Meertalig in dans Sooraj Subramaniam is een veelzijdige artiest die verschillende dansstijlen onder de knie heeft. Zijn ‘moedertalen’ in dans bevinden zich in de sfeer van de klassieke Indische dans. Indische roots, geboren in Maleisië, opgegroeid in Australië, thuis in het Verenigd Koninkrijk en België. Sooraj is een wereldburger en heeft een uitgesproken mening over authenticiteit en integriteit in dans. Een inspirerend gesprek over ‘meertaligheid’ in dans, de betekenis van hedendaags en het leren omgaan met verandering.
DANST — 22
—
T E KS T A N TO N I A VO LO D I N A F O T O DA RI A L S N E E D, K A RO L I N A M A RU S Z A K
Laten we beginnen bij het begin. Hoe is jouw
het heel slecht aan de universiteit. Mijn moeder
dansreis begonnen? Het begon allemaal bij mijn
wilde heel graag dat ik de studie zou afmaken,
grootmoeder langs moeders zijde. Zij vertrok
ik had nog maar één jaar te gaan. Maar ik kon
uit India in de late jaren 30, als een jonge bruid,
niet. Kijk, ik deed het graag en ik was er goed in,
naar Maleisië. Haar kinderen en kleinkinderen
maar op dat moment wist ik dat mijn hart daar
zijn dus in Maleisië geboren. Mijn ouders hebben
niet lag. Ik was dus in de 20 toen ik de overstap
nooit de kans gehad om dans-, kunst- of
maakte en besloot dat ik echt voltijds wilde
muziekonderwijs te volgen. Ze groeiden op na
dansen. Je zou dus kunnen zeggen dat ik toen
de Tweede Wereldoorlog en het waren moeilijke
voor dans koos, maar voordien was dans voor
tijden. Maar toen het onze beurt was, was het
mij gekozen en daar heb ik geen moeite mee.
mijn grootmoeders grote wens dat we een cultureel-artistieke opleiding kregen. We gingen
Jij hebt verschillende dansstijlen onder de
vaak naar de plaatselijke tempel in Maleisië en
knie: Bharatanatyam, Odissi, Kathak, maar
daar was een muzikant die nadaswaram (een
je studeerde ook ballet en hedendaagse
traditioneel Zuid-Indisch instrument, n.v.d.r.)
dans. Hoe verhouden deze dansstijlen zich
speelde. Hij ging akkoord om ons muziek te
tot elkaar? Is er soms wrijving of conflict? Ze
leren. Er was ook een mevrouw die danslessen
bestaan naast elkaar, zonder enig conflict.
gaf. Dus grootmoeder schreef ons in: ik was 6,
Bharatanatyam is voor mij gekozen, omdat dat
mijn zus 4. We stelden geen vragen, het was
de enige beschikbare stijl was in Maleisië. Odissi
gewoon iets dat we deden tijdens het weekend.
en ballet kreeg ik aangeboden door mijn tweede
Op vrijdag gingen we naar de tempel, op
leraar, Ramli Ibrahim. Voor hem was dans niet
zaterdag was het dansles.
uitsluitend een culturele activiteit. Het was een ontwikkelen, dus moest je ook andere stijlen
Dat is moeilijk te zeggen, het is een filosofische
leren kennen voor je ontwikkeling. Het is in die
vraag. Het gebeurde gewoon. Als kind stelde
tijd dat ik verliefd werd op ballet. Kathak was
ik geen vragen bij de keuze die voor mij
wellicht de enige stijl die als bewuste keuze in
gemaakt werd. Ook niet toen dans een serieuze
mijn leven kwam. Gewoon omdat het zo mooi is,
hobby werd in mijn jeugd. Toch heb ik een
zo intens mooi … Ik zie geen tegenstrijdigheid
tijdje iets anders gedaan. Aan de universiteit
in stijlen die naast elkaar bestaan, je kan het
koos ik de richting dierengeneeskunde. Dat
vergelijken met meertalig zijn, maar dan in
leek een logische keuze omdat mijn moeder
dans. Ik hou ervan om de stijlen met talen te
dierenarts was. Ik zat in mijn 4de jaar toen mijn
vergelijken omdat sommige onze moedertaal zijn
grootmoeder stierf. Ik had een heel hechte
en we andere onderweg bijleren. Misschien word
band met haar en door haar dood begon ik alles
je wel literatuurexpert in de derde taal die je
in mijn leven in vraag te stellen. Dat jaar deed ik
leerde? Het werkt verrijkend.
DANST — 23
artistieke activiteit, je deed het om jezelf te Heeft dans jou gekozen of koos jij voor de dans?
