακολούθησε εμπορικά μαθήματα και στη Μασσαλία όπου σπούδασε επί δύο χρόνια προτού επιστρέψει στις Οινούσσες στο τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το μεγάλο του σχολείο όμως υπήρξε η θάλασσα. Εκεί διδάχθηκε και κατέκτησε όσο λίγοι, με ζήλο και μόχθο, τη ναυτική επιστήμη αποκτώντας και το δίπλωμα του Πλοιάρχου σε ηλικία μόλις 21 ετών. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου υπηρέτησε στο Ναυτικό. Τον Ιούλιο του 1930 νυμφεύθηκε την άξια σύντροφο του βίου του Ευγενία, το γένος Κωστή Π. Λαιμού. Το 1937 εγκαθίσταται στο Λονδίνο, όπου ιδρύει το γραφείο Lemos and Pateras Ltd συνεταιρικά με τους αείμνηστους Γιώργη Χρ. Λαιμό, Σπύρο Αντ. Λαιμό και Δημήτριο Αναστ. Πατέρα. Ορόσημο στην ανοδική πορεία της οικογενειακής, αδελφικής ναυτικής επιχείρησης απετέλεσε η ίδρυση το 1951 στο Λονδίνο, με τους πέντε άξιους αδελφούς του Πανάγο, Παντελή, Στέφανο, Κωνσταντίνο και Νίκο του γραφείου Diamantis Pateras Ltd, γραφείο που μπορεί να χαρακτηριστεί σαν ένα από τα ισχυρότερα και πιο σεβαστά ελληνικά συγκροτήματα του Σίτυ όπου ο καπετάν Γιάννης διατήρησε τη θέση του Γενικού Διευθυντού μέχρι τον Ιανουάριο του 1979, οπότε και απεχώρησε από την ενεργό εργασία και επέστρεψε στην πατρίδα. Πέθανε στις 4 Μαΐου 1979 στο Θεραπευτήριο Ευαγγελισμός στο νοσοκομείο του οποίου ίδρυσε την ομώνυμη πτέρυγα για τη νοσηλεία των συναδέλφων του ναυτικών. Όλοι όσοι γνώρισαν και συναναστράφηκαν τον καπετάν Γιάννη έβλεπαν στο πρόσωπό του τον ακούραστο εργάτη και αγωνιστή του ναυτιλιακού στίβου. Με την παροι-

44

μιώδη εργατικότητα, τη σοβαρότητα και την κρίση του, αλλά και την νοικοκυρεμένη διαχείρισή του κέρδισε την εκτίμηση και το σεβασμό των ναυτιλιακών κύκλων, ελληνικών και ξένων. Παράλληλα με την επαγγελματική του δραστηριότητα και καταξίωση, ο καπετάν Γιάννης σιωπηλά, χωρίς τυμπανοκρουσίες και μεγάλες ανακοινώσεις άνοιξε μεθοδικά όπως και σε κάθε του πράξη την πύλη της καρδιάς του και από άνθρωπος της αποκλειστικά κερδώας δραστηριότητας μεταμορφώνεται σε ευεργέτη ζωής και μεγαλουργεί στον τομέα της κοινωνικής και ανθρωπιστικής πρόνοιας. Η φιλοσοφία του στον τομέα αυτό συνο-

Πάνω: Προτομή Ιωάννου Πατέρα στον Ευαγγελισμό.

Kάτω: Οικοτροφείο Εκπαιδευτηρίων Οινουσσών

ψίζεται στη ρήση του: «Οι γονείς μου με δίδαξαν ότι τα χρήματα που κερδίζουμε στη ζωή είναι δανεικά και πρέπει να τα επιστρέφουμε στην κοινωνία και τους ανθρώπους του μόχθου, που έχουν ανάγκη βοηθείας». Ακολουθώντας λοιπόν τη διδαχή και το παράδειγμα των γονιών του με τη συνεργασία, βοήθεια και συνεισφορά των αδελφών του καθώς και άλλων νεότερων μελών της Οικογενείας: - Ανεγέρθηκαν το 1951 το κτίριο των Εκπαιδευτηρίων Οινουσσών ΔΙΑΜΑΝΤΗ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΟΠΗΣ ΠΑΤΕΡΑ και το 1972 το Πρότυπο Μαθητικό Οικοτροφείο Οινουσσών.

- Δωρίσθηκε το 1982 στις Οινούσσες το επιβατηγό σκά-

Βράβευση Κοινωφελών Ιδρυμάτων

φος «ΟΙΝΟΥΣΣΑΙ ΙΙ» που εξυπηρέτησε τη γραμμή ΧΙΟΣ-ΟΙΝΟΥΣΣΕΣ μέχρι το 2007. Παράλληλα με αποκλειστικά δική του δωρεά - Αγοράσθηκε το 1971 και διατέθηκε στο Πολεμικό μας Ναυτικό για ενίσχυσή του το αρματαγωγό «ΟΙΝΟΥΣΣΑΙ»‫״‬ -Α νεγέρθηκε το 1977 το 1ο Δημοτικό Σχολείο της Χίου και τέλος - Ανεγέρθηκε η ομώνυμος πτέρυγα στο Θεραπευτήριο «Ο Ευαγγελισμός» για τη δωρεάν περίθαλψη των Ελλήνων ναυτικών και των οικογενειών τους η οποία εγκαινιάσθηκε τον Ιούλιο του 1977 από τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Τσάτσο. Επίσης προσφέρθηκαν σημαντικά χρηματικά ποσά για συντήρηση και εξοπλισμό ναών, νοσοκομείων και άλλων εγκαταστάσεων δημοσίου συμφέροντος καθώς και για ενίσχυση εχόντων ανάγκη συμπολιτών μας. Ο εθνικός ευεργέτης Ιωάννης Διαμαντή Πατέρας προικισμένος με διορατικότητα δεν αρκέστηκε σε αγαθοεργές πράξεις που θα είχαν περιορισμένο χρονικό ορίζοντα. Συνέλαβε την ιδέα της σύστασης και λειτουργίας των ομώνυμων Ιδρυμάτων με τα οποία θα διασφαλίζονταν η διαρκής προσφορά και βοήθεια σε ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες, στη Ναυτιλία, την Παιδεία και τον τόπο καταγωγής του.

• Το 1970 ιδρύει το ΙΔΡΥΜΑ ΓΑΜΗΛΙΩΝ ΔΩΡΩΝ του οποίου Πρόεδρος είναι ο εκάστοτε Αρχιεπίσκοπος και μέλος ο Πρόεδρος του ΝΑΤ, με σκοπό τη χορήγηση χρηματικού ποσού ως γαμήλιο δώρο σε ορφανές και άπορες θυγατέρες ναυτικών του Εμπορικού Ναυτικού.

• Το 1975 ιδρύει το ΟΙΝΟΥΣΣΙΑΚΟΝ ΙΔΡΥΜΑ με σκοπό την απονομή χρηματικών βραβείων σε διακρινόμενους μαθητές όλων των σχολείων των Οινουσσών περιλαμβανομένης και της Ακαδημίας Εμπορικού Ναυτικού Οινουσσών καθώς και την οικονομική ενίσχυση του Προτύπου Μαθητικού Οικοτροφείου Οινουσσών.

• Το 1977 ιδρύει το ΠΑΓΧΙΑΚΟΝ ΙΔΡΥΜΑ ΥΠΟΤΡΟΦΙΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟΥ-ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ με σκοπό τη χορήγηση υποτροφιών σε αποφοίτους όλων των Λυκείων του Νομού Χίου για τη συνέχιση των πανεπιστημιακών τους σπουδών στο εσωτερικό και σε επιστήμονες για μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό. Τα Ιδρύματα από της συστάσεώς τους μέχρι σήμερα: • Ενίσχυσαν οικονομικά στα πρώτα βήματα της οικογενειακής τους ζωής περί τις 3.000 θυγατέρες ναυτικών του Εμπορικού Ναυτικού.

• Επιβράβευσαν την επίδοση στα μαθήματά τους με τη μορφή χορήγησης χρηματικού βραβείου σε περισσότερους από 2.000 μαθητές των σχολείων των Οινουσσών.

• Χορήγησαν περισσότερες από 1.500 υποτροφίες σε πανεπιστήμια του εσωτερικού και 300 περίπου υποτροφίες για μεταπτυχιακές σπουδές στο εξωτερικό σε Χίους κατά προτεραιότητα σπουδαστές και επιστήμονες.

• Ενίσχυσαν οικονομικά και κάλυψαν το μεγαλύτερο μέρος των εξόδων λειτουργίας του Προτύπου Μαθητικού Οικοτροφείου Οινουσσών, το οποίο φιλοξένησε μέχρι τώρα περισσότερους από 1.500 οικότροφους μαθητές απ’ όλη την Ελλάδα, το πλείστον των οποίων κατευθύνθηκε στο ναυτιλιακό χώρο.

• Τέλος στην πτέρυγα ΙΩΑΝΝΟΥ ΔΙΑΜΑΝΤΗ ΠΑΤΕΡΑ του ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ νοσηλεύτηκαν περισσότεροι από 20.000 ναυτικοί και μέλη των οικογενειών τους. Για το ξεχωριστής σημασίας και αξίας έργο του προς όφελος των συνανθρώπων του, του τόπου καταγωγής του και της Πατρίδος μας γενικότερα η Πολιτεία και η Ακαδημία Αθηνών τον τίμησαν και τον ενέταξαν μεταξύ των μεγάλων εθνικών ευεργετών του τόπου μας. Θα ήταν όμως παράλειψη εάν δεν συμπληρώναμε τα της προσωπικότητας του καπετάν Γιάννη και με μια απλή έστω αναφορά στο χαρακτήρα του. Ο καπετάν Γιάννης εκοσμείτο από σεμνότητα, απαράμιλλο ήθος και ελληνική λεβεντιά και με τη ζωή και το έργο του κυρίως μας δείχνει διαρκώς το δρόμο της αρετής και του καθήκοντος αφήνοντας βαριά παρακαταθήκη και φωτεινό παράδειγμα σε όλους μας. Σε επιβεβαίωση των παραπάνω στοιχείων του χαρακτήρα του αξίζει ν’ αναφέρουμε τη στάση που τήρησε όταν του προτάθηκε από το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας να

Αρματαγωγό "Οινούσσαι"

δοθεί το όνομά του στο αρματαγωγό που δώρισε στο Πολεμικό μας Ναυτικό, αυτός αρνήθηκε προτείνοντας να δοθεί το όνομα της γενέτειράς του. Έχοντας πλήρη γνώση της προσωπικότητας του καπετάν Γιάννη ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός και πολιτικός Παναγιώτης Κανελλόπουλος δήλωσε την ημέρα του θανάτου του: Θλίβομαι βαθύτατα για το θάνατο του Ιωάννου Διαμαντή Πατέρα. Υπήρξε αληθινός εθνικός ευεργέτης με τον πλούτο των δωρεών του, όχι μόνο υπέρ της ιδιαιτέρας του πατρίδος Οινουσσών και της Χίου, αλλά και υπέρ πολλών άλλων εθνικών σκοπών. Ο Ιωάννης Πατέρας –τον οποίον δικαίως ετίμησε πρόσφατα η Ακαδημία Αθηνών για το όλο του φιλανθρωπικό έργο– ηθέλησε να ακολουθήσει το φωτεινό παράδειγμα των μεγάλων Ελλήνων ευεργετών του παρελθόντος‫״‬ Σήμερα, μέλη-απόγονοι της Οικογενείας συνεχίζουν τη ναυτική παράδοση των προγόνων τους δραστηριοποιούμενοι σε διάφορους κλάδους της Ναυτιλίας, ενώ παράλληλα χάρις στο αμέριστο και διαρκές ενδιαφέρον τους αλλά και τη συνετή και χρηστή διαχείριση των Ιδρυμάτων διασφαλίζουν την υποδειγματική λειτουργία τους προσφέροντας έργο όπως ο αείμνηστος ιδρυτής τους το οραματίσθηκε.

45

Βράβευση Κοινωφελών Ιδρυμάτων

Women’s International Shipping & Trading Association Η ιστορία της Wista Hellas

«Η

WISTA Hellas υπήρξε φάρος στη διεθνή σκηνή για δύο δεκαετίες, και αν κάποιος αμφέβαλλε ποτέ για τις δυνατότητές της να αποδειχτεί παίκτης-κλειδί στη ναυτιλιακή βιομηχανία και στην προσέλκυση περισσότερων γυναικών στον συναρπαστικό κόσμο της ναυτιλίας, το μόνο που χρειάζεται είναι να ρίξει μια ματιά στη μακρόχρονη ύπαρξή της, τις δράσεις και τους σκοπούς της, που σήμερα εμπνέουν περισσότερα από 200 μέλη από όλους τους τομείς της ναυτιλίας»! Η WISTA Hellas είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που λειτουργεί υπό την αιγίδα της WISTA International, η οποία ιδρύθηκε στο Λονδίνο το 1974. Η WISTA Hellas ιδρύθηκε στην Ελλάδα το 1993 και σήμερα περιλαμβάνει πάνω από 200 διευθυντικά στελέχη/μέλη που ασχολούνται επαγγελματικά με τη ναυτιλία. Είναι ένα σωματείο μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα με σκοπό την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας και επαγγελματικής εξέλιξης των Μελών του διευκολύνοντας και ενθαρρύνοντας την ανταλλαγή επαφών, απόψεων και εμπειριών και προωθώντας τη συνεχή εκπαίδευση & κατάρτισή τους λειτουργώντας ως κέντρο ανταλλαγής πληροφοριών. Στα 40 χρόνια της ύπαρξής της, η WISTA έχει εξελιχθεί σε ένα ασυναγώνιστο ναυτιλιακό «cluster», που έχει τη στήριξη των μεγάλων διεθνών ναυτιλιακών οργανισμών και επιχειρήσεων, και σήμερα μετρά πάνω από 2000 μέλη σε 31 χώρες. Στα τέλη της δεκαετίας του 1980, το έργο της WISTA τράβηξε την προσοχή και κινητοποίησε δύο ελληνίδες της ναυτιλίας. Δύο ναυλομεσίτριες, η Πόπη Γιαννοπούλου και η Στέλλα Βασιλάκη, παρακολούθησαν το 1988 ένα συνέδριο της WISTA International στην Πορτογαλία, και το επόμενο έτος πέταξαν στο Ρότερνταμ για την επόμενη εκδήλωση. Αυτό οδήγησε στην επιτυχή διοργάνωση του διεθνούς συνεδρίου του 1990 στην Αθήνα, με την ενθουσιώδη συμμετοχή γυναικών, στελεχών από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Το γεγονός ότι η μικρή εκτελεστική επιτροπή του συνεδρίου, υπό τη διεύθυνση της κ. Γιαννοπούλου, συμμετείχε σε όλες τις ακόλουθες τρεις διασκέψεις στην Κοπεγχάγη, τη Μασσαλία και το Λίβερπουλ ενέπνευσε τη δημιουργία μιας εθνικής WISTA το 1993, σε συνεργασία με άλλα ιδρυτικά μέλη. Η συνεπής δουλειά του πρώτου διοικητικού συμβουλίου ανταμείφθηκε όταν το νέο Δ.Σ. της WISTA Hellas, που εξελέγη τον Φεβρουάριου του 1996, ανέλαβε να οδηγήσει την ομάδα στη δεύτερη συνεδρίαση της WISTA International στην Αθήνα, μέσα σε έξι χρόνια. Η διάσκεψη του 1996 αναγνωρίστηκε από όλους ως μία από τις πιο επιτυχημένες στην ιστορία της WISTA σε αυτό το στάδιο, χάρη στην έξοχη υποστήριξη μιας εξαιρετικής

46

ομάδας αφοσιωμένων και ενθουσιωδών μελών. Το Δ.Σ. συνέχισε την εκστρατεία να κρατηθεί η WISTA στην πρώτη γραμμή του ενδιαφέροντος της βιομηχανίας. Η επόμενη πρόεδρος της WISTA Hellas, κ. Χάρις Κιοσέογλου, και το νέο Δ.Σ., που εξελέγησαν το 1998, πήγαν τη WISTA ακόμη πιο μπροστά, ενώ η κ. Κιοσέογλου είχε την τιμή να εκλεγεί πρόεδρος της WISTA International, την οποία υπηρέτησε από αυτό το πόστο από το 2001 μέχρι το 2005. Η κ. Κιοσέογλου ήταν πρόεδρος της WISTA Hellas για τέσσερα χρόνια, μέχρι το 2002. Στις εκλογές του 2002, η Βέρα Χαλκίδη επιλέχθηκε πρόεδρος της WISTA Hellas, και παρέμεινε στη θέση αυτή για δύο χρόνια, θεμελιώνοντας το γραφείο της WISTA Hellas το 2002. Η ανανέωση της WISTA Hellas με «νέο αίμα» ενθαρρύνθηκε κατά τις προεδρίες των «νεότερων γενεών», που εκπροσωπήθηκαν από τις κυρίες Βίκυ Ρούσσου, Μαρία-Χριστίνα Κτιστάκη, και Άννα-Μαρία Μονογιούδη. Κατά τη διάρκεια της προεδρίας της κ. Ρούσσου η WISTA Hellas ήταν παρούσα σε πολλές διεθνείς εκδηλώσεις ώστε να διευρύνει τη βάση της δικτύωσής της και να προσελκύσει νεότερες γυναίκες στην ένωση. Η ένωση έχει επωφεληθεί από την «προσωπική» πινελιά καθεμιάς τους, καθώς ο ενθουσιασμός και η αφοσίωση των νιάτων πάνε χέρι-χέρι με τη σοφία των πρωτοπόρων. Υπό την προεδρία της Μαρίας-Χριστίνας Κτιστάκη, η ένωση ενίσχυσε τους δεσμούς μεταξύ των μελών της, μέσω μιας σειράς σημαντικών επαγγελματικών, πολιτιστικών και κοινωνικών εκδηλώσεων, αυξάνοντας τη συμμετοχή των μέλων και σφυρηλατώντας τη σχέση με άλλες οργανώσεις και εκπαιδευτικά ιδρύματα. Η WISTA Hellas ήταν επίσης μία από τις πρώτες οργανώσεις που προσέφεραν στήριξη στους πυρόπληκτους της Πελοποννήσου και της Εύβοιας το 2007. Οι προετοιμασίες για τη διεθνή διάσκεψη του 2010 άρχισαν αμέσως μόλις η Ελλάδα επιλέχθηκε ως τόπος διεξαγωγής της, υπό την τότε πρόεδρο κ. Κτιστάκη και τα μέλη του Δ.Σ. Έτυχε στη νεοεκλεγείσα πρόεδρο κ. Μονογιούδη το 2008, να συσπειρώσει τους εγχώριους και διεθνείς πόρους, ώστε να ενισχυθεί η συμμετοχή και η υποστήριξη ενός από τα πιο υψηλού προφίλ διεθνή συνέδρια της WISTA, στο τέλος Σεπτεμβρίου του 2010 στην Αθήνα. Η επιτυχία της διάσκεψης και η μεγάλη υποστήριξη όλων των αντιπροσώπων που παρακολούθησαν το συνέδριο έδειξε ότι τεράστια επιτεύγματα μπορούν να πραγματοποιηθούν όταν συνδυάζεται η σκληρή δουλειά με τη γυναικεία γνώση και πείρα. Το 2009, η Ελλάδα είχε και πάλι την τιμή να δει ένα από τα ηγετικά μέλη της, την κ. Βέρα Χαλκίδη, πρόεδρο της

Βράβευση Κοινωφελών Ιδρυμάτων

Πάνω: Από την εκδήλωση WISTA Hellas Dinner Dance 2014. Διακρίνονται: Άννα-Μαρία Μονογιούδη, Βέρα Χαλκίδη, Βίκυ Ρούσσου, Μαρία-Χριστίνα Κτιστάκη, Ελένη Βόγκλη, Πόπη Γιαννοπούλου, Ελευθερία Μαγιάφη, Κατερίνα Σταθοπούλου, Δωροθέα Ιωάννου, Ρέα Μητροπούλου, Αγγελική Χάρτμαν, Ιωάννα Τοπάλογλου Kάtω: Από την εκδήλωση WISTA Hellas Posidonia Cocktail Reception 2014, με αφορμή την έκθεση των Ποσειδωνίων 2014. Διακρίνονται: Κατερίνα Σταθοπούλου, Τζένη Πουρνάρα, Μαρία-Χριστίνα Κτιστάκη, Άννα-Μαρία Μονογιούδη, Αρετή Λαΐου, Αγγελική Χάρτμαν.

WISTA International. Επιπλέον, η κ. Βιβή Κολλιοπούλου έχει υπηρετήσει τόσο ως μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου όσο και ως γραμματέας του, ενώ η κ. Κατερίνα Σταθοπούλου σήμερα υπηρετεί ως μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι ο κ. Στέλιος Χατζηιωάννου έχει βραβευτεί με το βραβείο της WISTA «Προσωπικότητα της χρονιάς 2007», ενώ στην κ. Ρόδη Κράτσα, επίτιμο μέλος της WISTA Hellas, χορηγήθηκε η αντίστοιχη διάκριση το επόμενο έτος. Οι συνεχιζόμενες προσπάθειες για την προώθηση των σκοπών της ένωσης, καθώς και η συνεχής και ενεργή δέσμευση στη ναυτιλιακή βιομηχανία είχαν ως αποτέλεσμα η WISTA Hellas να λάβει το βραβείο της Lloyd’s List’ «Piraeus International Centre» το 2010, καθώς και το βραβείο «Ευκράντη 2010», που παρέλαβε από το ιστορικό ναυτιλιακό περιοδικό Ναυτικά Χρονικά. Επίσης, η WISTA Hellas έχει πρόσφατα τιμηθεί από το Ινστιτούτο Επαγγελματικής Κατάρτισης ΙΕΚ ΞΥΝΗ του Πειραιά σε αναγνώριση των δραστηριοτήτων της στον τομέα της ναυτιλίας και του εμπορίου, και της συμβολής της, ιδιαίτερα στην τοπική κοινωνία του Πειραιά. Ακολουθώντας τα βήματα των προκατόχων τους και καθοδηγούμενα από το προσωπικό τους όραμα, τα μέλη του Δ.Σ. της περιόδου 2012-2014, υπό την προεδρία της κυρίας Ρέας Μητροπούλου, υλοποίησαν ένα επιτυχημένο ετήσιο φόρουμ της WISTA Hellas, με θέμα τη σχέση και την αλληλεπίδραση μεταξύ του ελληνικού κράτους της παγκόσμιων εμπορικών συναλλαγών ελληνικής ναυτιλίας. Εξέχοντα μέλη του κλάδου είχαν την ευκαιρία να έρθουν σε ανοιχτό διάλογο με τον υπουργό του

νεοσύστατου τότε, Υπουργείου Ναυτιλίας και Αιγαίου. Η επόμενη μεγάλη πρόκληση της WISTA Hellas ήταν η διοργάνωση του 5ου WISTA Med Conference το 2013 που πραγματοποιήθηκε στην Ύδρα, τον Ιούνιο του 2013 με θέμα: «Οι προκλήσεις του πληρώματος σήμερα». Το τελευταίο Δ.Σ. του Σωματείου που εκλέχθηκε τον Απρίλιο 2014 με πρόεδρο την Angie Hartmann, αντιπρόεδρο τη Δωροθέα Ιωάννου, γενική γραμματέα τη Μαρίνα Παπαϊωάννου, ταμία την Ιωάννα Τοπάλογλου και μέλος την Μαρία Μαυρούδη, φιλοδοξεί να δώσει μία πιο τεχνοκρατική χροιά στις εκδηλώσεις της WISTA Hellas, διοργανώνοντας μεταξύ άλλων ένα πολύ ενδιαφέρον ετήσιο Forum και εξελίσσοντας τις μηνιαίες συναντήσεις μελών και φίλων της ένωσης σε παρουσιάσεις/συζητήσεις. Κρατώντας έτσι ζωντανό το ενδιαφέρον των μελών της και με στόχο να προσελκύσει και αρκετά νέα, προσδοκά να βάλει το δικό της λιθαράκι στην ανάπτυξη και εξέλιξη του Σωματείου. Η σαραντάχρονη ιστορία της WISTA δείχνει ότι σίγουρα είναι εδώ για να μείνει, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς, μακριά από τα συντεχνιακά συμφέροντα, αφιερώνοντας το έργο της στην προώθηση των υψηλότερων αξιών του επαγγελματισμού, της συναδελφικότητας, της εκπαίδευσης και της δικτύωσης, κερδίζοντας έτσι τον παγκόσμιο σεβασμό της ναυτιλιακής βιομηχανίας.

47

Του Μαρίνου Τσάμη

Το Ιερό της Δήμητρας στην Ελευσίνα Ιστορική αναδρομή της πόλης της Ελευσίνας και του Τελεστηρίου

Η

γεωγραφική θέση της Ελευσίνας συνέτεινε στη μεγάλη ανάπτυξή της, Χτισμένη πάνω σε μια χαμηλή λοφοσειρά, δέσποζε του Θριάσιου πεδίου, της μεγάλης εύφορης πεδιάδας που απλωνόταν από τους πρόποδες των βουνών Αιγάλεω, Πάρνηθα και Κιθαιρώνα, μέχρι τη θάλασσα. Συγχρόνως η θέση της απέναντι από τη Σαλαμίνα και το ότι βρισκόταν στο σταυροδρόμι που οδηγούσε στη Βάρια Ελλάδα και τη Πελοπόννησο, προκάλεσε την αντιζηλία των άλλων πόλεων, η οποία κατέληξε στη προσάρτησή της στους Αθηναίους, στις αρχές του 6ου π. Χ. αιώνα. Την αναγνώρισή της όμως ως μέγα θρησκευτικό κέντρο της αρχαιότητας, οφείλει στο ιερό της Δήμητρας και της Κόρης και στα Ελευσίνια Μυστήρια. Η αρχαιολογική σκαπάνη και πληροφορίες από φιλολογικές πηγές, μας αποκάλυψαν την ιστορία της πόλης, ενώ ο Ομηρικός Ύμνος στη Δήμητρα, περιγράφει λεπτομέρειες της ελευσινιακής λατρείας και δίνει τη βάση για τον καθορισμό του πρώτου ναού της Δήμητρας. Οι πρώτοι κάτοικοι, πιθανότατα φτωχοί αγρότες, εγκαταστάθηκαν περί το 2000 π.Χ. Μεγάλη άνθιση γνώρισε η Ελευσίνα τη μυκηναϊκή εποχή. Η Ακρόπολη οχυρώθηκε με δυνατό τείχος και οι νεκροί ενταφιάζονταν εντός του οικισμού και στο δυτικό νεκροταφείο. Κατά τον

Ομηρικό Ύμνο, την ίδια περίοδο πρέπει να άρχισε και η μυστική λατρεία της Δήμητρας και των Ελευσινίων Μυστηρίων. Πολύ λίγα γνωρίζουμε για την ιστορία της πόλης στα γεωμετρικά χρόνια. Η προσάρτηση της Ελευσίνας, μαζί με τη Σαλαμίνα, στην Αθηναϊκή Πολιτεία έγινε στα χρόνια του Σόλωνος. Τότε ο σοφός Αθηναίος ψήφισε ειδικό νόμο που καθιέρωνε τα Ελευσίνια Μυστήρια ως αθηναϊκή λαμπρή τελετή. Αυτή τη περίοδο πρέπει να γράφτηκε και ο Ομηρικός Ύμνος στη Δήμητρα. Στη θέση του μυκηναϊκού μεγάρου, εντός του ιερού, χτίστηκε ο πρώτος πέτρινος ναός της Δήμητρας, το Σολώνειο Τελεστήριο. Στα χρόνια του τυράννου των Αθηνών Πεισίστρατου (570-527 π.Χ.), το ελευσινιακό ιερό γνώρισε μεγάλη άνθιση. Τότε αντικαταστάθηκε το Σολώνειο, με ένα νέο μεγαλόπρεπο Τελεστήριο, το πρώτο που είχε τετράγωνο σχήμα. Αργότερα, με την αναμόρφωση της Αθηναϊκής Δημοκρατίας από τον Κλεισθένη η πόλη της Ελευσίνας έγινε δήμος και μαζί με άλλους δήμους, μεταξύ των οποίων και του Πειραιά απετέλεσε την Ιπποθοωντίδα φυλή. Το Σολώνειο αντικαθίσταται με νέο μεγαλόπρεπο Τελεστήριο, με τετράγωνο σχήμα και το ιερό της Δήμητρας αναδεικνύεται σε πανελλήνιο θρησκευτικό κέντρο.

Στη φωτογραφία της σελίδας: Αναπαράσταση του Ιερού της Ελευσίνας από την αξιόλογη έκδοση της Εκδοτικής των Αθηνών, του πολύ σπουδαίου έργου του Παυσανίου, σελίδα 477.

