Νέος Εξάντας - Ιούνιος 2014

ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ

ΙΟΥΝΙΟΣ 2014

ΦΟ

ΡΑ ΣΤΗ ΝΑ ΥΤ

Ν

ΕΜ

ΕΑ

ΔΙΑ

Ν

ΙΛΙΑ

ΠΡΟ Σ

Διεθνής Ημέρα Μουσείων - 18 Μαίου 2014

Ε ΤΑ Ι Δ Ω

Ρ

The best relationships are easy to picture

but hard to find

KATRADIS since 1936

KATRADIS GROUP 70 YEARS COMMITTED TO SERVICE For 70 years we are serving the marine world. We are valuing the customers and offering solutions to their procurement needs.

Knowing the market and consistently innovating.

Investing in private premises of 9000m2 at the local port of Piraeus.

Establishing in Europe an advanced production plant of 30.000m2, implementing state of tha art technology certified in accordance to the highest standards of quality control through all stages of production.

Expanding the Group’s activities and production to create a wide range of Marine products and services.

Setting an efficient network of worldwide agents and distributors.

70 YEARS COMMITTED TO YOU PROVIDING HORIZONTALS AUTOMATIC TESTING BENCH (CAPACITY 250 TONS AND FREE TEST LENGTH OF 32.5 M) APPROVED BY THE MAJOR CLASSIFICATION SOCIETIES AND OFFERING TECHNICAL SUPPORT TO ALL SHIPPING COMPANIES MEMBER OF INTERTANKO & US CORDATE INSTITUTE

Aegean Protective Coatings S.A. MARINE / YACHT COATINGS

71, Akti Miaouli – 185 37, Piraeus – Greece Tel: +30 210 42 80 444, Fax: +30 210 42 80 443 e-mail: aegeansa@otenet.gr Director: Capt. P. Monogioudis

“Sigma Coatings and Amercoat ® are trademarks of PPG Industries”

KYKNOS TRAVEL offers a highly professional service to take care of all travel and tourism arrangements including: - Outgoing Tourism - Hotel, Villa, Apartment Reservations - Air, Boat & Rail Tickets - Organized Tours - Business Travel & Service - Conferences - Cruises - Visa Passport Formalities

12, Skouze Str. 185 36 Piraeus - Greece Tel: + 30 2104514482 2104286356 Fax: +30 2104525883 E-mail: kyknos2@kyknostravel.officegate.gr

292, Kifissias Ave. 115 25 Psychiko, Athens - Greece Tel: +30 2106713266 2106723263 2106744151 Fax: +30 2106726041 E-mail: kyknos@kyknostravel.officegate.gr

Νεος Εξαντας Τευχος 48 Ιουνιοσ 2014

ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΛΕΣΧΗΣ ΜΑΣ Kαρφίτσα πέτου, ολομέταξες γραβάτες και γυναικεία φουλάρια. Διατίθενται σε πολύ χαμηλή τιμή στα Μέλη και τους φίλους μας, για ιδία χρήση ή για να τα προσφέρουν σε τρίτους ως ένα εντυπωσιακό δώρο.

18 ΜΑΪΟΥ 2014 ΔΙΕΘΝΗΣ ΗΜΕΡΑ ΜΟΥΣΕΙΩΝ

ΤΕΤΡΑΜΗΝΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑ - ΕΚΔΟΣΗ ΛΕΣΧΗΣ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ PORT CAPTAINS CLUB Φίλωνος 86, 3ος όροφος, 185 36 Πειραιάς Τηλ.: 210 4294236/237 Fax: 210 4294238 e-mail: portcaptainsclub@otenet.gr www:

portcaptainsclub.gr ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ

Μαρίνος Τσάμης Πρόεδρος Άγγελος Γαβιώτης Αντιπρόεδρος Δημήτρης Μηνδρινός Β’ Αντιπρόεδρος Παναγιώτης Μηνόγιαννης Γεν. Γραμματέας Δημοσθένης Παπαδόπουλος Ταμίας Χρήστος Γερασίμου Κοσμήτωρ Εκδότρια – Διευθύντρια Ευαγγελία Ποταμιάνου Κιν.: 693 7372665 Νομικοί Σύμβουλοι Μαρία Σωτηροπούλου Κολοκοτρώνη 153, Πειραιάς Τηλ.: 210 4181048 210 4526916 Χρήστος Τzάκος Ναυαρίνου 17 10681 Αθήνα Τηλ.: 210 3303700 Κιν.: 697 7898217 Ραλλία Π. Δρακουλάκου Κάρπου 60, Αθήνα Τηλ.: 210 9021907 Κιν.: 6945778709 Παραγωγή Εντύπου INTERCET HELLAS LTD

Τηλ.: 210 4124058 e-mail: intercet@otenet.gr

Περιεχόμενα 11.

12.

14.

15.

16.

Οι Δραστηριότητές μας, ενημερώνει ο Πρόεδρος καπτα-Μαρίνος Τσάμης Άρθρα - Σχόλια, του Φρίξου Δήμου Τα Σιδηρά τείχη θα σώσουν την Ελλάδα, του Δημήτρη Μηνδρινού Κρίσιμο για το 2014 το Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο, του Μ. Συνοδινού Σκέψεις ενός ναυτικού επί την ευκαιρία της ολοκλήρωσης των φετινών Ποσειδωνίων, του Πάτροκλου Χ’ Αθανασίου

18.

20.

24.

31.

39.

60.

61.

67.

68.

70.

73.

74.

76.

78.

79.

85.

93.

Μεγάλη Ναυτιλία, Ναυτικοί λίγοι, του Μ. Συνοδινού Εκδηλώσεις της Λέσχης Εξαντάκια Η Ύδρευση της Αττικής Γης από την Αρχαιότητα έως σήμερα , τουΠέτρου Τζιά Αφιέρωμα στην Διεθνή Ημέρα Μουσείων, των Χ. Τορτορέλη & Μ. Τσάμη Η Μαγεία των Χρωμάτων της Σαντορίνης, της Λίνας Ποταμιάνου Οι εποχές του Σύμπαντος, του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη Ωρύγματα στο Χάος, του Δ. Λαβδιώτη Η Αθηναϊκή Τριήρης, του Β. Παπαγιάννη Γαστροοισοφαγική Παλιδρόμηση, Ένα...Φλέγον ζήτημα, του Νίκου Καβαλιεράτου Μαύρα η Λευκά Σφραγίσματα, της Φλωράνθης Μπαχά Λυρικά Ταξίδια: ποιήματα της Μάρως Δήμου και του Σπύρου Ραδίτσα Ιστορίες της Βαρδιόλας, του Φρίξου Δήμου Η Παρεξήγηση, της Μάρως Δήμου Η Άμπελος, του Γεωργίου Π. Σαρλή Ιωάννης Ανδρέου Βαρβάκης, του Δημ. Ανδριάνα Περίπλους στις Χρεοκοπίες της Πατρίδας μας, του Πάτροκλου Χ’ Αθανασίου

Οι απόψεις που εκφράζονται στα άρθρα του Νέου Εξάντα είναι προσωπικές των συγγραφέων και δεν ερμηνεύουν ούτε δεσμεύουν τη Λέσχη Αρχιπλοιάρχων.

Ενημερώνει ο Πρόεδρος, Καπτα Μαρίνος Τσάμης

Οι δραστηριότητές μας Οι προγραμματισμένες εκδηλώσεις της Λέσχης μας εξελίσσονται κανονικά και με επιτυχία. Χθες επισκεφθήκαμε το Αρχαιολογικό Μουσείο του Μαραθώνα και θαυμάσαμε τα σπάνια και πανέμορφα εκθέματα που βρέθηκαν στον τόπο της μεγάλης και ιστορικής μάχης. Επισκεφθήκαμε επίσης τον Τύμβο όπου οι Αθηναίοι έθαψαν με τιμές τους 192 οπλίτες που έδωσαν την ζωή τους στη μάχη κατά των εισβολέων Περσών. Ακολούθησε καφεδάκι σε παραλιακό κέντρο της Νέας Μάκρης και το μεσημέρι γεύμα σε ταβέρνα της περιοχής. Για τον Ιούνιο προετοιμάζουμε μια διήμερη εκδρομή, λεπτομέρειες της οποίας θα κοινοποιηθούν στα μέλη και τους φίλους μας έγκαιρα. Έχουν ήδη ξεκινήσει οι ετοιμασίες για την τελετή βράβευσης Κοινωφελών Ιδρυμάτων που θα λάβει χώρα στη Λέσχη μας στις αρχές Νοεμβρίου 2014. Τα υπό βράβευση φετινά Ιδρύματα είναι εξίσου αξιόλογα με τα περσινά και προβλέπεται μια λαμπρή εκδήλωση. Οι βραβεύσεις αυτές, που η Λέσχη μας θα συνεχίσει κατ’ έτος, έχουν μεγάλη απήχηση και μπορώ να πω ότι έχουν πετύχει το διπλό σκοπό τους. Κατ’ αρχήν η πολύτιμη κοινωνική προσφορά των Ιδρυμάτων έγινε γνωστή σε ευρύτερο κοινό, συγχρόνως πολλοί φορείς άρχισαν ήδη να βραβεύουν Κοινωφελή Ιδρύματα, γεγονός θετικότατο για την ενίσχυση της ιδέας της κοινωνικής προσφοράς. Με την ευκαιρία της Διεθνούς Ημέρας Μουσείων (18 Μαΐου 2014), το τεύχος αυτό του «Εξάντα» είναι αφιερωμένο στα μουσεία της πατρίδας μας, τα οποία και πολλά και αξιολογότατα είναι. Οι επισκέπτες των μεγάλων Μουσείων, της Ακρόπολης, το Αρχαιολογικό και το Βυζαντινό των Αθηνών, το Αρχαιολογικό της Θεσσαλονίκης, το μουσείο Βεργίνας κ.α., θαυμάζουν όχι μόνο τα αξιόλογα εκθέματα, αλλά και την άρτια οργάνωσή τους. Εκτός

όμως από τα Αρχαιολογικά, σπουδαιότατο ρόλο διαδραματίζουν και τα θεματικά Μουσεία, όπως είναι τα Ναυτικά, τα οποία προβάλλουν την επί 10.000 ετών ναυτική παράδοση των Ελλήνων. Τα Ναυτικά Μουσεία της πατρίδας μας είναι πολλά και αξιόλογα, δυστυχώς όμως δεν απολαμβάνουν της ίδιας φροντίδας με τα Αρχαιολογικά εκ μέρους της πολιτείας. Ευτυχώς που υπάρχει η ιδιωτική πρωτοβουλία, χωρίς την οποία πολλά από αυτά δεν θα μπορούσαν να λειτουργήσουν. Εκτός από το κορυφαίο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, στη Μαρίνα Ζέας, αξιόλογα Ναυτικά Μουσεία είναι: της Κρήτης, της Ύδρας της Χίου, των Καρδαμύλων Χίου, των Οινουσσών, της Θήρας, της Καλύμνου, της Καβάλας, του Λιτοχωρίου, το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης στον Δήμο Περάματος και το Ναυτικό Μουσείο Αιγαίου, το οποίο από το 1985 λειτουργεί στη Μύκονο. Αξιόλογα είναι επίσης και τα Πλωτά Ναυτικά Μουσεία: το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ», το «Hellas Liberty», τα πλοία Μουσεία «Θαλής ο Μιλήσιος» και «Ευαγγελίστρια» του Ναυτικού Μουσείου του Αιγαίου, το πλοίο «Νεράιδα» του Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση και τα παροπλισμένα πλοία Μουσεία στον Όρμο Φλοίσβου, «Βέλος», «Ευγένιος Ευγενίδης» και η τριήρης «Ολυμπιάς». Άφησα τελευταίο το πολύ σπουδαίο Ναυτικό Μουσείο Γαλαξιδίου, ως ένα από καρδιάς κατευόδιο στο μέλος μας και αγαπημένο φίλο Πλοίαρχο Γεώργιο Τσαουσάκη που πρόσφατα έφυγε από κοντά μας. Ο καπετάν Γιώργης εργάστηκε συστηματικά και αόκνως επί σειρά δεκαετιών για τον εμπλουτισμό και την οργάνωση του Ναυτικού Μουσείου της ιδιαίτερης πατρίδας του, το Γαλαξίδι, με αποτέλεσμα να το καταστήσει ένα από τα σπουδαιότερα θεματικά Μουσεία της Ελλάδας. Καλό ταξίδι φίλε μας.

Στιγμιότυπο από την επίσκεψή μας στο Μουσείο της Ακρόπολης

Στιγμιότυπο από το 9ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ναυτικών Μουσείων, που διοργάνωσαν το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος και το Πλωτό Ναυτικό Μουσείο «Θωρηκτό Γεώργιος Αβέρωφ».

11

ΑΡΘΡΑ - ΣΧΟΛΙΑ του Φρίξου Δήμου

Πλοίαρχος Ε.Ν. Πρώην καθηγητής και διευθυντής σπουδών δημοσίας σχολής πλοιάρχων Σύρου

ΤΟ SOS ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ

Ε

ίναι πολύ σωστή η διαπίστωση του κ. Σπύρου Ράνη, στην εφημερίδα “ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ”, σχετικά με τη δραματική μείωση των Ελλήνων αξιωματικών στα εμπορικά μας πλοία, αλλά όμως η πρότασή του για αύξηση των εισαγομένων σπουδαστών δεν φαίνεται πως θα μπορέσει να βοηθήσει στη λύση αυτού του προβλήματος παρά θα χειροτερεύσει την κατάσταση αυξάνοντας την ανεργία. Υπενθυμίζεται πως πολύ μεγάλος αριθμός σπουδαστών, ιδίως του δευτέρου εξαμήνου που δεν επιδοτούνται οι αποδοχές τους, αδυνατούν να μπαρκάρουν με αποτέλεσμα να κινδυνεύει η συνέχιση των σπουδών τους και να μετανιώνουν που διάλεξαν το επάγγελμα του πλοιάρχου ή μηχανικού... Παρόμοια πικρία αλλά και αγωνία αισθάνονται και οι νέοι αξιωματικοί, που περιφέρονται στα γραφεία του Πειραιά για να βρούν καράβι να εργασθούν... Θα ήταν “ευχής έργον” λοιπόν, για να μην αφελληνιστεί τελείως η ναυτιλία μας, οι εφοπλιστές και οι ναυτικοί να κάνουν μαζί την υπέρβαση και βρίσκοντας τη “χρυσή τομή” να ξαναεπανδρωθούν με Έλληνες τα πλοία μας. Θα πρέπει όμως και με τη σειρά του το κράτος να αντιληφθεί επιτέλους την τεράστια προσφορά της ναυτιλίας, και μάλιστα αυτή τη ζοφερή περίοδο που διανύουμε, στην εθνική μας οικονομία. Υπογραμμίζεται πως η ναυτιλία μας (με ελληνική και ξένη σημαία) εξακολουθεί να παραμένει πρώτη ναυτιλιακή δύναμη στον κόσμο (η μοναδική θετική πρωτιά της χώρας στις άπειρες αρνητικές που... “πρωτεύουμε”) και η μεγαλύτερη βιομηχανία της Ελλάδας που δε ζητάει απολύτως τίποτα από το κράτος, εκτός από σωστή ναυτική εκπαίδευση, και λίγο ενδιαφέρον για τον ξεχασμένο αλλά πολύτιμο Έλληνα ναυτικό!!

ΒΡΑΒΕΥΣΗ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ ΛΟΓΟΤΕΧΝΩΝ

Μ

ετά τη βράβευση (από την Ένωση Ελλήνων Λογοτεχνών) των γιατρών, εκπαιδευτικών και κληρικών, ήρθε η σειρά να τιμηθούν και οι θαλασσινοί λογοτέχνες. Έτσι, το απόγευμα της 11ης Μαρτίου και στη φιλόξενη αίθουσα της Χ.Α.Ν. Αθηνών, απένειμε το χρυσό μετάλλιο πνευματικής αξίας πρώτης τάξης στα μέλη της, αρχιπλοίαρχους Μαρίνο Τσάμη, Φρίξο Δήμου, Σπύρο Ραδίτσα, Δημήτρη Λαβδιώτη, στην καπετάνισσα Μάρω Δήμου-Τσούτσινου και μετά θάνατον στους αρχιπλοίαρχους επίσης Γιάννη Λ.Παπαδόπουλο και Νίκο Κωστάρα, καθώς και στον αρχιμηχανικό Αριστείδη Πετρόπουλο. Η τελετή άρχισε με το χαιρετισμό του κ.Λευτέρη Τζόκα, προέδρου της Ένωσης, που εξήρε τη ναυτική λογοτεχνία και τους ανθρώπους της. Ακολούθησαν έπειτα η ομιλία του καπετάν Μαρίνου Τσάμη (προέδρου της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων) με θέμα “Η στροφή των αρχαίων Αθηναίων προς τη θάλασσα” και η ανάγνωση, από τον καπετάν Φρίξο Δήμου, του δημοσιεύματός του “Οι ξεχασμένοι ήρωες του ναυτικού”. Στη συνέχεια η κα Μάρω Δήμου-Τσουτσίνου απήγγειλε δύο θαλασσινά ποιήματα από το βιβλίο της “Με τα Μάτια της Καπετάνισσας”, ο καπετάν Δημήτρης Λαβδιώτης ανέπτυξε τα δοκίμιά του “Θέσεις και αντιθέσεις” και “Η τύχη του τυχαίου” και τέλος ο καπετάν Σπύρος Ραδίτσας απήγγειλε το ποίημά του “Χάρτης”. Θερμά συγχαρητήρια και άπειρες ευχαριστίες στον κ.Λευτέρη Τζόκα πρόεδρο, τον κ.Σταύρο Σταύρου γενικό γραμματέα και σε ολόκληρο το διοικητικό συμβούλιο της Ένωσης Ελλήνων Λογοτεχνών γι’ αυτή την αξέχαστη πνευματική βραδιά.

12

ΕΦΟΠΛΙΣΤΗΣ Α.Μ. ΚΑΡΑΓΕΩΡΓΗΣ Την 12η Μαΐου 2014 ο γνωστός εφοπλιστής Αριστομένης Μιχ. Καραγεώργης, έχασε τη μάχη με τη ζωή του στη Κύπρο και “απέπλευσε” μέσω Βουλιαγμένης, για το πιο μεγάλο και χωρίς επιστροφή ταξίδι του στην αιωνιότητα. Ο Καραγεώργης ήταν από τους τελευταίους μεταπολεμικούς εφοπλιστές, που με την “ελληνική” επιχειρηματικότητά τους και τη ναυτοσύνη και εργατικότητα των Ελλήνων ναυτικών, κατόρθωσαν να ανυψώσουν τη βαρειά τραυματισμένη από τον πόλεμο ναυτηλία μας, στην πρώτη θέση στον κόσμο!! Τη μοναδική θετική πρωτιά που διαθέτει η Χώρα μας, στις άπειρες αρνητικές... Μετά το πέρας των ναυτικών και ναυτιλιακών σπουδών του στην Αγγλία, πήρε στα στιβαρά χέρια του το 1962, το τιμόνι της μικρής οικογενειακής επιχείρησης “Μιχαήλ Α. Καραγεώργης S.A.” και τη γιγάντωσε! Πρώτη ενέργεια του νεαρού τότε Αριστομένη, ήταν να οργανώσει με τις γνώσεις από τις σπουδές του, την εργασία του στα αγγλικά γραφεία και κυρίως τις πολύτιμες συμβουλές του πατέρα του, την πατρική επιχείρηση σύμφωνα με τα βρετανικά πρότυπα. Και ξεκινώντας από την “καρίνα” όπως έλεγε ο ίδιος, κατόρθωσε να δημιουργήσει την πρώτη ναυτιλιακή επιχείρηση, που όλες οι υπηρεσίες της, εγκατεστημένες στο νεόκτιστο “KARAGEORGIS BUILDING” στην Κονδύλη και Αιτολικού, λειτουργούσαν από τον Πειραιά και μόνο! Ανεξάρτητα από την αυτονομία της εταιρείας, υπήρχαν και δύο υποκαταστήματα στο Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη. Ο Καραγεώργης με την επιχειρηματικότητα και την εργατικότητά που τον διέκρινε, κατόρθωσε μέσα σε σύντομο χρόνο, να ανανεώσει και να αυξήσει το στόλο του, δημιουργώντας μία κολοσσιαία, ναυτιλιακή εταιρεία! Πρωτοξεκίνησε με την αγορά μεταχειρισμένων, αλλά σε άριστη κατάσταση, φορτηγών - πλοίων από τη νορβηγική εταιρεία WHILHELMSEN, που και τα χρονοναύλωναν οι ίδιοι και στη συνέχεια προχώρησε σε

νέες κατασκευές. Η παραγγελία που έδοσε τη μεγάλη όθηση στην επιχείρηση, ήταν αυτή στην ISHIKAWAJIMA-HARIMA στο AIOI της Ιαπωνίας για εικοσιένα δεξαμενόπλοια (PRODUCT CARRIERS). Οι παραγγελίες συνεχίστηκαν και σε άλλες χώρες εκτός της Ιαπωνίας, όπως Γερμανία, Φιλανδία και Σουηδία. Ήταν ο εφοπλιστής με τις περισσότερες ναυπηγήσεις! Τα φορτηγά - πλοία, έφεραν αρχαία ελληνικά ονόματα, που αρχίζανε από “Αριστ” (π.χ. Αριστοτέλης, Αριστογένης), ενώ στα γκαζάδικα υπήρχε το επίθετο “Μεσσηνιακή” (π.χ. Μεσσηνιακή Αίγλη, Μεσσηνιακή Αναγέννησις). Στη συνέχεια με την εταιρεία KARAGEORGIS LINES, δημιούργησε τη γραμμή Πάτρας - Ανκόνα, αρχικά με δύο μετασκευασμένα πολυτελή φέρρυς (MEDITERRANEAN SEA και MEDITERRANEAN SKY) και άλλα τέσσερα αργότερα. Στην εταιρεία των επιβατηγών, ανήκε επίσης και το υπερπολυτελές κρουαζιερόπλοιο NAVARINO. O όμιλος Καραγεώργη, εκτός από τις ναυτιλιακές εταιρείες συμπεριλάμβανε και πολλές άλλες, όπως την ασφαλιστική “Ελληνική Πίστη”, την τουριστική και ταξιδιωτική “CATALINA”, το Ναυτικό πρακτορείο, την κατασκευαστική ΓΕΟΞΕ, την αντιπροσωπεία αυτοκινήτων JENSEN και KITTEN κ.α. Και τέλος ένα μεγάλο σχέδιο για τη βιομηχανική αξιοποίηση της Μεσσηνίας (είχαν εξευρεθεί από Ιάπωνες τα απαραίτητα κεφάλαια), για δημιουργία ναυπηγείου, τσιμεντοβιομηχανίας, χαλυβουργίας, εργοστασίου χρωμάτων και αυτοκινητοβιομηχανίας, δεν καρποφόρησε τελικά. Ο Αριστομένης Καραγεώργης, ήταν ένας μεγάλος εφοπλιστής για την εποχή του. Διετέλεσε μάλιστα αντιπρόεδρος (1975-1981) και πρόεδρος (1981-1984) της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών. Οι χιλιάδες Έλληνες ναυτικοί που υπηρετήσαμε στα πλοία του και οι εκατοντάδες που εργαστήκαμε στα γραφεία του, του κατευοδώνουμε και του ευχόμαστε καλό ταξίδι στις ουράνιες μπουνάτσες που έχει βάλει πλώρη.

ΚΑΠΕΤΑΝ ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΑΟΥΣΑΚΗΣ Αγαπητέ καπετάν Γιώργη σε κατευοδώνουμε κι εμείς, μαζί με την αγαπημένη σου οικογένεια, τους συμπατριώτες σου, τους συναδέλφους σου, τους αναγνώστες της Γαλαξιδιώτικης εφημερίδας σου και τους αμέτρητους φίλους σου, στο στερνό και λογκάδο σου ταξίδι, τραβερσάδα θα λέγαμε στην αιωνιότητα... Στο ταξίδι όμως αυτό, όπως λέει και ο μεγάλος ποιητής Καβάφης: «Να εύχεσαι να’ ναι μακρύς ο δρόμος. Πολλά τα καλοκαιρινά πρωινά να είναι που με τη ευχαρίστηση, με τη χαρά θα μπαίνεις σε λιμένες πρωτοειδωμένους» και ως συνετός και πεπειραμένος αρχιπλοίαρχος θα αράξεις στις ουράνιες μπουνάτσες τελικά. Καπετάν Φρίξος Δήμου.

13

του Δημήτρη Μηνδρινού Β΄ Αντιπροέδρου του Δ.Σ. Λέσχης Αρχ/χων, Μέλους Δ.Σ. της Π.Ε.Σ.Π.Ε.Ν.

ΤΑ ΣΙΔΗΡΑ ΤΕΙΧΗ ΘΑ ΣΩΣΟΥΝ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Τ

ρείς είναι οι παράγοντες στους οποίους η σημερινή φτωχή Ελλάδα, θα μπορούσε να στηρίξει τις Ελπίδες της, για την έξοδο της από την οικονομική κρίση. Θα αναφερθώ συνοπτικά, από τους προϊστορικούς χρόνους μέχρι και σήμερα για την προσφορά της Ελλ. Ναυτιλίας, στην Ελλάδα μας. Καταρχήν η γεωγραφική θέση της χώρας μας, το κλίμα και οι ατελείωτες ακτές της, συνετέλεσαν ώστε οι Έλληνες να στραφούν προς τη θάλασσα να την αγαπήσουν και να πιστούν ότι η θάλασσα θα τους προσφέρει ένα καλύτερο τρόπο ζωής, χαρά, ελευθερία ζωής και πνεύματος. Ο Θεμιστοκλής (501-461 π.χ.) θεωρείται ως η πιο αξιόλογη προσωπικότητα της Αθήνας. Δημιούργησε ένα μεγάλο αριθμό ικανών ναυτικών και πλοίων, κέρδισε σημαντικές μάχες στη θάλασσα, κράτησε την Ελλάδα ελεύθερη και έφθασαν οι Αθηναίοι να ελέγχουν πολιτικά, εμπορικά το θαλάσσιο εμπόριο σε περισσότερο από 300 πόλεις. Το 330 μ.χ. η Κωνσταντινούπολη γιορτάστηκε ως η πρωτεύουσα του Βυζαντίου. Ήταν ένα φυσικό λιμάνι και οι εκεί Έλληνες ήταν πλειοψηφία του πληθυσμού του Βυζαντίου, επέκτειναν και ανέπτυξαν τις δραστηριότητές τους στον τομέα της Ναυτιλίας, δημιουργώντας μακρά περίοδο ναυτικής ιστορίας. Σ’ αυτό, συνέβαλλε και η πολιτική που υιοθέτησε στον τομέα της Ναυτιλίας το Βυζάντιο. Μετά την πτώση του Βυζαντίου και μέχρι τον αγώνα της ανεξαρτησίας οι Έλληνες ναυτικοί ήταν παρόντες σ’ όλη την Ευρώπη. Η συμβολή του Εμπορικού μας στόλου, για την απελευθέρωση της πατρίδας μας, δε έχει όρια. Κατά τον πρώτο και δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο η Ελλ. Εμπ. Ναυτιλία πρόσφερε τεράστιες υπηρεσίες στους απελευθερωτικούς αγώνες όσο καμία άλλη σύμμαχος χώρα. Στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο από τα 615 Ελληνικά πλοία που υπήρχαν στην αρχή του πολέμου, επέζησαν μόνο τα 305 και χάθηκαν 2.500 Ελλ. Ναυτικοί. Μετά από τις τεράστιες καταστροφές των δύο παγκοσμίων πολέμων που υπέστη η Ελλ.

14

Ναυτιλία στη συνέχεια χωρίς καμιά οικονομική βοήθεια από το κράτος η Ναυτιλία μας ανδρώθηκε και πάλι, κατέκτησε την πρώτη θέση στην παγκόσμια Ναυτιλία και κύρος στα πλαίσια των Διεθνών σχέσεων με τους εταίρους μας. Ένα προνόμιο στα χέρια της κάθε κυβέρνησης που μπορεί και πρέπει να εκμεταλλεύεται προς επίτευξη των στόχων της Εθνικής της πολιτικής (εφόσον ασκεί σωστή οικονομική πολιτική) και να το διαφυλάττει ως το πολυτιμότερο αγαθό. Τα συνοπτικά προαναφερόμενα γεγονότα μας δείχνουν ότι η Ελλ. Ναυτιλία ήταν εκείνη που έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο για την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους εκάστοτε κατακτητές και έφερε την ευημερία στη χώρα μας. Από τη σημερινή οικονομική κρίση που μαστίζει την χώρα μας, κατά την ταπεινή μου γνώμη, μια είναι η ελπίδα να βγούμε το γρηγορότερη από αυτή. Η αγαστή, η έντιμη, η προγραμματισμένη και ειλικρινή συνεργασία, κράτους, πλοιοκτησίας, συνδικαλιστικών οργανώσεων. Αν καθίσουν στο στρογγυλό τραπέζι με διάθεση να εξεύρουν λύσεις και να επιλύσουν και τα ακόλουθα ερωτήματα: 1. Γιατί τα Ναυπηγεία Σκαραμαγκά που διαθέτουν και την μεγαλύτερη δεξαμενή της Μεσογείου, που άλλωστε επί εποχής Νιάρχου κατακλίζοντο από επισκευές και κατασκευές πλοίων σήμερα παραμένουν ανενεργά ; 2. Γιατί τα Ναυπηγεία Ελευσίνας, άλλοτε ΑΝΔΡΕΑΔΗ που έσφυζαν από ζωή και πλούτο, σήμερα μαραζώνουν ; 3. Γιατί η επισκευαστική βάση ΠΕΡΑΜΑΤΟΣ με τους χιλιάδες εργαζόμενους - μέσα και έξω από τη περιοχή - είναι σήμερα μια νεκρή περιοχή ; 4. Γιατί οι Έλληνες πλοιοκτήτες να καταφύγουν στην αλλοδαπή για την ναυπήγηση δεκάδων πλοίων τους και για τις επισκευές των πλοίων τους και να χάνεται τεράστιος πλούτος από την Ελλάδα μας ; 5. Γιατί οι Έλληνες πλοιοκτήτες να μην επανδρώνουν τα πλοία τους με Έλληνες Ναυτικούς που πονούσαν το καράβι και το θεωρούσαν δεύτερο σπίτι

του Μ. Συνοδινού Πρώην αρχιμηχανικός Εμπορικού Ναυτικού - Συγγραφέας.

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ τους και συνέβαλλαν οι Ελλ. Ναυτικοί στο θαύμα της μεγάλης Ελλ. Ναυτιλίας, απαλλαγμένοι από θεωρίες που φέρνουν την καταστροφή ; 6. Γιατί οι Ελλ. Πλοιοκτήτες καταφεύγουν στους αλλοδαπούς αξιωματικούς και πληρώματα και επανδρώνουν τα πλοία τους με Φιλιππινέζους, Πακιστανούς, Μπακλαντέζους κ.α. και χάνεται πολύτιμο συνάλλαγμα από την Ελλάδα, κάνοντας τις μέχρι χθες φτωχές αυτές χώρες, σήμερα πλούσιες, και εμείς γινόμαστε φτωχότεροι ; Κανένας ναυτικός στον κόσμο δεν μπορεί να συγκριθεί με την ναυτοσύνη του Έλληνα Ναυτικού.

7. Γιατί οι Νέοι Έλληνες, το μέλλον της πατρίδας μας, παρουσιάζουν τόση μεγάλη ανεργία και πολλοί νέοι επιστήμονες κ.α. αποδημούν σε άλλες χώρες προς αναζήτηση εργασίας ; 8. Γιατί πιστεύουν οι κρατούντες ότι με τις μειώσεις μισθών και συντάξεων θα βγούμε από την οικονομική κρίση ; Ας καθίσουν λοιπόν στο στρογγυλό τραπέζι κυβερνώντες, πλοιοκτήτες και Συνδικαλιστικές οργανώσεις, να βρούνε την χρυσή τομή. Να ξανάρθει η ευημερία και ο πλούτος στην πατρίδα μας. Να μην εξαρτόμεθα από την ΤΡΟΪΚΑ και να ελπίζουμε ότι θα μας βγάλει από τα Μνημόνια και την κρίση. Πρέπει η Ελλ. Σημαία να γίνει ανταγωνιστική. Πρέπει ο Πειραιάς να γίνει το κέντρο της Ναυτιλίας. Η Ναυτιλία, είναι ο πυλώνας που μπορεί να στηρίξει την Οικονομία της Ελλάδας για να βγούμε από τη σημερινή οικονομική κρίση και θα το καταφέρουμε εφόσον υπάρξει Συσπείρωση και Μαζικότητα. Η Ελληνική. Ναυτιλία είναι ένα προνόμιο στα χέρια της κάθε κυβέρνησης. Και ας μου επιτραπεί να σας υπενθυμίσω τον χρησμό της Πυθίας στη Ναυμαχία της Σαλαμίνας στις 22 Σεπτεμβρίου του 480 π.χ. τότε που οι Αθηναίοι απειλούμενοι από τους Πέρσες ζήτησαν την συμβολή του Μαντείου των Δελφών. Η απάντηση ήταν «τα Ξύλινα τείχη θα σώσουν την πόλη». Σήμερα η Σωτηρία μας είναι τα Σιδηρά τείχη.

Το κάτωθι άρθρο είναι αναδημοσίευση από το Περιοδικό ''ΝΑΥΤΙΚΗ ΕΛΛΑΣ'' της ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΘΑΛΑΣΣΙΑΣ ΕΝΩΣΗΣ, τεύχος 963, Ιανουάριος 2014, σελίδα 15, άρθρο του κ. Θανάση. Ι. Κουκάκη.

«Κρίσιμο για το 2014 το Ναυτικό Απομαχικό Ταμείο. Σημαντικά επιβαρυμένα αναμένονται το 2014 τα οικονομικά αποτελέσματα του Ναυτικού απομαχικού ταμείου καθώς η αυξανόμενη ανεργία των ναυτικών επιβαρύνει την οικονομική κατάσταση του Ταμείου. Η Ανεργία στους ναυτικούς έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις και πλέον οι άνεργοι ανέρχονται στους 5000 εκ των οποίων οι 1000 προστέθηκαν τους τελευταίους τέσσερις μήνες. Αποτέλεσμα των χαμένων αυτών εισφορών είναι το οργανικό έλλειμμα του ΝΑΤ για το 2014 να εκτιμάται στα 973,3 εκατ. ευρώ. Τα έσοδα του Ναυτικού Απομαχικού Ταμείου εκτιμάται ότι θα φτάσουν τα 251,7 εκατομμύρια ευρώ και τα έξοδα του το 1,225 δις. ευρώ. Είναι χαρακτηριστικό ότι μετά τη λήψη του τρίτου τριμήνου του έτους 2014 θα γίνει επανεκτίμηση των στοιχείων και ανάλογα με την πορεία της εξέλιξης του προϋπολογισμού θα διαμορφωθεί και το οργανικό έλλειμμα. Υπό το βάρος του προβλήματος ο υπουργός Ναυτιλίας και Αιγαίου κ. Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης χορήγησε στα μέσα Δεκεμβρίου έκτακτη οικονομική ενίσχυση 1.523.000 ευρώ σε κατηγορίες άνεργων ναυτικών. Το ποσό αυτό καθορίζεται στα 240 ευρώ για τους άγαμους ή άγαμες ναυτικούς και 325 για όσους είναι έγγαμοι ή έχουν προστατευόμενα τέκνα, δηλαδή τα ίδια ακριβώς ποσά σε σχέση με τις προηγούμενες χρονιές. Η οικονομική αυτή ενίσχυση δόθηκε για τις εορτές των Χριστουγέννων από το Κεφάλαιο Ανεργίας και Ασθενείας Ναυτικών, ενώ για την λήψη της λήφθηκαν υπ' όψιν κοινωνικά, οικονομικά και ιατρικά κριτήρια. Συγκεκριμένα την έλαβαν ναυτικοί που, μεταξύ άλλων ήταν εγγεγραμμένοι στους καταλόγους ανέργων του γραφείου Ευρέσεως Ναυτικής Εργασίας, δεν λαμβάνουν σύνταξη ή δώρο από πλοιοκτήτρια εταιρεία, δεν λαμβάνουν βοήθημα άλλης μορφής, είναι ανασφάλιστοι, δεν έχουν επιδοθεί σε άλλη απασχόληση, καθώς και όσοι έχουν προϋπηρεσία, αλλά δεν μπορούν να εργασθούν γιατί πάσχουν από χρόνια νοσήματα». Σ.Σ. Η θάλασσα για τους Έλληνες υπήρξε πάντα η σωτηρία του έθνους. Και τώρα παρουσιάζεται πάλι επιτακτική η ανάγκη ο Υπουργός κ.Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης, ή οι εκάστοτε υπουργοί Εμπορικής Ναυτιλίας να οδηγήσουν τα Ελληνόπαιδα προς αυτή την μεγάλη Ελληνική Ναυτοπολιτεία η οποία αποτελεί τη δόξα του έθνους και το συνάλλαγμα που φεύγει προς ξένες χώρες να επανέλθει στην Ελλάδα!

15

του Πάτροκλου Χ’Αθανασίου

Σκέψεις ενός ναυτικού επί την ευκαιρία της ολοκλήρωσης των φετινών Ποσειδωνίων

Ο

λοκληρώθηκαν και τα φετινά Ποσειδώνια 2014,μεγαλύτερα από ποτέ, με την συμμετοχή 1800 εκθετών από 93 χώρες και περίπου 19.000 επισκέπτες. Η παγκόσμια ναυτιλιακή βιομηχανία αναγνωρίζει την εξέχουσα θέση των Ποσειδωνίων στην ναυτιλιακή βιομηχανία καθώς εκεί παρουσιάζονται νέα προϊόντα , συζητιούνται θεσμικές και τεχνολογικές εξελίξεις και οριστικοποιούνται νέες επενδύσεις και συμφωνίες. Και αυτή την φορά η μεγαλύτερη εθνική συμμετοχή ήταν της Κίνας ακολουθούμενη από την Κορέα και την Ιαπωνία. Φέτος σημειώθηκε αύξηση κατά 20% στην συμμετοχή χωρών του Gulf Cooperation Council με πολλές εταιρείες από τα Ηνωμένα Αραβικά Κράτη, την Σαουδική Αραβία, το Κατάρ και το Ομάν να αναζητούν ευκαιρίες για επενδύσεις και συνεργασίες. Η σημασία της έκθεσης για την χώρα μας είναι πολλαπλή καθώς προβάλλει μία θετική εικόνα στο εξωτερικό και εισφέρει περί τα 50 εκατ. ευρώ στην τοπική και εθνική οικονομία μας προσελκύοντας τουρισμό υψηλού επιπέδου που διαμένει μετακινείται, οργανώνονται δεξιώσεις και γεύματα καθώς και δαπανούνται σοβαρά ποσά για την κατασκευή των περιπτέρων τω εκθετών. Μην ξεχνάμε ότι η ναυτιλία μας αποτελεί το 7% του ΑΕΠ για την ελληνική οικονομία και απασχολεί 192.000 άτομα άμεσα. Όπως τόνισε ο κος Γιάννης Λύρας, Πρόεδρος της Συντονιστικής Επιτροπής των Ποσειδωνίων, ο ελληνόκτητος στόλος αριθμεί αυτή την στιγμή 3.669 ποντοπόρα πλοία άνω των 1000GT , αντιπροσωπεύει το 16,16% του παγκόσμιου στόλου σε χωρητικότητα εκτοπίσματος και το 46,72% του ευρωπαϊκού στόλου σε ολική χωρητικότητα. Ο ελληνικός στόλος συνεχώς επεκτείνεται και εκσυγχρονίζεται. Πέρυσι δαπανήθηκαν από τους Έλληνες, 13 δις δολάρια για το νέο ναυπηγικό τους πρόγραμμα σε περισσότερα από 300 πλοία κάθε τύπου. Ο Δημήτρης Κωττάκης, ιδρυτής και εκδότης των «Ναυτικών Χρονικών» από το 1931 έως το 1983 έγραφε : «Η θάλασσα αρρωσταίνει αλλά ποτέ δε πεθαίνει» και συμβούλευε φίλους του να αγοράζουν ή και να ναυπηγούν κατά τις περιόδους κρίσης. Ίσως αυτό να εξηγεί το παράδοξο ότι, παρά τους χαμηλούς ναύλους τις τελευταίας πενταετίας οι «μεγάλοι» εφοπλιστές έγιναν «μεγαλύτεροι» και βάση του πίνακα που κατήρτισαν οι υπεύθυνοι των Ποσειδωνίων, οι πρώτοι 10 εκατομμυριούχοι του τονάζ, έχουν ως κάτωθι: T.D.W. SHIPS 1.

John Angelicoussis Group 19,528,521 97 2.

Economou/TMS Dry&TMSTankers&TMSbulkers 12,908,057 100 3.

G.Prokopiou/Dynacom&Dynagas&Sea Traders 11,663,483 83 4.

P.Georgiopoulos 10,450,000 104 5.

Frangou/Navios 8,637,751 92 6.

Enterprises Shipping&Trading 7,419,61 78 7.

Anna Angelicoussi Group 7,100,000 47 8.

Euronav Hellas 6,689,523 33 9.

Tsakos Columbia 6,532,377 67 10. Andr.Martinos/Minerva 6,389,560 53 Αξίζει να αναφερθεί ότι από τα 97 πλοία διαφορετικού τύπου του πρώτου στη λίστα Ι.Αγγελικούσση, μόνο τα 13 έχουν ξένη σημαία ενώ στα υπόλοιπα κυματίζει η γαλανόλευκη! Εύχομαι τα φετινά Ποσειδώνια να αφυπνίσουν το ελληνικό κράτος για την σημασία που πρέπει επιτέλους να δώσει στην ναυτιλία μας ώστε αυτή να μπορέσει να γίνει ο μοχλός ανάπτυξης της οικονομίας μας και να βρεθεί η Σολομώντειος λύση, ώστε οι Έλληνες εφοπλιστές να υψώσουν σε πε-

16

ρισσότερα πλοία την γαλανόλευκη, να απασχολήσουν όλο και πιο πολλούς έλληνες ναυτικούς , να επιστρέψουν τα γραφεία τους στην Ελλάδα και να μας προτιμούν για τους δεξαμενισμούς των πλοίων τους και τις επισκευές τους. Ίσως φαίνεται ουτοπικό όμως, μία «έξυπνη» κυβέρνηση θα έπρεπε να σκύψει και να ασχοληθεί σοβαρά με αυτόν τον σημαντικό τομέα που αν οργανωθεί σωστά και αν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς καταλάβουν το μακροχρόνιο όφελος αυτής της προσπάθειας και αφήσουν στην άκρη τις επί μέρους κοντόφθαλμες επιδιώξεις των, τότε θα μπορέσει να πραγματοποιηθεί με την συνδρομή και του τουρισμού το θαύμα στην οικονομία μας. Είναι αμαρτία ξένες χώρες προηγμένες η μη, να έχουν την εξυπνάδα να αγκαλιάζουν και να επωφελούνται από την ελληνόκτητη ναυτιλία και το ελληνικό κράτος να μην προσπαθεί να την προσεγγίσει και να την επαναπατρίσει!. Γιατί θέλουμε να πουλήσουμε τα ναυπηγεία μας σε ξένους? Γιατί διώξαμε τις επισκευές από το Πέραμα που κάποτε έβριθε από ζωή και έδινε σε τόσους ανθρώπους μεροκάματο? Περηφανεύεται το κράτος για την αύξηση αφίξεων των κρουαζιερόπλοιων και σωστά αλλά, το ίδιο κράτος φρόντισε να κλείσουν μία -μία οι ελληνόκτητες εταιρείες κρουαζίερας, αυτές που ξεκίνησαν τον θαλάσσιο τουρισμό στην Ελλάδα , που τα πλοία τους έφταναν μέχρι την Καραϊβική και την Νότιο Αφρική και που εν κατακλείδι έκαναν γνωστό τον θεσμό της κρουαζιέρας διεθνώς!! Από τις εταιρείες αυτές διαφημίστηκαν τα ελληνικά νησιά παγκοσμίως, με ιδίες δαπάνες από την δεκαετία του 60, τα αμιγώς ελληνικά τους πληρώματα έκαναν γνωστή την ελληνική φιλοξενία, την ελληνική κουζίνα μέχρι και τους ελληνικούς χορούς !! Οι εταιρείες αυτές απασχολούσαν μόνο ελληνικά πληρώματα, επισκεύαζαν κάθε χρόνο τα πλοία τους στο Πέραμα ή στα εδώ ναυπηγεία , προμηθεύονταν όλα τα υλικά και είδη τροφοδοσίας από τον Πειραιά , είχαν τα κεντρικά τους γραφεία στον Πειραιά και έφερναν το συνάλλαγμα στην χώρα μας με το τσουβάλι διότι όλες οι εισπράξεις από τον κόσμο όλον όπου διατηρούσαν πρακτορεία η δικά τους γραφεία έρχονταν στην Ελλάδα και δραχμοποιούντο, γιατί εδώ ήταν οι κυριότερες δαπάνες των πλοίων τους, εδώ πληρωνόντουσαν τα πληρώματα, οι προμηθευτές, τα συνεργία, οι υπάλληλοι των γραφείων, τα καύσιμα των πλοίων και εδώ ζούσαν και ξόδευαν οι ιδιοκτήτες των άρα όλα τα έσοδα εισέφεραν βασικά κατά 90% μόνο στην Ελληνική Οικονομία!! ¨Όταν όμως άρχισαν να εμφανίζονται ξένες εταιρείες μεγαθήρια που αντλούσαν κεφάλαια από τα ξένα χρηματιστήρια , οι εταιρείες αυτές θέλανε την στήριξη και την συνεργασία του κράτους ώστε να μπορούν να είναι ανταγωνίσιμες και να επιβιώσουν όμως φωνή βοώντος εν ερήμω και μία - μία έκλεινε …… Τώρα είμαστε περήφανοι που προσεγγίζουν τα ξένα πλοία, με τα αλλοδαπά πληρώματα και πληρώνουν μόνο τους πράκτορες για τις περιηγήσεις των τουριστών και τον ελλιμενισμό των πλοίων , αυτά είναι τα χρήματα πουν μένουν στην πατρίδα μας μαζί και με κάθε «ευρουλάκι» που θα ξοδέψει ο τουρίστας που μεταφέρουν. Εύγε κράτος !!!!Κανείς πατριώτης δεν υπάρχει να καταλάβει πόσο σημαντικοί είναι η ναυτιλία και ο τουρισμός για την Ελλαδίτσα μας . Μην ξεχνάμε ότι μετά τον πόλεμο η ναυτιλία έδωσε δουλειά σε πολλούς νέους (όπως και εγώ μπαρκάρισα δόκιμος μετά από τα καΐκια)-που έστελναν τον μισθό τους σπίτι και συντηρούσαν την οικογένεια, έχτιζαν σπίτια, προίκιζαν αδελφές -και σε πολλά επαγγέλματα συναφή με την ναυτιλία . Αντί να ασχολούμεθα με το εάν πρέπει να ζυγίζεται η φρατζόλα του ψωμιού η όχι, καλά θα ήταν να ασχοληθεί το κυβερνητικό επιτελείο να βρει την φόρμουλα που θα είχε όλες μεν τις μεριές ικανοποιημένες αλλά με βασικό ωφελημένο την πατρίδα! Δεν είμαστε μία χώρα βιομηχανική και δυστυχώς οι αγρότες μας, με τις κατά καιρούς ασκούμενες πολιτικές και επιδοτήσεις, έγιναν «αφεντικά» και δεν θέλουν να δουλέψουν στα χωράφια είναι λοιπόν καιρός να βρούμε λύσεις ρεαλιστικές και πραγματοποιήσιμες, που είναι μπροστά στα μάτια μας και μπορούν ουσιαστικά να μας βγάλουν από το τέλμα και να μην είμαστε ουραγοί των ξένων μοντέλων ανάπτυξης . Μην ξεχνάμε το ελληνικό επιχειρηματικό δαιμόνιο με αυτό που πορεύτηκαν και δημιούργησαν γενιές και γενιές και που π.χ στην Ναυτιλία μας δίνει συνεχώς την πρωτιά !!!!! Κάθε χώρα έχει τα δυνατά της σημεία, ας τα αναδείξουμε λοιπόν και ας προσπαθήσουμε να τα αξιοποιήσουμε προς όφελος όλων των Ελλήνων.

17

του Μ. Συνοδινού

Πρώην αρχιμηχανικός Εμπορικού Ναυτικού - Συγγραφέας.

ΜΕΓΑΛΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ. ΝΑΥΤΙΚΟΙ ΛΙΓΟΙ

Μ

ια μεγάλη ναυτοπολιτεία με πάμπολλους θαλάσσιους δρόμους να αρμενίζει και οι πλώρες να ανοίγουν τα κύματα. Άλλα ταχύτατα , άλλα να ταξιδεύουν με οικονομική ταχύτητα αναλόγως τις εντολές των εφοπλιστών. Το «έχομεν γην και πατρίδα όταν έχομεν πλοια και θάλασσα»του μεγάλου Θεμιστοκλή είναι διαχρονική φράση που την σεβάστηκαν οι αιώνες.

