Curacao Magazine 3

CURAÇAO

| 1e JAARGANG | NUMMER 3 | SEPTEMBER 2018

WAAR ZON EN ZAKEN ELKAAR ONTMOETEN

SOMETHING IS

HAPPENING IN CURAÇAO

_____________

TNO: CURAÇAO

IDEALE

ONTWIKKELPLEK _____________

MARK RUTTE:

GA MEE NAAR CURAÇAO HAVENBEDRIJF

ROTTERDAM WORDT PARTNER KLAAR VOOR

REVOLUTIE IN ENERGIE

WILLEMSTAD KRIJGT

DIGITAL TWIN FANTASTISCHE SPRINGPLANK | AANGENAAM ZAKENDOEN | CORENDON INVESTEERT VERBORGEN POTENTIEEL | TERUG NAAR CURAÇAO?

Inhoud

4

INHOUD

10

Voorwoord.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................3 Something is happening..........................................................................................................................................................................................................................................................................................5 Fantastische springplank........................................................................................................................................................................................................................................................................................6 Aangenaam investeringsklimaat.......................................................................................................................................................................................................................................................9 Port of Rotterdam ziet Curaçao zitten........................................................................................................................................................................................................................ 10 Haven zet in op vernieuwing................................................................................................................................................................................................................................................................. 12 Willemstad krijgt digital twin.............................................................................................................................................................................................................................................................. 14 Voorbereid op de energierevolutie....................................................................................................................................................................................................................................... 16 Succesvolle afleidingsmanoeuvre.............................................................................................................................................................................................................................................. 18 Het gaat niet om wie je bent................................................................................................................................................................................................................................................................. 20 Investeren in kwaliteit van leven................................................................................................................................................................................................................................................. 24 Terug naar Curaçao, maar wanneer?................................................................................................................................................................................................................................. 26

COLOFON CURAÇAO is een uitgave van het Kabinet van de Gevolmachtigde Minister van Curaçao.

Aan deze uitgave werkten mee: Thessa Fleming, adviseur voorlichting KGMC Casimir Roosje, fotograaf Caïnva Isenia, fotograaf Paco Nuñez, fotograaf Nico van der Ven, fotograaf René Zwart, interviews Coördinatie: ADCaribbean BV Opmaak: B.made Druk: Printbookers

12

18

Informatie: Kabinet van de Gevolmachtigde Minister van Curaçao Prinsegracht 63-65 2512 EX Den Haag T: 070 - 306 61 11 E: info@kgmc.nl www.kgmc.nl Auteursrecht: Het is niet toegestaan artikelen of delen daarvan en foto´s over te nemen zonder schriftelijke toestemming van de auteur/fotograaf.

20

02 |

24

Inhoud

Voorwoord

Tegen de tijd dat deze derde editie van ‘Curaçao’ bij u in de brievenbus of op de mat belandt, zal ik door Zijne Majesteit de Koning beëdigd zijn tot staatsraad van het Koninkrijk met de missie om de komende jaren de Curaçaose stem te zijn in de afdeling Advisering van de Raad van State van het Koninkrijk.

Naast de gebruikelijke toelichting op de inhoud van dit blad is dit voorwoord dus ook bedoeld als een korte kennismaking met de taken van het Curaçaose lid van de Raad van State.

Paul Comenencia Staatsraad van het Koninkrijk

De afdeling Advisering van de Raad van State van het Koninkrijk adviseert over aangelegenheden die niet alleen Nederland maar het gehele Koninkrijk raken: rijkswetten, algemene maatregelen van rijksbestuur en rijksverdragen. In de afdeling zitten de leden van de Afdeling advisering van de Raad van State plus de leden die aangewezen zijn door de andere landen van het Koninkrijk.

Als het Curaçaose lid van de Raad zal ik er zijn om, in het belang van Curaçao en het Koninkrijk, actief bij te dragen aan een juiste beeld- en oordeelsvorming door de Raad over Curaçao en over thema’s die Curaçao en, in bredere zin, de Caribische delen van het Koninkrijk der Nederlanden (kunnen) raken. En dat vergt meer inspanning dan slechts het voorbereiden en bijwonen van vergaderingen. Naast vergaderen aan de Haagse Kneuterdijk zal ik permanent, in Nederland en op Curaçao, informatie en inzichten vergaren, verwerken en delen, met het doel bij te dragen aan de hierboven genoemde beeld- en oordeelsvorming. In dat verband hoop ik ook met een aantal van u (weer) te kunnen afspreken en vanzelf zal ook het regelmatig doornemen van dit mooie blad een terugkerende bezigheid zijn.

En van mooie bladen gesproken, in deze editie van ‘Curaçao’ treft u onder meer: een terugblik op het business relations event ´Bon Bini for Business´ in de Haagse Sociëteit De Witte, inclusief een ruime samenvatting van de toespraak van minister-president Rutte bij die gelegenheid, en interviews met verschillende lokale en externe spelers in de ontwikkeling van Curaçao als succesvolle partner in het Koninkrijk. Of zij nu in politiek of bedrijfsleven actief zijn of nog in Nederland werken of studeren, allemaal dragen de hier geïnterviewde personen bij aan wat de premiers Eugene Rhuggenaath en Mark Rutte, elk in hun eigen woorden, “de kracht van het Koninkrijk” noemen.

Voelt u zich vooral vrij dit blad verder te helpen verspreiden zodat iedereen die Curaçao en het Koninkrijk een warm hart toedraagt kennis kan nemen van de inhoud.

Veel leesplezier en tur kos bon!

Paul Comenencia Staatsraad van het Koninkrijk

Voorwoord

03 | CURAÇAO

Kortjes APPELTJE De Excel Arts Academy in Willemstad heeft tijdens een feestelijke bijeenkomst op Paleis Noordeinde uit handen van koningin Máxima een Appeltje van Oranje in ontvangst mogen nemen.

Oprichtster Shelomi Doran-Bakhuis heeft met haar 35 vrijwilligers inmiddels 2.000 kinderen en jongeren geholpen het beste uit zichzelf te halen. Met succes, memoreerde de koningin, want eentje heeft het zelfs tot minister geschopt.

VEILIGHEIDSRAAD Minister-president Eugene Rhuggenaath heeft namens het Koninkrijk der Nederlanden deelgenomen aan het debat in de VN-Veiligheidsraad over klimaatgerelateerde veiligheidsrisico’s.