48

Κατά τη διάρκεια των μηδικών πολέμων (490480 π.Χ.), το ιερό πυρπολήθηκε. Τελευταία όμως υποστηρίζεται ότι ειδικά το Πεισιστράτειο Τελεστήριο είχε αρχίσει να κατεδαφίζεται στη δεκαετία του 490-480 π.Χ., για να οικοδομηθεί στη θέση του ένας νέος ναός μεγαλύτερος και μεγαλοπρεπέστερος. Εάν η θεωρία αυτή είναι σωστή, τότε οι Πέρσες θα έκαψαν όλα τα άλλα οικοδομήματα, εκτός του Τελεστηρίου. Τη χρονική περίοδο από τους Μηδικούς πολέμους μέχρι την οικοδόμηση του Περίκλειου Τελεστηρίου ουδεμία πληροφορία έχουμε για την οικοδομική ιστορία του ιερού. Μετά την υπογραφή της τριακονταετούς ειρήνης με τους Σπαρτιάτες, ο Περικλής έθεσε σε εφαρμογή ένα μεγαλεπήβολο οικοδομικό πρόγραμμα, για την Αθήνα και την Ελευσίνα. Ο αρχιτέκτονας του Παρθενώνα Ικτίνος σχεδίασε ένα μνημειώδες τετράγωνο Τελεστήριο, πολύ μεγαλύτερο του Πεισιστράτειου, το οποίο όμως εγκαταλείφθηκε και μόνο μετά το θάνατο του Περικλή ολοκληρώθηκε με πιο παραδοσιακό σχέδιο. Τον 4ο π.Χ. αιώνα, η πόλη της Ελευσίνας επεκτάθηκε προς το δυτικό λόφο και οχυρώθηκε, ενώ ΄στο ιερό, η αυλή του Τελεστηρίου επεκτάθηκε προς νότο και χτίστηκε ένα νέο τείχος στη θέση αυτή. Κατά την περίοδο της κυριαρχίας των Μακεδόνων βασιλέων, που διαδέχτηκαν τον Μέγα Αλέξανδρο, όταν στη Αθήνα άρχοντας ήταν ο Δημήτριος ο Φαληρέας (317-309 π.Χ.), στην ανατολική όψη του Τελεστηρίου χτίστηκε προστώο, με σχέδια του αρχιτέκτονα Φίλωνα, γνωστό ως «Φιλώνειος στοά». Είναι ο ίδιος αρχιτέκτων που στον Πειραιά έχτισε τη περίφημη Σκευοθήκη, που φέρει και το όνομά του. Τον 3ο αιώνα π.Χ. οχυρώθηκε η Ακρόπολη στον ανατολικό λόφο της Ελευσίνας, ενώ στο δυτικό λόφο χτίστηκε ένα φρούριο. Επί Ρωμαϊκής εποχής, η γοητεία που ασκούσε σε όλους ανεξαιρέτως τους Ρωμαίους, αυτοκράτορες, αξιωματούχους, πολίτες, η μυστική λατρεία της Δήμητρας, είχε σαν αποτέλεσμα την αύξηση του αριθμού των μυστών, αλλά και των κτισμάτων στο ιερό. Περίπου το 50 π.Χ. ο ύπατος Άπιος Κλαύδιος Πούλχρος έχτισε τα μνημειώδη Μικρά Προπύλαια. Πολύ σημαντικά έργα πραγματοποίησαν κατά τον 2ο αιώνα, οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες Μάρκος Αυρήλιος και ο λάτρεις του ελληνικού πνεύματος Αδριανός. Ο Μάρκος Αυρήλιος επισκεύασε το καταστραμμένο από τους βαρβάρους Κοστοβόκους Τελεστήριο και έχτισε τα Μεγάλα Προπύλαια. Στον Αδριανό αποδίδονται

πολλά κτήρια στην ρωμαϊκή αυλή, η τετράτοξη πέτρινη γέφυρα στον ελευσινιακό Κηφισό, αντιπλημμυρικά αναχώματα, δεξαμενές και υδραγωγείο για την ύδρευση της πόλης με νερό από τις πηγές της Πάρνηθας. Τον 3ο μ.Χ. αιώνα ο αυτοκράτορας Βαλεριανός ενίσχυσε την οχύρωση της πόλης και του ιερού, για να μπορέσει ν’ αντιμετωπίσει τις επιδρομές των Ερούλων. Η θέσπιση, τέλος, πολύ σκληρών μέτρων κατά των μυστικών λατρειών, από τον Μέγα Θεοδόσιο (379-395 μ.Χ.), σήμανε και το τέλος της ζωής στο ελευσινιακό ιερό. Το τελειωτικό χτύπημα έδωσε, το 395 μ.Χ., η επιδρομή των Βησιγότθων, με αρχηγό τον Αλάριχο, μετατρέποντας το ιστορικό ιερό σε ερείπια. Περιγραφή του ιερού της Δήμητρας στην Ελευσίνα Ξεκινώντας τη περιγραφή του ιερού της Δήμητρας, καλόν είναι να διευκρινίσουμε τη διαφορά που είχαν στην αρχαιότητα οι έννοιες του «ναού» και του «ιερού». Οι πρόγονοί μας θεωρούσαν τους ναούς κατοικία του τιμωμένου ή των τιμωμένων θεών. Ως εκ τούτου, μόνο οι ιερείς ή οι ιέρειες επιτρεπόταν να εισέλθουν σε αυτούς. Εκτός ναού και πλησίον του υπήρχε πάντοτε ένας βωμός, στον οποίο οι πιστοί πρόσφεραν θυσίες στους θεούς. Όλες λοιπόν οι ιεροτελεστίες λάβαιναν χώρα εκτός ναού και γύρω από τον βωμό. Το ιερό, αντίθετα, ήταν μια έκταση γης, μικρή ή μεγάλη, συνήθως περιφραγμένη, αφιερωμένη σε έναν ή περισσότερους θεούς ή σε κάποιο ήρωα. Εντός του ιερού μπορούσε να υπάρχει ναός, χωρίς αυτό να ήταν απαραίτητο. Όλα όμως τα ιερά των Ελλήνων, είτε είχαν ή όχι ναό, περιείχαν οπωσδήποτε βωμό για τις θρησκευτικές ανάγκες των πιστών. Έτσι, στην Ελευσίνα έχουμε ιερό εντός του οποίου υπήρχε ναός αφιερωμένος στη Δήμητρα, το Τελεστήριο, αλλά και άλλα οικοδομήματα, ναΐσκοι, γραφεία, αποθήκες κλπ. Οι πληροφορίες που μας δίνει ο Παυσανίας στο έργο του «Ελλάδος Περιήγησις», είναι πολύτιμες για την αρχαιολογική έρευνα, διότι αναφέρει αυτά που είδε περί το 150 μ.Χ., δηλαδή κοντά στο τέλος της αρχαιότητας. Σε κάθε πόλη που περνά περιγράφει τα σημαντικότερα ιερά, ναούς και μνημεία, κάνει αναφορές σε ήρωες και σε ιστορικά ή μυθικά γεγονότα, αλλά δεν προχωρεί στη περιγραφή της πόλης ή της νοοτροπίας και του τρόπου ζωής των κατοίκων της. Στην Ελευσίνα μήτε

49

για την πόλη αναφέρεται, αλλά παραβλέποντας τη συνήθειά του, ούτε και για το ιερό της Δήμητρας δίνει κάποια πληροφορία. Τα τελευταία που αναφέρει είναι το Καλλίχορο φρέαρ και το Ράριο πεδίο, στο οποίο οι Ελευσίνιοι, πρώτοι από όλους τους ανθρώπους, έσπειραν δημητριακά. Στη συνέχεια παίρνει το δρόμο για τις Ελευθερές. Δεν ασχολήθηκε με το ιερό, όχι από αμέλεια, αλλά ως βαθύτατα θρησκευόμενος, δεν θέλησε να παραβεί το καθήκον της σιωπής, που του επέβαλε η μυστική λατρεία της Δήμητρας. Φαίνεται ότι ήταν μυημένος και εξοικειωμένος με τη μυστική διδασκαλία και τις ιερουργίες του ιερού. Οι γνώσεις λοιπόν που έχουμε για το ιστορικό ιερό οφείλονται κατά κύριο λόγο στις αρχαιολογικές ανασκαφές και σε διάφορες φιλολογικές πηγές. Ένα ισχυρό τείχος με πύργους περιέβαλε τη πόλη της Ελευσίνας και το ιερό, έχοντας ανάμεσά τους ένα εσωτερικό διατείχισμα. Η είσοδος στο ιερό επιτρεπόταν μόνο σε μύστες και σε προς μύηση πιστούς. Τη μύηση, κατά τον 2ο μ.Χ. αιώνα,

μπορούσαν να ακολουθήσουν όλοι οι ελεύθεροι άνθρωποι, Έλληνες και ξένοι. Οι εισερχόμενοι στο ιερό περνούσαν πρώτα από τα Μεγάλα Προπύλαια. Χτισμένα τον 2ο μ.Χ. αιώνα, από λευκό πεντελικό μάρμαρο, είναι πιστό αντίγραφο του κεντρικού τμήματος των Προπυλαίων της Ακρόπολης των Αθηνών. Την εξωτερική και εσωτερική τους όψη κοσμούσαν ανά 6 δωρικοί κίονες, ενώ ένας εγκάρσιος τοίχος, με πέντε ανοίγματα, χώριζε το εσωτερικό των Προπυλαίων σε δύο άνισα τμήματα. Την οροφή του μεγαλύτερου τμήματος το πρώτο που περνά ο εισερχόμενος, στήριζαν 6 ιωνικοί κίονες. Σήμερα, σώζονται πολλά αρχιτεκτονικά μέλη καθώς και τμήμα του αετώματος, με κολοσσιαία ανάγλυφη προτομή του Μάρκου Αυρηλίου, ο οποίος είχε μυηθεί το 176 μ.Χ. Μετά τα Μεγάλα, ο εισερχόμενος συναντά τα αρχαιότερά τους Μικρά Προπύλαια, χτισμένα περίπου το 60 π.Χ., επί της Πεισιστράτειας οχύρωσης, στη θέση παλαιότερου Προπύλου. Από την εσωτερική πλευρά των Μικρών Προπυλαίων

Στο σχέδιο: Θεμέλια που ανακάλυψαν οι ανασκαφές στο Ιερό της Ελευσίνας, (Παυσανίου, Ελλάδος Περιήγησις, Αττικα, της Εκδοτικής Αθηνών, σελ. 475) Πλακόστρωτη αυλή (1), εντός της οποίας ο ναός της Προπυλαίας Αρτέμιδος (2), το Καλλίχορο φρέαρ (3) και τα δύο θριαμβευτικά τόξα (4,5). Ακολουθούν τα Μεγάλα Προπύλαια (6), τα Μικρά Προπύλαια (7) και το Τελεστήριο (8).

50

ξεκινούσε ο Πομπική οδός, το τελευταίο δηλαδή κομμάτι της Ιεράς οδού. Η πορεία της δεν άλλαξε από την εποχή του Πεισιστράτη, μέχρι τους Ρωμαϊκούς χρόνους, οπότε και στρώθηκε με μικρές μαρμάρινες πλάκες, μερικές των οποίων, κοντά στο Τελεστήριο, έχουν διατηρηθεί μέχρι σήμερα. Κοντά και δυτικά των Μικρών Προπυλαίων, στους πρόποδες του βράχου της Ακρόπολης, υπάρχει το σπήλαιο και ο ναός του Πλούτωνα. Κατά τον Ορφικό Ύμνο, το σπήλαιο αυτό ήταν η είσοδος στον Άδη και από εδώ ο Πλούτων με το άρμα του και την απαχθείσα Περσεφόνη κατέβηκε στο Κάτω Κόσμο. Εδώ πρέπει να γινόταν συμβολικά η άνοδός της Περσεφόνης στη γη και η κάθοδός της και πάλι στον Άδη. Μπροστά από το στόμιο της σπηλιάς έχουν βρεθεί τα θεμέλια του Πλουτωνίου. Πρόκειται για μικρό πώρινο ναό, εν παραστάσει, μήκους 6,64 μέτρων, που από σχετική επιγραφή χρονολογείται στον 4ο π.Χ. αιώνα. Μετά το Πλουτώνιο, δεξιά της Ιεράς Πομπικής οδού, είναι λαξευμένη στο βράχο μια εξέδρα με βαθμίδες στη δυτική πλευρά της. Πιστεύεται ότι στις βαθμίδες αυτές κάθονταν οι μύστες και από εκεί παρακολουθούσαν τα Ελευσίνια Μυστήρια. Στη νότια πλευρά της εξέδρας υπάρχουν άλλες βαθμίδες που οδηγούν σε μια ταράτσα, όπου σώζονται τα ερείπια μικρού ναϊσκου, πιθανόν αφιερωμένου στην Εκάτη. ΤΟ ΤΕΛΕΣΤΗΡΙΟ Το Περίκλεο Τελεστήριο με διάφορες επισκευές και ανακαινίσεις στα ύστερα χρόνια της αρχαιότητας, άφησε τα περισσότερα από όλα τα προηγούμενα Τελεστήρια. Ήταν μια σχεδόν τετράγωνη αίθουσα 54,15 Χ 51,80 μ.. με δύο θύρες σε κάθε πλευρά, εκτός της δυτικής. Η κυρία είσοδος ήταν από την ανατολική πλευρά, όπου χτίστικε μια στοά 55,91 Χ 11,50 μ., με σχέδια του Ελευσίνιου αρχιτέκτωνα, Φίλωνα. Η στοά αυτή είχε 14 συνολικά κίονες, 12 στην ανατολίκή πρόσοψη και ανα μία στις δύο πλευρές. Το χτίσιμό της ξεκίκησε μετά τα μέσα του 4ου π.Χ. αιώνα και συνεχίστηκε μέχρι τα τέλη του, με άλλους αρχιτέκτονες. Στο εσωτερικό του Τελεστηρίου 6 δίτονες κιονοστοιχίες, κάθε μια από 7 κίονες, πολύ πιθανόν ιωνικού ρυθμού, στήριζαν την οροφή, στο μέσον της οποίας υπήρχε «οπαίον». Όταν η δυτική πλευρά επεκτάθηκε προς την Ακρόπολη, χρειάστηκε να κοπεί ο βράχος, στο χαμηλότρο μέρος του οποίου λαξεύτικαν 8 σειρές εδωλίων. Ισάριθμες σειρές εδωλίων χτίστηκαν στις άλες τρεις πλευρές

της μεγάλης αίθουσας, ώστε να μπορού να καθίσουν συνολικά περί τους 3.000 μύστες. Η αρχαιολογική σκαπάνη, η μετέλη επιγραφών και άλλων ευρημάτων, μας έχουν δώσει σχετικά ασφαλή ση φύση της λατρείας και την εξέλιξή της στο ιερό της Δήμητρα. Στην Ελευσίνα από τα μηκιναϊκά χρόνια τιμώνταν μια θεά που είχε σχέση με τη βλάστηση των σιτηρών. Η ιδιοτυπία αυτής της λατρείας, σε σχέση με άλλες πορόμοιες σε όλη την Ελλάδα, ήταν ότι είχε μυστικές ιερουργίες που εξασφάλιζαν στην εξασφάλιση της συγκομιδής των σιτηρών. Δεν γνωρίζουμε αν εξ αρχής η Δήμητρα ήταν θεά μητρική. Στη πορεία όμως έγινε, όταν συνδέθηκε με μια άλλη νεαρή χθόνια θεά, την οποία απήγαγε ο θεός του Κάτω Κόσμου. Τότε δημιουργήθηκαν έντονα συναισθηματικοί μύθοι, που παρουσίαζαν τη Δήμητρα ως μια πονεμένη θεΐκή μητέρα που της έκλεψαν την κόρη. Έκτοτε και σε όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας η Δήμητρα, με σύμβολο τα στάχυα, ήταν το κέντρο της λατρείας. Όταν αργότερα η λατρεία, εκτός από απλό αγροτικό δρώμενο, επεκτάθηκε στην αναγέννηυση του μύστη, επεβλήθηκε η μυστικότητα. Ο λόγος είναι απλός: οι ιεροπραξίες χάνουν τη δύναμή τους και δεν αποδίδουν όταν κοινολογούνται. Επιπλέον η κοινολόγηση τελετών μύησης, υπάρχει ο φόβος, αντί να ωφελήσει, να στραφεί εναντίον και να βλάψει τον βέβηλο. Το ηθικό περιεχόμενο που απέβλεπε στην αναγέννηση του μύστη, εισήλθε πρώϊμα στη λατρεία της Δήμητρας, δίνοντας σταδιακά φιλοσοφικό μάλλον νόημα, ώστε τελικά να επισκίασει τον αρχικό αγροτικό χαρακτήρα της. Κατά τον Ισοκράτη, οι μύστες αποκτούσαν ηδίους ελπίδας περί της του βίου τελευτής και του σύμπαντος αιώνος. Οι μυούμενοι και οι μύστες αντικρίζοντας τα δρώμενα, τα δεικνυόμενα και τα λεγόμενα στο Τελεστήριο, αποκτούσαν μια παρήγορη αποκάλυψη που τους γέμιζε αισιοδοξία για τη μετά θάνατον ζωή τους. Τα δεικνυόμενα ήταν κρυφά και σεβαστά αντκείμενα, τα οποία φυλάσσονταν στο μικρό ανάκτορο, χτισμένα εντός του χώρου του Τελεστηρίου. Το μόνο πρόσωπο που είχε πρόσβαση σ΄ αυτή ήταν ο ιεροφάντης. Ήταν ο μόνος που κατά τη διάρκειας της μύησης, τα επεδείκυε σε κάθε μύστη. Πρωτεύουσα θέση στη τελετή της μύησης είχαν οι μυστικές πράξεις, όχι οι φιλοσοφικές θεωρείες. Ως βεβήλωση, τέλος, των μυστηρίων, θεωρούνταν και η αποκάλυψη των μυστικών πράξεων, ενώπιον αμύητων, όπως έκανε ο Αλκιβιάδης, το 415 π.Χ., εναντίον του οποίου απαγγέλθηκε γραφή ασεβείας.

51

Του Πλοιάρχου Νίκου Πλακά

Το τραγικό δυστύχημα του ε/γ–ο/γ "norman atlantic" και ο Διεθνής Κώδικας Διερεύνησης Ναυτικών Ατυχημάτων (Casualty Investigation Code)

Σ

ύμφωνα με τη Διεθνή Σύμβαση για την Ασφάλεια της Ανθρώπινης Ζωής στη Θάλασσα SOLAS ChapterXI-1, τα τμήματα Ι και ΙΙ του Διεθνούς Κώδικα Διερεύνησης Ναυτικών Ατυχημάτων, είναι υποχρεωτικά εφαρμοστέα από τις Κυβερνήσεις των κρατών στην περίπτωση Ναυτικού Ατυχήματος, όπως αυτό του “NORMAN ATLANTIC”. Επί πλέον δε, οι Κυβερνήσεις πρέπει να υποβάλλουν σχετική αναφορά στον Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό (IMO). Τα ερωτήματα που έχουν ήδη διατυπωθεί είναι κρίσιμα και περιμένουν απαντήσεις. Ως συνήθως το ενδιαφέρον είναι μεγάλο, στα ΜΜΕ πολλά ελέχθησαν και γράφτηκαν, αλλά με την πάροδο του χρόνου το θέμα θα ατονήσει τόσο ώστε, όταν θα φθάσει στο ακροατήριο του Δικαστηρίου, αυτό θα είναι σχεδόν άδειο. Αλλά οι αδικοχαμένοι άνθρωποι δεν γυρίζουν πίσω.

Ο Γενικός Γραμματέας του IMO κ. Koji Sekimizu ζητά να ληφθούν μέτρα για την ασφάλεια των επιβατηγών πλοίων Με αφορμή τη καταστροφική φωτιά στο «NORMAN ATLANTIC», ο Γεν. Γραμματέας του ΙΜΟ ζητά να αυξηθούν τα μέτρα ασφαλείας που αφορούν τα επιβατηγά πλοία. Σε μήνυμα που δημοσιεύθηκε στη σελίδα του IMO στο Facebook ο κ. Sekimizu αναφέρει ότι «θα θυμόμαστε το 2014 ως άλλο ένα έτος σοβαρών ναυτικών ατυχημάτων επιβατηγών πλοίων, με την τραγωδία του SEWOL και τη φωτιά στο NORMAN ATLANTIC. Ο ΙΜΟ πρέπει να λάβει μέτρα για τη διερεύνηση αυτών των ναυτικών ατυχημάτων και να αυξήσει τα μέτρα ασφαλείας που αφορούν τα επιβατηγά πλοία». Τουλάχιστον 11 άνθρωποι (εκ των οποίων τρείς Έλληνες) έχασαν τη ζωή τους στο NORMAN ATLANTIC Βορειοδυτικά της Κέρκυρας στην Αδριατική θάλασσα και δύο Αλβανοί ναυτικοί σκοτώθηκαν στην προσπάθεια ρυμούλκησης του πλοίου, ενώ οι Έλληνες αγνοούμενοι ανέρχονται σε εννέα. Επιπλέον ο Γενικός Γραμματέας ανέφερε: «Ζητώ από τις κυβερνήσεις μέλη του ΙΜΟ να αναθεωρήσουν τα τρέχοντα μέτρα ασφαλείας, που αφορούν τα επιβατηγά πλοία στην επιτροπή Ναυτικών Ατυχημάτων (Maritime Safety Committee) του Ιουνίου και να συζητήσουν πως θα ενισχύσουμε το σύστημά μας, ώστε να αποτρέψουμε στο μέλλον τέτοια πολύ σοβαρά ναυτικά ατυχήματα στα επιβατηγά πλοία. Ζητώ από τις αρχές της Ιταλίας και της Ελλάδας να συντομεύσουν τις διαδικασίες διερεύνησης του ναυτικού ατυχήματος και να υποβάλλουν τα ευρήματα στον ΙΜΟ το γρηγορότερο δυνατόν». «Καθώς εισερχόμεθα σε νέο έτος, πρέπει να καταβάλουμε κάθε προσπάθεια ώστε να εξασφαλίσουμε ασφάλεια σε όλους αυτούς που εργάζονται και ταξειδεύουν στους ωκεανούς».

52

ΤΟ ΣΥΜΠΑΝ Και είπεν ο Θεός • γεννηθήτω φως • και εγένετο φως. Και είδεν ο Θεός το φως, ότι καλόν. Γεν. 1:3,4 Χαράλαμπος Π. Βαρυμπόπης | Φυσικός - Αστροφυσικός Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι οι πρώτες επιστημονικές σκέψεις που πέρασαν από το μυαλό του πρωτόγονου ανθρώπου είναι αστρονομικές και το σπουδαιότερο εργαλείο που η φύση έβαλε στην διάθεσή του είναι τα μάτια. Με τα μάτια ανιχνεύει το ΦΩΣ (ηλεκτρομαγνητικά κύματα) και με την βοήθεια του εγκεφάλου του κυριολεκτικά «κατασκευάζει» τον κόσμο. Με το ΦΩΣ ταξίδεψε στις εσχατιές του Σύμπαντος και στις απαρχές του χρόνου. Όμως έκανε ένα σοβαρό λάθος. Έδωσε υπερβολική εμπιστοσύνη στις εικόνες με αποτέλεσμα να τις ταυτίσει με τον ίδιο κόσμο. Μέγα σφάλμα. Μόνο με την ΝΟΗΣΗ μπορεί να ανιχνεύσει την πραγματικότητα που ξεδιπλώνει μπροστά του το Σύμπαν.

53

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

New Horizons “The truth is out there”1

Το Πέρασμα του New Horizons από τον Πλούτωνα

Τ

ον περασμένο Δεκέμβριο, πολύ μακριά από τη Γη και τους κατοίκους της, που είχαν την προσοχή τους στραμμένη στον καινούριο χρόνο, το διαστημόπλοιο New Horizons ατένιζε ένα καινούριο κόσμο. Περίπου πέντε δισεκατομμύρια χιλιόμετρα μακριά από τη ζέστη του Ήλιου, στις παγωμένες εσχατιές του Ηλιακού μας συστήματος, ένας «διαπλανητικός εξερευνητής» πλησίαζε το σύστημα του Πλούτωνα. Το πρωί της 7ης Δεκεμβρίου 2014, το διαστημόπλοιο New Horizons «ξυπνούσε» από τον μακρύ του ύπνο για να προετοιμασθεί για το ραντεβού του με τον νάνο πλανήτη Πλούτωνα στις 14 Ιουλίου 2015. Το διαστημικό όχημα New Horizons, ένα όχημα σχεδιασμένο από τη NASA, έχει αποστολή να εξερευνήσει τους κόσμους που βρίσκονται στα άκρα του ηλιακού μας συστήματος, κάνοντας μια πρώτη αναγνώριση του Πλούτωνα και του Χάροντα. Οι δύο αυτοί πλανήτες νάνοι, που στην ουσία αποτελούν έναν διπλό πλανήτη, είναι οι τελευταίοι του ηλιακού μας συστήματος που δεν τους έχει ακόμα επισκεφθεί ο άνθρωπος μέσω

ενός διαστημικού οχήματος. Το ηλιακό μας σύστημα περιλαμβάνει τρείς περιοχές-ζώνες: την εσωτερική με τους βραχώδεις «γήινους» πλανήτες (Ερμής, Αφροδίτη, Γη και Άρης), την ενδιάμεση με τους τεράστιους αεριώδεις πλανήτες (Δίας, Κρόνος, Ουρανός και Ποσειδών) και την εξωτερική που περιλαμβάνει την ζώνη του Kuiper και το νέφος του Oort. H ζώνη του Kuiper είναι μια τεράστια δεξαμενή παγωμένων αντικειμένων που αρχίζει λίγο έξω από την τροχιά του Ποσειδώνα και εκτείνεται σε απόσταση περίπου 50 αστρονομικών μονάδων από τον Ήλιο. Ο Πλούτωνας και ο δορυφόρος του, ο Χάροντας, είναι από τα μεγαλύτερα σώματα σ’ αυτήν την τρίτη παγωμένη περιοχή του ηλιακού μας συστήματος. Η βαρύτητα τους έχει καταδικάσει να περιστρέφονται σφιχταγκαλιασμένοι σ’ ένα τρελό χορό γύρω από το κοινό κέντρο μάζας τους δείχνοντας ο ένας στον άλλο πάντα το ίδιο ημισφαίριο2. Σε απόσταση 6 περίπου δισεκατομμυρίων χιλιομέτρων από τη Γη αυτό το παράξενο ζευγάρι χορεύει τον τρελό χορό του σε μια πίστα που δεν διαφέρει και πολύ από το βασίλειο του

1. Από την τηλεοπτική σειρά “X-Files”. 2. Είναι τα μόνα σώματα στο Ηλιακό Σύστημα που κινούνται σε αμοιβαία σύγχρονη τροχιά.

54

New Horizons

ομώνυμου αρχαίου θεού. Εδώ ο Ήλιος είναι περίπου 1500 φορές αμυδρότερος από ότι στη Γη. Το φως του Ήλιου στον Πλούτωνα μοιάζει με φεγγαρόφωτο καθώς διασχίζει μια αραιή ατμόσφαιρα από κρυστάλλους μεθανίου και νερού. Η μια ημέρα στον Πλούτωνα διαρκεί όσο περίπου μια γήινη εβδομάδα, ενώ το έτος του είναι κάτι λιγότερο από 248 γήινα χρόνια. Οι πλανήτες νάνοι, που υπάρχουν στην παγωμένη τρίτη περιοχή του ηλιακού συστήματος είναι πολύ περισσότεροι από τους γήινους και τους γιγαντιαίους αεριώδεις πλανήτες μαζί. Οι παγωμένοι αυτοί πλανήτες νάνοι είναι πλανητικά έμβρυα, διαμέτρου 200 έως 2000 χιλιομέτρων, που η ανάπτυξή τους σταμάτησε όταν το μέγεθός τους ήταν πολύ μικρότερο από εκείνο των γήινων και των γιγαντιαίων αεριωδών πλανητών. Έχουν στερεές επιφάνειες αλλά, σε αντίθεση με τους πλανήτες, ένα σημαντικό μέρος της μάζας τους είναι παγωμένο υλικό (όπως παγωμένο νερό, διοξείδιο του άνθρακα, μοριακό άζωτο, μεθάνιο και μονοξείδιο του άνθρακα). Οι παγωμένοι νάνοι είναι αρχαία απομεινάρια που σχηματίσθηκαν πριν από 4 δισεκατομμύρια χρόνια. Είναι στην ουσία τα κομμάτια από τα οποία σχηματίσθηκαν οι υπόλοιποι πλανήτες και για αυτό ακριβώς το λόγο έχουν πάρα πολλά να μας μάθουν σχετικά με το πώς σχηματίσθηκαν οι πλανήτες. Ο Πλούτωνας είναι το δέκατο σε μάζα γνωστό αντικείμενο που περιστρέφεται γύρω από τον Ήλιο και ο δεύτερος από την άποψη

Το Ηλιακό σύστημα με τη ζώνη του Kuiper και τις τροχιές των πλανητών. Η μεγάλη έλλειψη δείχνει την τροχιά του Πλούτωνα.

Καλλιτεχνική αναπαράσταση με υπολογιστή της επιφάνειας του Πλούτωνα Ακόμα και τώρα, που βρίσκεται σχετικά πιο κοντά, ο Ήλιος φαίνεται 1.500 φορές πιο αμυδρός από όσο στη Γη. Στην ίδια αναπαράσταση, διακρίνεται η ατμόσφαιρά του, σαν παγωμένη ομίχλη, όγκοι παγωμένου μεθανίου στην επιφάνειά του και ο Χάροντας.