Μια ναυτική πατρίδα όπως η Ελλάδα, μια ναυτική δύναμη πρώτη στην Ευρώπη μια πατρίδα που οι καλλίτεροι πρεσβευτές της είναι τα πλοία της και οι ναυτικοί της είναι αδιανόητο τα βαπόρια να μην τα επανδρώνουν Έλληνες ναυτικοί! Πρωτοπόροι είμαστε και μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και δρόμος ανοιχτός για τους Έλληνες, ήταν να βρούμε μια θέση σε μια ναυτιλιακή εταιρία και ανάλογα, ή να ανεβούνε την σκάλα της ιεραρχίας, ως αξιωματικοί Γεφύρας Μηχανής και Τηλεγραφητές, ή να εργασθούνε στα πλοία αναλόγως τα προσόντα και κλίση του ναυτικού, δηλαδή ζημιωμένος κανένας δεν έμενε. Πολλές φορές όταν έφευγε ο ναυτικός από το πλοίο έκανε συμφωνία στην λήξη της αναπαύσεως του να ξαναφύγει στο ίδιο καράβι. Άλλα πλοία με εθνική σημαία που μετρούν και για τον Νηογνώμονα πόση εμπιστοσύνη έχει, και άλλα πλοία με ξένη σημαία συμβεβλημένα με το ΝΑΤ, ή και ανασφάλιστα όποτε οι ναυτικοί κατά τα γνωστά εξαγοράζανε την υπηρεσία τους για συντάξιμα χρόνια και ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Αυτά μέχρι που φύσηξε αέρας ζαλάδας και οι ναυτικοί αφήσανε τα πλοία και βγήκανε στη στεριά. Βαθμιαία τις θέσεις στα πλοία τις πήρανε ξένα πληρώματα με άλλες νοοτροπίες και με χωρίς την απαιτούμενη ναυτική συνείδηση και αντικαταστάθηκαν τα έμπειρα Ελληνικά χέρια με ξένους, τους οποίους οι εφοπλιστές συνέφεραν οικονομικά μεν, αλλά μακροπρόθεσμα είχανε πολλά προβλήματα. Και αυτά μεν δια μεν τους ναυτικούς από βόρεια είχανε συνηθίσει να ταξιδεύουν το βαπόρι μόνο και αν προέκυπτε ζημιά να καλούνε συνεργεία για τις επιδιορθώσεις ή να διαφωνούν με τους Αρχιμηχανικούς, γιατί δεν τους τα δώσανε όλα τέλεια μετά την επισκευή και τα άφησαν

18

έτσι, με τους δε ναυτικούς από ασιατικές χώρες να μην έχουν ιδέα πολλές φορές ποιο είναι το καθήκον τους μέσα στο πλοίο που η θέση τους απαιτούσε. Το πάμπλουτο και αρχαιότερο ταμείο των ναυτικών, με την μεγάλη οικονομική δύναμη μαγνήτισε πολλούς πώς να το ελαφρώσουν και για να μην μακρηγορούμε , βρέθηκε όπως είναι τώρα. Εμείς ως απόμαχοι ψάχνουμε στον ΕΟΠΥΥ γιατρό και ανεξαρτήτως βαθμού αν χρειαστούμε βοήθεια νοσοκομειακή, ενδεχομένως να βρεθούμε σε κανένα ράντζο στον διάδρομο! Και τίθεται το ερώτημα. Για όλα αυτά τα χάλια ποιος θα μας εξηγήσει που φταίξαμε και βρεθήκαμε στο περιθώριο όσοι ζήσαμε τέλος πάντων γιατί στο ναυτικό επάγγελμα η ζωή του ναυτικού αποφασίζεται από το πάχος της λαμαρίνας , τις καιρικές συνθήκες, της απαιτήσεις εφοπλιστών και παραληπτών φορτίου! Κατά τα άλλα συζητούμε ότι στην Ελλάδα έχομε δημοκρατικό πολίτευμα, μα αυτό αρχίζει από το λαό προς την εξουσία και όχι αντίστροφα... Η επιβαλλόμενη λύση είναι η πολιτεία να πλησιάσει πιο πολύ τους εφοπλιστές να φέρουνε τα πλοία τους ή όσο το δυνατό περισσότερα στην Ελληνική σημαία και να οδηγήσει η πολιτεία τα ελληνόπαιδα στα καράβια τα Ελληνικά, αντί να φεύγουν εργάτες στα ευρωπαϊκά κράτη. Το θέμα είναι άκρως εθνικό και ναι μεν ακουμπάει όλη τη βουλή αλλά πιο πολύ τον Εκάστοτε Υπουργό εμπορικής ναυτιλίας.. Αναμένομεν φως εξ ανατολών. Εμείς με τα πρεσβυτικά κεφάλια σήμερα, δημιουργήσαμε και ταξιδέψαμε την πρώτη ναυτιλία του κόσμου. Σήμερα να μου επιτραπεί η φράση, πένητες και κοιτάζαμε προς το παρελθόν μελαγχολικοί. Πάνε οι θύελλες, πάνε οι αυτοθυσίες πάνε τα όνειρα, πάνε οι όμορφοι συλλογισμοί για τα χρόνια των νέων μα και των απομάχων ναυτικών. Άραγε γεννιέται το ερώτημα στέκει στην θέση του το πάνω και το κάτω, ο ήλιος ο ζωοδότης είναι όμορφος όπως ήτανε όσα χρόνια που ζήσαμε παιδικά και νέοι ή οι αχτίδες του γίνανε πράσινες και βλαβερές; τι κρίμα για την πιο ναυτική χώρα του κόσμου εκείνοι που την ταξιδεύσανε περήφανα , σήμερα να παρατηρούν την υπερηφάνεια και όνειρά τους πεσμένη χάμω με σπασμένα πόδια!!

Seapal Marine Inc. was established in Pireaus by ex - Masters and Ships’ managers.

Today, Our Company has representatives in Central America, Egypt, Georgia, India, Indonesia, Montenegro, Myanmar, Philippines, Romania, Russia, Sri Lanca, and Ukraine.

During all the years of providing crew recruitment services to our Principals, we have gained considerable experience in the manning of all types od vessels using multinational officers and crew.

Given the opportunity, we can guarantee your first class service with the outmost efficiency and skill.

Capt. Demos N. Papadopoulos Seapal Marine Inc. 9, Filellinon str. Piraeus 18536, Greece Tel: +30 2104292735 - Fax: +30 2104292725 E/m: info@seapal.gr and seapal01@hol.gr URL: www.seapal.gr FB page: Seapal Marine Inc

Εκδηλώσεις..

1

2

3

4

5

6

7

8 1 - 8. Στιγμιότυπα από την κοπή της Πρωτοχρονιάτικης πίτας της Λέσχης

20

..της Λέσχης

1

2

3

4

5

6

7

8 1 - 8. Στιγμιότυπα από την ετήσια χοροεσπερίδα της Λέσχης στο Athens Ledra Hotel. .

21

Εκδηλώσεις..

1

2

3

4

5

6

7

8 1 - 8. Στιγμιότυπα από την ετήσια χοροεσπερίδα της Λέσχης στο Athens Ledra Hotel. .

22

..της Λέσχης

1

2

3

4

5

6

7

8 1 - 8. Στιγμιότυπα από την ετήσια χοροεσπερίδα της Λέσχης στο Athens Ledra Hotel. .

23

O EΞΑΝΤΑΣ το περιοδικό της Λέσχης μας, παρ’ όλο που αριθμεί μερικές δεκαετίες ζωής, διατηρείται πάντα νέος και ελκυστικός. Μέσα σ' αυτά τα πλαίσια, αφιερώσαμε έναν όμορφο παιδικό χώρο για τα ΕΞΑΝΤΑΚΙΑ. Οι μικροί μας φίλοι λοιπόν, μας στέλνουν ζωγραφιές και ποιήματα. Άξιοι συνεχιστές της παράδοσης των γονιών τους και των παππούδων τους, αποτελούν μία ευχάριστη, δροσερή νότα για το πειροδικό μας.

Τα εγγόνια του καπτα Χρήστου Γερασίμου

Πάνος Γαβαλάς - 5 ετών

Εγώ είμαι πολύ μικρός ακόμα και δεν μπορώ να ζωγραφίσω όπως ο αδελφός μου, από του χρόνου όμως θα απολαύσετε το ταλέντο μου..... .....περιμένετε να μεγαλώσω λίγο και θα τα ξαναπούμε

Χρήστος Γαβαλάς - 3,5 ετών 24

η ... μικρή μας στήλη

επιμελείται η Λίνα Ποταμιάνου

Τρίτη 28 Ιανουαρίου 2014 Νάσια Αρμπίρου Ε΄ Τάξη Δημοτικού Αμυγδαλιά Μέσα στον κήπο ξεπροβάλλει Όμορφη και ευωδιαστή και την πρώτη του Φλεβάρη να την πάει να μαραθεί Ακόμα κι αν δεν το περιμένει πρέπει πάλι να καεί κι όλα τα φυλλαράκια της πρέπει να τα αποχωριστεί Αχ γλυκιά μου αμυγδαλιά Πως δε φοβάσαι το βοριά; Βαστάνε τα κλαδάκια σου τέτοια βαρυχειμωνιά; Μυγδαλιά μου, μυγδαλιά μου Τώρα θα ‘ρθει ο βοριάς Και θα σε περιμένει ολόλευκος και ο χιονιάς Παρασκευή 31 Ιανουαρίου 2014

Μπράβο!!!

Αγγελική Αρμπίρου Β΄ Τάξη Δημοτικού

Ταξίδι στον κόσμο της γλώσσας Άσκηση Παρακάτω θα βρεις δέκα λέξεις. Διάλεξε έναν συμμαθητή σου. Αφήστε τη φαντασία σας ελεύθερη και φτιάξτε με αυτές μια απίθανη ιστορία. Γράψτε την ιστορία σε μια λευκή σελίδα και όλοι μαζί ένα μικρό βιβλίο με εικόνες και εξώφυλλο: Αστροναύτης, επιβάτης, βιβλιοπώλης, ράφτης, μαθητής, γκιόνης, μανάβης, Φλεβάρης, φούρναρης, τραγουδιστής.

Ο Ντιλ και ο τραγουδιστής γκιόνη Ένα βράδυ του Φλεβάρη ο μικρός Ντιλ καθόταν στο κρεβάτι και έβλεπε τα αστέρια. Αναρωτιόταν τι θα θελε να γίνει όταν θα μεγαλώσει. Τότε του ήρθε η ιδέα να γίνει αστροναύτης και ήσυχος κοιμήθηκε. Το άλλο πρωί ήταν Σάββατο και πήγαν για ψώνια, πρώτα πέρασαν από τον βιβλιοπώλη για να πάρουν ένα βιβλίο. Έπειτα πήγαν στο φούρναρη για να πάρουν ψωμί. Έπειτα πήγαν στο σπίτι για φαγητό. Αφού ξεκουράστηκαν το απόγευμα πήγαν στο ράφτη για ένα φόρεμα της μαμάς του. Μπήκαν στο τρένο και ένας γκιόνης κάθησαι στο ανοιχτό παράθυρο του τραίνου και άρχισε να τραγουδάει. Ο Ντιλ τότε είπε «είναι ένας πολύ ωραίος τραγουδιστής». Πολύ ωραίο το γραπτό σου. Μπράβο!

25

ADRIAT ICO ODESSA ADRIATICO-BRIG (ISO 9002) Phone: +380-487-288144 E-mail: Pet@moryak.com

LTD

MARIUPOL ADRIATICO-MARIUPOL Phone: +380-629-529213 E-mail: sql@adiatico.com.va

We deal with Ukrainian Crews ONLY

Please Call: 210 42.83.355 Capt. A. Pirovolakis Capt. K. Gikas Capt. K. Karampasis Mr. G. Michaelides

Serving the Greek Shipmanagers since 1990, Efficiently and responsibly, assisting them to create their own pools, with accurate selections

Representatives in Greece ADRIATICO LTD 126 Kolokotroni Str., Piraeus 185-35 Phone: 210-4283.355, Fax: 210-4283.356, Telex: 213657, E-mail: crew@adriatico.gr

PRESS RELEASE 32η Γενική Συνέλευση των Μελών της HELMEPA Αθήνα, 15 Μαΐου 2014 Την Τετάρτη, 14 Μαΐου 2014 πραγματοποιήθηκε η 32η Γενική Συνέλευση των Μελών της HELMEPA, όπως ορίζει το Καταστατικό της Ένωσης. Τη Συνέλευση φιλοξένησε η εταιρεία CERES στο κτίριο τους, στον Πειραιά. Κατά τις αρχαιρεσίες, η Συνέλευση με μυστική ψηφοφορία εξέλεξε το νέο 15μελές Διοικητικό Συμβούλιο το οποίο συνήλθε ως Σώμα με την εξής σύνθεση:

1

2

Πρόεδρος Αντιπρόεδρος Γενικός Γραμματέας Ειδική Γραμματέας Ταμίας Αναπληρωτής Ταμίας Μέλη

Κούστας Ιωάννης Ξυλάς Ιωάννης Λεμονίδης Δημήτριος Νταϊφά Ειρήνη Μπαφαλούκος Νικόλαος Δαλακούρας Μιχάλης Λως Αικατερίνη Ιωαννίδης Ιωάννης Χανδρής Μιχαήλ Ζαχαριάδης Παναγιώτης Μάνος Διαμαντής Γράτσος Γεώργιος Πίττας Αριστείδης Χαλάς Ιωάννης Τσάκος Αλέξανδρος

Αναπληρωματικό Μέλος

Ανδρέου Γαβριήλ

Ο Πρόεδρος και τα Μέλη του Συμβουλίου εξέφρασαν τη δέσμευσή τους στους σκοπούς της HELMEPA και την απόφασή τους να εργαστούν για να διαδώσουν το μήνυμα της Ένωσης στην ευρύτερη ναυτιλία. Η εταιρεία CERES, όπως απογευματινό μπουφέ.

πάντα,

ευγενικά

προσέφερε

φωτ.1 / από αριστερά:

Πλοίαρχος Ιάκωβος Α. Περαντινός, κ. Παναγιώτης Ζαχαριάδης, Δρ. Ιωάννης Κούστας, κ. Νικόλαος Μπαφαλούκος, Πλοίαρχος Ιωάννης Ν. Χαλάς, κ. Εμμανουήλ Τσικαλάκης. φωτ.2 / από αριστερά:

Ο Γενικός Διευθυντής κ. Δημήτρης Κ. Μητσάτσος, ο Πρόεδρος Δρ. Ιωάννης Κούστας, ο Ταμίας κ. Νικόλαος Μπαφαλούκος και ο Νομικός Σύμβουλος κ. Παναγιώτης Βρεττάκος. φωτ.3 / από αριστερά:

Η 32η Τακτική Γενική Συνέλευση των Μελών της HELMEPA

30

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Η ύδρευση της Αττικής από την αρχαιότητα έως σήμερα του Δρ. Πέτρου Τζιά

31

Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΓΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ του Πέτρου Τζιά, Δρ. Χημικού Μηχανικού

Νερό, βασικό στοιχείο της ζωής και του πολιτισμού Το νερό είναι ένα από τα πλέον σπουδαία και απαραίτητα στοιχεία για την ύπαρξη και διατήρηση της ζωής. Το νερό απαντάται στη φύση υπό τη μορφή τριών φάσεων, την υγρή, το γνωστό νερό, την αέρια, τους υδρατμούς και την στερεά, τον πάγο. Το μεγαλύτερο ποσοστό της επιφάνειας της γης καλύπτεται από νερό. Το 97% του νερού της γης είναι αλμυρό και βρίσκεται στις θάλασσες ενώ μόνο το 3% είναι γλυκό και αποτελεί τα επιφανειακά νερά δηλαδή λίμνες και ποτάμια, τα νερά των υπόγειων υδροφορέων, τα νερά των πάγων και το νερό των νεφών. Από τα γλυκά νερά το μεγαλύτερο ποσοστό βρίσκεται στους παγετώνες, ένα μικρότερο ποσοστό είναι υπόγεια νερά και μόλις ένα πολύ μικρό ποσοστό αποτελεί το νερό των λιμνών και των ποταμών. Το νερό των νεφών δεν είναι παρά ελάχιστο σε σχέση με τις άλλες μορφές γλυκού νερού. Το νερό στο σώμα του ανθρώπου και των ζώων βρίσκεται σε ποσοστό 55-78%, ενώ στα κύτταρα η περιεκτικότητα ανέρχεται στο 90%, αποτελεί δε θεμελιώδες συστατικό και των φυτών και των διαφόρων τροφών του ανθρώπου. Το νερό διαθέτει τέτοιες φυσικοχημικές ιδιότητες που το καθιστούν άριστο διαλύτη, παρουσιάζει πολύ καλή συνάφεια με διάφορες επιφάνειες και έτσι διευκολύνει την διατροφή των φυτών και των ζώων και παίζει σπουδαίο ρόλο στον μεταβολισμό τους. Είναι πρωτεύουσας σημασίας συστατικό για την διατροφή του ανθρώπου, λαμβανόμενο άμεσα ή έμμεσα με διάφορες τροφές, είναι απαραίτητο για την κατ` οίκον οικονομία, μαγείρεμα, καθαριότητα κλπ. και είναι βασικό στοιχείο για την γεωργία, την κτηνοτροφία και τις διάφορες βιομηχανικές δραστηριότητες του ανθρώπου. Τα νερά που είναι χρήσιμα για την διατροφή και τις διάφορες δραστηριότητες του ανθρώπου είναι τα γλυκά νερά και από

32

αυτά προσβάσιμα είναι τα επιφανειακά και τα υπόγεια νερά. Το νερό στη φύση βρίσκεται σε διαρκή κίνηση, αντλείται για χρήση και καταναλώνεται ή ρέει προς την θάλασσα, από εκεί όμως εξατμίζεται, με την μορφή νεφών μεταφέρεται με τους ανέμους προς ψυχρότερα μέρη όπου πέφτει σαν βροχή, χαλάζι ή χιόνι και ξαναγεμίζει τις διάφορες υδαταποθήκες γλυκού νερού της φύσης. Κατ` αυτό τον τρόπο το γλυκό νερό καθίσταται ένας πόρος ανανεώσιμος. Εξαιτίας της ζωτικής σημασίας και της μεγάλης χρησιμότητας του νερού για την επιβίωση και τις διάφορες δραστηριότητές του ανθρώπου, για την ίδρυση μεγάλων πόλεων επιλέγονταν πάντα περιοχές πλούσιες σε πόσιμο νερό. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι σπουδαίοι πολιτισμοί αναπτύχθηκαν πλησίον μεγάλων ποταμών, λιμνών ή σε μέρη όπου υπήρχαν άφθονα υπόγεια νερά. Από την αρχαία δε εποχή μέχρι σήμερα μεγάλες πόλεις και χώρες είναι συνδεδεμένες με την κατασκευή υδραγωγείων, δεξαμενών, φρεάτων, καναλιών, αγωγών και άλλων έργων για την συλλογή, μεταφορά, αποθήκευση και άντληση πόσιμου νερού.

Η ύδρευση της Αθήνας από την αρχαιότητα έως την τουρκοκρατία. Η Αθήνα και γενικότερα η Αττική είναι μία περιοχή φτωχή σε βροχοπτώσεις και κατά συνέπεια σε υδάτινους πόρους και γι` αυτό κατά περιόδους, από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, υπέφερε από λειψυδρία. Σύμφωνα με την Ελληνική μυθολογία ο πρώτος βασιλιάς της Αθήνας, ο Κέκροπας, όταν θέλησε να επιλέξει σαν προστάτη της νέας πόλεως έναν από τους Θεούς, του παρουσιάστηκαν ο Ποσειδώνας και η θεά Αθηνά και ο μεν πρώτος κτυπώντας με την τρίαινά του τον βράχο ανέβλυσε ύδωρ, η δε Αθηνά κτυπώντας το χώμα με το δόρυ της φύτρωσε μία μικρή ελιά.

Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΓΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

Τρόποι μεταφοράς νερού κατά την αρχαιότητα Φρεάτια για τον εξαερισμό και την επίβλεψη της ροής του νερού

Το νερό πηγάζει από την κύρια πηγή

Αντεστραμένο σιφώνι

Ο Κέκροπας θεωρώντας την ελιά σύμβολο ειρήνης και ευημερίας επέλεξε την Θεά Αθηνά σαν προστάτιδα και έδωσε το όνομά της στην πόλη, ο Ποσειδώνας όμως προσβεβλημένος θύμωσε και κατεδίκασε την πόλη σε λειψυδρία. Παρά το γεγονός όμως αυτό στην περιοχή αυτή αναπτύχθηκε ο σπουδαιότερος πολιτισμός όλων των αιώνων. Η ύδρευση της αρχαίας Αθήνας στηρίχτηκε στα νερά δύο μικρών ποταμών που έρεαν περιμετρικά της Αθήνας, τον Κηφισσό και τον Ιλισσό. Ένας μικρότερος ποταμός πολύ γνωστός κατά την αρχαιότητα ήταν και ο Ηριδανός. Ο Κηφισσός, ο οποίος υπάρχει και σήμερα, πηγάζει από τους πρόποδες της Πάρνηθας και της Πεντέλης και περνώντας δυτικά της Αθήνας εκβάλλει στον Φαληρικό όρμο. Κατά την διαδρομή του αυτή στις κοίτες του κατέληγαν πολλά μικρότερα ρέμματα και χείμαροι. Ο Ιλισσός, ο οποίος σήμερα κατά το μεγαλύτερο τμήμα του έχει υπογειοποιηθεί, πηγάζει από τις βορειοδυτικές παρειές του Υμηττού και ξεκινώντας από την περιοχή του Χαλανδρίου περνώντας από του Ζωγράφου, τις στήλες του Ολυμπίου Διός και την Καλιθέα καταλήγει επίσης στο Φάληρο μαζί με τον Κηφισσό όπου σχηματίζουν το γνωστό Δέλτα. Λίγα τμήματα του Ιλισσού σήμερα είναι ανοικτά, όπως στις πηγές του, κοντά στην Αγία Φωτεινή και στην περιοχή του Φαλήρου. Ο Ηριδανός, πολύ μικρότερο ποτάμι επήγαζε από τον Λυκαβητό, διερχόταν από το κέντρο της αρχαίας Αθήνας, την περιοχή της Πλάκας, μετά από τον Κεραμεικό και τέλος χυνόταν στον Ιλισσό. Σήμερα είναι τελείως

Υδατογέφυρες για τη μεταφορά του νερού

καλυμμένος και μόνο ένα μικρό του κομμάτι στο αρχαίο νεκροταφείο του Κεραμεικού είναι ακάλυπτο και μαρτυράει για την ύπαρξή του παλαιότερα. Τον περισσότερο χρόνο του έτους τα ποτάμια αυτά είχαν λίγο ή και ελάχιστο νερό, δημιουργώντας μεγάλη λειψυδρία στην Αθήνα και τα περίχωρα. Για την αντιμετώπιση του προβλήματος αυτού, και την βελτίωση της ποιότητας της ζωής τους οι αρχαίοι Αθηναίοι εκτέλεσαν κατά περιόδους αξιόλογα έργα συλλογής πόσιμου νερού και υδροδότησης της πόλεώς τους. Τα πλέον σημαντικά έργα αυτής της μορφής είναι τα υδραγωγεία. Ένα υδραγωγείο αποτελείται από διάφορες εγκαταστάσεις συλλογής των νερών πηγών, ρεμμάτων ποταμών, ή εκμάστευσης υπόγειων υδάτων και μεταφοράς των με την βοήθεια αγωγών, καναλιών ή υδατογεφυρών από ένα μέρος προς άλλο για χρήση. Το νερό των υδραγωγείων συλλέγεται συνήθως σε κεντρικές δεξαμενές ή κατά τόπους φρέατα απ` όπου λαμβάνεται για κατανάλωση ή με δίκτυο σωληνώσεων κατανέμεται σε διάφορα μέρη μίας πόλεως ή περιοχής. Στην αρχαία Αθήνα κατέληγε σε κρήνες κοινής χρήσης. Εκτός από την κατασκευή των έργων ύδρευσης οι αρχαίοι Αθηναίοι είχαν θεσπίσει νόμους και ήταν οργανωμένοι έτσι ώστε αφενός μεν να μην γίνεται κατάχρηση των αποθεμάτων του νερού αλλά και να γίνεται σωστή και τακτική συντήρηση των υδραγωγείων και του δικτύου ύδρευσης.

33

του Πέτρου Τζιά, Δρ. Χημικού Μηχανικού

Το αρχαιότερο γνωστό υδραγωγείο της Αττικής ήταν το Πελασγικό, αποτελούμενο από πήλινους κυκλικής διατομής σωλήνες και το οποίο ξεκινούσε από τις παρυφές του Υμηττού κοντά στην Καισαριανή και διερχόταν από Γουδί, Στύλοι Ολυμπίου Διός, Ακρόπολη και έφτανε μέχρι του Φιλοπάππου. Ο Θησέας περί το 3090-3070 π.Χ. κατεσκεύασε το ομώνυμο υδραγωγείο, το οποίο μάλλον ήταν μία βελτίωση και προέκταση του Πελασγικού, ώστε να περιλάβει και νερά προερχόμενα από την δυτική πλευρά της Πεντέλης.

Αθήνας σε δεξαμενή 500 κυβικών μέτρων. Η διαδρομή του νερού ήταν: Περιοχή Τατοΐου, Μεταμόρφωση, Ηράκλειο, Χαλάνδρι, Ν.Ψυχικό, Γηροκομείο, Αμπελόκηποι, Κολωνάκι. Κατά μήκος της διαδρομής αυτής υπήρχαν φρέατα, τα οποία είχαν ανοιχθεί στην αρχή για την κατασκευή των σηράγγων και μετά χρησίμευαν για τον εξαερισμό και την συντήρηση τους. Τόσο η διαδρομή όσο και η θέση των φρεάτων κρατούνταν μυστικά για την αποφυγή δολιοφθορών κυρίως σε περιπτώσεις πολέμων. Από την

Σήραγγα Αδριανείου υδραγωγείου και υδατογέφυρα αρχαίου υδραγωγείου Ένα πολύ σημαντικό υδραγωγείο της αρχαίας Αθήνας ήταν το Πεισιστράτειο που κατασκευάστηκε από τον Τύραννο των Αθηνών Πεισίστρατο μεταξύ 540 και 530 π.Χ. Το υδραγωγείο αυτό αποτελούμενο από πήλινους κυλινδρικούς σωλήνες μήκους 2800 μέτρων συνέλεγε τα νερά από τις δυτικές πλευρές του Υμηττού αρχίζοντας από σημεία πέραν του Ζωγράφου έφθανε μέχρι το Εθνικό Κήπο, την παλαιά πόλη, τον Άρειο Πάγο και κατέληγε στην εννεάκρουνο κρήνη που μπορεί να ταυτίζεται με την κρήνη Καλλιρόη. Υπήρχαν και άλλα μικρότερα υδραγωγεία όπως το Πώρινο, τα υδραγωγεία Υμηττού-Νεκροταφείου, Γερανίου, της Πνύκας που πολλοί το ταυτίζουν με το Πεισιστάτειο κλπ. Το σημαντικότερο όμως και το μεγαλύτερο υδραγωγείο το κατεσκεύασε ο Ρωμαίος φιλέλλην αυτοκράτορας Αδριανός το 120-140 μ.Χ. προκειμένου να εφοδιάσει με άφθονα νερά την Ρωμαϊκή παροικία των Αθηνών της εποχής εκείνης. Το Αδριάνειο υδραγωγείο είχε μήκος 25000 μέτρων και έκανε απόληψη των νερών του Πεντελικού όρους και της Πάρνηθας. Τα νερά αυτά με την βαρύτητα μέσω σηράγγων, αγωγών και υδατογεφυρών μεταφέρονταν μέχρι το κέντρο της

34

δεξαμενή ξεκινούσε δίκτυο ύδρευσης της πόλης από σωλήνες μολύβδινους που κατέληγε σε κρήνες ή πηγές. Από τις πιο γνωστές πηγές της αρχαίας Αθήνας ήταν οι πηγές Καλλιρόη, Πάνοπος, Καισαριανής, Εννεάκρουνος, Κλεψύδρα, Ερεχθείου, της Ακροπόλεως κλπ. Για την λήψη του νερού, εκτός από τις κρήνες, κατά περιοχές στο δίκτυο υπήρχαν φρέατα, τα λεγόμενα αναβρυτήρια και δεξαμενές οι λεγόμενοι ομβροδέκτες, εκ των οποίων γνωστότερες ήταν της Χαμοστέρνας και της Πικροδάφνης. Το Αδριάνειο υδραγωγείο λειτούργησε και απετέλεσε το κύριο υδροδοτικό έργο της Αθήνας μέχρι την τουρκοκρατία. Κατά την διάρκεια της τουρκοκρατίας εγκαταλείφθηκε και κατέληξε σε αχρηστία. Είναι ενδιαφέρον να αναφέρουμε ότι στον Πειραιά, ο οποίος είχε σχεδιαστεί από τον πρώτο αλλά και πολύ σπουδαίο πολεοδόμο της αρχαιότητας τον Ιππόδαμο, αρχαιολογικές ανασκαφές και μελέτες έχουν φέρει στο φώς ευρήματα που δείχνουν μία σειρά από υδραγωγεία, δεξαμενές και φρέατα, που είναι μέρη ενός πυκνού και αξιοθαύμαστου συστήματος ύδρευσης.

Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΓΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

Πρόποδες Πάρνηθας (Υψόμετρο ~ +400μ.)

Αδριάνειο Υδραγωγείο ΜΕΝ Γαλατσίου

Αδριάνειος Δεξαμενή (υψόμετρο +136μ.) Ακρόπολη

Πεισιστράτειο Υδραγωγείο

Αδριάνειο υδραγωγείο, Πεισιστράτειο υδραγωγείο Η ύδρευση της Αττικής από την τουρκοκρατία έως σήμερα Υδραγωγεία Κατά την διάρκεια της Τουρκοκρατίας η πόλη των Αθηνών περιέπεσε σε παρακμή και μειώθηκε ο πληθυσμός της. Κανένα σημαντικό νέο έργο ύδρευσης δεν έγινε και η συντήρηση του Αδριάνειου παραμελήθηκε με αποτέλεσμα πολλά σημεία του να αχρηστευθούν από καταπτώσεις των τοιχωμάτων του ή να αποφραχθούν και στο τέλος να καταστεί αδύνατη η λειτουργία του. Κατά την περίοδο αυτή η πόλη υδρευόταν κυρίως από πηγάδια και πηγές και οι κάτοικοι υπέφεραν σοβαρά από λειψυδρία. Η κατάσταση αυτή συνεχίστηκε και μετά την απελευθέρωση το 1833 και για την αντιμετώπιση του οξύτατου προβλήματος της ύδρευσης της Αθήνας άρχισαν προσπάθειες καθαρισμού και επισκευής του Αδριάνειου, το οποίο τέθηκε πάλι σε λειτουργία το 1840. Το 1870 ανακαλύφθηκε και η δεξαμενή του Αδριάνειου στο Κολωνάκι, η οποία επεκτάθηκε από τα 500 στα 2200 κυβικά μέτρα. Το Αδριάνειο λειτούργησε μέχρι το 1940, τροφοδοτώντας, μαζί με πηγές και πηγάδια την Αθήνα με νερό. Κατά τον πόλεμο εγκαταλεί-

φτηκε, πολλά του σημεία αποφράχτηκαν αλλά μετά τον πόλεμο δεν ήταν δυνατή η αποκατάστασή του διότι πολλά του φρέατα είχαν χρησιμοποιηθεί σαν βόθροι και τα νερά του είχαν υποστεί μόλυνση. Μέχρι το 1924 η ύδρευση της Αθήνας γινόταν από το Αδριάνειο, διάφορα πηγάδια και πηγές και από πλανόδιους νερουλάδες που μετέφεραν νερό από πηγές κυρίως της Πάρνηθας. Το νερό όμως αυτό δεν μπορούσε πλέον να καλύψει τις ανάγκες της πρωτεύουσας εξαιτίας της αύξησης του πληθυσμού της και κυρίως μετά την αθρόα προσέλευση των προσφύγων μετά την Μικρασιατική καταστροφή. Αποφασίστηκε λοιπόν η κατασκευή του υδραγωγείου του Μαραθώνα,η οποία άρχισε το 1925 και τελείωσε το 1929. Το έργο αυτό περιελάμβανε την κατασκευή φράγματος ύψους 54m και μήκους 285m στην περιοχή του Μαραθώνα και στην συμβολή της κεντρικής κοίτης του ποταμού Οινόη και του ρέματος του Βαρνάβα. Με το φράγμα δημιουργήθηκε λίμνη ωφέλιμου όγκου 34 εκατομμυρίων m3. Επίσης κατασκευάστηκε η σήραγγα του Μπογιατίου, μήκους 13,4 Km, για την μεταφορά με βαρύτητα των νερών της τεχνητής λίμνης στην Μονάδα Επεξεργασίας Νερού (ΜΕΝ) του Γαλατσίου που κατασκευάστηκε παράλληλα με τα άλλα

35

του Πέτρου Τζιά, Δρ. Χημικού Μηχανικού

Φράγμα και λίμνη Μαραθώνα έργα και τέθηκε σε λειτουργία το 1931, ενώ άρχισε και η κατασκευή ενός δικτύου ύδρευσης για την εξυπηρέτηση των οικισμών Αθήνας και Πειραιά. Εξαιτίας της συνεχούς αύξησης της Αθήνας και για την κάλυψη των επιπλέον αναγκών ύδρευσης το 1956 έγινε σύνδεση της φυσικής λίμνης Υλίκης του νομού Βοιωτίας με τον ταμιευτήρα του Μαραθώνα. Η λίμνη Υλίκη έχει ωφέλιμη χωρητικότητα 590 εκατομμύρια m3. Επειδή η λίμνη βρίσκεται σε χαμηλό υψόμετρο η άντληση των νερών της προς την λίμνη του Μαραθώνα γίνεται με αντλιοστάσια. Η λίμνη Υλίκη υποβοηθεί επίσης την άρδευση του κάμπου της Κωπαΐδας. Η αλματώδης αύξηση του πληθυσμού της ευρύτερης περιοχής της πρωτεύουσας οδήγησε σε αυξημένες ανάγκες ύδρευσης και στην αναζήτηση νέων πόρων πόσιμου νερού. Αποφασίστηκε λοιπόν και κατασκευάστηκε το έργο του Μόρνου. Το έργο αυτό, η κατασκευή του οποίου άρχισε το 1969 και αποπερατώθηκε το 1979, είναι το δεύτερο μεγαλύτερο υδραγωγείο της Ευρώπης και περιλαμβάνει φράγμα μήκους 825m και ύψους 126m, που εκτρέπει τον ποταμό Μόρνο του νομού Φωκίδας και σχηματίζει ταμιευτήρα ωφέλιμης χωρητικότητας 630 εκατομμυρίων m3. Επίσης περιλαμβάνει ένα πολύ μακρύ σύστημα ανοικτών καναλιών, σηράγγων και σιφώνων μήκους 192 Km που οδηγούν με βαρύτητα το νερό όχι μόνο στις Μονάδες Επεξεργασίας Νερού της Αττικής αλλά επίσης στην Υλίκη και τον Μαραθώνα μέσω

36

του ενωτικού υδραγωγείου Μόρνου-Υλίκης καθώς και σε 18 νομούς της Φωκίδας και της Βοιωτίας. Η μεγάλη ξηρασία μεταξύ των ετών 1987 και 1994, η περαιτέρω επέκταση της Αθήνας και η ανάληψη της υποχρέωσης υδροδότησης ακόμη περισσότερων περιοχών στην Αττική και τους γειτονικούς νομούς οδήγησε το κράτος στην κατασκευή του υδραγωγείου του Εύηνου για την ενίσχυση του ταμιευτήρα του Μόρνου. Το υδραγωγείο αυτό αποτελείται από φράγμα που εκτρέπει τα νερά του ποταμού Εύηνου στην ορεινή Ναυπακτία του νομού Αιτωλοακαρνανίας προς ενωτική σήραγγα προσαγωγής των νερών αυτών στον ταμιευτήρα του Μόρνου. Μέρος των νερών από το φράγμα, η ονομαζόμενη οικολογική παροχή χρησιμοποιείται για την άρδευση της κοιλάδας του Εύηνου. Το φράγμα του Εύηνου έχει ύψος 107m και πλάτος 610m, η δε ωφέλιμη χωρητικότητα του δημιουργούμενου ταμιευτήρα είναι 113 εκατομμύρια m3. Η κατασκευή του έργου αυτού άρχισε το 1992 και τελείωσε το 2002. Εκτός από τα ανωτέρω υδραγωγεία υπάρχουν και τα ενωτικά υδραγωγεία Μόρνου, Υλίκης, Μαραθώνα, Διστόμου καθώς και συνολικά 105 γεωτρήσεις, οι οποίες λειτουργούν εφεδρικά, όταν υπάρχει ανάγκη, ενίσχύοντας τα ανωτέρω υδραγωγεία. Τα ακόλουθα διαγράμματα δείχνουν την αύξηση του πληθυσμού της Αττικής καθώς και την εξέλιξη της κατανάλωσης και των πηγών και αποθεμάτων πόσιμου νερού από τις αρχές του περασμένου αιώνα μέχρι σήμερα.

Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΓΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

Εξέλιξη κατανάλωσης και αποθεμάτων νερού στην Αττική γη (*)

Πληθυσμός Αττικής, εκατομμύρια 4

3.5

1400

3

1200

2.5

1000

2

800

1.5

600

Κατανάλωση

Εύηνος Γεωτρήσεις Μόρνος Υλίκη

1

400

Μαραθώνας

0.5

200

Αδριάνειο

0

0 1930 1940 1950 1960 1970 1980 1990 2000 2010 2015

Αποθέματα εκ. κυβικά ανά ημέρα

1930

1940

1950

1960

1970

1980

1990

2000

2010

2015

(*) Το διάγραμμα αυτό βασίζεται σε δεδομένα της ΕΥΔΑΠ και σε εκτιμήσεις βάσει του πληθυσμού της Αττικής.

Μονάδες επεξεργασίας νερού (ΜΕΝ) και δίκτυο ύδρευσης Από τα υδραγωγεία το νερό φθάνει στις Μονάδες Επεξεργασίας Νερού (ΜΕΝ), στις οποίες υφίσταται την κατάλληλη επεξεργασία και μετά μέσω των αντλιοστασίων οδηγείται υπό πίεση έως και 25 bar στο δίκτυο διανομής, συνολικού μήκους 9500 Km, για να καταλήξει στα σημεία κατανάλωσης. Στην Αττική υπάρχουν τέσσερεις ΜΕΝ δυναμικότητας 1,9 εκατομμυρίων m3 ανά ημέρα. Του Γαλατσίου, των Αχαρνών, του Πολυδενδρίου και της Μάνδρας.

Τα διυλιστήρια αυτά τέθηκαν σε λειτουργία αντίστοιχα τις χρονολογίες 1931, 1978 με ανακατασκευή το 1992, 1986 και 1996. Τα ΜΕΝ της ΕΥΔΑΠ διαθέτουν 4 εργαστήρια ποιοτικού ελέγχου του νερού, όπου εκτελείται μία σειρά από χημικές, φυσικοχημικές και μικροβιολογικές αναλύσεις για τον έλεγχο του χρώματος, της οσμής, της γεύσης, της σκληρότητας και της χημικής και μικροβιολογικής σύστασης του προκειμένου να διασφαλισθεί η καταλληλότητά του για κατανάλωση. Η εταιρεία επίσης διαθέτει και σύγχρονο εργαστήριο ελέγχου υδρομετρητών.

ΜΕΝ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΑ

ΠΡΟΧΛΩΡΙΩΣΗ

ΚΑΘΙΖΗΣΗ ΜΕ ΘΕΙΪΚΟ ΑΡΓΙΛΙΟ

ΦΙΛΤΡΑΝΣΗ ΣΕ ΑΜΜΟΦΙΛΤΡΑ

ΧΛΩΡΙΩΣΗ

ΔΙΚΤΥΟ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ

Στάδια επεξεργασίας νερού στις ΜΕΝ πριν την κατανάλωση

ΜΕΝ Μάνδρας 37

του Πέτρου Τζιά, Δρ. Χημικού Μηχανικού

Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΓΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ Σχηματική παράσταση υδροδότησης της Αττικής

ΕΥΗΝΟΣ

ΜΟΡΝΟΣ

ΑΡΔΕΥΣΗ

ΑΡΔΕΥΣΗ ΜΑΡΑΘΩΝΑΣ ΥΛΙΚΗ

ΜΕΝ ΜΑΝΔΡΑΣ

ΜΕΝ ΜΕΝΙΔΙΟΥ

ΜΕΝ ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ

ΜΕΝ ΚΙΟΥΡΚΩΝ

Προς κατανάλωση Σκέψεις-προτάσεις Το νερό έχει πολύ μεγάλη και ζωτική σημασία για τον άνθρωπο. Δυστυχώς όμως τα τελευταία χρόνια με την καταστροφή των δασών και την μόλυνση σε ανησυχητικό βαθμό των επιφανειακών και των υπόγειων νερών, τα αποθέματα του πόσιμου νερού σε σχέση με τον πληθυσμό μειώνονται συνεχώς. Ειδικοί αναλυτές προβλέπουν ότι μελλοντικά το νερό, εκτός από πολύτιμο αγαθό, θα είναι και δυσεύρετο και η διεκδίκηση των αποθεμάτων του θα οδηγεί διάφορα κράτη σεδιενέξεις και πολέμους, όπως γίνεται τώρα για το πετρέλαιο. Λαμβάνοντας υπόψη την σπουδαιότητα του νερού για την ζωή μας θα πρέπει να λαμβάνουμε ιδιαίτερα μέτρα πρόληψης της μόλυνσης των επιφανειακών και υπόγειων νερών με φυτοφάρμακα, λιπάσματα και άλλα τοξικά και βιομηχανικά απόβλητα και να προστατεύουμε τα δάση από πυρκαϊές και αλόγιστη υλοτόμηση και αφανισμό, γεγονός που προκαλεί ελάττωση των υπόγειων και επιφανειακών νερών, ώστε να αποφεύγεται η μείωση των αποθεμάτων πόσιμου νερού. Με τα διατιθέμενα σήμερα έργα υδροδότησης της Αττικής γης και ιδίως μετά την κατασκευή και την λειτουργία του υδραγωγείου του Εύηνου, όχι μόνο υπάρχει επάρκεια πόσιμου νερού για την περιοχή αυτή αλλά και περίσσεια. Τα αποθέματα των ταμιευτήρων, από την εποχή της κατασκευής του φράγματος του Μαραθώνα όπου ανέρχονταν σε 35 εκ. m3 ,

38

σήμερα ανέρχονται σε πάνω από 1300 εκ. m3. Το επιπλέον νερό που υπερχειλίζει από τους ταμιευτήρες και χάνεται μπορεί να εξυπηρετήσει και άλλες γειτονικές περιοχές και παράλληλα να αυξήσει και τα κέρδη της ΕΥΔΑΠ. Η ΕΥΔΑΠ είναι μία πάρα πολύ καλά οργανωμένη εταιρεία, έχει πολύ καλές εγκαταστάσεις που συντηρούνται με υποδειγματικό τρόπο και διαθέτει τεχνικό και επιστημονικό προσωπικό με πολύ μεγάλη εμπειρία, με αποτέλεσμα να παρέχει στο κοινό πόσιμο νερό άριστης ποιότητας. Δεδομένης της σπουδαιότητας του νερού για την ζωή μας, πριν η ΕΥΔΑΠ ιδιωτικοποιηθεί θα πρέπει πολύ να προβληματιστούμε για το πώς θα διασφαλιστεί η ποιότητα του παραγόμενου πόσιμου νερού και η υγεία των καταναλωτών. Βιβλιογραφία 1. www.eydap.gr 2. Το νερό της Αθήνας, www. galaxy.hua.gr 3. Αθανάσιος Κουτρούμπας, Διαχείριση των υδάτινων πόρων στην αρχαία Ελλάδα 4. Αθήνα-Hellenica,www.hellenica.de/Griechenland /Geo/GR/Athina.html 5. Αδριάνειο υδραγωγείο, Ευτυχία Νεστορίδη 6. Η ύδρευση των Αθηνών, Ελίνα Γαληνού, infognomonpolitics@gmail.com 7. Καραγκούνης Γεώργιος, Αδριάνειο υδραγωγείο, ΔΗΜΟΘΟΙΝΙΑ 8. Σοφία Στυλιανού, Εφημερίδα Ποντίκι, τεύχος 356, 13/01/2014 9. Υδατικό σύστημα ύδρευσης Αθήνας, Νίκος Μαμάσης, ΕΜΠ-Ερ γαστήριο Υδρολογίας, 2008

Αφιέρωμα στην Διεθνή Ημέρα Μουσείων - 18 Μαίου 2014 Το μουσείο είναι ένας οργανισμός που διατηρεί και κοινωνεί το παρελθόν, ενώ βρίσκεται σταθερά στο παρόν. Αποτελεί το συνδετικό κρίκο μεταξύ των γενεών, αφού επιτρέπει στις παρούσες και τις μελλοντικές γενιές να κατανοήσουν καλύτερα τις ρίζες και την ιστορία τους. Χάρης Τορτορέλης Παιδαγωγός– Μουσειολόγος

39

Εισαγωγικό σημείωμα του Χαράλαμπου Τορτορέλη Παιδαγωγού – Μουσειολόγου

Διεθνής Ημέρα Μουσείων 18 Μαίου 2014 «Τα μουσεία ως φορείς πολιτισμικών ανταλλαγών σκοπεύουν στην ανάπτυξη της μόρφωσης και της αμοιβαίας κατανόησης, στη συνεργασία και στην ειρήνη ανάμεσα στους λαούς». Σύμφωνα με αυτόν τον ορισμό, πριν 30 χρόνια, το 1977, το Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων, το ICOM, ο επίσημος και σημαντικότερος οργανισμός που συγκεντρώνει τους επαγγελματίες των μουσείων όλου του κόσμου, καθιέρωσε την 18η Μαΐου ως την ημερομηνία που θα εορτάζεται σε παγκόσμιο επίπεδο η Ημέρα των Μουσείων. Η αντίληψη του ICOM για τον μεταβαλλόμενο και εξελισσόμενο ρόλο των μουσείων του 20ου αιώνα, που πέρα από τον ερευνητικό, επιστημονικό, ιστορικό, καλλιτεχνικό και τεχνολογικό τους χαρακτήρα αποκτούν και ένα κοινωνικό πρόσωπο με σημαντική συμβολή και επιρροή στην διαπολιτισμικότητα, στην ανταλλαγή ιδεών και στη συνεργασία μεταξύ των λαών, οδήγησε σε μια διεθνή εορτή με κοινό θέμα για παραπάνω από 145 χώρες. Η κοινή θεματολογία της εορτής κάθε χρόνο που επιλέγεται από το ICOM σκοπεύει στην ανάπτυξη ενός διεθνούς διαλόγου σχετικά με θέματα που αφορούν απλούς ανθρώπους. Τα οργανωμένα μουσεία που συμμετέχουν στην εορτή προσφέρουν τα κίνητρα και ερεθίσματα στους επισκέπτες τους και λειτουργούν ως οργανωτές αυτού του διεθνούς διαλόγου. Παλαιότερα θέματα της εορτής αποτέλεσαν «Τα Μουσεία και το Περιβάλλον», «Τα Μουσεία πίσω από την σκηνή», «Συλλέγοντας σήμερα για αύριο», «Η ικανοποίηση της ανακάλυψης», «Μουσεία ειρήνης και αρμονίας στην κοινωνία», «Τα Μουσεία και η Παγκοσμιοποίηση», «Τα μουσεία χτίζοντας την κοινωνία», «Τα Μουσεία και οι φίλοι τους», κτλ. Η ημέρα που αφιερώνεται στα μουσεία τους δίνει την ευκαιρία να οργανώσουν ποικίλες εκδηλώσεις, όπως συναυλίες, εκπαιδευτικά προγράμματα, εκθέσεις, θεατρικά δρώμενα, ομιλίες, ενώ στο κοινό προσφέρεται δωρεάν είσοδος σε διευρυμένο ωράριο των μουσείων. Παράλληλα κάθε χώρα διοργανώνει συμπληρωματικούς εορτασμούς στην Διεθνή Ημέρα Μουσείων, όπως η Βολιβία με την εορτή «Σπίτι – Μουσείο των κοινωνικών κινημάτων του W lter Sol n Romero», η Αργεντινή με την εορτή «Μάης Μουσείων», ενώ στην Ευρώπη, με πρωτοβουλία του Γαλλικού Υπουργείου Πολιτισμού, καθιερώθηκε η «Νύχτα Μουσείων» με νυχτερινές εκδηλώσεις σε παραπάνω από 2.000 ευρωπαϊκά μουσεία. Θέμα του φετινού εορτασμού είναι «οι συλλογές των μουσείων μας ενώνουν». Το θέμα επιλέχτηκε για να μας θυμίζει ότι τα μουσεία είναι ζωντανοί οργανισμοί που βοηθούν στη δημιουργία δεσμών μεταξύ των επισκεπτών, των γενεών και των πολιτισμών παντού στον κόσμο. Στην παρούσα δημοσίευση θα παρουσιάσω το σημαντικότερο ίσως ναυτικό μουσείο της Ελλάδος, το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης.