De premier vroeg onder meer aandacht voor de Small Island Developing States (waaronder de Caribische delen van het Koninkrijk) die geconfronteerd worden met de gevolgen van de zeespiegelstijging. Na afloop troonde secretaris-generaal António Guterres Rhuggenaath mee om na te praten.

KONINKLIJK Koning Willem-Alexander en koningin Máxima hebben, zo staken ze niet onder stoelen of banken, met volle teugen genoten van hun bezoek aan Curaçao. Naast het bijwonen van de viering van de Dag van de Vlag en enkele officiële ontmoetingen bezocht het paar onder meer de haven, Bándabou en de winnaar van het Appeltje van Oranje Excel Arts Academy.

04 |

Kortjes

Samen zakendoen

BON BINI FOR BUSINESS ,,Something is happening in Curaçao. Be part of it!”

Met die woorden nodigde minister-president Eugene Rhuggenaath zijn gehoor bij de investeringsconferentie ‘Bon Bini for Business’ in de Haagse Sociëteit De Witte uit zich te verdiepen in de kansen op zakelijk succes die Curaçao Nederlandse ondernemers te bieden heeft.

De premier sprak ook zijn ambtgenoot en mede-organisator Rutte aan: ,,Mark, je hebt het in 2016 al gezegd: ‘Ik wil graag zakendoen met Curaçao’. Voor als het nog niet duidelijk was: Curaçao wil ook graag zakendoen met Nederland. Laten we gebruik maken van de eeuwenoude relatie en concreet invulling geven aan de koninkrijksbanden voor het gewin van ons allemaal.” Rutte aarzelde geen moment de handschoen op te pakken: hij kondigde aan begin volgend jaar op handelsmissie naar Curaçao te ko-

‘Something is happening in Curaçao’

Staatssecretaris van Koninkrijksrelaties Raymond Knops - hier geflankeerd door premier Rhuggenaath, minister Steven Martina en gevolmachtigde minister Anthony Begina - toonde zich een warm pleitbezorger van het aanhalen van de economische banden.

Samen zakendoen

Premier Eugene Rhuggenaath: ,,Laten we concreet invulling geven aan de koninkrijksbanden.”

men en riep ondernemers op met hem mee te gaan.

Minister van Economische Ontwikkeling Steven Martina had ze toen al lekker gemaakt met zijn presentatie over de kansen die op Curaçao voor het grijpen liggen en de wijze waarop de Curaçaose overheid investeerders actief faciliteert. Vertegenwoordigers van lokale bedrijven en organisaties zoals Curaçao Ports Authority, CDM Holding, Aqualectra, het toeristenbureau en CINEX deelden hun ervaring met het ondernemersklimaat op het eiland. Dat deed ook Damen Shipyards dat sinds vorig jaar in de haven van Curaçao actief is en daarmee zo succesvol is dat de dokcapaciteit inmiddels verdubbeld is.

Het besluit van Curaçao zich nadrukkelijker als partner-in-business te manifesteren in Nederland kan op de volle steun rekenen van organisaties als de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), MKB Nederland en VNO-NCW. Werkgeversvoorman Hans de Boer raadde via een videoboodschap ondernemers aan heel goed te kijken naar de mogelijkheden op Curaçao. Twee gerenommeerde organisaties hoefden niet meer overtuigd te worden. Port of Rotterdam en TNO ondertekenden tijdens de conferentie samenwerkingsovereenkomsten. ‘Bon Bini for Business’ krijgt begin volgend jaar een vervolg op Curaçao.

05 | CURAÇAO

Handelsmissie

FANTASTISCHE SPRINGPLANK NAAR LATIJNS-AMERIKA Minister-president Mark Rutte

Premier Mark Rutte was mede-initiatiefnemer van de investeringsconferentie Bon Bini for Business.

Voor het Nederlandse bedrijfsleven zijn er goede kansen om succesvol zaken op, met of via Curaçao te doen, zo betoogde hij: ,,Bij alle redenen die je vanuit Nederland kunt hebben om jaloers te zijn op Curaçao - het fantastische klimaat, de aanstekelijke muziek, het bijzondere blauw van de zee en de kleurrijke architectuur - heb ik persoonlijk nog een extra reden. Vorig jaar hebben Eugene Rhuggenaath en ik allebei een nieuwe regeringsploeg en een nieuw regeerakkoord gepresenteerd. Dat van ons heet keurig ‘Vertrouwen in de toekomst’. Dat vertrouwen hebben we natuurlijk, maar het klinkt een beetje algemeen. Op Curaçao kozen de collega’s voor ‘Realisando e Máksimo Potensial di Kòrsou’. Het potentieel van Curaçao maximaal waarmaken. Een prachtige titel waar net wat meer energie in zit.

Veelbelovende projecten

Curaçao maakt een nieuwe start en stroopt de mouwen op. Met allerlei plannen om de economie te versterken en het land aantrekkelijker te maken voor investeerders waarbij houdbare overheidsfinanciën natuurlijk hoog op de agenda moeten staan.

Met veel aandacht voor onderwijs en voor de jonge generatie, om het grote probleem van de jeugdwerkloosheid vanuit de basis aan te pakken. En het is ook zichtbaar in allerlei lopende en veelbelovende projecten. Van de oplevering van de megapier en nieuwe hotels tot de fabelachtige make-over van het historische Pietermaai.

Minister Steven Martina voorspelde vorig jaar dat Curaçao zich moest voorbereiden op een boost van de economie. En ik hoop dat die voorspelling uitkomt. Dat zou na een aantal jaren met nauwelijks economische groei en met alle onzekerheid rond

06 |

Handelsmissie

Venezuela goed nieuws zijn. Voor de bevolking van Curaçao.

Voor de bedrijven op het eiland. En voor ondernemers die kansen zien op het eiland. Het is goed dat alle kansen die er zijn het volle licht krijgen.

Damen Shipyards is een goed voorbeeld van een bedrijf dat die kansen al eerder zag en ook heeft gegrepen. Voor deze oerNederlandse wereldspeler is Curaçao de gedroomde basis voor het verrichten van scheepsreparaties op de zeeroute naar het Panamakanaal. Voor Curaçao betekent de komst van Damen extra werkgelegenheid, ook voor lokale maritieme en andere bedrijven, extra overnachtingen en horecaomzet en - heel belangrijk - een enorme impuls voor het vakonderwijs aan jonge mensen.

‘Het is goed dat alle kansen die er zijn het volle licht krijgen’ Unique selling point

Damen heeft het goed gezien. Want Curaçao is niet zomaar een mooi vakantie-eiland, al is het dat ook. Het is ook niet zomaar een eiland in het Caribisch gebied met 150.000 inwoners.