της μάζας γνωστός νάνος πλανήτης μετά την Έριδα. Για τη σύστασή του ελάχιστα πράγματα είναι γνωστά. Όπως και όλα τα αντικείμενα της ζώνης του Kuiper πιστεύουμε ότι αποτελείται κυρίως από βράχους και πάγο. Σε σχέση με τους άλλους γήινους πλανήτες είναι σχετικά μικρός, μικρότερος ακόμη και από την Σελήνη (η μάζα του είναι το 1/6 της μάζας της Σελήνης και ο όγκος του το 1/3 του όγκου της). Η τροχιά του παρουσιάζει μεγάλη εκκεντρότητα και κλίση σε σχέση με το επίπεδο της εκλειπτικής (17,14ο). Η απόστασή του από τον Ήλιο κυμαίνεται από 4,4 έως 7,4 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα. Το 2014 βρισκόταν κοντά στο περιήλιο και η απόστασή του από τον Ήλιο ήταν 4,89 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα περίπου. Ο Πλούτωνας ανακαλύφθηκε το 1930, και αρχικά είχε θεωρηθεί ως ο ένατος πλανήτης του Ηλιακού μας συστήματος. Ο αμερικανός αστρονόμος Πέρσιβαλ Λόουελ (P. Lowell, 1855-1916) είχε υπολογίσει τη θέση στην οποία θα έπρεπε να βρίσκεται ο Πλούτωνας από τις παρέλξεις που ασκούσε στον πλανήτη Ποσειδώνα. Πράγματι στις 21 Ιανουαρίου του 1930 ανακαλύφθηκε φωτογραφικά ως νέος πλανήτης από τον Αμερικανό αστρoνόμο Κλάιντ Τόμπω (Cl. Tombaugh), ο οποίος βασίστηκε εν μέρει στις μελέτες των παρέλξεων του Ουρανού και του Ποσειδώνα που πραγματοποίησε ο Λόουελ. Το 1978 ανακαλύφθηκε ο δορυφόρος του Πλούτωνα, ο Χάρων, από τον James Christi. Από τότε οι αστρονόμοι ανακάλυψαν ένα πλήθος αντικειμένων, πέραν του Ποσειδώνα, που αποτελούνταν κυρίως από πάγο με τροχιές που οι εκκεντρότητές τους ήταν

55

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Το σύστημα του Πλούτωνα όπως το είδε το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble

παραπλήσιες με εκείνη του Πλούτωνα. Το κυριότερο από αυτά είναι η Έρις, που ανακαλύφθηκε το 2005 και η μάζα της είναι 27% μεγαλύτερη από τη μάζα του Πλούτωνα. Όταν έγινε φανερό ότι ο Πλούτωνας δεν είναι παρά ένα μόνον από τα πολλά μεγάλα παγωμένα σώματα που βρίσκονται στις άκρες του ηλιακού συστήματος, η Διεθνής Αστρονομική Ένωση (IAU) βρέθηκε στην ανάγκη να ορίσει με σαφήνεια τον όρο «πλανήτης» το 2006. Έτσι οι πλανήτες σύμφωνα με τον σύγχρονο ορισμό της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης (IAU) είναι ουράνια σώματα που (α) βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον Ήλιο και όχι γύρω από κάποιο άλλο σώμα, (β) διαθέτουν επαρκή μάζα και βαρύτητα ώστε να έχουν αποκτήσει σφαιρικό σχήμα και (γ) κυριαρχούν στην τροχιακή ζώνη στην οποία κινούνται. Τα σώματα που καλύπτουν τα πρώτα δύο κριτήρια αλλά όχι αυτό της κυριαρχίας στην τροχιά τους, όταν δεν είναι δορυφόροι, λέγονται «πλανήτες νάνοι» (και ειδικότερα ως «πλουτώνιοι»)3. Πλανήτης νάνος ή νάνος πλανήτης, επο-

μένως, είναι το ουράνιο σώμα το οποίο (α) περιφέρεται γύρω από τον Ήλιο, (β) διαθέτει αρκετή μάζα και βαρύτητα ώστε να έχει σφαιρικό σχήμα, (γ) η ζώνη τροχιάς που διανύει δεν είναι «καθαρή» από άλλα σώματα και (δ) δεν είναι δορυφόρος άλλου πλανήτη. Μέχρι στιγμής η IAU αναγνωρίζει οκτώ πλανήτες: τον Ερμή, την Αφροδίτη, τη Γη, τον Άρη, τον Δία, τον Κρόνο, τον Ουρανό, τον Ποσειδώνα και πέντε πλανήτες νάνους: τη Δήμητρα, τον Πλούτωνα, την Έριδα, το Μακεμάκε και τη Χαουμέια, όμως μόνο η Δήμητρα και ο Πλούτωνας έχουν παρατηρηθεί αρκετά ώστε να είμαστε βέβαιοι ότι ανήκουν στην κατηγορία αυτή. Η Έρις έγινε δεκτή επειδή έχει μεγαλύτερη μάζα από τον Πλούτωνα. Προς το παρόν υπάρχουν ακόμα περίπου 40 υποψήφιοι πλανήτες νάνοι. Ο Πλούτωνας έχει πέντε γνωστούς δορυφόρους. Ο μεγαλύτερος είναι ο Χάρων, με διάμετρο ίση με το μισό εκείνης του Πλούτωνα. Ο Πλούτωνας και ο Χάροντας θεωρούνται από ορισμένους ως ένας διπλός πλανήτης γιατί το κέντρο μάζας του συστήματός τους βρίσκεται έξω από τον Πλούτωνα4. Αν και όπως πιστεύουμε τα συστήματα διπλών πλανητών είναι τόσο συνηθισμένα στον γαλαξία μας όσο και τα συστήματα των διπλών αστέρων, εντούτοις κανένα διαστημικό όχημα δεν έχει εξερευνήσει κάποιο απ’ αυτά. Η αποστολή New Horizons θα είναι η πρώτη αποστολή σε διπλό σύστημα οποιουδήποτε είδους. Οι υπόλοιποι δορυφόροι του Πλούτωνα είναι: η Νιξ (sic)5, η Ύδρα (από το μυθολογικό τέρας με τα εννέα κεφάλια, που εξόντωσε ο Ηρακλής), ο Κέρβερος (ο φύλακας του Άδη) και η Στυξ (η μυθική πύλη του Άδη στην οποία χάνονταν τα νερά της ομώνυμης πηγής). Η ζώνη του Kuiper πιστεύεται ότι είναι η πηγή των περισσότερων κομητών μικρής περιόδου (μικρότερη από 200 χρόνια). Είναι γνωστό ότι από τη ζώνη του Kuiper προέρχονται κατά κύριο λόγο οι κομήτες που κατά καιρούς έχουν συγκρουσθεί με την Γη, όπως

3. Υπάρχουν όμως και αστρονόμοι που δεν συμφωνούν με αυτόν τον ορισμό και θεωρούν ότι ο Πλούτωνας θα πρέπει να θεωρείται πλανήτης και ότι όλοι οι υπόλοιποι νάνοι πλανήτες θα πρέπει να προστεθούν στον κατάλογο των πλανητών μαζί με τον Πλούτωνα. 4. H IAU δεν έχει καταλήξει ακόμα σε επίσημο ορισμό του διπλού νάνου πλανήτη. Για το λόγο αυτό ο Χάρων θεωρείται ακόμα δορυφόρος του Πλούτωνα. 5. Η Νύχτα, κατά τη μυθολογία ήταν η μητέρα του Πλούτωνα. Επειδή όμως υπάρχει ήδη αστεροειδής με το όνομα Νυξ (δηλαδή Νύχτα), υιοθετήθηκε το όνομα Nix (Νιξ) με λίγο διαφορετική ορθογραφία.

56

New Horizons

εκείνος που εξαφάνισε τους δεινοσαύρους. Για το λόγο αυτό οι επιστήμονες θέλουν να συγκρίνουν τη σύνθεση και τις ιδιότητες της επιφάνειας του Πλούτωνα και των δορυφόρων του με εκείνες του πυρήνα των κομητών. Η αποστολή New Horizons θα ρίξει νέο φως σ’ ένα αριθμό τέτοιων σωμάτων, που προέρχονται από τη ζώνη του Kuiper, καταγράφοντας τους κρατήρες που βρίσκονται στον Πλούτωνα, στους δορυφόρους του και στα άλλα αντικείμενα της ζώνης του Kuiper. Επίσης, είναι γνωστό ότι ο Πλούτωνας και η ζώνη του Kuiper γενικότερα, περιέχουν άφθονη οργανική ύλη (ενώσεις του άνθρακα) και νερό, ουσίες από τις οποίες ξεπήδησε η ζωή. Η αποστολή New Horizons θα ερευνήσει τη σύσταση τέτοιων ουσιών, στον Πλούτωνα, στους δορυφόρους του και στα άλλα αντικείμενα της ζώνης του Kuiper. Η ατμόσφαιρα του Πλούτωνα, λόγω της μικρής βαρυτικής έλξης, που οφείλεται στην μικρή του μάζα, διαφεύγει στο διάστημα, όπως ακριβώς συμβαίνει και στους κομήτες αλλά σε πλανητική κλίμακα. Πουθενά αλλού στο ηλιακό σύστημα δεν συμβαίνει κάτι παρόμοιο. Πιστεύουμε ότι με τον ίδιο τρόπο διέφυγαν στο διάστημα το υδρογόνο και το ήλιο της αρχικής ατμόσφαιρας της γης κατά τα πρώτα στάδια της δημιουργίας της. Μελετώντας λοιπόν το φαινόμενο αυτό στην ατμόσφαιρα του Πλούτωνα μπορούμε να εξάγουμε συμπεράσματα σχετικά με την εξέλιξη της πρώιμης γήινης ατμόσφαιρας. Το New Horizons θα προσδιορίσει την δομή και σύνθεση της ατμόσφαιρας του Πλούτωνα και θα μετρήσει άμεσα για πρώτη φορά το ρυθμό με τον οποίο διαφεύγει στο διάστημα. Η κατασκευή του διαστημικού οχήματος New Horizons (κυριολεκτικά Νέοι Ορίζοντες) αποφασίστηκε ως τμήμα του προγράμματος New Frontiers (Νέα Σύνορα) και εγκρίθηκε το 2001, μετά την ακύρωση των αποστολών Pluto Fast Flyby και Pluto Kuiper Express. Το όχημα κατασκευάσθηκε κυρίως από το Southwest Research Institute (SwRI) και το Johns Hopkins Applied Physics Laboratory. Ο διευθυντής του προγράμματος και κύριος ερευνητής είναι ο Alan Stern του Southwest Research Institute. Το μέγεθος του οχήματος και γενικά το σχήμα του θυμίζει ένα μεγάλο πιάνο. Το βάρος του κατά την εκτόξευση ήταν 478 κιλά. Η

Το διαστημικό όχημα New Horizons και τα όργανα τα οποία μεταφέρει.

απαιτούμενη ενέργεια για την λειτουργία των επιστημονικών οργάνων που μεταφέρει προσφέρεται από μια κυλινδρική θερμοηλεκτρική γεννήτρια ραδιοϊσοτόπων (radioisotope thermoelectric generator– RTG), που παρέχει περίπου 250 W, 30 V DC κατά την εκτόξευση. Η ισχύς της αναμένεται να έχει μειωθεί στα 200 W όταν θα φθάσει στο σύστημα του Πλούτωνα το 2015. Η γεννήτρια περιέχει 11 kg οξειδίου του πλουτωνίου-238 σε σφαιρίδια. Μετά από αρκετές καθυστερήσεις, το όχημα εκτοξεύθηκε τις 16 Ιανουαρίου 2006 από το ακρωτήριο Κανάβεραλ. Μετά την εκτόξευσή του ακολούθησε τροχιά διαφυγής από το Ηλιακό Σύστημα με ταχύτητα 16,26 km/s (58.536 km/h), την μεγαλύτερη ταχύτητα που έχει επιτύχει ανθρώπινη κατασκευή. Το New Horizons υπολογίζεται ότι θα φτάσει στον Πλούτωνα τις 14 Ιουλίου 2015. Η όχημα πέρασε αρχικά κοντά από τον αστεροειδή 132524 APL στις 13/6/2006 και στη συνέχεια από το Δία, τον οποίο πλησίασε σε απόσταση 2,3 εκατομμυρίων χιλιομέτρων τις 28 Φεβρουαρίου 2007. Το πέρασμα από το Δία του έδωσε βαρυτική ώθηση και αύξησε την ταχύτητά του κατά 14.000 km/h. Το πέρασμα αυτό χρησιμοποιήθηκε για τον έλεγχο των επιστημονικών δυνατοτήτων του New Horizons, με αποστολή στοιχείων σχετικών με την ατμόσφαιρα, τους δορυφόρους και την μαγνητόσφαιρα του Δία. Μετά το Δία, η συσκευή συνέχισε τη διαδρομή της προς τον Πλούτωνα σε κα-

57

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη τάσταση «χειμερίας νάρκης». Στις 25 Αυγούστου 2014 (25η επέτειος από την ιστορική προσέγγιση της διαστημικής συσκευής Voyager 2 με τον πλανήτη Ποσειδώνα, στις 25 Αυγούστου 1989) το New Horizons διέσχισε την τροχιά του πλανήτη Ποσειδώνα, ταξιδεύοντας προς τον Πλούτωνα. Η αποστολή ενός διαστημικού οχήματος στον Πλούτωνα, ο οποίος απέχει από τον Ήλιο 32 περίπου φορές περισσότερο από τη Γη, και η διεξαγωγή φιλόδοξων επιστημονικών παρατηρήσεων, υπήρξε ένα εγχείρημα τεράστιας δυσκολίας και απαιτούσε την κατασκευή ελαφρών, πολύ ευαίσθητων οργάνων, με πολύ χαμηλή κατανάλωση ενέργειας. Το όχημα μεταφέρει επτά συνολικά επιστημονικά όργανα. Ένα φασματόμετρο υπεριώδους μέτριας ανάλυσης (ALICE), μια φωτογραφική μηχανή ευαίσθητη σε τέσσερεις φασματικές περιοχές συνδυασμένη με ένα φασματόμετρο υπέρυθρου (Ralph/LEISA), μια ευρέως φάσματος φωτογραφική μηχανή υψηλής ευαισθησίας (LORI), ένα όργανο για τη μέτρηση της ταχύτητας των σωματιδίων του ηλιακού ανέμου στην περιοχή του Πλούτωνα (SWAP), ένα όργανο μέτρησης των ενεργητικών σωματιδίων (πρωτονίων και ιόντων CNO-) κοντά στον Πλούτωνα (PEPSSI), ένα όργανο, σχεδιασμένο και κατασκευασμένο από φοιτητές του πανεπιστημίου του Colorado, για την καταγραφή και μέτρηση των σωματιδίων κοσμικής σκόνης (VB-SDC) και τέλος ένα μέρος του συστήματος τηλεπικοινωνιών (REX) θα χρησιμοποιηθεί για ραδιομετρικές μετρήσεις. Εκτός από τα επιστημονικά όργανα το όχημα μεταφέρει και κάποια αναμνηστικά αντικείμενα, μεταξύ των οποίων ένα CD με 434.738 ονόματα, μια σημαία των Ηνωμένων Πολιτειών και 30 gr περίπου από τη

58

στάχτη του Clyde Tombaugh. Στις 14 Ιουλίου του 2015, το σύστημα του Πλούτωνα πρόκειται για πρώτη φορά να δεχθεί την επίσκεψη ενός διαστημικού οχήματος. Η διαστημική βολίδα New Horizons θα περάσει πολύ κοντά του και θα προσπαθήσει να πάρει φωτογραφίες και να κάνει λεπτομερείς μετρήσεις του Πλούτωνα και των δορυφόρων του. Τα δεδομένα που θα συγκεντρώσει το New Horizons είναι τόσα πολλά που θα χρειασθούν 16 μήνες για να τα μεταδώσει στη Γη. Κατόπιν το όχημα θα συνεχίσει το δρόμο του και θα επισκεφθεί όσα αντικείμενα της ζώνης του Kuiper μπορέσει. Ο πιθανότερος στόχος του είναι ένας βράχος διαμέτρου 30 – 45 χιλιομέτρων, στον οποίο θα μπορούσε να φθάσει τον Ιανουάριο του 2019 χρησιμοποιώντας μόνο το 35% των καυσίμων που θα του έχουν απομείνει. Αν και επισήμως η παράταση της αποστολής δεν έχει ακόμα αποφασισθεί, φαίνεται απίθανο η NASA να χάσει την ευκαιρία, αν βέβαια το όχημα βρίσκεται σε καλή κατάσταση. Το περασμένο Δεκέμβριο μετά από 9 χρόνια, έχοντας διασχίσει περίπου 5 δισεκατομμύρια χιλιόμετρα και ταξιδεύοντας με ταχύτητα 16 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο στο παγωμένο σκοτάδι του διαστήματος το New Horizon «ξύπνησε» και σκούπισε τη διαστημική σκόνη από τα «μάτια» του, καθώς έπινε την ρομποτική εκδοχή του πρωινού του καφέ. Για τα επόμενα χρόνια θα ταξιδεύει στο διάστημα μουρμουρίζοντας γλυκά σε όποιον έχει τη διάθεση να το ακούσει στον πλανήτη από τον οποίο ξεκίνησε κοντά στον μακρινό κίτρινο Ήλιο μας. Έπειτα η φωνή του ολοένα και πιο ασθενική θα χαθεί και τυλιγμένο στη σιωπή θα βυθισθεί στην ερημιά των αστέρων που το περιβάλλουν.

του Δημήτρη Λαβδιώτη

Μέσα από την Επιστημονική Έρευνα οι στίχοι μου αποτελούν «Δοκίμια και όχι Ποιήματα». Είναι μια «Ιδιόρρυθμη Έκφραση» στο δέος απέναντι στη Φύση και στην Ανθρώπινη Υπόσταση μέσα στο Χάος. Από τα Έγκατα της Γης Μέταλλο Χορδής Διέγερση Ψυχής Πόσα Ηχοχρώματα στ’ Αστρικά Πετρώματα Ηχόπλασμα τα Στερεώματα Κενού Ευαισθησία Αριθμοσυχνοτήτων Υπερσυμμετρία Ηχοδυναμική Γεωμετρία Φύσης Μυσταγωγία Εναρμόνια Ολογραφία Κοσμοσυμφωνική Αιτιοκρατία Σχέση Παλμού και Αριθμού Σύνθεση του Πιθανού Πρελούδιο Κενού Χορδής Θαύματα από της Σάρκας τα Φράγματα στο Υπερπέραν Άλματα Ανοίγματα στο Αχανές Έμπνευσης Πηγές Διατονικές Επαφές Κοσμικές Τονικότητες Ηχοχρωματικές Ενότητες Διαισθητικές Συχνότητες Μέταλλο Χορδής Διέγερση Ψυχής από τα Έγκατα της Γης!!! *Ηχόπλασμα: Θεωρία Υπερχορδών

Του Φρίξου Δήμου* * Ο Φρίξος Δήμου αποφοίτησε από τη Ναυτική Σχολή Ύδρας το 1953.

Η Ναυτική Σχολή της Ύδρας

Σ

Αναδημοσίευση από το περιοδικό «ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ», τεύχος 974, Δεκέμβριος 2014.

την περίοδο της Τουρκοκρατίας μόνο γραφή κι ανάγνωση, κι αυτά μετ’ εμποδίων, κι όχι σε σχολεία φυσικά αλλά από ανθρώπους της εκκλησίας κυρίως, μπορούσαν να διδαχθούν τα σκλαβωμένα Ελληνόπουλα. Στη ναυτιλία όμως, που μεγαλουργούσε τότε στην Ύδρα, αλλά και στο εμπόριο επίσης είναι απαραίτητα τα μαθηματικά, τα στοιχειώδη έστω για την εποχή εκείνη. Έτσι οι πρόκριτοι του νησιού, χάρη και στα προνόμια της Πύλης, ιδρύσανε το 1749 σχολείο στον περίβολο του ιερού ναού του Αγίου Βασιλείου στο Καμίνι σε οικόπεδο που δώρισε ο Ιωάννης Σούρμπας και που σήμερα στεγάζεται το 2ο Δημοτικό Σχολείο Ύδρας. Για την καλύτερη όμως εκπαίδευση του στελεχιακού δυναμικού του μεγάλου υδραϊκού εμπορικού στόλου το σχολείο αυτό, κατά τα τέλη του 18ου αιώνα, μετεξελίχθηκε στην περιώνυμη Ναυτική Σχολή της Ύδρας που δίδαξαν ξένοι, κυρίως Ιταλοί, Γάλλοι, Ισπανοί και Πορτογάλοι, καθηγητές. Διασώζονται σήμερα μόνο δύο ονόματα Ιταλών καθηγητών: Του Φελίτσε Καζέρτα από το Παλέρμο, που δίδαξε ναυτικά μαθήματα από το 1817 μέχρι το 1821 οπότε και μπαρκάρισε με τους μαθητές του σε υδραϊκό πλοίο να πολεμήσει κι αυτός για την ελευθερία των Ελλήνων! Και του διδάκτορα της νομικής και καθηγητή ξένων γλωσσών Ιωσήφ Κιάππε, που δίδαξε ιταλικά στη Σχολή και συνάμα υπηρετούσε ως γραμματέας της κοινότητας. Κατά την Επανάσταση ανέλαβε τη γραμματεία του Αναστάσιου Τσαμαδού στο πολεμικό πλοίο «Αγαμέμνων». Ήταν ακόμη εκδότης των τοπικών εφημερίδων «Φίλος του Νόμου»

60

Τα αρχοντικά των Τσαμαδών που λειτουργεί η Σχολή από το 1930 μέχρι σήμερα (Πίνακας Γ. Σταύρου).

1

2

1. 2ο δημοτικό σχολείο Ύδρας. 2. Ο Άγιος Βασίλης στο Καμίνι, στον περίβολο του οποίου ιδρύθηκε το 1749 σχολείο και που σήμερα στεγάζεται το 2ο Δημοτικό Σχολείο Ύδρας. 3. Στο δίδυμο κτίριο του Λαζαρέττου μέχρι το 1930 λειτουργούσε ιδιωτική σχολή πλοιάρχων. 4. Το Μέγαρο Συλλόγου εμποροϋπαλλήλων, Αγίας Φιλοθέης 5 στην Αθήνα, όπου το 1943 επαναλειτουργεί η Σχολή.

3

και «Abeille Grecove», «Ελληνική Μέλισσα» δηλαδή. Σημειώνεται πως ο Κιάππε είναι ο πρώτος αλλοδαπός που πολιτογραφήθηκε, στις 18/4/1821, ως Υδραίος πολίτης! Στη Σχολή επίσης δίδαξε, από το 1800 μέχρι το 1820, ο ιερομόναχος Παρθένιος Ζαφείρης ιταλικά, και οι αδελφοί Κωνσταντίνος και Δημήτριος Νούλος γαλλικά και ιταλικά. Καλή μαρτυρία για την Σχολή αποτελεί η γνωστή ελαιογραφία του μεγάλου θαλασσογράφου μας Κωνσταντίνου Βολανάκη που παριστάνει καθηγητή με ευρωπαϊκή ενδυμασία να διδάσκει τους Υδραίους βρακοφόρους μαθητές του στην Σχολή. Από τα εναπομείναντα γαλλικά, ιταλικά και ισπανικά βιβλία της Σχολής, που φυλάσσονται στο Μουσείο της Ύδρας, αποδεικνύεται η γλωσσομάθεια των Υδραίων πλοιάρχων, αλλά και από τις εγγραφές στα ημερολόγια των πλοίων επιβεβαιώνεται η επάρκειά τους στις ναυτικές και ναυτιλιακές γνώσεις. Εκτός από την Ύδρα όμως, αλλά μεταγενέστερα βέβαια, η ναυτική εκπαίδευση λειτουργούσε σε αρκετές περιοχές της κατεχόμενης Ελλάδας. Στη Χίο π.χ. το 1815 ο Αδαμάντιος Κοραής συνιστούσε στο Νεόφυτο Βάμβα, διευθυντή της σχολής της Χίου από το 1811, να συμπεριλάβει στη διδακτέα ύλη και ναυτικά μαθήματα! Το 1828 οι Χιώτες πρόσφυγες ίδρυσαν στη Σύρο σχολή που φοίτησαν και Τούρκοι, Δαλματοί και Ιταλοί ναυτικοί. Πρώτος δάσκαλος ήταν ο Χιώτης Νικόλαος Πατρώνας ή διακο-Νικολής, γιατί ήταν και ιεροψάλτης, ή κουτσο-Νικολής για την αναπηρία του από το ένα πόδι. Στη Χίο επίσης, από το 1845 μέχρι το 1875, ο Τούρκος ναυτοδάσκαλος Μεχμέτ Αλή Τσελεπή ή Τσελεπίδης έκανε ναυτικά μαθήματα, στην ελληνική γλώσ-

4

σα μάλιστα, χορηγώντας και επίσημα πιστοποιητικά, όπου αναφέρονταν και όλα τα διδαχθέντα μαθήματα. Στη Σύρο ακόμη ο απόστρατος Κορσικανός αξιωματικός Αντώνιος Σκάσσης δίδασκε κι αυτός ναυτιλία. Αλλά και ο Μαλτέζος Λορέντζο Μπονέλλο δίδαξε στην Άνδρο από το 1845 μέχρι το 1849 και στη συνέχεια ο μαθητής του Δημήτριος Παπαμιχαήλ Πολέμης από τις Στενιές, που αργότερα τον αντικατέστησε ο Παππα-Ζαννής Μιχ. Πολέμης. Και τέλος στο Γαλαξίδι πριν από το 1867 έκανε ναυτικά μαθήματα ο Ευθύμιος Καβασίλας. Φυσικά υπήρχανε κι άλλες ναυτικές σχολές ή ναυτοδιδάσκαλοι και σε άλλες ναυτικές περιοχές. Η Ναυτική, όμως, Σχολή της Ύδρας παραμένει η πρώτη ναυτική, και γιατί όχι, και επαγγελματική σχολή στην Ελλάδα! Αμέσως με την κήρυξη της Επανάστασης καθηγητές και μαθητές μπαρκάρισαν στα πλοία του Αγώνα κι έτσι διαλύθηκε η Σχολή της Ύδρας. Μετά τη σύσταση του ελληνικού κράτους και για την αναζωογόνηση της ναυτιλίας αποφασίστηκε ο διορισμός ναυτοδιδασκάλων σε αρκετά παραθαλάσσια μέρη. Έτσι σύμφωνα με το διάταγμα της 18/2/1838 ιδρύθηκε ναυτικό σχολείο στην Ύδρα που όμως δεν είναι γνωστό μέχρι πότε λειτούργησε. Η έλευση τώρα του 20ού αιώνα βρήκε σε λειτουργία την ιδιωτική σχολή πλοιάρχων που συστάθηκε το 1926 από την «Ένωση Ναυτικών Ύδρας» στο δίδυμο κτίριο του Λαζαρέττου μέχρι το 1930. Διαλύθηκε όμως όταν με το νόμο 4511/1930 ιδρύθηκε επιτέλους η πρώτη δημόσια σχολή πλοιάρχων στην Ελλάδα με την ονομασία «Σχολή Εμπορικής Ναυτιλίας» στην Ύδρα! Ήταν ημιστρατιωτική, τετραετούς εσωτερικής φοίτησης, με πρόγραμμα και κανονισμόν παρόμοιο της Σχολής Ναυτικών Δοκί-

61

μων, και στην οποία μεταγραφήκανε και σπουδαστές της προηγούμενης ιδιωτικής σχολής. Η Σχολή στεγάστηκε και εξακολουθεί να στεγάζεται μέχρι σήμερα στα δύο επιβλητικά αρχοντικά των Τσαμαδών. Το κάτω ανήκε στο Δημήτριο Μιχ. Τσαμαδό και το επάνω στο Λάζαρο Δημ. Τσαμαδό. Πατέρα και γιο αντίστοιχα. Το πρώτο κτίριο είναι ιδιοκτησία του ιδρύματος του πλοιάρχου, εφοπλιστή και μεγάλου ευεργέτη Αθανασίου Κουλούρα που το έχει παραχωρήσει για τη λειτουργία της Σχολής μόνο, ενώ το άλλο ανήκει στον ιερό ναό της Ζωοδόχου Πηγής της Αθήνας και ενοικιάζεται από το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας. Διοικητής ήταν ο πλοίαρχος ε.α. Π.Ν. Δημήτριος Καζάκος. Η Σχολή κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1941 μεταφέρθηκε στον Πόρο όπου και διέκοψε τη λειτουργία της. Επαναλειτούργησε το 1943 στο Μέγαρο Εμποροϋπαλλήλων, Αγίας Φιλοθέης 5, στην Αθήνα. Αργότερα τον Ιούνιο του 1946 μεταστεγάστηκε στα αρχοντικά των οικογενειών Μαυρομιχάλη-Ράλλη στην οδό Καραγεώργη Σερβίας 12 στην Καστέλλα με διοικητή τον Υδραίο πλοίαρχο Π.Ν. Χαρίλαο

φωνα με αυτόν των Τ.Ε.Ι. και Α.Ε.Ι., αλλά δυστυχώς εξακολουθούν να παραμένουν εκτός τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ακόμη, μετονομαζόμενες σε «Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού» (Α.Ε.Ν.). Η ζωή στη Σχολή της Ύδρας, την εποχή εκείνη, ήταν δύσκολη κι οι δυσκολίες άρχιζαν πριν την εισαγωγή των μαθητών σ’ αυτή. Διαγωνιστήκανε π.χ. το 1949 1.400 υποψήφιοι για 20 μόνο θέσεις και εισαχθήκανε τελικά όλοι οι 51 επιτυχόντες! Αν και η Σχολή ήταν δημόσια οι σπουδαστές πλήρωναν τα πάντα... Τροφοδοσία, στολές, εγγραφές, βιβλία κλπ. Και από ανέσεις μηδέν! Θέρμανση δεν υπήρχε αλλά ούτε και ζεστό νερό για το σαββατιάτικο ντους, το βραδινό πλύσιμο των ποδιών ή το πρωινό ξύρισμα… στρατιωτική πειθαρχία, αμέτρητες σκάλες, καψώνι και… διάβασμα. Η φτωχή τότε Ύδρα δεν είχε καμία σχέση με την κοσμοπολίτικη σημερινή. Διασκέδαση των μαθητών ήταν ένα μεγάφωνο από το ραδιόφωνο του διοικητή και πάλι το… διάβασμα. Αυτά συμβαίνανε βέβαια στη δεκαετία του ’50 κυρίως γι’ αυτό και δίκαια οι σπουδαστές τα χρόνια των σπου-

Πάνω: Καθηγητής με ευρωπαϊκή ενδυμασία διδάσκει τους Υδραίους βρακοφόρους μαθητές του στη Ναυτική Σχολή της Ύδρας (Πίνακας Κ. Βολανάκη). Δεξιά: Αρχοντικά των οικογενειών Μαυρομιχάλη-Ράλλη, στην οδό Καραγεώργη Σερβίας 12 στην Καστέλα, όπου τον Ιούνιο του 1946 μεταστεγάστηκε η Σχολή.

Ρεβίδη. Τέλος με το Β.Δ. 166/1949 η Σχολή «επαναπατρίζεται» στη γενέτειρά της την Ύδρα όπου και παραμένει μέχρι σήμερα, με τη μεταφορά των δύο πρώτων τάξεων και με διοικητεύοντα τον υποπλοίαρχο Λ.Σ. Ζήνωνα Σδούγκο απόφοιτο Σχολής της Ύδρας του 1934. Το 1956 σταματάει η μοναδικότητα της Σχολής Εμπορικής Ναυτιλίας Ύδρας με τη σύσταση σχολών και σε άλλα μέρη της Ελλάδας, που εκτός όμως από πλοιάρχους σπουδάζουν τώρα και μηχανικοί, καθώς και ασυρματιστές, με την ονομασία «Δημόσιες Σχολές Εμπορικού Ναυτικού» (Δ.Σ.Ε.Ν.). Το 1973 οι σχολές αυτές «ανωτεροποιούνται», θεωρητικά φυσικά, μετονομαζόμενες «Ανώτερες Δημόσιες Σχολές Εμπορικού Ναυτικού» (Α.Δ.Σ.Ε.Ν.) και τέλος με το νόμο 2638/1998 αναδιαρθρώνεται ο κανονισμός λειτουργίας τους, σύμ-

δών τους τα ονόμασαν «τέσσερα πέτρινα χρόνια». Οι σπουδαστές όμως εκείνοι, τα… σκολόπαιδα όπως τους αποκαλούσαν οι ντόπιοι, φτασμένοι ναυτίλοι πια αφού όργωσαν τις θάλασσες και τους ωκεανούς (δίνοντας βέβαια και το μεγάλο εθνικό τους «παρών» στη δημιουργία του ελληνικού ναυτιλιακού θαύματος), εξελιχθήκανε σε καπεταναίους, αρχιπλοιάρχους, διευθυντές ναυτιλιακών επιχειρήσεων, εφοπλιστές, αλλά και λιμενικούς, θα θυμούνται πάντα με νοσταλγία κι αγάπη τα τέσσερα «διαμαντένια» κι όχι πια πέτρινα χρόνια των σπουδών τους στην Ύδρα!