Πρώτα όμως ο Πρόεδρος της Λέσχης Αρχιπλοιάρχων, καπτα Μαρίνος Τσάμης, θα παρουσιάσει το Μουσείο της Ακρόπολης, ένα από τα πιο σύγχρονα, αναγνωρισμένα διεθνώς, μουσεία του κόσμου. Χάρης Τορτορέλης

40

του Μαρίνου Τσάμη

ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ

Για να γίνουν κατανοητά τα μοναδικά εκθέματα του Μουσείου της Ακρόπολης, καλόν είναι να κάνουμε μια σύντομη αναφορά στα έξοχα μνημεία που χτίστηκαν στον «Μεγαλόπρεπο της Παλλάδος όχθο» κατά την αρχαιότητα. Ο πρώτος ναός επί της Ακρόπολης αφιερωμένος στη θεά Αθηνά, πρέπει να χτίστηκε τον 7ο αιώνα π.Χ. ενώ στις αρχές του 6ου αιώνα χτίστηκε ο ναός που ήταν γνωστός ως «Εκατόμπεδος», ο οποίος ανακαινίστηκε επί Πεισίστρατου. Την ίδια εποχή οικοδομήθηκε στην Ακρόπολη και το Βραυρώνιο, ιερό αφιερωμένο στη Βραβρώνια Άρτεμη. Μετά την πτώση των τυράννων το 510 π.Χ. οι Αθηναίοι άρχισαν να χτίζουν τον «Προπαρθενώνα» ή «Παρθενώνα 1», μετά δε τη νίκη του Μαραθώνα το 490 π.Χ., προχωρούν σε αναθεώρηση του σχεδίου και αρχίζουν να χτίζουν ένα μικρότερο ναό, αλλά εξολοκλήρου από μάρμαρο. Ήταν ο «Παρθενώνας 2», αυτόν τον οποίο βρήκε ημιτελή ο Ξέρξης και τον κατέστρεψε, όπως όλα τα μνημεία της Αθήνας. Επί Περικλέους χτίστηκε ο «Παρθενώνας 3», το αθάνατο αριστούργημα, ερείπια του οποίου βλέπουμε σήμερα. Την κλασική περίοδο οικοδομούνται επίσης τα Προπύλαια, το Ερέχθειο, και ο Ναός της Αθηνάς Νίκης. Όλα αυτά τα υπέρλαμπρα μνημεία βεβαιώνουν ότι από την αρχαϊκή ήδη περίοδο η Ακρόπολη ήταν το θρησκευτικό κέντρο των Αθηνών. Στο διάβα των αιώνων τα μνημεία της Ακρόπολης μετατράπηκαν σε χριστιανικούς ορθόδοξους ή καθολικούς ναούς και αργότερα σε μουσουλμανικά τεμένη, ενώ επί του ιερού βράχου χτίστηκαν κατοικίες ή και στρατώνες για τη στέγαση της στρατιωτικής φρουράς των εκάστοτε κατακτητών. Η Ακρόπολη απελευθερώθηκε από την οθω-

μανική φρουρά το 1833. Τότε απαγορεύτηκε κάθε άλλη χρήση της, πλην της αρχαιολογικής έρευνας, μελέτης και αποκατάστασης των μνημείων. Έτσι άρχισε η συστηματική εκκαθάριση των ερειπίων, η περισυλλογή αρχαίων γλυπτών και οι αναστυλώσεις. Ήταν τόσο πολλά και τόσο αξιόλογα τα ευρήματα, ώστε σύντομα επικράτησε η άποψη της δημιουργίας ενός μουσείου για τη στέγαση και προβολή τους. Το πρώτο Μουσείο της Ακρόπολης Ο τόπος νοτιοανατολικά του Παρθενώνα επελέγη ως ο πλέον κατάλληλος για την οικοδόμηση του πρώτου μουσείου για την έκθεση των ευρημάτων της Ακρόπολης. Οι εργασίες ξεκίνησαν το 1865 και ολοκληρώθηκαν το 1874, με σχέδια του αρχιτέκτονα Παναγή Κάλκου. Η ανακάλυψη αργότερα (1885-1890) των καταστραφέντων από τους Πέρσες γλυπτών δημιούργησε την ανάγκη για περισσότερο χώρο. Έτσι το 1888 χτίστηκε ανατολικά του υπάρχοντος μουσείου ένα μικρότερο κτήριο, στο οποίο μεταφέρθηκαν τα λιγότερο σημαντικά ευρήματα. Κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο τα εκθέματα μεταφέρθηκαν στα υπόγεια του Αρχαιολογικού Μουσείου και σε σπηλιές των λόφων της Αθήνας. Επανήλθαν το 1946-1947, με τη λήξη του πολέμου. Το 1953 άρχισαν εργασίες για την νέα επέκταση του μουσείου με σχέδια του αρχιτέκτονα Πάτροκλου Καραντινού, ο οποίος κατεδάφισε το μικρό κτήριο και έκτισε νέες αίθουσες. Παρά όμως τις διαδοχικές επεκτάσεις το μουσείο δεν μπορούσε πλέον να καλύψει την με την πάροδο του χρόνου ανακάλυψη στον ιερό βράχο πολλών και σημαντικών ευρημάτων. Έτσι κρίθηκε επιτακτική η ανέγερση νέου και

41

του Μαρίνου Τσάμη ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ μεγάλου μουσείου της Ακρόπολης. Για την επιλογή του τόπου οικοδόμησης του νέου μουσείου προκηρύχθηκαν δύο εθνικοί διαγωνισμοί το 1976 και 1979, οι οποίοι απέτυχαν, διότι τα προτεινόμενα οικόπεδα κρίθηκαν ακατάλληλα. Ο τρίτος διεθνής διαγωνισμός του 1989, ακυρώθηκε επίσης το 1999, όταν εντοπίστηκε μεγάλος αρχαιολογικός χώρος στο στρατόπεδο Μακρυγιάννη. Στον χώρο αυτό ανακαλύφθηκαν κατοικίες και εργαστήρια από την Κλασική εποχή έως το Βυζάντιο. Με το πέρας των ανασκαφών επιλέγηκαν τα σημεία θεμελίωσης του νέου Μουσείου της Ακρόπολης.

ακρίβεια και ιδεολογική σαφήνεια της αρχαίας Ελλάδας. Με γνώρισμα τη μεγίστη απλότητα, αποφεύγει σκόπιμα τη μνημιακότητα για τον εαυτόν του, προκειμένου τα συναισθήματα και ο νους του επισκέπτη να επικεντρώνονται στα εκπληκτικά έργα τέχνης. Το μουσείο βρίσκεται σε έκταση του πρώην στρατοπέδου Μακρυγιάννη και σε ευθεία απόσταση 280 μέτρων από τον Παρθενώνα, δίνοντας στον επισκέπτη την ευκαιρία να απολαύσει μια πανηγυρική θέα της Ακρόπολης και της σύγχρονης πόλης, από τους εκθεσιακούς χώρους, αλλά και από τους χώρους αναψυχής.

Το νέο Μουσείο της Ακρόπολης Για την οικοδόμηση του νέου μουσείου της Ακρόπολης προκηρύχθηκε το 2000 διεθνής διαγωνισμός και τα αρχιτεκτονικά σχέδια κρίθηκαν από διεθνή Επιτροπή Αξιολόγησης τον Σεπτέμβριο του 2001 και το πρώτο βραβείο απονεμήθηκε στο αρχιτεκτονικό γραφείο του Γαλλοελβετού Μπερνάρ Τσουμί και στο Ελληνικό γραφείο του Μι-

Στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό του κτηρίου κυριαρχούν τρεις συλλήψεις: το φως, η κίνηση και ο αρχιτεκτονικός προγραμματισμός: Το φως: Το φυσικό φως είναι το βασικό στοιχείο του μουσείου, καθώς βοηθά τον επισκέπτη να θαυμάσει τα εκτιθέμενα έργα γλυπτικής με διαφορετικές συνθήκες φωτισμού. Η κίνηση: Η διαδρομή του επισκέπτη με αφετηρία

Ο Εκατόμπεδος

Η Αίθουσα των Κλιτύων

χάλη Φωτιάδη. Η οικοδόμηση του νέου μουσείου ξεκίνησε το 2003 και ολοκληρώθηκε μαζί με την τοποθέτηση των πολύτιμων ευρημάτων το καλοκαίρι του 2009. Τα μεγαλοπρεπή εγκαίνια έγιναν την 20η Ιουνίου 2009, παρουσία του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, του Προέδρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και πλήθους ξένων ηγετών και επισήμων. Ο τότε υπουργός Πολιτισμού σε μια συμβολική κίνηση τοποθέτησε ένα κομμάτι μάρμαρο, που επεστράφη από τα Μουσεία του Βατικανού, στη Μετόπη του Παρθενώνα, για να υπενθυμίσει σε όλο τον κόσμο το δίκαιο αίτημα των Ελλήνων για την επαναφορά των γλυπτών του Παρθενώνα στον τόπο του τα δημιούργησε και στο ιστορικό μνημείο του οποίου αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι. Οι πύλες του νέου μουσείου για το κοινό άνοιξαν την 21η Ιουνίου 2009. Η είσοδος είναι από την οδό Διονυσίου Αρεοπαγίτου και εξυπηρετείται από τη γραμμή 2 του Αττικού Μετρό. Πρόεδρος του διορίστηκε ο κ. Δημήτριος Παντερμαλής, επίτιμος καθηγητής Αρχαιολογίας, του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Η Ακρόπολη, το αιώνιο σύμβολο της πόλης της Αθήνας, αποκτά πλέον νέα δυναμική με το καινούργιο της μουσείο. Ένα μουσείο του 21ου αιώνα, αντάξιο των αριστουργημάτων του Ιερού Βράχου που στεγάζει. Το μουσείο αρχιτεκτονικά διαπνέεται από τη μαθηματική

την αρχαιολογική ανασκαφή ως το επίπεδο του Παρθενώνα και πίσω, αποτελεί μια αρχιτεκτονική και χωρική ξεχωριστή εμπειρία. Η αρχιτεκτονική: Το μουσείο έχει δομηθεί γύρο από ένα πυρήνα από σκυρόδεμα με τις ακριβείς διαστάσεις και τον προσανατολισμό του σηκού του Παρθενώνα. Μέσα στον πυρήνα έχουν τοποθετηθεί οι χώροι υποστήριξης, ενώ γύρω του αναπτύσσονται οι εκθεσιακοί χώροι του μουσείου. Για την καλύτερη προστασία του αρχαιολογικού χώρου, μεγάλοι πυλώνες που θεμελιώθηκαν ανάμεσα στις αρχαιότητες στηρίζουν ολόκληρο το κτήριο. Το μουσείο ενσωματώνει με τολμηρό τρόπο τα κατάλοιπα της αρχαίας αθηναϊκής συνοικίας που έφερε στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη. Η ανασκαφή είναι ορατή από το μεγάλο άνοιγμα της εισόδου του μουσείου και διαμέσου των γυάλινων δαπέδων των εσωτερικών του χώρων, δίνοντας την αίσθηση ότι όλο το κτήριο αιωρείται πάνω από τις αρχαιότητες. Περισσότερο από 3.000 χρόνια ιστορίας της αθηναϊκής γης ζωντανεύουν στα 4.000 μ2 της ανασκαφής που απλώνεται στη βάση του μουσείου. Οι συλλογές εκτίθενται σε τέσσερα επίπεδα, ενώ οι βοηθητικοί χώροι, όπως το εστιατόριο, το πωλητήριο και η αίθουσα επισήμων στεγάζονται σε ένα πέμπτο επίπεδο. Το

42

του Μαρίνου Τσάμη ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ μουσείο διαθέτει επίσης αμφιθέατρο 200 θέσεων, αίθουσα εικονικής πραγματικότητας και αίθουσα περιοδικών εκθέσεων.

2ο Επίπεδο: Μέσα στο Μουσείο η περιήγηση ξεκινά με την αίθουσα των κλιτύων. Εδώ υπάρχουν ευρήματα από τα μικρά και μεγαλύτερα ιερά που ήταν ιδρυμένα στις πλαγιές του βράχου της Ακρόπολης, καθώς και ευρήματα από τον οικισμό που βρισκόταν κοντά τους. Στην αρχαιότητα οι πλαγιές αυτές ήταν η μεταβατική ζώνη ανάμεσα στην πόλη και το διάσημο ιερό της. Τα πλούσια ευρήματα που βρέθηκαν εκεί δίνουν μια λεπτομερή εικόνα της ιδιωτικής και δημόσιας

γλυπτών και την υψηλή τέχνη που τα δημιούργησε. Το επίπεδο αυτό σχεδιάστηκε με τρόπο που να αναπαράγει τις συνθήκες του εξωτερικού περιβάλλοντος στο οποίο ήταν εκτεθειμένα τα περισσότερα έργα κατά την αρχαιότητα. Οι πανύψηλοι κίονες της αίθουσας των αρχαϊκών χρόνων παραπέμπουν στην αρχιτεκτονική των μεγάλων ναών, γύρω από τους οποίους στην αρχαιότητα ήταν στημένα τα γλυπτά, ενώ οι γυάλινοι τοίχοι της επιτρέπουν στο μεταβαλλόμενο φυσικό φως να αναδεικνύει τα εκθέματα με διαφορετικό τρόπο κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η περιήγηση στους εκθεσιακούς χώρους του τρίτου επιπέδου ξεκινά από τη μεγάλη βορειοανατολική τραπεζοειδή αίθουσα, όπου τα αρχαιολογικά ευρήματα και ένα πρόπλασμα υπό κλίμακα αποκαλύπτουν τη σημασία της Ακρόπολης κατά τη Μυκηναϊκή Περίοδο ως χώρου κατοίκισης και έδρας του τοπικού ηγεμόνα. Η εξέλιξη της Ακρόπολης σε σημαντικό θρησκευτικό κέντρο σηματοδοτείται από τα σχετικά ευρήματα της Γεωμετρικής πε-

Αίθουσα των αρχαϊκών έργων

Το αέτωμα της Γιγαντομαχίας από τον αρχαϊκό ναό της Αθηνάς Πολιάδος (Αρχαίος Ναός). 525-500 π.Χ.

1ο Επίπεδο: Είναι το επίπεδο της αρχαιολογικής ανασκαφής που βρίσκεται κάτω από το κτήριο και είναι ορατό διαμέσου των γυάλινων δαπέδων.

ζωής της πόλης κατά την αρχαιότητα. Στη νότια πλευρά της αίθουσας εκτίθενται ευρήματα από τα σπίτια και τους τάφους των κλιτύων της Ακρόπολης, όπως γλυπτά από την οικία του Πρόκλου, και αναθήματα από μικρά ιερά. Τα ευρεθέντα αναθήματα στις πλαγιές της Ακρόπολης ανήκουν κυρίως στην αρχαϊκή εποχή και είναι ποικίλα. Τα περισσότερα είναι αγάλματα νεαρών γυναικών, δεν λείπουν όμως και ανδρικά αγάλματα, Κούροι, ιππείς, γραφείς, αλλά και ζώα. Εκτίθενται επίσης γυναικεία καθιστά αγάλματα, που μάλλον απεικονίζουν θεότητα, πιθανότατα την Αθηνά. Στη βόρεια πλευρά της αίθουσας εκτίθενται κεραμικά αγγεία, αναθηματικοί πίνακες και αφιερώματα από τα ιερά του Ασκληπιού, του Διονύσου και της Νύμφης. Η μακρά ορθογώνια αίθουσα των κλιτύων, το γυάλινο ανηφορικό δάπεδό της και η επιβλητική γυάλινη κλίμακα, δίνουν στον επισκέπτη την αίσθηση της ανάβασης στον Ιερό Βράχο.

3ο Επίπεδο: Το τρίτο επίπεδο φιλοξενεί εκθέματα από τα αρχαϊκά χρόνια έως τη ρωμαϊκή αυτοκρατορική περίοδο, τοποθετημένα με κριτήρια θεματικά και χρονολογικά. Εδώ ο επισκέπτης μπορεί για πρώτη φορά να θαυμάσει τα εκθέματα από όλες τις πλευρές, καθώς στέκονται ελεύθερα στο χώρο και να ανακαλύψει τις λεπτές ποιοτικές διαφοροποιήσεις των

ριόδου. Χαρακτηριστικό είναι το μεγάλο δισκοειδές χάλκινο έλασμα με τη Γοργώ, που προέρχεται από τον υστερογεωμετρικό ναό της Αθηνάς Πολιάδος, και τα αρχαϊκής περιόδου γλυπτά του αετώματος του Εκατομπέδου, με τα λιοντάρια που σπαράσσουν ταύρο, τον Τρίτωνα και τον Τρισώματο Δαίμονα. Η αίθουσα των αρχαϊκών ολοκληρώνεται με την αναφορά στην περσική εισβολή που προκάλεσε την ολοκληρωτική καταστροφή της Ακρόπολης και που σηματοδότησε συμβατικά το τέλος της αρχαϊκής περιόδου. Ακολουθούν τα έργα του λεγόμενου Αυστηρού Ρυθμού, που εισάγει τον επισκέπτη στην υψηλή τέχνη της κλασικής εποχής. Δημιουργήθηκαν κατά την τριαντακονταετία από την ήττα των Περσών στις Πλαταιές (479) έως την έναρξη οικοδόμησης του Παρθενώνα (447 π.Χ.). Η περίοδος αυτή ονομάστηκε αυστηρός ρυθμός, διότι οι μορφές των αγαλμάτων έπαψαν να χαμογελούν, με το χαρακτηριστικό χαμόγελο που έχουν τα έργα των αρχαϊκών χρόνων. Θαυμάσια δείγματα αυτής της περιόδου είναι ο έφηβος του Κριτία, η κεφαλή ξανθού εφήβου, η Αθηνά του Αγγέλιτου και το ανάγλυφο της σκεπτόμενης Αθηνάς. Τι όμως καινούργιο έφερε στη τέχνη η αμέσως μετά τους Μηδικούς πολέμους περίοδος; Σε τι διαφέρουν τα έργα που χρονολογούνται μετά το 480 π.Χ., από τα παλαιότερα

43

του Μαρίνου Τσάμη ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ που δημιουργήθηκαν μετά την οικοδόμηση του Παρθενώνα, προσφέρουν μια συναρπαστική εικόνα της Ακρόπολης κατά την κλασική περίοδο. Τα εκθέματα εκτίθενται σε τέσσερις ενότητες: • Στην ενότητα των Προπυλαίων εκτίθενται αρχιτεκτο νικά μέλη και σχετικές επιγραφές.

• Στην ενότητα της Αθηνάς Νίκης παρουσιάζονται τα γλυπτά του θωρακίου και της ζωφόρου του ναού.

• Στην ενότητα του Ερεχθείου παρουσιάζονται οι ζω φόροι, οικοδομικές επιγραφές και οι πανέμορφες Κα ρυάτιδες τοποθετημένες σ’ ένα ειδικά διαμορφωμένο εξώστη.

• Στην ενότητα των μεταγενέστερων έργων εκτίθενται ευρήματα από τη κλασική εποχή, έως την ύστερη αρχαιότητα και τους πρώτους χριστιανικούς χρόνους. Στρέφοντας ο επισκέπτης το βλέμμα στην αίθουσα που αφήνει πίσω του δεν μπορεί παρά να εντυπωσιαστεί με

ο έφηβος του Κριτία

της αρχαϊκής περιόδου; Ας δούμε τον έφηβο του Κριτία, που εκφράζει τέλεια τη νέα τεχνοτροπία. Είναι ένα άγαλμα από μάρμαρο της Πάρου, ύψους 117 εκατοστών, που εικονίζει ένα γυμνό νέο σε μετωπική στάση. Δεν είναι όμως ακίνητος ούτε στηρίζει όλο το βάρος του σώματός του στα δύο πόδια, όπως οι μέχρι τότε μορφές. Το αριστερό του πόδι φέρει όλο το βάρος, ενώ το δεξί απλά υποβοηθάει. Για πρώτη φορά λοιπόν έχουμε στηρίζον και άνετο σκέλος. Δεν σταματά όμως εκεί. Αυτή η διαφοροποίηση διατρέχει όλο το άγαλμα, φτάνοντας μέχρι τους ώμους του. Ο Κριτίας δηλαδή δημιούργησε ένα άγαλμα που μοιάζει να έχει εσωτερική κίνηση, ένα ζωντανό οργανισμό. Την κίνηση αυτή τη μεταφέρει και στο κεφάλι του, που στρέφει ελαφρά προς τα δεξιά. Εντυπωσιακή είναι επίσης η κόμμωση των μαλλιών του και χωρίς αμφιβολία θα είχε ιδιαίτερη έκφραση αν δεν είχαν χαθεί τα ένθετα μάτια από άλλη ύλη που είχαν τοποθετηθεί στις κόγχες. Ο έφηβος του Κριτία και τα άλλα έργα αυτής της περιόδου μας βοηθούν να κατανοήσουμε πως από την τεχνοτροπία της αρχαϊκής περιόδου οι Έλληνες έφτασαν στη δημιουργία των αριστουργημάτων της κλασικής περιόδου. Ο επισκέπτης στη συνέχεια περνά στο βορειοδυτικό τμήμα της αίθουσας, όπου ο πλούτος και η ποικιλία των αρχιτεκτονικών γλυπτών και των ελεύθερων αναθημάτων,

44

Το δυτικό αέτωμα του Παρθενώνα.

την πανέμορφη θέα των αξιολογότατων έργων ανάμεσα στις κολώνες της αίθουσας, που υπαινίσσονται το αρχιτεκτονικό τοπίο του Ιερού Βράχου.

4ο Επίπεδο: Ο προθάλαμος του τέταρτου επιπέδου προϊδεάζει τον επισκέπτη για την είσοδό του στην περίφημη γυάλινη αίθουσα του Παρθενώνα, στην οποία η συλλογή του Μουσείου φτάνει στη κορύφωσή της με τα γλυπτά του ιστορικού μνημείου. Τα διαφανή γυάλινα τοιχώματα επιτρέπουν την άμεση οπτική επαφή με την Ακρόπολη και τον Παρθενώνα από τον οποίο τα εκθέματα προέρχονται, ενώ προσομοιάζουν τις πραγματικές συνθήκες φωτισμού των γλυπτών. Από την αίθουσα αυτή ο επισκέπτης μπορεί να απολαύσει τη θέα μεγάλου μέρους της σύγχρονης Αθήνας. Στον ορθογώνιο τσιμεντένιο πυρήνα του κτηρίου, που έχει τις ίδιες διαστάσεις του σηκού του Παρθενώνα, έχουν αναπτυχθεί, σε ύψος 1,50 μ., τα γλυπτά της ζωφόρου με την ίδια σειρά που ήταν τοποθετημένα στον αρχαίο ναό. Έτσι, το κορυφαίο αριστούργημα της κλασικής Ελλάδας επανασυνδέεται, έστω και με αντίγραφα, καθιστώντας και πάλι νοητά θέμα και σύνθεση. Η μεγάλη ποικιλία των μορφών, η σεμνότητα των παρθένων, η αβίαστη στάση των ανδρών, η ζωηρότητα των ίππων, η δύναμη των δυστροπούντων

του Μαρίνου Τσάμη ΜΟΥΣΕΙΟ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ προς θυσία ζώων και τέλος η χάρη όλων των μορφών και των ζώων, που αντανακλά και στις κινήσεις τους, καθιστούν τη ζωφόρο μια τέλεια εικόνα πομπής των Παναθηναίων, ένα διαρκές μνημείο της δόξας των Αθηνών και ένα αριστουργηματικό πλαστικό έργο του μεγάλου Φειδία. Η πανέμορφη αυτή ζώνη είχε συνολικού μήκους 160 μ. και αποτελείτο από 115 μαρμάρινες πλάκες ύψους 1,06 μ. και πάχους 0,65 μ. Πολλά κομμάτια της ζωφόρου καταστράφηκαν το 1687 από την έκρηξη του Μοροζίνη. Σήμερα σώζονται 94 πλάκες μερικές ολόκληρες και άλλες σε κομμάτια, 36 βρίσκονται στην Αθήνα, 56 στο Βρετανικό Μουσείο αρπαγμένες το 1802 από τον Έλγιν, μία πλάκα από την ανατολική πλευρά στο Λούβρο και ένα μέρος από μια άλλη πλάκα στη Βιέννη. Τα διασωθέντα σήμερα τμήματα της ζωφόρου του Παρθενώνα, επανενώθηκαν ψηφιακά, με τη χρήση των πιο σύγχρονων τρισδιάστατων απεικονιστικών τεχνολογιών, ώστε ο επισκέπτης να

στην Αθήνα και 15 στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου. Τα αετώματα του ναού τοποθετήθηκαν σε χαμηλές βάσεις ώστε να είναι ορατά όλα τα μέλη των γλυπτών. Κάθε αέτωμα έχει ανάπτυγμα 28 μ. και περιλαμβάνει πολλά μαρμάρινα αγάλματα θεών και ηρώων. Το ανατολικό αέτωμα παρουσιάζει τη γέννηση της Αθηνάς από το κεφάλι του Δία, ενώ το δυτικό τη διαμάχη της Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την Αθήνα. Δυστυχώς τα περισσότερα από τα διασωθέντα από την έκρηξη Μοροζίνη αγάλματα των αετωμάτων βρίσκονται στο Βρετανικό μουσείο, ως προϊόν της λεηλασίας του Έλγιν. Η ενσωμάτωση της ζωφόρου του Παρθενώνα στον ορθογώνιο τσιμεντένιο πυρήνα του μουσείου, ο οποίος έχει τις ίδιες διαστάσεις με το σηκό του Παρθενώνα, η τοποθέτηση των μετοπών ανάμεσα στις κολώνες, η ανάπτυξη των μορφών των δύο αετωμάτων του ναού και η συνένωση των πρωτότυπων γλυπτών με τα αντίγραφα εκείνων που βρί-

Άποψη της δυτικής και νότιας ζωφόρου του Παρθενώνα.

Οι Καρυάτιδες της νότιας πρόστασης του Ερεχθείου. 420-415 π.Χ.

μπορεί να θαυμάσει ολόκληρο το έργο στις πραγματικές του διαστάσεις και να αποτιμήσει το μεγαλείο του. Μεταξύ των ανοξείδωτων χαλύβδινων κιόνων που περιβάλλουν τον κεντρικό πυρήνα του κτηρίου και στηρίζουν την οροφή της αίθουσας, έχουν αναρτηθεί οι μετόπες του διαζώματος του Παρθενώνα. Είναι ανάγλυφες πλάκες, από μάρμαρο Πεντέλης, μεγέθους περίπου 1,375 x 1,30 μ. Ο Φειδίας και οι συνεργάτες του σμίλευσαν 92 συνολικά μετόπες (32 ανά βορινή / νότια και 14 ανά ανατολική / δυτική πλευρά), οι οποίες εναλλάσσονταν με 94 τρίγλυφες. Τα θέματά τους, διαφορετικό σε κάθε πλευρά, είναι επιλεγμένα από τη μυθολογία, ώστε να συμβολίζουν τους παλαιούς και τους πρόσφατους νικηφόρους αγώνες των Ελλήνων κατά των εχθρών, που απείλησαν τη γη και την ελευθερία τους.

• Η βόρεια πλευρά ιστορούσε σκηνές από τον Τρωικό πόλεμο.

• Η νότια πλευρά ιστορούσε τον αγώνα των Ελλήνων κατά των Κενταύρων.

• Η δυτική πλευρά ιστορούσε τη μάχη των Αθηναίων με τις Αμαζόνες.

• Η ανατολική πλευρά ιστορούσε τη Γιγαντομαχία.

σκονται στο Βρετανικό Μουσείο, δίνει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να απολαύσει, για πρώτη φορά, ολόκληρο τον γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα και να κατανοήσει τις παραστάσεις που απεικονίζονται σε αυτόν. Στη συνέχεια ο επισκέπτης επιστρέφει στο τρίτο επίπεδο. Στη δυτική και βόρεια πλευρά της αίθουσας μπορεί να απολαύσει μοναδικά έργα, που ως πρωτότυπα αντιγράφηκαν από μεταγενέστερους καλλιτέχνες από την αρχαιότητα μέχρι και τη σύγχρονη εποχή. Για πρώτη φορά μπορεί να θαυμάσει από κοντά φατνώματα της οροφής των Προπυλαίων, τα γλυπτά της ζωφόρου και του θωρακίου του Ναού της Αθηνάς Νίκης, τα γλυπτά των ζωφόρων του Ερεχθείου και βέβαια τις περίφημες Καρυάτιδες του ίδιου ναού. Η έκθεση ολοκληρώνεται στη βόρεια πλευρά της αίθουσας. Πρωτότυπα έργα, ψηφισματικά και τιμητικά ανάγλυφα, ρωμαϊκά αντίγραφα κλασικών αριστουργημάτων, εντυπωσιακά πορτραίτα επωνύμων προσώπων, ιερέων και φιλοσόφων καλύπτουν την περίοδο από τον 5ο π.Χ. αιώνα μέχρι τον 5ο μ.Χ. αιώνα. Σ’ αυτό το επίπεδο υπάρχει καφετέρια και εστιατόριο, με πολύ καλό σέρβις, θαυμάσια θέα και λογικές τιμές. Ο επισκέπτης στη συνέχεια κατεβαίνει από την επιβλητική κλίμακα, διασχίζει εκ νέου την Αίθουσα των Κλιτύων και καταλήγει στην έξοδο του μουσείου.

Από την οβίδα του Μοροζίνι, το 1687 καταστράφηκαν πολλές μετόπες. Σήμερα από τις 92 μετόπες, 39 βρίσκονται

45

του Χαράλαμπου Τορτορέλη Παιδαγωγού – Μουσειολόγου

ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΑΥΤΙΚΗΣ ΠΑΡΑΔΟΣΗΣ Στις αρχές του 2014 άρχισε να λειτουργεί το πιο σύγχρονο και ίσως σημαντικότερο ναυτικό μουσείο της Ελλάδος, το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης, στο νέο του κτίριο στο Πέραμα (Τέρμα Αναπαύσεως, Πύλη Ναυστάθμου, 210 4284270, 210 4092201 και Fax: 210 4284276). Σε ένα εντυπωσιακό χώρο, με θέα το στενό θαλάσσιο πέρασμα όπου πραγματοποιήθηκε η σπουδαιότερη ναυμαχία της ιστορίας και της αρχαιότητας, η Ναυμαχία της Σαλαμίνας, με υπαίθριο χώρο που αναπαριστά έναν παραδοσιακό ταρσανά, αναψυκτήριο και χώρο δραστηριοτήτων και αναψυχής, το μουσείο διηγείται, με μοναδικό τρόπο και σπάνια εκθέματα και ντοκουμέντα, την ναυτική μας ιστορία και παράδοση στους τρεις ορόφους του υπερσύγχρονου κτιρίου του. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι κτηριακές εγκαταστάσεις είναι αποτέλεσμα του ευρωπαϊκού - κοινοτικού προγράμματος URBAN. Επιπλέον είναι από τα λίγα ελληνικά μουσεία καθώς και το μοναδικό ναυτικό μουσείο της χώρας μας που διαθέτει ειδικά διαμορφωμένο χώρο για την πραγματοποίηση εκπαιδευτικών προγραμμάτων για τάξεις όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης καθώς και άλλων οργανωμένων ομάδων επισκεπτών. Η νέα ιστοσελίδα του μουσείου (www.maritime-museum.gr) με εύκολο και σύγχρονο τρόπο παρουσιάζει το μουσείο και τις συλλογές του και προσκαλεί τον περιηγητή του διαδικτύου από την Ελλάδα και το εξωτερικό να το επισκεφτεί. Το Μουσείο βρίσκονταν επί εικοσαετία στις πέτρινες αποθήκες του Οργανισμού Λιμένος Πειραιώς, ωστόσο με την μετεγκατάστασή του στο Πέραμα αποκτά μια νέα, πιο σύγχρονη, φυσιογνωμία που αναμένεται να προκαλέσει αίσθηση και να παρακινήσει το ενδιαφέρον των τουριστών. Το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης είναι αστική μη κερδοσκοπική εταιρία. Συντηρείται και αναπτύσσεται με πόρους που προσφέρουν ευγενικά τα μέλη του Δ.Σ. του, το ΙΝΜΕR και οι Χορηγοί του. Σημειώνεται πως Χρυσοί Χορηγοί του Μουσείου έχουν διατελέσει στο παρελθόν εταιρίες όπως: η Εθνική Τράπεζα, η ΝΟΚΙΑ, η Royal Olympic Cruises, η GEFYRA κ.ά. και βέβαια ο Δήμος Περάματος που πλέον το φιλοξενεί στις εγκαταστάσεις του. Από τους βασικούς ιδρυτές του Μουσείου ήταν μία σειρά από ιστορικές ναυτικές οικογένειες όπως αυτή των Αδελφών Τυπάλδου και της οικογένειας Ποταμιάνου ενώ ο βασικός εμπνευστής της ιδέας ίδρυσης του Μουσείου αλλά και της υλοποίησης και συντήρησής του είναι το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο Ναυτιλιακών Μελετών & Έρευνας (INMER), ένας αναγνωρισμένος επιστημονικός φορέας με 30ετή παρουσία στην διεθνή ναυτιλιακή κοινότητα. Μέλη του Δ.Σ. του Μουσείου έχουν διατελέσει και συνεχίζουν να υποστηρίζουν με την παρουσία τους σημαντικές προσωπικότητες της Ναυτιλίας, του Πολιτισμού, της Πολιτικής, της Επιχειρηματικότητας, του Δικαστικού Σώματος, των Ναυτικών Στρατιωτικών Σωμάτων όπως αυτών του Πολεμικού Ναυτικού και του Λιμενικού Σώματος.

46

Οι άνθρωποι του μουσείου αυτοπροσδιορίζονται ως εξής: «Είμαστε άνθρωποι της ναυτιλίας, είμαστε νησιώτες, είμαστε εραστές της θάλασσας και λάτρεις της ελληνικής ναυτικής ιστορίας και παράδοσης. Μια ομάδα τέτοιων ανθρώπων, το 1992, συνειδητοποιώντας την έλλειψη από μεριάς τους κράτους, μέριμνας για τον ελληνικό ναυτικό πολιτισμό, ίδρυσαν το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης, έχοντας βασικό σκοπό την συλλογή, συντήρηση, φύλαξη και έκθεση πάσης φύσεως κειμηλίων και λοιπών αντικειμένων που σχετίζονται με τη ναυτική παράδοση των Ελλήνων». Ας παρακολουθήσουμε τώρα την ελληνική ναυτική ιστορία και παράδοση όπως την παρουσιάζει το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης σε έξη βασικές ενότητες: Αρχαιολογική περίοδος Η γεωμορφολογία της Ελλάδας με τα χιλιάδες νησιά και τα χιλιάδες χιλιόμετρα παραλιακής ζώνης ώθησε τους ανθρώπους των πρώτων ελληνικών φυλών να στραφούν στην θάλασσα και κυρίως στο Αιγαίο Πέλαγος. Η ανάγκη αυτή έγινε η αφορμή να κατασκευαστούν πλωτές κατασκευές ικανές να μεταφέρουν ανθρώπους και εμπορεύματα στο Αρχιπέλαγος. Αρχαιολόγοι, υποστηρίζουν ότι από την Μεσολιθική Εποχή (8η Χιλιετία π.Χ.) οι κάτοικοι των νησιών και της Ηπειρωτικής Ελλάδας είχαν τη δυνατότητα να ταξιδεύουν στο Αιγαίο και να μεταφέρουν οψιανό από την Μήλο. Αργότερα, στην Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3η Χιλιετία π.Χ.) οι κάτοικοι του Αιγαίου θα εξελιχθούν σε πραγματικούς ναυτικούς ταξιδεύοντας ολοένα και μακρύτερα από το Αρχιπέλαγος, όπως: Σικελία, Μικρά Ασία, Ιόνιο Πέλαγος, Δαλματικές Ακτές. Οι παλαιότερες παραστάσεις πλοίων του Αιγαίου είναι αποτυπωμένες σε πήλινα τηγανόσχημα σκεύη της Πρωτοκυκλαδικής Περιόδου (2800 – 2300 π.Χ.). Τον πρώιμο αυτό ναυτιλιακό πολιτισμό διαδέχεται ο Μινωικός (2η Χιλιετία π.Χ.). Ως κέντρο εμπορικής ναυτιλιακής δραστηριότητας αποτελεί η Κρήτη η οποία έχει την ανάγκη μάλιστα να συνδεθεί ακτοπλοϊκά και με τις αποικίες της. Οι μοναδικές αναπαραστάσεις πλοίων της περιόδου αυτής προέρχονται από την φημισμένη τοιχογραφία που ανακαλύφθηκε από τον Καθηγητή Μαρινάτο, το 1972, στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης (Θήρας). Στην τοιχογραφία αυτή, η οποία χρονολογείται περίπου στα 1650 π.Χ., απεικονίζεται μία νηοπομπή 14 διαφορετικών σε μέγεθος πλοίων, μεταξύ δύο λιμανιών. Ο βασικός τύπος αυτών των πλοίων είναι γνωστός ως το «Πλοίο της Θήρας». Το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης, σε συνεργασία και τον συντονισμό του γνωστού περί της αρχαίας ναυπηγικής, Καθηγητή Thomas Gillmer, έχει ξεκινήσει από 10ετίας την ανακατασκευή του «Πλοίου της Θήρας», ένα έργο εθνικής σημασίας. Στα 1450 π.Χ. τον Μινωικό Πολιτισμό διαδέχεται ο Μυκηναϊκός. Οι Μυκηναίοι με νέα και καλύτερα πλοία, με έδρα την Πελοπόννησο, εξαπλώνονται σε όλη την Μεσόγειο. Η παράδοση μάλιστα θέλει τους Αργοναύτες με κυβερνήτη τον Ιά-

1

2

3

4

σονα να ξεκινούν για την Αργοναυτική Εκστρατεία και την αρπαγή του «Χρυσόμαλλου Δέρατος». Τον 13ο αιώνα π.Χ., στην περίοδο της ακμής του Μυκηναϊκού Πολιτισμού, οι Μυκηναίοι ξεκινούν μία άλλη μεγάλη εκστρατεία, δια θαλάσσης, αυτή εναντίον της Τροίας. Τον 12ο αιώνα π.Χ. ο Μυκηναϊκός Πολιτισμός αρχίζει να παρακμάζει και τον 11ο έχει πλέον σβήσει. Από τον 11ο έως τον 9ο αιώνα π.Χ. η Αθήνα διαμορφώνεται ως η κεντρική πολιτική, στρατιωτική, οικονομική και ναυτιλιακή δύναμη της Ελλάδας. Είναι η εποχή που τα όρια του ελληνικού κόσμου καταλαμβάνουν όλη την λεκάνη της Μεσογείου. Τα πλοία έχουν εξελιχθεί και η τεχνική της ναυσιπλοΐας είναι πρωτοφανής. Για πρώτη φορά διαχωρίζονται τα πλοία σε αμιγώς πολεμικά και αμιγώς εμπορικά. Τα εμπορικά ήταν μεγάλα πλοία, με λίγους κωπηλάτες και μεγάλα πανιά. Αντίθετα τα πολεμικά ήταν ελαφρά, μικρά, ευέλικτα κωπήλατα σκάφη με πολεμική μηχανή το έμβολο τους. Χαρακτηριστικότερο δείγμα πολεμικού πλοίου του 7ου π.Χ. αιώνα ήταν οι Τριήρεις.

H τριήρης, είναι το κατ’ εξοχήν πολεμικό πλοίο των αρχαίων Ελλήνων, τα λεγόμενα «ξύλινα τείχη» της πόλης των Αθηνών, που έκαναν τους Αρχαίους Έλληνες κυρίαρχους της Μεσογείου για 1.000 περίπου χρόνια. Στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, το 480 π.X., οι Ελληνικές τριήρεις σύντριψαν τους Φοίνικες και τους Πέρσες και κατέστησαν τη Μεσόγειο «Ελληνική Θάλασσα». Οι κωπηλάτες της Τριήρους ήταν Αθηναίοι Πολίτες, όχι δούλοι, και ήταν τιμή για αυτούς να συμμετάσχουν ως κωπηλάτες σε ναυμαχίες και άλλες πολεμικές διενέξεις. Το πρωτότυπο για την εποχή εκείνη και συνάμα καταστρεπτικό για τους εχθρούς «όπλο» της Τριήρους ήταν το έμβολό της. Ο Κυβερνήτης (Τριήραρχος) και το πλήρωμα με αριστοτεχνικές κινήσεις εμβολίζανε και βυθίζανε τα εχθρικά σκάφη, λαβώνοντας τα στα πιο αδύνατα τους σημεία. Η Τριήρης ήταν ημερόπλοιο δηλ. ξεκινούσε με την Ανατολή του ήλιου και αγκυροβολούσε με την Δύση, καθώς το σκάφος δεν μπορούσε να φιλοξενήσει κουκέτες, μαγειρεία κ.α. (μόνο νερό υπήρχε για τους επιβαίνοντες). Ήταν καθαρά ένα πολεμικό πλοίο. Σε μακρινές πολεμικές εχθροπραξίες οι Τριήρεις αγκυροβολούσαν καθημερινά σε απάνεμα λιμάνια και όρμους ενώ οι επιβαίνοντες τροφοδοτούνταν από άλλα συνο-

δευτικά – εφοδιαστικά πλοία. Την κυβέρνηση της Τριήρους ασκούσε ο τριήραρχος με τη βοήθεια 5 αξιωματικών και 4 υπαξιωματικών. Στο σκάφος επέβαιναν και οι επιβάτες (πολεμιστές). Το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης έχει την τύχη να φιλοξενεί στην έκθεσή του ένα από τα πιο πιστά αντίγραφα Αθηναϊκής Τριήρους στον κόσμο. Το μοντέλο αυτό, σε κλίμακα 1:4, της Αθηναϊκής Τριήρους, «Αθηνά», κατασκευάστηκε από το Μουσείο σε συνεργασία με πανεπιστημιακά ιδρύματα της Ευρώπης & Αμερικής αλλά και Έλληνες καραβομαραγκούς. Η τριήρης αυτή έχει ταξιδεύσει σε πολλές πόλεις της Ελλάδας & της Ευρώπης προβάλλοντας την ναυτοσύνη των Αρχαίων Ελλήνων ενώ συγχρόνως έχει αποσπάσει το θαυμασμό και την προσοχή ενός μεγάλου αριθμού ειδικών περί της αρχαίας ναυπηγικής για την τελειότητα και την πιστότητα που παρουσιάζει με την Αρχαία Αθηναϊκή Τριήρη. Στους Ελληνιστικούς Χρόνους η Αθήνα χάνει την δύναμή της στην Μεσόγειο ενώ αντίθετα ενισχύονται η Αίγυπτος των Πτολεμαίων και η Ρόδος, με τις τρεις πόλεις της (Λίνδο, Ιαλυσό και Κάμηρο). Η ναυτική τους κυριαρχία δεν κρατά πολύ καθώς οι Ρωμαίοι είναι πλέον η ανερχόμενη στρατιωτική δύναμη της Μεσογείου Στην ενότητα «Αρχαιοελληνική Περίοδος» του Μουσείου Ναυτικής Παράδοσης εκθέτονται κειμήλια που χαρακτηρίζουν όλη την περίοδο από τον Μινωικό Πολιτισμό μέχρι τους Ρωμαϊκούς Χρόνους. Αρχαία Ναυτική Τεχνολογία Οι Αρχαίοι Έλληνες ήταν φημισμένοι θαλασσοκράτορες, και αυτό τους βοήθησε να συγκεντρώσουν πλούτο, να αντλήσουν γνώση και εμπειρία από άλλους λαούς και κράτη, να προμηθευτούν πρώτες ύλες και να εξαπλωθούν ιδρύοντας αποικίες σε ολόκληρο την Μεσόγειο. Έτσι, δημιούργησαν τον περίφημο Ελληνικό Πολιτισμό, ο οποίος δεν ξεπεράστηκε ποτέ από κανένα άλλο πολιτισμό, αντιθέτως υπήρξε πηγή έμπνευσης για την ανθρωπότητα μέχρι και σήμερα. Ξέρουμε ήδη αρκετά για τις φιλολογικές αναζητήσεις των Αρχαίων Ελλήνων, συμπεριλαμβανομένων και των Βυζαντινών, για τα καλλιτεχνικά τους δημιουργήματα. Υπάρχει όμως μια πλευρά του πολιτισμού τους λιγότερο γνωστή, αυτή της τεχνικής και τεχνολογικής εξέλιξής τους. Και εδώ

1. Το υπέροχο, από άποψη κατασκευής και μεγέθους, μοντέλο της Αθηναϊκής Τριήρους.

2-4. Από την αρχαιολογική συλλογή του μουσείου.

47

του Χαράλαμπου Τορτορέλη

τα επιτεύγματα είναι λαμπρά και δείχνουν ότι κάποιοι κανόνες μαθηματικών, φυσικής, γεωμετρίας, χημείας, μηχανικής, στατιστικής και πολλών άλλων επιστημών δεν ήταν άγνωστοι. Με την βάση των γνώσεων αυτών, κατασκεύαζαν όργανα και εργαλεία που είχαν άμεση σχέση με την καθημερινότητά τους. Τέτοιες εντυπωσιακές εφευρέσεις είχαν να κάνουν με πολεμικές επιχειρήσεις, με την δόμηση της πόλης και των κτιρίων, με γεωργικές εργασίες αλλά κυρίως με την ναυσιπλοΐα και τη ναυπηγική. Ναυπηγικοί σχεδιασμοί που επιτρέπουν την ασφαλή ναυσιπλοΐα, την μέτρηση της ταχύτητας, τον ακριβή προσδιορισμό του στίγματος του σκάφους, της ώρας, ναυτικά εργαλεία, μετεωρολογικά όργανα κ.ά. είναι μερικά από τα συστατικά της αρχαιοελληνικής τεχνολογίας που έδωσε τις βάσεις για την ανάπτυξη της ναυτιλίας ανά τους αιώνες. Το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης ορμώμενο από το ενδιαφέρον του κοινού κατασκεύασε μηχανισμούς και όργανα (ομοιώματα) που έχουν σχέση με την Αρχαία Ναυτική Τεχνολογία. Για την πραγματοποίηση του σκοπού αυτού το Μουσείου και οι επιστημονικοί του συνεργάτες χρησιμοποίησαν και στηρίχθηκαν σε αρχαιολογικές, ιστορικές αλλά και φιλολογικές πηγές. Επίσης τα υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή τους είναι σχεδόν ίδια με αυτά του «πρωτοτύπου». Το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης πιστεύει ότι με την ενότητα αυτή ανοίγεται ένα παράθυρο σε μια άγνωστη πτυχή της ιστορίας 4.000 χρόνων. Αναλυτικότερα, μερικά από τα εκθέματα της «Αρχαίας Ναυτικής Τεχνολογίας»: ΗΛΙΑΚΟ ΡΟΛΟΪ ΤΩΝ ΦΙΛΛΙΠΩΝ. Ένα από τα σπανιότερα μεταφερόμενα ηλιακά ρολόγια της αρχαιότητας. Τον συγκεκριμένο τύπο αυτού του ρολογιού είχε εφεύρει ο Παρμενίων στην Αλεξάνδρεια το 2ο π.Χ. αιώνα. Πρόκειται για πολύπλοκο όργανο αστρονομίας εκτός από τη λειτουργία του ως ηλιακού ρολογιού χρησίμευε και στη μέτρηση του γεωγραφικού πλάτους (κατά προσέγγισιν), του αζιμούθιου και της απόστασης των αστέρων ΒΥΖΑΝΤΙΝΟ ΡΟΛΟΪ – ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ. Πολύπλοκο αστρονομικό όργανο του 6ου μ.Χ. αιώνα. Διασώθηκε με ελλείψεις και για αυτό δεν είναι γνωστό ο ακριβής τρόπος λειτουργίας και χρήσης του. Διαθέτει συνδυα-

48

σμούς γραναζιών που το καθιστούν έτσι ως μηχανικό ημερολόγιο, το οποίο όμως λειτουργούσε με ακρίβεια σε πόλεις και περιοχές που κατονομάζει στο εμπρός τμήμα του. Μπορούσε επίσης να υπολογιστεί ο σεληνιακός χρόνος, καθώς και οι θέσεις του ήλιου και της σελήνης στο Ζωδιακό. Ανάμεσα στα γρανάζια του υπήρχε και ένα διαφορικό γρανάζι, γεγονός που καθιστά το όργανο «απόγονο» του υπολογιστή των Αντικυθήρων. Η ιστορική έρευνα, μελέτη και ανακατασκευή του οργάνου έγινε από τους J. V. Field και M. T. Wright του Μουσείου Επιστημών του Λονδίνου. ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΑΣΤΡΟΛΑΒΟΣ. Η πρώτη μορφή του οργάνου, που σήμερα γνωρίζουμε ως αστρολάβο, εφευρέθηκε από τον Εύδοξο το 360 π.Χ. Στα 1080 μ.Χ. κατασκευάστηκε ο παλαιότερος αστρολάβος που έχει βρεθεί, ο βυζαντινός αστρολάβος της Brescia, πόλη όπου βρέθηκε και όπου μέχρι σήμερα φυλάσσεται. Φέρει ελληνικές επιγραφές και αποτελεί τη βάση των αραβικών αστρολάβων. Οι Άραβες επέφεραν βελτιώσεις στο όργανο αυτό και του έδωσαν τη σημερινή γνωστή μορφή του ως ναυτιλιακού οργάνου. ΠΛΙΝΘΙΣ ΤΟΥ ΥΠΑΡΧΟΥ. Εφευρέτης αυτoύ τoυ oργάνoυ ήταν πιθανότατα o αρχαίoς αστρoνόμoς Ίππαρχoς, αλλά η εφεύρεση απoδίδεται στoν Κλαύδιo Πτoλεμαίo. Πρόκειται για ένα απλό όργανo, πoυ παρoυσιάζει 1/4 διαβαθμισμένoυ κύκλoυ, ενώ από τo κέντρo (τoυ κύκλoυ) κρέμεται σχoινάκι με μια σφαίρα. Τo όργανo τoπoθετείται κάθετα επί τoυ μεσημβρινoύ τoυ τόπoυ με την κoρυφή της γωνίας τoυ στραμμένη δυτικά. Τo σχoινάκι με τη σφαίρα ρίχνει τη σκιά τoυ πάνω στo διαβαθμισμένo τεταρτημόριo και αυτός είναι o μεσημβρινός τoυ τόπoυ τoυ παρατηρητή.