Curaçao heeft een fantastische strategische ligging in een afzetgebied waar 44 miljoen mensen wonen. De mensen en bedrijven op Curaçao kennen zowel de Nederlandse als de Latijns-Amerikaanse cultuur en regels. De Curaçaoënaars spreken behalve Papiaments Nederlands, Engels én Spaans. Het eiland heeft geweldige verbindingen naar Amsterdam, Panama,

Colombia, Brazilië en de VS. En zo kan ik nog wel even doorgaan.

Maar waar het om gaat: Curaçao is een fantastische springplank naar Latijns-Amerika, zoals Nederland de Gateway to Europe is.

En dat is ons gezamenlijke unique selling point: we linken als Koninkrijk der Nederlanden twee continenten en twee culturen aan elkaar. Dat is redelijk uniek en het geeft Nederlandse bedrijven die op Curaçao investeren meteen een enorm voordeel.

En dat geldt zeker nu de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland alle handels- en exportinstrumenten ook beschikbaar stelt voor ondernemers in de Caribische delen van het Koninkrijk. Dat maakt de stap van en naar het eiland en naar de Latijns-Amerikaanse regio nog kleiner. Zowel voor de bedrijven op Curaçao als voor de Nederlandse ondernemers met investeringsplannen is dit goed nieuws.

Investeringsmissie

Ik was zelf 5 jaar geleden met een bedrijvendelegatie op bezoek in het Caribisch deel van het Koninkrijk. Dat was eigenlijk voor

Minister-president Mark Rutte kondigde aan begin volgend jaar met een handelsmissie naar Curaçao te komen.

het eerst dat we ons in koninkrijksverband realiseerden dat we ook zakelijk nog veel beter kunnen samenwerken. Sindsdien is er het nodige gebeurd en zijn allerlei veelbelovende contacten gelegd. Ik noem de lopende gesprekken over de mogelijkheden van deelname van de haven van Rotterdam in de haven van Curaçao. Voor Rotterdam een nieuwe vooruitgeschoven post in een ander deel van de wereld. Voor Curaçao een kansrijk partnerschap met een van de grootste, modernste en best georganiseerde havens ter wereld. Een ander goed voorbeeld is de MoU met TNO. Van dat soort initiatieven hebben we er nog veel meer nodig.

Vandaar mijn voornemen om begin volgend jaar met een nieuwe investeringsmissie naar Curaçao te reizen. Ik roep bedrijven en instanties op zich bij deze missie aan te sluiten. Laat ons dat prachtige motto van het Curaçaose regeerakkoord gezamenlijk verbreden en tot het onze maken. Huntu nos por realisa e máksimo potensial di nos Reino. Samen kunnen we het potentieel van ons Koninkrijk maximaal waarmaken!”

07 | CURAÇAO

WE ZIJN

OUT OF OFFICE LAAT EEN BERICHT ACHTER NA DE PLONS.

08 |

ONTDEK MEER OP

Economie

EEN AANGENAAM INVESTERINGSKLIMAAT Voor veel Nederlanders is Curaçao mede vanwege de zonzekerheid de favoriete vakantiebestemming.

Dat het investeringsklimaat er minstens zo aangenaam is is minder bekend. ,,En dat is jammer. Voor Curaçao, maar zeker ook voor Nederlandse en internationale ondernemers die daardoor kansen laten liggen”, constateert Sascha Mercer, Senior Beleidsadviseur Economische Ontwikkeling bij het Kabinet van de Gevolmachtigde Minister. ,,Ik houd mij bezig met economische diplomatie. Het is mijn taak het beeld dat over Curaçao bestaat in overeenstemming te brengen met de werkelijkheid. Uiteraard heeft Curaçao, zoals elk land, zijn challenges, maar daar wordt door de regering aan gewerkt. Wat ik doe is met name via relatienetwerken kandidaat-investeerders van de juiste informatie voorzien. Ik deel met geïnteresseerden dat Curaçao behalve een fijne zonbestemming ook een prima plek is om zaken te doen. Wij hebben veel te bieden. We zijn deel van het Koninkrijk, de wetgeving is op Nederlandse leest geschoeid, de bevolking is meertalig en we hebben goede connecties in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied. Door de gunstige ligging en de goede voorzieningen is Curaçao de ideale hub voor bedrijven die willen profiteren van groeimarkten in Latijns-Amerika. Men realiseert zich vaak niet dat er een potentieel bereik is van zo’n 650 miljoen consumenten. De luchtverbindingen met de regio zijn goed. We zijn als het ware de tropische voortuin van Nederland. Bovendien is het leefklimaat fantastisch. Op Curaçao gaan het zakelijke en aangename goed samen.”

Ambities

Mercer weet waar ze het over heeft. Na het doorlopen van de lagere school in Willemstad volgde ze in Nederland de middelbare en de Hogere Hotelschool in Den Haag. Terug in de Cariben heeft ze carrière gemaakt in toerisme en marketing. Ze schopte het onder meer tot Marketing & Business Development Director van Antigua. Vorig jaar ging ze aan de slag bij het Curaçaohuis. ,,De ambities van de regering spreken mij aan. Het signaleren van kansen is mij op het lijf geschreven. Ik proef dat er bij het Economie

Sascha Mercer: ,,Het zakelijke en het aangename gaan op Curaçao goed samen.”

bedrijfsleven in Nederland veel interesse is de mogelijkheden te verkennen. Dat bleek ook tijdens de succesvol verlopen bijeenkomst in Den Haag waar minister-president Rutte heeft aangekondigd met een investeringsmissie naar Curaçao te gaan. Het is nu zaak om aan die bijeenkomst een follow-up te geven en ondernemers bij wie de interesse is gewekt van nadere informatie te voorzien en hun vragen te beantwoorden.”

Momentum

Voor investeerders lijkt dit het momentum om de oversteek te maken. Het Kabinet Rhuggenaath heeft in zijn eerste jaar grote stappen gezet naar een nieuwe, gediversifieerde economie. ,,Vooral in de sectoren maritiem/logistiek, duurzaamheid, agro en innovatie liggen er kansen. Wij richten ons vooral op het midden- en kleinbedrijf van Nederland. Wat voor Nederlandse begrippen een kleine onderneming is is naar Curaçaose maatstaven al gauw middelgroot. Samen zakendoen zie ik als een mooie manier om invulling te geven aan de koninkrijksband.”