Βιβλιογραφία: 1. Αντωνίου Λιγνού «Ιστορία της Νήσου Ύδρας». 2. Αναστασίου Τζαμτζή «Ναυτική Γνώση και Παιδεία στη Νεώτερη Ελλάδα 16ος-19ος αι.». 3. Ναυάρχου Χρήστου Ντούνη (αποφ. 1955) «Ναυτιλιακώς Σκέπτεσθαι», «Ναυτιλιακά Δρόμενα» και «Κείμενα Ναυτιλιακού Προβληματισμού». 4. Ετήσια Ημερολόγια Λέσχης Απόφοιτων Σχολής Ναυτιλίας Ύδρας. 5. Σημειώσεις πλοιάρχου Θεοδώρου Κρεμασιώτη (αποφ. 1953). 6. Άρθρα πλοιάρχου Φρίξου Δήμου (αποφ. 1953).

62

63

Του Κώστα Τσάμη

Μεγάλη κουβέντα μη λες...

Τ

ο καράβι έβγαινε σιγά-σιγά από το λιμάνι του Πειραιά, φορτωμένο με κόσμο που πήγαινε διακοπές μιας και βρισκόμαστε στα μέσα Ιουλίου. Ο Γιώργος, πρώτη θέση «κατάστρωμα», πήγαινε σε κάποιο νησί του Αιγαίου, αρκετά πολυσύχναστο, καλεσμένος από ένα φίλο, το Γιάννη, να περάσει μερικές μέρες ανάπαυσης στο σπίτι των γονιών του φίλου που βρισκόταν σε κάποια από τις παραλίες του νησιού. Αυτές οι ολιγοήμερες διακοπές θα γέμιζαν τις μπαταρίες του Γιώργου, εν όψει του επερχόμενου χειμώνα και των προτάσεων που είχε για δουλειά στο εξωτερικό. Βρισκόταν σε δίλημμα, να φύγει, να μη φύγει γιατί οι γονείς και ο αδελφός του, χωρίς να έχουν εκφράσει καμία αντίρρηση στα σχέδιά του, έδειχναν τη στενοχώρια τους όταν συζητούσαν το θέμα στο σπίτι. Όμως οι προσφορές του εξωτερικού ήταν πολύ πιο δελεαστικές από τις προσφορές που είχε στην Ελλάδα, έτσι η πρόσκληση του Γιάννη ήρθε σαν μάννα εξ ουρανού για το Γιώργο που, μακριά από τους δικούς του και την οποιαδήποτε επιρροή τους, θα έπαιρνε την απόφαση που θα έκρινε το μέλλον του. Χρωστούσε πολλά στους δικούς του που για να τον σπουδάσουν στην Ελβετία ξόδεψαν μια περιουσία. Μεσοαστική οικογένεια όπως ήταν δεν τους έλειπε τίποτα, όμως υπήρχε μέτρο στα έξοδα όσο σπούδαζαν ο Γιώργος στη Λωζάνη, στην καλύτερη σχολή σεφ στον κόσμο και ο Νίκος στο πολυτεχνείο, ευτυχώς στην Αθήνα. Είχε τελειώσει τη σχολή με άριστα γι αυτό και οι προτάσεις έπεσαν βροχή αμέσως μετά την αποφοίτησή του. Τώρα όμως ξεκουραζόταν, τέρμα οι σκοτούρες και οι σκέψεις μέχρι τουλάχιστον την επιστροφή. Το βλέμμα του πλανήθηκε στο απέραντο γαλάζιο της μεγάλης του αγάπης, της θάλασσας! Μετά στράφηκε στο πλήθος που ήταν στοιβαγμένο στο κατάστρωμα και σουλατσάριζε όπου υπήρχε χώρος ανοιχτός. Η ματιά του σταμάτησε σε ένα ωραίο γυναικείο προφίλ τρία βήματα μακρύτερα. Φαίνεται ότι την κοίταξε επίμονα γιατί γύρισε ξαφνικά, είδε ποιος την κοιτούσε και έδειξε ενοχλημένη. «Σιγά ρε χαζογκόμενα» σκέφτηκε όντας ένας άντρακλας στο ένα και ενενήντα, μελαχρινός και πολύ-πολύ γυμνασμένος. Όμως έπρεπε να παραδεχτεί ότι ήταν όμορφη! Πολύ όμορφη! Αποφάσισε να παίξει λιγάκι με την τύχη του. Είδε ότι ήταν δύο και δεν υπήρχε συνοδός και τις πλησίασε. «Καλημέρα σας.» Απάντησε το υπέροχο προφίλ ξερά. «Καλημέ-

64

ρα.» Εκείνος συνέχισε απτόητος. «Μια και ταξιδεύουμε μόνοι τι θα λέγατε...» Τον έκοψε πριν τελειώσει την πρότασή του. «Εμείς δεν ταξιδεύουμε μόνες, τώρα αν εσείς ταξιδεύετε μόνος αυτό είναι κάτι που δεν μας αφορά.» Υποκλίθηκε στην αγένεια του κακομαθημένου πλάσματος, κοκκίνισε μέχρι τα αυτιά και απομακρύνθηκε. Τους γύρισε και την πλάτη αρκετά χολωμένος ενώ η φίλη της την κατσάδιασε. «Είδες μωρή τρελή ποιόν έδιωξες; Ο άνθρωπος είναι κούκλος!» Εκείνη κούνησε τους ώμους της για να δείξει ότι δεν την ενδιέφερε. Κάποτε το καράβι έφτασε στον προορισμό του Γιώργου. Κατεβαίνοντας είδε το Γιάννη να τον χαιρετά από την αποβάθρα ενώ λίγο πριν είχε πάρει το μάτι του τις δύο χαζοβιόλες να μπαίνουν σε ένα βανάκι που τις περίμενε. Ο φίλος του τον καλωσόρισε και τον έβαλε να καθίσει στο πίσω κάθισμα μιας βέσπας. Ευτυχώς δεν κουβαλούσε πολλά πράγματα μαζί του. Ένας μικρός σάκος περιείχε τα υπάρχοντά των ολιγοήμερων διακοπών του. Ταξίδεψαν με τη βέσπα με τη δροσιά και την αλμύρα του Αιγαίου να τους χαϊδεύει τα πρόσωπα όταν, μετά από μια διαδρομή μισής ώρας, ο Γιάννης έστριψε σε ένα μικρό δρομάκι που τους έβγαλε πάνω στο κύμα. Αριστερά βρισκόταν το σπίτι του φίλου του που ήταν διόροφο με το ισόγειο να είναι μια πολύ όμορφη ταβέρνα και ο πρώτος όροφος το σπίτι. Τον σύστησε στους δικούς του που πραγματικά είδε ότι χάρηκαν με την άφιξή του. Ο φίλος του ήταν μοναχοπαίδι και απολάμβανε τα προνόμια της αγάπης τους. Ένας φίλος του λοιπόν στο σπίτι ήταν ό,τι καλύτερο για τους γονείς του. «Ο πατέρας μου Γιώργο μαγειρεύει, τον βοηθάει και η μαμά και εγώ με ένα σερβιτόρο που έρχεται μόνο τα βράδια σερβίρουμε.» Ο πατέρας του καμάρωνε για το μαγαζί αλλά και για την οικογένειά του που ενωμένη έδινε τη μάχη της καθημερινότητας. «Που λες Γιωργάκη σερβίρουμε Ελληνικά φαγητά και οι δουλειές πάνε αρκετά καλά θα έλεγα. Θα μπορούσαν βέβαια να πάνε και καλύτερα αλλά ας μην είμαστε και αχάριστοι. Να λέμε και δόξα τω Θεώ.» Ο Γιώργος με το έμπειρο μάτι του είχε δει αρκετά για να βγάλει τα συμπεράσματά του. «Κύριε Στέλιο νομίζω ότι έχετε στήσει μια πολύ ωραία δουλειά εδώ. Από αυτά που είδα πρέπει να προσέχετε πολύ όλοι σας και την παραμικρή λεπτομέρεια. Αυτό είναι μεγάλο αβαντάζ στη δουλειά σας.» Ο πατέρας του Γιάννη γέλασε καλοκάγαθα. «Και πότε πρόλαβες μωρέ Γιώργη να τα δεις

ΜΕΓΑΛΗ ΚΟΥΒΕΝΤΑ ΜΗ ΛΕΣ... όλα αυτά;» Δεν τον αμφισβήτησε, ήθελε απλά να μάθει. Του απάντησε ο γιος του. «Εγώ φταίω μπαμπά! Ξέχασα να σας πω ότι ο Γιώργος μόλις τελείωσε τη σχολή σεφ της Λωζάνης. Αυτά που σου είπε τα είδε και δεν χρειαζόταν να τον ρωτήσεις πως. Είναι το επάγγελμά του να τα βλέπει. Κατάλαβες;» «Κατάλαβα γιόκα μου και εσύ Γιώργη ελπίζω να μη με παρεξήγησες.» Ο Γιώργος γέλασε με την αφέλεια και την ειλικρίνεια του κυρ Στέλιου. «Δεν παρεξήγησα καθόλου κύριε Στέλιο, εκτός αυτού δεν γνωρίζατε τι δουλειά κάνω.» Ο Γιάννης εν τω μεταξύ σηκώθηκε. «Έλα Γιώργη πάμε για μπάνιο.» Σε λίγη ώρα τσαλαβουτούσαν στα πιο μαργαριταρένια νερά που είχε δει ποτέ στη ζωή του. Η παραλία ήταν γεμάτη κόσμο. «Που βρέθηκαν όλοι αυτοί ρε Γιάννη;» «Είναι πελάτες του ξενοδοχείου πίσω από εκείνο τον αμμόλοφο. Το ξενοδοχείο είναι πεντάστερο αλλά φαίνεται ότι από κουζίνα δεν πάει και τόσο καλά αφού, καθημερινά, πολλοί πελάτες του τρώνε στο μαγαζί και ξέρεις τι φύρα είναι αυτό για μια τέτοια επιχείρηση;» Ο Γιώργος κούνησε το κεφάλι του ότι συμφωνούσε και συνέχισε να απολαμβάνει τη δροσιά του κρυστάλλινου νερού. Έτσι πέρασαν δύο μέρες χωρίς να το καταλάβει. Δεν πήγαινε πουθενά στο νησί. Η τοποθεσία που βρισκόταν το σπίτι και η ταβέρνα θύμιζαν Χαβάη, Μπόρα-Μπόρα, Φίτζι και ό,τι άλλο θεϊκό μέρος υπάρχει στη γη. Το τρίτο βράδυ καθόταν σε ένα τραπέζι πίνοντας ένα χυμό όταν άκουσε από το διπλανό τραπέζι ένα Γάλλο να παραπονιέται. «Μα να μην έχουν αστακομακαρονάδα; Επιτρέπεται μια ταβέρνα που σερβίρει και ψάρι να μην έχει αυτό το πιά-

το;» Σηκώθηκε στα γρήγορα και πήγε στην κουζίνα. «Κυρ Στέλιο έχεις αστακό;» «Έχω Γιώργη. Μου έχουν μείνει δύο κομμάτια. Γιατί ρωτάς;» «Έξω είναι κάτι Γάλλοι και ζήτησαν αστακομακαρονάδα. Ο σερβιτόρος τους είπε ότι δεν έχετε αυτό το πιάτο. Μου επιτρέπεις να την φτιάξω εγώ; Εκτός αυτού είμαι τόσες μέρες εδώ και δεν έχω βοηθήσει καθόλου.» Είχε πλησιάσει και ο Γιάννης. Ο πατέρας του έβγαλε την ποδιά του γελώντας. « Γιώργη μου η κουζίνα μου στη διάθεσή σου.» Εκείνος έτρεξε γρήγορα στο τραπέζι των Γάλλων και τους είπε τα ευχάριστα. «Σε είκοσι λεπτά θα σας έχουν σερβίρει. Θα σας φτιάξω και ένα γλυκό για μετά που θα σας μείνει αξέχαστο.» Ό,τι φόβους είχε αν θα εύρισκε τα απαραίτητα υλικά διαλύθηκαν αμέσως αφού ό,τι και αν ζήτησε υπήρχε στην κουζίνα. Σε είκοσι λεπτά ακριβώς τους σέρβιραν ο Γιάννης με το σερβιτόρο και εκεί στις πρώτες μπουκιές έπεσε και το πρώτο χειροκρότημα από τους Γάλλους για το Γιώργο που είχε επιστρέψει στο τραπέζι του. Όταν δε φάγανε και το γλυκό του [γιαούρτι της σακούλας με ανανά] σηκώθηκαν και τον χειροκρότησαν όρθιοι. Εκείνος τους υποκλίθηκε και ανέβηκε στο δωμάτιό του να ξαπλώσει. Την άλλη μέρα έμαθε ότι ήταν πελάτες του ξενοδοχείου και το έμαθε γιατί το μαγαζί γέμισε ξένους πολλοί από τους οποίους ζητούσαν αστακομακαρονάδα. Βαθύς γνώστης της Γαλλικής και Αγγλικής γλώσσας ο Γιώργος τους εξήγησε ότι το μαγαζί είχε και άλλα πιάτα εκτός από αυτό. Πολλοί πείστηκαν και έφαγαν διάφορα αλλά για τους επίμονους αναγκάστηκε να μαγειρέψει ξανά. Ο κυρ Στέλι-

65

Του Κώστα Τσάμη ος τον καμάρωνε και δεν το έκρυβε. «Ρε Γιώργη δεν κάθεσαι εδώ να σου δώσω το μισό μαγαζί;» Γέλασε με τον πατέρα του φίλου του. «Άκου κυρ Στέλιο. Θα σου δείξω δυο τρία πιάτα ακόμα εκτός από την αστακομακαρονάδα που σχεδόν την έχεις μάθει και θα τους σκίσεις όλους στο νησί. Μόνο δώσε προσοχή αυτές τις λίγες μέρες που θα μείνω κοντά σας να μάθεις όσο μπορείς περισσότερα. Όσον αφορά την πρότασή σου δώσε μου δύο τρία χρόνια και θα τα ξαναπούμε.» Με τα καινούργια πιάτα που έφτιαξε ο Γιώργος δεν προλάβαιναν τον κόσμο που γέμιζε το μαγαζί, μεσημέρι,βράδυ ασφυκτικά. Όπως ήταν επόμενο αυτός που έχασε όλη του την πελατεία ήταν το ξενοδοχείο. Τρεις μέρες μετά τον πλησίασε κάποιος άγνωστος και τον ζήτησε με το

να τον περιμένει.» Μπήκε στο ασανσέρ και κατέβηκε στη ρεσεψιόν, τρεις ορόφους παρακάτω. Αυτός που τον είχε φέρει έτρεξε κοντά του. «Τι έγινε; Τελειώσατε γρήγορα;» «Δεν αρχίσαμε ακόμα Χρήστο.» Μια γυναικεία φωνή τα είπε αυτά πίσω από το Γιώργο. Γύρισε και έπεσε πάνω στη χαζοβιόλα του καραβιού. Δεν κρατήθηκε. «Εμ βέβαια! Έπρεπε να το φανταστώ. Μόνο εσύ θα μπορούσες να φερθείς έτσι.» Εκείνη κατάπιε την προσβολή αλλά δεν απάντησε. « Μπορούμε να πάμε στο γραφείο μου να συζητήσουμε;» «Μπορούμε να συζητήσουμε οπουδήποτε εκτός από το γραφείο σου.» Δέχτηκε και τον οδήγησε σε μια καφετέρια δίπλα από τη ρεσεψιόν. Ήταν πολύ εκνευρισμένος και το έδειχνε. «Μπορείς να ηρεμήσεις λίγο και να ακούσεις αυτά που

όνομά του. Του είπε ότι ήθελε να του μιλήσει η διεύθυνση του ξενοδοχείου δίπλα. «Έχω αυτοκίνητο μαζί μου και θα σας φέρω πίσω κιόλας.» Τον ακολούθησε έτσι απλά ντυμένος με το μπλουζάκι του και το μπλουτζίν περισσότερο από περιέργεια παρά ότι τον ενδιέφερε ό,τι πρόταση και αν του έκαναν από εκεί μέσα. Η αλήθεια είναι ότι έπαθε πλάκα με αυτά που είδε. Αυτό δεν ήταν ξενοδοχείο. Έφερνε περισσότερο σε παλάτι. Τον έβαλαν να περιμένει σε έναν προθάλαμο. Όταν πέρασαν δέκα λεπτά και δεν είχε δει κανέναν ακόμα, γύρισε σε μια γραμματέα που βρισκόταν έξω από το γραφείο της διεύθυνσης. «Πείτε σας παρακαλώ στον κύριο Διευθυντή ότι δεν έχω σκοπό να περιμένω άλλο και όταν καλεί κάποιον ο ίδιος να είναι τουλάχιστον ευγενής και

θα σου πω ή δεν μπορείς;» « Σε ακούω!» «Όπως βλέπεις γύρω σου Γιώργο [δεν εντυπωσιάστηκε που ήξερε το όνομά του] σ’ αυτό το ξενοδοχείο έχουν πέσει πολλά εκατομμύρια.» «Κοίταξε να δεις ...,βλέπεις ούτε το όνομά σου δεν ξέρω, αυτά τα εκατομμύρια γιατί τα ανέφερες; Μήπως για να με βάλεις σε σκέψεις ότι φταίω εγώ αν δεν πάει καλά το μαγαζί;» «Με λένε Νεφέλη και το μαγαζί πάει πολύ καλά αν σε ενδιαφέρει, όμως θα μπορούσε να πάει πολύ καλύτερα αν,ας πούμε, έβαζες και εσύ ένα χεράκι.» Κρατήθηκε για να μη βάλει τα γέλια. «Ας το γλεντήσουμε λίγο» σκέφτηκε. « Και δε μου λες ρε Νεφέλη τι ζητάτε; Λαντζέρη μήπως για την κουζίνα;» Κατάπιε και το ρε και την ειρωνεία του με πολύ μεγάλη υπομονή. «Δεν ζητάμε λαντζέρη Γιώργο, μάγειρο ζητά-

66

ΜΕΓΑΛΗ ΚΟΥΒΕΝΤΑ ΜΗ ΛΕΣ... με. Θα παίρνεις δύο χιλιάδες ευρώ καθαρά το μήνα και το ΙΚΑ σου, φαγητό, ύπνο κλπ, τα ξέρεις.» Θαύμασε το θράσος της. Ένα πεντάστερο στο Μόντε Κάρλο του προσέφερε επτά χιλιάδες ευρώ το μήνα σε ετήσια βάση και ήταν η μικρότερη προσφορά που του έγινε όταν τελείωσε τη σχολή. «Μπορείς να μου πεις γιατί με κάλεσες; Μήπως για να μου προσφέρεις αυτά τα ψίχουλα ή μήπως ενοχλήθηκες γιατί η ταβερνούλα σας έχει σκίσει εσάς που ξοδέψατε εκατομμύρια για τα τούβλα και κολλάτε στα ψιλά όταν πρέπει να πληρώσετε ανθρώπους για να κάνετε σωστά τη δουλειά σας; Και κάτι ακόμα Νεφέλη, θα μείνω μερικές μέρες ακόμα στο φίλο μου το Γιάννη και σου δίνω το λόγο μου ότι όταν φύγω δεν θα έχει μείνει πελάτης σου που να τρώει στο ξενοδοχείο. Αυτά όλα ξέρεις γιατί Νεφέλη; Γιατί θέλω να βοηθήσω το φίλο μου το Γιάννη ανιδιοτελώς Νεφέλη! Δεν παίρνω μία από την ταβέρνα Νεφέλη αλλά γουστάρω αφάνταστα αυτό που κάνω και πίστεψέ με αηδιάζω με αυτό που πας να κάνεις εσύ Νεφέλη. Πας δηλαδή να με εξαγοράσεις εις βάρος του φίλου μου και όχι μόνον αυτό Νεφέλη [τόνιζε συνέχεια το όνομά της] αλλά τσιγκουνεύτηκες στο βούτυρο ρε Νεφέλη!» «Αν είναι ζήτημα χρημάτων Γιώργο...» Σηκώθηκε φοβερά εκνευρισμένος. «Γειά σου Νεφέλη! Σου εύχομαι κάποια στιγμή να ξυπνήσεις και να δεις τη ζωή όπως είναι και όχι όπως θα ήθελες να είναι.» Της γύρισε την πλάτη και έφυγε σχεδόν τρέχοντας από την καφετέρια. Ένας κύριος που καθόταν στο παραδίπλα τραπέζι σηκώθηκε και κάθισε στο τραπέζι της. Ήταν ο ιδιοκτήτης του ξενοδοχείου. «Τι έγινε Νεφέλη; Τον έπεισες;;» «Όχι μωρέ μπαμπά, δεν τον είδες πως έφυγε; Θίχτηκε όταν του προσέφερα δύο χιλιάρικα το μήνα λες και είναι κανένας απόφοιτος σεφ της Λωζάνης.» «Από αυτά που μου είπαν οι Γάλλοι πρόκειται για μεγάλο ταλέντο. Τα πιάτα που φάγανε στο ταβερνάκι δεν τα φάγανε ούτε στη Γαλλία. ‘Ακου λοιπόν τι θα γίνει. Θα πάμε το βράδυ να φάμε και εμείς εκεί να δούμε τι ακριβώς πουλάει ο φίλος μας. Και κάτι ακόμα, τον έχεις εντυπωσιάσει. Του αρέσεις, πως αλλιώς να στο πω;» ‘Ασε μας μωρέ μπαμπά! Αυτός λέει ότι του προκαλώ αηδία.» «Καλάαααα!» Μετά από αυτό το καλά έφυγε και την άφησε μόνη και αρκετά προβληματισμένη. Είχε δίκιο η φίλη της η Μαρία στο καράβι που της είπε ότι είναι πολύ ωραίος άντρας. Τώρα έκανε αυτή τη διαπίστωση. Τώρα που βρισκόταν από κάτω. Ο Γιώργος εν τω μεταξύ γύρισε με τα πόδια στο μαγαζί αφού δεν εύρισκε τον άνθρωπο που τον έφερε. Δεν ήταν και μακριά βέβαια αλλά τον έφαγε ο ήλιος μέχρι να φτάσει. «Που γυρνάς ρε φίλε;» Ο φίλος του ο Γιάννης που είχε ανησυχήσει. «Άστα Γιάννη...» και του εξήγησε τι ακριβώς είχε γίνει. «Σοβαρά ρε Γιώργο; Τα έβαλες με τη Νεφέλη; Ξέρεις τι αγύριστο κεφάλι είναι;» « Δεν διαπίστωσα κάτι τέτοιο Γιάννη. Πάντως θα το σκεφτεί πολύ να με ξαναπλησιάσει. Κρίμα πάντως γιατί είναι πολύ όμορφη γυ-

ναίκα.» «Ωπα! Τι έγινε ρε μαγκάκι; Την πάτησες;» Τον κοίταξε αγριεμένος. «Δεν αφήνεις τις βλακείες λέω εγώ;» «Εγώ τις αφήνω Γιωργάκη, να δω τι θα κάνεις εσύ αν τη δεις ξαφνικά μπροστά σου.» Δεν μίλησαν άλλο για το θέμα μέχρι που το βράδυ την είδε όντως μπροστά του σαν φάντη μπαστούνι. Ήταν όνειρο η άτιμη. Πανέμορφη παρά το πολύ απλό της ντύσιμο. Συνοδευόταν από έναν ηλικιωμένο κύριο. Πλησίασε στο τραπέζι τους για να τους καλησπερίσει. «Γιώργο δεν κάθεσαι μαζί μας; Να σου συστήσω και τον πατέρα μου;» Κάθισε αφού έδωσε το χέρι του πρώτα στον πατέρα της. Ο Γιάννης πλησίασε να πάρει παραγγελία και του έκλεισε το μάτι. Η Νεφέλη και ο πατέρας της τον γνώριζαν, τόσα χρόνια γείτονες. Ο πατέρας της έδωσε την παραγγελία. «Γιάννη θέλω να μας φέρεις ό,τι έχει φτιάξει ο Γιώργος, και όταν τελειώσουμε θα μας φέρεις το γλυκό του. Εντάξει;» «Εντάξει κύριε Καμπάνη!» Έφυγε να εκτελέσει την παραγγελία. «Λοιπόν Γιώργο δεν σου κρύβω ότι θαυμάζω το ταλέντο σου και σε λίγο θα έχω ίδιαν γνώμη για το έργο σου αλλά όταν πελάτες μου Γάλλοι με αναγνωρισμένη γευσιγνωσία σε εκθειάζουν οφείλω να ακούσω τι λένε.» « Σας ευχαριστώ για τα καλά σας λόγια κύριε Καμπάνη. Τα υπόλοιπα, δηλαδή τα περί συνεργασίας μας τα συζητήσαμε το πρωί με την κόρη σας.» Ο Γιάννης εν τω μεταξύ είχε αρχίσει να σερβίρει. Ο Γιώργος σηκώθηκε για να τους αφήσει να φάνε. Ο πατέρας της τον παρακάλεσε να καθίσει και να φάει μαζί τους. Τους εξήγησε ότι είχε φάει αλλά θα τους έκανε παρέα. Μετά από μισή ώρα ο πατέρας της σηκώθηκε όρθιος και του έδωσε συγχαρητήρια. «Γιώργο δεν πίστεψα τους πελάτες μου. Έκανα λάθος. Αυτά που έφαγα σήμερα ήταν ό,τι καλύτερο έχω φάει στη Ελλάδα παιδί μου. Μπράβο σου!» Τον ευχαρίστησε για τα καλά του λόγια και γύρισε προς τη «φίλη» του που δεν είχε ανοίξει ακόμα το στόμα της. «Εσένα πως σου φάνηκαν Νεφέλη;» Τον κοίταξε στα μάτια σταθερά. «Εγώ Γιώργο λέω ότι έχεις μεγάλο ταλέντο και ευχαριστώ το Θεό που με αξίωσε να δοκιμάσω τα καλλιτεχνήματά σου.» «Σας ευχαριστώ και τους δύο για τα καλά σας λόγια και σας ζητώ συγνώμη αλλά πρέπει να φύγω. Ο Γιάννης έχει ρεπό σήμερα και είπε ότι θα πάμε σε κανένα μπαράκι να ακούσουμε μουσική και να πιούμε κανένα ποτάκι.» Η Νεφέλη άρχισε να μην αισθάνεται όμορφα. Όση ώρα ήταν δίπλα της αισθανόταν ωραία, τώρα όμως που σηκώθηκε να φύγει κοίταξε τον πατέρα της που ένα γελάκι έπαιζε στα μάτια του. Την κατάσταση έσωσε ο Γιάννης που είχε ακούσει το Γιώργο. «Νεφέλη δεν έρχεσαι και εσύ μαζί μας; Στο χωριό θα με περιμένει η φίλη μου, ας μην αφήσουμε το Γιώργο μόνο του. Τι λες; Θα έλθεις;» Ο πατέρας της έγνεψε ναι και ο Γιώργος άπλωσε το χέρι του. «Θα μας κάνεις την τιμή Νεφέλη;» Έσφιξε το χέρι του. «Η τιμή είναι δική μου Γιώργο.» Σηκώθηκε και τους ακολούθησε χωρίς να πάρει το χέρι της από το δικό του!!!