Ik hou van planten en heb veel kamerplanten in
substantie gaat van de dansvormen, dan zijn ze
huis. Natuurlijk heeft elke kamerplant zijn eigen
allemaal hedendaags en allemaal persoonlijk.
aparte pot. Een tijdje geleden ging ik op bezoek
Elke dansstijl moet geïnterpreteerd worden door
bij een vriend en ik zag twee of drie plantjes
een bepaalde artiest, op een unieke manier.
in één pot. Ik dacht: "Oh, maar natuurlijk kan
het ook zo!". Ik ben de pot en de aarde is alles
Kan je jezelf dan een hedendaagse artiest
wat mijn leven verrijkt … er groeien gewoon
noemen? Ja, ongetwijfeld. Ik ben geen
toevallig verschillende planten in één pot. En
traditionalist en sta altijd klaar om de dingen
ja, afhankelijk van het seizoen kan er eentje
uit elkaar te halen en ze dan weer in elkaar te
overnemen …
steken zoals ik passend vind. Maar dat betekent niet dat ik er 100% achter sta om de dingen
Welke plaats heeft hedendaagse dans in deze
te deconstrueren, ik hou niet van dat woord.
mix? Hedendaagse dans was, naast klassiek
De som is altijd groter dan de samenstellende
ballet, iets wat onze leraar ook aanbood en
delen. Er is hiervoor een mooie metafoor: je
tijdens mijn dansopleiding in Australië studeerde
kan niet gewoon alle ingrediënten van een cake
ik verschillende hedendaagse stromingen.
bij elkaar smijten en hopen dat het een cake
Nu, vele jaren later, vraag ik mij af wat het
wordt, je moet dat kneden en bakken. En het
betekent als mensen zeggen 'hedendaagse
eindresultaat is echt anders dan alle onderdelen
techniek'. Er kunnen hedendaagse stijlen zijn,
apart. Natuurlijk ben ik een hedendaagse
die nu gecreëerd zijn, maar er bestaat niet
artiest, want ik presenteer een klassiek
zoiets als één hedendaagse techniek. Ik pleit
repertoire dat is beïnvloed door mijn manier van
er actief voor dat alle dansvormen die we
leven, de talen die ik spreek … Ik denk dat we
kennen, hedendaags zijn ten opzichte van
dat allemaal zijn, er is geen ontkomen aan.
DANST — 24
ons leven. Ik heb het er moeilijk mee wanneer mensen zeggen: "Dit is Indische dans en dit is
Hoe blijf je authentiek wanneer je kunst brengt
hedendaagse dans". Natuurlijk begrijp ik wat
die zich buiten zijn oorspronkelijke context
ze bedoelen, maar ik vind het een luie manier
bevindt? Het is inderdaad een kwestie van
om dans te begrijpen. Als je echt naar de
authentiek zijn. Mijn dans is een kunstvorm die
ontstaan is in een heel andere cultuur dan die
Bharatanatyam is een dans die ontstaan
waarin ik nu leef. We hebben dus een fysiek
is in de Zuid-Indische regio, Tamil Nadu,
object getransplanteerd uit een andere cultuur,
Karnataka, Andhra Pradesh. Het was
een andere tijd, een compleet andere omgeving.
voornamelijk een rituele dansvorm door
Vaak ontstaan er dan vragen over de authen-
de eeuwen heen, maar ook een dansvorm
ticiteit van de persoon (de boodschapper)
aan het hof. Deze twee invloeden vormen
en ook van het resultaat. Is het uiteindelijke
ons begrip over wat Bharatanatyam nu is.
resultaat authentiek? Vertegenwoordigt het
Het is een klassieke dans omdat hij ernaar
de cultuur op een goede manier? Voor mij zijn
streeft om de wereldlijke ervaringen te
deze verwachtingen een soort van reducerende
overtreffen. Er zijn twee kanten aan: één
discussie. Je weet dat de enige vaste waarde
ervan is heel poëtisch en heel expressief
verandering is en toch verwacht je dat een
en vertelt over goden en mythen. Maar
dansstijl niet verandert. Zelfs de 'traditionele'
er is ook een soort van romantische kant
Bharatanatyam die in Chennai wordt opgevoerd,
die vertelt over de menselijke relaties.
is niet dezelfde als pakweg 100 of 200 jaar
In die zin is het een nogal persoonlijke
geleden. Wanneer ik dus kunstvormen op
kunstvorm.
het podium breng zoals Bharatanatyam en Odissi, zeg ik altijd dat dit mijn persoonlijke
Odissi heeft een gelijkaardige filosofische
interpretatie ervan is. Ik heb geen claim op
achtergrond als Bharatanatyam,
het erfgoed.