Sascha Mercer is bereikbaar via s.mercer@kgmc.n

09 | CURAÇAO

Partnership

HAVENBEDRIJF ROTTERDAM ZIET CURAÇAO ZITTEN President-directeur Allard Castelein

Het Havenbedrijf Rotterdam en Curaçao Ports Authority (CPA) zijn met elkaar in gesprek over een vergaande vorm van samenwerking die haar beslag moet krijgen in een participatie, reden waarom ook de regering in Willemstad als aandeelhoudster van CPA nauw bij de onderhandelingen betrokken is.

,,Eind 2016 heeft CPA contact met ons opgenomen”, begint president-directeur Allard Castelein van Port of Rotterdam zijn verhaal over het hoe en waarom. ,,Vrij snel daarna zijn er meerdere interacties geweest, eerst met de mensen van CPA en daarna ook met premier Rhuggenaath en minister Martina. De vraag was of wij geïnteresseerd zijn om vanuit onze ervaring ondersteuning te verlenen bij de verdere ontwikkeling van de haven van Curaçao. In de loop der tijd is dat breder getrokken, want er komen nogal wat uitdagingen op CPA en Curaçao af op gebieden waarmee wij eerder al ervaring hebben opgedaan. Dan moet je denken aan de energietransitie, maar ook aan het slim inzetten van digitalisering bij bijvoorbeeld de afhandeling van goederen.”

Verbondenheid

President-directeur Allard Castelein van het Havenbedrijf Rotterdam: ,,Curaçao kan zich ontwikkelen tot logistiek centrum.”

10 |

Partnership

Dat de havens van Rotterdam en Curaçao - de eerste verwerkt jaarlijks 467 miljoen ton goederen, de tweede 0,8 miljoen onvergelijkbare grootheden zijn is voor Castelein geen reden zijn neus op te halen voor samenwerking. ,,Curaçao maakt deel uit van het Koninkrijk. Die verbondenheid is voor ons relevant. En wij weten uit eigen ervaring hoe groot en complex de uitdagingen zijn en dat het dus voor een wat kleinere organisatie helemaal lastig is om op het juiste moment de juiste stappen te zetten. Waarom zouden wij dan niet onze kennis, kunde en ervaring elders in het Koninkrijk delen? Ik wil niet suggereren dat wij alle kennis in huis hebben, maar met vraagstukken zoals de transitie van fossiele industrie naar schoon en duurzaam hebben wij veel ervaring. Wij willen daarom graag samenwerken aan een oplossing die voor Curaçao het beste is.”

Het eiland is geen onbekend terrein voor Castelein. ,,Tijdens mijn opleiding tot arts heb ik begin jaren ‘80 mijn coschap gelopen in het Sehos. Sindsdien kom ik er vaak; met plezier.” Daardoor is hij goed op de hoogte van een van de uitdagingen: de raffinaderij waarvoor een strategisch partner wordt gezocht. ,,Ik zie de

economische betekenis en het belang van de werkgelegenheid.

Je moet niet krampachtig vasthouden aan het oude, maar ook niet denken dat je vernieuwt door het licht uit te doen en ergens anders iets nieuws te beginnen. De kunst is hoe je het bestaande kunt vernieuwen met behoud van werkgelegenheid. Dat is een proces waarvoor je de tijd moet nemen. Ik spreek er met enige regelmaat met de premier over.”

‘Er is handelsgeest op het eiland’ Perspectieven

Het opereren in verre markten is voor het Rotterdamse havenbedrijf niet nieuw. ,,Wij hebben een internationale divisie.

Wij werken op verschillende manieren samen met havens in onder meer Indonesië, Brazilië en Oman; als adviseur, leverancier, havenmanager en investeerder. We zijn gewend te acteren in andere regio’s en om te gaan met andere culturen en andere dimensies in grootte en complexiteit. Ik zie daarin een toegevoegde waarde voor onze eigen organisatie en mensen. Het is van belang dat wij ons internationaal manifesteren; dat we leren van de problematiek elders en op de hoogte zijn van wat zich in de wereld afspeelt. Die overweging geldt ook voor onze interesse voor Curaçao.”

Castelein is positief over de toekomst van de Curaçaose haven als logistiek centrum in de regio. ,,Het is economisch niet rendabel als elk eiland in de Cariben een eigen infrastructuur ontwikkelt. Voor een heel aantal goederenstromen is het logisch als Curaçao zich als hub positioneert, bijvoorbeeld voor LNG. De geografische ligging is goed en er is handelsgeest op het eiland. Ik wil niet zeggen dat het een tweede Singapore kan worden, het zal altijd kleinschaliger blijven, maar ik zie wel degelijk perspectieven. De ontwikkelingen die we samen met CPA en de regering in gang willen zetten zullen onder meer door de inzet van moderne apparatuur en slimme systemen leiden tot meer efficiency en dus lagere kosten. Daarvan profiteren niet alleen bedrijven die gebruikmaken van de haven, maar de gehele economie.”

Curaçao ook zo zal gaan. Wij zullen zeker lijntjes uitzetten naar bedrijven in het Rotterdamse havengebied waarvan wij denken dat die interesse kunnen hebben voor de ontwikkelingen die op Curaçao gaan plaatsvinden.”

Het Rotterdamse havenbedrijf kiest bewust voor een aandeelhouderschap. ,,Wij willen geen samenwerking voor een, twee of vijf jaar, maar zien het als een lange termijntraject.

Daarom willen wij onze betrokkenheid graag bevestigen en bestendigen door medeaandeelhouder te worden. Het gaat om een minderheidsaandeel. Ik denk dat het terecht is dat de regering een significant meerderheidsbelang wil houden. We zijn in gesprek hoe we hier concrete invulling aan geven.”

Investeren

Castelein noemt het vanzelfsprekend als medeaandeelhouder mee te investeren, maar wil niet vooruitlopen op zaken als hem wordt gevraagd wat daarbij prioriteit zou moeten krijgen. ,,Die vraag komt te vroeg,. Het is niet aan een beoogd kleine minderheidsaandeelhouder om te bepalen waar de prioriteiten liggen. Wij denken en praten graag mee vanuit onze expertise, maar pretenderen niet de zaak even te gaan aansturen. Wij willen het echt samen doen en op een manier die goed is voor Curaçao.”

Minister Martina kijkt goedkeurend toe hoe president-directeur Castelein van Port of Rotterdam en CEO De Castro van CPA de samenwerking met hun handtekening bezegelen.