67

ΥΓΕΙΑ 68

Της Φλωράνθης Μπαχά Χειρουργός Οδοντίατρος M.Sc. Οδ. Βιοϋλικών Κλινική εξειδίκευση στην Αισθητική Οδοντιατρική

ΠΕΡΙΟΔΟΝΤΙΤΙΔΑ: Μια ύπουλη νόσος

Η

περιοδοντική νόσος είναι μια φλεγμονώδης νόσος των ούλων και του οστού που στηρίζει τα δόντια. Η πιο ελαφριά μορφή της είναι η ουλίτιδα, μια αντιστρεπτή φλεγμονώδης κατάσταση που αφορά μόνο τα ούλα. Στην ουλίτιδα τα ούλα πρήζονται, αποκτούν έντονο κόκκινο χρώμα και ματώνουν. Αν η ουλίτιδα δεν αντιμετωπιστεί, ενδέχεται να μεταπέσει σε περιοδοντίτιδα, μια σοβαρότερης μορφής φλεγμονή που επηρεάζει το στηρικτικό κόκκαλο των δοντιών διαλύοντάς το με αποτέλεσμα τη μετακίνηση, την κινητικότητα και τελικά την απώλεια των δοντιών. Είναι δυνατό να προσβάλει όλα τα άτομα ανεξαρτήτως ηλικίας, όμως με την αύξηση της ηλικίας αυξάνεται τόσο η συχνότητα όσο και η βαρύτητά της .Είναι χαρακτηριστικό ότι περίπου το 65% των Ελλήνων πάσχει από ουλίτιδα ενώ το 40% του ενήλικου πληθυσμού πάσχει από περιοδοντίτιδα άλλοτε άλλης βαρύτητας. Η περιοδοντίτιδα αποτελεί την κυριότερη αιτία απώλειας δοντιών των ενηλίκων. Η περιοδοντική νόσος οφείλεται στη συσσώρευση μικροβιακής πλάκας και πέτρας γύρω από τα δόντια και σχετίζεται άμεσα με το επίπεδο της στοματικής υγιεινής, τη διατροφή, το stress, το κάπνισμα, την κληρονομικότητα, τον σακχαρώδη διαβήτη, τις ορμονικές διαταραχές, τη λήψη διαφόρων φαρμάκων κτλ. Τα βασικά συμπτώματα αφορούν ερυθρότητα, οίδημα, υποχώρηση, αιμορραγία ούλων, κακοσμία, δό-

ντια που είναι ευαίσθητα στο κρύο, κουνιούνται ή έχουν μετακινηθεί. Ο αριθμός και η ένταση των συμπτωμάτων μπορεί να ποικίλει ανάλογα με την περίπτωση, ενώ είναι σημαντικό να τονιστεί ότι κάποιες φορές όπως π.χ στους καπνιστές, η κλινική εικόνα της φλεγμονής εμφανίζεται ηπιότερη της πραγματικής βαρύτητας της νόσου. Ακριβώς εξαιτίας αυτού του στοιχείου,είναι δυνατόν κάποιες περιοδοντίτιδες να μείνουν αδιάγνωστες και να οδηγήσουν ανεξέλεγκτα στην απώλεια της οδοντοφυϊας, αφού η αναζήτηση θεραπείας ενίοτε γίνεται όταν η νόσος έχει ήδη δημιουργήσει πολύ μεγάλη απώλεια οστού. Η θεραπεία περιλαμβάνει: Α) την επιμελή και καθημερινή απομάκρυνση της μικροβιακής πλάκας απο τα δόντια με βούρτσισμα 2-3 φορές την ημέρα και διάρκεια 2΄-3΄ λεπτά αλλά και μεσοδόντιο καθαρισμό με νήμα ή μεσοδόντιο βουρτσάκι, ανάλογα με τις οδηγίες που έχουν δοθεί. Β) τη σχολαστική και πλήρη απομάκρυνση της πέτρας και της μικροβιακής πλάκας από τον οδοντίατρο, όχι μόνο επιφανειακά αλλά και κάτω από τα ούλα. Σε μεγαλύτερης βαρύτητας περι-

Ουλίτιδα

οδοντίτιδες απαιτείται και ακτινογραφικός έλεγχος εκτός από την κλινική εξέταση και αντιμετώπιση του ασθενή από περιοδοντολόγο για την εφαρμογή εξειδικευμένων θεραπευτικών ή/και χειρουργικών τεχνικών. Το αποτέλεσμα της θεραπείας είναι η εξάλειψη της φλεγμονής και των συμπτωμάτων της και η διακοπή της απώλειας του οστού, δυστυχώς όμως χωρίς στις περισσότερες περιπτώσεις να επανακτάται το κόκκαλο που χάθηκε. Η πολυπαραγοντική αιτιολογία της περιοδοντικής νόσου και η συνεχής παρουσία μικροβίων στο στόμα, καθιστούν αναγκαίους τους συστηματικούς επανελέγχους του ασθενή αφού η πιθανότητα υποτροπής είναι σημαντική. Συμπερασματικά, πρέπει να τονιστεί ότι η αθόρυβη έναρξη της περιοδοντίτιδας και η μακροχρόνια διαδρομή της πρέπει να μας δημιουργούν αίσθημα επαγρύπνησης. Εάν τα ούλα ματώνουν κατά το βούρτσισμα, τον μεσοδόντιο καθαρισμό ή την μάσηση και η αιμορραγία αυτή δεν υποχωρεί μετά από λίγες μέρες επιμελούς στοματικής υγιεινής, θα πρέπει οπωσδήποτε να γίνει έλεγχος από οδοντίατρο.

Περιοδοντίτιδα

69

78

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΕΚΑΤΟ ΧΡΟΝΙΑ

του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου του Πάτροκλου Χ. Αθανασίου

Ο

πρώτος παγκόσμιος πόλεμος, είχε δυσμενή αντίκτυπο στα οικονομικά του ΝΑΤ όμως ο νόμος της 31ης Δεκεμβρίου 1914 «περί ευθύνης προς αποζημίωσιν των εξ ατυχήματος εις την εργασία παθόντων εργατών η υπαλλήλων» αποτέλεσε σταθμό στην εργατική νομοθεσία. Μετά από μία πενταετία ο νόμος επεκτάθηκε και για τους ναυτικούς οι οποίοι πλέον τύχαιναν διπλής προστασίας σε περίπτωση ατυχήματος εν πλω ήτοι σύνταξη από το ΝΑΤ αλλά και αποζημίωση από τον πλοιοκτήτη. Κατά τους τελευταίους μήνες του 1918, διαπιστώθηκαν οι πραγματικές απώλειες πολέμου τις εμπορικής μας ναυτιλίας: από τα 475 ατμόπλοια, ολικής χωρητικότητας 893.650, τον Μάρτιο του 1915 περισώθηκαν μόνο 205, χωρητικότητας 290.793. Η ειρήνη και μαζί της η αναζωπύρωση του εμπορίου και η δραστηριοποίηση των θαλάσσιων συγκοινωνιών αύξησαν τους πόρους του Ταμείου.

Βέβαια κατά καιρούς θεσμοθετούνταν διάφορα μέτρα ενίσχυσης του Ταμείου, όπως η εισφορά επί των τελών ναυτολογίας 50%, η παρακράτηση 3% των εκτάκτων κερδών των πλοίων και ότι επέτρεψαν στο ΝΑΤ να διαθέτει μέχρι το ήμισυ του κεφαλαίου του σε αστικά ακίνητα και ενυπόθηκα δάνεια. Το τέλος του 1918 παρουσιάζει μία ευνοϊκή εικόνα για το ΝΑΤ με πλεόνασμα 2.751.500δρχ και με αποθεματικό 9.034.335δρχ. Το 1919, με τροποποίηση νόμου, συστήθηκε αυτοτελής «Διεύθυνση Εμπορικού Ναυτικού» που υπαγόταν πλέον στο Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας. Υπό την νέα διεύθυνση, το ΝΑΤ επανδρώθηκε με αξιωματικούς του νεοσύστατου Λιμενικού Σώματος. Η νέα διεύθυνση έδωσε προτεραιότητα στο Ταμείο τοποθετώντας τον 2ο κατά σειρά αρχαιότητας επιλιμενάρχη Δούκαν Δούκα ως πρόεδρο και στέλνοντας στο εξωτερικό για μετεκπαίδευση 4 αξιωματικούς.

79

Τα πρώτα 100 χρόνια του ΝΑΤ του Πάτροκλου Χ. Αθανασίου Τα χρόνια που ακολουθούν βρίσκουν την πατρίδα σε περιπέτειες με την εκστρατεία στην Σμύρνη, τον εσωτερικό αναγκαστικό δανεισμό, την μικρασιατική καταστροφή του 1922. Το ΝΑΤ όμως, χάρη της συνετής διαχείρισης, κατάφερε να συνεχίσει το έργο του και μάλιστα να βελτιώσει τις συντάξεις κατά 19,6% και να αναπροσαρμόσει τις συντάξεις χηρείας από 50% στο 67%. Καθιερώθηκε κατώτερη σύνταξη 12δρχ καθώς και ο θεσμός της προικοδότησης των θυγατέρων των συνταξιούχων. Οι άνεργοι ναυτικοί μπορούσαν να εξαγοράσουν χρόνο υπηρεσίας για την περίοδο πολέμου. Σιγά σιγά από το 1921 και μετά απαλλάσσεται το Ταμείο από την υποχρέωση χορήγησης σύνταξης στους αξιωματικούς, ναύτες κλπ του Β.Ν. Η οικονομική κατάσταση του Ταμείου μέχρι το 1925 εμφανίζει διακυμάνσεις όχι όμως καταστρεπτικές ενώ συνεχώς λαμβάνονται μέτρα αυξήσεων των τελών, εισφορών και συντάξεων ( το 1921 νέα αύξηση κατά 40% έως και 100% για τις κάτω των 40δρχ) Το 1926 ιδρύεται Ταμείο Πρόνοιας Αξιωματικών Εμπορικού Ναυτικού (ΤΠΑΕΝ) με το οποίο θεμελιώθηκε η επικουρική τους ασφάλιση. Τέσσερα χρόνια αργότερα ακολούθησε το επικουρικό για τα κατώτερα πληρώματα ΤΠΚΠΕΝ. Οι πόροι των επικουρικών Ταμείων αποτελούνταν μόνο από τις εισφορές των ναυτικών σε αντίθεση με αλλά επικουρικά Ταμεία όπου εισέφεραν και οι εργοδότες. Το ίδιο έτος θεσπίστηκε και το Κεφάλαιο Ανεργίας, που τροφοδοτήθηκε από αύξηση μίας μονάδας στις τακτικές εισφορές των πληρωμάτων και στο ποσοστό τελών εισιτηρίων και φορτωτικών καθώς και με ποσοστό επί της φορολογίας έκτακτων κερδών πολέμου. Την 1η Μαρτίου 1926 δημοσιεύτηκε το διάταγμα με το οποίο ιδρύεται ο ΟΙΚΟΣ ΝΑΥΤΟΥ, με σκοπό την: Παροχή στέγης καθ’όλη την διάρκεια ανεργίας, την παροχή τροφής στον άνεργο ναυτικό και την παροχή ιατρικής και φαρμακευτικής βοήθειας στον ασθενή άνεργο και την οικογένεια του. Από το 1936 παρείχε περίθαλψη και στους φυματικούς ναυτικούς, οι οποίοι αποτελούσαν σοβαρό πρόβλημα για την ναυτική οικογένεια. Το 1948, στην προστασία για την ασθένεια προστέθηκαν οι οικογένειες των εργαζόμενων ναυτικών και οι συνταξιούχοι του ΝΑΤ με τις οικογένειες τους αναδεικνύοντας τον ΟΙΚΟ ΝΑΥΤΟΥ σε μεγάλο ασφαλιστικό οργανισμό. Το οικονομικό κραχ του 1931, δεν ήταν δυνατόν να μην επηρεάσει την οικονομική κατάσταση του ΝΑΤ, λόγω της πτώσης των χρεογράφων,μείωσης των τόκων και τον περιορισμό της ναυτιλιακής δραστηριότητας. Ενδεικτικά το 1932 ο «ναυλοτιμάριθμος» από 90- 100 που ήταν το 1923, έπεσε στο 67. Πολλά πλοία παροπλίστηκαν και πολλοί οι άνεργοι ναυτικοί. Για να κινηθούν κάποια από τα παροπλισμένα πλοία, συμφωνήθηκε ένα χαμηλό μισθολόγιο «μισθολόγιον πείνης». Προς αντιμετώπιση της δύσκολης αυτής κατάστασης, η

80

νομοθετική και διοικητική κρατική μηχανή έλαβε σειρά μέτρων για την καταβολή επιδομάτων από το Κεφάλαιο Ανεργίας, για την περιφρούρηση των συνθέσεων πληρωμάτων, λειτουργία συσσιτίων και την οργάνωση αποστολών ναυτικών στο εξωτερικό. Από την νέα απογραφή που διενεργήθηκε, διαπιστώθηκε ότι οι ναυτικοί ανέρχονταν σε 15.211 ενώ οι συνταξιούχοι στους 9.403. Οι εισφορές των εργατών και πλοιοκτητών έφταναν τα 35 εκατομμύρια ενώ οι δαπάνες ξεπερνούσαν τα 53,5 εκατ. Ο μέσος όρος εισφοράς υπολογίστηκε στις 170δρχ το μήνα ενώ ο μέσος όρος σύνταξης ανά άτομο στις 446δρχ. Βλέποντας το αδιέξοδο, η διοίκηση του Ταμείου αναθέτει στον καθηγητή μαθηματικών του Πανεπιστημίου, Μείλο Σακελλαρίου, να υποδείξει μέτρα για την επιστημονική οργάνωση του Ταμείου. Η κυβέρνηση Μεταξά το 1936, ιδρύει το υφυπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας με πρώτο υφυπουργό τον Πειραιώτη δικηγόρο ειδικό επί ναυτιλιακών θεμάτων, κ.Δευκαλίωνα Ρεδιάδη. Κατά την ίδια εποχή εκδίδονται πολλά νομοθετήματα για το ΝΑΤ όπως η υποχρεωτική καταβολή των δικαιωμάτων του Ταμείου σε συνάλλαγμα. Εφαρμόστηκε επίσης η χορήγηση επιδομάτων από τη διάθεση των 2/3 του εκάστοτε πλεονάσματος. Ιδρύεται επίσης στο Κεφάλαιο Ανεργίας και Ασθένειας ειδικός λογαριασμός για τους φυματικούς ναυτικούς, απαλλάσσοντας το ΝΑΤ από τη χορήγηση σε αυτούς και στις οικογένειες τους συντάξεων. Το 1937, ο Δήμος Πειραιά αναλαμβάνει την πρωτοβουλία εγκατάστασης του ΝΑΤ στο κύριο λιμάνι και διαθέτει 1 εκατομμύριο Δρχ. σε τρείς ετήσιες δόσεις, άλλο ένα εκατομμύριο διέθεσε το Υπουργείο Διοικήσεως Πρωτευούσης. Το 1939 άρχισε η σοβαρή μείωση των πόρων από εισφορές λόγω του πολέμου. Προς αντιμετώπιση της κατάστασης εκδίδονται σωρεία νομοθετημάτων: το 1938 η διατήρηση πλήρους συνθέσεως πληρώματος κατά τους χειμερινούς μήνες, στα ατμοπλοϊκά πλοία, ανεξαρτήτως εάν ταξίδευαν η όχι συστήνεται Κεφαλαίο Πλοηγικής υπηρεσίας, η διαχείριση του οποίου ανατέθηκε στο ΝΑΤ. Το 1939 κυρώθηκε η σύμβαση με τους αδελφούς Γουλανδρή για την γραμμή Ελλάδας-Βορ. Αμερικής, η οποία είχε διακοπεί το 1934 όταν η Εθνική Ατμοπλοϊα, που εκτελούσε χρόνια την γραμμή αυτή, ήρθε σε σύγκρουση με το κράτος, διέλυσε και πούλησε τον στόλο της. Με την έναρξη του Δευτέρου παγκοσμίου πολέμου, το Υπουργείο Ναυτιλίας, θέλοντας να αντιμετωπίσει την κατάσταση, ψήφισε τον νόμο περί ασφαλίσεως των πληρωμάτων κατά των κινδύνων πολέμου και συνέστησε τον αντίστοιχο οργανισμό Α.Ο.Κ.Π, στον οποίο ασφαλίζονταν υποχρεωτικώς οι εργαζόμενοι επί των πλοίων και το ασφάλιστρο κατεβάλετο από τον πλοιοκτήτη. Επίσης καθιερώνονται τα πολεμικά επιδόματα, επί των μισθών των ναυτικών, τα οποία, με ευθύνη του Πλοιάρχου, στέλνονταν στις οικογένειες των. Το 1940 τελευταίο έτος ειρήνης για την χώρα μας, ήταν

Τα πρώτα 100 χρόνια του ΝΑΤ του Πάτροκλου Χ. Αθανασίου και το τελευταίο έτος του ΝΑΤ με το ίδιο 15ετες νομοθετικό καθεστώς. Καταρτίστηκε νέος βασικός νόμος τον Σεπτέμβριο του 1940 που όμως δεν εφαρμόστηκε λόγω της εμπόλεμης κατάστασης. Από τις πρώτες μέρες της κατοχής, το ΝΑΤ δοκιμάστηκε σκληρά, στερήθηκε από σημαντικό μέρος των εσόδων του από τις εισφορές της ποντοπόρου ναυτιλίας ενώ έπρεπε να καταβάλλει συντάξεις σε 11.000 ναυτικούς. Παράλληλα, έπρεπε να προστατεύσει τους ανέργους και τις οικογένειες ναυτικών που βρίσκονταν σε φορτηγά πλοία μακριά από την πατρίδα. Όμως, οι παροχές σε χρήμα είχαν πολύ μικρή αγοραστική αξία, λόγω τις ραγδαίας υποτίμησης της Δρχ., ενώ η εξασφάλιση τροφής αποτελούσε δραστικότερη βοήθεια. Για τον λόγο αυτόν, από το πρώτο κατοχικό έτος άρχισε η λειτουργία συσσιτίων των ναυτικών, υπό την επιτήρηση του Λιμενικού Σώματος με έξοδα του ΝΑΤ και την συνδρομή του Ελληνικού Ερυθρού Σταυρού. Εκ νέου, εκδόθηκαν διάφοροι νόμοι για να μπορέσει να ανταπεξέλθει η διοίκηση του Ταμείου η οποία, για να αντιδράσει στην οικονομική αθλιότητα, προέβη σε αυξήσεις των ναυτικών συντάξεων κατά 40 με 150%. Για να αντιμετωπίσει την αύξηση της δαπάνης, αυξήθηκαν κατά 50% οι εισφορές των πλοιοκτητών και τα τέλη εισιτηρίου ενώ ρευστοποιήθηκε μέρος του ενεργητικού του Ταμείου και ενεχυριάστηκαν χρεόγραφα στην Τράπεζα Ελλάδος για το άνοιγμα πίστωσης 45 εκατομμυρίων. Το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας ζήτησε και πήρε από το Υπουργείο Οικονομικών το ποσόν των 180 εκατομμυρίων που διατέθηκε για την ενίσχυση των ανέργων και των οικογενειών απόντων ναυτικών. Για το έτος 1942-43 τα έσοδα του Ταμείου ανήλθαν σε 310.834.730 Δρχ. ενώ τα έξοδα έφτασαν τα 485.584.733, αφήνοντας ένα έλλειμμα 174.750.003 Δρχ. που καλύφτηκε από το απομένον κεφάλαιο και από δανεισμό. Το κονδύλιο των συντάξεων έφτασε από 98.800.000 το 1949 στα 485.600.000 το 1942-43 ήτοι αυξήθηκε κατά 430%.Με την παρέμβαση του Υπουργείου, το ΝΑΤ σύναψε δάνειο με το Δημόσιο, ύψους 1.200.000.000 Δρχ., υποθηκεύοντας όλη την ακίνητη του περιουσία και τα χρεόγραφα του. Από το δάνειο αυτό, τα 850 εκατ. πήγαν σε συντάξεις και τα 850 για άλλους σκοπούς. Όπως τόνισε ο διευθυντής του Ταμείου τότε, για πρώτη φορά μετά από 82 χρόνια ύπαρξης, το ΝΑΤ απέμεινε χωρίς ρευστό. Ο άνευ διακοπής πληθωρισμός ξευτίλιζε αντίστοιχα την αξία της Δρχ. και βέβαια οι συντάξεις αναπροσαρμόζονταν όπως και όλες οι ενισχύσεις προς ανέργους κλπ. Το κράτος συνέχιζε να συμπαραστέκεται με ην χορήγηση άτοκων δανείων. Κατά την τελευταία κατοχική χρήση 1944-45, η κατάσταση επιδεινώνεται περαιτέρω ο πληθωρισμός αναγκάζει την έκδοση χαρτονομισμάτων των δισεκατομμυρίων και οι μισθοί και συντάξεις αναπροσαρμόζονται κάθε βδομάδα σχεδόν. Παρά την αποχώρηση τω Γερμανών, ο πληθωρισμός καλά κρατεί ενώ εγκαταστάθηκε εξωτερικός εφοδιασμός του πληθυσμού σε τρό-

φιμα. Στις 11 Νοεμβρίου, ο νόμος περί νομισματικής μεταρρύθμισης βάση φρένο στην τραγική νομισματική κατάσταση της πατρίδας. Ο πληθωρισμός εξουδετερώνεται καθιερώνοντας την υγιή Δραχμή 1 νέα δραχμή = 50 δισεκατομμύρια πληθωρικών. Το κράτος συνεχίζει να συμπαρίσταται στο ΝΑΤ λόγω δυσχέρειας ακόμα στην επικοινωνία με το εξωτερικό και δυσκολίας στα εμβάσματα, όμως το κράτος για την χορήγηση των απαιτούμενων πόρων, δέσμευε τα συναλλαγματικά αποθέματα του Ταμείου σε λίρες Αγγλίας. Κατά την διάρκεια αυτής της δύσκολης περιόδου, λειτούργησε και δεύτερο ΝΑΤ που ίδρυσε η κυβέρνηση στο Λονδίνο και συγκέντρωνε τις εισπράξεις των λιμενικών αρχών ανά την υδρόγειο που κατατίθεντο στην BARCLAYS BANK/GREEK SEAMEN PENSION FUND. Από τον λογαριασμό αυτό πληρώνονταν οι συντάξεις και τα επιδόματα ναυτικών του εξωτερικού, καλύπτονταν τα έξοδα του ΟΙΚΟΥ ΝΑΥΤΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ και οι δαπάνες λειτουργίας των προξενικών λιμεναρχείων. Το παράρτημα αυτό του ΝΑΤ καταργήθηκε μετά την λήξη του πολέμου και ο λογαριασμός αυτός παρουσίαζε υπόλοιπο 588.170 λιρών. Τα μόνα περιουσιακά στοιχεία του Ταμείου που διατήρησαν την αξία τους, όλη αυτή την περίοδο, ήταν τα ακίνητα, οι αξίες σε επιταγές εξωτερικού και τα χρεόγραφα σε χρυσό. Τα δύο επόμενα χρόνια 1945-46, επέστρεψε πάλι η νομισματική κρίση με δύο υποτιμήσεις, μία της λίρας που από 5η Ιουνίου 1945 διατίθεται προς 2.000ΔΡ. και τον Ιανουάριο του 1946 διατιμήθηκε στις 20.000 Δρχ. και αυτή του δολαρίου που έφτασε τις 5.000 ΔΡΧ. Επί κυβερνήσεως Πλαστήρα, (1945) υπογράφτηκε πράξη δια της οποίας, το ποσόν των 257.570 λιρών Αγγλίας διατέθηκε το μισό για ενίσχυση του Λογαριασμού Βοηθείας εργατών Θαλάσσης, των οικογενειών αυτών καθώς και των φυματικών και το άλλο μισό μεταφέρθηκε σε πίστωση του ΝΑΤ. Το ποσόν αυτό είχε συγκεντρωθεί από καταβολή φόρου των αξιωματικών του Ε.Ν στο εξωτερικό, ενώ δεν υφίστατο τέτοια υποχρέωση. Το 1946 βρίσκει την Ελλάδα με την πρώτη μεταπολεμική κυβέρνηση του Κ.Τσαλδάρη, η εθνική ναυτιλία ανασυγκροτείται σε όλους τους κλάδους :ακτοπλοϊα, μεσογειακή, μεγάλη φορτηγός, με αποτέλεσμα να απορροφηθούν οι άνεργοι ναυτικοί. Το ΝΑΤ δεν δανείζεται πλέον από το Δημόσιο ενώ διακόπτει την ενίσχυση των ανέργων και των οικογενειών απόντων ναυτικών αλλά παράλληλα ομαλοποιούνται και τα εμβάσματα. Τα κεφάλαια του Ταμείου το 1947, ανέρχονταν σε 178.671.628 και αποτελούνταν από ακίνητα, χρεόγραφα σε χρυσό και συναλλαγματικά αποθέματα 733.636 λιρών και 50.000 δολαρίων. Το Ταμείο είχε ανοίξει λογαριασμό και στην Νέα Υόρκη όπου, μετά την πώληση των 100 λίμπερτυς σε έλληνες εφοπλιστές, οι εισπράξεις του εκεί προξενικού λιμεναρχείου αυξήθηκαν σημαντικά. Από 1ης Ιανουαρίου 1947, οι συντάξεις καταβάλλονται

81

Τα πρώτα 100 χρόνια του ΝΑΤ του Πάτροκλου Χ. Αθανασίου για πρώτη φορά αντί του τέλους, την 1η έκαστου μήνα. Από 1ης Ιανουαρίου του 1948, οι τακτικές εισφορές των πληρωμάτων ανέρχονται στο 8% επί του μηνιαίου μισθού, μη συμπεριλαμβανομένης τροφοδοσίας και υπερωριών και αυτές των πλοιοκτητών στο 12%. Από τις εισφορές αυτές, το 30% αποτελεί μέρος του Κεφαλαίου Ανεργίας και του Λογαριασμού Φυματικών. Σημαντικό νομοθέτημα υπήρξε το ίδιο διάστημα η Σύσταση Κεφαλαίου Ναυτικής Εκπαίδευσης και ορίστηκε μηνιαία πάγια καταβολή 3 έως 6 λίρες Αγγλίας, αναλόγως την χωρητικότητας, πληρωτέα από τους πλοιοκτήτες. Το Κεφάλαιο Ναυτικής Εκπαίδευσης συνιστά χωριστό λογαριασμό παρά το ΝΑΤ και οι εισπράξεις διατίθενται για την λειτουργία Δημοσίων Σχολών Εμπορικού Ναυτικού. Πυρήνας του κεφαλαίου αυτού, υπήρξε το ποσόν των 50.000 λιρών, που συγκέντρωσαν οι πλοιοκτήτες που αγόρασαν τα λίμπερτυς. Το ΝΑΤ ενισχύεται και από μία δωρεά 1.000.000 δολαρίων από τους αγοραστές των 7 δεξαμενοπλοίων που δώρισε η αμερικανική κυβέρνηση σε έλληνες εφοπλιστές. ¨Ηταν αποτέλεσμα έκκλησης του τότε υπουργού Θ.Κιζάνη προς τους Γερ. Λυκιαρδόπουλο, Μάρκο Νομικό, Δημήτρη Χανδρή, Στρατή Ανδρεάδη, Σταύρο Λιβανό, Νικ. Γουλανδρή και αδελφοί Ν. Νικολάου. Από το 1948 το ΝΑΤ αρχίζει και επενδύει τις εξωτερικές καταθέσεις του σε ακίνητα στην Αθήνα και τον Πειραιά,θεωρώντας τα επιτόκια που λάμβανε σε Αγγλία και Αμερική πολύ μικρά. Η οικονομική κατάσταση του Ταμείου βελτιωνόταν συνέχεια, παρά τις επιβαρύνσεις για την ενίσχυση τω ναυτικών κατά την διάρκεια του συμμοριτοπόλεμου. Το 1949-1950 το Ταμείο εξόφλησε όλα τα δάνεια προς το Δημόσιο που είχε συνάψει μετά το 1944 και έφταναν το ποσό των 1.005.018.222 Δρχ. ενώ, τα διαθέσιμα στο εξωτερικό ξεπερνούσαν το 1.110.000 λίρες και 1.290.000 δολάρια. Τα αποτελέσματα τω χρήσεων 1948 έως 1950 ήταν θετικά ενώ, ο υπουργός Κιζάνης θεσμοθετεί με τον αναγκαστικό νόμο 816 του Σεπτέμβρη 1948, την επέκταση της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και στους εν ενεργεία ναυτικούς Επίσης, επιτρέπει στον Ασφαλιστικό Οργανισμό κατά Κινδύνων Πολέμου, να διαθέσει τα απαιτούμενα χρήματα για την ανέγερση στην Πεντέλη Νοσηλευτικού Ιδρύματος Εργατών Θαλάσσης όπου θα νοσηλεύονταν οι φυματικοί ναυτικοί. Το νοσοκομείο λειτούργησε το 1952. Το1950 βρίσκει το ΝΑΤ, να υπερτερεί των άλλων κοινωνικών Ιδρυμάτων και αναθέτει και πάλι στον Ν.Σακελλαρίδη την εκπόνηση αναλογιστικής μελέτης. Το σύνολο των εν ενεργεία ναυτικών έφτανε τους 25.236 ( 1.830 πλοίαρχοι-1.734 μηχανικοί-468 ραδιοτηλεγραφητές-75 οικονομικοί αξιωματικοί-52 τροφοδότες-543 κυβερνήτες). Το πλεόνασμα του Ταμείου ανέρχονταν σε 6.858.317.767 δρχ. και το συνάλλαγμα σε 1.372.000 λίρες και 1.902,526 δολ. Μετά την ομαδική εγγραφή των 100 λίμπερτυς και 7

82

δεξαμενοπλοίων στα ελληνικά νηολόγια,σημειώθηκε μακρά περίοδος ύφεσης της ελληνικής χωρητικότητας και το κράτος αρχίζει προσπάθεια για τον επαναπατρισμό πλοίων και την δημιουργία προϋποθέσεων για την επιστροφή στο εθνικό νηολόγιο. Μέτρα πάρθηκαν για την επιτάχυνση της ασφάλισης ελληνικών πληρωμάτων που υπηρετούσαν υπό ξένη σημαία με το Βασιλικό Διάταγμα της 18ης Μαΐου 1951 που υποχρέωνε σε εξαγορά υπηρεσίας σε πλοία υπό ξένη σημαία ώστε αυτή να αναγνωρίζεται ως νόμιμος χρόνος υπηρεσίας για την συμμετοχή στις εξετάσεις για απόκτηση διπλώματος. Από το διάταγμα αυτό εισέρρευσαν σημαντικά ποσά στο Ταμείο. Παράλληλα, επεκτάθηκε η προστασία της ασθένειας και στην επαρχία και ιδρύθηκαν παραρτήματα του ΟΙΚΟΥ ΝΑΥΤΟΥ σε πολλές παραθαλάσσιες και νησιωτικές πόλεις όπως η Χίος, Άνδρος, Σύρος, Θήρα, Οινούσσες, Ιθάκη, Γαλαξείδι... Στην προσπάθεια επαναπατρισμού των πλοίων ρυθμίστηκε η φορολογία και καθιερώθηκαν απαλλαγές ως προς τα νεότευκτα και μικρής ηλικίας πλοία. Νέες συλλογικές συμβάσεις υπεγράφησαν, μεταξύ ναυτικών και πλοιοκτητών και αποκατεστάθη η ηρεμία και η τάξη στα ελληνικά πλοία. Ο σημαντικότερος όμως νόμος στον οποίον στηρίχθηκε η ανάπτυξη της ελληνικής ναυτιλίας, ήταν ο νόμος 2687 του Νοεμβρίου 1953 «περί επενδύσεως και προστασίας κεφαλαίων εξωτερικού» που παρείχε μεγάλες διευκολύνσεις και πλήρη διασφάλιση της ελεύθερης διαχείρισης των πλοίων που θα εγγράφονταν στο ελληνικό νηολόγιο. Η νομισματική αναπροσαρμογή του Απριλίου του 1953 έρχεται να ενισχύσει τόσο τους ναυτικούς όσο και την οικονομική κατάσταση του ΝΑΤ. Με αυτή την πράξη καθορίστηκε ότι η «ισοτιμία της δραχμής από της 9ης εσπερινής της 9ης Απριλίου 1953 προς το δολάριο των ΗΠΑ ήταν 30.000 δρχ και των υπολοίπων νομισμάτων κατά την σχέσιν τούτων προς το δολλάριον». Η αξία της δραχμής ορίστηκε στο ήμισυ της μέχρι τότε αξίας. Οι ναυτικοί,που αμείβονται σε συνάλλαγμα, είδαν τις αποδοχές τους να βελτιώνονται σημαντικά και σε αντίστοιχη έκταση επωφελήθηκε και το Ταμείο τους το οποίο διέθετε μεγάλα συναλλαγματικά αποθέματα. Στην ρύθμιση αυτή προστέθηκε ένα χρόνο αργότερα η καθιέρωση της νέας δραχμής προς 1.000 παλιές. Η ευφορία του Ταμείου από τις ανωτέρω διατάξεις οδήγησε στην αύξηση τω συντάξεων και από την 1 Ιουλίου 1951έως το 1954 η ελάχιστη σύναξη από 180.000 δρχ. έφτασε στις 300 νέες δρχ ενώ ο συντελεστής, βάσει του οποίου καθορίζονταν οι συντάξεις, αυξήθηκε από 3.000 φτάνοντας 7.500. Το Ταμείο αριθμούσε το 1954, 12.863 συνταξιούχους το δε κύριο κεφάλαιο του έφτασε τις 113.444.206 νέες δραχμές. Το μέτρο του επαναπατρισμού δεν επέφερε στο ΝΑΤ σημαντικά έσοδα διότι τα πλοία που επέστρεψαν ήταν λιγο-