1

2

3

Ο ΚΟΧΛΙΑΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΜΗΔΗ. Τo υδραυλικό αυτό όργανo εφευρέθηκε από τoν Αρχιμήδη κατά τη διάρκεια τoυ ταξιδιoύ τoυ στην Αίγυπτo. Χρησίμευε στην άντληση ύδατoς από ένα χαμηλό επίπεδo σ’ ένα άλλo υψηλότερo. Oι χρήσεις τoυ από την αρχαιότητα έως σήμερα είναι πoλλές, όπως άρδευση αγρoτικών καλλιεργειών αλλά και άντληση υδάτων από τα έγκατα των πλoίων. Ο ΥΠΟΛΟΓΙΣΤΗΣ ΤΩΝ ΑΝΤΙΚΥΘΗΡΩΝ. Ο υπολογιστής των Αντικυθήρων είναι μία από τις πιο σημαντικές μηχανικές εφευρέ-

4

Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης σεις στην ιστορία, είναι ο πρώτος υπολογιστής στην παγκόσμια ιστορία. Πρόκειται για ένα αστρονομικό μηχάνημα ακριβείας, με εκπληκτική μηχανική τελειότητα, τοποθετημένο σε ένα ξύλινο κιβώτιο με διαβαθμισμένες πλάκες στο εξωτερικό του. Εσωτερικά αποτελείτο από 30 αλληλοεμπλεκόμενους οδοντωτούς τροχούς, έκκεντρα τοποθετημένους. Τους τροχούς, έθετε σε κίνηση, με διαφορετική ταχύτητα τον καθένα, ένας περιστρεφόμενος χειροκίνητος άξονας. Δείκτες σύμφωνα με τις επιγραφές έδειχναν την πορεία του Ήλιου την πορεία και τις φάσεις της Σελήνης και των πλανητών στον ζωδιακό κύκλο. Δηλαδή εκτελούσε μαθηματικές πράξεις με μηχανικό τρόπο. Η χρονολόγηση του μηχανισμού εκτιμάται ότι είναι γύρω στο 80 π.Χ, ενώ πιθανολογείται ότι είχε κατασκευαστεί στην Ρόδο. Βυζαντινή Περίοδος Η διαίρεση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας σε Ανατολική και Δυτική το 395 π.Χ. και η ανάδειξη της Κωνσταντινούπολης ως πρωτεύουσας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, επανέφερε στο προσκήνιο το Αιγαίο Πέλαγος. Την περίοδο μάλιστα μεταξύ 4ου και 7ου αιώνα μ.Χ. στην λεκάνη της Μεσογείου η Βυζαντινή θαλασσοκρατία αναβαθμίζει και πάλι το Αιγαίο σε σταυροδρόμι εμπορίου, ενώ το πλοίο που χαρακτηρίζει την Βυζαντινή Περίοδο είναι ο Βυζαντινός Δρόμωνας. Το κόσμημα του βυζαντινού ναυτικού ο «Βυζαντινός Δρόμων» αποτελούσε ουσιαστικά εξέλιξη της αρχαιοελληνικής διήρους και τριήρους. Βαρύ πολεμικό σκάφος, διέθετε ειδικούς μηχανισμούς εκτόξευσης του (μέχρι σήμερα άγνωστου σε συστατικά) υγρού πυρός. Ο Βυζαντινός Δρόμωνας είχε 100 κουπιά (50 ανά πλευρά), τρεις (3) ιστούς με τετράγωνα και τριγωνικά ιστία, πλήρες κατάστρωμα και υπερυψωμένες κατασκευές στην πλώρη και την πρύμνη. Οι βαρύτεροι και μεγαλύτεροι δρόμωνες του 11ου-12ου αιώνα υπήρξαν οι πρόδρομοι της δυτικής γαλέρας και γενικότερα της σύγχρονης ευρωπαϊκής ναυπηγικής των «Ανακαλύψεων». Μετά τον 7ο αιώνα μ.Χ. και άλλες ναυτικές δυνάμεις πρωταγωνιστούν, ενώ τα νησιά του Αιγαίου γίνονται θεατές και θύματα εκατοντάδων εχθροπραξιών και πειρατικών επιθέσεων. Μετά από αιώνες η Βυζαντινή ναυτική δύναμη εξαφανίζεται με την Άλωση της Πόλης από τους Οθωμανούς. Το Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης στην πρωτότυπη αυτή ενότητα, η οποία παρουσιάζεται σαν ένα νησιώτικο εξωκλήσι, με μαρμάρινο τέμπλο, προχριστιανικού ρυθμού, περιλαμβάνονται εκθέματα με ειδικές αναφορές στον Ιησού και στους θαλασσινούς Αγίους. Ξεχωρίζουν μοναστηριακές εικόνες του 18ου αιώνα, μεγάλων διαστάσεων, όπως: «Ο Ιησούς πλαισιωμένος από θαλασσινούς Αγίους», «Η Παναγία η Θαλασσοκρατούσα πλαισιωμένη από θαλασσινούς Αγίους», «Ο Ιησούς καταλαγιάζει την τρικυμία», «Ο Άγιος Νικόλαος σώζει το πλοίο» κ.α. Η Βυζαντινή Αγιογραφία – Ζωγραφική έχει μία αξία τόσο ιστορική όσο και χριστιανική. Είναι η τέχνη που αναπτύχθηκε στο ευρύτερο ανατολικό τμήμα της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας από την ίδρυση της πρωτεύουσάς της, της Κωνσταντινούπο-

λης, έως την Άλωση της Πόλης από τους Τούρκους. Ως προς τις εκφάνσεις της βυζαντινής ζωγραφικής, αυτές είναι: Η μνημειακή ζωγραφική, στην οποία αναγνωρίζονται δύο βασικά είδη: α) οι τοιχογραφίες, που γίνονται με την τεχνική της νωπογραφίας, και β) τα ψηφιδωτά, που γίνονται με την εμφύτευση πολύχρωμων ψηφίδων σε νωπό ασβεστοκονίαμα. Η τεχνική του ψηφιδωτού ήταν εξαιρετικά δαπανηρή, και γι’ αυτό συνδέεται πάντοτε με ιδιαίτερα εύπορους χορηγούς, κατά κανόνα αυτοκράτορες σε περιόδους ακμής της αυτοκρατορίας. Οι φορητές εικόνες, που κατά κανόνα γίνονται με την τεχνική της αβγοτέμπερας. Υπάρχει όμως και ικανός αριθμός φορητών ψηφιδωτών εικόνων, που είναι προφανές ότι έγιναν για την επίδειξη πολυτέλειας και δεξιοτεχνίας των καλλιτεχνών. Μικρογραφίες, που γίνονται επάνω σε φύλλα περγαμηνής και εντάσσονται σε βιβλία και εκκλησιαστικά έγγραφα. Η βυζαντινή αγιογραφία – ζωγραφική είναι η φυσική εξέλιξη της ζωγραφικής της τεράστιας ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, που διατήρησε σε γενικές γραμμές βασικά χαρακτηριστικά της ελληνιστικής περιόδου. 0 σπουδαιότερος όμως ιστορικός παράγοντας που διαφοροποίησε την ζωγραφική, τις τέχνες και τον πολιτισμό γενικότερα την περίοδο αυτή ήταν η επικράτηση της φιλοσοφίας του Χριστιανισμού. Στην διάρκεια των 12 αιώνων που διήρκεσε η βυζαντινή αυτοκρατορία, η βυζαντινή ζωγραφική εξελίσσεται αργά και σταθερά. Από την κλασική παράδοση η βυζαντινή ζωγραφική διατήρησε τη σταθερή προτίμηση για την ανθρώπινη μορφή, στην προκειμένη περίπτωση του Χριστού, της Παναγίας, του προστάτη των θαλασσών του Αγίου Νικολάου κ.α. Η ανθρώπινη μορφή απομακρύνεται από το κέντρο της ζωγραφικής σύνθεσης μόνο για να δώσει τη θέση της σε σημαντικές συμβολικές παραστάσεις, όπως ο σταυρός, ο αμνός, η περιστερά, οι ιχθείς κ.ά. Με την πάροδο των χρόνων ο λαϊκός καλλιτέχνης, ο πιστός, ο μοναχός αποτυπώνει σε κομμάτια ξύλου μορφές των Χριστιανικών θεοτήτων σε διάφορε φάσεις της καθημερινής ζωής αλλά και σε θαλασσινά μοτίβα. Χαρακτηριστικά δείγματα οι εικόνες που εκθέτονται στο Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης με τον Ιησού Χριστό, την Παναγία σε θαλασσινές παραστάσεις, ο «Άγιος Νικόλαος που σώζει ναυαγούς», ο «Όσιος Εμφαίμ», οι «Εννέα Μωραί Παρθέναι» κ.α. Ατρόμητα Ελληνικά Σκαριά Την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας οι Έλληνες ζούσαν σκλαβωμένοι. Οι ελάχιστοι που χαίρονται ένα είδος «ελευθερίας» είναι οι ναυτικοί που οργώνουν την Μεσόγειο, την Μαύρη Θάλασσα και τις Βόρειες ακτές της Ευρώπης. Τον 18ο αιώνα η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέχει το μεγαλύτερο μέρος της Ανατολικής Μεσογείου, ωστόσο έχει χάσει τον έλεγχο του ναυτιλιακού εμπορίου και αναγκάζεται να δώσει προνόμια σε ξένα κράτη για ελεύθερη ναυσιπλοΐα. Ελληνικά πλοία με ξένες σημαίες (της Ρωσίας, της Γαλλίας κ.α.) αυξάνονται χρόνο με τον χρόνο δημιουργώντας έτσι έναν από τους μεγαλύτερους εμπορικούς στόλους της περιόδου εκείνης. Επιπλέον, τα ιστιοφόρα με Έλληνες Καπεταναίους και ναυτικούς είναι τα μόνα πλοία που σπάζουν το αγγλικό

1. Σύγχρονη αναπαράσταση του μηχανισμού των Αντικυθήρων. 2. Αντίγραφο του μηχανισμού των Αντικυθήρων.

3. Βυζαντινός Αστρολάβος. 4. Εικόνα από την Βυζαντινή Εποχή.

49

του Χαράλαμπου Τορτορέλη

Μουσείο Ναυτικής Παράδοσης

1

2

3

4

εμπάργκο – αποκλεισμό των λιμανιών της Δυτικής Μεσογείου εξαιτίας των ναπολεόντειων πολέμων, μεταφέροντας σιτηρά από την Ρωσία. Η ικανότητά τους αυτή να τροφοδοτούν την Γαλλική και Ισπανική αγορά με σιτηρά αύξησε κατακόρυφα το εισόδημα των Ελλήνων ναυτικών οι οποίοι στην συνέχεια επένδυσαν σε νέα και περισσότερα πλοία. Ο εμπορικός αυτός στόλος με την επανάσταση του 1821 τροποποιήθηκε αμέσως σε πολεμικό, έτοιμος να αντιμετωπίσει τον Οθωμανικό Στόλο. Αν και οι Έλληνες Οπλαρχηγοί νικήθηκαν αρκετές φορές στη ξηρά, ποτέ όμως οι Έλληνες Καπεταναίοι δεν νικήθηκαν στη θάλασσα ενώ οι ατρόμητοι μπουρλοτιέρηδες με τα πυρπολικά τους μείωναν ολοένα τις μονάδες του Τούρκικου Στόλου. Δεν είναι τυχαίο ότι η Εθνική Ανεξαρτησία πιστοποιήθηκε στη θάλασσα με μια ένδοξη ναυμαχία, τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου. Στην ενότητα αυτή του Μουσείου Ναυτικής Παράδοσης δεσπόζει, σε κλίμακα 1:3, (11,5 μ. μήκος) το σημαντικότερο ίσως ελληνικό σκαρί του 18ου αιώνα, η Ψαριανή Γαλλιότα. Ένα σκαρί που πρωτοστάτησε στο Αγώνα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, το καράβι του Κωνσταντίνου Κανάρη, στην αρχή σαν εμπορικό πλοίο και στην συνέχεια σαν πολεμικό πλοίο. Το σκάφος αυτό εκτίθεται σε πλήρη ιστιοφορία και εξαρτισμό πλαισιωμένο από 2 με αυθεντικές παραδοσιακές στολές. Επίσης στην ενότητα αυτή παρουσιάζονται δεκάδες μοντέλα σε μικρότερη κλίμακα όπως το «Μπρίκι», η «Σακολέβα», το «Πέραμα», το «Καραβόσκαρο» κ.α. Την ενότητα αυτή συμπληρώνουν επίσημα ναυτικά έγγραφα της εποχής, ναυτικά όργανα του 19ου αιώνα, θαλασσογραφίες ναυάρχων της Επανάστασης, ενώ ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει μία μοναδική (πλήρη) σειρά των 30 ατρόμητων Ελληνικών σκαριών, σε γκραβούρες. Ενδιαφέρον προκαλούν οι προθήκες με τα ναυτικά γιαταγάνια, τις πιστόλες, παλάσκες κ.α. Χρυσή Εποχή της Ελληνικής Ναυτιλίας Οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι στις αρχές του 20ου αιώνα λάβωσαν σοβαρά την ελληνική ναυτιλία, η οποία είχε πολλά θύματα τόσο σε έμψυχο όσο και σε άψυχο υλικό. Πολλοί πίστεψαν ότι η γαλανόλευκη δεν θα κυμάτιζε πλέον στα πέρατα του κόσμου. Δεν είχαν όμως υπολογίσει το «Ελληνικό Δαιμόνιo».

Το 1947 η Αμερικανική κυβέρνηση, με εγγύηση της Ελληνικής κυβέρνησης, διέθεσε με ευνοϊκούς όρους σε Έλληνες εφοπλιστές 100 φορτηγά πλοία τύπου «λίμπερτυ» (liberty). Κάποιοι, αυτά τα πλοία τα ονόμαζαν «Πλοία μίας Χρήσης» άλλοι όμως τα ονόμασαν «ευλογημένα». Η ναυτική ικανότητα των Ελλήνων, η «Ναυτοσύνη» δηλαδή των Καπεταναίων και Πληρώματος αξιοποίησε τα πλοία αυτά στο έπακρο. Σε συνδυασμό μάλιστα, με την διορατικότητα και ικανότητα διαχείρισης των Ελλήνων εφοπλιστών δημιουργήθηκε ο μεγαλύτερος στόλος στον κόσμο, ο οποίος εξακολουθεί ακόμη και σήμερα να πρωταγωνιστεί. Λίμπερτυ και πιο σύγχρονα μοντέλα σκαφών παρουσιάζονται στην ενότητα αυτή του Μουσείου Ναυτικής Παράδοσης. Μία αναπαράσταση γέφυρας εμπορικού πλοίου, μοντέλα ατμομηχανών, έλικες, άστυπες άγκυρες, φανοί και όργανα πίεσης μηχανοστασίου κ.α. σε μεταφέρουν στην «χρυσή εποχή» της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας. Υπάρχουν επίσης δεκάδες μοντέλα πλοίων, όπως και τα ιστορικά: το ποντοπόρο ατμόπλοιο «Αγγέλικα» και το Ατμόπλοιο «Αναστάσιος Ποταμιάνος». Επίσης ο επισκέπτης μπορεί να δει τα σκαλιστά έπιπλα του Γραφείου της μεγάλης ναυτικής οικογένειας Αδελφών Σ. Τυπάλδου, ο οποίος ήταν και από τους ιδρυτές και ένθερμους υποστηρικτές του Μουσείου Ναυτικής Παράδοσης. Επίσης αίσθηση προκαλούν οι δύο αυθεντικές χειροκίνητες μηχανές τροφοδοσίας αέρα του δύτη και στολές δύτη που χρησιμοποιούσαν οι Καλύμνιοι Σφουγγαράδες για την συλλογή των σφουγγαριών. Την ενότητα συμπληρώνει ένα ψαράδικο τρεχαντήρι 11,65 μ. μήκος και 3,80 πλάτος, κατασκευασμένο από τους φημισμένους καραβομαραγκούς της Σκοπέλου, το 1948. Ναυτική Λαϊκή Παράδοση Στην ενότητα αυτή υπάρχουν έργα λαϊκής τέχνης, υφαντά, εργόχειρα, χαλιά με ναυτικές παραστάσεις από τα χέρια γυναικών από νησιά που με αυτό τον τρόπο φέρνουν κοντά τα αγαπημένα πρόσωπά τους. Υπάρχουν ακόμη ναυτικές κασέλες με γοργόνες αλλά και προθήκες με δεκάδες σπάνιους ναυτικούς κόμπους. Τέλος το μουσείο διαθέτει ένα εξαιρετικό και σπάνιο ιστορικό αρχείο, φωτογραφικό αρχείο, συλλογή παλαιών χαρτών, μια πλούσια πινακοθήκη και ναυτική βιβλιοθήκη.

1. Μοναδικό κειμήλιο, το θησαυροφυλάκιο της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας. 2-3. Παραδοσιακές στολές. 4. Από τη συλλογή σπογγαλιείας. 5. Πυξίδα του Υπερωκεάνιου «Βασίλισσα Φρειδερίκη».

5

50

Piraeus Maritime Training Centre S .RANIS

7 CHANNEL VISUAL SYSTEM Accredited By:

COURSES:

• • • • • • • •

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

Republic of Cook Islands Republic of Malta Republic of Marshal Islands Saint Vincent & Grenadines Honduras Republic of Liberia International Merchant Marine Registry of Belize IMMARBE Common wealth of Dominica

For Onboard Officers & Crew • Ship Security Officer & Security Personnel • Safety Officer

Company Personnel • Company Security Officers • ISM Internal Auditors • ISPS Internal Auditors Port Facility Security Officers & Security Personnel

BRM – BTM Course • POLARIS – NORCONTROL FULL MISSION BRIDGE MANOEUVRING SIMULATOR A TOTAL CONCEPT FOR TRAINING AND EVALUATION

• CAPABLE OF SIMULATING A TOTAL SHIPBOARD BRIDGE OPERATION INCLUDING THE CAPABILITY FOR ADVANCED MANOEUVRING

Also: • • • • • • • • • • • • •

Risk Assessment – Risk Management Accident, Incident Investigation and Analysis Refreshing Training for Retired Deck/Engine Greek Officers.(CoC for Belize,Cook Islands, Honduras and CW of Dominica) ISO 9001:2000 Implementation and internal auditing Hazardous area Hazardous material Liquid Cargo Handling (OIL, LNG, LPG) DPA Vetting inspection MLC 2006 Implementation Antipiracy STCW 2010 (Manilla Convention) Oil Record PART 1 & PART II

STCW 78/95 & STCW 2010

• 5 DAYS BRM-BTM COURSES BRIDGE TEAM MANAGEMENT INCLUDING 3 DAYS SIMULATION

GMDSS ARPA BASIC SAFETY TRAINING TANKER SAFETY (OIL, CHEMICAL, LNG, LPG) – COW ADVANCE FIRE FIGHTING RO-RO PASSENGER SHIP PROFICIENCY IN SURVIVAL CRAFT AND FAST RESCUE BOATS PROFICIENCY IN MEDICAL FIRST AID CROWD MANAGEMENT BRIDGE RESOURCE MANAGEMENT – SHIP HANDLING ENGINE ROOM MANAGEMENT ECDIS (USE OF KONGSBERG & TRANSAS NT PRO 5000 ECDIS SIMULATORS) 13. MEDICAL CARE

Φροντιστηριακά τμήματα για προετοιμασία Συνταξιούχων Αξιωματικών Γέφυρας & Μηχανής για τις εξετάσεις για έκδοση Πιστοποιητικού Ικανότητας (CoC) Κύπρου και Μάλτας School Premises: 40 Leosthenous Str. – 185 35 Piraeus - Phones: 210 4525301 – 210 4524304 – Fax: 210 4181704 E-mail: pmtcrani@otenet.gr web : www.sranis.gr

REPRESENTATIVES OF THE LEADING SHIPSUPPLIERS WORLDWIDE

GLOBAL MARINE SERVICE INC. GEORGE KOLLITSIDAS

98b, Filonos str., GR – 185 36 Piraeus, Greece Tel.: 210-4287.910/3 Fax: 210-4183.895/6 e-mail: gms@ath.forthnet.gr

Why NOVA?

Because NOVA means: •

Highly Educated and skillful personnel for the electronic service and support of ships

•

GMDSS supply and installation

•

NOVA electronics is acknowledges by all classification societies to issue safety Certificates for Radio - Telegraphy and Radio - Telephony Communications

9, II Merarchias str. 185 35 Piraeus – Greece Tel.: 4121.578, 4131.058 Fax: 4136.667, Tlx: 211090 NOVA GR

SALES AND SERVICE AGENTS

της Λίνας Ποταμιάνου

H MΑΓΕΙΑ ΤΩΝ ΧΡΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ

Όποια εποχή κι αν ταξιδέψεις στην Σαντορίνη, θα σε υποδεχθεί με ανοιχτή αγκαλιά! Αυτή λοιπόν η αγκαλιά έχει κάθε φορά και διαφορετικό χρώμα! Τον χειμώνα και το φθινόπωρο, το γκρίζο και μουντό τοπίο, σε προδιαθέτει για ρομαντικούς περιπάτους κοντά στην θάλασσα ή στο φρύδι του βράχου, όπου τα χωριά μοιάζουν νωχελικά ξαπλωμένα, αγναντεύοντας την καλντέρα. Την άνοιξη πάλι, οι σκούροι βράχοι γεμίζουν χρώματα, λες και κάποιος ζωγράφος έχει αδειάσει τα σωληνάριά του απλόχερα και γεμίζει με χρώματα, σε ασύλληπτη ποικιλία αποχρώσεων: πράσινο ανοιχτό στα νέα φυλλαράκια των αμπελιών, πράσινο πιο σκούρο στους θάμνους που γυαλίζουν, ξεπλυμένοι και πεντακάθαροι, από τις βροχές του χειμώνα ή τις ανοιξιάτικες μπόρες, γκριζοπράσινο σε άλλα φυτά, ροζ, κόκκινο, κίτρινο, μωβ στ’ αγριολούλουδα. Οι παπαρούνες και οι μαργαρίτες στρώνουν ένα χαλί, με ασύμμετρα σχέδια στα χωράφια. Στους βράχους και στις πλαγιές, διάφορα άλλα αγριολούλουδα μωβ και λιλά, των οποίων δεν γνωρίζω το όνομα, συμπληρώνουν την εικόνα των χρωμάτων και όλα αυτά διάσπαρτα στο σκούρο φόντο των βράχων και του χώματος. Τέτοιο καφεκόκκινο χρώμα κανένας ζωγράφος δεν μπορεί να αποδώσει με ακρίβεια στον καμβά του. Όσο για το μαύρο της λάβας, που έχει παγώσει πάνω στο έδαφος του νησιού της φωτιάς, έχει πραγματικά μαγέψει, αλλά και φοβίσει πολλούς. Ανάλογα δε, με το φως του ήλιου (πρωί ή απόγευμα ή σούρουπο) όλα παίρνουν μία άλλη μορφή. Έχω ταξιδέψει αρκετά στη ζωή μου, όμως αυτή την εναλλαγή των χρωμάτων της Σαντορίνης, δεν νομίζω να την έχω συναντήσει πουθενά αλλού! Δεν μιλώ κάν για το γαλάζιο της θάλασσας, το οποίο σε ορισμένα σημεία αγγίζει το βαθύ μπλε. Μιλώ για τα χρώματα της γης, αυτά που προήλθαν χιλιάδες χρόνια πριν, όταν ο Εγκέλαδος πέταγε από τα σπλάχνα της γης φωτιά, λάσπη, πέτρες… φωτιά που συμπαρέσυρε υλικά σε διάπυρη κατάσταση και τα απέθεσε αριστοτεχνικά, μαγευτικά θα έλεγε κανείς, πάνω σ’ αυτό το κομμάτι του πλανήτη. Όλα αυτά τα υλικά που έμειναν και στέγνωσαν πάνω στο νησί, έδωσαν ένα υπέροχο σύνολο, μία μαγευτική εικόνα,

60

όπου δένονται αρμονικά, μοναδικά θα έλεγα, το μαύρο του καμένου χώματος με το άσπρο της κίσσηρης, της στάχτης, που βγήκε από τα έγκατα τα γης και που σκέπασε, όχι μόνο το έδαφος, αλλά και τις πολιτείες που ξεχάστηκαν στο χρόνο, το καφέ ανακατεμένο με το κόκκινο της σκουριάς, δείγμα σιδήρου ή και άλλων μετάλλων που εμπεριέχονται στο χώμα. Δεν ξεχνώ να αναφέρω και το κίτρινο, από το θειάφι που συναντάς ατόφιο πάνω σε μαύρες πέτρες, κυρίως πάνω στο ηφαίστειο. Δεν έμεινε κανένα χρώμα που να μην συναντήσεις πάνω στον μαγικό αυτό τόπο! Και μέσα σ’ όλη αυτή την ποικιλία, από το απόλυτο μαύρο και το σκούρο γκρι έως το άσπρο της «άσπας» (πρώτη ύλη της πορσελάνης) περνώντας από όλες τις αποχρώσεις του καφέ και του κόκκινου, έρχεται σαν συμπλήρωμα, το γαλάζιο της θάλασσας!!! Βαθύ μπλε κοντά στο ηφαίστειο, γαλάζιο πιο πέρα, σμαραγδένιο, διάφανο στις παραλίες με την μαύρη ή την κόκκινη άμμο. Διαφορετικό μπλε τα καλοκαιρινά πρωινά, χωρίς ίχνος ρυτίδας, αστραφτερό το μεσημέρι, όταν ο ήλιος ρίχνει κατακόρυφα τις ακτίνες του στη γη και στο νερό της θάλασσας, λίγο πιο σκούρο, όσο περνά η μέρα και γέρνει ο ήλιος… Και την ώρα του ηλιοβασιλέματος… Ώ!!! Εκείνη την υπέροχη ώρα!!! Ροζ, μαβιά, πορτοκαλιά χρώματα πυρπολούν τον ορίζοντα και καθρεφτίζονται στα ήρεμα , γαλήνια νερά της θάλασσας! Μα και τον χειμώνα, το βαθύ μπλε ανακατεμένο με το γκρίζο του ουρανού, σε μεταφέρει σε κόσμους εξωπραγματικούς, παραμυθένιους! Ποιος ζωγράφος, ποιος καλλιτέχνης κατόρθωσε να αποδώσει ποτέ όλη αυτή την πανδαισία χρωμάτων; Ποιος κοινός θνητός θα μπορούσε ποτέ να παρουσιάσει ακριβώς όλην αυτή την μαγευτική εικόνα; Ποιος επισκέπτης ή κάτοικος του νησιού δεν μαγεύτηκε από αυτή την εναλλαγή χρωμάτων, ανάλογα με την ώρα της ημέρας και ανάλογα με τις εποχές του χρόνου; Ποιος δεν αισθάνθηκε μία ψυχική ανάταση, μία απέραντη γαλήνη ζώντας αυτό το θαύμα του Δημιουργού!!!

61

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη Φυσικού - Αστροφυσικού

Οι Εποχές του Σύμπαντος 1

Η ζωή έχει ένα όριο, η γνώση κανένα .

Η

μεγαλύτερη ανακάλυψη του αιώνα! Επιβεβαιώνεται ο Αϊνστάιν! Αναμφισβήτητα το νέο Νόμπελ της χρoνιάς! Με τέτοιους και παρόμοιους τίτλους υποδέχθηκαν στις 18 Μαρτίου 2014 τα ΜΜΕ την ανακοίνωση της ερευνητικής ομάδας του προγράμματος BICEP2, η οποία χρησιμοποιώντας ένα ειδικό τηλεσκόπιο που λειτουργεί σε βάση του Νότιου Πόλου ανίχνευσε για πρώτη φορά βαρυτικά κύματα που εμφανίστηκαν στην πληθωριστική φάση του Σύμπαντος. Εφόσον επιβεβαιωθεί, η ανακάλυψη αυτή πράγματι είναι εξαιρετικά σημαντική για τις γνώσεις μας σχετικά με την Ιστορία του Σύμπαντος και πιθανότατα κάποιοι θα θέσουν σοβαρή υποψηφιότητα για το βραβείο Νόμπελ. Τι ξέρουμε όμως σήμερα για τις εποχές του Σύμπαντος; Στο άρθρο αυτό θα γίνει προσπάθεια να παρουσιασθεί η ιστορία του Σύμπαντος – ή για να είμαστε πιο ακριβείς εκείνο το κομμάτι της ιστορίας του Σύμπαντος που γνωρίζουμε, ή τουλάχιστον υποπτευόμαστε, με μεγάλο βαθμό

πιθανότητας – και για να είμαστε ακόμα πιο ακριβείς όχι ολόκληρου του Σύμπαντος αλλά μάλλον μόνον εκείνου του τμήματός του που είμαστε σε θέση σήμερα να παρατηρήσουμε με τα κάθε είδους τηλεσκόπια. Το τμήμα αυτό θα το ονομάζουμε στο εξής παρατηρήσιμο Σύμπαν. Το Σύμπαν μπορεί κάλλιστα να είναι άπειρο σε έκταση και ένα μέρος του, που ίσως μάλιστα να είναι και το μεγαλύτερο, κατά πάσα πιθανότητα είναι πολύ διαφορετικό από το παρατηρήσιμο μέρος του. Για το μέρος του Σύμπαντος που βρίσκεται έξω από το παρατηρήσιμο Σύμπαν δεν γνωρίζουμε απολύτως τίποτα. Η προηγούμενη εικόνα δείχνει διαγραμματικά και συνοπτικά την ιστορία του παρατηρήσιμου μέρους του Σύμπαντος. Διακρίνουμε τρείς κύριες φάσεις στην ιστορία αυτή: α) Την φάση που προηγήθηκε του πληθωρισμού β) Την φάση του πληθωρισμού και γ) Την φάση μετά τον πληθωρισμό, που συνεχίζεται μέχρι σήμερα.

Γνωστή και εικαζόμενη ιστορία του Παρατηρήσιμου Σύμπαντος

Χρόνος από την έναρξη της θερμής φάσης της Μεγάλης Έκρηξης

Αρχή της θερμής φάσης της Μεγάλης Έκρηξης ( ακριβής στιγμή άγνωστη) Πριν από τον πληθωρισμό ................ ,,,,,,,,,,,,,,,,

? ? ?

Πληθωρισμός

Η περιοχή του παρατηρήσιμου Σύμπαντος διαστέλλεται ταχύτατα

Εξαιρετικά χαμηλή θερμοκρασία

Σχηματίζονται τα αδρόνια (πρωτόνια, νετρόνια κλπ.)

Ενεργοποίηση πεδίου Higgs

Οι πρώτοι σύνθετοι πυρήνες

1 δευτερόλεπτο

Το παρατηρήσιμο Σύμπαν εξακολουθεί να διαστέλλεται αλλά με μικρότερη ταχύτητα

Σχηματισμός ατόμων. Το Σύμπαν γίνεται διαφανές

κλίμακα χρόνου

Σήμερα: 13,7 δισ. χρόνια μετά

Η διαστολή αρχίζει να επιταχύνεται

Το παρατηρήσιμο Σύμπαν είναι θερμό αλλά ψύχεται με την πάροδο του χρόνου

1. Chuang Tzu, 4ος αιώνας π.Χ. 2. Στο διάγραμμα υπάρχει μια μικρή ασυνέπεια: στο δεξί μέρος, μετά την Μεγάλη Έκρηξη η κλίμακα του χρόνου είναι λογαριθμική, αλλά στο αριστερό μέρος η κλίμακα του χρόνου είναι κατ’ εκτίμηση.

62

Παρά το γεγονός ότι σχεδόν όλες οι εκλαϊκευμένες περιγραφές της ιστορίας του Σύμπαντος λένε ότι «το Σύμπαν άρχισε με μια Μεγάλη Έκρηξη» είναι γνωστό εδώ και δεκαετίες ότι η φράση αυτή είναι πολύ ασαφής και δημιουργεί λανθασμένες εντυπώσεις. Για το λόγο αυτό καλό είναι κατ’ αρχάς να διευκρινισθούν μερικά πράγματα.

στο εσωτερικό του σώματος. Ακριβώς αυτή η ανισορροπία μεταξύ της τεράστιας πίεσης και θερμοκρασίας στο εσωτερικό του σώματος, σε σχέση με την πίεση και θερμοκρασία που επικρατούν στο εξωτερικό του, προκαλεί την εκρηκτική διαστολή του. Τα αντικείμενα που βρίσκονται στο εσωτερικό του σώματος κινούνται με μεγάλη ταχύτητα, που όμως δεν μπορεί

Έκρηξη σ’ ένα προϋπάρχοντα χώρο

Πρώτα - πρώτα αυτό που αποκαλούμε Μεγάλη Έκρηξη δεν είναι έκρηξη (παρά το όνομά της και παρά τα όσα λένε ή υπονοούν στρατιές ολόκληρες βιβλίων, τηλεοπτικών προγραμμάτων και βίντεο). Είναι μια διαστολή του ίδιου του χώρου. Οι δύο πιο πάνω εικόνες δείχνουν το πριν (αριστερά) και το μετά (δεξιά) μιας συνηθισμένης έκρηξης. Αρχικά υπάρχει ο χώρος και μέσα σ’ αυτόν κάποιο σώμα που έχει αποθηκευμένη ενέργεια. Ξαφνικά κάτι συμβαίνει και το σώμα

να ξεπεράσει την ταχύτητα του φωτός και απομακρύνονται μεταξύ τους. Οι δύο πιο κάτω εικόνες δείχνουν τη διαστολή του χώρου. Μεταξύ της δεξιάς εικόνας και της αριστερής, ο χώρος έχει διπλασιασθεί σε μέγεθος, όπως φαίνεται από το δίκτυο των βοηθητικών γραμμών. Τα αντικείμενα που βρίσκονται μέσα στον χώρο δεν διαστέλλονται – μόνον ο χώρος μέσα στον οποίο βρίσκονται διαστέλλεται. Τα αντικείμενα δεν μετακινούνται σε σχέση με τον χώρο. Δεν υπάρχει θερμότητα ή πίεση

Διαστολή του χώρου

εκρήγνυται. Η αιτία της έκρηξης είναι μια αντίδραση που δημιούργησε πολύ υψηλή θερμοκρασία και πίεση σε μια πολύ μικρή περιοχή

για να τα σπρώξει προς τα έξω. Απλά ο χώρος ανάμεσά τους και γύρω τους διαστέλλεται, αυξάνοντας έτσι την απόσταση μεταξύ τους.

63

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη

Και η αύξηση αυτή είναι ομοιόμορφη σε όλα τα σημεία του χώρου. Αυτό το είδος της διαστολής του ίδιου του χώρου είναι σύμφωνο με τις απόψεις του Einstein αλλά όχι με εκείνες του Newton. Για τον Einstein ο χώρος και ο χρόνος, πιο σωστά ο χωρόχρονος, δεν είναι απλά «κάτι» που στο εσωτερικό του συμβαίνουν τα διάφορα φαινόμενα, όπως θέλει ο Newton, αλλά και ο ίδιος μπορεί να αυξάνεται, να συρρικνώνεται, να παραμορφώνεται, να ταλαντεύεται και να αλλάζει σχήμα. Η θεωρία της σχετικότητας του Einstein δεν βάζει κανένα όριο στην ταχύτητα διαστολής του χώρου. Είναι δυνατόν ο χώρος μεταξύ των διαφόρων σωμάτων να διαστέλλεται με ταχύτητα πολύ μεγαλύτερη από την ταχύτητα του φωτός. Δεν υπάρχει καμία αντίφαση σ’ αυτό με την θεωρία της σχετικότητας. Η διαστολή του Σύμπαντος, έτσι όπως προβλέπεται από την κοσμολογία, αφήνει τα διάφορα σώματα άθικτα. Δεν οφείλεται σε υψηλές θερμοκρασίες ή πιέσεις όπως μια συνηθισμένη έκρηξη. Γίνεται αντιληπτή από την αύξηση της απόστασης μεταξύ των σωμάτων. Η διαστολή αυτή μπορεί να συμβεί τόσο σ’ ένα πολύ θερμό Σύμπαν όσο και σε ένα πολύ ψυχρό Σύμπαν. Επίσης η θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης δεν αναφέρεται στο πως γεννήθηκε το Σύμπαν. Δεν λέει ότι το Σύμπαν ξεκίνησε ως ένα σημειακό αντικείμενο το οποίο εξερράγη στον κενό χώρο. Λέει απλά ότι κάποια στιγμή, πριν από πολύ καιρό, το Σύμπαν μέσα στο οποίο κατοικούμε, ήταν πολύ θερμό, πυκνό, σχεδόν ομογενές, γεμάτο από ένα πλήθος σωματιδίων και βρισκόταν σε μια διαδικασία διαστολής και ψύξης. Λύνοντας τις εξισώσεις του Einstein για τη βαρύτητα μπορούμε να προσδιορίσουμε τι ακριβώς συνέβη από τη Μεγάλη Έκρηξη και μετά. Όποιες υποθέσεις γίνονται σχετικά με το τι συνέβη πριν από αυτό το χρονικό διάστημα δεν είναι παρά ακριβώς αυτό: υποθέσεις. Εδώ φτάνουμε στα όρια της σημερινής μας γνώσης. Σήμερα ζούμε περίπου 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια μετά την έναρξη της Μεγάλης Έκρηξης. Δεν μπορούμε να πούμε «το Σύμπαν έχει ηλικία 13,7 δισεκατομμύρια έτη» ή ότι «το Σύμπαν δημιουργήθηκε πριν από 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια». Δεν το γνωρίζουμε αυτό. Αυτό που ξέρουμε είναι μόνο ότι η θερμή φάση της Μεγάλης Έκρηξης άρχισε πριν από 13,7 εκατομμύρια

χρόνια. Δεν γνωρίζουμε ούτε πόσο κοντά στην δημιουργία του Σύμπαντος ήταν αυτή η στιγμή, ούτε πως ακριβώς έγινε η δημιουργία αυτή, ακόμα ούτε και αν υπήρξε ποτέ δημιουργία3. Πριν από τον πληθωρισμό Τι γνωρίζουμε άραγε για όσα συνέβησαν πριν από την φάση του πληθωρισμού; Τίποτα! Σίγουρα υπάρχουν πολλές επιστημονικά θεμελιωμένες εικασίες για όσα προηγήθηκαν του πληθωρισμού (π.χ. η θεωρία του R. Penrose, η θεωρία Μ κλπ). Αλλά οι θεωρητικές αυτές εικασίες είναι πολλές και αντιφατικές μεταξύ τους. Προς το παρόν δεν υπάρχουν καθόλου επιστημονικά δεδομένα που να μας επιτρέπουν να διακρίνουμε ποια απ’ αυτές τις εικασίες μπορεί να είναι σωστή4. Δεν υπάρχει καν μια θεωρία την οποία να θεωρεί ως την πιο πιθανή η πλειοψηφία των επιστημόνων. Ίσως και να μην υπήρξε καν περίοδος πριν τον πληθωρισμό, είτε επειδή ο πληθωρισμός είναι πάντοτε σε εξέλιξη κάπου στο Σύμπαν, είτε επειδή ο χρόνος χάνει το νόημά του σ’ αυτές τις συνθήκες, είτε για κάποιο άλλο λόγο. Για την εποχή αυτή που προηγήθηκε της φάσης του πληθωρισμού, έχουμε παντελή άγνοια. Η φάση του πληθωρισμού Σύμφωνα με την σύγχρονη εκδοχή της θεωρίας της Μεγάλης Έκρηξης, πριν από την εποχή κατά την οποία η περιοχή του Σύμπαντος που κατοικούμε ήταν θερμή, υπήρξε μια φάση ταχύτατης, αλλά πολύ σύντομης, διαστολής του χώρου που είναι γνωστή ως πληθωρισμός. Κατά την διάρκεια της φάσης του πληθωρισμού η διαστολή του Σύμπαντος ήταν πάρα πολύ πιο γρήγορη απ’ ότι σε μεταγενέστερες περιόδους και το Σύμπαν ήταν πάρα πολύ ψυχρό. Η ταχύτητα όμως της διαστολής ήταν απίστευτα μεγάλη. Ένα τμήμα του Σύμπαντος, όχι μεγαλύτερο από την οθόνη ενός υπολογιστή, έγινε όσο είναι το παρατηρούμενο σήμερα Σύμπαν ή ίσως και μεγαλύτερο, σε χρόνο λιγότερο απ’ όσο χρειάζεται ένα κουάρκ για να πάει από τη μια άκρη ενός πρωτονίου στην άλλη. Οι αριθμοί δεν έχουν τόση σημασία. Άλλωστε τα μηδενικά είναι τόσα πολλά που ο νους του ανθρώπου δυσκολεύεται να τα συλλάβει. Βασικά ένα τεράστιο τμήμα του Σύμπαντος προέκυψε από κάτι πάρα πολύ μικρό σχεδόν ακαριαία. Και το μόνο γεγονός που μας εμποδίζει από το

3. Η ακριβής γνώση θα πρέπει πάντοτε να διακρίνεται με προσοχή από τις αβέβαιες υποθέσεις όταν η επιστήμη εκλαϊκεύεται. Δυστυχώς αυτό πολύ σπάνια γίνεται. (Δεν το κάνουν ούτε ακόμα και τα βιβλία του Stephen Hawking).. 4. Ο R. Penrose και η επιστημονική του ομάδα ισχυρίσθηκαν τελευταία ότι μπόρεσαν να διακρίνουν στην ακτινοβολία υποβάθρου ενδείξεις των προηγουμένων καταστάσεων του Σύμπαντος πριν από τη Μεγάλη Έκρηξη. Όμως η παρατήρησή του αυτή μένει να επαληθευτεί και από άλλες ανεξάρτητες επιστημονικές ομάδες.

64

Οι εποχές του Σύμπαντος

να απορρίψουμε την ιδέα του πληθωρισμού ως μια τρέλα, είναι ότι αυτή η θεωρία κάνει προβλέψεις, που, μέχρι στιγμής, συμφωνούν με τις παρατηρήσεις και τις μετρήσεις. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει αναγκαστικά ότι είναι και σωστή (όπως άλλωστε συμβαίνει και με όλες τις θεωρίες της Φυσικής). Το μόνο που σημαίνει είναι ότι: • έχουμε κάποιους ισχυρούς λόγους να πιστεύουμε ότι ίσως να είναι σωστή και • κανένας δεν μπορεί προς το παρόν να ισχυρισθεί ότι είναι λάθος. Κατά τη διάρκεια του πληθωρισμού το Σύμπαν ήταν κενό, εξαιρετικά ψυχρό και εντελώς σκοτεινό. Τα σώματα, ή οτιδήποτε άλλο, υπήρχε σ’ αυτή τη μικρή περιοχή, στιγμιαία απομακρύνθηκαν σε τεράστια απόσταση μεταξύ τους. Η αιτία που προκάλεσε τον πληθωρισμό ήταν αυτό που συνήθως ονομάζεται: • «σκοτεινή Ενέργεια» (αλλά δεν είναι ενέργεια. Είναι ένα μείγμα ενέργειας και αρνητικής πίεσης στη σωστή αναλογία) ή • «κοσμολογική σταθερά» (το λάθος του Einstein), που ευτυχώς δεν ήταν σταθερά γιατί τότε το Σύμπαν θα βρισκόταν σε κατάσταση πληθωρισμού για πάντα, ή • «σκοτεινή ομαλή τάση» (πιο σωστός όρος,

Μ42. Το Νεφέλωμα του Ωρίωνα

αλλά είναι δύσχρηστος και σίγουρα δεν ξεκαθαρίζει τα πράγματα καλύτερα από τους άλλους). Όπως υποπτευόμαστε σε κάποιο σημείο

του Σύμπαντος, για κάποιο άγνωστο προς το παρόν λόγο, η συγκέντρωση αυτής της ουσίας ήταν πάρα πολύ μεγάλη. Έτσι η περιοχή αυτή, που μέρος της αποτελεί το παρατηρήσιμο Σύμπαν μέσα στο οποίο ζούμε, άρχισε να διαστέλλεται με έναν τρομερά γρήγορο ρυθμό. Η προέλευση μιας τόσο μεγάλης ποσότητας «σκοτεινής ενέργειας» είναι άγνωστη. Υπάρχουν ασφαλώς διάφορες υποθέσεις, μερικές από τις οποίες έχουν αποκλεισθεί από τα τελευταία παρατηρησιακά δεδομένα. Ελπίζουμε να μάθουμε περισσότερα για το ζήτημα αυτό στην επόμενη δεκαετία. Απορία και ερωτηματικά προκαλεί το γιατί η διαστολή δεν επιβραδύνθηκε, αφού με την αύξηση του όγκου του Σύμπαντος η πυκνότητα της «σκοτεινής ενέργειας» μειώθηκε. Φαίνεται ότι κατά ένα περίεργο τρόπο παρά το ότι το Σύμπαν διαστέλλεται και επομένως ο όγκος του αυξάνεται, το ποσόν της «σκοτεινής ενέργειας» ανά μονάδα όγκου παραμένει σταθερό. Αυτό σημαίνει ότι η διαστολή θα συνεχίζεται επ’ άπειρον έως ότου κάτι να απομακρύνει την «σκοτεινή ενέργεια». Το γεγονός ότι υπάρχουμε εμείς σήμερα σημαίνει βέβαια ότι η διαστολή αυτή σχεδόν σταμάτησε. Οι εξισώσεις μας λένε (αν και χωρίς πολλές λεπτομέρειες) ότι είναι δυνατόν όλη αυτή η ποσότητα της «σκοτεινής ενέργειας» στο τέλος της εποχής του πληθωρισμού να μετατράπηκε σε σωματίδια – σωματίδια σαν κι αυτά από τα οποία είμαστε κατασκευασμένοι, ή σαν και αυτά που γνωρίζουμε, ακόμα σαν και αυτά που δεν γνωρίζουμε5. Το γιατί έγινε αυτό είναι κάτι που δεν το ξέρουμε. Πολλά ερευνητικά προγράμματα είναι σε εξέλιξη και ελπίζουμε σύντομα να έχουμε πρόοδο στον τομέα αυτό. Με την μετατροπή αυτή το Σύμπαν έγινε ξαφνικά πολύ θερμό και πυκνό. Ωστόσο η διαστολή του συνεχίζονταν αν και με βραδύτερο ρυθμό. Αυτή είναι η αρχή της Θερμής Φάσης της Μεγάλης Έκρηξης6. Η Θερμή Φάση της Μεγάλης Έκρηξης Η θερμή φάση της Μεγάλης Έκρηξης είναι η περίοδος της οποίας τις τελευταίες φάσεις ζούμε και κατά την διάρκεια της οποίας το Σύμπαν, από θερμό και πυκνό που ήταν στην αρχή, διαστέλλονταν, ψύχονταν και γινόταν όλο και πιο αραιό. Η διαστολή επιβραδύνονταν μέ-

5. Πάντως το Σύμπαν πρέπει να έχει ακόμα κάποιες ποσότητες απ’ αυτή την ουσία γιατί η διαστολή του έχει αρχίσει να επιταχύνεται τις τελευταίες λίγες χιλιάδες χρόνια.6. Από πολλούς ο όρος Μεγάλη Έκρηξη περιλαμβάνει τόσο την φάση του πληθωρισμού όσο και την Θερμή φάση, αν και ο πληθωρισμός είναι κάτι μάλλον σαν φύσημα παρά σαν έκρηξη. Υπάρχουν και άλλοι που θεωρούν ότι ο όρος Μεγάλη έκρηξη περιλαμβάνει την Θερμή φάση, τον πληθωρισμό και ό,τι προηγήθηκε, αλλά αυτό είναι παρακινδυνευμένο διότι πριν από τον πληθωρισμό μπορεί να υπήρξε κάτι που να μην μοιάζει καθόλου με έκρηξη (δηλαδή ένα βίαιο, πυκνό και ξαφνικό γεγονός). Πάντως το θέμα αυτό της ορολογίας δεν έχει ξεκαθαρισθεί ακόμα.