Lange termijn

De betrokkenheid van een gerenommeerde partij als Port of Rotterdam zal naar verwacht een positief effect hebben op de bedrijvigheid. ,,Wij zien dat andere havengerelateerde ondernemingen geïnteresseerd raken in een haven zodra wij er actief zijn. Ze weten dat wij zorgen voor efficiency, veiligheid en een goed niveau van serviceverlening. Ik denk dat het op

11 | CURAÇAO

Economie

HAVEN JAAGT ECONOMISCHE VERNIEUWING AAN Humberto de Castro, chief executive officer CPA

,,Wij hanteren het zogeheten landlord port model”, steekt CEO Humberto de Castro van wal. ,,Dit houdt in dat CPA terreinen en infrastructuur in eigendom heeft en deze op basis van lange termijnconcessies in lease geeft aan particuliere exploitanten. In de praktijk betekent dit dat CPA zich niet alleen met het beheer van scheepvaart- en havenfaciliteiten als zodanig bezighoudt, maar steeds vaker ook met het creëren van mogelijkheden voor nieuwe economische activiteiten. In deze context hebben wij als havenautoriteit vier hoofdrollen.

Als ontwikkelaar ontwikkelen we havengebonden gebieden en faciliteiten, als serviceprovider zorgen wij voor sleepboten, loodswezen, kaden en boeien, als sectormanager doen we de coördinatie van de cluster van dienstverleners en als toezichthouder zien wij toe op handhaving, registratie, wetgeving, inspectie, omgeving/natuur en veiligheid. Het gaat dus niet sec om de faciliteiten, maar vooral ook om het optimaliseren van de economische bijdrage die de haven en onze organisatie kunnen leveren aan de economie van het land.”

Multifunctioneel CPA’s chief executive officer Humberto de Castro verwacht veel van de samenwerking met het Havenbedrijf Rotterdam.

Voor de verdere uitbouw van Curaçao tot Gateway to the Caribbean is de haven van Willemstad van grote betekenis. De rol van Curaçao Ports Authority (CPA) strekt dan ook heel wat verder dan louter het beheren van het havengebied en de overige maritieme voorzieningen op het eiland. Dat is een van de redenen waarom CPA met het Havenbedrijf Rotterdam in gesprek is om de al langer bestaande samenwerking te intensiveren.

12 |

Economie

Curaçao ligt in maritiem opzicht uiterst gunstig, maar is bovendien gezegend met meerdere natuurlijke havens. Onder het beheer van CPA (waarvan de overheid aandeelhouder is) valt veel meer dan het gebied rond het Schottegat, de kaden en terminals langs de Annabaai en de megapieren. Het havenbedrijf exploiteert tevens de diepzeehaven bij Bullenbaai, Caracasbaai, St. Michielsbaai en Fuikbaai. ,,Met deze verschillende multifunctionele havens zijn we in staat aan elk type vaartuig diensten te verlenen. We hebben daarvoor een sterke maritieme cluster: droogdokken voor scheepsreparaties en onderhoud, bunkers, een containerterminal, een training/certificatie-centrum etc.”

Onlangs hebben CPA en Port of Rotterdam hun handtekening

‘De natuur heeft Curaçao een prachtige haven geschonken’ Vorig jaar is de tweede megapier in gebruik genomen. Op de achtergrond het havengebied rond het Schottegat.

gezet onder de afspraak nauwer te gaan samenwerken. ,,Wij hebben al jaren een heel goede relatie. In juni hebben we een zogeheten ‘Port Advisory Agreement’ gesloten. Deze overeenkomst formaliseert onze relatie. CPA kan gebruikmaken van de expertise en het netwerk van Port of Rotterdam. Wij willen tevens de mogelijkheden exploreren om verder zaken met elkaar te kunnen doen en met havens die vallen binnen het wereldwijde netwerk van Port of Rotterdam.”

Duurzaamheid

Het streven van CPA om de haven in samenwerking met de Rotterdamse collega’s verder te ontwikkelen is een belangrijke

Met dank aan de ijstijd

Je kunt het je bij 31 graden lopend over de beroemde pontjesbrug nauwelijks voorstellen, maar Curaçao heeft zijn unieke haven te danken aan de laatste ijstijd. Aan het einde daarvan, zo’n 10.000 jaar geleden, smolt het ijs in het Schottegat dat zich vervolgens met via de Annabaai binnenstromend zeewater vulde. In 1827 startte de eerste geregelde pakketdienst tussen Europa en Curaçao. In 1901 deed voor de eerste keer een cruiseschip Willemstad aan. In 1915 kreeg de haven een enorme impuls door de bouw van de raffinaderij. In 1926 werd het eerste droogdok in het Schottegat in gebruik genomen. De grootste vrachtschepen kunnen onder de 55 meter hoge Julianabrug door, maar voor de jongste generatie cruiseschepen is dat te laag. Daarvoor is in 1999 naast de monding van de Annabaai een megapier gebouwd, in 2017 gevolgd door een tweede.

steun in de rug van de regering in haar ambitie buitenlandse investeerders aan te trekken. ,,CPA fungeert als aanspreekpunt voor de maritieme sector en faciliteert de coördinatie tussen investeerders en de publieke/private sector. Wij beheren verschillende locaties waar potentiële investeerders zich kunnen vestigen.”

De Curaçaose haven wordt sinds 2004 beheerd conform de ISPS code van de International Maritime Organization. Sinds 2002 is CPA ISO 9001 gecertificeerd door Lloyds en sinds 2015 tevens ISO 14001 gecertificeerd. ,,Ons doel is de havens verder te ontwikkelen. Er vindt een transitie plaats binnen het bedrijf waarbij het accent niet alleen ligt op de operationele aspecten van de scheepvaart, maar tevens op de ontwikkeling van de maritieme sector in het algemeen en de koppeling hiervan aan de havengebonden gebieden. Synergie staat centraal.

Uiteraard heeft duurzaamheid daarbij onze volle aandacht.

Wij hebben overigens ook strategische overeenkomsten met andere havens waaronder Miami, Aruba, Panama en Cuba.

Voorts zijn we aangesloten bij internationale organisaties zoals de Caribbean Shipping Association (CSA), de Florida Caribbean Cruise Association (FCCA) en de American Association of Port Authorities (AAPA).”

Toekomst

De Castro verwacht veel van de samenwerking met het Rotterdamse havenbedrijf. ,,De natuur heeft Curaçao een prachtige haven geschonken, het is aan ons mensen om dit cadeau optimaal te benutten. Als CPA kunnen we heel veel zelf, maar de slag naar de toekomst die we hebben ingezet kunnen we sneller maken door ons voordeel te doen met de ervaring en kennis die elders is opgedaan.”