Τα πρώτα 100 χρόνια του ΝΑΤ του Πάτροκλου Χ. Αθανασίου στά, αντίθετα η υποχρεωτική εξαγορά υπηρεσίας σε ξένα πλοία έφερε στα ταμεία περί τα 12.000.000 και κατέστη δυνατή η ομαλή καταβολή τω αυξημένων συντάξεων. Τον Αύγουστο του 1954 το ΝΑΤ μεταφέρεται στο ακίνητο που αγόρασε από τη Εθνική Τράπεζα έναντι του ποσού τω 10.251.548 δρχ. Στο νέο κτίριο στεγάστηκαν και τα Μητρώα Εργατών Θαλάσσης, Υπηρεσία Διπλωμάτων του Υπουργείου και τα Ταμεία Πρόνοιας Αξιωματικών και Πληρωμάτων. Τον Μάρτιο του 1955 ψηφίζεται ο νέος νόμος 3170 επί υπουργίας Γ.Βογιατζή και κυβέρνηση του Στρατηγού Παπάγου που ορίζει το ΝΑΤ ως καθαρά ασφαλιστικό ίδρυμα για τους ναυτικούς,μεταξύ άλλων καταργεί τις επενδύσεις σε ακίνητα ενώ επιτρέπει την χορήγηση οικοδομικών δανείων στους ναυτικούς. Για την σύνταξη των οικογενειών καθορίζεται ότι απαιτείται 15ης υπηρεσία αλλά και για αυτούς που έχουν πάνω απο10ετία χορηγείται εφ άπαξ αποζημίωση 5 ετών συντάξεις για την περίπτωση απόλυτης ανικανότητας και 4 ετών για γήρατος. Το Υπουργείο, με γνώμονα την αύξηση των εσόδων του Ταμείου, καθιερώνει το 1956 διάταγμα δια του οποίου θέτει τις βάσεις για την ασφάλιση στο ΝΑΤ αξιωματικών και ναυτικών των ξένων πλοίων, ελληνικής πλοιοκτησίας ενώ, ορίζεται ότι όσοι εφοπλιστές ασφαλίσουν εκουσίως τα πληρώματα τους στο ΝΑΤ θα καταβάλλουν μειωμένη κατά ¼ εισφορά με αυτή που ισχύει για τα πλοία υπό ελληνική σημαία. Το διάταγμα συμπληρώνεται και με τον όρο ότι όσοι ναυτικοί υπηρετούν στα υπό ξένη σημαία πλοία, ασφαλισμένα στο ΝΑΤ, θα υπολογίζεται στο ακέραιο η υπηρεσία τους για χορήγηση διπλώματος. Βέβαια η προνομιακή μεταχείριση των εφοπλιστών με ξένη σημαιά επέφερε γκρίνιες και η κυβέρνηση αναγκάστηκε να μειώσει τις τακτικές εισφορές προς το Ταμείο και για τα πλοία με ελληνική σημαία. Το1955-56 ενεγράφησαν στο ελληνικό νηολόγιο 55 πλοία 363.954 κόρων. Ακολούθησε όμως, μεγάλη έξοδος ναυτικών προς σύνταξη, ο μέσος όρος της οποίας έφτανε πλέον τις 1020 δρχ., αισθητά βελτιωμένος έναντι του Μ.Ο του προηγούμενου έτους των 486 δρχ. Οι συνταξιούχοι πλέον μετρούν τους 13.126 και η κατώτατη σύνταξη τις 330 δρχ. Καθιερώνεται η πάγια καταβολή μίας πρόσθετης σύνταξης τα Χριστούγεννα και μισής το Πάσχα. Το 1957 ο επαναπατρισμός κάμπτεται, αλλά συνεχίζεται έντονα η συμβατική ασφάλιση στο ΝΑΤ και τα υπό ξένη σημαία πλοία που ανήκουν στο Ταμείο φτάνουν τα 565, με συνέπεια την κατακόρυφη άνοδο των εσόδων. Όμως τον Δεκέμβριο του 1957, μετά από σοβαρή κρίση στην ναυτιλία, τα παροπλισμένα πλοία ανέρχονται στα 68 ελληνικά και 64 ξένα ενώ ένα χρόνο αργότερα έφτασαν τα 120 ελληνικά και 208 ξένα. Το Ταμείο, για να διασφαλίσει τους χιλιάδες άνεργους προβαίνει στην αύξηση των εισφορών ναυτικών και πλοιοκτητών και πρέπει να σημειωθεί ότι ο εφοπλισμός δέχτηκε με προθυμία την επιβάρυνση αυτή.

Ο επαναπατρισμός συνεχίζεται και το 1959 και τα συμβεβλημένα με το ΝΑΤ πλοία, φτάνουν τα 670 όμως, τα έξοδα του Ταμείου σημειώνουν άνοδο λόγω των αυξημένων συντάξεων. Η εκατοστή χρήση του ΝΑΤ συμπίπτει με την εντυπωσιακή επιτυχία του επαναπατρισμού και την συγκρότηση επιβλητικής ναυτιλίας υπό τα ελληνικά χρώματα. Τον Οκτώβριο του 1960, η ελληνική σημαία υψώνεται στο χιλιοστό πλοίο και η δύναμη του ελληνικού στόλου ανέρχεται στα 4 εκατομμύρια κόρους. Τα υπό ξένη σημαία, συμβεβλημένα με το ΝΑΤ, αριθμούν 6.000.000 κόρους. Οι αριθμοί αφορούν μόνο πλοία άνω των 100 κόρων, ενώ υπάρχουν και 3.280 μικρότερες μονάδες. Η απογραφή έδειξε ότι οι ναυτικοί της ελληνικής ναυτιλίας ανήρχοντο στους 71.099 εκ των οποίων 9.702 ήταν αξιωματικοί. Κατά την εκδήλωση στις 22 Ιανουαρίου 1962 για τα 100 χρόνια του ΝΑΤ παρουσία του βασιλιά ο τότε υπουργός Ναυτιλίας Σ.Κωτιάδης αναφέρει: «Η σημερινή κατάστασις του ΝΑΤ δύναται να χαρακτηρισθή ως ανθηρά. Το ΝΑΤ κατά την εκατονταετή ζωήν του, αντιμετώπισε κινδύνους και δυσχερείας σοβαρωτάτας. Χάριν όμως εις την στοργήν και το ενδιαφέρον,τα οποία επέδειξαν οι διοικήσαντες τούτο και η Πολιτεία, κατώρθωσε το πρώτον μας ασφαλιστικό ίδρυμα, ού μόνον να επιζήση, παρέχον την πολύτιμον συμβολήν τους εις τους απομάχους και δεόμενους προστασίας ναυτικούς μας, αλλά και βασίμως να παρέχει ελπίδας δια την εις το προσεχές μέλλον πλέον ικανοποιητικήν εκπλήρωσιν της αποστολής του, δια της πληρεστέρας προστασίας των ναυτικών μας, άνευ βεβαίως κινδύνου ανατροπής των οικονομικών δεδομένων επί των οποίων στηρίζεται η λειτουργία του Ιδρύματος...» Ας ευχηθούμε στο πρώτο ελληνικό ασφαλιστικό Ταμείο, το Ταμείο μας, να ξεπεράσει τις δυσκολίες που, όπως βλέπετε και ανωτέρω, πάντα υπήρχαν και με την συμβολή της Πολιτείας, των εφοπλιστών και των ναυτικών να εξισορροπήσει και να προστατεύει τους ναυτικούς μας και να τους επιτρέπει μία αξιοπρεπή διαβίωση. Πιστεύω πως αν η Πολιτεία συλλογισθεί την δύναμη της εμπορικής ναυτιλίας και των ανά τον κόσμο ελλήνων εφοπλιστών και σκύψει στην αναζήτηση μέτρων για τον επαναπατρισμό των πλοίων ελληνικών συμφερόντων –εφ’όσον και οι εφοπλιστές δείξουν τον πατριωτισμό που άλλοτε τους κατείχε και να μην βλέπουν την πατρίδα τους μόνο ως τόπο παραθερισμού– όχι μόνο το ΝΑΤ, αλλά και όλη η Ελληνική Οικονομία θα βγουν κερδισμένοι. Δεν είμαστε άλλωστε μία βασικώς αγροτική η βιομηχανική χώρα αλλά μία χώρα με ναυτική δύναμη με ναυτικούς που χαρακτηρίζονται ως οι καλύτεροι στον κόσμο. Ας στρέψουν το βλέμμα τους λοιπόν προς αυτή την κατεύθυνση και ας δώσουν μία νέα πνοή στη χώρα μας, πρέπει όμως να ασχοληθούν σοβαρά με το θέμα αυτό.

83

ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ ΤΗΣ «ΙΘΑΚΗΣ» Της Ειρήνης Φάνιας Παπιδά Και φρόντισε να μη βιαστείς Στης Άνδρου το λιμάνι για να φτάσεις, έχεις ακόμα υφάλους και νησάκια να διαβείς, γοργόνες κι αφροδίτες ν᾽ αγκαλιάσεις, έχεις μια Κίρκη, Ναυσικά, μια Καλυψώ, στα πόρτα περιμένουν ξεχασμένες του γυρισμού σου να χαρούν ένα φιλί που θα τις κάνει απατηλά ευτυχισμένες.

Τόσα σου μένουν ακόμα για να δεις, δελφίνια να πετάνε στον αέρα, να χάνονται μεσ᾽ στα βαθιά

Της Χαράς Ρίζου Στο εργαστήρι των θρύλων η Ατλαντίδα κλονίζει τη θάλασσα μυστηριώδης πιλότος περιγράφει με τρίγωνα τη πυξίδα των ανεξήγητων πλοίων Κυκλώνες κύματα καταβροχθίζουν το φεγγάρι η λάβα πλέκει γαλάζια δίχτυα στο βυθό ο ορίζοντας πινελιές εγκλεισμού Σαρωτικό τρέμολο κοκτέιλ θανάτου! Στη σκιά των Σαργασσών οι πειρατές συνωμοτούν ο καπετάνιος κατεδαφίζει τη φήμη ο ροκάκιας λοστρόμος κιθαρίζει στους καρχαρίες Τα σπαθιά κόβουν μνήμες Η τόλμη στα φορτισμένα φύκια

και πάλι να χορεύουν στον αιθέρα.

Εμμονή διαφυγής!

Και τότε η καρδιά σου θα σου πει,

Σπασμένο γυαλί θάλασσας στραγγαλισμένα χέλια πέτρινα παραληρήματα

«Φόρτσα Οδυσσέα, βούτηξε και συ, να γίνεις ένα με σειρήνες και φλογέρα...

Μπροστά στης θάλασσας το μένος, και με τη λύρα θείας μουσικής, ᾽πα στον ιστό του καραβιού δεμένος, ο κάπταιν σπάει τα δεσμά του κι ευθύς σαν αλμπατρός χιμάει στ᾽ άγρια κύματα και χάνεται λυμένος.

84

NAYAΓΙΟ

σαρωτικό τρέμολο κοκτέιλ θανάτου Το μαντίλι της Ειδοθέας σκουπίζει τα ηρωικά νερά Φωτοφόροι αιθέρες Η κ. Χαρά Ρίζου είναι φιλόλογος, διδάκτωρ του τμήματος Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης και εκλεκτή φίλη της Λέσχης μας.

KABO KOΛΩΝΕΣ

ΝΑΥΤΕΛΛΗΝΕΣ

Της Μάρως Φ. Δήμου

Του Μιχάλη Γ. Χαλκιά

Από τον κόσμο απομακρυνθήκαμε καθαρό αέρα ν’ αναπνεύσουμε τον δρόμο για το Σούνιο πήραμε. Η θάλασσα απλώθηκε μπροστά μας η ομορφιά της μάς ξεκούρασε δροσερό αεράκι τα μέτωπα μας χτύπησε. Πάνω στο ύψωμα του μικρού λόφου τον πανέμορφο ναό του Ποσειδώνα αντικρίσαμε Κάβο Κολώνες τον λένε οι ναυτικοί και το είχανε για σημάδι καλό. Υψώνεται πάνω στη πέτρινη πλώρη του λόφου ανάμεσα στον ουρανό καί στη θάλασσα. Σούνιο τ’ όνομά σου τα χρόνια διασχίζει κανείς δεν μπόρεσε να σβήσει και μείς υπερήφανοι απολαμβάνουμε τη φύση, τη θάλασσα, την ιστορία μας. Λυκόφως απλώθηκε τριγύρω μας καιρός να γυρίσουμε στον κόσμο.

ΜΕ ΡΩΤΗΣΕΣ Του Σπύρου Ραδίτσα Με ρώτησες πως είναι ο Κόσμος τα ταξίδια οι τόποι, πως βρίσκεται ο τρόπος ν’ ανοίξουν της καρδιάς οι δρόμοι. Με ρώτησες για τον έρωτα για γυναίκες που ξυπνούν τον πόθο, για το πως φτάνει στο ξημέρωμα του φεγγαριού το φόντο. Με ρώτησες αν όλα θα τα προλάβεις κι εγώ ένα θα σου πω. Αν στο κόσμο των ματιών σου ψάξεις εκεί θα βρεις τη ζωή που συναντώ....

Ναυτέλληνες στους πόντους και στις θάλασσες θαμώνες, που γειτωνιές σ᾽ ωκεανούς ορθώσατε πολλές, που στους πολέμους με τορπιλισμούς, τιτάνιους εκάματε αγώνες, ποιές δάφνες σας στεφάνωσαν και ποιές μυρτιές; Στήθηκαν τύμβοι σ’ αφανείς και σ’ άταφους ναυτίλους σε μάρμαρα πεντελικά χρυσά, γραφτήκανε ονόματα πολλά, τιμές απέδωσαν αγήματα, πληρώματα για κείνους που πανανθρώπινα εδρέωσαν νέες ηπείρους κι άφησαν πίσω τους διδάγματα, θυσίες και βιώματα τρανά. Πολλοί, με τα κονβόϊ τα συμμαχικά για την ειρήνη κινδύνέψαν, άλλοι στις βάρδιας την αγρύπνια, άφησαν την ύστατη πνοή, στους αλουέδες, στις κουκέτες, στις βαρδιόλες με τον χάροντα παλαίψαν, μπροστά στης νάρκης τη φωτιά και στης τορπίλης την αβυσυλέα την ορμή. Κι όταν απ’ τους πολέμους και μεσοπολέμους, απολογισμοί δοθήκαν, για των γενναίων τους αφανισμούς, των καραβιών τους καταποντισμούς, στους κάβους, στα πελάγη και στους πόντους, οι μεσίστιες στηθήκαν, σημαίες π’ απ’ την τόλμη και τη δόξα μόνες υψώθηκαν, στους γαλανόλευκους της θάλασσας ιστούς.

85

Tου Σαράντου Ι. Καργάκου Ο διακεκριμένος ιστορικός και συγγραφέας κ. Σαράντος Καργάκος είναι Επίτιμο Μέλος της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων

«...μονάχα το καράβι!» Αναδημοσίευση από το περιοδικό «ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ», τεύχος 988, Ιούνιος 2014.

Κ

αμμιά αντίρρηση· να βγούμε σε κάθε λογής αγορά αλλά όχι με χαρτιά. Τα ομόλογα, όσο κι αν φέρνουν προσκαίρως λεφτά, δεν αποτελούν εγγύηση σταθερού οικονομικού μέλλοντος. Σήμερα φουσκώνουν, αύριο ξεφουσκώνουν. Αυτό που αποτελεί εγγύηση είναι το να βγούμε στις αγορές όλου του κόσμου με δικά μας προϊόντα. Προϊόντα, όμως, που να συνδυάζουν χαμηλή τιμή και υψηλή ποιότητα, όπως τα ακτινίδια της Νέας Ζηλανδίας και τα μήλα της Χιλής. Δεν είμαι κακόπιστος, ώστε να μην αναγνωρίσω το μόχθο, το πείσμα, τη μεθοδικότητα του κ. Σαμαρά, αλλά και την αντοχή του κ. Στουρνάρα. Πέτυχαν με το παραπάνω να δημιουργήσουν πλεόνασμα. Κι ακόμη πέτυχαν μια αιφνιδιαστική και επιτυχή έξοδο στην αγορά, με ό,τι θετικό –ενδεχομένως κι αρνητικό– συνεπάγεται αυτό. Τουλάχιστον σταμάτησαν οι ύβρεις κατά της Ελλάδας. Ωστόσο, όσο κι αν είναι κολακευτικοί οι έπαινοι που πλουσιοπάροχα μας επιδαψιλεύουν ξένοι ισχυροί πολιτικοί και οικονομικοί παράγοντες, όσο κι αν προσπαθεί να τονώσει το ηθικό μας με ορούς αισιοδοξίας ο κ. Σαμαράς, πάλι θα «πράξωμεν ουδέν», αν στηριχθούμε στα πιο χαμηλότοκα δανεικά και δεν στρωθούμε στη δουλειά. Δεν υποτιμώ την επιχειρηματικότητα του γραφείου και των υπολογιστών. Αλλά έχουμε καεί από τέτοιες επιχειρηματικότητες «λευκού κολλάρου». Όταν ακούω δανεικά, πάντα στο νου μού έρχεται μια φράση του Μακρυγιάννη: «Πάλι θα σπείρουμε αλάτι». Αυτό που επί μια ολόκληρη ζωή προτείνω, είτε διδάσκοντας είτε γράφοντας, είναι η επάνοδος στη δουλειά αμέσου αποδοτικότητας. Καλά είναι τα επιστημονικά επαγγέλματα, αλλά χωρίς τα χειρωνακτικά, τα διπλώματα και τα πολυδι-

86

πλώματα, είναι παπλώματα χωρίς κρεβάτι. Η χειρωνακτική εργασία είναι η βάση, το θεμέλιο πάνω στο οποίο μπορεί να στηριχθεί κάθε άλλη εργασία. Ας το πούμε λίγο παραβολικά: Όταν η πόλη των Αθηνών αντιμετώπιζε τον κίνδυνο των Περσών, ο δαιμόνιος Θεμιστοκλής εξεμαίευσε από την Πυθία τον περίφημο χρησμό: «Την πόλη θα σώσουν τα ξύλινα τείχη». Κι εννοούσε τα πλοία. Και χάρη σ’ αυτά η Αθήνα σώθηκε και ακολούθως δημιούργησε το μέγα της θαλάσσης κράτος. Σήμερα βέβαια τα πλοία δεν είναι μόνο ξύλινα (ωστόσο υπάρχουν και ξύλινα παραδοσιακά με θαυμάσιες προοπτικές)· είναι μεταλλικά. Ας στραφούμε πρωτίστως σ’ αυτά. Ας θυμηθούμε τι είπε στη Δημογεροντία των Ψαρών ο αθάνατος Κανάρης κατά το στίχο του Αλέξανδρου Πάλλη: «Τίποτε, αρχόντοι δε φελά· μονάχα το καράβι». Βέβαια ο πυρπολητής, έβλεπε το καράβι από την πολεμική σκοπιά· εγώ το βλέπω από την οικονομική. Η θάλασσα είναι το μεγαλύτερο και ευφορώτερο χωράφι της γης. Τα περισσότερα «αλέτρια» που την οργώνουν είναι ελληνικής ιδιοκτησίας, έστω κι αν δεν φέρουν όλα ελληνική σημαία και ελληνική ονομασία. Φέρνουν, όμως, καθαρό χρήμα. Και το χρήμα αυτό θα ήταν πολύ περισσότερο, αν τα πληρώματα ήσαν κατά πλειοψηφία ελληνικά. Απ’ ό,τι μαθαίνω από φίλους που ζουν από τη «θαλάσσια γεωργία», η ναυτιλία θα μπορούσε ν’ απορροφήσει άνω των 40.000 νέων, πολλοί από τους οποίους χαζολογούν στις καφετέριες ή μπροστά σ’ ένα υπολογιστή νομίζοντας ότι αυτό σαν το λυχνάρι του Αλαντίν θα τους δώσει ψωμί. Χρήμα και ψωμί, και μάλιστα σε ποσότητα ικανοποιητική, δίνει το καράβι. Που σήμερα δεν σε κάνει απλό ναύτη· σε κάνει επιστήμονα, κι ας έχεις τελειώσει μόνο το Γυμνά-

σιο. Αλλά πέρα από τις απολαβές, υπάρχει το ταξίδι, η δίψα της περιπέτειας. Ίσως μιλώ προσωπικά, διότι όνειρο το είχα από μικρός να γίνω καπετάνιος. Όχι για τα λεφτά (που δεν είχα), όσο για το ταξίδι. Να γνωρίσω τον κόσμο. Να περάσω απ’ όπου πέρασε ο Μαγγελάνος (η πρώτη μου αναγνωστική αγάπη το βιβλίο του Τσβάιχ), ο Κολόμβος, ο Βάσκο ντε Γκάμα. Σε ηλικία 70 ετών ήμουν έτοιμος να μπαρκάρω σε φορτηγό του καπετάν Παν. Τσάκου και παλαιότερα του Βαγγέλη Αγγελάκου. Ας όψονται κάποια –μάλλον χαλασμένα– καρδιομετρικά μηχανήματα. Ως φοιτητής, εκπρόσωπος της Φιλοσοφικής σχολής στη ΔΕΣΠΑ, το ανώτατο τότε φοιτητικό όργανο, είχα κάνει πρόταση να αποκτήσουμε δικαίωμα οι φοιτητές να εργασθούμε τους θερινούς μήνες στα καράβια. Ο τότε υπουργός (ή υφυπουργός) Ναυτιλίας Μανώλης Κεφαλογιάννης το δέχτηκε μετά χαράς. Αντέδρασαν όμως οι συνδικαλιστές, μη δα και φάμε εμείς οι φοιτητές το ψωμί των ναυτεργατών! Τόσο μυαλό... Δίπλα στο κρεβάτι μου, πάνω στο κομοδίνο, έχω πάντα 5-6 βιβλία. Όταν θέλω να ξεκουράσω το μυαλό μου και να φρεσκάρω την ψυχή μου, κάνω ταξίδια νοερά διαβάζοντας το βιβλίο μιας κυρίας, που συντρόφεψε επί χρόνια πολλά το σύζυγό της καπετάνιο στα μεγαλύτερα λιμάνια της γης. Η κυρία είναι σύζυγος του λογίου πλοιάρχου κ. Φρίξου Δήμου. Σ’ ένα εκδοτικό οίκο γνώρισα μια πανέμορφη κοπέλα που τη φλερτάριζαν πολλοί λιμοκοντόροι. Της έλεγα διδακτικά: «Πρόσεξε, καψερή μου, μη

σε τουμπάρει κάποιος χαρτογιακάς. Να βρεις ένα παιδί μπρατσωμένο». Και το βρήκε. Σήμερα την προσφωνώ «Καπετάνισσα». Στις διακοπές της έχει οργώσει όλες τις θάλασσες. Και δεν είναι μόνον αυτή. Πληροφορούμαι ότι σε μια πόλη, που συντάσσεται με τον ηρωισμό, γεννήθηκε ένα πανέμορφο και πανέξυπνο κορίτσι που αντί να διεκδικήσει μια θέση σε κάποια από τις ποικιλώνυμες και απροσδιορίστου χρησιμότητας σχολές, από αυτές που χορηγούν πτυχία ανεργίας, προτίμησε να γίνει καπετάνισσα. Μετά το πρώτο έτος των θεωρητικών σπουδών μπήκε στη δοκιμασία της πρακτικής εξάσκησης. Ταξίδεψε στις άγριες θάλασσες του Νότου και βγήκε παλληκάρι. Προβλέπω ότι η νεαρή θαλασσοβάτισσα σε λίγα χρόνια, αν δεν έχει παντρευτεί εφοπλιστή, θα έχει γίνει αυτή εφοπλιστής! Το λέω για τους νέους. Η θάλασσα ανοίγει μέλλον λαμπρό. Τα γεγονότα στην Ουκρανία, που θα είναι, όπως και ήταν, μακράς διαρκείας, θα δώσουν πλούσια κέρδη στην ελληνική ναυτιλία. Το δείχνει ακόμη η ανάπτυξη της Κίνας, και η σε λίγο εκτίναξη της Ινδίας και της Βραζιλίας. Οι Έλληνες πρέπει και μπορούμε να γίνουμε «αμαξηλάτες των θαλασσών». Ο Ιμπραήμ, αντικρύζοντας το 1825 από τον Αχλαδόκαμπο την Ύδρα, την ονόμασε «Μικρή Αγγλία». Αν σήμερα νέοι και νέες στραφούν προς τα καράβια, σε λίγα χρόνια η άλλοτε θαλασσοκράτειρα Βρετανία θα ονομάζεται «Μικρή Ελλάδα». www.sarantoskargakos.gr

87

Της Άννας Βογιατζή

NEA ΑΤΤΙΚΗ ΚΩΜΩΔΙΑ

Η «ΣΑΜΙΑ» του ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ

Σ

ε προηγούμενα τεύχη του περιοδικού μας αναφερθήκαμε στην Νέα Αττική Κωμωδία (340-230 π.Χ.) και στον κορυφαίο εκπρόσωπό της το Μένανδρο, του οποίου παρουσιάσαμε, το μοναδικό σωσμένο ολόκληρο, έργο του: ο «Δύσκολος», καθώς και το ελαφρά κολοβωμένο: οι «Επιτρέποντες». Η «Σαμία» του(ή β΄τίτλος: «Κηδεία» δηλαδή συγγένεια από επιγαμία),που ίσως να είναι από τα πρώτα του έργα, βρέθηκε τμηματικά μέσα σε αιγυπτιακούς παπύρους και πρωτοδημοσιεύθηκε το 1969. Σώθηκαν 737 στίχοι της (Εκδ.Arnott), μέσα από τους οποίους γίνεται αρκετά κατανοητή η όλη υπόθεση του έργου. Θα προσπαθήσω, όσο πιο συνοπτικά γίνεται, σε ελεύθερη μετάφραση, αλλά με σύμβουλό μου πάντοτε τις μεταφράσεις του κ Θεοδ. Μαυροπούλου, να ξαναζωντανέψω αυτό το μικρό αριστούργημα. Άλλα σωσμένα έργα του Μένανδρου, αλλά αρκετά κολοβωμένα, είναι: η «Περικειρομένη (=κουρεμένη)», η «Ασπίς», οι «Συκιώνιοι». Σώθηκαν και σπαράγματα από τα έργα του: «Μισούμενος, Γεωργός, Ήρως, Κόλαξ, Φάσμα». Συνολικά είχε γράψει περί τα εκατό έργα. Τα πρόσωπα της δραματοκωμωδίας αυτής, είναι: Ο νεαρός Μοσχίωνας, η σαμιώτισσα εταίρα Χρύσιδα, ο δούλος Παρμένοντας, ο εύπορος Δημέας, ο άπορος Νικήρατος, ένας μάγειρος, η παραμάνα του Μοσχίωνα. Βουβά πρόσωπα: Η Πλαγγόνα η κόρη του Νικήρατου και η γυναίκα του, το μωρό, δούλοι και ο χορός. Η Σκηνή βρίσκεται στην Αθήνα και παρουσιάζει ένα δρόμο με δύο σπίτια: Του πλούσιου Δημέα και του πτωχού Νικήρατου. Στον Πρόλογο ο νεαρός Μοσχίωνας πληροφορεί τους θεατές ότι είναι ο υιοθετημένος γιος του πλούσιου έμπορου Δημέα, που τώρα λείπει μαζί με το Νικήρατο, ως βοηθό του, σε εμπορικό ταξίδι στον Εύξεινο Πόντο: « Ο άνθρωπος αυτός με μοσχανάθρεψε από μικρό...,αλλά τώρα ...φοβάμαι, θα... τον λυπήσω... Αμάρτησα... Ενώ αυτός μου πρόσφερε τα πάντα, ώστε εγώ ήμουν αυτό που λένε «ο ένας, μες στους πολλούς». Αλλά κι εγώ βέβαια, σαν αστός, του φέρθηκα ευγενικά τότε που αυτός λαχτάρισε

88

Προτομή του Μενάνδρου στο Μουσείο Κιαραμόντε

για μια σαμιώτισσα εταίρα, ανθρώπινα ειν΄αυτά, και το έκρυβε κι υπέφερε, κι εγώ τον στήριξα, να την κρατήσει γερά, να μη ντρέπεται κι έτσι ν’ αποφύγει και τα πειράγματα των αντεραστών του. Ακόμη κι η γειτόνισσα, η μάνα της κοπέλας που αγαπούσα, η κόρη του Νικήρατου, καλοδεχόταν τη σαμιώτισσα κι ανταλλάζαμε επισκέψεις... Για τα υπόλοιπα, ντρέπομαι... αλλά, θα ... σας τα πω.... Να!... μια μέρα στη γιορτή των Αδωνίων*... τέλος πάντων... η Πλαγγόνα έμεινε έγκυος` αλλά κι εγώ, μια και είχα την ευθύνη, πήγα αμέσως στη μάνα της και της ορκίστηκα πως θα την παντρευτώ, όταν κάποτε γυρίσει ο πατέρας μου. Τώρα όμως η κοπέλα... γέννησε. Όμως, ξαφνικά μας ήρθ’ αυτό, γέννησε και η Χρύσιδα, αλλά το παιδί της πέθανε». Στην Πρώτη πράξη ο δούλος Παρμένοντας πληροφορεί το Μοσχίωνα: «Ήλθε ο πατέρας σου