65

του Χαράλαμπου Π. Βαρυμπόπη Οι εποχές του Σύμπαντος χρις σχετικά πρόσφατα, οπότε άρχισε πάλι να επιταχύνεται. Η θερμή αυτή φάση της Μεγάλης Έκρηξης είναι σχεδόν βέβαιο ότι δεν ξεκίνησε τις πρώτες στιγμές του Σύμπαντος. Το πώς άρχισε αυτή η φάση και πόσο θερμό ήταν τότε το Σύμπαν είναι κάτι που δεν το γνωρίζουμε ακριβώς. Η θερμή αυτή φάση της Μεγάλης Έκρηξης ξεκίνησε στο τέλος της φάσης του πληθωρισμού. Η θερμότητα της θερμής φάσης προήλθε από την «σκοτεινή ενέργεια», που προκάλεσε τον πληθωρισμό και η μέγιστη θερμοκρασία της θερμής φάσης σχετίζεται με την ποσότητα της «σκοτεινής ενέργειας» που ήταν τότε διαθέσιμη. Μετά τις ανακοινώσεις της ομάδας BICEP2 της 18ης Μαρτίου 2014 (αν επαληθευθούν) γνωρίζουμε πλέον ότι η ποσότητα αυτή ήταν τόση ώστε η αρχική θερμοκρασία της θερμής φάσης να είναι της τάξεως των 1029 Κ. Μια πραγματικά τεράστια θερμοκρασία. Από το σημείο αυτό και πέρα η ιστορία του Σύμπαντος είναι γνωστή και κατανοητή πλήρως τόσο στις κύριες κατευθύνσεις της όσο και σε αρκετές λεπτομέρειες. Το Σύμπαν συνεχώς ψύχεται και γίνεται όλο και πιο αραιό καθώς βαθμιαία διαστέλλεται. Σε σύγκριση με το εντυπωσιακό γεγονός του πληθωρισμού η περίοδος που ακολούθησε είναι σχετικά φτωχή σε γεγονότα, αν και υπήρξαν αρκετά ορόσημα στα 13,7 δισεκατομμύρια χρόνια που ακολούθησαν. Μέσα στα λίγα λεπτά που ακολούθησαν την φάση του πληθωρισμού: • Το πεδίο Higgs πήρε μια μη μηδενική τιμή κάνοντας έτσι πολλά σωματίδια, όπως π.χ. τα κουάρκς και τα ηλεκτρόνια, που προηγούμενα ήσαν χωρίς μάζα, να αποκτήσουν μάζα. Από την εποχή εκείνη και μετά η τιμή του πεδίου Higgs παρέμεινε σταθερή σε όλη την έκταση του παρατηρήσιμου Σύμπαντος.

• Τα κουάρκς, αντικουάρκς και γλουόνια, που

66

μέχρι τότε ήσαν ελεύθερα, ενώνονται για να σχηματίσουν τα αδρόνια (πρωτόνια, νετρόνια κλπ).

• Οι πρώτοι πυρήνες (εκτός του υδρογόνου) σχηματίζονται και δημιουργείται μια σημαντική ποσότητα Ηλίου και ελάχιστες ποσότητες Δευτερίου (Βαρύ υδρογόνο) και Λιθίου. Από αυτά τα υλικά και το υδρογόνο σχηματίσθηκαν με τον καιρό οι πρώτοι αστέρες.

• 380.000 χρόνια μετά το Σύμπαν ήταν αρκετά ψυχρό ώστε να σχηματισθούν τα πρώτα άτομα. Από τη στιγμή εκείνη και μετά το Σύμπαν έγινε τόσο διάφανο όσο το ξέρουμε σήμερα. Το φως μπόρεσε να κινηθεί ελεύθερα και δημιουργήθηκε η «ακτινοβολία μικροκυμάτων».

• Περίπου εκατό χιλιάδες χρόνια αργότερα δημιουργήθηκαν οι πρώτοι γαλαξίες και έλαμψαν οι πρώτοι αστέρες. Οι ακριβείς λεπτομέρειες και οι χρονικές στιγμές που έγιναν αυτά τα γεγονότα δεν είναι γνωστές με ακρίβεια, όμως διεξάγονται πολλές έρευνες και σύντομα περιμένουμε καλά αποτελέσματα. Σίγουρα ζούμε μια πολύ ενδιαφέρουσα εποχή για την κοσμολογία και τα όσα θα μάθουμε στο μέλλον για τη φύση της σκοτεινής ύλης ίσως να επιβεβαιώσουν την ύπαρξη άλλων παράλληλων Συμπάντων. Η ανθρώπινη ευφυΐα τότε θα έχει να αντιμετωπίσει καινούριες προκλήσεις: τη διακρίβωση των φυσικών νόμων και των φυσικών σταθερών που θα ισχύουν στα παράλληλα Σύμπαντα, τα περισσότερα από τα οποία πιθανόν να είναι εχθρικά προς το φαινόμενο της ζωής ή και γενικότερα προς τη συνηθισμένη ύλη. Ο αγώνας του ανθρώπου για μια καλύτερη προσέγγιση του μυστηρίου της πρώτης στιγμής της Δημιουργίας προβλέπεται μακρύς και δύσκολος. Για να αποδειχθεί και πάλι, με μια πρόσθετη σημασία των λέξεων, το ρητό του Chuang Tzu:.«Η ζωή έχει ένα όριο, η γνώση κανένα».

του Δημήτρη Λαβδιώτη

Μέσα από την επιστημονική έρευνα, οι στίχοι μου αποτελούν “Δοκίμια και όχι Ποιήματα”. Είναι μια “Ιδιόρυθμη Έκφραση” στο δέος απέναντι στη φύση και στην Ανθρώπινη Υπόσταση μέσα στο Χάος.

ΩΡΥΓΜΑΤΑ ΣΤΟ ΧΑΟΣ Χάος με Κυμάτων Ωρύγματα Χάος από Ενέργειας Σκιρτήματα Χάος στου Κενού τα Ποιήματα Σωματίδια Συσχετισμένα Μόρια Εναρμονισμένα Νεφελώματα Φορτισμένα Στο Σκοτάδι Διέγερση Απ’ το Πουθενά Προέλευση Ενέργεια σε Αέναη Διέλευση Ακαθόριστη Ροή Απροσδιόριστη Δυναμική Δίχως Τέλος και Αρχή Ενέργειας Κυκλώματα Χάους Στερεώματα Αστρικά Βιώματα Φωτιά, Πέτρα και Νερό Τα Πάντα σε Παλμό στης Ενέργειας τον Πληθωρισμό Κοσμοποικιλότητα Μια Τοπική Μοναδικότητα η Ανθρωποκεντρική Οντότητα Ανάβαση στην Υπέρβαση στης Γεωμετρίας τη Θέαση Μαθηματικών Έκσταση Χάος, Κενό και Κάθε Εγώ Τρίπτυχο Καθολικό Συμμετρία απ’ τον Κοσμικό Πληθωρισμό!!!

*Ωρύγματα: Σκληρός Παφλασμός Κυμάτων.

η αθηναϊκη τριήρης του Βασ. Παπαγιάννη Υποναυάρχου Λ. Σ. (ε. α)

Τ

ο καλοκαίρι του 1987 ολοκληρώθηκε σε ελληνικό ναυπηγείο αντίγραφο, σε φυσικό μέγεθος, μιας αθηναϊκής τριήρους του 5ου π.χ. αιώνα και άρχισε να διασχίζει και πάλι τα ελληνικά νερά. Μετά από πολλές δοκιμές σχετικά με την κωπηλασία και την ιστιοπλοΐα με ελληνικό και αγγλικό πλήρωμα η τριήρης εγκαινιάστηκε στις 26 Αυγούστου 1987 από την τότε υπουργό Μελίνα Μερκούρη. Ίσως ήταν παγκόσμια το μεγαλύτερο πείραμα της σύγχρονης πειραματικής αρχαιολογίας που ξεσήκωσε το διεθνές ναυτικό και αρχαιολογικό ενδιαφέρον. Επινοήθηκε από τον Κορίνθιο ναυπηγό Αμυνοκλή (800-700 π.χ.) και με αυτόν τον τύπο πλοίου οι έλληνες κατέστησαν την Αθήνα και την Ελλάδα θαλασσοκράτορες δυνάμεις. Με 310 τριήρεις το 480 π.χ. στη Σαλαμίνα καταναυμάχησαν τον τεράστιο περσικό στόλο του Ξέρξη που αριθμούσε 1.207 πλοία, και έσβησαν οριστικά τα κοσμοκρατορικά όνειρα των Περσών. Το αρχαίο αυτό πολεμικό πλοίο υπήρξε το ταχύτερο κωπήλατο πλοίο όλων των εποχών και δίκαια έχει χαρακτηριστεί σαν «το αριστούργημα της αρχαίας ελληνικής ναυπηγικής» θεωρείται παγκόσμια το περιφημότερο πλοίο της αρχαιότητας. Υπήρξε μία «μακρά ναυς», ένα πανίσχυρο, εξαιρετικά γρήγορο και ευέλικτο πολεμικό σκάφος με κύριο μέσο προώσεως τα κουπιά. Κινητήρια δύναμη στη μάχη είχε τη μυϊκή δύναμη των χεριών των κωπηλατών της. Στην εξελιγμένη μορφή της, γύρω στα τέλη του 5ου αιώνα, εκτιμάται ότι είχε τα εξής χαρακτηριστικά: Μέγιστο μήκος 37 μέτρα, μέγιστο πλάτος 5,20 μέτρα, βύθισμα περί τα 1,50 μέτρα, εκτόπισμα περί τους 70 τόνους. Διέθετε, συνήθως, 170 κουπιά, συνολικά ανά 85 σε κάθε πλευρά, διατεταγμένα σε τρεις σειρές, τη μία πάνω από την άλλη, μ’ έναν κωπηλάτη για κάθε κουπί. Το συνολικό πλήρωμα μαζί με τους κωπηλάτες ήταν 210-216 άντρες. Την ανώτατη διοίκηση του πλοίου ασκούσε ο Τριήραρχος βοηθούμενος, συνήθως από 5 αξιωματικούς και 4 υπαξιωματικούς. Για την ιστιοπλοΐα η τριήρης έφερε ένα κύριο ιστό με μεγάλο τετράγωνο λινό πανί και ένα ακόμη μικρότερο προς την πλώρη, τον ακάτιο, με μικρότερο πανί. Για την πηδαλιούχηση διέθετε δύο τιμόνια, ένα από κάθε πλευρά της πρύμνης σε μορφή ειδικών, πολύ πλατιών, κουπιών. Ο κύριος οπλισμός της ήταν το φοβερό έμβολο της πλώρης της με ισχυρή μεταλλική επένδυση. Έφερε, επίσης, διάφορα εκήβολα όπλα, στα οποία αργότερα προστέθηκαν καταπέλτες και δέλφινες. Η ανώτατη ταχύτητα κατά την διάρκεια των χειρισμών της ναυμαχίας με το σύνολο των 170 κωπηλατών στον ανώτατο ρυθμό κωπηλασίας, που δινόταν με το παράγγελμα «έρριδε», μπο-

68

ρούσε να φθάσει για μικρά διαστήματα, λόγω της φυσικής κόπωσης των ανδρών από 9-12 μίλια την ώρα. Η αθηναϊκή τριήρης αποτέλεσε το μέσο με το οποίο δημιουργήθηκε και η βάση πάνω στην οποία στηρίχθηκε η μοναδική αθηναϊκή Ναυτική Ηγεμονία και ο «Χρυσούς Αιών» του Περικλή, όταν η Αθήνα έγινε το παγκόσμιο πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο με την τεράστια ακτινοβολία, και καλλιέργησε το έδαφος πάνω στο οποίο φύτρωσε για πρώτη φορά ο θεσμός της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Έτσι, η τριήρης έγινε ένας από τους βασικούς παράγοντες που εξασφάλισαν την επιβίωση, την ελευθερία και την προκοπή του ελληνισμού και κατ' επέκταση του δυτικού πολιτισμού. Το σχέδιο ναυπήγησης της αρχαίας τριήρους ανήκει στον Άγγλο καθηγητή J. MORRISON ο οποίος εργάσθηκε γι αυτό με τον συνάδελφο του ναυπηγό J.F. COATES για 40 και πλέον χρόνια. Όσο όμως και αν τα σχέδια ήταν τέλεια, χρειάστηκε η δεξιοτεχνία και η πείρα του έλληνα κατασκευαστή για να μετρήσει, ζυγίσει λοξεύσει και λειάνει κάθε εκατοστό, έχοντας στο πλευρό του έμπειρους ναυπηγούς του Πολεμικού μας Ναυτικού. Η κατασκευή του ομοιώματος της τριήρους, έγινε από το ναυπηγείο του Δ. Τζακάκου στον Πειραιά και διήρκησε 2 χρόνια. Η ξυλεία που χρησιμοποιήθηκε για την ναυπήγηση ήταν OREGON PINE, μια που τα σημερινά πεύκα υπολείπονται σε ποιότητα αυτών που χρησιμοποιούνταν πριν από 2.500 χρόνια και βασική προϋπόθεση της κατασκευής ήταν η άριστη ποιότητα και η μακροβιότητα του πλοίου. Ο τρόπος ναυπήγησης που συνίσταται στην κατασκευή του εξωτερικού περιβλήματος πρώτα και στη συνέχεια στην τοποθέτηση των νομέων, είναι μια τέχνη ξεχασμένη εδώ και δυο χιλιάδες χρόνια. Για την σύνθεση των διαδοχικών σανίδων του περιβλήματος μεταξύ τους χρησιμοποιήθηκαν 20.000 ειδικές ξύλινες σφήνες μεγάλης αντοχής, κατασκευασμένες από οξυά, όπως και τ' αρχαία χρόνια. Το έμβολο της κατασκευάστηκε από χυτό μπρούτζο σε δύο κομμάτια από ειδικό εργαστήριο κατασκευής αγαλμάτων. Τα πανιά της είναι από λινό, το οποίο χρειάστηκε ν' αγοραστεί από το μοναδικό εργοστάσιο που φτιάχνει τέτοιο ύφασμα στη Σκωτία. Στο σκάφος έχουν καρφωθεί περί τα 25.000 καρφιά διαφόρων μεγεθών, όλα μπρούτζινα και δουλεμένα στο χέρι. ΠΗΓΕΣ: • Δημοσιεύματα ημερησίου και περιοδικού τύπου εποχής • Τηλεπαρουσιάσεις εποχής • Αξιόλογοι διαδικτυακοί τόποι • Η Ελλάδα σε όλο τον κόσμο Βαρθολομαίου Χ. Λάζαρη

ΥΓΕΙΑ ΓΑΣΤΡΟΟΙΣΟΦΑΓΙΚΗ ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΗ: ΕΝΑ...ΦΛΕΓΟΝ ΖΗΤΗΜΑ του Νίκου Καβαλλιεράτου

ΜΑΥΡΑ Ή ΛΕΥΚΑ ΣΦΡΑΓΙΣΜΑΤΑ; της Φλωράνθης Μπαχά

69

Νικος Καβαλιεράτος Γενικός Χειρουργός

ΓΑΣΤΡΟΟΙΣΟΦΑΓΙΚΗ ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΗ: ΕΝΑ...ΦΛΕΓΟΝ ΖΗΤΗΜΑ Η καυσαλγία ή οπισθοστερνικός καύσος – αυτό που στην καθημερινή γλώσσα λέμε καούρα – είναι ένα άκρως ενοχλητικό σύμπτωμα που σχεδόν κάθε άνθρωπος έχει βιώσει (εικ.1). Προέρχεται από την παλινδρόμηση γαστρικού υγρού από το στομάχι στον οισοφάγο (εικ.2). Πρόκειται για επεισόδια που περιστασιακά βιώνουν όλοι οι άνθρωποι, αλλά όταν ξεπερνούν μια συνηθισμένη συχνότητα και διάρκεια, μπορούν να δημιουργήσουν σοβαρές παθολογικές καταστάσεις και τότε μιλάμε για Γαστροιοσοφαγική Παλινδρομική Νόσο (ΓΟΠΝ). Είναι μιά καθόλου σπάνια νόσος, δεύτερη σε συχνότητα μετά το σύνδρομο του ευερεθίστου εντέρου που απασχολεί τους γαστρεντερολόγους. Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες στην Ευρώπη πάσχει 2530% του πληθυσμού. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού μελέτες αναφέρουν πως 25-40% των βορειοαμερικανών θα εμφανίσουν ΓΟΠΝ στη ζωή τους, ενώ ένα 7-10% βιώνει καθημερινά συμπτώματα. Αν πάρουμε υπ’όψιν ότι κάποιοι ασθενείς τα αντιμετωπίζουν μόνοι τους με μη συνταγογραφούμενα φάρμακα, το ποσοστό πρέπει να είναι υψηλότερο. Προσβάλλει το ίδιο άντρες και γυναίκες και εμφανίζεται σε όλες τις ηλικίες. (εικ. 1)

Καυσαλγία Για να γίνει αντιληπτή η αιτιοπαθογένεια της νόσου είναι ανάγκη να αναφερθούν μερικά στοιχεία ανατομίας και φυσιολογίας της περιοχής: Ο οισοφάγος είναι ένας σωλήνας του οποίου το τοίχωμα αποτελείται από μύες και επενδύεται εσωτερικά από ένα λεπτό ιστό, τον λεγόμενο βλεννογόνο. Αρχίζει από το φάρυγγα στην περιοχή του τραχήλου, διασχίζει κάθετα το θώρακα και λίγα εκατοστά αφού εισέλθει στην κοιλιακή κοιλότητα, εισέρχεται στο στομάχι (εικ.3). Προορισμός του είναι η μεταφορά της τροφής από το

70

στόμα στο στομάχι. Για το λόγο αυτό οι μύες που κατά κύριο λόγο αποτελούν το τοίχωμά του συστέλλονται διαδοχικά και οργανωμένα ώστε να σπρώχνουν το περιεχόμενο προς το (εικ. 2)

Παλινδρόμηση γαστρικού υγρού στομάχι, καθώς επίσης στην περιοχή του τραχήλου και της εισόδου στην κοιλιά σχηματίζονται δύο σφιγκτηριακοί μηχανισμοί, ο ανώτερος και ο κατώτερος οισοφαγικός σφιγκτήρας. Οι σφιγκτήρες αυτοί απαγορεύουν την παλινδρόμηση ο ανώτερος της τροφής προς το φάρυγγα – κίνδυνος πνιγμονής και ο κατώτερος την παλινδρόμηση γαστρικού ή και δωδεκαδακτυλικού υγρού στον οισοφάγο του οποίου ο βλεννογόνος από κατασκευή δεν είναι ανάλογα προστατευμένος. Μετά την κατάποση, μόλις η τροφή φτάσει στην κοιλιά, ο κατώτερος οισοφαγικός σφιγκτήρας ανοίγει, επιτρέποντα την είσοδο της τροφής στο στομάχι, και κατόπιν κλείνει για να μην παλινδρομούν υγρά γιατί ο βλεννογόνος (εσωτερικό) του οισοφάγου δεν αντέχει να υφίσταται οξύτητα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Σε περίπτωση που αυτός ο σφιγκτηριακός μηχανισμός για κάποιο λόγο δεν λειτουργεί, η παλινδρόμηση του γαστρικού ή και δωδεκαδακτυλικού υγρού «καίει» χημικά τον οισοφάγο και αρχίζει η διαδικασία της οισοφαγίτιδας. Ένα σύνηθες αίτιο δυσλειτουργίας του σφιγκτήρα, είναι η διολίσθηση μέρους του στομάχου στο θώρακα (διαφραγματοκήλη) (εικ.4). Εκτός από τη διαφραγματοκήλη, καταστάσεις που προκαλούν παλινδρόμηση έχουν να κάνουν με τον τρόπο ζωής: Παχυσαρκία, μεγάλα δείπνα, κατάκλιση αμέσως μετά το βραδυνό φαγητό, εγκυμοσύνη. Οι τροφές που έχουν συνδεθεί με επειδείνωση των συμπτωμάτων είναι σοκολάτα, ανθρακούχα ποτά, λιπαρά φαγητά με σάλτσες, τηγανητά, πικάντικα. Για άλλους λόγους γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση εμφανίζεται και σε βρέφη.

(εικ. 3)

αλλαγών στο βλεννογόνο που ονομάζεται οισοφάγος Barrett, κατάσταση η οποία είναι δυνατό να μεταπέσει σε αδενοκαρκίνωμα του κατώτερου οισοφάγου. Για ασθενή με οισοφάγο Barrett ο κίνδυνος εμφάνισης καρκίνου είναι 3040 φορές μεγαλύτερος. Εκτός πεπτικού η παλινδρόμηση μπορεί να προκαλεί κρίσεις άσθματος λόγω εισροφήσεων στους πνεύμονες, χρόνια βραχνάδα λόγω χημικού εγκαύματος των φωνητικών χορδών, ακόμη και τερηδόνα. Σε τί εξετάσεις πρέπει να υποβληθεί κάποιος που εμφανίζει τα συμπτώματα αυτά; Πρώτα απ’όλα πρέπει να αποκλειστεί το να προκαλείται ο οπισθοστερνικός πόνος από στεφανιαία νόσο. ΄Ετσι η έναρξη της έρευνας καλό είναι να γίνει από καρδιολόγο. Η διερεύνηση της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης περιλαμβάνει: - Ενδοσκόπηση ανωτέρου πεπτικού (οισοφαγοσκόπηση και γαστροσκόπηση): Ίσως η σημαντικώτερη για την περίπτωση εξέταση. Θα ελεχθεί το αν και σε ποιό βαθμό τα γα-

ΒΑΘΜΟΙ ΟΙΣΟΦΑΓΙΤΙΔΑΣ

Ανατομία οισοφάγου – στομάχου

I. Ερυθρότης Τί συμπτώματα προκαλεί η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση; Το πρώτο και συνηθέστερο που βιώνουν οι πάσχοντες είναι «οπισθοστερνικός καύσος», αυτό που κοινώς αποκαλούμε καούρα. Εμφανίζεται συνήθως γύρω στη μία ώρα μετά το γεύμα και χειροτερεύει αν ο πάσχων ξαπλώσει, σκύψει ή έχει έντονη δραστηριότητα. Θωρακικός πόνος μπορεί να μοιάζει με πόνο εμφράγματος. Είναι δυνατό να έρχονται γαστρικά υγρά στο στόμα, ενώ μερικοί ασθενείς έχουν αναπνευστικά προβλήματα ή βραχνάδα, λόγω ερεθισμού του αναπνευστικού από τα καυστικά υγρά. Οι συνέπειες της γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης μπορεί να είναι αρκετά σοβαρές. Περισσότεροι από το 50% αναπτύσσουν οισοφαγίτιδα (φλεγμονή του οισοφάγου), λόγω χρόνιου ερεθισμού του βλεννογόνου του οισοφάγου από το γαστρικό ή/και δωδεκαδακτυλικό υγρό. Περαιτέρω συνέπειες είναι στενώσεις με συνέπεια δυσφαγία ιδιαίτερα σε στερεά τροφή και αιμορραγίες. Σπανιώτερη (8-15% των ασθενών με ΓΟΠ) αλλά πλέον επικίνδυνη είναι η εμφάνιση (εικ. 4)

Φυσιολογική και μη λειτουργία κατώτερου οισοφαγικού σφιγκτήρα

II. Γραμμοειδείς διαβρώσεις III. Κυκλικές συρρέουσες διαβρώσεις IV. Στενώσεις / οισοφάγος Barrett στρικά υγρά έχουν προκαλέσει οισοφαγίτιδα (βλ. Πίνακα), θα ανιχνεύσει εικόνα οισοφάγου Barrett. Ελέγχεται η ύπαρξη διαφραγματοκήλης και καθυστερημένης κένωσης του στομάχου που μπορεί να συμμετέχει στην αιτιολογία. Λαμβάνονται βιοψίες από ύποπτες βλάβες.

- Ακτινοσκοπικός έλεγχος ανωτέρου πεπτικού με σκιαγραφικό: παλιότερη μέθοδος, χρήσιμη στην ανάδειξη μεγάλων διαφραγματοκηλών και στενώσεων. Η χρησιμότητά της σήμερα είναι περιορισμένη.

- 24ωρη pH μετρία: Με ειδικό καθετήρα και φορητό καταγραφικό (παρόμοιο με το Holter για τη διερεύνηση καρδιακών αρρυθμιών) καταγράφεται η οξύτητα του περιεχομένου του οισοφάγου για ένα 24ωρο. Ανάλογα με τον αριθμό επεισοδίων και τη διάρκειά τους τίθεται η διάγνωση. Η εξέταση είναι χρήσιμη κυρίως αν τίθεται εν αμφιβόλω η διάγνωση της παλινδρόμησης. Επίσης τα αποτελέσματά της μπορεί να επηρρεάζονται σε περίπτωση παλινδρόμησης δωδεκαδακτυλικών υγρών, που είναι αλκαλικά.

- Μανομετρία οισοφάγου: Με τη μέτρηση των διακυμάνσεων της πίεσης στα διάφορα τμήματα του οισοφάγου ελέγχεται τό η λειτουργικότητα των σφιγκτήρων, όσο και η ικανότητα του μυικού τοιχώματος του οργάνου να παράγει κύματα που προωθούν την τροφή. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμη σε ειδικές ομάδες ασθενών και σε κάποιες περιπτώσεις τα αποτελέσματα πρέπει να ληφθούν υπ’όψιν στο σχεδιασμό χειρουργικής επέμβασης.

71

Νικος Καβαλιεράτος Γενικός Χειρουργός

ΓΑΣΤΡΟΟΙΣΟΦΑΓΙΚΗ ΠΑΛΙΝΔΡΟΜΗΣΗ: ΕΝΑ...ΦΛΕΓΟΝ ΖΗΤΗΜΑ Θεραπευτική αντιμετώπιση Η θεραπεία της ΓΟΠ είναι κλιμακωτή. Στόχοι είναι όχι μόνο η ύφεση των συμπτωμάτων, αλλά και η εξάλειψη της οισοφαγίτιδας και η αποτροπή επενεμφάνισής της. Οι ομάδες θεραπευτικών μέτρων είναι τρείς: 1. Αλλαγή τρόπου ζωής: Απώλεια βάρους, αποφυγή μεγάλων γευμάτων και ερεθιστικών τροφών, κατάκλιση 3 ώρες μετά το δείπνο, κλίση του κρεββατιού με το άνω τμήμα ψηλότερα, αποφυγή ενδυμάτων που αυξάνουν την ενδοκοιλιακή πίεση.

2. Φαρμακευτική αγωγή: Περιλαμβάνει ομάδες φαρμάκων που μειώνουν την οξύτητα του γαστρικού υγρού (αντιόξινα, ανταγωνιστές H2, αναστολείς αντλίας πρωτονίων – PPIs). Γενικά η μακροχρόνια θεραπεία είναι καλά ανεκτή, όχι όμως χωρίς συνέπειες. Η μακροχρόνια χρήση ακόμη και της τελευταίας ομάδας η οποία θεωρείται ότι περιλαμβάνει τα πλέον εξελιγμένα σχετικά φάρμακα, έχει ενοχοποιηθεί για οστικές βλάβες.

3. Χειρουργική αντιμετώπιση: Πρόκειται για την οριστική λύση του προβλήματος, απαλλάσσει τον ασθενή από τη συνεχή λήψη φαρμάκων. Στόχος της χειρουργική αγωγής είναι η κατασκευή βαλβιδικού μηχανισμού που επιτρέπει μεν τη διάβαση της τροφής από τον οισοφάγο προς το στομάχι, αλλά όχι την παλινδρόμηση. Η κλασσική και συνηθέστερα πραγματοποιούμενη επέμβαση είναι η θολοπλαστική κατά Nissen, κατά την οποία αφού γίνει μερική σύγκλειση της οπής στο διάφραγμα από την οποία εισέρχεται ο οισοφάγος στην κοιλιά, ο θόλος του στομάχου – το ανώτερο διευρυμένο τμήμα του – στρέφεται γύρω από τον οισοφάγο σαν κασκόλ και συρράπτεται, ώστε να σχηματισθεί βαλβίδα (εικ.5). Σε ειδικές περιπτώσεις η περιτύλιξη του οισοφάγου

δεν είναι πλήρης (θολοπλαστικές Dorr, Toupet – εικ.6). Οι θολοπλαστικές στις μέρες μας πραγματοποιούνται λαπαροσκοπικά (2 τομές ενός εκατοστού και δύο μισού –εικ.7) με άριστα αποτελέσματα σε έμπειρα χέρια και ελάχιστο άλγος και ανάρρωση 2-3 ημερών. Στην προσπάθεια ακόμη λιγότερου τραύματος έχουν επινοηθεί ενδοσκοπικές μέθοδοι θολοπλαστικής, που δεν φαίνεται όμως να έχουν δικαιώσει τις προσδοκίες, όπως επίσης και λαπαροσκοπική τοποθέτηση δακτυλίου με μαγνήτες που υποκαθιστά τη βαλβίδα. Η συχνότερα πραγματοποιούμενη επέμβαση και ‘χρυσός κανόνας’ παραμένει η λαπαροσκοπική Nissen. (εικ. 6)

Θολοπλαστική Toupet (εικ. 7)

(εικ. 5)

72

Θολοπλαστική Nissen

Οπές λαπαροσκοπικής θολοπλαστικής

Φλωράνθη Αντ Μπαχά Χειρουργός Οδοντίατρος M.Sc. Οδ.Βιοϋλικών, Κλινική εξειδίκευση στην Αισθητική Οδοντιατρική

ΜΑΥΡΑ Ή ΛΕΥΚΑ ΣΦΡΑΓΙΣΜΑΤΑ; Τα μαύρα σφραγίσματα στα οπίσθια δόντια ήταν μονόδρομος στην άσκηση της οδοντιατρικής επί πολλές δεκαετίες. Το υλικό από το οποίο φτιάχνονται είναι το αμάλγαμα, που προκύπτει από τη μείξη υδραργύρου με ένα κράμα μετάλλων, κυρίως αργύρου, χαλκού, κασσίτερου και ψευδάργυρου. Ακριβώς αυτός ο περιεχόμενος υδράργυρος δημιούργησε στη δεκαετία του ’80 έντονη ανησυχία στους ερευνητές όσο αφορά τους πιθανούς κινδύνους για τη γενική υγεία. Όταν διαπιστώθηκε ότι ατμοί υδραργύρου απελευθερώνονται από τις εμφράξεις αμαλγάματος κάθε φορά που το άτομο μασάει ή βουρτσίζει τα δόντια του, η ανησυχία εξελίχθηκε σε διαμάχη. Ο οδοντιατρικός υδράργυρος συσχετίστηκε με την πρόκληση νευρικών και ανοσολογικών διαταραχών, βλαβών στους νεφρούς, αυξημένη αντοχή στα αντιβιοτικά ή προβλήματα στο έμβρυο. Παράλληλα υπήρξε έντονος προβληματισμός για την περιβαλλοντική επιβάρυνση από τη διασπορά του υδραργύρου μέσω των αποχετεύσεων και των απορριμάτων των οδοντιατρείων. Κάποιες σκανδιναβικές χώρες απαγόρευσαν τη χρήση του αμαλγάματος, ενώ κάποιες άλλες δεν επιτρέπουν τη χρήση του στα παιδιά. Ωστόσο,η Διεθνής Οδοντιατρική Ομοσπονδία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το αμάλγαμα και το Συμβούλιο Ευρωπαίων Οδοντιάτρων απεφάνθησαν ότι έρευνες πολλών δεκαετιών δεν έχουν αποδείξει συσχέτιση του αμαλγάματος με οποιονδήποτε αξιοσημείωτο κίνδυνο για την υγεία. Όσον αφορά τους περιβαλλοντικούς κινδύνους, τα οδοντιατρεία πρέπει απαραιτήτως να χρησιμοποιούν διαχωριστές αμαλγάματος, ώστε να εμποδίζεται τα αμάλγαμα να καταλήγει στις αποχετεύσεις και να εφαρμόζονται οι προτεινόμενες διαδικασίες διαχείρισης αποβλήτων.

Το αμάλγαμα παραμένει ένα εύκολο στη χρήση του υλικό,με καλή σχέση κόστους αποτελεσματικότητας, έχει όμως παράλληλα με τους προαναφερθέντες προβληματισμούς, το σημαντικό μειονέκτημα της μη αισθητικής απόδοσης. Απο την άλλη μεριά, οι αισθητικές απαιτήσεις στην επανορθωτική οδοντιατρική έχουν δραματικά αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, ενώ η σύγχρονη τάση αφορά όλο και περισσότερο τη στροφή προς μη μεταλλικές αποκαταστάσεις. Το εναλλακτικό του αμαλγάματος υλικό για σφραγίσματα στα πίσω δόντια, η σύνθετη ρητίνη, έχει να επιδείξει τέτοια τεχνολογική εξέλιξη μέσα στις τελευταίες δεκαετίες, που μπορεί επάξια πλέον να ανταγωνιστεί το αμάλγαμα σε λειτουργικότητα, αντοχή και μακροβιότητα. Επιπλέον, η ανάπτυξη των τεχνικών συγκόλλησης των υλικών αυτών με τους οδοντικούς ιστούς δίνει στον οδοντίατρο σχεδόν απεριόριστες δυνατότητες. Είναι πλέον απόλυτα εφικτό να έχουμε στις αποκαταστάσεις οπίσθιων δοντιών αποτέλεσμα που να προσομοιάζει με τους φυσικούς οδοντικούς ιστούς. Βεβαίως οι αισθητικές αποκαταστάσεις είναι περισσότερο χρονοβόρες και τεχνικά πιο ευαίσθητες σε σύγκριση με τη χρήση αμαλγάματος, όμως η εμπειρία και η εξοικείωση με τα υλικά αυτά ελαχιστοποιεί την όποια δυσκολία. Στη σύγχρονη κλινική πράξη η συντριπτική πλειοψηφία των εμφράξεων οπίσθιων δοντιών μπορεί αδιαμφισβήτητα να ολοκληρωθεί με τη χρήση των σύνθετων ρητινών. Σε ένα μικρό μόνο αριθμό αποκαταστάσεων ,που είναι ιδιαίτερα εκτεταμένες ή δέχονται πολύ αυξημένες δυνάμεις κατά τη μάσηση, θα ήταν υλικό επιλογής το αμάλγαμα, αν φυσικά η αισθητική του δεν αποτελούσε πρόβλημα. Στην αντίθετη περίπτωση, επιλέγουμε κεραμικά ένθετα ή επένθετα (εκτεταμένα «σφραγίσματα» πορσελάνης) που κατασκευάζονται στο εργαστήριο και σε επόμενη συνεδρία συγκολλώνται στο δόντι. Συμπερασματικά, το αμάλγαμα παραμένει στο οπλοστάσιο του οδοντιάτρου, η χρήση του όμως έχει σημαντικά περιοριστεί λόγω της θεαματικής εξέλιξης των εναλλακτικών του υλικών και των αυξημένων αισθητικών απαιτήσεων των περισσότερων ασθενών.

73

Γνώρισα τη θάλασσα της Μάρως Δήμου

Ο Κορυφαιος.........

Γνώρισα τη θάλασσα είδα το μάτι του κυκλώνα γνώρισα τη μπόρα το γαλάζιο τ’ ουρανού και της θάλασσας τη γαλήνη της μοναξιάς. Έμαθα να ονειρεύομαι είδα τ’ όνειρο του ναύτη στον αφρό της θάλασσας ν’ αρμενίζει στο νησί του να φθάνει. Είδα τη βροχή να κοπάζει το κύμα να πέφτει κι ανάμεσα στα σύννεφα ο ήλιος να λάμπει. Τη καρδιά μου έξω να πετάγεται στο κατάστρωμα του καραβιού τη ζωή να αισθανθεί ν’ αναπνεύσει εκεί στη μέση του ωκεανού μετά τη καταιγίδα. Γνώρισα τη θάλασσα γνώρισα τον κόσμο όλο.

Γ. Σουρής

μεταρυθμισεις Από τις πλέον επιτυχημένες σάτιρες του Γεωργίου Σουρή ήταν οι περίφημες δέκα «Μεταρρυθμίσεις», που δημοσίευσε το 1886 για να αντιμετωπισθούν τα μεγάλα προβλήματα της ελληνικής και αθηναϊκής κοινωνίας. Με τον τρόπο αυτό ο Γ. Σουρής απαντούσε "στις αυστηρές Διατάξεις του νέου Διευθυντού της Αστυνομίας Μπαϊρακτάρη, για σειρά παραπτωμάτων, άξιων επιβολής ποινής." Είναι ενδιαφέρον να δούμε σε τί παραπτώματα υπέπιπταν οι Έλληνες του 19ου αιώνα, (κάποια σήμερα φαντάζουν αδιανόητα) και να παρατηρήσουμε, για άλλη μια φορά πόσο ορισμένα πράγματα από μόνα τους δεν αλλάζουν... Σας υπεσχέθην, Έλληνες, καθ'όσον ειμπορέσω, να γράψω νομοσχέδια μεταρρυθμιστικά, και τώρα την υπόσχεσιν αυτήν θα εκτελέσω και ξεφουρνίζω σήμερα εκ τούτων μερικά.

74

Παροπλισμένα πλοία....

.........ευθυμογράφος μας Ελπίζω δε πως όλοι σας, καλοί μου συμπολίται, εις την ανάγνωσιν αυτών θα ενασχοληθήτε, και θα τα σχολιάσετε με γνώσιν και με κρίσιν, καθ΄ όσον είναι σύμφωνα προς του Ρωμηού την φύσιν. Εκείνος που στον καφενέ τρείς ώρες ραχατεύει, αυτός να δίνη δυό δραχμές για τούτο το ραχάτι, αλλ' όποιος ώρες τέσσαρες στον καφενέ χαζεύει, αυτός να δίνη μια δραχμή λιγώτερο και κάτι. Μα όποιος την ημέρα του στον καφενέ σκοτόνει, του πρέπει να πληρώνεται και όχι να πληρώνει. Όστις ουρήσει αναιδώς αντίκρυ παραθύρων, ή στο Πανεπιστήμιον ή στην Ακαδημίαν, αυτός να συλλαμβάνεται υπό τριών κλητήρων κι ευθύς να περιτέμνεται εις την Αστυνομίαν. Κι αν στον μεγάλον του Ερμού αποπατήσεις δρόμον, χωρίς την κοσμιότητα να σκέπτεσαι καθόλου, αμέσως ν' αναγκάζεσαι υπό των Αστυνόμων, ν'αποπατήσεις φανερά κι εις την οδόν Αιόλου. Αν τσακωθείς με φίλους σου απάνω στο μεθύσι, και ο φρουρός της τάξεως ερθή να σε χωρίση, εσύ οφείλεις πάραυτα ως Έλλην και ως ήρως να κοκκινίσης πιό πολύ την ράχην του κλητήρος. Αν σε μπατσίση άνθρωπος με τόνα μόνο χέρι, εσύ αμέσως κτύπα τον με δίκοπο μαχαίρι, κι αν σε μπατσίση με τα δυό, συ τράβα την κουμπούρα, και κτύπα τον εις τον σταυρό χωρίς πολλή μουρμούρα. Αν συνεργία πειρασμού κατέβη στο μυαλό σου, και ορεχθής την όρνιθα του φίλου γειτονού σου, προτού για τούτο είδηση ο γείτονάς σου πάρη, του παίρνεις και τον κόκκορα για να γενούν ζευγάρι. Αν ως σημεία κατοχής ιδής ποτέ πασσάλους, εις γείτονος οικόπεδον, μικρούς ή και μεγάλους, και είσαι άθρωπος με νουν και όχι βλάξ και άφρων, απόσπασον τους ε υ σ ε β ε ί ς και πλήρωσον την τάφρον. Με άλλους λόγους δηλαδή να κατορθώσης όπως γίνη ταχέως κτήμα σου του γείτονος ο τόπος. Οφείλει κάθε βουλευτής των νεωτέρων χρόνων να έχη πόδια τέσσερα και όχι δύο μόνον, γιατι ποτέ δεν ειμπορεί και ούτε θα μπορέση, στων ψηφοφόρων τις δουλειαίς με δυό να επαρκέση.

του Σπύρου Ραδίτσα

Δεμένα με πολλά σχοινιά στο πίσω του λιμανιού τα γερασμένα πλοία με κοιτούν. Πότε - πότε όταν το απάγκιο τρυπώνει κάποιος αλήτης άνεμος τα σαλεύει και μου μιλούν. Κάνω πως δεν τα βλέπω μα ακούω καθαρά τις κουβέντες τους. Δεν βαστάς να μας αντικρίσεις φωνάζουν γέρασες όμως το ίδιο μαζί μας. Θυμάσαι, τα μάτια σου πάντα μας πρόσεχαν η σκουριά του χρόνου φταίει αυτή μας πρόδωσε. Κοίταξέ μας πάλι, να φύγουμε αγκαλιά Στο διαλυτήριο της ψυχής όπως το συνηθίζαμε στα ταξίδια όπως μας πρέπει, όπως μας πρόσεχες...

Αν κλέπτης τις στο Κ ε ν τ ρ ι κ ό ν* υπούργημα γυρέψη, ευθύς να διορίζεται επόπτης του παρά, γιατί εκείνος πούκλεψε μπορεί και να μην κλέψη, αλλ' όποιος δεν εσούφρωσε, θα κλέψη μια φορά. *

Η φράση "αν κλέπτης τις στο Κ ε ν τ ρ ι κ ό ν* υπούργημα γυρέψη" εννοεί την τοποθέτηση καταχραστών εις βάρος του Κεντρικού Ταμείου, ως δήθεν προτιμώμενων για διορισμό.

75

του Φρίξου Δήμου

Ιστορίες της Βαρδιόλας

"ΡΟΥΛΑ", AQUAVIT KAI ...ΤΥΡΙ

H

εταιρεία Μιχ. Καραγεώργη, συνεχίζοντας την αγορά μεταχειρισμένων φορτηγών πλοίων από το νορβηγικό κολοσσό τακτικών γραμμών, WILHELMSEN, παρέλαβε την 12ην Μαΐου 1966 στο TΟNSBERG το δηζελοκίνητο "TAURUS" ολικής χωρητικότητας 5487 κόρων και το μετονόμασε σε "ΡΟΥΛΑ". Ήταν το τέταρτο, κατά σειρά, πλοίο της εταιρείας που έφερε το όνομα της συζύγου του εφοπλιστή. Το πρώτο "ΡΟΥΛΑ" ήταν το σουηδικό “SUNDBRI”, ολικής χωρητικότητας 1044 κόρων που αγοράστηκε στις 30 Ιουλίου 1934 και την 1ην Αυγούστου 1940 (τρεις μήνες δηλαδή πριν από την κήρυξη του πολέμου) βυθίστηκε από το ιταλικό υποβρύχιο "MAMELI" 80 μίλια ΝΑ του κάβου Σίδερο! Δεύτερο ήταν το "SUNNY QUEEN", 6962 κόρων ολικής χωρητικότητας, αγορασμένο το 1957, μαζί με τον Ευάγγελο

76

Νομικό, που πουλήθηκε στο ΑΙΟΙ στις 21 Φεβρουαρίου 1960. Και τρίτο το "TURN" της WILHELMSEN ολικής χωρητικότητας 6850 κόρων παραλήφθηκε στο OSLO στις 27 Σεπτεμβρίου 1960 και παραδόθηκε σε αλλοδαπούς αγοραστές το 1966 στην “Απω Ανατολή”. Σημειώνεται πως και τα τέσσερα "ΡΟΥΛΑ" όπως και η συντριπτική πλειοψηφία των καραβιών της εταιρείας Καραγεώργη, είχαν υψωμένη την ελληνική σημαία! Η ναυτοσύνη κι η φιλοτιμία του πληρώματος καθώς κι η εξοικείωση με το σκάφος τεσσάρων στελεχών που συνταξίδεψαν με τους Νορβηγούς αλλά κι η εμπειρία των αρχικαπετάνιου καπετάν Μανώλη και πλοιάρχου καπετάν Πάνου, κατορθώσανε το ακατόρθωτο! Να επιβιβαστούν στο βαπόρι το πρωί, να το προετοιμάσουν για ταξίδι και να σαλπάρουν

Ιστορίες της Βαρδιόλας

το απόγευμα της ίδιας μέρας! Και να συνδυαστεί αυτός ο χρόνος με την εκφόρτωση μικρής παρτίδας βαρελιών ώστε να μην βαρύνει τους αγοραστές. Αυτοί ήταν οι Έλληνες ναυτικοί που πρωταγωνιστήσανε στη δημιουργία του ελληνικού ναυτιλιακού θαύματος! Το πλοίο με την αναχώρηση του παραδόθηκε στους χρονοναυλωτές που ήταν οι ίδιοι οι πωλητές! Ο αρχιπλοίαρχος κι ο αγγλοσπουδασμένος βοηθός του Κώστας που τον συνόδευε, αμέσως με την επιβίβαση του πλοηγού βιαστήκανε να τρέξουν στο πρακτορείο απ' όπου και θα αναφέρανε στο γραφείο τα ευχάριστα νέα της παραλαβής και της άμεσης παράδοσης. Συντάξανε λοιπόν, στα φραγκοχιώτικα και στείλανε το ακόλουθο τέλεξ: "PARELIFTHI TETARTI ROULA/ANACHORISE SIMERA/TILEFΟNISΟ". Το γραφείο άστραψε και βρόντηξε γιατί αντιλήφτηκε πως καθυστέρησε η αναχώρηση του πλοίου τουλάχιστο μια μέρα αφού παραδόθηκε την Τετάρτη και απέπλευσε ... σήμερα που είναι Πέμπτη! Ο καπετάν Μανώλης πάλι με το "παραλήφθηκε τετάρτη Ρούλα” εννοούσε το τέταρτο καράβι με το ίδιο όνομα κι όχι τη μέρα της εβδομάδας Τετάρτη. Ευτυχώς όμως καταφέρανε, χωρίς μεγάλη καθυστέρηση, να συνδεθούνε τηλεφωνικά και να ξεκαθαρίσουν πως όχι μόνο δεν καθυστερήσανε αλλά αντίθετα κερδίσανε και το χρόνο προετοιμασίας γιατί εκμεταλευτήκανε την εκφόρτωση των βαρελιών με το άκουαβίτ. Σε σχετική ερώτηση του "μικρού" αφεντικού για το περιεχόμενο των βαρελιών απάντησε πως πρόκειται για το εθνικό ποτό των Νορβηγών. Παρασκευάζεται από απόσταξη πατάτας, όπως τα περισσότερα ποτά της βόρειας Ευρώπης, κι έχει λευκό χρώμα σαν την βότκα. Μια μεγάλη όμως νορβηγικη ποτοποιία η LINIE AQUAVIT (LINIE προφέρεται λίνια και σημαίνει γραμμή και ισημερινός) γεμίζει δρύινα βαρέλια μ’ αυτό το ποτό και έχει το προνόμιο να τα φορτώνει στα DEEP TANKS των πλοίων της WILHELMSEN που εκτελούν το δρομολόγιο της Αυστραλίας. Έτσι το ποτό από το κούνημα, κατά τη διάρκεια του ταξιδίου μέσα στα βαρέλια, αλλάζει χρώμα σε ... ροζέ αλλά και τιμή. Η μεταφορά του είναι χωρίς ναύλο μια και τα μεταφερόμενα φορτία δεν καλύπτουν ποτέ το έμφορτο DEAD WEIGHT του πλοίου άλλα και για διαφημιστικούς λόγους αφού στις ετικέτες των μπουκαλιών αναγράφεται και το όνομα του καραβιού. Η απάντηση του υιού Καραγεώργη ήταν: “Καλά τα καταφέρατε. Μπράβο σας! Πηγαίνετε τώρα να ξεκουραστείτε για να μη φάμε όλο το ... ναύλο στο τηλέφωνο”. Στο μεταξύ κι ενώ η ... τέταρτη "ΡΟΥΛΑ" αρμένιζε στη βόρειο θάλασσα, το πλήρωμα κατάκοπο από το πενθήμερο περιπετειώδες ταξίδι (γιατί το ταξίδι με το τρένο ήταν τότε ... σαφάρι) στο Όσλο και το βεβιασμένο σαλπάρισμα, ξεκουραζότανε ή περίμενε με λαχτάρα τη σκάτζα βάρδια να πάει κι αυτό να ξαποστάσει. Όταν ο καπετάν Πάνος τελείωσε τις οδηγίες του στον καπετάν Κώστα το γραμματικό, για την "επομένη" μέρα, τον ρώτησε πως περάσανε τα τέσσερα στελέχη (υποπλοίαρχος, δεύτερος μηχανικός, ηλεκτρολόγος και καμαρότος) με τους Νορβηγούς, του απάντησε χαμογελώντας: "Καλά. Τρώγαμε μαζί με τους Νορβηγούς στην τραπεζαρία των αξιωματικών. Ήτανε αρκετά ευγενείς και πρόθυμοι μόνο που τους ξέφευγε κάποιο παράπονο πως τους "παίρνουμε" τα βαπόρια τους. Τα φαγητά τους δεν ήταν βέβαια σαν τα δικά μας αλλά με λίγη ... πείνα μπορούσαν να φαγωθούν. Είχανε όμως μεγάλη πλάκα με το τυρί. Ένα ημίσκληρό, κίτρινο που με μια σπάτουλα-ξύστρα ξύνανε κάτι λεπτές φλούδες σαν ... ροκανίδια. Ο μάστρο Σπύρος όμως, ο δεύτερος μηχανικός, δεν μπορούσε να χορτάσει με τα "ροκανίδια" κι έτσι έκοβε με το μαχαίρι του μια ... κομματάρα. Οι Νορβηγοί τον κοίταγαν με δέος... Επίσης πολλά απ' τα ορντέρβς ήταν παστά ψάρια που τα τρώγανε με ... γλυκιά σάλτσα. Σιχαινόντουσαν τους κολιούς γιατί πιστεύανε πως κατά τον πόλεμο τρεφόντουσαν από τα πτώματα των ναυαγών! Επίσης αντιπαθούσαν τα χταπόδια, τα καλαμάρια και όλα τα μαλάκια. Είναι όμως κάλοι ναυτικοί κι υπηρετούν στα καράβια τους και γυναίκες ως τηλεγραφητίνες και καμαροτίνες. Αγαπούν όμως υπερβολικά το ποτό.”