I: www.curports.com

13 | CURAÇAO

Innovatie

WILLEMSTAD KRIJGT DIGITAL TWIN TNO gaat een digitaal evenbeeld van Curaçao bouwen. Die ambitie hebben de Curaçaose regering en het gerenommeerde kennis- en onderzoeksinstituut vastgelegd in een Memorandum of Understanding. ,,Voor het einde van het jaar gaan we starten”, belooft Managing Director van de TNO-Unit Traffic & Transport Ellen Lastdrager.

,,Tijdens een TNO-relatiedag in februari kwam ik naast gevolmachtigde minister Begina te zitten. We raakten aan de praat over wat TNO voor Curaçao zou kunnen betekenen en andersom, wat Curaçao de Nederlandse samenleving en industrie te bieden heeft. Enkele weken later hebben we minister-president Rhuggenaath ontvangen. Daarbij was ook onze Raad van Bestuur aanwezig. We hebben geconstateerd dat

Managing Director van de TNO-Unit Traffic & Transport Ellen Lastdrager.

14 |

Innovatie

er voor beide partijen interessante aanknopingspunten waren om verder te verkennen, bijvoorbeeld op het gebied van duurzame energie en duurzame mobiliteit. In mei hebben we minister Leito van Verkeer, Vervoer en Ruimtelijke Planning in ons testcentrum in Helmond rondgeleid en in juli was er nog een gesprek met minister Martina van Economische Ontwikkeling.”

Leefbaarheid

De vraag of TNO kan bijdragen aan de vernieuwing van de economie door de toepassing van innovatieve technologie werd door beide partijen met een volmondig ja beantwoord. ,,Waar het uiteindelijk om te doen is, is het verbeteren van de leefbaarheid van een stad. Het gaat om de burger, die moet er voordeel van hebben. Vaak worden technologische ontwikkelingen negatief benaderd, bijvoorbeeld omdat het ten koste zou gaan van werkgelegenheid of het werk er minder leuk op wordt. Het is onze ervaring dat er juist nieuwe werkgelegenheid bij komt en ook nog eens van een hoger niveau. En dat het werken er voor de mensen prettiger op wordt.” De digital twin die TNO van Willemstad in aanbouw heeft gaat de regering in staat stellen de (beperkte) overheidsmiddelen effectiever in te zetten en het risico op verkeerde keuzes te minimaliseren. ,,De methodiek die wij hebben ontwikkeld is in feite een enorm simulatieplatform. We ontwerpen in 3D een stad tot op straatniveau. Vervolgens worden er allerlei data ingevoerd. Het systeem vangt via het internet of things real time informatie op, bijvoorbeeld waar auto’s rijden en mensen lopen. Je kunt zelfs zien waar de luchtkwaliteit slechter is. Wat wij met het blote oog niet zien kun je in de digital twin zichtbaar maken. Je kunt verschillende scenario’s simuleren.”

‘Curaçao is een ideale ontwikkelplek’ Effecten

,,Van elke ingreep die je doet worden onmiddellijk de effecten inzichtelijk. Je komt er achter waar je met het oog op verkeersstromen of de luchtkwaliteit het beste kunt bouwen en waar juist niet. Een nieuwe wijk verhoogt de vraag naar energie, maar zijn de kabels die er liggen dik genoeg? Je stopt namelijk ook de capaciteit van het kabelnetwerk in het systeem. Hoe kun je de energievraag koppelen aan het aanbod van duurzame

energie? Curaçao is rijk aan wind- en zonne-energie die je als samenleving maximaal wil benutten. Het voordeel van een digital twin is dat je een eventueel waterbedeffect kunt voorzien.

Het komt in de praktijk regelmatig voor dat er voor een knelpunt een oplossing wordt bedacht waarvan later blijkt dat daarmee het probleem alleen maar is verplaatst.”

Voor de toepassing van het systeem heeft TNO samenwerking gezocht met de Universiteit van Curaçao. ,,Wij zijn geen commercieel bedrijf, geen marktpartij. Wat wij uit eigen middelen - enkele miljoenen - hebben ontwikkeld is de basis. De toepassingen laten wij over aan bedrijven, maar in dit geval ook aan de universiteit. Die kan het systeem afhankelijk van de onderzoeksvraag van de regering doorontwikkelen door er data en toepassingen aan toe te voegen. Wat het voor Curaçao extra interessant maakt is als er bedrijven gebruik willen maken van de digital twin. Ook voor ons en Nederlandse bedrijven kan dit project als een mooie showcase dienen voor potentiële klanten in Latijns-Amerika.”

Ontwikkelplek

Tot nu toe heeft alleen Antwerpen een digitaal evenbeeld. ,,We zijn bezig met Amsterdam en Rotterdam, maar op Curaçao willen we het systeem zo volledig mogelijk maken. Doorgaans wordt begonnen met het in beeld brengen van vervoersstromen zodat je het openbaar vervoer daar optimaal op kunt afstemmen. Maar de methodiek kun je voor alle vakgebieden toepassen, van onderwijs tot zorg. Je kunt werkelijk alles met alles verknopen zodat je van elke beleidsbeslissing vooraf het inzicht hebt wat de beste optie is. De relatief kleine schaal maakt Curaçao tot een ideale ontwikkelplek. Het gebied is compact dus makkelijker te overzien. En je hebt met minder stakeholders te maken. Omdat er maar een bestuurslaag is is draagvlak beter te organiseren.”

Voor Willemstad wordt begonnen met twee concrete toepassingen. ,,We hebben met minister Leito gesproken over de verduurzaming van het openbaar vervoer door de inzet van elektrische bussen. Daarvoor is het onder meer van belang te kijken naar de oplaadcapaciteit op de routes om te voorkomen dat een bus als gevolg van een lege batterij halverwege stil komt te staan. De tweede concrete invulling is de ontwikkeling van een Green Village, een living lab waar duurzame technologie met betrekking tot energie, water en afval wordt ingezet. Wij zien dit als een begin. We willen er een echte samenwerking van maken met de regering en de universiteit waarbij wij de kennis die wij in Nederland hebben opgedaan overdragen. En de ervaring die wij op Curaçao gaan opdoen weer kunnen vertalen naar de situatie in Nederland”, aldus Lastdrager.