N E A Α Τ Τ Ι Κ Η Κ Ω Μ Ω Δ Ι Α Η «ΣΑΜΙΑ» του ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ

με το γείτονα, τους είδα! Κοίτα να φανείς άντρας και να του κάνεις λόγο για το γάμο σου». ΜΟΣΧ: «Δειλιάζω, όσο πλησιάζει η ώρα... ντρέπομαι...» ΠΑΡΜ: « Και δεν ντρέπεσαι για την κόρη που χάλασες και τη μάνα της; Λοιπόν, αν θες τη γνώμη μου, λέω να γίνει ο γάμος». Έρχεται και η Χρύσιδα. Συμφωνούν και οι τρείς τους να τρέφει το παιδάκι η Χρύσιδα και να πουν στο Δημέα ότι το γέννησε αυτή, αλλά ο Μοσχίωνας φοβάται: «Ο πατέρας μου όμως θα θυμώσει...» ΧΡΥΣ.:«Θα σταματήσει, γιατί είναι κι αυτός πολύ ερωτευμένος, κι αυτό το πάθος οδηγεί σε συμφιλίωση. Εγώ πάντως θα υποστώ τα πάνδεινα, παρά να το δώσουμε σε παραμάνα κάποιας γειτονιάς». Έρχονται ο Δημέας με το Νικήρατο, χαρούμενοι που ξέφυγαν από την καταχνιά του Πόντου και ξαναγύρισαν στην ηλιόλουστη Αθήνα. Ο Δημέας, ευχαριστημένος από τις υπηρεσίες του Νικήρατου κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους, έχει συγκατανεύσει για το γάμο των παιδιών τους. Τελικά συμφώνησαν κι οι δυο ότι πρέπει να ορίσουν την ημερομηνία. Στη Δεύτερη πράξη ο Μοσχίωνας έρχεται αποφασισμένος να μιλήσει στον πατέρα του για το γάμο του με την Πλαγγόνα, αλλά τον βρίσκει κατσουφιασμένο: ΔΗΜ: «Πώς να μην είμαι; Λες και δεν ήξερα πως είχα για γυναίκα μιαν... εταίρα. Απόχτησα φαίνεται ένα γιο μπάσταρδο... αλλά θα πάρει δρόμο, να πάει στον κόρακα, η χαμένη...». ΜΟΣΧ: «Μα τι λες; δεν έχω ιδέα, μην κάνεις κάτι τέτοιο!» ΔΗΜ: «Δηλαδή λες πως μου πάει εμένα ν’ αναθρέφω νόθο γιο;» ΜΟΣΧ: «Μα, τι’ ναι γνήσιος και τι νόθος` άνθρωπος γεννιέται! Τι πάει να πει «καταγωγή»; Γνήσιος γιος είναι ο σωστός γιος, ενώ ο κακός γιος είναι και νόθος γιος». Στη συνέχεια ο ΜΟΣΧ. ρωτά, με αγωνία, τον πατέρα του αν δέχεται το γάμο του με την Πλαγγόνα κι εκείνος, απροσδόκητα, του απαντά χαρούμενος: «... τρέχω αμέσως να πω στο γείτονα να κάνουμε το γάμο». Σε λίγο οι δυο συμπέθεροι συζητούν για τις λεπτομέρειες της γαμήλιας προετοιμασίας και αποφασίζουν να προσλάβουν και μάγειρα με το μεροκάματο. Στην Τρίτη πράξη ο Δημέας, που νόμιζε ότι είναι δικό του το μωρό, μονολογεί:«... είμαι στα λογικά μου ή τα’ χασα; Πόνος μ’ έπιασε... Εγώ, που χωρίς να πολυεξετάσω το πράγμα, ετοίμαζα γάμους, θυσίαζα κι έδινα εντολές να γίνουν όλα όπως πρέπει -απ’ τη μια το μωρό να τσιρίζει, απ’ την άλλη οι γυναίκες πήγαινε-έλα: δώσ’ αλεύρι, δώσε λάδι, κάρβουνα, δώσε νερό- μες στην αποθήκη να φροντίζω το κάθε τι... Και... να’σου,

κατεβαίνει απ΄το πατάρι η γριά παραμάνα του Μοσχίωνα. Δε με είδε, και νομίζοντας πως είναι μόνη της, όταν είδε το μωρό να κλαίει, άρχισε να το κουνάει και να λέει: Μωράκι μου που’ ναι η μανούλα σου; Άαχ εγώ, όταν ο Μοσχίωνας ήταν τόσος δα, τον φρόντιζα μ’ αγάπη. Τώρα που απόχτησε κι αυτός πια τούτο το παιδί... Αλλά ένα δουλάκι, της έγνεψε πως είμαι μέσα` αυτή κατάλαβε κι εξαφανίστηκε. Βγήκα κι εγώ ήσυχα-ήσυχα, σα να μην άκουσα τίποτα, και βλέπω τη σαμιώτισσα απ’ έξω,να βυζαίνει το μωρό. Ε, τότε πια... σιγουρεύτηκα πως αυτή το γέννησε. Όμως ποιος είν’ ο πατέρας ...τελοσπάντων, είτε εγώ, είτε... Αλλά ας μην αγανακτήσω ακόμη... ξέρω καλά, το παλικαράκι μου πάντοτε ήταν τίμιο και μου΄χε σεβασμό μεγάλο... αλλ’ άμα σκέφτομαι κι αυτή που τ’ ανατρέφει κρυφά μου... τα χάνω... Αλλά να, έρχεται αυτός ο Παρμένοντας με το μάγειρα. Αυτουνού τέτοιες δουλειές δεν του ξεφεύγουνε ποτέ. Τέτοια περιέργεια έχει... Έεε, άσε το κοφίνι κι έλα δω. Αμέσως!» ΠΑΡΜ: «Εδώ’μαι». ΔΗΜ: «Λοιπόν, μα τους δώδεκα θεούς, δε θέλω να σε μαστιγώσω, παρόλο που έχω πολλούς λόγους. Κάτι μου κρύβεις». ΠΑΡΜ: « Σ, ορκίζομαι στ’...» ΔΗΜ: «Πάψε, μιλώ με σιγουριά. Για κοίτα δω` ποιανού είναι το μωρό;» ΠΑΡΜ: «Της Χρύσιδας... δικό σου είναι...» ΠΑΡΜ: «Χάθηκες! Τα ξέρω όλα λεπτομερώς. Ξέρεις πως είναι του Μοσχίωνα, κι ότι αυτή το μεγαλώνει για χάρη του. Όλοι το ξέρουν. Φέρτε μου το λουρί...». Ο Παρμένοντας φεύγει τρεχάτος, φωνάζοντάς του ότι ο Μοσχίωνας δεν του έχει κάνει κανένα κακό. Ο ΔΗΜ. συνέρχεται κάπως, και, προσπαθώντας να δικαιολογήσει τη στάση του γιου του, μονολογεί:«Με κανένα τρόπο, ένας τόσο σωστός και συνετός σ’ όλα του άνθρωπος δε θα φερόταν έτσι σε μένα. Εμπρός Δημέα, στάσου άντρας! Δαγκώσου, κρατήσου, παράτα τον έρωτα, χάρη του γιού σου. Πέτα στο δρόμο τη μορφονιά σαμιώτισσα. Αυτή η χαμένη πόρνη φταίει για ό,τι έγινε. Τον βρήκε μεθυσμένο κι εκτός εαυτού... Τα νιάτα, βλέπεις, και ...το κρασί... παρασύρθηκε... Δεν το έκανε από ερωτική παραφορά, ούτε από μίσος για μένα. Αυτός μου μίλησε για το γάμο που του υπόδειξα με τόση ευχαρίστηση` `δε βιαζόταν από ερωτική διάθεση, όπως νόμιζα, αλλά φαίνεται για ν΄αποφύγει την «Ελένη» που’ χω μες στο σπίτι μου». Και ορμώντας μέσα φωνάζει στη Χρύσιδα: «Στα κοράκια, αμέσως. Φύγε!» ΧΡ: «Πού να πάω η δύστυχη... επειδή το πήρα στα χέρια μου...». ΔΗΜ: «Έξω. Έχεις το παιδί και τη γριά, ξεκουμπίσου. Αχάριστη. Μου ήρθες πάμπτωχη και φεύγεις μ’ όλα σου τα πράματα και με δούλες,

89

N E A Α Τ Τ Ι Κ Η Κ Ω Μ Ω Δ Ι Α Η «ΣΑΜΙΑ» του ΜΕΝΑΝΔΡΟΥ

δρόμο! Γυναίκες σαν κι εσένα για ένα δεκάδραχμο πάνε στα γλέντια και πίνουν το κρασί ανέρωτο και ψοφούν πεινασμένες στην ψάθα... έτσι θα καταλήξεις!» Η Χρύσιδα κλαίει σπαρακτικά, αλλά δεν αποκαλύπτει το μυστικό. Ο ΝΙΚ. επιστρέφοντας από την αγορά, τη βλέπει με το μωρό στο δρόμο, απορεί για τη στάση του Δημέα, και την οδηγεί στο σπίτι του παρηγορώντας την, ότι θα του περάσει(του Δημέα), όταν θα καλοσκεφθεί αυτά που της έκανε. Στην τέταρτη πράξη Ο Μοσχίωνας, που περιμένει ανυπόμονα την ώρα του γάμου του, μαθαίνει από το Νικήρατο για το διωγμό της Χρύσιδας από το Δημέα, εξαιτίας του μωρού. Φεύγουν, κι έρχεται ο Δημέας: «Απόλλωνά μου, δώσε, να καταπιώ την οργή μου, να γίνουν οι γάμοι, να μη ρεζιλευτώ... να τραγουδήσω και του γάμου το τραγούδι...». ‘Ερχεται πάλι ο Μοσχίωνας: «Πατέρα για ποιο λόγο έδιωξες τη Χρύσιδα;» Εκείνος, θυμωμένος, του υπαινίσσεται ότι ξέρει τι έχει γίνει μ΄αυτόν κι εκείνη. Ο Μοσχίωνας δεν καταλαβαίνει και επιμένει να είναι στο γάμο του και η Χρύσιδα. ΔΗΜ: «Τα ξέρω όλα πια. Το μωρό είναι δικό σου». ΜΟΣΧ: «Έ... κι αν είναι δικό μου, σε τι φταίει η Χρύσιδα; Εσύ γιατί φωνάζεις;» ΔΗΜ: «Βρε κάθαρμα, τολμάς να το λες αυτό και με κοιτάς κατάματα;» ΜΟΣΧ: «Γιατί πατέρα, μυριάδες έχουν κάνει το ίδιο πράγμα». Ο ΔΗΜ εξακολουθεί να πιστεύει ότι το παιδί το γέννησε η Χρύσιδα: «Μα το Δία, τι θράσος, λοιπόν, δώσε την απάντηση μπροστά σ’ όλους ήρθε κι ο Νικήρατος!» Ο ΝΙΚ. εξαγριώνεται: « Τώρα κατάλαβα... και... να του δώσω εγώ την κόρη μου για γυναίκα του; Λοιπόν... Δημέα είσ’ ανδράποδο.Αν κανείς ατίμαζε το δικό μου το κρεβάτι, την παλλακίδα, αύριο κιόλας θα την πουλούσα και σύγχρονα θ’ αποκήρυσσα το γιο μου, ώστε να μην υπάρχει άνθρωπος σε κουρείο και σ’ αγορά που να μη λέει: Ο Νικήρατος στάθηκε άντρας και ξέπλυνε το φονικό! Αλλά κι εγώ που... την πήρα σπίτι μου ...Πάω να τη διώξω». ΜΟΣΧ: «Τι είπε λέει; Φόνο;… Ωχ, μα τους θεούς, πάγωσα. Πατέρα άκουσέ με» ΔΗΜ: «Δεν ακούω τίποτε». ΜΟΣΧ: «Δεν είν’ η Χρύσιδα η μάνα του παιδιού` χάρη μου κάνει που το μεγαλώνει. ΔΗΜ: «Και γιατί σου κάνει χάρη; Μίλα επιτέλους, θα με πεθάνεις! ΜΟΣΧ:«Το παιδί είναι της Πλαγγόνας και δικό μου, αλλά δεν ήθελα να το μάθει κανείς». Ο ΔΗΜ αμφιβάλλει ακόμη:«Τι λες βρε, Πρόσεξε, μη με ξεγελάς. Κάποιος χτυπά...» ‘Ερχεται ο ΝΙΚ. αναστατωμένος. «Αχ, ο ταλαίπωρος εγώ, τι είδαν τα μάτια μου, θα τρελαθώ. Έπιασα την κόρη μου να θηλάζει το μωρό` και μόλις με είδε έπεσε χάμω. ΜΟΣΧ: «Πατέρα τ’ άκουσες; Αυτό ήταν !»

90

ΔΗΜ: «Παιδί μου δεν μου έκανες κακό,..τα φανταζόμουν..». ΜΟΣΧ: «Εγώ εξαφανίζομαι».Ο Νικήρατος έξαλλος, τα βάζει με τη Χρύσιδα: «Κρατά με τη βία το μωρό, αν δεν τ΄αφήσει θα τη σκοτώσω». ΔΗΜ: «τη γυναίκα μου θα σκοτώσεις; Χρύσιδα, έλα δω, τρέχα μέσα!» ΝΙΚ: «Δώσε μου το μωρό» ΔΗΜ: «Είναι δικό μου, μη σηκώνεις χέρι... Συγκρατήσου. ΝΙΚ «..μου την έφερε ο Μοσχιωνας». ΔΗΜ: «Έννοια σου, θα την πάρει! Πήγαινε να ετοιμάσεις για το γάμο. Από Θεού ήταν αυτό! Πάω κι εγώ να κάνω το ίδιο». Στην Πέμπτη πράξη ο Μοσχίωνας, αγανακτισμένος από τα λόγια του πατέρα του και του μέλλοντα πενθερού του, προσποιείται ότι θέλει να φύγει ως μισθοφόρος στην Ασία ελπίζοντας να συγκινηθεί ο πατέρας του και να τον παρακαλέσει να μείνει. Προστάζει τον Παρμένοντα να του φέρει τη χλαμύδα και το σπαθί του. Ο δούλος αρνείται, θέλοντας να τον αποτρέψει. Ο Μοσχίωνας τον απειλεί και τελικά του τα φέρνει: «Σε είδε κανείς; ΠΑΡΜ:« Κανείς. Να, παρ’ τα. Τράβα όπου σκοπεύεις` φλυαρείς» Έρχεται ο Δημέας: « Γιατί αυτή η στολή; « ΠΑΡΜ: «Όπως βλέπεις αυτός παίρνει δρόμο… πάω τώρα κι εγώ να ενημερώσω τους μέσα..». ΔΗΜ: «Παιδί μου, μη θυμώνεις, σ' αγαπώ. Σ’ ανάθρεψα, κι αν ως τώρα ήσουν ευχαριστημένος, έπρεπε νε υπομείνεις αυτή τη λύπη σα γιος μου. Σε κατηγόρησα αδικαιολόγητα, αλλά δεν το φανέρωσα για να μη χαίρονται οι εχθροί μου. Όμως εσύ βγάζεις τώρα στη φόρα το λάθος μου` δεν το θεωρώ σωστό. Μη θυμάσαι το σφάλμα της μιας μέρας, αλλά όσες προηγήθηκαν. Έρχεται ο Νικήρατος και τον παρακαλεί κι εκείνος. Ο Μοσχίωνας κάνει πως «υποχωρεί» και Νικήρατος πάει και φέρνει τη νύφη: «Δική σου! Σου την παραδίνω. Να σπείρεις γνήσια παιδιά, και για προίκα της όλα ... όταν πεθάνω` αλλά μακάρι αυτό να μη γίνει ποτέ». ΜΟΣΧ: «Τη θέλω και την παίρνω γιατί την αγαπώ! Ο Δημέας παρακαλεί τους θεατές να χειροκροτήσουν το Βάκχο με αγάπη και: «Η άφθαρτη θεά Νίκη, με ευμένεια, ας ακολουθεί πάντοτε τους χορούς μου. Τα Αδώνια ήταν κυρίως γιορτή των εταιρών. Ο Άδωνις ήταν γιος της Αφροδίτης αλλά τον διεκδικούσε και η θεά του Άδη, Περσεφόνη. Τότε ο Δίας αποφάσεσε να μένει ο Αδωνις το ένα τρίτο του χρόνου με την Αφροδίτη,, το άλλο τρίτο με την Περσεφόνη και το τρίτο τρίτο με το Δία. Ο μύθος συμβολίζει το σπόρο που μένει στη γη ώσπου να βλαστήσει. Η επιστροφή του Άδωνη από τον Άδη,συμβολίζει τη βλάστηση, που ανθεί τη άνοιξη και το καλοκαίρι.

Θάλασσα & Λογοτεχνία Του Απόστολου Φορλίδα

Ομιλία του Γενικού Γραμματέα της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών κου Απόστολου Φορλίδα την Πέμπτη 9 Οκτωβρίου 2014 σε εκδήλωση της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων στον Πειραιά επ' ευκαιρία βραβεύσεως της Ενώσεως Ελλήνων Λογοτεχνών.

Μ

ε χαρά βρισκόμαστε σήμερα εδώ, ο Πρόεδρος της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών κ. Λευτέρης Τζόκας κι εγώ, ως Γεν. Γραμματέας του Διοικητικού μας Συμβουλίου στην Λέσχη Αρχιπλοιάρχων, που με την απόφαση του Διοικητικού της Συμβουλίου, τιμάται η ιστορική Ένωση Ελλήνων Λογοτεχνών, που ιδρύθηκε το 1930. Σας ευχαριστούμε για την τιμή αυτή. Στο πέρασμα του χρόνου και περισσότερο στις μέρες μας, που η κοινωνία βάλεται από πολλά μέσα, από ξενόφερτες τάσεις απλούστευσης της γλώσσας, της γραφής και του πνεύματος, αγωνιζόμαστε, ως το αρχαιότερο Λογοτεχνικό Σωματείο στη χώρα, να διατηρήσουμε και να προάγουμε τη γλώσσα και την έκφραση, μέσα απο το γραπτό λόγο, με την ποίηση, το διήγημα και κάθε μορφής λογοτεχνική δημιουργία, κι εν γένει τον Πολιτισμό. Για το λόγο αυτό η Ένωσή μας, έχει εντείνει τους ετήσιους Λογοτεχνικούς Διαγωνισμούς για παιδιά, εφήβους και νέους και φυσικά για ενηλίκους. Η συμμετοχή στους Διαγωνισμούς αυτούς είναι μεγάλη και η προσπάθεια των παιδιών αξιαίπενη. Είμαστε ιδιαίτερα χαρούμενοι γιατί έχουμε αυξημένες συμμετοχές από σχολεία της Επαρχίας, από κάθε γωνιά της Ελλάδος και φυσικά την Κύπρο. Είναι μια μεγάλη ικανοποίηση για εμάς. Σειρά από εκπαιδευτικούς, δασκάλους και δασκάλες και φιλολόγους, απαρτίζουν εθελοντικά σε πείσμα των καιρών, την Επιτροπή Αξιολόγησης των συμμετοχών. Μια επίπονη εργασία, που γίνεται με αγάπη για τη γλώσσα και με ενδιαφέρον, αφού τα παιδιά, είναι η επόμενη μας μέρα σε ολους τους τομείς της κοινωνίας. Κάθε χρόνο, πραγματοποιούμε εκδηλώσεις αφιερωμένες στη λογοτεχνία, σε νέους λογοτέχνες και μέλη μας, αλλά και ειδικά αφιερώματα στους κλασικούς της λογοτεχνίας. Η συμμετοχή είναι πάντα υψηλή, κάτι που δείχνει οτι η συνοχή μας και η αγάπη μεταξύ των μελών είναι μεγάλη και αληθινή, αφού όλοι πρεσβεύουμε αυτούς τους κοινούς και ειλικρινείς σκοπούς. Σύντομα, προγραμματίζουμε ειδικές εκδηλώσεις στην

Ελλάδα και το εξωτερικό. Βρισκόμενοι στο χώρο σας εδώ, νιώθουμε να συνυπάρχουν, το μεράκι, συναισθήματα και ένας μακρύς αγώνας μέσα απ το στίβο της ναυτοσύνης. Είναι εδώ ένας μικρός φιλόξενος όρμος που πλέον αγκαλιάζει τα χρόνια που πέρασαν και είναι ένα ακόμη εφαλτήριο για τα επόμενα που έρχονται. Είμαστε χαρούμενοι, διότι μέλη σας είναι ταλαντούχα και σε άλλους τομείς και καταπιάνονται από καιρό με το γράψιμο. Ποίηση, διήγημα, λαογραφία κλπ. Μέλη σας που έχουμε τη χαρα να είναι και μέλη μας. Δυστυχώς, κάποιοι δεν είναι πια κοντά μας. Αν αφήσουμε τη φαντασία μας ξεφυλίζοντας ένα βιβλίο, είναι σαν ένα συμβολικό πέλαγος, που ταξιδεύουν συναισθήματα και ιδέες. Ρομαντισμός και ανθρωπιά. Εκεί που η γραφίδα του παλιού καιρού, ταξίδευε μέσα απ τις λευκές σελίδες και ο δημιουργός τους συγγραφέας ή ποιητής, γέμιζε με πλήρη νοήματα αυτό το λευκό φόντο, που μπορεί να ήταν ένα μικρό χαρτάκι ή αμέτρητες σελίδες. Αυτό το ταξίδι του γραπτού λόγου, είναι ένα εφάμιλλο ταξίδι σαν τα δικά σας. Ενα ταξίδι σε πέλαγα και ωκεανούς, που λίγοι άνθρωποι μαζεμένοι σ ενα πλοίο κάνανε το δικό τους δρομολόγιο. Δουλειά, σκέψεις, κοίταγμα στον ορίζοντα, βουητό και κουβέντα με τη θάλασσα. Και τα επόμενα χρόνια μέσα από ένα γραφείο μιλώντας μέσω του «Ελλας – Ράδιο» ζούσατε το ταξίδι και τις αγωνίες των συναδέλφων σας στις εταιρίες. Οι σημειώσεις σας ή το ημερολόγιο του πλοίου ήταν το δικό σας κείμενο. Και όσοι τα είχαν καλά και τα έχουν καλά με τη πένα, εκεί ίσως κάπου στον Ινδικό ή τον Ειρηνικό, να έγραψαν τα καλύτερα τους και να έκαναν τις πιο όμορφες σκέψεις τους για τη ζωή ή να έκαναν πιο δυνατα και πραγματικά το σταυρό τους. Χρόνια ολόκληρα μέσα σε πλοία διανύοντας χιλιάδες μίλια και πιάνοντας σε αμέτρητα λιμάνια. Αναμνήσεις που δε φεύγουν, δε σβήνουν, δεν παραχαράσονται από τίποτα. Καμία αρμύρα δε πρόκειτε να τα διαβρώσει Θυμάμαι απο συγγενείς ναυτικούς και έχω ακόμη τις καρτ ποστάλ απ τα λιμάνια που έστελναν ή ένα μικρό

91

& Λογοτεχνία Θάλασσα

γράμμα, για να μας πουν οτι είναι καλά και οτι άλλο χώραγε μέσα στις λίγες του γραμμές. Ζούμε σε μια χώρα που έχει μια βαρία ιστορία και παράδοση. Και όσο κάποιοι πάνε να την μειώσουν, ή επιχειρούν να την απαξιώσουν, πάντα θα υπάρχουν αυτοί που αγαπάνε τη χώρα, τον πολιτισμό, τις παρακαταθήκες και τον αγώνα τοσων αιώνων και θα μπαίνουν εμπόδιο στους κακόβουλους. Αυτή η βαριά παράδοση είναι συνδεδεμένη με τη ναυτιλία, τη θάλασσα, το ξεχωριστό αυτό χώρο. Για ώρες αμέτρητες κανείς θα μπορούσε να μιλα για τη θάλασσα. Στιγμές και αναμνήσεις. Χαρακτηριστικό είναι αυτό που χει αναφέρει ο Μπαμπινιώτης: «Το να μιλήσει κανείς για τη θάλασσα στη γλώσσα ενός λαού, όπως οι Έλληνες, που έχουν συνδέσει διαχρονικά τη ζωή τους με τη θάλασσα, το να μιλήσει κανείς για τη θάλασσα στη γλώσσα μιας χώρας που η θάλασσα αποτελεί μέρος της βιολογικής, εθνικής, οικονομικής και ψυχολογικής ύπαρξης των κατοίκων της, είναι πραγματικά πολύ τολμηρό. Κινδυνεύει ν’ αφήσει έξω από τη γλωσσική πραγμάτευσή του κομμάτια της γλωσσικής υπόστασης αυτού τού λαού, πολύτιμα δηλαδή πετράδια της έκφρασής του, που είναι στην πραγματικότητα οι λέξεις. Γιατί οι λέξεις είναι πολύτιμοι λίθοι της γλωσσικής παρακαταθήκης ενός ολόκληρου λαού. Είναι κειμήλια της πολιτισμικής κληρονομιάς ενός έθνους. Αξίζει όμως να ξεναγηθεί κανείς σ’ ένα ταξίδι στον μαγικό κόσμο

92

των λέξεων και ειδικότερα των λέξεων της ελληνικής γλώσσας που συνδέονται με τη θάλασσα. Άλλωστε, οι ίδιες οι λέξεις είναι μια θάλασσα. Θάλασσα οι λέξεις στον κόσμο της γλώσσας ενός λαού, θάλασσα που διασχίζουμε με επικοινωνιακή ασφάλεια μέσα στα γερά σκαριά που μας εξασφαλίζει η στέρεη και δοκιμασμένη αρματωσιά της ελληνικής γλώσσας». Αγαπητοί φίλοι, είστε οι διάδοχοι και οι συνεχιστές των αρχαίων ναυτικών, της ναυτοσύνης των ελλήνων. Διδάξαμε χιλιάδες χρόνια τώρα, τις θαλάσσιες συγκοινωνίες, τις θαλάσσιες μεταφορές, τη ναυπηγική και τόσα άλλα που περιβάλουν τη ναυτιλία. Και συνεχίζει η ναυτική παράδοση με ισχυρή ναυτιλία σε παγκόσμιο επίπεδο. Υπηρετήσατε και υπηρετείτε τη θάλασσα ως στελέχη και ηγήτορες της Εμπορικής Ναυτιλίας. Τη σεβαστήκατε για να σας σεβαστεί και την αγαπήσατε ως κάτι πολύτιμο, ανεκτίμητο και αναντικατάστατο στη ζωή σας. Είστε ένας δυνατός και χρήσιμος κρίκος στην αλυσίδα αυτή. Η χριστή διοίκηση, η διαχείριση, το ρίσκο, οι πρωτοβουλίες, οι αμέτρητες ώρες, το πάθος και η αγάπη σας, σας έκανε πετυχημένους και εσείς με τη σειρά σας δώσατε ανάσα στο μέλλον της ναυτιλίας, της οικονομίας, της εργασίας. Εμείς, συνοδοιπόροι σ ενα άλλο δρομολόγιο, αυτό του Λόγου. Υπηρετώντας τις παρακαταθήκες, την πλούσια λογοτεχνία και τον γραπτό λόγο που γεννήθηκε στην πατρίδα μας. Η ποίηση, κείμενα ιστορίας, επική λογοτεχνική έκφραση, θεατρικό κείμενο και πολλά άλλα δίδαξαν αιώνες τώρα τους επόμενους σ αυτη τη γη. Και μιας και βρισκόμαστε στον φιλόξενο χώρο σας σε μικρή απόσταση απ το λιμάνι του Πειραιά και η θάλασσα, είναι αυτό που προταρχικά σας ενώνει, δε θα αποφύγω σήμερα το πειρασμό και θα κάνω ένα σύντομο πέρασμα σε πτυχές της ιστορίας, της Ελλάδας, της λογοτεχνίας και σε άλλους χώρους της ζωής μας, που η θάλασσα έχει ξεχωριστό ρόλο ή συνυπάρχει με τη ζωή και τις ανθρώπινες συνήθειες και αξίες. Για να χαριτολογήσω, θυμήθηκα οτι έχω κι εγώ ναυτικό φυλλάδιο. Το φερα μαζί μου απόψε. Από 14 ετών έχω κάνει διάφορα στη ζωή μου. Υπήρξα και ναυτικός. Το 1989 Ε/Γ – Ο/Γ SILVER PALOMA, 1990 Φ/Γ ΠΕΛΦΛΑΪΕΡ, 1991 Δ/Π ΠΕΛΜΠΟΞΕΡ, 1992 Ε/Γ-Ο/Γ ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΡΥΠΗΤΗ...Αυτά για την...ιστορία.... Οι Έλληνες έχουν συνδέσει της ζωή τους αιώνες τώρα με τη θάλασσα, μιας και η θάλασσα είναι σημαντικό τμήμα της βιολογικής, εθνικής, οικονομικής και ψυχολογικής ύπαρξης των κατοίκων της, όπως αναφέρει σε λίμα του ο Γεώργιος Μπαμπινιώτης. Για να προσθέσω

«Σαλπάραμε! Μας περιμένουν στο Μπραζίλι. ... Μα ούτε φουστάνι στη στεριά, κι ούτε Μαντήλι...». Κανείς δε χαιρετά απ το λιμάνι τον μοναχικό τούτο ναυτικό, όταν κάθε φορά το πλοίο σαλπάρει για επόμενο ναύλο και ταξίδι. Μοναχικές φιγούρες στο πλοίο όλο το πλήρωμα, που μόνοι ζουν τη ζωή στο μπάρκο, τις χαρές και τις δυσκολίες. Αυτοί είναι οι δικοί σου άνθρωποι. Οι πραγματικοί, αν πραγματικά υπάρχουν, είναι χιλιάδες μίλια μακρυά. Η θάλασσα δεν είναι μόνο ευχάριστες στιγμές, νέα λιμάνια, εξοτικές περιοχές. Η θάλασσα έχει πάρει μαζί της αιώνες τώρα εργάτες της. Ναυάγια και τραγωδίες σκίασαν αμέτρητες φορές το γαλήνιο πέπλο της. Αμέτρητα κείμενα και ποίηση αφιερώθηκε σε στιγμές αγωνίας, κινδύνου και ναυαγίων. Ο Ανδρέας Καρκαβίτσας στα «Λόγια της πλώρης» χωρίς να διστάσει, αποτύπωσε με το δικό του τρόπο τη θάλασσα που αγριεύει. «Ο πατέρας μου - μύρο το κύμα που τον τύλιξε- δεν είχε σκοπό να με κάμει ναυτικό. Μακριά, έλεγε, μακριά, παιδί μου, απ’ τ’ άτιμο στοιχειό! Δεν έχει πίστη, δεν έχει έλεος. Λάτρεψέ την όσο θες, δόξασε την· εκείνη το σκοπό της. Μην κοιτάς που χαμογελά, που σου τάζει θησαυρούς...».