77

της Μάρως Δήμου

η παρεξήγηση H

γυναίκα του καπετάνιου ξημερώματα Κυριακής σηκώθηκε και βγήκε στο κατάστρωμα, ο καπετάνιος είχε ανεβεί στη γέφυρα από πολύ νωρίς, το καράβι πλησίαζε τις ακτές της Ταϊτής. Η θάλασσα ήταν πολύ γλυκιά, η καπετάνισσα δεν μπορούσε να τραβήξει τα μάτια της από τα θαλασσινά νερά και σιγοψιθύριζε «τι να την κάνω τη στεριά εδώ μου αρέσει, εδώ είναι η αληθινή ζωή. τι να την κάνω την στεριά εδώ ποτέ δεν έχω βαρεθεί.» Χρώματα ζωντανά απέραντη ομορφιά άγγιζαν τα θαλασσινά νερά και του ήλιου τα πρωινά φιλιά ήταν πολύ θερμά. Μέσα στην αγκαλιά της χώρεσε ολόκληρος ο ωκεανός. Το καλοτάξιδο εμπορικό καράβι ταξίδευε στον Ειρηνικό Ωκεανό φορτωμένο με ξυλεία, προορισμός του το Papeete πρωτεύουσα της Ταϊτής. Ναύτες και αξιωματικοί ήταν ενθουσιασμένοι, η φαντασία όλων τις τελευταίες μέρες δούλευε πολύ, πριν φθάσουν στο εξωτικό νησί. Την καλύτερη ώρα της ημέρας έφθασαν έξω από το λιμάνι, στη ράδα. Ένας τεράστιος χρυσός ήλιος ακουμπούσε πάνω στη θάλασσα και σου έδινε την εντύπωση πώς ήταν πολύ κοντά, πώς έτσι και άπλωνες τα χέρια σου θα τον έπιανες, ήταν μια πανέμορφη ανατολή. Η γυναίκα του καπετάνιου είπε στο Γιάννη τον καμαρότο που της έφερε το πρωινό της, πως ήταν η καλύτερη ανατολή που είχε δει. Οι αρχές του λιμανιού ευτυχώς ειδοποίησαν ότι υπήρχε διαθέσιμος ντόκος και το καράβι σιγά, σιγά κύλησε στο λιμάνι, στο Papeete. Οι ναύτες κατέβασαν την εξωτερική σκάλα του καραβιού και οι αρχές του τόπου ανέβηκαν πρώτοι και κατευθύνθηκαν στο γραφείο του καπετάνιου. Στα γρήγορα τελείωσαν οι διατυπώσεις, υπέγραψαν την ελευθεροκοινωνία ήπιαν κι από ένα ποτήρι ποτό ουίσκι και έφυγαν. Μόλις αποχώρησαν οι αρχές ο αντιπρόσωπος των ναυλωτών πλησίασε τον καπετάνιο και του είπε «καπετάνιε, η δουλειά θα ξεκινήσει αύριο πρωί - πρωί, εδώ υπερωρίες δεν δουλεύει κανένας.» Και συνέχισε «Κάτω στο λιμάνι περιμένουν... τα κορίτσια μας να σας περάσουν στο λαιμό τα πλεγμένα με λουλούδια στεφάνια θα μας βγάλουν φωτογραφίες, τραγούδια και λοιπά. Είναι το τοπικό έθιμο. Πάμε παρέα, πάρε και την καπετάνισσα μαζί σου.» Και συνέχισε «Καπετάνιε το βραδάκι είστε καλεσμένοι μου εσύ και η καπετάνισσα στο Hilton είναι το καλύτερο ξενοδοχείο της πόλης, είναι δίπλα στη θάλασσα στο ομορφότερο σημείο του κόλπου. Το βραδάκι στις δέκα η ώρα θα περάσω να σας πάρω φυσικά μαζί με την γυναίκα μου και τις δύο κόρες μου.» Χαιρέτησε ευγενικά και έφυγε. Ο υποπλοίαρχος που ήταν εκεί κοντά μπήκε μέσα στο γραφείο και είπε στον καπετάνιο «σαν καλά θα περάσουμε εδώ καπετάνιε.» Εκείνος χαμογέλασε και είπε «Αυτά εδώ τα μέρη είναι απρόβλεπτα, καλά θα είναι να

78

έχουμε το μυαλό μας. Το βραδάκι παρέα και με άλλους αξιωματικούς ελάτε και σεις στο Hilton στο διπλανό τραπέζι. Το πρώτο ποτό σας το κερνάει ο καπετάνιος σας.» Το ξενοδοχείο πράγματι ήταν καταπληκτικό, στο σαλόνι που κάθισαν η οροφή του ήταν γυάλινη και ο ουρανός είχες την εντύπωση πως ήταν πολύ κοντά, από την γυάλινη οροφή κατέβαινε μια ευχάριστη δροσιά, φαίνεται ότι θα είχαν κρυφό κλιματισμό. Ήταν όλα πολύ όμορφα, η βραδιά κυλούσε χαρούμενα με ευχάριστες συζητήσεις και διάφορα αστεία μέχρι που... ένας ντόπιος Ταϊτιανός που καθόταν στο μπαρ και φυσικά έπινε, ξαφνικά σηκώθηκε και πήγε στο τραπέζι, στο τραπέζι του καπετάνιου κατευθείαν στη γυναίκα του καπετάνιου, και μιλώντας... Ιταλικά της ζήτησε να χορέψουν. Η γυναίκα του καπετάνιου του απάντησε στα αγγλικά ότι δεν... ήξερε να χορεύει. Ο Ταϊτιανός συνέχισε να μουρμουρίζει στα Ιταλικά... «ακούς εκεί δεν ξέρει να χορεύει, πες το καθαρά πως δεν θέλεις να χορέψεις μαζί μου!» Εκείνη τη στιγμή επενέβη ο καπετάνιος και είπε στα...Αγγλικά «... δεν θέλει να χορέψει μαζί σου.» Τότε σηκώθηκε απάνω ο εκπρόσωπος των ναυλωτών, πλησίασε τον καπετάνιο και του είπε «Καπετάνιε μην τον αγριεύεις... είναι κυβερνητικός αξιωματούχος μην έχουμε προβλήματα στην εκφόρτωση του φορτίου!» Ο καπετάνιος κούνησε το κεφάλι του και είπε στον αντιπρόσωπο να καλέσει εκ μέρους του, τον κυβερνητικό αξιωματούχο για μια επίσκεψη στο καράβι την άλλη μέρα το μεσημέρι, να πιουν ένα ποτήρι ποτό και να γνωριστούν καλύτερα. Πράγματι την άλλη μέρα το μεσημεράκι ο στρατηγός επισκέφθηκε το «ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» ανέβηκε την εξωτερική σκάλα του καραβιού και πήγε κατευθείαν στο γραφείο του καπετάνιου, συστήθηκε είπε το όνομα του και ο καπετάνιος έκανε το ίδιο, μετά σύστησε και την γυναίκα του που καθόταν λίγο πιο πέρα στο μικρό σαλονάκι του γραφείου. Ο στρατηγός την πλησίασε την χαιρέτησε σχεδόν... στρατιωτικά και της ζήτησε να τον συγχωρέσει για το προηγούμενο βράδυ. «Είχα πιει ένα δύο ποτηράκια περισσότερο» είπε γελώντας. Γέλασαν όλοι μαζί και η παρεξήγηση... λύθηκε. Και ο αξιωματούχος συνέχισε «Καπετάνιε σε λίγη ώρα θα περάσει από το καράβι η γυναίκα μου μαζί με τις δύο κόρες μου και όλοι μαζί θα σας κάνουμε μια βόλτα γύρω - γύρω το νησί μας με το τζιπ. Είναι πολύ όμορφη διαδρομή, ο περισσότερος δρόμος είναι παραλιακός αλλά για λίγο θα μπούμε και μέσα στη ζούγκλα.» Πράγματι η διαδρομή ήταν πανέμορφη αλλά με πολλά... μαμούνια ζωύφια, τεράστιες μύγες και άλλα ενοχλητικά και επικίνδυνα.

To Papeete είναι πρωτεύουσα της Ταϊτής είναι πανέμορφη πόλη και καταπράσινη. Τα πάρκα της σαν... μικρά δάση!

του Δρ. Γεωργίου Σαρλή Καθηγητή Πανεπιστημίου

Η ΑΜΠΕΛΟΣ Ενέργειας συμμετρία Σύμπαν - Ήλιος - Χλωροπλασία Τροφή - Συνείδηση

Δημ. Λαβδιώτης Πλοίαρχος Ε.Ν.

Καταγωγή και διάδοση Η ιστορία του αμπελιού είναι παλιά, όσο και η ιστορία του ανθρώπου. Τα σταφύλια είναι γνωστά από τα πανάρχαια χρόνια και χρησιμοποιήθηκαν στη διατροφή του ανθρώπου από την εποχή του ορειχάλκου. Η καλλιέργεια του αμπελιού πιστεύεται ότι άρχισε, όταν ο άνθρωπος έπαυσε να ζει νομαδικά. Στην Αίγυπτο η καλλιέργεια των αμπελιών και η τέχνη να κάνουν κρασί ήταν γνωστή από τον 5° αιώνα π.Χ. Επίσης, παραστάσεις τρυγητού ανακαλύφθηκαν στους τάφους των Φαραώ. Ακόμα, λεπτομέρειες για την καλλιέργεια του αμπελιού, αναφέρονται και στην Αγία Γραφή. Το είδος του ευρωπαϊκού αμπελιού, δηλαδή η άμπελος η οινοφόρος, κατάγεται από τη Μικρά Ασία και μάλιστα από την περιοχή μεταξύ της Μαύρης και της Κασπίας Θάλασσας. Εντούτοις, την καταγωγή του τη διεκδικούν η Ασία και η παραμεσόγειος Ευρώπη. Πάντως από την περιοχή Καυκάσου-Αρμενίας το αμπέλι διαδόθηκε προς τα ανατολικά και τα δυτικά. Στην Ελλάδα πιστεύεται ότι καλλιεργήθηκε από το 2500 π.Χ. πρώτα στην Κρήτη και από εκεί στις άλλες περιοχές. Στους ομηρικούς χρόνους η καλλιέργεια του αμπελιού φαίνεται να ήταν πολύ διαδεδομένη, αφού πολλές ομηρικές πόλεις έφεραν ονομασίες που σχετίζονταν με το αμπέλι ή το κρασί. Ο Ομηρος, αναφέρει ότι ήδη την εποχή των Τρωικών πολέμων η καλλιέργεια του αμπελιού άκμαζε σε πολλά μέρη της Ελλάδας και χαρακτηρίζει ως «πλατυστάφυλες» τις πόλεις Ιστιαία (Ιλ. 2, 537) και Αρνη (Ιλ. 2, 507) και ως «αμπελόεσσα» την Επίδαυρο (Ιλ. 2, 561). Επίσης, συχνά αναφέρει τη γενναία χρήση του κρασιού που έκαναν οι Αχαιοί. Ακόμα, οι Αριστοτέλης, Θεόφραστος και Ησίοδος μνημονεύουν πολλές ποικιλίες αμπελιού. Προσέτι, σε πολλές πόλεις παράγονταν αρκετά φημισμένα κρασιά, ενώ σπουδαία ήταν και η θέση του αμπελιού στη λατρεία του Διονύσου. Κατά το Μεσαίωνα η καλλιέργεια του αμπελιού διαδόθηκε σε πολλές χώρες της Ευρώπης. Σήμερα το αμπέλι καλλιεργείται σε όλο τον κόσμο και η παγκόσμια παραγωγή σταφυλιών υπερβαίνει την παραγωγή κάθε άλλης δενδρώδους καλλιέργειας. Πρόγονος του καλλιεργούμενου αμπελιού θεωρείται το άγριο αμπέλι που για ορισμένους βοτανικούς αποτελεί ξεχωριστό είδος, ενώ για άλλους υποείδος της οινοφόρου αμπέλου. Αλλά, η ακριβής γεωγραφική εξάπλωση του άγριου αμπελιού είναι δύσκολο να καθοριστεί, επειδή είναι

79

του Δρ. Γεωργίου Σαρλή

πολύ πιθανόν πολλά άγρια κλήματα να έχουν προκύψει από διασταύρωση με την οινοφορο άμπελο. Φαίνεται πάντως ότι το αμπέλι το δασικό είναι αυτοφυές σε χώρες της κεντρικής και νοτιοανατολικής Ευρώπης (μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα) και στις πλησίον της Κασπίας περιοχές του Καυκάσου. Τέλος, το βέβαιο είναι ότι το αμπέλι από την Ελλάδα, διαμέσου της νότιας Ιταλίας με τους Ελληνες αποίκους και στη συνέχεια με τους Ρωμαίους, διαδόθηκε σε όλη την Ευρώπη. Ιστορικό Η καλλιέργεια του αμπελιού ανάγεται σε πανάρχαιους χρόνους. Απολιθώματα φύλλων και σπερμάτων αμπέλου που βρέθηκαν στην Τοσκάνη, στη Μασσαλία και στη βόρεια Ιταλία ανάγονται στην κατώτερη υποπερίοδο της τεταρτογενούς περιόδου, το πλειστόκαινο. Επίσης, σπέρματα και φύλλα βρέθηκαν σε αιγυπτιακούς τάφους της 6ης χιλιετηρίδας π.Χ., ο δε Ηρόδοτος αναφέρει ότι πλησίον των ακτών της Λιβύης υπήρχε η Κύραυνος που ήταν γεμάτη αμπέλια και ελιές. Κατά την ελληνική μυθολογία ο Διόνυσος ή Βάκχος και ο γιος του Οινοπίωνας έφεραν το αμπέλι και γενικά την οινοποιία στην Ελλάδα από την Ασία γι’ αυτό λατρεύονταν, κυρίως ο πρώτος, ως θεός του αμπελιού και του κρασιού. Ομοίως, ο γιατρός Φιλωνίδης (Αθην. ιε 675) αναφέρει ότι το αμπέλι το έφερε στην Ελλάδα, συγκεκριμένα διαμέσου της Ερυθράς Θάλασσας, ο Διόνυσος. Στο θεό Διόνυσο, που ήταν στεφανωμένος με φύλλα κισσού και αμπελιού και συνοδευόταν από Σάτυρους και Μαινάδες, έκαναν προσφορές οι αμπελουργοί. Επίσης, προς τιμή του οι αρχαίοι Ελληνες γιόρταζαν κάθε τρία χρόνια τα Διονύσια, όπου στις πομπές ήταν συνηθισμένο να ακολουθούν το θεό ο Αμπελος (η προσωποποίηση της σταφυλής) και ο Ακρατος (η προσωποποίηση του ανόθευτου κρασιού). Πάντως ο ίδιος ο Διόνυσος πουθενά δεν απεικονιζόταν σε κατάσταση μέθης. Στη μυθολογία μας αναφέρεται ότι κάποτε ο Διόνυσος, έτυχε να περάσει από το παλάτι του βασιλιά της Αιτωλίας Οινέα. Και τόσες ήταν οι περιποιήσεις, που ο βασιλιάς αυτός του έκανε, τόσο εγκάρδια και απόλυτη η φιλοξενία του - αφού του παραχώρησε ακόμα και τη γυναίκα του Αλθαία -που ο θεός, για να τον ανταμείψει για όσα του έκανε, του χάρισε το ωραίο φυτό, που τόσο αγαπούσε και μάλιστα έδωσε και το όνομα του στο χυμό των καρπών του, ονομάζοντας τον οίνο. Σύμφωνα όμως με άλλο μύθο, ο βασιλιάς της Αιτωλίας Οινέας είχε ένα βοσκό, που ονομαζόταν Στάφυλος. Ο βοσκός αυτός παρατήρησε μια μέρα ότι μια από τις κατσίκες του κοπαδιού του που πήγαινε κι έβοσκε μακριά είχε γίνει παχύτερη από τις άλλες. Ετσι, ανακάλυψε το αμπέλι φορτωμένο με τσαμπιά από γυαλιστερούς καρπούς, τους οποίους η κατσίκα έτρωγε με μεγάλη όρεξη. Δοκίμασε τότε ο Στάφυλος τους καρπούς του φυτού αυτού και τους βρήκε πολύ νόστιμους. Μάζεψε τότε αρκετούς και τους πήγε στο βασιλιά του. Ο Οινέας όχι μόνο έφαγε, αλλά και έστυψε κάμποσες ρώγες κάνοντας από τον χυμό τους ένα ποτό, που το ονόμασε οίνο, ενώ τον καρπό του φυτού ονόμασε σταφυλή. Και πρόσταξε να φέρουν βέργες του φυτού και να τις φυτέψουν. Σε λίγο η καλλιέργεια του αμπελιού είχε διαδοθεί σε όλη την Αιτωλία. Κατά τον Οβίδιο όμως, δεν ήταν ο Στάφυλος που ανακάλυψε το αμπέλι, αλλά ο Αμπελος, που δεν ήταν βοσκός του Οινέα, αλλά γιος ενός

80

Σατύρου και μιας Νύμφης. Βέβαια, η μυθοπλαστική διάθεση του λαού για το αμπέλι δεν εξαντλείται. Ετσι, οι Θεόπομπος, Παυσανίας, Οβίδιος, Νόννος και άλλοι μας κληροδότησαν μια ολόκληρη σειρά από παραλλαγές για την προέλευση τόσο του ίδιου του φυτού, όσο και του ονόματος του. Ακόμα, αν εμπιστευτούμε τον ιστοριογράφο Εκαταίο το Μιλήσιο, θα πρέπει το αμπέλι να πρωτοεμφανίστηκε λίγο μετά το μεγάλο κατακλυσμό του Δευκαλίωνα. Τέλος, στο αμπέλι αναφέρονται εκτενώς οι Κάτων, Πλίνιος, Βιργίλιος και Κολουμέλας. Σχετικώς τώρα με το κρασί, ο Διόδωρος ο Σικελιώτης αναφέρει ότι την παρασκευή του κρασιού τη δίδαξε ο θεός Διόνυσος στον Αθηναίο γιατρό Ικάριο. Ο Θεόπομπος μας εξιστορεί ότι το πρώτο μαύρο κρασί (αριούσιος οίνος) το παρασκεύασαν οι κάτοικοι της Χίου, κατά διδασκαλία του Οινοπίωνα, γιου του Διονύσου και οι Χιώτες στη συνέχεια μετέδωσαν τις γνώσεις τους στους άλλους Ελληνες. Επίσης, καθώς αναφέρθηκε, σε πολλές περιοχές και πόλεις παράγονταν άριστα κρασιά (Χίος, Σάμος, Ικαρία, Κως, Θάσος, Λέσβος, Σμύρνη, Ηράκλειο κ.ά.), όπως το γλυκό μαύρο κρασί της θρακικής πόλεως Μαρώνειας, με το οποίο ο Οδυσσέας μέθυσε τον κύκλωπα Πολύφημο (Οδυσ. Ι, 196 και 361). Ακόμα, παρασκευάζονταν αρωματισμένοι οίνοι με τη προσθήκη διαφόρων βοτάνων και ρητινωδών ουσιών, ως οι ανηθίτης, δαφνίτης, θυμίτης, μηλίτης, ρητινίτης, ροδίτης, σελινίτης, κ.ά. Προσέτι, το αμπέλι, ο καρπός του, καθώς και το κρασί αναφέρονται συχνά στη Βίβλο. Είναι γνωστόν, ότι στη γη Χαναάν πριν την κατάκτηση της από τους Εβραίους υπήρχε η κοιλάδα των Αμπέλων (Αριθμοί, ΙΓ 3). Επίσης, στη «Γένεση» (Θ 20-21) αναφέρεται ότι ο Νώε μετά τον κατακλυσμό φύτεψε, ως πρώτος καλλιεργητής, ένα αμπέλι, όπως και τιμούσε γενναία το κρασί. Ακόμα, οι αμπελώνες ήταν πολύ προστατευμένοι και σύμφωνα με τον Μωσαϊκό Νόμο θεωρείτο αδίκημα η καταπάτηση τους (Ησαΐας, Ε 5). Και μάλιστα, επειδή η καλλιέργεια του αμπελιού χρειαζόταν συνεχή φροντίδα, συνήθιζαν στην Ιουδαία να κατασκευάζουν φυλάκια-παρατηρητήρια που εξυπηρετούσαν τη φύλαξη των αμπελώνων, ελαιώνων και οπωρώνων, αλλά παράλληλα τα χρησιμοποιούσαν και ως κατοικίες (Ησαΐας, Ε 1-2). Επιπλέον, κοντά στην Χεβρώνα βρισκόταν η κοιλάδα του Σορέκ (=έλικας κληματίδας), όπου κατοικούσε η Δαλιδά (Κριταί, Ι ΣΤ 4), ενώ αναφέρεται και το ξίδι, ως ξινό δροσιστικό που έπιναν κατά την διάρκεια του θερισμού (Ρουθ, Β 14). Τέλος, το αμπέλι συμβολίζει το αρχαίο Ισραήλ (Ωσηέ, Ε 7). Αλλά το αμπέλι, είναι και μια από τις αρχαιότερες παραστάσεις της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Και τούτο επειδή ο Χριστός, ως κεφαλή της Εκκλησίας, είναι το αμπέλι καθώς το είπε ο ίδιος: «Εγώ ειμί η άμπελος η αληθινή και ο πατήρ μου ο γεωργός εστί» (Ιωάν. ΙΕ 1) και τα κλήματα είναι οι πιστοί. «Εγώ ειμί η άμπελος, υμείς τα κλήματα». Ομοίως, σε παραστάσεις το σταφυλοφόρο κλήμα εμφανίζεται ως κορμός του γενεαλογικού δέντρου του Χριστού. Επίσης, το κρασί αναφέρεται στο πρώτο θαύμα του Χριστού στο γάμο της Κανά και συμβολίζει το αίμα του στην Αγία Κοινωνία, όπως ίδιος ανέφερε στο Μυστικό Δείπνο. Τέλος, το αμπέλι αλληγορεί την Παναγία, γι’ αυτό ο υμνογράφος του Ακάθιστου απευθυνόμενος προς αυτήν της ψάλλει: «Αμπελος αληθινή τον βότρυν τον πέπειρον η γεωργήσασα». Πέραν όμως όλων αυτών, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι

Η ΑΜΠΕΛΟΣ

οι άνθρωποι απολαμβάνοντας το κρασί από τους προϊστορικούς χρόνους, το ύμνησαν και το κατέστησαν, ιδιαίτερα οι πότες, «οικουμενική γλώσσα». Στη χώρα μας, οι χάρες του αμπελιού, της κληματαριάς, καθώς και του τρύγου, περιγράφονται τόσο σε δημώδη στιχουργήματα όσο και σε στίχους έργων ποιητών μας, όπως των Γ. Δροσίνη, Γ. Περγιαλίτη, Κ. Κρυστάλλη, Χ. Σακελλαρίου, Α. Χριστόπουλου, Γ. Κοτζιούλα, Μ. Μαλακάση, Κ. Βελμύρα, Γ. Ρίτσου, Μ. Ελευθερίου κ.ά.). Αυτό είναι το αμπέλι. Το πολυτραγουδισμένο, που στολίζει κάμπους και πλαγιές βουνών, αναρριχάται στα ψηλόκορμα δέντρα, έχει ολόχυμους και ολόγλυκους καρπούς και παρέχει, εκτός των άλλων, το εξαίρετο κρασί, το συμπαθητικό αυτό σύντροφο του ανθρώπου στη χαρά και στον πόνο, αρκεί η κατανάλωση του να είναι περιορισμένη. Βιολογία Το φυτό του αμπελιού (Vitis vinifera) που καλείται πρέμνο (κν. κλήμα, κούτσουρο, κούρβουλο κ.ά.), ανήκει στην οικογένεια Vitaceae ή Ampelidaceae και είναι θάμνος αναρριχώμενος (λιάνα) με κλαδιά λεπτά, κυλινδρικά και λεία (κληματίδες ή κληματόβεργες) που αναρριχώνται με έλικες απλές ή διακλαδισμένες, διχαλωτές, που φυτρώνουν στα ίδια γόνατα με τα φύλλα, αλλά αντίθετα από αυτά. Εχει φύλλα παλαμοειδή με 3-5 λοβούς και τα άνθη του είναι μικρά, φύονται στα ίδια γόνατα με τα φύλλα, αλλά αντίθετα από αυτά, έχουν πρασινωπό χρώμα και σχηματίζουν βοτρυώδεις ταξιανθίες. Οι καρποί του είναι ράγες διαφόρων χρωμάτων (άσπρες, κίτρινες, πρασινωπές, κόκκινες, μαύρες), ανάλογα με την ποικιλία και συνήθως καλύπτονται από κηρώδη ουσία. Η κάθε ράγα περιέχει 1-4 σπέρματα που καλούνται γίγαρτα, τα οποία όμως, σε λίγες περιπτώσεις μπορεί και να μην υπάρχουν (ράγες αγίγαρτες). Η ανθοφορία λαμβάνει χώρα οκτώ περίπου εβδομάδες, μετά την έναρξη της βλαστήσεως των οφθαλμών. Οι ταξιανθίες σχηματίζονται από το τρίτο ως το έκτο γόνατο. Στις περισσότερες ελληνικές ποικιλίες η πρώτη ταξιανθία σχηματίζεται συνήθως στο τέταρτο γόνατο. Η επικονίαση επιτελείται κυρίως με τον άνεμο και ελάχιστα με τα έντομα. Τα άνθη δένουν ικανοποιητικά σε καρπό με αυτεπικονίαση, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις, για καλή καρπόδεση, χρειάζεται και η σταυρεπικονίαση. Στις περισσότερες ποικιλίες η καρπόδεση γίνεται ύστερα από επικονίαση, γονιμοποίηση και ανάπτυξη των σπερμάτων. Σε ορισμένες όμως, η καρπόδεση γίνεται παρθενοκαρπικά. Ετσι, στην Κορινθιακή σταφίδα οι ράγες είναι άσπερμες, ενώ στη Σουλτανίνα γίνεται επικονίαση και γονιμοποίηση, αλλά τελικά εκφυλίζεται το έμβρυο και οι ράγες είναι άσπερμες ή έχουν συρρικνωμένα σπέρματα. Το αμπέλι έχει ευρύτατα εξαπλωθεί και καλλιεργείται συστηματικά και στις πέντε ηπείρους, ιδιαίτερα στις εύκρατες περιοχές του βορείου ημισφαιρίου και στις παραμεσόγειες (Ελλάδα, Ισπανία, Ιταλία, Τουρκία, Κύπρο, βορειοδυτική Αφρική κ.ά.) Στην αμπελοκαλλιέργεια όμως, κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, δημιουργήθηκε σοβαρή κρίση από την εισβολή στην Ευρώπη των ασθενειών ωιδίου, περονοσπόρου και του εντόμου της φυλλοξήρας, που κατέστρεψε τους αμπελώνες της. Τότε διαπιστώθηκε πως οι ρίζες των φυτών των αμερικανικών ειδών αμπελιού είναι ανθεκτικές στις προσβολές της ριζόβιας φυλλοξήρας, μορφής που προκαλεί την

καταστροφή. Ετσι, από τότε ως σήμερα ο σπουδαιότερος τρόπος αντιμετωπίσεως της φυλλοξήρας παραμένει ο εμβολιασμός των ευρωπαϊκών ποικιλιών στα ανθεκτικά υποκείμενα των ποικιλιών των αμερικανικών ειδών και των διασταυρώσεων τους. Στη χώρα μας μάλιστα, παρόλη την αναμπέλωση που άρχισε από τότε που η φυλλοξήρα εισέβαλε (1885), υπάρχουν ακόμα σημαντικά προβλήματα, ιδιαίτερα στις αμόλυντες μέχρι το 1978 αμπελοφορες περιοχές της Κρήτης και της Πελοποννήσου. Στην Ελλάδα καλλιεργούνται πολυάριθμες ποικιλίες και παραλλαγές αμπελιών από τις χιλιάδες που υπάρχουν σε όλο τον κόσμο. Η διάκριση τους όμως, είναι πολύ δύσκολη γιατί δεν πρόκειται για βοτανικές ποικιλίες με σταθερούς χαρακτήρες, αλλά μάλλον για κλώνους, που προέρχονται από αγενή πολλαπλασιασμό και οφείλονται σε τοπικούς οικολογικούς και κλιματολογικούς παράγοντες. Από τις εμπορικές ποικιλίες, οι περισσότερες είναι ποικιλίες οινοποιίας (Wine grapes) (μαύρο Ναούσης, Σαββατιανό, Φιλέρι, Μοσχάτο Αμβούργου, Ρομπόλα, Ασύρτικο κ.ά.), έπονται οι ποικιλίες των επιτραπέζιων σταφυλών (Table grapes) (Αυγουλάτο, Ραζακί, Σιδερίτης, Μοσχάτο Αμβούργου, Κάρντιναλ, Φράουλα κ.ά.) και μόνο τρεις είναι ποικιλίες σταφιδοποιίας (Raisin grapes) (Σουλτανίνα, Κορινθιακή και Μοσχάτο Αλεξανδρείας). Ακόμα, υπάρχουν ποικιλίες για παρασκευή χυμών (Sweet juice grapes) και για κονσερβοποίηση (Canning grapes) που η χρήση των προϊόντων τους δεν είναι ακόμα διαδομένη στη χώρα μας. Στο διεθνή χώρο, ανάλογα με την σύνθεση, τη μέθοδο παρασκευής, την ποιότητα και τον προορισμό χρήσεως, οι οίνοι (κρασιά) διακρίνονται σε επιτραπέζιους οίνους (Table wines), επιδόρπιους οίνους (Sweet dessert wines), αφρώδεις οίνους (Sparkling wines) και οίνους ονομασίας προελεύσεως (V.Q.P.R.D.). Με τους κανόνες της Ε.Ε. τα κρασιά διακρίνονται: α. ανάλογα με το χρώμα και τον αλκοολικό βαθμό σε λευκά, ερυθρά και ροζέ και β. ανάλογα με την ποιότητα σε επιτραπέζια και ονομασίας προελεύσεως (V.Q.P.R.D.), τα οποία διακρίνονται περαιτέρω σε δύο μεγάλες κατηγορίες: ονομασίας προελεύσεως ελεγχόμενης ποιότητας και ονομασίας προελεύσεως ανωτέρας ποιότητας. Και για την ιστορία, οι αρχαίοι Θάσιοι είναι εκείνοι που παρασκεύασαν το πρώτο κρασί ονομασίας προελεύσεως ανωτέρας ποιότητας, έχοντας θεσπίσει αυστηρές ποινές για όποιον παραγωγό νόθευε το προϊόν τους. Κλίμα και έδαφος Το αμπέλι ευδοκιμεί σχεδόν σε όλα τα εδάφη, εκτός από τα συνεκτικά και πολύ υγρά, όπου συνήθως καταστρέφεται σε σύντομο χρονικό διάστημα. Απαραίτητες και βασικές προϋποθέσεις για το έδαφος είναι: α. να είναι πετρώδες, ώστε να εξασφαλίζει καλό αερισμό, απορρόφηση και αποθήκευση θερμότητας, β. να περιέχει άργιλο, που ευνοεί το σχηματισμό σακχάρων και χρώματος και συνεπώς αλκοόλης και δεψικών ουσιών στο κρασί, γ. να έχει άσβεστο, που ενισχύει το άρωμα και τα σάκχαρα, δ. να περιέχει οξείδιο του σιδήρου, ιδίως για τα ερυθρά κρασιά, ε. πυρίτιο, που δίνει λεπτότητα και ελαφρότητα στο κρασί και στ. να είναι βαθύ, γιατί το αμπέλι εκμεταλλεύεται κυρίως το υπέδαφος με τις βαθιές και άφθονες ρίζες του. Εκτός όμως από το κατάλληλο έδαφος, το αμπέλι για την εκδήλωση των διαφόρων φάσεων της αναπτύξεως του χρειάζεται ορισμένες κατώτατες θερμοκρασίες, όπως: 8°-10°C

81

του Δρ. Γεωργίου Σαρλή

για την έκπτυξη των οφθαλμών, 16°-18°C για την άνθηση, 18°-23°C για την ωρίμανση. Οι διάφορες ποικιλίες αμπελιού έχουν και διαφορετική αντοχή στην ξηρασία. Καταστροφική επίδραση έχουν οι δυνατοί ανοιξιάτικοι ή καλοκαιρινοί άνεμοι και το χαλάζι, που σπάζουν τα τρυφερά κλαδιά και καταστρέφουν τα άνθη και τα σταφύλια. Δυσμενή επίδραση έχουν ακόμη η πάχνη, το κρύο, οι όψιμοι παγετοί, η ομίχλη, που υποβοηθούν την ανάπτυξη παρασιτικών μυκήτων, ιδίως περονοσπόρου και ωιδίου, καθώς και οι βροχές και η συννεφιά κατά την ανθοφορία που έχουν ως αποτέλεσμα το κακό δέσιμο των καρπών. Πολλαπλασιασμός Το αμπέλι πολλαπλασιάζεται με μοσχεύματα, με καταβολάδες και με εμβολιασμό. Τα μοσχεύματα χρησιμοποιούνται για εγκατάσταση νέων αμπελώνων και οι καταβολάδες σε περιοχές που δεν υπάρχει φυλλοξήρα για ανανέωση γερασμένων κλημάτων ή για συμπλήρωση κενών σε αμπελώνες, όπου οι κληματίδες παραχώνονται χωρίς να αποσπαστούν από το μητρικό φυτό, παρά μόνο αφού ριζώσουν και βλαστήσουν. Μετά την εξάπλωση όμως της φυλλοξήρας, ο πολλαπλασιασμός με μοσχεύματα και εμβολιασμό απέκτησε μεγάλη αξία ως ο μοναδικός τρόπος ιδρύσεως αμπελώνων και καλλιέργειας του αμπελιού. Σχεδόν όλες οι ποικιλίες πολλαπλασιάζονται με μοσχεύματα. Το μόσχευμα είναι ένα κομμάτι καλά ξυλοποιημένης κληματίδας από υγιές και ζωηρό πρέμνο, μήκους 40-80 εκατοστών. Σε περιοχές που δεν έχουν μολυνθεί με φυλλοξήρα, τα μοσχεύματα αυτά φυτεύονται απ' ευθείας στον αμπελώνα. Αντιθέτως, σε περιοχές που έχουν προσβληθεί με φυλλοξήρα το μόσχευμα παίρνεται από κληματίδα των μητρικών φυτειών των αμερικανικών υποκειμένων. Οι κληματίδες καθαρίζονται από τους έλικες και το άωρο ξύλο και τεμαχίζονται ανάλογα με το πάχος τους σε μοσχεύματα δυο κατηγοριών, εμβολιάσιμου ξύλου και ριζοβολήσεως. Τα μοσχεύματα εμβολιάσιμου ξύλου εμβολιάζονται με ευρωπαϊκές ποικιλίες, αφού δε παραμείνουν σε θερμοθάλαμο με ειδικές συνθήκες θερμοκρασίας (25°C) και σχετικής υγρασίας (85-90%) που διευκολύνουν το σχηματισμό ενωτικού ιστού, φυτεύονται στο φυτώριο. Μετά την εκρίζωση τους παραδίνονται στους παραγωγούς για την εγκατάσταση νέων αμπελώνων, τους οποίους εμβολιάζουν με τις επιθυμητές ποικιλίες με επιτόπιο εμβολιασμό. Από τους διάφορους τρόπους εμβολιασμού πιο διαδεδομένος είναι ο αγγλικός εμβολιασμός που προσαρμόζεται πληρέστερα σε επιτραπέζια εργασία. Ο αγγλικός εμβολισμός γίνεται με το χέρι από ειδικευμένους εμβολιαστές. Στα περισσότερα όμως εμπορικά φυτώρια χρησιμοποιούνται εμβολιαστικές μηχανές, οι οποίες διευκολύνουν πολύ την εργασία, ιδιαίτερα όταν δεν υπάρχουν ειδικευμένοι τεχνίτες. Φύτευση αμπελώνα Πριν την εγκατάσταση του αμπελώνα ο παραγωγός πρέπει να επιλέξει το σωστό υποκείμενο για τις συγκεκριμένες εδαφικές συνθήκες (περιεκτικότητα ασβεστίου, άλατα, ξηρασία κ.α.) και την κατάλληλη ποικιλία για τις συνθήκες του περιβάλλοντος. Στη συνέχεια διενεργούνται εκχερσώσεις και απομακρύνονται οι θάμνοι και τα αυτοφυή δέντρα. Με τα βαθιά οργώματα αναμοχλεύεται το έδαφος σε βάθος και εξαλεί-

82

φονται τα βαθύρριζα ζιζάνια. Το έδαφος οργώνεται αρκετές φορές και αφήνεται ακατέργαστο για να ξεραθούν τα ζιζάνια. Αν πρόκειται να αρδεύεται ο αμπελώνας, το έδαφος ισοπεδώνεται και αποκτά την κατάλληλη κλίση που διευκολύνει τις αρδεύσεις. Σε εδάφη με μεγάλη κλίση κατασκευάζονται αναβαθμίδες για να αποφεύγεται η διάβρωση. Στα πολύ φτωχά εδάφη εφαρμόζεται βασική λίπανση, κυρίως με φωσφορικά και καλιούχα λιπάσματα. Αν η προηγούμενη φυτεία είχε προσβληθεί από την ασθένεια του μολυσματικού εκφυλισμού ή από νηματώδεις καθυστερούμε την επαναφύτευση για λίγα χρόνια και το έδαφος απολυμαίνεται με νηματοκτόνα. Στους σύγχρονους αμπελώνες, όπου επιδιώκεται η μηχανοποίηση πολλών καλλιεργητικών εργασιών, ο σωστός σχεδιασμός στη φύτευση έχει μεγάλη σημασία. Ετσι, η φύτευση γίνεται κατά γραμμές που απέχουν μεταξύ τους ίσες αποστάσεις και αφήνουν στα περιθώρια αρκετό χώρο για να στρέφονται τα μηχανήματα στις απαιτούμενες κατευθύνσεις. Σε μικρότερους αμπελώνες ή σε κρεβατίνες γίνεται η φύτευση και κατά τετράγωνα ή κατά ρόμβους. Αν ο αμπελώνας θα αρδεύεται, στο σχεδιασμό λαμβάνεται υπόψη η κατεύθυνση των γραμμών φυτεύσεως, η φύση του εδάφους και η κλίση, ώστε όλη η έκταση να αρδεύεται ομοιόμορφα. Η ίδρυση του αμπελώνα γίνεται με έριζα μοσχεύματα και με έριζα εμβολιασμένα μοσχεύματα. Τα τελευταία έχουν υψηλό κόστος αλλά είναι το καλύτερο υλικό για γρήγορη εγκατάσταση του αμπελώνα. Η φύτευση γίνεται σε λάκκους κατά το τέλος του φθινοπώρου ή το χειμώνα σε ξηρές και θερμές περιοχές. Αντίθετα, σε ψυχρές και υγρές περιοχές η φύτευση σε λάκκους πρέπει να γίνεται την άνοιξη. Σήμερα το άνοιγμα των λάκκων γίνεται με μηχανικά τρυπάνια που προσαρμόζονται σε ελκυστήρα. Τα μοσχεύματα φυτεύονται με φυτευτήρι ή λοστό. Τέλος, το αμπέλι για να αναπτυχθεί καλά χρειάζεται υποστύλωση. Σε πολλές περιοχές της χώρας με πετρώδη εδάφη, πολλές ποικιλίες δεν υποστυλώνονται, αλλά τα κλήματα αφήνονται να «έρπουν» μόνα τους (απλωταριές στα νησιά του Αιγαίου), οπότε η μορφή αυτή καλλιέργειας δημιουργεί καλλιεργητικά προβλήματα για μεγάλες εκμεταλλεύσεις. Πάντως για την υποστύλωση των κλημάτων χρησιμοποιούνται πολλά συστήματα, ιδιαίτερα σε πολλές ποικιλίες επιτραπέζιων σταφυλών, ανάλογα με το κλάδεμα μορφώσεως που εφαρμόζεται σε κάθε ποικιλία. Καλλιεργητικές φροντίδες Στην καλλιέργεια του αμπελιού πρέπει να υπολογίζονται το κλίμα, το έδαφος, η εμπορική ζήτηση, τα διάφορα αισθητικά πλεονεκτήματα, η αντοχή των κλημάτων, καθώς και η γευστικότητα των διάφορων ποικιλιών. Η καλλιέργεια του εδάφους εφαρμόζεται στους περισσότερους αμπελώνες και αποβλέπει, όπως και στις άλλες δενδρώδεις καλλιέργειες, στην καταστροφή των ζιζανίων, στην ενσωμάτωση των λιπασμάτων στο έδαφος και στη διευκόλυνση της απορροφήσεως του νερού των βροχών. Ετσι, η τεχνική καλλιέργειας του εδάφους, που εφαρμόζεται από παράδοση στη χώρα μας, γίνεται αντίστοιχα με σκάλισμα, σκάψιμο και ξελάκκωμα. Τις καλλιεργητικές εργασίες διευκολύνει πολύ η χρησιμοποίηση μοναξονικού αμπελουργικού ελκυστήρα (σκαπτική φρέζα), αλλά σήμερα η χρησιμοποίηση των

Η ΑΜΠΕΛΟΣ

ζιζανιοκτόνων επιτρέπει την εφαρμογή ακαλλιέργειας στην αμπελοκαλλιέργεια. Αρδεύσεις στα αμπέλια γίνονται, σε περιορισμένη κλίμακα, σε περιοχές με επιτραπέζιες ποικιλίες. Σε πολλές περιοχές συνηθίζεται η χειμερινή άρδευση σε περιόδους ξηρασίας. Η άρδευση γίνεται με κατάκλιση, με λεκάνες ή με αυλάκια και σε σπάνιες περιπτώσεις εφαρμόζεται η άρδευση με σταγόνες (στάγδην άρδευση). Λιπάνσεις εφαρμόζονται, αλλά το αμπέλι μπορεί να αποδώσει ικανοποιητικά σε φτωχά εδάφη, αρκεί να είναι βαθιά και να αερίζονται καλά. Και τούτο επειδή προσαρμόζεται εύκολα σε διάφορες καταστάσεις εδαφικής γονιμότητας και είναι λιγότερο απαιτητικό σε θρεπτικά στοιχεία συγκριτικά με τις άλλες δενδρώδεις καλλιέργειες. Από τα χημικά λιπάσματα τα αμμωνιακά έχουν μεγάλη επίδραση σε αμμώδη και χαλικώδη εδάφη, καθόσον παρασύρονται στο υπέδαφος, από όπου τα αντλεί εύκολα το αμπέλι. Καλιούχα και φωσφορικά λιπάσματα χρειάζονται σε μικρές σχετικά ποσότητες. Οπωσδήποτε όμως είναι απαραίτητο, σε εντατικές καλλιέργειες και ανάλογα με τη χημική σύσταση του εδάφους, να διατηρείται ισορροπία οργανικών ουσιών (χούμος) και ανόργανων αλάτων, όταν εφαρμόζεται λίπανση με κοπριά και χημικά λιπάσματα. Κλαδέματα σχήματος στο αμπέλι έχουν σκοπό το σχηματισμό σκελετού, που θα διευκολύνει τις καλλιεργητικές εργασίες. Τα πιο συνηθισμένα σχήματα είναι το κυπελλοειδές, το γραμμοειδές και η κρεβατίνα. Από αυτά το πιο διαδεδομένο στη χώρα μας είναι το κυπελλοειδές με διάφορες παραλλαγές. Το αμπέλι διαμορφώνεται σε κατακόρυφο κορμό, ο οποίος στην κορυφή του φέρει μερικούς βραχίονες που ανοίγουν συμμετρικά και σχηματίζουν κύπελλο. Στις οιναμπέλους των Κυκλάδων εφαρμόζεται ιδιαίτερα το σχήμα του στεφανωτού κυπέλλου, οπότε όταν τα πρέμνα ξεριζω-

θούν ή αντικατασταθούν πωλούνται στα καταστήματα τουριστικών ειδών. Το γραμμοειδές σχήμα έχει μακρύτερο κορμό και συνήθως φέρει ένα ή δύο οριζόντιους κλάδους που προσδένονται σε σύρματα υποστυλώσεως. Το σχήμα αυτό όμως, απαιτεί μεγαλύτερη φροντίδα για τη διαμόρφωση και διατήρηση του. Η κρεβατίνα έχει ψηλό κορμό και βραχίονες που διατάσσονται σε οριζόντιο επίπεδο προς όλες τις κατευθύνσεις. Το σχήμα αυτό εξασφαλίζει μεγαλύτερη ευχέρεια για τις καλλιεργητικές εργασίες. Εχει όμως μεγάλες απαιτήσεις σε εργατικά για την υποστύλωση του. Χρησιμοποιείται πολύ για επιτραπέζιες ποικιλίες, όπως για το ραζακί και το σιδερίτη. Φυτεύονται επίσης και κλήματα που στηρίζονται σε κληματαριές ή πέργκολες ή και κοντά σε δέντρα, στα οποία αναρριχώνται (αναδενδράδες), μέθοδοι που εφάρμοζαν τόσο οι αρχαίοι Ελληνες όσο και οι Ρωμαίοι. Εκτός από τις συνηθισμένες καλλιεργητικές τεχνικές των αρδεύσεων, των λιπάνσεων, του κλαδέματος κ.ά. στην αμπελοκαλλιέργεια εφαρμόζονται ειδικές τεχνικές, όπως τα χλωρά κλαδέματα (βλαστολόγημα, κορυφολόγημα, ξεφύλλισμα), το αραίωμα φορτίου, η χαραγή και η εφαρμογή ορμονικών σκευασμάτων, που αποβλέπουν στη βελτίωση της ποιότητας των παραγομένων σταφυλιών. Στο αμπέλι, προκαλούν ζημιές συχνά οι ατμοσφαιρικές αντιξοότητες (ανοιξιάτικα χιόνια, πάγοι), οι οποίες καθιστούν προβληματική την καλλιέργεια του στις περιοχές που επικρατούν, οι φυσιολογικές αλλοιώσεις (χλώρωση, ανθόρροια, ράντισμα) και οι προσβολές του από φυτικά και ζωικά παράσιτα. Από τις μυκητολογικές ασθένειες η πιο σοβαρή είναι ο περονόσπορος, ο οποίος προσβάλλει και καταστρέφει όλα τα πράσινα μέρη του φυτού με αλλεπάλληλες μολύνσεις. Για την καταπολέμηση του χρησιμοποιούνται διάφορα οργανικά μυκητοκτόνα. Σοβαρές ζημιές προκαλεί και ασκομύκη-