15 | CURAÇAO

Duurzaamheid

KLAAR VOOR REVOLUTIE IN ENERGIE Aqualectra-topman Darick Jonis

,,Wij zijn de enige aanbieder van drinkwater en elektriciteit op Curaçao, maar dat wil niet zeggen dat wij ons gedragen als een monopolist. Als we dat zouden doen was het snel met ons afgelopen. Klanten zouden onmiddellijk hun eigen energie gaan produceren.” Acting chief executive officer Darick Jonis durft de stelling aan dat Aqualectra zeker niet minder klantgericht denkt dan commerciële energieaanbieders in competitieve markten. ,,Wij hebben als overheidsbedrijf een bijzondere verantwoordelijkheid. Energiekosten vormen een aanzienlijke factor in de cost of doing business. De regering wil de economie stimuleren door het aantrekken van investeerders uit onder meer Nederland.

Daarbij helpt het als wij er in slagen de tarieven zo laag mogelijk te houden. Dat is ons de afgelopen jaren goed gelukt.” Dat is vooral te danken aan de efficiencyslag die het energiebedrijf rond 2010 heeft ingezet. ,,Wij hebben onszelf heruitgevonden”, vat Jonis de ingrijpende herstructering samen die het bedrijf heeft doorgemaakt sinds hij er in 1994 in dienst trad.

Investeringen

,,Het afgelopen decennium is er veel gedaan om onze organisatie klaar te maken voor de toekomst. Wij kwamen financieel gezien uit een moeilijke tijd, maar we zijn inmiddels vier jaar op rij winstgevend. Dat is hard nodig, niet alleen om het salaris van

16 |

Duurzaamheid

,,Het gaat meer en meer om Value Added Services”, aldus Aqualectra-topman Darick Jonis.

onze zeshonderd-plus medewerkers te kunnen betalen, maar ook om de noodzakelijke investeringen te kunnen doen. We zitten in een sector waar de ontwikkelingen zich razendsnel opvolgen.” De investeringskeuzes die Aqualectra de afgelopen jaren heeft gemaakt zijn goed uitgepakt, zowel voor het bedrijf als zijn klanten. En niet te vergeten het milieu, want naast betrouwbaarheid en betaalbaarheid is duurzaamheid leidraad bij de beslissingen die in de directiekamer worden genomen. ,,Tot 2014 produceerden wij drinkwater door zeewater te koken en de vrijkomende damp om te zetten in condens. In 2014 zijn wij overgestapt op reverse osmose waarbij het zeewater in twee stappen via fijnmazige filters wordt gezuiverd. Deze methodiek is aanzienlijk goedkoper dan het verdampingsproces want je hebt geen brandstof meer nodig om te koken. Het is dus ook duurzamer. Vijf jaar geleden zijn we begonnen met het vervangen van het veertig tot zestig jaar oude gegalvaniseerde leidingnet van ruim 2.500 kilometer naar kunststof. Dat is beter voor het milieu en het heeft een veel langere levensduur.”

De historie van Aqualectra gaat terug naar 1893 toen de Amerikaanse consul Leonard B. Smith een vergunning kreeg om elektriciteit te produceren en te distribueren op het eiland. Vier jaar later werd de eerste elektrische lamp ontstoken. In 1907 nam het onlosmakelijk aan Curaçao verbonden Maduro & Sons het bedrijf over.

Twintig jaar later kwam het in handen van de Nederlands Indische Gasmaatschappij, in 1950 omgedoopt tot de Overzeese Gas en Elektriciteits Maatschappij OGEM. Intussen (1929) was gestart met het uit zeewater destilleren van drinkwater. In 1977 kwamen de productie en distributie van drinkwater en elektriciteit onder de namen KAE en KODELA in beheer van de eilandelijke overheid. In 2001 werd de huidige bedrijfsnaam Aqualectra geïntroduceerd. Per 2018 zijn de twee organisaties KAE en KODELA verenigd in één bedrijf: Aqualectra NV.

September tot en met november zijn warme maanden en dus staan de airco’s in de hoogste stand, maar in die periode is er ook weinig wind. Voorlopig zullen we dus een back-up nodig hebben. Daarvoor hebben we kleine motoren die snel kunnen reageren.”

Duurzaamheid blijft het sleutelwoord. ,,We willen pionier zijn in het Caribisch gebied. We gaan bijvoorbeeld elektrisch autorijden promoten. En binnenkort beginnen we met het uitrollen van slimme energiemeters zodat we vraag en aanbod beter op elkaar kunnen afstemmen. Het geeft de klant bovendien een goed inzicht in zijn energieconsumptie. Verder gaan we tweedegraads water aanbieden. Het is duur en niet duurzaam drinkwater te gebruiken voor irrigatie ten behoeve van landbouw of hoteltuinen en industriële doeleinden zoals in de scheepvaart.”

‘Het zijn spannende tijden’ Pro-actief

Jonis voorspelt een revolutie op energiegebied die niet onderdoet voor die van de telecommunicatiewereld waarin hij voor zijn overstap naar Aqualectra werkzaam was. ,,Als we ons zouden blijven richten op het verkopen van kilowatturen overleven we niet. Het gaat meer en meer om de Value Added Services (VAS) die je je klanten kunt aanbieden We staan nu al naast de klant als het gaat om het verlagen van zijn energierekening. Wij denken daarin pro-actief mee. En het blijft niet bij denken. De investeringen die we de afgelopen jaren hebben gedaan hebben geleid tot lagere tarieven. Op dat pad gaan we door. Om de uitdagingen die in de komende jaren op ons afkomen aan te kunnen zijn we op zoek naar samenwerking met Nederlandse energiebedrijven waarmee we kennis en ervaring kunnen uitwisselen. We hebben al wat informele contacten. Het zijn spannende tijden en het gaat nog veel spannender worden.”

Wind en zon

Voor de opwekking van elektriciteit wordt in toenemende mate gebruik gemaakt van de overvloedig op Curaçao beschikbare wind en zon. ,,Met de uitbreiding vorig jaar van het windmolenpark is het aandeel hernieuwbare energie naar tegen de 23% gestegen. We verwachten in 2020 de grens van 30% te passeren.

Wij zitten midden in het aanbestedingsproces voor een 15 Megawatt zonnepark met opslag. Het lastigste bij het incorporeren van nieuwe energiebronnen is het bewaren van netstabiliteit.

Aqualectra haalde in 2017 een omzet van Nafl. 471 miljoen en een winst voor belasting van 18,8 miljoen.

Het bedrijf leverde vorig jaar 10.693.000 m3 drinkwater en 676.231 gigawatt-uur elektriciteit aan zo’n 84.000 afnemers.