93

& Λογοτεχνία

που σιωπηρά η ζωή του είναι ένα με τη λαμαρίνα, ένα με την αρμύρα και τη θάλασσα και σαν εξόριστος ή ιδιότυπος ασκητής, χάνεται μέσα στις ρότες και τα μπάρκα. Την εποχή που οι ανέσεις στα πλοία ήταν ανύπαρκτες και έπρεπε όχι μόνο κότσια να χεις αλλά και περισσή δύναμη και σθένος να μείνεις δεμένος με τη θάλασσα και τη ναυτοσύνη, όπως μεταφορικά ο Οδυσσέας στο άλμπουρο για να αντέξει τις Σειρήνες. Αυτός σε γενικές γραμμές, ήταν ο ασκητικός τύπος του ναυτικού τους προηγούμενους αιώνες, αλλά και ως τη δεκαετία του 60’.

-Πως ήταν η ζωή στα καράβια; Ρωτήσανε κάποτε το Νίκο Καββαδία. «Στα φορτηγά, έχεις καιρό να διαβάζεις και να γράφεις, είπε. Εκεί, μιλάς πολύ λίγο ή καθόλου. Καλημέρα, καληνύχτα. Το καλησπέρα, περισσεύει», απάντησε. «Σε πιάνει η λαμαρίνα και δε λες μήτε κι αυτά. Μιλάω για την παλιά εποχή, όταν κουβαλούσαμε στην πλάτη το στρώμα, τα σεντόνια και τα κουταλοπήρουνα. Τώρα τα έχουν όλα. Καμπίνες μοναχικές, κρύα και ζεστά νερά, λουτρά, τηλεόραση, και κινηματογράφο. Όταν πρωτοβγήκα στη θάλασσα, στους τροπικούς μας μοίραζαν ένα κουβά νερό την ημέρα. Το πόσιμο το κλειδώναμε και πίναμε με τα ντενεκεδάκια μερίδα. Όμως τώρα, σε τούτα τα θεριά των 300.000 τόνων που είναι σαν πολυκατοικίες, τα έχεις όλα και δεν έχεις μια γωνιά να κρυφτείς. Αν κλάψεις θα σε ακούσουν. Τότε έβλεπες και ονείρατα. Έβλεπες ξύπνιος και το φίδι της θάλασσας. Εγώ το ‘δα στον ύπνο μου. Όμως αν υπάρχει, έτσι θα ‘ναι. Απαράλλαχτο όπως το ‘δα…». Η μοναξιά του ναυτικού που μήνες ταξιδεύει είναι φανερή. Σε μια αποστροφή ο Καββαδίας γράφει:

Θάλασσα

την αποστροφή του στίχου του νομπελίστα ποιητή μας Οδυσσέα Ελύτη «Έχοντας ερωτευτεί και κατοικήσει αιώνες μες τη θάλασσα, έμαθα γραφή και ανάγνωση». Θα αποτολμήσω να μιλήσω για τη θάλασσα. Όπως με περισσή περηφάνεια και σπουδή έκαναν σ εργασία τους πρόσφατα μαθητές της 1ης Λυκείου στο νησάκι του Αγίου Κηρύκου. Προσπαθώντας μέσα απ τα λόγια αυτά να ξεναγήσει κανείς τον ακροατή στο γοητευτικό, ελκυστικό και συνάμα επικίνδυνο κόσμο της. Στη λογοτεχνία υπήρξαν, υπάρχουν και θα υπάρχουν υμνητές της θάλασσας. Ποιητές, συγγραφείς, απ την αρχαιότητα ως σήμερα έχουν αφιερώσει μέρος του έργου τους σ αυτή. Η Θάλασσα έχει πρωταγωνιστήσει αρκετές φορές μέσα στο έργο των Ελλήνων δημιουργών του πνεύματος και του λόγου. «Την θάλασσα, την θάλασσα ποιος θα την εξαντλήσει» έγραψε στην αποστροφή ενός στίχου ο Νομπελίστας ποιητής Γιώργος Σεφέρης. Και πως να μην συνυπάρχει η θάλασσα με το δημιουργικό αυτό έργο, όντας λαός θαλασσινός. Και όταν οι κάτοικοι στην ηπειρωτική Ελλάδα διέρχοντο κρίση απ την φτώχεια και τις δυσκολίες της ζωής για επιβίωση, δε δίστασαν να «συνταιριάξουν» με τη θάλασσα ναυτολογούμενοι στα εμπορικά πλοία στηρίζοντας έτσι οικονομικά τις οικογένειές τους. Πηγή έμπνευσης για ποιητές και λογοτέχνες η θάλασσα, οι περιπέτειες των ταξιδιών, η εξερεύνηση άλλων τόπων και φανταστικές περιηγήσεις, η ξενιτία και ο νόστος, οι οικογένειες που μένουν πίσω περιμένοντας το ναυτικό να γυρίσει και άλλα πολλά. Η θάλασσα και οι άνθρωποί της είναι ένα διαχρονικό σημείο αναφοράς στη λογοτεχνία. Εδώ δε μπορεί να περιοριστεί κανείς και να ονοματίσει το έργο αυτό ως «Θαλασσινή Λογοτεχνία». Στα χρόνια της Κατοχής σε ένα δοκίμιό του Γιώργου Θεοτοκά υπάρχει μνεία και αφιέρωμα και αναφέρεται στους «Ποιητές της Θάλασσας». Χαρακτηριστικά είναι τα έργα κλασικών της λογοτεχνίας μας, όπως του Ανδρέα Καρκαβίτσα με τα «Λόγια της Πλώρης», του Φώτη Κόντογλου με τους «Έλληνες θαλασσινοί στις θάλασσες της Νοτιάς», του Γιάννη Μαγκλή με τους «Κοντραμπατζήδες του Αιγαίου», ενώ ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ο Νίκος Καζαντζάκης έβαλαν τις δικές τους λογοτεχνικές «πινελιές», μέσα από το δικό τους έργο, που έχει να κάνει με τη θάλασσα και συνυπάρχουν έτσι με τους ποιητές. Και στον Πειραιά ξεχωριστό είναι το έργο του Παύλου Νιρβάνα, του Κώστα Σούκα, του Χρήστου Λεβάντα, του Νίκου Βελιώτη του Λάζαρου Κλεινού, του Νίκου Μαράκη, του Αριστείδη Πετρόπουλου κ.α. Μέσα απ τον ποιητικό λόγο αναφέρουμε τον Κλέαρχο Σ. Μιμίκο, τον Γεώργιο Στρατήγη, τον Λάμπρο Πορφύρα, το Νίκο Καββαδία, τον Ρώμο Φιλύρα, τον Στέλιο Γεράνη, και άλλους. Ανιχνεύοντας τη ζωή του Νίκου Καββαδία μέσα απο αφηγήσεις του, αναγνωρίζουμε το τύπο του ναυτικού, που η ζωή του είναι η θάλασσα. Απόμακρος με τη στεριά, αλλά και «περιπατητής» της στη ζωή. Του ανθρώπου

& Λογοτεχνία Θάλασσα

Αν και παιδί ναυτικών ο Καρκαβίτσας, δε δίσταζε να πει οτι ένιωθε για τις δυσκολίες και τους κινδύνους της θάλασσας. Αλλά προσπάθησε να δώσει για τις επιλογές του τη δική του απάντηση. «Κάτι, έλεγα, θεϊκό ερχόταν κ’ έσερνε όλες εκείνες τις ψυχές και τις γκρέμιζε άβουλες στα πέλαγα, όπως ο τρελοβοριάς τα στειρολίθαρα. Αλλά το ίδιο κάτι μ’ έσπρωχνε και μένα εκεί. Από μικρός την αγαπούσα τη θάλασσα. Τα πρώτα βήματα μου να ειπείς, στο νερό τα έκαμα. Το πρώτο μου παιχνίδι ήταν ένα κουτί από λουμίνια μ’ ένα ξυλάκι ορθό στη μέση για κατάρτι, με δυο κλωστές για παλαμάρια, ένα φύλλο χαρτί για πανάκι και με την πύρινη φαντασία μου που το έκανε μπάρκο τρικούβερτο. Πήγα και το έριξα στη θάλασσα με καρδιοχτύπι. Αν θέλεις, ήμουν και γω εκεί μέσα. Μόλις όμως το απίθωσα, και βούλιαξε στον πάτο. Μα δεν άργησα να κάμω άλλο μεγαλύτερο από σανίδια. Ο ταρσανάς για τούτο ήταν στο λιμανάκι του Αϊ-Νικόλα. Το έριξα στη θάλασσα και τ’ ακολούθησα κολυμπώντας ως την εμπατή του λιμανιού που το πήρε το ρέμα μακριά. Αργότερα έγινα πρώτος στο κουπί, στο κολύμπι πρώτος, τα λέπια μου έλειπαν». Ένας ακόμη Πειραιώτης, ο συγγραφέας Κώστας Σούκας καταπιάστηκε αρκετές φορές με θαλασσινές ιστορίες ζωής και κινδύνου. Όμως και το χρονογράφημα με ένα ξεχωριστό τρόπο ανάμειξης συναισθημάτων, ποιητικής έκφρασης και πραγματικών στοιχείων, συνάδει στο πεζό λόγο και έχει το δικό του ρόλο. Ο παλιός

94

δημοσιογράφος και συγγραφέας Χρήστος Κ. Χαιρόπουλος, έγραψε στο χρονογράφημά του στο «Έθνος» για το ναυάγιο στη Φαλκονέρα με ένα περίτεχνο τρόπο: «Είκοσι χιλιάδες τόνοι του κολοσσού εκμηδενίστηκαν εμπρός στα αφηνιασμένα μποφόρ της καταιγίδας. Κι εκεί μέσα στην άγρια νύχτα, κάτω από τα αστροπελέκια και το ανεμοβρόχι, μέσα στο ρόχθο των κυμάτων, οι γερά αμπαροκλειδωμένες μπουκαπόρτες ανοίξανε και από τη ρωγμή της πανοπλίας του κολοσσού χύμηξε αλαλάζοντας άγρια, ο προαιώνιος εχθρός του ανθρώπου. Τα ερτζιανά σχίσανε απεγνωσμένα την άγρια δεκεμβριανή νύχτα: SOS βυθιζόμαστε…Πήραν την ασύρματη απόγνωση τα’ άλλα καράβια που θαλασσοδερνόντουσαν κι αυτά στο Αιγαίο και σπεύσανε στο στίγμα που είχε δοθεί. Δεν βρήκαν, παρά τη θύελλα θριαμβεύτρια και μερικούς εξαθλιωμένους ναυαγούς που είχαν ξεγλιστρήσει από τον ύπνο στο θάνατο και από θαύμα είχαν γλιτώσει..» Η Θάλασσα, είναι μια μούσα της λογοτεχνίας. Ενέπνευσε τόσο στην ελληνική όσο και στην παγκόσμια λογοτεχνία ! Από τον κιθαρωδό Αρίωνα με το δελφίνι, που μας αφηγείται ο Ηρόδοτος, το Σεβάχ το θαλασσινό, μέχρι τον ψαρά που παλεύει μόνος με τα κύματα στον ωκεανό του Χέμινγουεϊ ή τόσους δικούς μας άλλους ποιητές και πεζογράφους, οι οποίοι την ύμνησαν. Κείμενα και στίχοι κάθε μορφής που «ταξιδεύουν» σε καταγάλανα ή φουρτουνιασμένα κύματα, μιας αληθινής ή φανταστικής θάλασσας μαγεύοντάς τον αναγνώστη!

Κάποτε έμενα απέναντι απ το σπίτι του Καβάφη στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου. Έτσι, απόψε δε θα μπορούσα να παραλείψω το ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη «Φωνή απ τη Θάλασσα», που έχει μια ανάλογη χροιά συναισθημάτων. Βγάζει η θάλασσα κρυφή φωνήφωνή που μπαίνει Μες στην καρδιά σου και την συγκινεί και την ευφραίνει. Τραγούδι τρυφερό η θάλασσα μας ψάλλει, τραγούδι που έκαμαν τρεις ποιηταί μεγάλοι, ο ήλιος, ο αέρας και ο ουρανός. Το ψάλλει με την θεία της φωνή εκείνη, όταν στους ώμους της απλώνει την γαλήνη σαν φόρεμα της ο καιρός ο θερινός. Φέρνει μηνύματα εις ταις ψυχαίς δροσάτα η μελωδία της. Τα περασμένα νειάτα θυμίζει χωρίς πίκρα και καϋμό. Οι περασμένοι έρωτες κρυφομιλούνε,

Η δουλειά του ναυτικού δεν είναι εύκολη. Αυτοί που μένουν πίσω στη στεριά καρδιοχτυπούν για το ναυτικό τους. Ο νους τους είναι μόνιμα σ αυτούς που ταξιδεύουν κι εύχονται να γυρίσουν πίσω κοντά τους ασφαλείς. Πολλά ποίηματα έχουν αναδείξει την αγωνία αυτή. Χαρακτηριστικό είναι το «Θαλασσάκι Μου» της Πόπης Παπανικήτα που μελοποίησε ο Νικόλαος Τάλιας Θάλασσα, τους θαλασσινούς θαλασσάκι μου μη τους θαλασσοδέρνεις, θαλασσώνουμε για σένα ξημερώνουμαι. Παρακαλά η γυναίκα, η μάνα, τη θάλασσα να ναι φιλική και γλυκιά με τους ανθρώπους που ταξιδεύουν. Ροδόσταμο, τη ρότα τους να ραίνεις θαλασσάκι μου και φέρε το πουλάκι μου. Να ναι καλοτάξιδοι και να έρθει το παιδί της πίσω. Διακρίνουμε μια αγωνία και συνάμα επιθυμία. Θάλασσα κι αλμυρό νερό να σε ξεχάσω δεν μπορώ. Θάλασσα, θάλασσα που τον έπνιξες ωχ κι αμάν αμάν της κοπελιάς τον άντρα, θαλασσάκι μου και φέρε το πουλάκι μου.

& Λογοτεχνία

Ο έρωτας Το αρχιπέλαγος Κι η πρώρα των αφρών του Κι οι γλάροι των ονείρων του Στο πιο ψηλό κατάρτι του ο ναύτης ανεμίζει Ένα τραγούδι Ο έρωτας

αισθήματα λησμονημένα ξαναζούνε μες στων κυμάτων τον γλυκόν ανασασμόν...

Θάλασσα

Αιώνες πριν, συναντάμε στην Οδύσσεια του Ομήρου την «Τρικυμία» στη Ε’ ραψωδία στους στίχους: 321-327. «Μιλώντας σύναξε τα νέφη και, πιάνοντας την τρίαινα στα χέρια του συντάραξε τον πόντο, συννέφιασε θάλασσα και στεριά, ξεσήκωσε όλες μαζί τις θύεελες και τους ανέμους όλους, έγινε η μέρα νύχτα, πέφτοντας ψηλά από τον ουρανό. Λεβάντες και νοτιάς, άγριος πουνέντες και βοριάς αιθερογέννητος συγχρόνως φύσηξαν και σήκωσαν τεράστιο κύμα. Λυθήκανε τότε του Οδυσσέα τα γόνατα, λύγισε η ψυχή του». Στο διήγημα «Το αγνάντεμα», ο Παπαδιαμάντης παρουσιάζει τη ζωή των ναυτικών της Σκιάθου και των οικογενειών τους. Οι ναυτικοί τους χειμερινούς μήνες αράζανε τα πλοία τους στο λιμάνι και ξεκουράζονταν κοντά στις οικογένειες τους. Όταν ερχόταν η Άνοιξη, μετά τις Απόκριες, φεύγαν για να οργώσουν το Αιγαίο και τη Μεσόγειο με τα εμπορικά ιστιοφόρα πλοία τους: σκούνες, βρατσέρες, βρίκια, γολέτες. Η θάλασσα στερούσε όσο ο ναυτικός έλειπε παιδιά, γυναίκες και αγαπημένα πρόσωπα. Έρωτες και συναισθήματα. Όλα παραμέριζαν για χάρη της θάλασσας, του μπάρκου, της επιβίωσης. «Η Παναγιά τα πέλαγα κρατούσε στην ποδιά της τη Σίκινο, την Αμοργό και τ’ άλλα τα παιδιά της». Έγραψε ο Οδυσσέας Ελύτης. Όπως και το επόμενο:

Εδώ η μάνα αποδέχεται την αδάμαστη θάλασσα που πήρε το ναυτικό, αλλά με θάρρος ζητά να μη χάσει το παιδί της και να το φέρει πίσω σώο απ το ταξίδι και το μπάρκο. Κι η κοπελιά κι η κοπελιά είναι μικρή θαλασσάκι μου και δεν της παν τα μαύρα θαλασσάκι μου και φέρε το πουλάκι μου. Δείχνει η μάνα να σκέφτεται τη γυναίκα του ναυτικού που χάθηκε αλλά μη συμβεί και «στο δικό μου παιδί» της λέει και ντυθεί στα μαύρα η αγαπημένη του. Έχω την αίσθηση οτι αιώνες οι συγγενείς των ναυτικών είχαν και έχουν αυτές τις έννοιες και σκέψεις στο μυαλό τους και δε θα σταματήσουν να τις έχουν όσο κι αν η τεχνολογία στη ναυτιλία προχωρά. Σε άλλες περιπτώσεις, τα στοιχεία της φύσης και η θάλασσα μας κάνουν κάποιες φορές να γινόμαστε ένα με αυτά. Στο χαρακτήρα μας, στο τρόπο ζωής μας. Κάπως έτσι μας μεταφέρει συμβολικά και μεταφορικά με τους στίχους του ο Γιάννης Ρούσσος, στο ποίημα «Θάλασσα

95

Θάλασσα

& Λογοτεχνία

πλατιά» που έκανε τραγούδι ο Μάνος Χατζιδάκις. Θα πρότεινα όλοι μαζί να σιγανοτραγουδήσουμε ένα απόσπασμά του: Θάλασσα πλατιά σ’ αγαπώ γιατί μου μοιάζεις θάλασσα βαθιά μια στιγμή δεν ησυχάζεις λες κι έχεις καρδιά τη δικιά μου την μικρούλα την καρδιά Όνειρα τρελά που πετούν στο κύμα πάνω φτάνουν στην καρδιά και τα μάτια μας ξυπνάνε όνειρα τρελά και οι πόθοι φτερουγίζουν σαν πουλιά... Αποτολμώντας να μιλήσει κανείς για τη θάλασσα, μπορεί να ξεκινήσει μια ξενάγηση στο γοητευτικό, ελκυστικό και συνάμα επικίνδυνο κόσμο της, έχοντας ως έρεισμα «τη στέρεη και δοκιμασμένη αρματωσιά της ελληνικής γλώσσας», όπως αναφέρουν στην όντως ξεχωριστή εργασία τους, οι μαθητές της Α’ Λυκείου στο νησάκι του Αγίου Κηρύκου. Νωρίτερα, αναφερθήκαμε μέσα απ τα λόγια του Μπαμπινιώτη για τη Θάλασσα και τη συνύπαρξή της με την Ελληνική γλώσσα. Όμως, η θάλασσα για τους αρχαίους έλληνες είχε σημαντικό ρόλο. Κατά την ελληνική μυθολογία, ήταν η ιδεατή ανθρωπόμορφη θεότητα της έννοιας του αλμυρού υγρού στοιχείου και προστάτιδα αυτού. Παραστάσεις της θεότητας αυτής υπήρχαν ελάχιστες, με σαφή υπεροχή του θεού Ποσειδώνα. Αντίστοιχη και εξίσου ιδιαίτερη θέση είχε και ο Ωκεανός. Αποτελούσε την ανθρωπόμορφη ιδεατή μορφή του υδάτινου κόσμου που περιέβαλε από παντού τη Γη ως ενας παμμέγιστος ποταμός, χωρίς πηγές αλλά και χωρίς εκβολές. Μετά τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα και την απόσυρση των υδάτων, οι εμφανιζόμενοι ποταμοί λίμνες πηγές κλπ. απετέλεσαν αλληγορικά τα τέκνα του Ωκεανού. Ο Ωκεανός θεωρούταν ένας τεράστιος κύκλος που δίχαζε την ουράνια σφαίρα στο υπεράνω της Γης ημισφαίριο και στο υπό της Γης ημισφαίριο, γι΄ αυτό και ονομάζοταν επίσης «ορίζων». Πρώτος που κατέγραψε ιστορικά τον Ωκεανό με την έννοια της πολύ μεγάλης θαλάσσιας έκτασης ήταν ο Ηρόδοτος, όπου και έκτοτε παρέμεινε ο όρος σε παγκόσμια χρήση με την αυτή έννοια. Η Θάλασσα είναι ένα ξεχωριστό κεφάλαιο στη λαογραφία. Παραδόσεις και θρύλοι για τη θάλασσα κυριαρχούν και πρωταγωνιστούν σ αυτή. Ο Ποσειδώνας είναι στη μυθολογία ο θεός της θάλασσας. Στο Αττικό αρχαιοελληνικό ημερολόγιο ο έβδομος μήνας ονομαζόταν «Ποσειδεών» ή «Ποσειδών», που αντιστοιχούσε από 16 Δεκ. εως 15 Ιαν. Και ήταν αφιερωμένος προς τιμήν του θεού της θάλασσας Ποσειδώνα. Αυτόν τον μήνα σύμφωνα με τις δοξασίες των Αρχαίων Αθηναίων, ο Ποσειδώνας με την Τρίαινά του, το σύμβολο της δυνάμεως

96

και εξουσίας, συντάρασσε τις θάλασσες και προκαλούσε μεγάλες τρικυμίες, όταν θύμωνε μαζί τους’ γεγονός που φοβούνταν ιδιαίτερα για τα ταξίδια τους οι ναυτικοί. Ως προς την πλευρά της αυστηρότητας ο Ποσειδών μπορεί να συσχετιστεί ως θαλασσινός θεός προστάτης της θάλασσας με τον δικό μας Άγιο Νικόλαο, ο οποίος τον αντικατέστησε στην πίστη του λαού. Οι Χριστιανοί ναυτικοί μας θεωρούν ότι οι δύσκολες ώρες της θάλασσας οφείλονται στον θυμωμένο Άγιο Νικόλαο που είναι αγριεμένος μαζί τους. Για να τον εξευμενίσουν ρίχνανε στα τρικυμισμένα νερά λάδι από το καντήλι του Αγίου, κόλλυβα από αυτά που στέλνανε στην εκκλησία την ημέρα της γιορτής του, ψίχουλα, άρτο ή και μια μικρή εικόνα του. Τα σκορπούσαν στη θάλασσα και λέγανε: «Αϊ Νικόλα μου, πάψε την οργή σου!». Όμως ενός ακόμη αγίου επικαλούντο τη βοήθεια πριν πολλούς αιώνες για να τους έχει καλά ταξίδια οι τότε ναυτικοί. Τον Άγιο Γεώργιο. Οι ναύτες στο Τουνεζι και την Μπαρμπαρια την ώρα του κινδύνου έκαναν επίκληση στον Μέγα Άγιο που ονόμαζαν παραδόξως και «Πράσινον των Πρασίνων». Δεν τον είχαν από φόβο όπως τον Άγιο Νικόλαο, αλλά ως σύμμαχο και συνταξιδιώτη τους και λόγω της ρωμαλαιότητας και της στρατιωτικής του ισχύος τον ένιωθαν ικανό να δαμάσει κάθε κίνδυνο. Άλλη μια ξεχωριστή θέση έχει η θάλασσα στη θρησκευτική παράδοση και πίστη των Ελλήνων. Τα Θεοφάνεια. Φώτα αποκαλεί ο λαός τη μεγάλη γιορτή των Θεοφανείων, κατά την οποία η θρησκεία μας γιορτάζει τη βάπτιση του Χριστού και τη θεία του Επιφάνεια. Έθιμο η κατάδυση του Σταυρού στη θάλασσα. Συνήθως τελείται στη θάλασσα σε παραλιακά μέρη, σε νησιά και ακολουθεί μετά τη λειτουργία της γιορτής. Από την εκκλησία ξεκινά η πομπή με τα εξαπτέρυγα, τον ιερέα, τους ψάλτες και το εκκλησίασμα για να καταλήξει στο μέρος που θα γίνει η κατάδυση. Αφού γίνει ο αγιασμός και ο ιερέας ρίξει το σταυρό στη θάλασσα, βουτούν άντρες, παιδιά και σπάνια γυναίκες, οι «βουτηχτάδες», για να πιάσουν το σταυρό. Εκείνος που θα βρει το Σταυρό, θεωρείται τυχερός και ότι έχει την ευλογία. Αυτός θα έχει και το δικαίωμα να περιφέρει το Σταυρό και να δεχτεί τα φιλοδωρήματα του κοινού. Στην λαογραφία έχει ρόλο και η Γοργόνα. Συνήθως ως θαλάσσιος δαίμονας που αρπάζει από τα πλοία τους ναύτες και μετά τα βυθίζει, υπεύθυνη για τους ανεμοστρόβιλους στη θάλασσα. Της προσδίδουν ανθρωπόμορφη μορφή, σώμα γυναίκας από την μέση και πάνω και ψαριού από την μέση και κάτω. Ήταν η μυθική αδελφή του Μέγα Αλέξανδρου που ήπιε το αθάνατο νερό και εμφανίζεται σε ανθρώπους μεσάνυχτα Σαββάτου. Στην Ελληνική λαογραφία οι γοργόνες ζουν στην μαύρη θάλασσα και συχνά κατεβαίνουν στο Αιγαίο. Σύμφωνα με αυτό το μύθο ο Μ. Αλέξανδρος είχε εμπιστευτεί στην αδερφή του το νερό της αθανασίας το οποίο είχε αποκτήσει, αφού σκότωσε το δράκο που το φύλαγε. Η αδερφή του όμως το έχυσε πριν προλάβει ο αδερφός της να το χρησιμοποιήσει κι έτσι αυτός την καταράστηκε να γίνει ψάρι από την μέση και κάτω και να πλανιέται

μέσα στις θάλασσες. Εκείνη όμως γνωρίζοντας το κακό που είχε κάνει στον αδερφό της δεν του κράτησε κακία και με αγωνία σταματά τα καράβια που θα βρεθούν στο δρόμο της και ρωτά τους ναυτικούς: Ζει ο Μέγας Αλέξανδρος;. Κι αν πάρει τη σωστή απάντηση: Ζει και βασιλεύει και τον κόσμο κυριεύει, τότε ευχαριστημένη χάνεται στα βάθη της θάλασσας, ειδάλλως παίρνει μαζί της και το καράβι. Έπειτα, η γοργόνα το μετανιώνει για τις ζωές των ναυτών που αφαίρεσε, κλαίει και μοιρολογεί, από τα κλάματα σηκώνεται τρικυμία και θύελλα μεγάλη που αφανίζει τα πάντα στο πέρασμά της. Ο μύθος της γοργόνας ξεκίνησε απ την ελληνική μυθολογία, αλλά είναι ένας μύθος ο οποίος υπήρξε σε πολλούς διαφορετικούς τόπους και εποχές, σε αντίθεση με τους περισσότερους μύθους λαϊκών παραδόσεων που είναι συνήθως πιο τοπικοί. Τη Θάλασσα τη συναντάμε και στη ζωγραφική. Πηγή έμπνευσης έργων και συλλογών. Η απεραντοσύνη της θάλασσας καθώς και οι μαγευτικές χρωματικές εναλλαγές, οι οποίες σχηματίζονται πάνω στον ξέφρενο χορό που στήνουν τα κύματα, σκαριά που πλέουν με καμάρι. Θέματα με φάρους, θαλασσοταραχή, ενέπνευσαν αιώ-

νες τόσους ζωγράφους! Αγαπητοί μου, θα μπορούσε κανείς να μιλά ώρες για τη θάλασσα και πως η λογοτεχνία την έχει αποδώσει. Και αντίστοιχα αμέτρητες ώρες οι άνθρωποί της να αφηγούνται ιστορίες, περιστατικά και αναμνήσεις. Κάπου εδώ η ομιλία κλείνει. Προσπάθησα να περιγράψω με τη βοήθεια και κειμένων παιδιών απο εργασίες τους και την βιβλιογραφία όλα όσα μας συνδέουν και θα ήθελα να ευχηθώ, η βοήθεια του Θεού, το Άγιο Πνεύμα να μας οδηγεί και να μας στηρίζει. Και με τη βοήθεια του Αι Νικόλα και του Αι Γιώργη, να πλέουμε στα νερά που διαλέξαμε. Κλείνοντας σας ευχαριστούμε και πάλι για την ιδιαίτερη τιμητική διάκριση που κάνατε στην Ένωση Ελλήνων Λογοτεχνών και πάντα θα συνεχίζουμε να χουμε κοινούς δεσμούς. Ευχόμαστε, να χουμε όλοι δυναμη, κουράγιο, καλή διάθεση, για να συνεχίζουμε στο μετερίζι που αγαπάμε και υπηρετούμε. Τα πελάγη μας κοινά. Καλή δύναμη και οτι καλύτερο σε ατομικό, οικογενειακό και συνολικό επίπεδο. Υγεία και χαμόγελο γιατί μας χρειάζεται.

97

98

econav_Layout 1 19/11/12 11:39 π.μ. Page 1

Shipping Solutions Ship Management • Shipping Projects

Navigating to the Future

53-55 Akti Miaouli str. - Piraeus - Greece - P.O. 185 36 tel.: (+30) 210 4295500 - fax: (+30) 210 4295511 email: econav@econav.co - www.econav.co