83

του Δρ. Γεωργίου Σαρλή Η ΑΜΠΕΛΟΣ τας, αίτιο της ασθένειας του ωιδίου (μπάστρα, στάχτη), ο οποίος προσβάλλει και καταστρέφει φύλλα, βλαστούς και βότρυς. Για την καταπολέμηση του εφαρμόζονται θειαφίσματα ή ψεκασμοί. Ακόμα, ζημιές προκαλεί ο μύκητας, ο οποίος προσβάλλει τις βοτρυώδεις ταξιανθίες και όταν ωριμάζουν οι ράγες προκαλεί σήψεις. Καταπολεμάται με διάφορα μυκητοκτόνα. Στις οινοποιήσιμες όμως ποικιλίες, θα πρέπει να αποφεύγονται οι ψεκασμοί με ορισμένα μυκητοκτόνα κοντά στην ημερομηνία του τρυγητού. Επίσης, το αμπέλι προσβάλλεται από έντομα και άλλα ζωικά παράσιτα (σκουλίκια, σκαθάρια, κάμπιες), από τα οποία τις πιο καταστρεπτικές ζημιές προκαλεί η φυλλοξήρα. Παρουσιάζει δύο μορφές, τη φυλλόβια ή κηκιδόβια που προσβάλλει τα φύλλα των αμερικανικών ειδών και τη ριζόβια που καταστρέφει τα ευρωπαϊκά αμπέλια. Το έντομο εξοντώνεται δύσκολα και πρακτικά αντιμετωπίζεται με τον εμβολισμό των ευπαθών ευρωπαϊκών ποικιλιών σε αμερικάνικα υποκείμενα. Ζημιές επιπλέον προκαλεί και ένα άλλο έντομο, η ευδεμίδα, η οποία με τη μορφή της προνύμφης προσβάλλει, ιδιαίτερα των ποικιλιών σταφιδοποιίας τα άνθη και τις ράγες. Καταπολεμάται με ψεκασμούς με τα κατάλληλα εντομοκτόνα. Ακόμα, ζημιές στο αμπέλι προκαλούν και διάφοροι νηματώδεις, που καταπολεμούνται με νηματοκτόνα φάρμακα. Τέλος, σοβαρό πρόβλημα στην αμπελοκαλλιέργεια, αποτελούν και οι προσβολές ορισμένων ιών. Ενας από αυτούς προξενεί το μολυσματικό εκφυλισμό και μειώνει πολύ την παραγωγικότητα των πρέμνων. Ο ιός αυτός μεταδίδεται με το πολλαπλασιαστικό υλικό, τους νηματώδεις και με ορισμένα έντομα. Τρυγητός Στην αμπελοκαλλιέργεια η συγκομιδή του καρπού λέγεται τρυγητός (τρύγος) και είναι μια εργασία εποχιακή, «θέρος, τρύγος, πόλεμος» που λέει ο λαός, αλλά συγχρόνως χαρούμενη και εορταστική. Περιλαμβάνει την κοπή των σταφυλιών, την τοποθέτηση τους σε δοχεία τρυγητού (κοφίνια) και τη μεταφορά τους σε αποθήκες για διαλογή ή επεξεργασία, ανάλογα με τη χρήση τους. Σε άλλες χώρες, για τον τρυγητό οινοποιήσιμων ποικιλιών που προορίζονται για την παραγωγή κρασιών κοινής καταναλώσεως, χρησιμοποιούνται διάφορες μηχανές τρυγητού. Τα σταφύλια είναι έτοιμα για τρυγητό, όταν έχουν αποκτήσει τις επιθυμητές ιδιότητες για κάθε χρήση. Στα επιτραπέζια σταφύλια για να καθοριστεί ο χρόνος τρυγητού λαμβάνονται υπόψη τα εξωτερικά χαρακτηριστικά των ραγών, χρώμα κυρίως και η γεύση. Για τα σταφύλια οινοποιίας ως κριτήριο για τρυγητό χρησιμοποιείται κυρίως η περιεκτικότητα σε σάκχαρα και οξέα, που μετρώνται με ειδικά πυκνόμετρα. Στα σταφύλια, που προορίζονται για σταφίδες, ο τρυγητός γίνεται μετά την πλήρη ωρίμανση, γιατί έτσι έχουμε μεγαλύτερη απόδοση σε ξηρά ουσία (σάκχαρα). Ο τρυγητός στις ποικιλίες οινοποιίας γίνεται σε ένα «χέρι» (περίοδο). Τα σταφύλια κόβονται με ειδικά μαχαίρια ή κλαδευτικά ψαλίδια, τοποθετούνται σε κοφίνια τρύγου και μεταφέρονται στο οινοποιείο. Στα επιτραπέζια σταφύλια ο τρυγητός απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή για να μην πληγώνονται οι ράγες. Κατά τους διαφόρους χειρισμούς τα σταφύλια κρατούνται από τον ποδίσκο, για να μην απομακρυνθεί το κηρώδες επίχρισμα των ραγών, γιατί αλλιώς μειώνεται η εμπορική τους αξία. Ο τρυγητός

84

στα σταφύλια για σταφίδα γίνεται σε δύο-τρία «χέρια». Τα σταφύλια κόβονται με μαχαίρι, καθαρίζονται από τις χαλασμένες ράγες και τοποθετούνται σε κοφίνια ή μεταλλικά διάτρητα δοχεία. Μετά το γέμισμα τα κοφίνια μεταφέρονται σε αλώνια, όπου τα σταφύλια εμβαπτίζονται σε διάλυμα ανθρακικού καλίου και ποσότητας λαδιού και τέλος απλώνονται σε διαφόρων τύπων ξηραντήρια. Χρησιμότητα Το αμπέλι καλλιεργείται για την παραγωγή κρασιού και άλλων αλκοολούχων ποτών, σταφίδων, επιτραπέζιων σταφυλών, χυμών και κονσερβοποιημένων σταφυλιών. Ο χυμός των σταφυλιών, το γλεύκος ή μούστος μετατρέπεται σε κρασί, ύστερα από αλκοολική ζύμωση. Τα έγχρωμα κρασιά διακρίνονται για τις αντιοξειδωτικές, δυναμωτικές, τονωτικές, διουρητικές και χωνευτικές τους ιδιότητες, ενώ τα λευκά, ελαφρότερα των εγχρώμων, καταναλισκόμενα σε μεγαλύτερη ποσότητα διεγείρουν το νευρικό σύστημα. Δευτερεύοντα προϊόντα του μούστου είναι το πετιμέζι (συμπυκνωμένος μούστος), το οινόπνευμα ύστερα από απόσταξη, το ξύδι (προϊόν οξικής ζυμώσεως) και η σταφιδίνη (υποκατάστατο της ζάχαρης). Επίσης, τα στέμφυλα, δηλαδή τα τσάμπουρα ή τσίπουρα που μένουν μετά το πάτημα των σταφυλιών, χρησιμοποιούνται για την παραγωγή, κατόπιν αποστάξεως, αλκοολούχου ποτού (ρακί, τσίπουρο, τσικουδιά). Τα υπολείμματα χρησιμοποιούνται ως λίπασμα και τα σπέρματα ως κτηνοτροφή ή για την εξαγωγή ενδιαφέροντος ξηραντικού λαδιού, του γιγαρτελαίου. Τέλος, τα φύλλα του αμπελιού (κληματόφυλλα) που είναι στυπτικά, χρησιμοποιούνται στη μαγειρική. Τα σταφύλια είναι υπακτικά, διουρητικά και συνιστώνται κατά της παχυσαρκίας και των καρδιακών και νεφρικών παθήσεων. Επίσης, οι σταφίδες είναι πολύ θρεπτικές, θερμαντικές, τονωτικές, διουρητικές και υπακτικές. Στη βοτανοθεραπευτική, ο χυμός των τρυφερών φύλλων και των ελίκων χρησιμοποιείται ως φάρμακο κατά των ασθενειών του δέρματος, ενώ ο χυμός (δάκρυα) που φθάνουν στους οφθαλμούς των πρέμνων κατά το κλάδεμα της ανοίξεως, χρησιμοποιείται εναντίον των εκζεμάτων, των αιμορραγιών των εντέρων, καθώς και σε περιπτώσεις οφθαλμικών παθήσεων. Τέλος, η ελληνική νομοθεσία περιλαμβάνει πολλούς νόμους και νομοθετικά διατάγματα για την προστασία της αμπελοκαλλιέργειας και των εξαγώγιμων αμπελουργικών προϊόντων (κρασιά, σταφίδες κ.λ.π.) και ο ελληνικός λαός χρησιμοποιεί διάφορες παροιμίες που αναφέρονται στο αμπέλι και στο κρασί, όπως: • Σπίτι στην άκρη κι αμπέλι στη μέση.

• Οποιος έχει αμπέλι να βρει δραγάτη.

• Η γάτα για το ψάρι πούλησε τ' αμπέλι της.

• Το κλήμα δεν μπόρεσε να ισιώσει το δικό του το κορμί, θα ισιώσει των αλλωνών; • Ηταν στραβό το κλήμα το' φάγε κι ο γάιδαρος, αποστράβωσε.

• Μάζευε, ας είν' και ρώγες.

• Αγάλια-αγάλια γίνεται η αγουρίδα μέλι.

• Τον Τρυγητή τ' αμπελουργού πάνε χαλάλι οι κόποι.

• Δόξα νά'χεις, Τρυγητή μου, είδα 'γω την προκοπή μου.

• Το μήνα που δεν έχει ρω, ρίξε στο κρασί νερό.

• Όποιος πίνει βερεσέ μεθάει δυο φορές.

• Δώσε κρασί, να βγεί η αλήθεια.

ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΝΔΡΕΟΥ ΒΑΡΒΑΚΗΣ Ο Ψαριανός καταδρομέας και Πυρπολητής του τουρκικού στόλου στο Τσεσμέ το 1770 του Δημητρίου Γεωργ. Ανδριάνα

Ερευνητού Ιστορίας και Λαογραφίας της Νήσου Ψαρών

85

του Δημητρίου Γεωργ. Ανδριάνα

Ο

Νικόδημος στο Υπόμνημά του περί της νήσου Ψαρών το 1862, αναφερόμενος στον ψαριανό καταδρομέα Ιωάννη Ανδρέου Βαρβάκη, γράφει ότι εκτός από τις αφηγήσεις των ψαριανών γερόντων, πολλά γεγονότα, του είχε εξιστορήσει και ο πατέρας του καραβοκύρης και επιστήθιος φίλος του Βαρβάκη, Νικολής Αργύρης, ο οποίος καθ’ όλο το χρονικό διάστημα του ρωσο-τουρκικού πολέμου ήταν μαζί του. Ο Βαρβάκης όταν έμαθε ότι ο ρώσικος στόλος με ναύαρχο τον Θεόδωρο Ορλώφ κατέπλευσε στις Ελληνικές θάλασσες και συγκεκριμένα στον Μοριά, πήγε να τον συναντήσει με το καράβι του, εξοπλισμένο με είκοσι κανόνια, στο οποίο είχε πλήρωμα ικανούς σε καταδρομές και επιδρομές Ψαριανούς Ναυμάχους, στην Πελοπόννησο όπου ήταν αγκυροβολημένος στο λιμάνι του Οιτύλου Μάνης. Στις αρχές του Μαρτίου του 1770 έφθασε στον Οίτυλο, και βρήκε πράγματι τον ρωσικό στόλο. Οι ενωμένες δυνάμεις Ρώσων και Μανιατών πολιορκούσαν τον Μυστρά, ο δε ναύαρχος Σπυριδώφ με τον άγγλο υποναύαρχο Γκρέιγκ είχαν φτάσει με τα καράβια τους και συνενώθηκαν με αυτά της μοίρας του ναυάρχου Θεοδώρου Ορλώφ. Ο Βαρβάκης τότε θέλησε να συναντήσει τον Ρώσο Αρχιναύαρχο Αλέξιο Ορλώφ, τον οποίον έστειλαν να τον βρει στην Κορώνη την οποία οι Ρώσοι πολιορκούσαν. Χωρίς πολλές δυσκολίες ο Βαρβάκης κατόρθωσε να συναντήσει τον Αρχιναύαρχο Αλέξιο Ορλώφ και τον Σπυριδώφ μαζί. Αυτή η κομβική θα λέγαμε συνάντηση για την νικηφόρο έκβαση του κατά θάλασσα Αγώνα των Ρώσων κατά των Τούρκων με τον Βαρβάκη ήταν καθοριστική. Ο Βαρβάκης τους αναφέρει την επιθυμία του να πολεμήσει μαζί τους κατά των Τούρκων για να ελευθερωθεί η Ελλάδα, και με την παράκληση όπως λάβει ενεργό μέρος στον πόλεμο αυτό, με το εξοπλισμένο καράβι του, το οποίο ήταν εφοδιασμένο με άφθονα πυρομαχικά και είκοσι κανόνια. Οι Ρώσοι ναύαρχοι τον άκουσαν με μεγάλη προσοχή και δέχθηκαν με ιδιαίτερη χαρά την γενναιόδωρη προσφορά του Ψαριανού ναυμάχου και καταδρομέως Ιωάννου Βαρβάκη, προτείνοντάς του να ενταχθεί στις Ρωσικές δυνάμεις που πολιορκούσαν το Ναβαρίνο. Η πολιορκία του Ναβαρίνου είχε αρχίσει το Πάσχα 4/15, ο δε Βαρβάκης πήρε ενεργό μέρος σ’ αυτή την επιχείρηση. Όταν έφθασε και η δεύτερη μοίρα του Ρωσικού στόλου υπό την διοίκηση του Ναυάρχου Έλφινστον αποφάσισαν να εγκαταλείψουν το λιμάνι του Ναβαρίνου, αφού έλαβαν τα αναγκαία μέτρα για την προστασία του, έχοντας την πεποίθηση ότι με τα καράβια τους θα κατάφερναν θανάσιμο πλήγμα στον Τούρκικο στόλο. Στο τέλος Μαΐου 1770, ο Τούρκος αρχηγός του στόλου Καπουδάν Πασάς Ιμπραήμ Χαζαμεδδίν, με υπαρχηγό τον Χασάν Μπέη Τζεζαερλή Μαντάλογλου, εγκαταλείπουν το Ναύπλιο, με όλα τα μεγάλα πλοία τους και τα βοηθητικά.

86

Οι δυο μοίρες των Ρώσων, κατ’ εντολή του αρχιναυάρχου Αλεξίου Ορλώφ, κυνήγησαν και έφθασαν τον Τουρκικό στόλο μεταξύ Σπετσών και Ερμιονίδος, με σκοπό να χτυπηθεί και εξουδετερωθεί με κάθε θυσία και στόχο να αποκόψουν κάθε ανεφοδιασμό με στρατό και εφόδια τις τουρκικές δυνάμεις στην Πελοπόννησο. Ο Τούρκος ναύαρχος Χαζαμεδδίν έχων υπ’ όψη τις ικανότητες των αξιωματικών του Ρωσικού στόλου, απέφευγε να συγκρουσθεί μαζί τους, κατά την διάρκεια δε της ασέληνης νύκτας, διέφυγε τον ρωσικό κλοιό, ενώ οι Ρώσοι μόλις αντελήφθησαν την φυγή του τα ξημερώματα. Οι Ρώσοι ναύαρχοι Σπυριδώφ και Έλφινστον μετά την αποτυχία τους να ναυμαχήσουν με τον τουρκικό στόλο, στενοχωρημένοι δεν ήξεραν τι να κάνουν και ενώ συζητούσαν ο Σπυριδώφ αντικρίζει το καράβι του Βαρβάκη να έρχεται προς την ρωσική ναυαρχίδα. Τότε διατάζει να ρίξουν μια βάρκα στην θάλασσα με έναν αξιωματικό και τέσσερις κωπηλάτες και αφού πλησίασαν το καράβι του Βαρβάκη, τον κάλεσαν να ανέβει στην Ναυαρχίδα. Ο Βαρβάκης αποδέχθηκε την πρόσκληση των Ρώσων, συναντήθηκε με τους δύο ναύαρχους, οι οποίοι τον περίμεναν αγωνιωδώς, ως τον καταλληλότερο που μπορούσε να τους οδηγήσει στην κρυψώνα του τουρκικού στόλου. Όταν ο καταδρομέας Βαρβάκης βρέθηκε ενώπιον των Ρώσων, ο Σπυριδώφ μίλησε στα ρώσικα ο δε παρευρισκόμενος Ελληνο-ρώσος διερμηνέας τα μετέφραζε στα Ελληνικά για τον Βαρβάκη. «Ξέρω πως είσαι έμπειρος ναυτικός, γνωρίζεις όσο κανείς άλλος αυτήν την θάλασσα. Ζητώ λοιπόν, να γίνεις πλοηγός μου, θέλω με το γρήγορο καράβι σου να ψάξεις και να βρεις για πού τράβηξε ο τουρκικός στόλος και να έρθεις πάλι να μας το πεις». Ο Βαρβάκης αφού σκέφτηκε για λίγο του απάντησε: «Ναύαρχε, είναι τιμή μου που με εμπιστεύεσαι. Δεν χρειάζεται όμως να ψάξω, ξέρω πολύ καλά πού έχει κρυφτεί. Δυο ναυστάθμους έχει, δύο ασφαλισμένα λιμάνια. Τον κόλπο της Σμύρνης και του Τσεσμέ, που βρίσκονται απέναντι από την Χίο. Σ’ ένα από αυτά τα λιμάνια θα αγκυροβόλησε. Είναι όμως άχρηστο να γυρίσω για να σε βρω. Καλύτερα να έλθεις εσύ κατά τον λεβάντε. Μάλιστα λέω να πιάσεις λιμάνι στα Ψαρά που είναι ασφαλισμένο από βοριά. Εκεί θα στείλω κάποιον έμπιστό μου ψαριανό ή θα έρθω εγώ ο ίδιος για να σε ειδοποιήσω. Έχε μου εμπιστοσύνη». Ο Σπυριδώφ θαύμασε την εντιμότητά του και την παλικαριά του Βαρβάκη. Και ο Βαρβάκης έφυγε με το καράβι του να εκτελέσει την διαταγή του. Απ’ αυτήν την στιγμή είχε έλθει η ώρα του. Ο στόλος των Ρώσων με τους Σπυριδώφ και Έλφινστον, αφού περιπλανήθηκε με τα πλοία τους, αναζητώντας εις μάτην τον τουρκικό στόλο σε διάφορα λιμάνια, χωρίς κανένα απο-

ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΝΔΡΕΟΥ ΒΑΡΒΑΚΗΣ

Η Ναυμαχία του Ρωσο-Τουρκικού στόλου έξωθεν του Τσεσμέ το 1770 και η συμβολή του Ψαριανού Ναυμάχου Βαρβάκη, στην επιτυχία της.

ένα ταχύπλοο ψαριανό καράβι, με το οποίο συνέπλεε, να ειδοποιήσει τον Σπυριδώφ στα Ψαρά, ενώ ο Βαρβάκης συνεχώς εκ του μακρόθεν παρακολουθούσε τις κινήσεις των Τούρκων, τις οποίες μεταβίβασε με κάθε λεπτομέρεια στον Σπυριδώφ. Την πρόταση αυτή του Βαρβάκη, δηλαδή σε ποια θέση θα αγκυροβολούσε ο Ρωσικός στόλος, την έλαβε σοβαρά υπόψη του ο Σπυριδώφ, διότι είχε εμπιστοσύνη στον Βαρ-

Την υπόσχεση που έδωσε ο Βαρβάκης στον Ρώσο Ναύαρχο Σπυριδώφ, ότι θα τον ειδοποιούσε μυστικά με έμπιστο Ψαριανό συμπατριώτη του, σε ποιο λιμάνι είχε αγκυροβολήσει ο τουρκικός στόλος, την τήρησε και με το παραπάνω. Όταν ο Βαρβάκης άφησε τον Ρωσικό στόλο και τον Σπυριδώφ ανοικτά στην θαλάσσια περιοχή της Ύδρας, άρχισε να ψάχνει για να εντοπίσει τον τουρκικό στόλο. Δεν κουράστηκε πολύ και τον εντόπισε αγκυροβολημένο στον Πορθμό μεταξύ Χίου-Τσεσμέ, σε πλήρη ανάπτυξη με τις εμπροσθοφυλακές να εποπτεύουν μήπως και εμφανιστεί ο Ρωσικός στόλος. Χωρίς καμία χρονοτριβή ο Βαρβάκης, στέλνει μήνυμα με

βάκη, ο οποίος γνώριζε αυτές τις περιοχές των ακτών, καλύτερα από τους Ρώσους. Βλέποντας ο Τούρκος Ναύαρχος Χοζαμεδδίν την άφιξη των Ρώσων αιφνιδιάστηκε και τρομοκρατημένος στον υπέρτατο βαθμό, αποβιβάστηκε στην στεριά με την δικαιολογία ότι θα διευθετούσε τις κανονιοστοιχίες των φρουρίων, οι οποίες προστάτευαν τον όρμο του Τσεσμέ, από την είσοδο εχθρικών πλοίων. Την διοίκηση του στόλου ανέθεσε τότε στον υποναύαρχο Χασάν Τζεζαερλή. Κατόπιν τούτου και με τους δύο στόλους σε παράταξη μάχης, ο ένας απέναντι του άλλου, έγιναν οι σχετικές προε-

τέλεσμα, στο τέλος αγκυροβόλησε στον όρμο της νήσου Ψαρών, όπως τους είχε συμβουλέψει ο Ψαριανός καταδρομέας Ιωάννης Βαρβάκης, περιμένοντάς τον στα Ψαρά, να τους πληροφορήσει πού κρύβονταν τα τουρκικά καράβια.

87

του Δημητρίου Γεωργ. Ανδριάνα

τοιμασίες τόσο στα καράβια των Τούρκων όσο και των Ρώσων. Είναι βέβαιον ότι ο Βαρβάκης με το ταχύπλοο καράβι του είχε συνεχή επικοινωνία και ανταλλαγή απόψεων με τους Ρώσους κυβερνήτες για τις αλλαγές των καιρικών φαινομένων. Αργά το απόγευμα της 23ης Ιουνίου 1770, και εν αναμονή της ενάρξεως της Ναυμαχίας, ο Ρώσος αρχιναύαρχος Αλέξιος Ορλώφ, κάλεσε στην Ναυαρχίδα του όλους τους κυβερνήτες των πλοίων του στόλου μεταξύ των οποίων ήταν και ο Βαρβάκης, για να αποφασίσουν πώς θα παρατάξουν τα πλοία τους για την Ναυμαχία. Στην κρίσιμη αυτή συνάντηση, το συγκροτηθέν από τους κυβερνήτες συμβούλιο αποφάσισε όπως, ο Σπυριδώφ αναλάβει την διοίκηση της μοίρας εμπροσθοφυλακής. Στο καράβι του θα ήταν επίσης ο Θεόδωρος Ορλώφ και ο Άγγλος Γκρέιγκ, ο δε Έλφινστον θα είχε την διοίκηση της μοίρας οπισθοφυλακής, το δε κύριο σώμα του στόλου θα διοικούσε ως αρχιναύαρχος του ρωσικού στόλου ο Αλέξιος Ορλώφ. Στο ιστορικό τούτο συμβούλιο των Ρώσων, ο Σπυριδώφ πρότεινε το δικό του σχέδιο μάχης, το οποίο είχε ως εξής να μη πλησιάσουν τον εχθρό με τα καράβια τους κατά μέτωπο παράταξη, αλλά το ένα καράβι να ακολουθεί πίσω από το άλλο, ώστε κατά μιαν έννοια τα απόνερα του ενός να τα ακολουθεί το επόμενο. Όταν δε πλησιάσουν αρκετά τον εχθρικό στόλο, τότε μόνο να γυρίσουν τα πλοία τους κατά μέτωπο της γραμμής του αντιπάλου προτείνοντας τα κανόνια της μιας πλευράς τους. Ο Αλέξιος Ορλώφ ο οποίος με μεγάλη προσοχή παρακολούθησε επί χάρτου τις προτάσεις του Σπυριδώφ, συμφώνησε όπως και όλοι οι Κυβερνήτες. Η πρόταση αυτή του Σπυριδώφ, είχε σαν βάση την τακτική των Άγγλων σε παρόμοιες ναυμαχίες. Την άλλη μέρα στις επτά το πρωί 24 Ιουνίου 1770 όλα είναι έτοιμα για την ιστορική μεγάλη ναυμαχία. Ο ρωσικός στόλος έχει παρατάξει εννέα μεγάλα καράβια γραμμής και αρκετές φρεγάτες πιο ευέλικτες στις ναυμαχίες ιδίως σε κλειστές θάλασσες, αφήνει το αγκυροβόλιο του και με την βοήθεια του βοριά που άρχισε νωρίς να δυναμώνει με το ανέβασμα του ήλιου, μπαίνει στην περιοχή που ήταν τα τούρκικα καράβια παρακάμπτοντας επιτυχώς τις εμπροσθοφυλακές που είχαν τοποθετήσει οι Τούρκοι για έγκαιρη προειδοποίηση ότι έπεται εχθρική επίθεση. Οι Ρώσοι απέναντί τους είχαν ένα πολυάριθμο τουρκικό στόλο, παραταχθέντα σε σχήμα ημισελήνου αποτελούμενο από δίκροτα, τρίκροτα, κορβέτες και άλλα μικρότερα βοηθητικά καράβια. Οι Τούρκοι βλέποντας τον ρωσικό στόλο με τόσο ολίγα καράβια, δεν πίστευαν ότι σ’ αυτήν την ισχυρή θέση τους θα τολμούσαν να τους επιτεθούν. Και όμως αυτό που δεν πίστευαν οι Τούρκοι έγινε πραγματικότητα όταν κατάπληκτοι βλέπουν να ξεκινούν όλα τα ρωσικά πλοία, ένα δε μεγάλο καράβι, να προπορεύεται με όλα του τα πανιά φουσκωμένα

88

από τον δυνατό αέρα, καταπάνω στην τουρκική ναυαρχίδα, στο άλμπουρο της οποίας κυμάτιζε το σινιάλο του ναυάρχου Χοζαμεδδίν. Αμέσως οι Τούρκοι άρχισαν πυκνό κανονιοβολισμό με την ελπίδα να σταματήσουν το ρωσικό καράβι, το οποίο δεν ήταν άλλο από το «Ευστάθιος», στο οποίο επέβαιναν οι Σπυριδώφ, Γκρέιγκ και ο Θεόδωρος Ορλώφ. Μέσα σ’ αυτόν τον καταιγισμό των πυροβόλων από τους Τούρκους, η θέση του ρωσικού πλοίου ήταν πολύ δύσκολη. Συνεχίζοντας οι Τούρκοι τον κανονιοβολισμό, εκσφενδόνιζαν εναντίον του «Ευστάθιος» μεγάλες μαρμάρινες μπάλες, μία από τις οποίες κατέστρεψε το πηδάλιό του. Ακυβέρνητο πλέον αυτό το μεγάλο πλοίο, το καμάρι του ρωσικού στόλου, με όλα του τα πανιά ανοικτά, και με μια καταπληκτική ταχύτητα, με τον τεράστιο όγκο του σφηνώνεται στην τουρκική ναυαρχίδα «Ρεάλ Μουσταφά», επί της οποίας επέβαινε ο Τούρκος υποναύαρχος Χασάν Τζεζαερλής, ο αντικαταστάτης του δραπετεύσαντος Τούρκου ναυάρχου Χοζαμεδδίν. Εναγκαλισμένα μετά την σύγκρουση τα δυο ωραιότατα για την εποχή τους πλοία, το ρωσικό «Ευστάθιος» και το τουρκικό «Ρεάλ Μουσταφά», ο Χασάν Τζεζαερλής διατάσσει το πλήρωμά του να κάνουν ρεσάλτο ρίχνοντας στο ρωσικό «Ευστάθιος» σκοινιά με αρπαγές, μαχόμενος ο ίδιος ο Χασάν με απαράμιλλη γενναιότητα. Σ’ αυτήν την δύσκολη εμπλοκή, ένα τουρκικό τρίκροτο των 84 πυροβόλων το «Καπουδάν Πασάς», σπεύδει πάσει δυνάμει, να δώσει βοήθεια στην εμβολισμένη από το «Ευστάθιος» ναυαρχίδα του Χασάν. Και ενώ το «Καπουδάν Πασάς» προχωρούσε ακάθεκτο στο χώρο της συμπλοκής, ξαφνικά βλέπουν οι Ρώσοι το καράβι του Βαρβάκη με υψωμένη στο κατάρτι του την ρωσική σημαία να παρουσιάζεται στην πιο κρίσιμη στιγμή και να ρίχνει ομοβροντίες με τα δέκα πλευρικά του κανόνια της δεξιάς πλευράς του κατά του τουρκικού, το οποίο έτρεχε με όλα τα πανιά να δώσει βοήθεια στο «Ρεάλ Μουσταφά», του Χασάν. Η επέμβαση του Βαρβάκη αιφνιδίασε το «Καποδάν Πασάς», εξαναγκάζοντάς το να μειώσει ταχύτητα, για να μπορέσει να στρίψει δεξιά για να αποφύγουν τον εύστοχο κανονιοβολισμό από το καράβι του Βαρβάκη. Βλέποντας ο θαρραλέος και έμπειρος Βαρβάκης την κίνηση των Τούρκων, κάνει στροφή κι αυτός δεξιά πλαγιοδρομώντας εξ αριστερών το τεράστιο τούρκικο καράβι, χτυπώντας τώρα με τα δέκα κανόνια της αριστερής του πλευράς. Η έγκαιρη επέμβαση του Βαρβάκη σ’ αυτήν την κρίσιμη ώρα εξανάγκασε το «Καπουδάν Πασάς», να απομακρυνθεί και να αποσυρθεί άρον-άρον, χωρίς να μπορέσει να δώσει βοήθεια στην τουρκική ναυαρχίδα «Ρεάλ Μουσταφά». Ο αγώνας ανάμεσα στις δύο ναυαρχίδες, του Ορλώφ και του Χασάν, γενικεύτηκε και έγινε λυσσωδέστατος. Ο Τούρκος Χασάν αιμόφυρτος απόκρουε με γενναιότητα κάθε επί-

ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΝΔΡΕΟΥ ΒΑΡΒΑΚΗΣ

θεση, ενώ το κατάστρωμα του «Ευστάθιος» ήταν σκεπασμένο από πτώματα Ρώσων και Τούρκων. Παρακολουθώντας με κομμένη την ανάσα ο Έλφινστον την συμπλοκή, στέλνει κανονιοφόρους αποβιβάζοντας προς βοήθεια στο ρωσικό καράβι νέα στρατεύματα, δίδοντας θάρρος και κουράγιο στους καταπονημένους ρώσους μαχητές. Με την ενίσχυση αυτή οι Ρώσοι κατόρθωσαν να απομακρύνουν τους Τούρκους επιδρομείς από το κατάστρωμα του «Ευστάθιος» και να το ρυμουλκήσουν μακριά της εμπλοκής οι κανονιοφόροι. Βλέποντας ο Τούρκος Χασάν, να απομακρύνεται η ρωσική ναυαρχίδα και να ξεφεύγει από τα νύχια του, κουβαλώντας μαζί της ένα μεγάλο αριθμό Τούρκων μαχητών, οι οποίοι θα εγίνοντο αιχμάλωτοι στους Ρώσους, επιβιβάζεται σε μία βάρκα και σπεύδοντας ανεβαίνει στην ρωσική ναυαρχίδα. Η εμφάνιση του Χασάν δίνει πρόσκαιρα κουράγιο στους Τούρκους και η μάχη επί του καταστρώματος αναζωπυρώνεται. Ο δυνατός άνεμος και η κατεύθυνση των θαλασσίων ρευμάτων ξεσέρνουν το «Ευστάθιος», καθώς δεν διαθέτει τιμόνι, προς την ακτή, με αποτέλεσμα στην ανεξέλεγκτη πορεία του να προσκολληθεί για δεύτερη φορά στην τουρκική ναυαρχίδα «Ρεάλ Μουσταφά». Διαπιστώνοντας ο Γκρέιγκ ότι το «Ευστάθιος» και πάλι πέφτει στα χέρια των Τούρκων, σκαρφαλώνει από τα ξάρτια ψηλά στα ιστία, βάζει φωτιά στα πανιά και αμέσως ρίχνεται με σχοινί προς τις κανονιοφόρους οι οποίες έπλεαν παραπλεύρως. Κατά τον ίδιο τρόπο εγκαταλείπουν το καράβι οι ναύαρχοι Θεόδωρος Ορλώφ και Σπυριδώφ, με είκοσι αξιωματικούς, ενώ αναρίθμητοι Ρώσοι από το πλήρωμα και μαχητές πέφτουν στην θάλασσα και περισυλλέγονται από τις κανονιοφόρους. Η κατάσταση είναι πολύ χειρότερη, πάνω στην τουρκική ναυαρχίδα με τον Χασάν να καταβάλλει υπεράνθρωπες προσπάθειες να συγκρατήσει το πλήρωμα στις θέσεις τους, διότι η φωτιά από τα φλεγόμενα πανιά της ρωσικής ναυαρχίδος, μεταδίδεται γρήγορα στην τουρκική «Ρεάλ Μουσταφά». Τώρα και τα δύο καράβια σφικτά εναγκαλισμένα και με τις φλόγες να μεσουρανούν, κατευθύνονται ακυβέρνητα πλέον στην ακτή. Το «Ευστάθιος» καιγόταν γρηγορότερα καθώς ο δυνατός αέρας κατεύθυνε τις φλόγες και στα άλλα ιστία. Σε λίγη ώρα η φωτιά έφθασε στο κατάστρωμα του πλοίου, καθώς βομβαρδίζονταν ανελλιπώς από τα κομμάτια των άλμπουρων και αντένων που έφθαναν σαν φλεγόμενα βέλη στην ξύλινη κουβέρτα. Δεν άργησε να φθάσει στην μπαρουταποθήκη η οποία τινάχθηκε στον αέρα με αποτέλεσμα να βυθιστεί μέσα σε λίγη ώρα, υπό τα βλέμματα των Ρώσων ναυάρχων. Η τουρκική επίσης ναυαρχίδα «Ρεάλ Μουσταφά» με τη φωτιά να τρώει τα σωθικά της, δεν άργησε να τιναχθεί στον αέρα και να βυθιστεί εν ριπεί οφθαλμού, συμπαρασύροντας στον υγρό τάφο το πλείστο του πληρώματος και τους

επ΄ αυτής ευρισκομένους μαχητές για ρεσάλτα. Τα τουρκικά πληρώματα των άλλων πλοίων, βλέποντας να καίονται τα δύο προαναφερόμενα καράβια και να βυθίζονται, απομακρύνονται γρήγορα, πανικόβλητοι από το θέαμα που αντίκρισαν και την τροπή που πήρε η ναυμαχία, καταφεύγοντες στο λιμάνι του Τσεσμέ, με την ελπίδα ότι τα καράβια τους θα προστατεύονταν από τα παράκτια πυροβόλα των φρουρίων. Τα ρωσικά καράβια μετά την λυσσαλέα τούτη ναυμαχία, αγκυροβόλησαν στην θέση που προηγουμένως ήταν τα τουρκικά καράβια, φράζοντας κατά μία έννοια την είσοδοέξοδοα προς το λιμάνι του Τσεσμέ, και παγιδεύοντας εντός αυτού όλον τον τουρκικό στόλο. Οι Ρώσοι αν και είχαν μεγάλες απώλειες σε άνδρες και ζημιές σε μικρά βοηθητικά καράβια, εν τούτοις πανηγύριζαν την νίκη τους έναντι των Τούρκων, οι οποίοι εκτός της βυθίσεως της ναυαρχίδος τους, «Ρεάλ Μουσταφά», έχασαν τριπλάσιο αριθμό ανδρών και περισσότερα καράβια, από τις ζημιές που υπέστησαν από τον ανελέητο κανονιοβολισμό από τα ρωσικά καράβια. Η πυρπόληση του τουρκικού στόλου στον Τσεσμέ Είχε πια βραδιάσει (24 Ιουνίου 1770) και η ναυμαχία του Τσεσμέ τελειώσει υπέρ των Ρώσων. Τότε ο αρχιναύαρχος Αλέξιος Ορλώφ, αναθέτει στον Σπυρίδωνα να συγκαλέσει συμβούλιο με τους κυβερνήτες όλων των πλοίων, αλλά και

89

του Δημητρίου Γεωργ. Ανδριάνα

τους Έλληνες καραβοκυραίους, οι οποίοι είχαν ενσωματωθεί με τα καράβια τους στον ρωσικό στόλο, μεταξύ των οποίων ήταν και ο Ψαριανός Βαρβάκης. Σκοπός αυτής της συνάθροισης ήταν να αποφασίσουν με ποιο τρόπο θα καταστρέψουν τον εγκλωβισμένο τουρκικό στόλο στο λιμάνι του Τσεσμέ. Όταν μαζεύτηκαν όλοι οι Σπυριδώφ τους εξήγησε πως είχε διαμορφωθεί η όλη κατάσταση μετά τη ναυμαχία, και ότι το στόλος των Τούρκων κρύφτηκε πανικόβλητος στο λιμάνι του Τσεσμέ. Στην περίπτωση αυτή αναφέρει ο Σπυριδώφ έχουμε τρία βασικά πλεονεκτήματα έναντι των Τούρκων οι οποίοι οδηγήθηκαν στην παγίδα. Πρώτο, ο όρμος του Τσεσμέ είναι μικρός για τόσα πολλά πλοία, όπως είναι τα τουρκικά που τους απαγορεύει να κινηθούν ευχερώς εντός αυτού για να δώσουν μάχη, επομένως είναι ακινητοποιημένος. Δεύτερον ψυχολογικά είναι βέβαιον ότι βρίσκονται σε δεινή κατάσταση λόγω των σημαντικών απωλειών σε πλοία και άνδρες που είχαν στην έξωθεν του Τσεσμέ σημερινή Ναυμαχία. Και τρίτον αποδείχθηκε ότι το μοναδικό όπλο που τους προκαλεί μεγάλο φόβο είναι η φωτιά. Επομένως μία είναι η εκδοχή. Να καταστρέψουν τον τουρκικό στόλο, εφ΄ όσον δεν είναι δυνατόν να ναυμαχήσουν μέσα σ΄ αυτήν την μικρή θαλάσσια λεκάνη του Τσεσμέ, με τη φωτιά. Για να καταστραφούν επομένως τα καράβια τους, χρειάζονται «μπουρλότα» τα οποία θα κολλήσουν στα καράβια τους και θα ανατιναχθούν μαζί τους. Απευθυνόμενος ο Σπυριδώφ στους Έλληνες τους λέει: Τα δικά σας καράβια είναι τα καταλληλότερα για ρηχά νερά και πολύ πιο ευκίνητα λόγω μεγέθους από τα ρωσικά, επομένως και εάν φυσικά συμφωνείτε θα μπορέσετε να τα θυσιάσετε γι΄ αυτόν τον σκοπό; Οι ψαριανοί καπεταναίοι μεταξύ των οποίων και ο Βαρβάκης, όπως και οι άλλοι νησιώτες δέχθηκαν την πρόταση του Σπυριδώφ. Μεταξύ των καραβοκυραίων ο Βαρβάκης παίρνει τον λόγο και θέτει έναν όρο στον ναύαρχο Σπυριδώφ «Συμφωνώ ναύαρχέ μου, να δώσω το καράβι μου, για τον σκοπό που θέλετε και που θέλουμε όλοι οι Έλληνες που είμαστε σκλαβωμένοι στους Τούρκους, με έναν όρο. Να με αφήσετε να κουμαντάρω εγώ προσωπικά το πυρπολικό-καράβι μου, κατά του τουρκικού στόλου». Τότε ο Σπυριδώφ απαστράπτων από χαρά και ενθουσιασμένος από την γενναία απάντηση και συνάμα απαίτηση του Βαρβάκη λέει: «Γενναίε Βαρβάκη, άλλη απάντηση εγώ δεν περίμενα από εσάς τους γυιούς της Ελλάδος» και στρεφόμενος προς όλους επαναλαμβάνει: «μα και βέβαια δέχομαι Βαρβάκη την γενναία πρότασή σου να κυβερνήσεις εσύ το καράβι σου».

90

Εκείνο το βράδυ που πάρθηκε η γενναία απόφαση από τους Ρώσους ήταν 24 Ιουνίου 1770, ημέρα εορτής του γενεθλίου του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Πριν 23 χρόνια το 1747 γεννιόταν ο Βαρβάκης στα Ψαρά, και γνώριζε ότι οδηγώντας το μπουρλότο του κατά των Τούρκων πήγαινε κατ΄ ευθεία προς τον βέβαιο θάνατο, και όμως αυτό το γενναίο παλληκάρι των 23 χρόνων δεν δείλιασε, δεν σκέφθηκε ούτε στιγμή τον θάνατο, αλλά μόνο την θυσία και το καθήκον προς την σκλαβωμένη Ελλάδα. Η αρχηγεία της επικίνδυνης αυτής επιχείρησης ανατέθηκε στον Γκρέιγκ. Στην συγκέντρωση γνωστοποίησε στους καπεταναίους των πυρπολικών το σχέδιό τους. «Για να καταστρέψουμε τον τουρκικό στόλο, πρέπει να μετατρέψουμε σωστά τα καράβια σας σε πυρπολικά, στην συνέχεια δε, να κατευθυνθούν με μεγάλη προσοχή στους εχθρικούς στόχους και συγκεκριμένα στα μεγάλα καράβια». Ο ίδιος ο Γκρέιγκ θα πήγαινε μπροστά με την φρεγάτα «Ροστισλάβ», κανονιοβολώντας κατά των τουρκικών κανονιοστασίων της ξηράς, τότε στην είσοδο του λιμανιού θα έλθουν και τα άλλα ρωσικά καράβια τα οποία θα αρχίσουν να κτυπούν με συντονισμένες ομοβροντίες τα αγκυροβολημένα εχθρικά, ώστε να αιφνιδιαστούν, μέσα στους κρότους και τους καπνούς των κανονιοβολισμών θα ξεκινήσουν τα πυρπολικά, κατευθυνόμενα με μεγάλη ταχύτητα προς τα εχθρικά. Το γεγονός του πυρπολισμού του τουρκικού στόλου εκείνη την εποχή, δεν πέρασε απαρατήρητο και ήταν πολλά τα έντυπα που είχαν αναφερθεί εκτενώς στο κοσμοϊστορικό τούτο κατόρθωμα των Ρώσων. Συγκεκριμένα δε, αναφερόμεθα σε ένα γερμανικό βιβλίο που γράφτηκε αμέσως μετά την πυρπόληση και που δημοσιεύθηκε λίγα χρόνια αργότερα με τον χαρακτηριστικό τίτλο «Ειδήσεις από τις επανειλημμένες ρωσικές ναυμαχίες εναντίον των Τούρκων». Στις σελίδες του αυτό το βιβλίο μεταξύ άλλων γράφει ότι η επίθεση στον Τσεσμέ έγινε με πέντε πυρπολικά όλα κατά τον συγγραφέα Ελληνικά, μετασκευασμένα καταλλήλως, εκ των οποίων μόνο τα δύο πλησίασαν τα εχθρικά καράβια και άναψαν, ενώ ένα τρίτο δεν πήρε φωτιά. Πρέπει να σημειώσουμε ότι ένα μέρος των πληρωμάτων του ρωσικού στόλου και των πυρπολικών απαρτίζεται από εθελοντές Έλληνες Αιγαιοπελαγίτες όπως Ψαριανοί, Μυκονιάτες και Μανιάτες μαχητές. Μια δεύτερη πηγή σχετική και αυτή με την πυρπόληση του τουρκικού στόλου στον Τσεσμέ είναι του καθηγητού Ιστορίας Στεφάνου Παπαδοπούλου ο οποίος στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους γράφει: «Οι Ρώσοι αποφάσισαν να καταστρέψουν τον τουρκικό στόλο με μπουρλότα. Σε πυρπολικά μετετράπησαν τέσσερα ελληνικά πλοιάρια, και ως κυβερνήτες επιλέχθηκαν τρεις Ρώσοι και ένας Άγγλος». Ωστόσο θα επιστρέψουμε στις αναφορές-ημερολόγια των

ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΝΔΡΕΟΥ ΒΑΡΒΑΚΗΣ

Ρώσων Ναυάρχων οι οποίοι ήταν αυτόπτες μάρτυρες τόσο στην ναυμαχία, έξωθεν του Τσεσμέ και αυτής της πυρπολήσεως του τουρκικού στόλου στο Λιμάνι του Τσεσμέ. Ο έχων το γενικό πρόσταγμα της επιχείρησης Γκρέιγκ, άκουσε με προσοχή την πρόταση του Βαρβάκη την οποία επικρότησε. Τότε έσπευσε ο Ψαριανός καταδρομέας να μετασκευάσει το καράβι του σε πυρπολικό. Αυτοπροσώπως επιμελήθηκε την μετασκευή με τις γνώσεις που είχε από τα χρόνια της πειρατείας κατά των σκληροτράχηλων Αλγερινών, και με την χειρονακτική βοήθεια των Ρώσων ναυτών. Όταν η μετασκευή του καραβιού σε πυρπολικό τελείωσε, διάλεξε τους Ρώσους ναύτες οι οποίοι θα επάνδρωναν το καράβι του. Εδώ πρέπει να τονίσουμε με έμφαση, ότι ο Βαρβάκης για τους δικούς του λόγους, δεν πήρε στο πυρπολικό του κανέναν ψαριανό αλλά ούτε και κανένα άλλο Έλληνα παρά μόνο Ρώσους. Στην συνέχεια παρουσιάστηκε στον Γκρέιγκ, με τον οποίο είχε πλέον γίνει φίλος και σύμβουλός του, για να του αναφέρει ότι το πλοίο του ήταν έτοιμο, όπως και τα άλλα τέσσερα, συνολικά πέντε πυρπολικά που θα έπαιρναν μέρος στη δύσκολη αυτή επιχείρηση. Η ξακουστή αυτή ναυμαχία-πυρπόληση, στο λιμάνι του Τσεσμέ, της οποίας θα παρακολουθήσουμε όλες τις φάσεις, άρχισε την νύχτα της 26ης Ιουνίου 1770. Τέτοια επιχείρηση στη θάλασσα δεν είχε γνωρίσει μέχρι τότε ο ναυτικός πόλεμος. Το καμάρι του ρωσικού στόλου το «Ροστισλαβ», ξεκίνησε πρώτο στην πρύμνη του είχε τρία λαδοφάναρα. Με το άναμμά τους θα έδινε το σήμα για την έναρξη της επίθεσης. Φθάνοντας το «Ρόστισλαβ» στην είσοδο του λιμανιού, άρχισε τον κανονιοβολισμό με όλα τα κανόνια του κατά των τουρκικών φρουρίων που είχαν οχυρώσει με κανόνια μεγάλου βεληκεκούς, δεξιά και αριστερά τις εισόδους του λιμανιού. Σε λίγο χρόνο κατέφθασε το θωρηκτό «Ευρώπα» και το «Γρόμ», και τα τρία αυτά μεγάλα καράβια κατόρθωσαν να περάσουν τα δύο τουρκικά φρούρια και να μπουν στο λιμάνι, εφ΄ όσον ο προσανατολισμός των κανονιοστασίων είχε στόχο την φύλαξη του στομίου και την έξωθεν αυτού περιοχή, επομένως περνώντας ξυστά οι Ρώσοι τις ακτές δεν μπορούσαν πλέον οι Τούρκοι να χρησιμοποιήσουν τα πυροβόλα τους, αλλά ούτε να τους αλλάξουν θέση. Αυτήν την λεπτομέρεια την είχαν υπ΄ όψην τους οι Ρώσοι και ο ανιχνευτής των ακτών θαρραλέος Βαρβάκης, ο οποίος σαν πλοηγός τους, οδηγούσε τους Ρώσους, με τα καράβια τους στην επιτυχία. Στην συνέχεια κατόρθωσαν τα τρία αυτά πλοία των Ρώσων να εισέλθουν στο λιμάνι, μαζί με τα άλλα πέντε πυρπολικά. Τότε μέσα στο λιμάνι αντίκρισαν ένα καταπληκτικό θέαμα. Εκτός από τον φωτισμό που είχαν στις κεραίες του όλα τα τουρκικά καράβια, δίδοντας το στίγμα τους στους Ρώσους

τα μεγάλα πλοία είχαν αγκυροβολήσει και από την πρύμνη τους είχαν πάρει πρυμάτσες στις δέστρες της στεριάς και το ένα πλοίο ήταν κολλημένο στο άλλο. Ήταν τόσο σίγουροι οι Τούρκοι ότι στο λιμάνι του Τσεσμέ δεν ήταν δυνατό να περάσουν τα ρωσικά πλοία, εφ΄ όσον τα εις την είσοδο κανονιοστάσια θα τα βούλιαζαν. Και όμ ως με την βοήθεια του Θεού και τη ναυτική τους πείρα, πέρασαν. Φθάνοντας στο μέσον σχεδόν του λιμανιού, άρχισαν τα ρωσικά καράβια ανελέητο κανονιοβολισμό. Τα αγκυροβολημένα τουρκικά αιφνιδιάστηκαν, λόγω δε θέσεως τα κανόνια τους είχαν αχρηστευθεί, εφ΄ όσον το ένα πλοίο ήταν κολλημένο και δεμένο με σχοινιά στην πλευρά του άλλου. Μόνο αυτά τα μικρότερα που είχαν αγκυροβολήσει ανοικτά της ακτής άρχισαν να κτυπούν με τα κανόνια τους τα ρωσικά μέσα στο σκοτάδι της νύκτας. Μέσα σ΄ αυτόν τον εκκωφαντικό θόρυβο από τους κανονιοβολισμούς, προχώρησε το πυρπολικό του Ρώσου Ίλιν και ακολούθησε το πυρπολικό του Βαρβάκη, μετά τον Βαρβάκη ακολουθούσε το τρίτο του οποίου δεν γνωρίζουμε τον κυβερνήτη, κατά πάσα πιθανότητα να ήταν του Δογδάλου. Σε λίγο και αφού είχε προχωρήσει, ο Ίλιν έστρεψε δεξιά, ενώ ο Βαρβάκης βιλιδοσκοπών την όλη κατάσταση κατευθύνει το δικό του πυρπολικό, στον αγκυροβολημένο στόλο, σε λίγο ο Ίλιν κολλάει το πυρπολικό του σε ένα τουρκικό καράβι, που ήταν αγκυροβολημένο ανοικτά, και το ανατινάσσει στον αέρα. Η τρομερή έκρηξη έστρεψε την προσοχή των Τούρκων προς το φλεγόμενο καράβι τους, ενώ ο Βαρβάκης βρήκε την ευκαιρία να τρυπώσει μέσα στο σκοτάδι το πυρπολικό του και να πλευρίσει ένα μεγάλο τρίκροτο τούρκικο καράβι. Αντιλαμβανόμενοι οι Τούρκοι την προσκόλληση του πυρπολικού του Βαρβάκη άρχισαν να πυροβολούν προσπαθώντας να κτυπήσουν τους ναύτες, δεν τόλμησαν όμως να ρίξουν εναντίον του πυρπολικού με τα κανόνια τους διότι είχε πλησιάσει πολύ κοντά τους ο Βαρβάκης προκειμένου να προσδέσει το πυρπολικό του. Με γρήγορες κινήσεις, το πλήρωμα δένει γερά το μπουρλότο πάνω στο τεράστιο πλοίο των 100 πυροβόλων, ενώ ο Βαρβάκης διατάσσει τους Ρώσους ναύτες του να εγκαταλείψουν το πυρπολικό και να επιβιβαστούν στην σκαμπαβία. Οι Ρώσοι ναύτες υπακούουν στις οδηγίες του Βαρβάκη και απομακρύνονται, αλλά δεν φεύγουν περιμένοντας τον αρχηγό τους. Ο Βαρβάκης μόνος πλέον μέσα στο πυρπολικό του, ανάβει με τον δαυλό του τις σωλήνες που ήταν γεμάτες με μπαρούτι και ραντισμένοι με νέφτι για να μεταδώσουν την φωτιά στο αμπάρι που ήταν γεμάτο με βαρέλια μπαρούτης. Αφού βεβαιώθηκε ότι η φωτιά είχε πλέον μεταδοθεί σ’ όλο το πυρπολικό και πετώντας τον αναμμένο δαυλό του στην κουβέρτα του τουρκικού καραβιού, πήδηξε στην θάλασσα.