maar komt uit de Oost-Indische staat
Voor mij betekent authenticiteit de integriteit
Odisha. Er is een grote overlap in de
van die performer in die voorstelling op dat
rituele en hoffelijke achtergrond van de
specifieke moment. Is het hen gelukt om mij te
twee dansstijlen, zij het met een wat
overtuigen van wat ze doen? Prachtig.
verschillende regionale toets. Over het algemeen is Bharatanatyam meer hoekig
Je bent danser én choreograaf. Hoe schakel je
en Odissi iets meer rond.
van de ene rol naar de andere? Mijn ervaring met choreografie is nog heel jong. Ik heb tot nu toe
Kathak is de klassieke dansstijl uit de
voornamelijk gecreëerd voor mezelf. Maar ik heb
noordelijke regio van India en is wijd
jarenlang gedanst voor andere gezelschappen.
verspreid van het westen in Rajasthan
Zelfs als tiener was ik heel goed in het
en Gujarat tot helemaal in het oosten
uitschakelen van mijn gedachten, ik zei dan
in Bengalen. Ondanks het feit dat
tegen mezelf: "Ik ben niet de persoon die hier
de geschiedenis van de dansstijlen
vragen stelt". Om met een team te werken heeft
gelijkaardig is, heeft Kathak echt gebloeid
de choreograaf lichamen nodig en ik stel hem
aan het hof. Ik denk dat het daar ook een
een bekwaam lichaam ter beschikking. Ik denk
beetje van zijn religiositeit verloor, het
ook dat de training die je krijgt in traditionele
werd meer technisch, meer virtuoos.
klassieke dans je leert om plezier te vinden in Omdat ik nu mijn eigen werk begin te maken,
begrenzingen heeft. Ik ben benieuwd hoelang
ben ik me vaker bewust van de keuzes die de
ik me nog kan permitteren gewoon instructies
choreograaf maakt en denk ik soms: "Hmm ...
te volgen, ook al brengt het me veel vreugde.
is dit wel het juiste moment voor die beweging,
Gelukkig geven sommige choreografen je wel
ik zou ze langer aanhouden ... ". Dan moet ik op
veel ruimte.
mijn tong bijten om niks te zeggen. (lacht) Hoe ga je dan om met ouder worden als danser? Als jonge danser denk je niet na. Je leraar
Is dat een soort natuurlijk groeiproces? Ja,
wil je been daar en je zorgt dat je been daar
het is een natuurlijk proces voor mij. Ik heb
geraakt. Vervolgens steek je alle tijd in het
mezelf altijd al aangeleerd om niet verrast te
perfectioneren daarvan. Ik ben me er echter van
worden door veranderingen. Als je je lichaam
bewust dat mijn lichaam ouder wordt en zekere
respecteert, als je bewust bent van je lichaam,
DANST — 25
het perfectioneren van aangeboden materiaal.
dan zie je na een tijd dat dingen verschoven, veranderd zijn. Je bent je ervan bewust en
dans 22/23
niet gechoqueerd. Je leert te luisteren naar je lichaam. Bijvoorbeeld, de sarikal adavu (een scherpe beweging vanuit een diepe lunge): ik weet dat ik er niet zoveel na elkaar kan doen als 20, 10 en zelfs 5 jaar geleden, zonder de angst dat één van mijn gewrichten eruit schiet. (lacht) Maar dan vraag ik mij af: moet ik dat wel doen? Natuurlijk is dat een rechtvaardiging: als ik kon, zou ik het misschien wel doen, dat weet ik niet.
Ko Yeba
The Power (of) The Fragile
Maar je leert het accepteren. Wordt techniek dan minder belangrijk? Ik denk dat je leert er anders mee om te gaan. Wanneer we onze relatie met dans aangaan, gaat het enkel over techniek. Het is zo gericht op het uiterlijke. Optreden is op dat moment vaak gewoon techniek demonstreren. Later besef je dat het zoals grammatica is, je moet deze kunnen vergeten om vloeiend te spreken. Zo kom je op een niveau waar je niet meer aan de techniek moet denken en ze echt kan gebruiken om te zeggen wat je wil zeggen.
17/9 - Rabbadance / première
Ko Yeba
22/10 - Les Mybalés / double bill
À travers l’autre
29/10 - Ine Claes / première
Hush
17/11 - Mohamed Toukabri
—
The Power (of) The Fragile
12/1 - THERE THERE Company
Carrying my father 21/1 - Âmok / Âmok
SOLO ONE / contr (a / o) vers (e / u) s 3/3 - Mohamed Toukabri DANST — 26
Upside Down Man 16/6 - Voetvolk
Hunters & Collectors Volg Sooraj op www.soorajsubramaniam.com
! Sooraj Subramaniam " sooraj.subramaniam
C O R S O Driekoningenstraat 126, Berchem TICKETS corso.be INFO 03 286 88 20