91

του Δημητρίου Γεωργ. Ανδριάνα ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΝΔΡΕΟΥ ΒΑΡΒΑΚΗΣ

Σε λίγα λεπτά ακούστηκε ένας δυνατός κρότος. Το μπουρλότο του Βαρβάκη είχε ανατιναχθεί, μεταδίδοντας τις φλόγες του στο τουρκικό τρίκροτο, που σε λίγο μεταβάλλεται σε έναν ουρανομήκη πυρσό, ενώ η πυριτιδαποθήκη του και τα πυροβόλα εκπυρσοκροτούν. Ο Βαρβάκης πρόφθασε κολυμπώντας να απομακρυνθεί και να βγάλουν τον ψαριανό καπετάνιο τους οι Ρώσοι, μισοπεθαμένο από την θάλασσα πάνω στην σκαμπαβία, με καμένο το πρόσωπό του και τα χέρια του. Το τρίτο πυρπολικό με κυβερνήτη τον Δογδάλιο, δεν πρόλαβαν να το γαντζώσουν γερά σε ένα άλλο εχθρικό καράβι, ενώ βιάστηκαν και του έβαλαν φωτιά. Εκείνο ξεκόλλησε, φούντωσε και κάηκε ανώφελα. Σε μικρό διάστημα οι φλόγες από το τουρκικό καράβι που πυρπόλησε ο Βαρβάκης μεταδόθηκαν στα διπλανά, και καθώς ήταν το ένα κοντά στο άλλο έγιναν παρανάλωμα του πυρός, για να μεταβάλλουν το λιμάνι του Τσεσμέ σε ένα ηφαίστειο. Τα πυροβόλα όλων των τουρκικών καραβιών που καιγόντουσαν σαν λαμπάδες, όπως ήταν γεμάτα μπαρούτι πήραν φωτιά, πυρακτώθηκαν και άρχισαν να εκσφενδονίζουν οβίδες προς κάθε κατεύθυνση ανεξέλεγκτες. Σαν να μην έφθανε η καταστροφή των τουρκικών καραβιών, η φωτιά μεταδόθηκε και στις μπαρουταποθήκες που υπήρχαν στην παραλία. Οι εκρήξεις συνεχιζόμενες συνταράσσουν την περιοχή, ενώ οι φλόγες της τρομερής πυρκαγιάς ανεβαίνουν στον ουρανό και γίνονται ορατές στην νήσο Χίο. Κάθε λίγο ένα δυνατό τράνταγμα σαν σεισμός ταράζει την στεριά και την θάλασσα, μεγάλα τμήματα των τουρκικών καραβιών, άνθρωποι μισοπεθαμένοι και πτώματα ακρωτηριασμένα εκσφενδονίζονται από παντού. Ο Ναύαρχος Γκρέιγκ στο ιδιόχειρο ημερολόγιο του καταστρώματος του πλοίου «Ροστισλάβ» έγραφε τα παρακάτω: «Η πυρπόληση του τουρκικού στόλου έγινε ενιαία κατά τις 3 το πρωί. Ευκολότερο είναι να φανταστείς παρά να περιγράψεις τον τρόμο, την έκπληξη και τη σύγχυση που κυριάρχησαν στον αντίπαλο. Οι Τούρκοι σταμάτησαν κάθε αντίσταση, ακόμα και σ’ εκείνα τα καράβια που δεν καίγονταν ακόμα τα περισσότερα κωπήλατα πλοία είτε βυθίστηκαν είτε αναποδογυρίστηκαν από το πλήθος των ανθρώπων, που εφορμούσε σ’ αυτά (…) Ο φόβος των Τούρκων ήταν τόσο μεγάλος, ώστε δεν εγκατέλειπαν μόνο τα πλοία, που δεν καίγονταν ακόμη, αλλά και τα πυροβολεία της ακτής, και αυτό ακόμα το φρούριο και την πόλη του Τσεσμέ, αφήνοντάς τα έρμαια στο άτακτο πλήθος…»

Μετά τη ναυμαχία, ο Σπυριδώφ και ο Γκρέιγκ ανέφεραν στον αρχιναύαρχο Αλέξιο Ορλώφ την ηρωική πράξη του Βαρβάκη. Τον κάλεσαν στη ναυαρχίδα ήλθε σεμνός, κρατώντας το σκούφο του στα χέρια. Ο Ορλώφ τον συγχάρηκε για το κατόρθωμά του και είναι ο πρώτος που τον ονόμασε «εθελοντή – ήρωα του Τσεσμέ». Του είπε, ακόμη, πως για το κατόρθωμά του θα γίνει επίσημη ειδική αναφορά στην τσαρίνα Αικατερίνη Β’. Ο Βαρβάκης έμεινε άφωνος, δεν ήταν συνηθισμένος σε τέτοια. Τον ρώτησαν τότε αν ήθελε κάτι, αν είχε κάποια ανάγκη κι εκείνος ταπεινά είπε: - Δεν έχω πια καράβι! Πραγματικά, η ηρωική ενέργεια αναφέρθηκε με επίσημο έγγραφο στην Αγία Πετρούπολη. Η Αικατερίνη, με υψηλή προσταγή, ενέταξε τον Έλληνα Ψαριανό καπετάνιο στις στρατιωτικές δυνάμεις της Αυτοκρατορικής Ρωσίας με το βαθμό του υπολοχαγού. Το επίσημο αυτό έγγραφο, με ημερομηνία 21 Οκτωβρίου 1772, βρίσκεται στο Χρονικό της Τάξης των ευγενών του Αστραχάν. Επομένως τα Ψαρά επαναστάτησαν 51 συναπτά έτη ενωρίτερα των άλλων Ελλήνων του 1821 κατά των Τούρκων τυρράνων για να αποδείξουν με την θαρραλέα αποφασιστικότητά τους ότι είχαν πάντοτε κατά νου το πώς και πότε θα έρθει η Άγια Μέρα, να ελευθερωθούν καταστρέφοντας διά πυρός και σιδήρου τον αιώνιον των Ελλήνων εχθρό, τους βαρβάρους και απολίτιστους Τούρκους. Ο Βαρβάκης έκαψε έναν ολόκληρο τουρκικό στόλο, φυσικά κάτω από την ρωσική προστασία, οι απόγονοί του ψαριανοί δεν ξέχασαν ποτέ την γενναιότητα του συμπατριώτη τους. Μεγάλωσαν στα Ψαρά έχοντας ενώπιων τους την ανδρεία του και τα απαράμιλλα επιτεύγματά του, στον πόλεμο και την ειρήνη. Αντάξιοι συνεχιστές των πράξεων του Βαρβάκη όλα τα επαναστατημένα Ψαρά το 1821, και οι πυρπολητές τους Δημήτριος Παπανικολής, Κωνσταντίνος Κανάρης, Νικόδημος Καλαφάτης κ.ά. Αυτά τα λιοντάρια, οι θαλασσόλυκοι του Αιγαίου μας, στάθηκαν όρθιοι έναντι υπεράριθμων Τούρκων, δεν υπολόγισαν ποτέ τα τεράστια καράβια, ούτε τις χιλιάδες στρατιώτες τους, με τον σταυρό στο ένα χέρι και τον δαυλό στο άλλο οι ψαριανοί μαχητές της στεριάς και της θάλασσας, μαζί με τα ηρωικά επίσης νησιά μας Σπέτσες και Ύδρα, πρωταγωνίστησαν στις θάλασσες για τον νικηφόρο αγώνα του 1821-1827.

Ο απολογισμός της καταστροφής σε τούρκικα καράβια ήταν ο εξής:

Πηγές και βοηθήματα για τον Βαρβάκη 1. Ασημομύτης Β. Ιωάννης Βαρβάκης, 2001 2. Βαρβάκης Κ. Ιωάννης Βαρβάκης, 2003 3. Νικόδημος Κ. Επικήδειος Βαβάκη, 1887 4. Νικόδημος Κ. Περί Ψαρών εσφαλμένων, 1873 5. Μπρης Γ. Επετηρίς Βαρβακείου Ιδρύματος, 1961

«Πυρπολήθηκαν δεκαπέντε μεγάλα πλοία, δυνάμεως από εβδομήντα μέχρι εκατόν πυροβόλων έκαστον, εννέα των δεκαπέντε μέχρι τριάκοντα κανονιών και πολλαί γαλέραι. Εν μόνον πλοίον εξήκοντα πυροβόλων και πέντε γαλιόται διέφυγον τας φλόγας, και εζωγρήθησαν υπό των Ρώσων».

92

του Πάτροκλου Χ’Αθανασίου

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ ΣΤΙΣ ΧΡΕΟΚΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΜΑΣ

Χρεοκοπίες και στάσεις πληρωμών: 1827 1843 1827-78 1857 1860 1864 1878-79 1893 1898 1921 1922 1928-32 1932 1932-33 1942-43 1953 1964

Παύση πληρωμών Προσωρινό χρεοστάσιο Αποκλεισμός από διεθνείς χρηματαγορές Διεθνής Οικονομική Εξεταστική Επιτροπή Προσωρινή ανάπαυση πληρωμών του εξωτερικού χρέους Νέα συμφωνία και αναδιάρθρωση αποπληρωμής του χρέους Ανοίγουν οι κρουνοί χρηματοδότησης «Δυστυχώς επτωχεύσαμε» Διακανονισμός και Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος Μερική παύση πληρωμών και Αναγκαστικό δάνειο Συμβιβασμοί Προσωρινό χρεοστάσιο Επανάληψη πληρωμών και διακανονισμός Παύση πληρωμών λόγω εξωγενών παραγόντων Νομισματική μεταρρύθμιση υποτίμηση της δραχμής και σύνδεση με το δολάριο Δανειακή σύμβαση ρύθμιση των προπολεμικών χρεών

93

του Πάτροκλου Χ’Αθανασίου

«Ποιος είδε κράτος λιγοστό σ’όλη τη γη μοναδικό Εκατό να εξοδεύη και πενήντα να μαζεύει…». ( Γ.Σουρής)

Σ

το όνομα του ιερού αγώνα της ανεξαρτησίας, συνέβαλαν οι χρηματιστηριακοί κύκλοι του Λονδίνου με την σύναψη δύο επαχθών δανείων τα «Δάνεια Ανεξαρτησίας». Οι Εθνοσυνελεύσεις της επανάστασης εξουσιοδότησαν τους Α.Λουριώτη, Ι.Ορλάνδο να δανειστούν χρήματα για τον Αγώνα. Το πρώτο δάνειο συνάφθηκε το 1824 και το δεύτερο ένα έτος αργότερα. Το ονομαστικό ποσόν και των δύο ανερχότανε σε 2.800.000 λίρες στερλίνες όμως το καθαρό ποσό που έφτασε στη αγωνιζόμενη πατρίδα ήταν μόλις 540.000 λίρες , το υπόλοιπο εξανεμίστηκε σε εγγυήσεις, μεσιτικά, τόκους κλπ Α’Δάνειο : 800.000 λίρες τιμή έκδοσης 59% Έξοδα Είσπραξη

472.000 164.000 308.000

Β’Δάνειο : 2.000.000 λίρες τιμή έκδοσης 59% 1.100.000 Έξοδα 868.000 Είσπραξη!!!!

232.000 !!!! Από το ποσό των 540.000 λιρών που έλαβε η ελληνική διοίκηση, οι 392.000 δόθηκαν για την παραγγελία των περιβόητων ατμόπλοιων και φρεγατών που ποτέ δεν έφτασαν στην Ελλάδα πέραν της γνωστής «Καρτερίας» και της φρεγάτας «Ελπίς», το δε υπόλοιπο ξοδεύτηκε σε μισθούς ώστε ναύτες, οι στρατιωτικοί και οι πολιτικοί υπάλληλοι να μην εργάζονται άμισθοί. Το πιο απεχθές όμως μέτρο που επιβλήθηκε για την αποπληρωμή των δανείων αυτών ήταν η «υποθήκευση των εθνικών κτημάτων» που είχαν εγκαταλειφθεί από τους Τούρκους ιδιοκτήτες τους. Το 1826 όταν ανέλαβε ο Ζαϊμης βρήκε στο ταμείο του κράτους 16 γρόσια !!! Το 1827, ο Καποδίστριας, αναζητούσε νέο δάνειο από τις μεγάλες δυνάμεις χωρίς ανταπόκριση και αναγκάστηκε να αναστείλει την εξυπηρέτηση των δανείων της ανεξαρτησίας οδηγώντας την χώρα στην πρώτη της πτώχευση, που θα την αποκλείσει από τα ευρωπαϊκά χρηματιστήρια μέχρι το 1878. Ο Καποδίστριας τότε, στράφηκε σε ένα εσωτερικό πρόγραμμα ανοικοδόμησης της χώρας που όμως προκάλεσε την αντίδραση του εξαθλιωμένου λαού και των προκρίτων οι οποίοι ένοιωσαν ότι παραμερίζονται από τα κέντρα άσκησης εξουσίας. Οι Ιστορικοί ισχυρίζονται ότι ίσως η πτώχευση αυτή, συνέβαλε στην διάσωση της ελληνικής επανάστασης με την Ναυμαχία του Ναυαρίνου και την μυστική συμφωνία των Μεγάλων Δυνάμεων που οδήγησαν στην δημιουργία του ελληνικού κράτους από το οποίο θα μπορούν κάποτε να εισπράξουν !!! Η έλευση του Όθωνα, το 1833,συνοδεύεται από εγγυήσεις για παροχή δανείου 60 εκατ. φράγκων (αντιστοιχούσε σε 64 εκατ. παλιές δραχμές) που συνάπτεται μεταξύ των Μεγάλων Δυνάμεων και της Βαυαρίας με σκοπό την ανοικοδόμηση της χώρας και θα καταβληθεί σε δόσεις. Την μεσιτεία του δανείου ανέλαβε ο οίκος ¨Ειχταλ του Μονάχου αυτός όμως την μεταβίβασε στον οίκο Αγνάδο και ο τελευταίος ανέθεσε με μυστική συμφωνία την έκδοση του δανείου στους Ρότσιλδ. Η έκδοση δεν ήταν δυνατόν να γίνει στην χρηματαγορά του Λονδίνου διότι είχαμε σταματήσει την πληρωμή των τοκοχρεολυσίων των δανείων ανεξαρτησίας και ο Ρότσιλδ ανέλαβε να

94

το δώσει με πραγματική τιμή 94% . Η εγγύηση των δυνάμεων (συνθήκη που υπέγραψαν στις 7/5/32 η Αγγλία, Γαλλία , Ρωσία και Βαυαρία), οι βαριοί όροι και οι πρωτάκουστες εγγυήσεις, έδιναν τόσο μεγάλη ασφάλεια στους ομολογιούχους ώστε η ζήτηση ομολογιών ήτανε μεγάλη. Η διαχείριση των πρώτων 2 δόσεων δεν ήταν και η καλύτερη διότι ένα μεγάλο μέρος απορροφήθηκε από την Αντιβασιλεία και τον βαυαρικό στρατό καθώς και για αποζημιώσεις στην Τουρκία για εξαγορά ελληνικών περιοχών! Από τα 57 εκατ., οι τοκογλύφοι τραπεζίτες κράτησαν 33 εκατ. για προκαταβολικούς τόκους και χρεολύσια και λοιπά έξοδα του δανείου. Οι 3 μεγάλες δυνάμεις κράτησαν 2,5 εκατ. για προκαταβολές που είχαν δώσει στον Καποδίστρια και 12.531.000 αποφασίστηκε να πάρουν οι Τούρκοι για την εξαγορά της Αττικής, Ευβοίας, Φθιώτιδος. Οι Τούρκοι όμως πήραν αέρα κοπανιστό γιατί η Ρωσία επέβαλε τον όρο αυτόν ώστε να εισπράξει 6 εκατ. που τις όφειλε η Τουρκία. Πάνω από 2 εκατ. πήγαν για μισθούς Αντιβασιλείας και μεταφορά βαυαρικού στρατού. Η διαχείριση του δανείου και οι τοποθετήσεις του δεν είχαν καμία σχέση με την παραγωγή και την οικονομία οδηγώντας την κυβέρνηση το 1843, παρά τα μέτρα λιτότητας και την αύξηση της φορολογίας το 1842, σε ένα έλλειμμα που ξεπερνούσε τα 3 εκατ. Το 1843, η κυβέρνηση δήλωσε ότι δεν μπορεί να εξυπηρετήσει το τοκοχρεολύσιο του δανείου του 1833 , ζητά νέο δάνειο από τις προστάτιδες δυνάμεις . Το χρέος πλέον, είχε φτάσει τα 90 εκατ. και με ετήσια έσοδα 14 εκατ. έπρεπε κάθε χρόνο να πληρώνει 6 εκατ., δηλαδή το 43% των εσόδων του κράτους. Αυτές αρνούνται κατηγορηματικά και συσκεπτόμενες στο Λονδίνο, εκδίδουν καταδικαστικό πρωτόκολλο, απαιτώντας να ικανοποιηθούν άμεσα. Τα δύο μέρη έρχονται σε διαπραγμάτευση και υπογράφουν μνημόνιο ώστε οι δανειστές να εισπράξουν μέσα σε 4 μήνες το αστρονομικό για την εποχή ποσό, των 3.600.000 δρχ. Τα αναγκαία μέτρα που πάρθηκαν, οδήγησαν την χώρα σε μακροχρόνια ύφεση και τον πληθυσμό σε εξαθλίωση. Τα μέτρα ήταν : (κάτι θα σας θυμίζουν!!!) Απόλυση 1/3 των δημοσίων υπαλλήλων & αυτών του εθνι κού τυπογραφείου & των δασικών, των δασονόμων και των μισών πανεπιστημιακών δασκάλων. Περικοπές 20% στους μισθούς του Δημοσίου Παύση πληρωμών των συντάξεων, αύξηση δασμών και χαρτοσήμου Κατάργηση των κρατικών υγειονομικών υπηρεσιών και των διπλωματικών αποστολών του εξωτερικού Νομιμοποίηση αυθαιρέτων και καταπατημένων εκτάσεων έναντι προστίμου Οι λαϊκές μάζες όμως είχαν απαυδήσει, έχυσαν ποτάμι αίμα για να λευτερωθούν από τους Τούρκους και έβλεπαν ότι σκλαβώθηκαν στις ξένες δυνάμεις και στους τραπεζίτες. Το μνημόνιο του 1843, πυροδότησε την δυσαρέσκεια του λαού και ξέσπασε το κίνημα της 3ης Σεπτέμβρη που έφερε το Σύνταγμα στην Ελλάδα και άλλαξε θεωρητικά το πολιτειακό σκηνικό και από την μοναρχία πήγαμε στην βασιλευόμενη δημοκρατία.

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ ΣΤΙΣ ΧΡΕΩΚΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΜΑΣ Οι αστοί έμποροι και τραπεζίτες είχανε κάνει συμμαχία μαζί με τους τσιφλικάδες- κοτζαμπάσηδες και εκμεταλλεύτηκαν το κίνημα για να στεριώσουν την θέση τους μέσα στην διακυβέρνηση της χώρας. Μετά το 1843 οι Βαυαροί πέρασαν στα παρασκήνια και στην κυβέρνηση ήρθαν οι Μεταξάς , Μαυροκορδάτος, Κουντουριώτης, Λόντος οι οποίοι συνέχισαν να ροκανίζουν τα δημόσια ταμεία. Από το 1843 έως το 1878, η διεθνής κεφαλαιαγορά κλείνει την πόρτα στην Ελλάδα και η χώρα κλείνεται στην επικράτεια της δηλαδή στην μικρή εσωτερική κεφαλαιαγορά της. Το 1854 ξεσπά ο Κριμαϊκός πόλεμος και ή κυβέρνηση, παρασυρμένη από το κλίμα του εθνικισμού, στέκεται στο πλευρό του τσάρου χωρίς να ζητήσει κανένα αντάλλαγμα οικονομικό η εδαφικό και με εχθροπραξίες προσπαθεί να καταλάβει εδάφη βόρεια της μέχρι τότε επικράτειας της. Η απάντηση των αγγλογάλλων έρχεται στις 13 Μάιου της ίδιας χρονιάς με στρατιωτικό σώμα που αποβιβάζεται στον Πειραιά , προχωρούν σε κατοχή της χώρας και μέχρι το τέλος του πολέμου ανεβοκατεβάζουν κυβερνήσεις. Στις 16 Μαΐου απομακρύνεται από την εξουσία η κυβέρνηση Αντωνίου Κριεζή και αντικαθίσταται από αυτή του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου, ηγέτη του αγγλόφιλου κόμματος. Αμέσως μετά η Αγγλία και Γαλλία κήρυξαν επίσημα τον πόλεμο στην Ρωσία και έσπευσαν σε βοήθεια της Τουρκίας. Ο πόλεμος τελείωσε στις 30 Μαρτίου του 1856 αλλά η παρουσία των κατοχικών δυνάμεων συνεχίστηκε για ένα χρόνο . Σε αντάλλαγμα της αποχώρησης των στρατευμάτων οι δύο δυνάμεις ζήτησαν την επιβολή εξωτερικού οικονομικού ελέγχου. Λόγω της αντίδρασης της Ρωσίας το σχέδιο υποκαταστάθηκε με την δημιουργία οικονομικής επιτροπής Έτσι, το 1857 συγκροτούν, μαζί με Ρώσους εκπροσώπους, μία επιτροπή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου με στόχο την εύρεση τρόπων πληρωμής των ελληνικών δόσεων του δανείου του 1932.Η απόφαση γίνεται δεκτή από την κυβέρνηση Βούλγαρη που είχε αναλάβει από το 1855. Η επιτροπή πρότεινε η Ελλάδα να αποπληρώνει 900.000 γαλλικά φράγκα το χρόνο ως ελάχιστη πληρωμή, πρόταση που έγινε δεκτή . Η πρώτη πληρωμή έγινε το 1860 αλλά εν συνεχεία δεν μπορέσαμε να καταβάλουμε καμία δόση και το 1864 η ελληνική κυβέρνηση επαναδιαπραγματεύθηκε την καταβολή των δόσεων εκ 900.000 φράγκων. Οι δανειστές ζήτησαν όμως ως εγγύηση το 1/3 των εισπράξεων του Τελωνείου της Σύρας. Τα νέα κοινωνικά στρώματα που αναπτύσσονταν στον τομέα της ναυτιλίας, βιομηχανίας και τραπεζών στρατεύονται πολιτικά γύρω από τον Τρικούπη ενώ οι παραδοσιακές κάστες γύρω από τον Δηλιγιάννη. Η παρατεταμένη επιστράτευση που εφάρμοσε ο Δηλιγιάννης στα μέσα της δεκαετίας του 1880 αύξησε κατακόρυφα το Δημόσιο έλλειμμα . Όταν ανέλαβε ο Τρικούπης την πρωθυπουργία το 1881, το εξωτερικό χρέος μεγάλωσε λόγω και των αποζημιώσεων που έπρεπε να καταβληθούν στην Τουρκία για την προσάρτηση της Θεσσαλίας και της Άρτας Η διεθνής κρίση και οι αναδουλειές έκαναν όμως τους συνομιλητές μας ελαστικότερους και στο τέλος του 1878 ο Ι. Γεννάδιος, επιτετραμμένου στο Λονδίνο, κατέληξε στην πρώτη

αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους. Οι παλιές ομολογίες μετατρέπονται σε νέες ύψους 1,2εκατ με τόκο 5% και χρόνο απόσβεσης την τριακοπενταετία. Ως εγγύηση η ελληνική κυβέρνηση υποθηκεύει τις εισπράξεις από τον φόρο χαρτοσήμου και τα τελωνειακά έσοδα. Τα ελληνικά ομόλογα θα μπουν στο χρηματιστήριο από τα μέσα του 1880. Από το 1879 έως το 1930 το ελληνικό κράτος κατέβαλλε επιμελέστατα τους τόκους βάση του συμβιβασμού και οι τελευταίες ομολογίες εξοφλήθηκαν στην Ολλανδία το 1930 έναν αιώνα μετά την σύναψη των δανείων ανεξαρτησίας. Έτσι, αρχίζει ο υπέρμετρος εξωτερικός δανεισμός της επόμενης περιόδου που θα οδηγήσει στην πτώχευση του 1893: 9 δάνεια από το 1879 έως το 1891 ονομαστικού κεφαλαίου 630.000.000 χρυσά φράγκα (πραγματικό κεφάλαιο 458.622.000) με επιτόκια από 8,18% έως 5,66%!!! Τα δάνεια αυτά ξεπερνούσαν κατά πολύ τις δυνατότητες της ελληνικής οικονομίας. Ο κρατικός προϋπολογισμός ήταν μονίμως αρνητικός , το 1880 υπάρχει ραγδαία πτώση στις εξαγωγές του κυρίου τότε προϊόντος της σταφίδας και η οικονομία φτάνει στην κατάρρευση καθώς τα έσοδα από την σταφίδα καλύπτουν την αποπληρωμή του εξωτερικού χρέους. Όταν ανέλαβε και πάλι την εξουσία ο Τρικούπης ,το 1892 προσπάθησε ανεπιτυχώς να συνάψει νέο δάνειο και παραιτήθηκε. Τότε ανέλαβε την εξουσία ο Σ. Σωτηρόπουλος στηριζόμενος στην βασιλική εύνοια αλλά χωρίς την στήριξη της Βουλής. Διαπραγματεύτηκε με τον αγγλικό οίκο Χάμπρο την σύναψη δανείου με τοκογλυφικούς όρους που ονομάστηκε «Δάνειο Κεφαλαιοποιήσεως» και έδινε την δυνατότητα να μετατραπούν τα καθυστερημένα τοκοχρεολύσια των προηγουμένων δανείων σε τίτλους νέου δανείου. Λίγο αργότερα αναλαμβάνοντας και πάλι την εξουσία ο Τρικούπης ακύρωσε το δάνειο αυτό και προσπάθησε για νέο . Για μεγάλο διάστημα επικράτησε εσωτερικός δανεισμός όμως ,το 1893 έφτασε η χώρα να χρωστά στο εξωτερικό 585,4 εκατ. φράγκα και στις 10 Δεκεμβρίου του 1893 ο Τρικούπης αναγνώρισε την πτώχευση του κράτους. Μέχρι τότε το ελληνικό κράτος είχε χρεωθεί 770 εκατ. εισέπραξε 389 εκατ. επέστρεψε 472 εκατ. και το 1893 χρωστούσε πάλε 630 εκατ!!! δηλαδή το σύνολο των τακτικών εσόδων της 9ους διακυβέρνησης Τρικούπη. Με νόμο ανέστειλε τη εξυπηρέτηση των τόκων κατά 30% και την πληρωμή τοκοχρεολυσίων. Η εξέλιξη αυτή είχε σημαντικές επιπτώσεις στην πολιτική θέση της Ελλάδας στο εξωτερικό και διαμόρφωσε ένα αρνητικό κλίμα στο εσωτερικό και μία αίσθηση ταπείνωσης . Ο Τρικούπης έσπευσε να ζητήσει νέα δάνεια στο εξωτερικό αλλά οι κυβερνήτες και τραπεζίτες δεν τον στήριξαν.. Ο Τρικούπης έχασε τις εκλογές τον Απρίλη του 1895 αποσύρθηκε και πέθανε ένα χρόνο αργότερα στη Ριβιέρα της Γαλλίας. Μετά τον θάνατο του, ακολούθησε ο καταστροφικός ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897. Η ειρήνη στοίχισε στην χώρα μας 4 εκατ. λίρες ως πολεμικές αποζημιώσεις και τη εισβολή του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου από τους ξένους πιστωτές. Στο εσωτερικό, η χρεοκοπία πυροδότησε εργατικές κινητοποιήσεις με πιο σημαντική εκείνη των μεταλλωρύχων του Λαυρίου το 1896 και στην ανάπτυξη μίας εθνικιστικής υστερίας. Το 1896 ξεσπά εξέγερση στην Κρήτη ενάντια στην Οθω-

95

του Πάτροκλου Χ’Αθανασίου

μανική διοίκηση και ο πρωθυπουργός ζητά από τον βασιλιά Γεώργιο τη αποστολή στρατευμάτων που φτάνουν στο νησί τον Φεβρουάριο του 1897, η πύλη αντιδρά και στέλνει τον στρατό της κατά μήκος των ελληνοτουρκικών συνόρων , οι ξένες δυνάμεις αποφασίζουν τον ναυτικό αποκλεισμό της Κρήτης . Τον Μάιο του 1897,ή χώρα μας υπέστη ήττα από τον τουρκικό στρατό με τις συνέπειες που αναφέρονται πιο πάνω. Στα τέλη του 1897 η χώρα μας καλείτο να αποκτήσει πολιτική σταθερότητα και παράλληλα να λάβει δάνειο 170 εκατ. Χρυσών λιρών για να αποπληρώσει τις οφειλές από τα προηγούμενα δάνεια , να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της πτώχευσης του 1893 και της πολεμικής αποζημίωσης προς την Τουρκία Ο Βασιλιάς Γεώργιος παρεμβαίνει και επιβάλει ως πρωθυπουργό τον Πρόεδρο της Βουλής Αλέξανδρο Ζαϊμη και τον τραπεζίτη Στέφανο Στρεϊτ ως υπουργό οικονομικών. Οι Γερμανοί ομολογιούχοι πιέζουν για την επιβολή οικονομικού ελέγχου. Ο Στρεϊτ κάνει τις διαπραγματεύσεις και τον Σεπτέμβριο του 1897 υπογράφεται η προκαταρτική συμφωνία ειρήνης που θα επέβαλε όμως την Δ.Ο.Ε. Οι διαπραγματεύσεις θα περατωθούν τον Ιανουάριο του 1898. Με πρωτοβουλία της Ρωσίας, δόθηκε το δάνειο των170 εκατ. Φράγκων, εγγυημένο από τις τρεις μεγάλες δυνάμεις από το οποίο 94 περίπου εκατ. καταβλήθηκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία για πολεμικές αποζημιώσεις, 31.360 εκατ. για το κυμαινόμενο χρέος, 22.529 εκατ. για το τρέχον έλλειμμα του 1897 και περί τα 4.5 εκατ. για έξοδα έκδοσης και τρέχοντα έξοδα. Μερικοί υποστηρίζουν ότι, οι Μεγάλες Δυνάμεις υποκίνησαν τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 ώστε να επιβάλλουν την Διεθνή Οικονομική Επιτροπή και να διασφαλιστούν τα συμφέροντα των δανειστών. Η παρουσία της ΔΟΕ και η εν μέρει ανάληψη των οικονομικών απέβη σωτήρια για την Ελληνική οικονομία που μέχρι το 191819 διαγράφει ανοδική πορεία . Με το κίνημα στο Γουδί το 1909 και την επικράτηση του Βενιζέλου επικράτησε μία νέα περίοδος κυριαρχίας της ελληνικής αστικής τάξης ωστόσο η οικονομική πολιτική δεν διαφοροποιήθηκε ιδιαίτερα. Παρά τις επιτυχίες του στην εξωτερική πολιτική με την προσθήκη νέων χωρών από τους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-13 και τον Α παγκόσμιο πόλεμο, δεν επιχείρησε μία δίκαια ανακατανομή του πλούτου προς όφελος της εργατικής τάξης και του λαού. Τον Μάρτιο του 1910 συνάπτονται δάνεια για νέα έργα και ο νόμος περί Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου παραβιάζεται για πρώτη φορά το 1920 μετά από 20 χρόνια με την έκδοση 600 εκατ. .Δρχ , 500 εκατ. Δρχ το 1921 και 550 εκατ. Δρχ το 1922 για τις ανάγκες του πολέμου. Οι στρατιωτικές δαπάνες για την επιτήρηση της Μ.Ασίας απαιτούν τα 2/3 του προϋπολογισμού ενώ, η εκστρατεία στην ενδοχώρα της Ανατολίας στοιχίζει 8 εκατ. δρχ. ημερησίως. Τα συνεχή δάνεια από το εξωτερικό από το 1923 έως το 1932 αυξάνουν το δημόσιο χρέος ενώ το ισοζύγιο πληρωμών παραμένει αρνητικό. Παρά την ήττα στην Μικρά Ασία, η πτώχευση έχει αποφευχθεί με το Α΄ Αναγκαστικό Εσωτερικό Δάνειο που επιβάλλεται από τον υπουργό Οικονομικών Π.Πρωτοπαπαδάκη, κόβωντας στην μέση τα χαρτονομίσματα, κρατά το ένα μέρος στην κυκλοφορία και ανταλλάσσει το άλλο με τίτλους εσωτερικού δανείου. Συμβάλλει επίσης το δάνειο για τους πρόσφυγες υπό την αι-

96

γίδα της Κοινωνίας των Εθνών. Στα χρόνια που ακολουθούν, η πολύχρονη πτωτική πορεία της δραχμής παιδεύει την οικονομία έως το 1927 που σταθεροποιείται όταν η κυβέρνηση κατέφυγε στην Κοινωνία των Εθνών .Μετά από σκληρές διαπραγματεύσεις κατέληξαν στην ίδρυση της Τράπεζας της Ελλάδος, στην εισαγωγή του κανόνα του χρυσού και την σύνδεση της δραχμής με την στερλίνα. Το ίδιο έτος επανέρχεται ο Βενιζέλος και εκλέγεται πανηγυρικά το 1928. Η παγκόσμια κρίση του 1929 ύστερα από το κραχ του Χρηματιστηρίου της Νέας Υόρκης δεν γίνεται άμεσα αισθητή στην χώρα μας που εμφάνιζε έναν πλεονασματικό προϋπολογισμό με καλές προοπτικές . Όμως σιγά-σιγά, η μείωση του μεταναστευτικού εμβάσματος συμπιέζει τους άδηλους πόρους και η πτώση των τιμών στον πρωτογενή τομέα συνοδευόμενη με πτώση των εξαγωγών το 1931 προβληματίζει. Οι εξαγωγές καπνού, που είχε υποκαταστήσει την σταφίδα, μειώθηκαν δραματικά εξαιτίας της ύφεσης στην Γερμανία, που ήταν ο κύριος εισαγωγέας καπνού. Στις αρχές του 1932, η κυβέρνηση ζητά πενταετή αναστολή πληρωμής τοκοχρεολυσίων του δημοσίου χρέους, που απορροφούσε το 40% του προϋπολογισμού και το 80% του συναλλάγματος ,και παροχή δανείου 50.000.000 δολ. σε 4 ετήσιες δόσεις. Ο Βενιζέλος πρότεινε συγκρότηση οικουμενικής κυβέρνησης για την υποστήριξη των αιτημάτων της Ελλάδας .Οι ηγέτες της αντιπολίτευσης συμφώνησαν εκτός από τον Π.Τσαλδάρη που έβλεπε μετατόπιση της αποτυχίας στα άλλα κόμματα. Στις 15 Απριλίου, ο πρέσβης της Αγγλίας Ramsay ειδοποιεί ότι η κατάσταση χειροτερεύει , η τιμή της λίρας είχε φτάσει ανεπίσημα στις 580 δραχμές (375 δρχ. το 1928) και η μαύρη αγορά χρυσού και συναλλάγματος οργίαζε . Ο Βενιζέλος την ίδια μέρα παρουσίασε στην Γενεύη, στην Κοινωνία των Εθνών, τα αιτήματα για αναστολή και νέο δάνειο όμως η απάντηση ήταν αρνητική. Η χώρα χρωστά στο εξωτερικό 2.868.100 χρυσά φράγκα. Τον Σεπτέμβριο του 1931, η εγκατάλειψη του χρυσού κανόνα από την στερλίνα και η κατάρρευση των παγκόσμιων αγορών προκαλούν μεγάλες πιέσεις στην δραχμή που για να μείνει στον «Κανόνα Χρυσού», συνδέεται με το Δολάριο. Τον ίδιο μήνα εν μέσω πανικού φυγαδεύονται στο εξωτερικό 3,6 εκατ. δολ. Ο Βενιζέλος αναγκάζεται να εγκαταλείψει τον χρυσό κανόνα την άνοιξη του 1932 και να υποτιμήσει την δραχμή . Στις 23 Απριλίου 1932, ο νέος Υπουργός Οικονομικών καθηγητής Κ. Βαρβαρέσσος ζητά την αναστολή πληρωμών , ενώ ζητά από την Δ.Ο.Ε δάνειο 200.000.000 δρχ. ,αίτημα που δεν βρήκε ανταπόκριση. Στις 26 Απριλίου 1932, ψηφίστηκε νόμος που απήλλαξε την Τράπεζα της Ελλάδος να εξαργυρώνει τα νομίσματα της με χρυσό. Την Πρωτομαγιά του 1932 ανακοινώνει ο Βενιζέλος στην Βουλή την πτώχευση. Η στάση πληρωμών δεν είχε αρνητικά αποτελέσματα καθώς μείωσε τις δαπάνες και οι επόμενοι προϋπολογισμοί ήταν ισοσκελισμένοι. Η αύξηση όμως της ανεργίας και τα φτηνά μεροκάματα οδήγησαν σε πολλές απεργίες που κορυφώθηκαν με την αιματοβαμμένη πρωτομαγιά του 1936 στη Θεσσαλονίκη.

ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ ΣΤΙΣ ΧΡΕΩΚΟΠΙΕΣ ΤΗΣ ΠΑΤΡΙΔΑΣ ΜΑΣ Η επιστροφή του βασιλιά Γεωργίου το 1935 έδωσε το έναυσμα για την άνοδο στην εξουσία του Ι. Μεταξά τον Αύγουστο του 1936. Ο Μεταξάς επανέλαβε την αποπληρωμή του εξωτερικού χρέους και σύναψε νέα δάνεια από Αγγλία και Γερμανία. Όμως, αρνήθηκε να πληρώσει το χρέος προς την βελγική Τράπεζα Societe Commerciale de Belgique και η βελγική κυβέρνηση προσέφυγε στο Δικαστήριο Διεθνούς Δικαίου . Η ελληνική κυβέρνηση επικαλέστηκε την οικτρά οικονομική κατάσταση του λαού και της χώρας . Το Δικαστήριο αποδέχθηκε το σκεπτικό της Ελλάδος και μας δικαίωσε δημιουργώντας ένα προηγούμενο που εκμεταλλεύτηκαν αργότερα και άλλες χώρες όπως η Αργεντινή και ο Ισημερινός. Μετά το τέλος του Β’ παγκοσμίου πολέμου γίνονται προσπάθειες από τον Ξ. Ζολώτα για παραγραφή του εξωτερικού χρέους οι οποίες απέβησαν άκαρπες! Ο διακανονισμός των προπολεμικών χρεών της Ελλάδας έγινε από τον Σπύρο Μαρκεζίνη το 1952-53. Από το 1952-53 η οικονομία μας, με την βοήθεια του σχεδίου Μάρσαλ, ακολουθεί την διεθνή ανοδική πορεία επιδεικνύοντας επί σειρά ετών πλεονασματικούς προϋπολογισμούς ώστε το 1968 και μετά την ρύθμιση των προπολεμικών δανείων 1964 να έχει εξαλειφθεί σχεδόν το εξωτερικό χρέος.!!! Κατά την δικτατορία, η ανάπτυξη διατήρησε τις ταχύτητες της έως το 1973 με μοχλούς την οικοδομική ανάπτυξη και τους άδηλους πόρους όπως τα μεταναστευτικά εμβάσματα, την ναυτιλία και τον τουρισμό. Η πετρελαϊκή κρίση του 1973 καθιζάνει την οικοδομική δραστηριότητα κατά 33% και οι άδηλοι πόροι μειώνονται , οι επενδύσεις μειώνονται κατά 26% Από το 1973 έως το 74 ο πληθωρισμός ανεβαίνει κατά 10 ποσοστιαίες μονάδες και ο ρυθμός ανάπτυξης επιβραδύνεται . Η πετρελαϊκή κρίση επιμένει και το 1978-79 βρίσκει την χώρα μας με συρρικνωμένους αδήλωτους πόρους ειδικά από την ναυτιλία . Όταν αναλαμβάνει ο Καραμανλής το 1974, διογκώνεται μέσα σε μία επταετία το χρέος του δημοσίου με συνεχή δανεισμό. Με την έλευση του Α.Παπανδρέου άφθονο χρήμα από τις τράπεζες του Ροκφέλερ γέμισαν την αγορά . Ο Ξ.Ζολότας αναφέρει τότε ότι το σοβαρότερο πρόβλημα ήταν το τεράστιο δημόσιο χρέος που άρχισε να φουσκώνει από το 1982 και ξεπέρασε τα 31.000 δις. Δρχ. τα δε χρεολύσια τα 7.100 δις σε σύνολο εσόδων προϋπολογισμού 8.200 δις. Ο Παπανδρέου κέρδισε από την Ε.Ο.Κ τα Μεσογειακά Προγράμματα που διατέθηκαν επί τω πλείστο σε επιδοτήσεις αγροτών χωρίς όμως παραγωγικό αντίκρισμα. Σε άρθρο του ακαδημαϊκού Α. Αγγελόπουλου, τον Σεπτέμβρη του 1985, αναφέρετε ότι, είναι αμφίβολο εάν η χώρα μπορεί να δανειστεί τα επόμενα έτη σημαντικά ποσά χωρίς την παρέμβαση διεθνών οργανισμών. Το 1986 η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ μη μπορώντας να δανειστεί, κατέφυγε στην ΕΟΚ που της χορήγησε ένα δάνειο 1,75 δις ευρώ σε δύο δόσεις, μετά από εξέταση της πορείας της οικονομίας μας από το ΔΝΤ (τότε ήρθε για πρώτη φορά). Το 1989 όμως το χρέος έφτασε το 61,5% του ΑΕΠ από το 32,8% που ήτανε το 1981. Το 1989 μετά την παραπομπή του Παπανδρέου στο Ειδικό Δικαστήριο ο Κ. Μητσοτάκης προσπάθησε ,με διαρθρωτικές αλλαγές, να μειώσει τον δημόσιο τομέα και να ιδιωτικοποιήσει

τις προβληματικές δημόσιες επιχειρήσεις αλλά, προκάλεσε έντονη αντίδραση της αντιπολίτευσης με συνέπεια την ανατροπή του. Εν συνεχεία η εκσυγχρονιστική πολιτική Σημίτη δεν κατάφερε να μειώσει το δημόσιο χρέος , το αντίθετο μάλλον και ίσως να είναι ενδιαφέρον να εντρυφήσουμε στην μεταγενέστερη οικονομική εξέλιξη που μας έφερε εδώ που είμαστε!!!

ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΠΡΩΤΙΑ : Στην Ελλάδα όμως έγινε η πρώτη πτώχευση παγκοσμίως το 454πΧ στο Ναό της Δήλου, όπου βρίσκονταν οι θησαυροί της συνομοσπονδίας των ελληνικών πόλεων-κρατών κάτω από την ηγεσία της Αθήνας . Οι πόλεις κράτη, συνέβαλαν στο ταμείο με τη μορφή οικονομικών πόρων, στρατευμάτων και πλοίων και τα μέλη είχαν ισότιμη ψήφο στο συμβούλιο. Το ποσό της οικονομικής συμβολής καθοριζόταν από την Αθήνα στην οποία μεταφέρθηκε κάποια στιγμή το θησαυροφυλάκιο της Συμμαχίας καθώς η Δηλιακή Συμμαχία εξελίχθηκε σε Αθηναϊκή Ηγεμονία. Το 454π.χ, 13 πόλεις κράτη δανείστηκαν από τον Ναό της Δήλου όμως εξ αυτών οι 10 δεν μπορούσαν να πληρώσουν τα χρέη τους και προχώρησαν στην πρώτη στάση πληρωμών παγκοσμίως! Δύο από τις δέκα δεν μπόρεσαν τελικά να αποπληρώσουν ενώ οι υπόλοιπες ζήτησαν επαναδιαπραγμάτευση .Οι Αρχαίοι Έλληνες, ως έμποροι, αναγνώριζαν αυτό που σήμερα αποκαλείται συνυπευθυνότητα χρέους δηλαδή ότι ο δανειστής πρέπει να αναλαμβάνει μερίδιο του ρίσκου αν κάτι δεν πάει καλά. Ο Περικλής μετά το «κανόνι», μετέφερε το ταμείο της Συμμαχίας στην Ακρόπολη της Αθήνας και οι αποφάσεις λαμβάνονταν μόνο από την Αθήνα ο δε φόρος οριζόταν από την Εκκλησία του Δήμου.

97

ΛΕΣΧΗ ΑΡΧΙΠΛΟΙΑΡΧΩΝ

Φίλωνος 86, 3ος όροφος, 185 36 Πειραιάς

Έλληνες πλοιοκτήτες, Η Λέσχη μας αποτελείται από Αρχιπλοιάρχους, που εκτός από το ήθος που τους διακρίνει, έχουν μακρά και γόνιμη παρουσία σε όλους τους κλάδους της ναυτιλίας. Η εξειδίκευση τους σε κάθε τομέα της τόσο δύσκολης ναυτιλιακής επιχείρησης, αλλά και η πλήρης γνώση του αντικειμένου που λέγεται «πλοίο» τους καθιστουν ιδανικά στελέχη για την εταιρεία σας. Για περισσότερες πληροφορίες, παρακαλούμε επικοινωνήσατε με: Καπτά Μαρίνο Τσάμη τηλ.: 6936868518 Καπτά Χρήστο Γερασίμου τηλ.: 6945598499

98

Shipping Solutions Ship Management • Shipping Projects

Navigating to the Future

6 Skouze str. - Piraeus - Greece - P.O. 185 36 tel.: (+30) 210 4295500 - fax: (+30) 210 4295511 email: econav@econav.co - www.econav.co