17 | CURAÇAO

Toerisme

CORENDON OP CURAÇAO: EEN ONBEDOELD SUCCES Eigenlijk was het helemaal niet zijn bedoeling iets op Curaçao te beginnen, maar nu is hij er een van de grotere investeerders en is hij er vaker te vinden dan in zijn geboorteland. Ondernemer Atilay Uslu brengt met zijn reisorganisatie Corendon niet alleen jaarlijks 25.000 vakantiegangers naar het eiland, hij investeert ook fors in de upgrading en uitbreiding van het bij Nederlandse vakantiegangers populaire Livingstone Jan Thiel-resort.

De in Turkije geboren zakenman groeide op in Haarlem. Na banen bij Fokker en KPN begon hij een shoarmazaak. Hij verdiende er goed mee, maar kreeg er na drie jaar genoeg van om tot diep in de nacht in de weer zijn. ,,Ik zag drie mogelijkheden: groenteboer, boekhouder of een reisbureau starten. Ik hou niet van kou en boekhouden lijkt me geestdodend.” Dus werd het - in 1994 - een reisbureau. Wel iets anders dan een shoarmatent. ,,Het principe komt op hetzelfde neer: je moet je klanten goed bedienen. Er is wel andere kennis voor nodig, maar de essentie van zakendoen is je klanten aan je te binden door ze een goede service te geven. Met die shoarmazaak had ik een vaste klantenkring en die heb ik nu ook.

Klanten van het eerste uur boeken nog steeds reizen bij me.”

in werkelijkheid heb ik al mijn geld in dat eerste jaar verloren. De airline ging failliet. Mijn klanten hadden mij hun vertrouwen gegeven door vooruit te betalen dus vond ik dat ik ze schadeloos moest stellen. Ik heb mijn huis dat ik van mijn vader had gekregen verkocht en het spaarpotje dat ik aan mijn shoarmazaak had overgehouden aangesproken. Ik wilde per se geen faillissement. Het gevolg was dat iedereen mij heel betrouwbaar vond en ik het jaar daarop genoeg verdiende om mijn schulden te kunnen afbetalen.”

Gerucht

Corendon ontwikkelde zich in nog geen 20 jaar van eenmansreisbureau tot een van de grotere touroperators van Nederland

Afgeraden

Overigens ontraadde iedereen Uslu de overstap naar de reissector. Het boeken via internet was in opkomst en fysieke reisbureaus leken een uitstervend verschijnsel. Het tekent de zakenman in hem dat hij zich niets aantrok van de negatieve adviezen en begon met niet meer dan een tafel en een fax. ,,Meteen al in het eerste jaar verkocht ik vijfduizend tickets. Door de oorlog in Joegoslavië konden mensen niet meer met de auto naar Turkije. Ik kreeg eelt op mijn handen want ik had geen computer dus ik moest al die tickets met de hand uitschrijven.

In die tijd was de commissie nog hoog: 20%, waarvan ik de helft als korting aan klanten gaf. Op papier maakte ik veel winst, maar

18 |

Toerisme

Corendon-oprichter Atilay Uslu: ,,De essentie van zakendoen is je klanten aan je te binden door ze een goede service te geven.”

‘Iedereen is beter geworden van onze komst’ In een van de Amsterdamse hotels van Corendon is een gastenkamer uitgerust met de cockpit en een deel van de cabine van een Boeing 737.

met een eigen luchtvaartmaatschappij en inmiddels tien hotels.

In 2014 werd Curaçao als eerste verre bestemming aan het programma toegevoegd. ,,Dat was eerlijk gezegd niet mijn bedoeling. Ik heb het gerucht in de wereld gebracht dat wij Curaçao wilden gaan doen om de aandacht van de concurrentie af te leiden van wat ik werkelijk van plan was: bedden inkopen op Mallorca. Het werkte want TUI reageerde onmiddellijk met een brief naar de hotels op Curaçao dat wie zaken met ons zou gaan doen geen klanten van TUI meer zou krijgen. In de tussentijd kon ik in alle rust hotels op Mallorca contracteren.”

Niet alleen de concurrentie reageerde op het gerucht. De KLM liet weten Corendon-klanten wel naar Curaçao te willen vliegen. ,,Ze boden een leuke prijs dus dacht ik: waarom niet? Ik ben naar Curaçao gegaan - dat was voor mij de eerste keer - en ontdekte dat niemand zaken met me durfde te doen. Sommigen wilden zelfs niet eens met mij gezien worden. Uiteindelijk heb ik Livingstone wel zo ver gekregen. Later volgden ook het Hilton, Sunscape en Blue Bay. Op 2 januari 2014 vertrokken onze eerste 70 vakantiegangers naar Curaçao.” De twee laatst genoemde hotels vielen om verschillende redenen ook weer af. Het verlies aan bedden werd echter goed gemaakt door de komst van Kunuku Resort. Door middel van vooruitbetalingen heeft Corendon geholpen de ontwikkeling ervan mogelijk te maken, ,,maar we zijn geen aandeelhouder.”

Uitbreiding

Dat is wel het geval met Livingstone. ,,Dat kwam vorig jaar te koop en ik was bang dat TUI het zou kopen. Uit verdediging van onze positie hebben wij een aantal units gekocht en er meteen 114 bijgebouwd. Volgend jaar komen er nog eens 100 kamers bij zodat we op ruim 300 komen. We investeren flink. Na drie jaar kun je zeggen dat iedereen beter is geworden van onze komst.

TUI is gegroeid, de KLM is gegroeid, wij hebben er een interessante markt bij en Curaçao heeft er op jaarbasis 25.000 toeristen bij gekregen. Het bewijs dat concurrentie gezond is.”

Uslu zelf brengt zijn vakanties ook graag door op het eiland. ,,Ik ben dit jaar 50 geworden en mijn oude lichaam heeft in de wintermaanden behoefte aan warmte. Ik heb een huis tegenover Livingstone. Als ik in een hotel logeer willen andere gasten graag hun verhaal doen tegen mij. Ik heb daar geen problemen mee, maar mijn kinderen en vrouw willen graag dat ik mijn tijd met hun doorbreng. Het voordeel van Curaçao is dat het van alles wat heeft. Misschien niet de allerbeste stranden of de allerbeste hotels, maar het is zoals bij schaatsen: als je op alle onderdelen derde wordt ben je wel de wereldkampioen.”

Uslu is graag op Curaçao, maar is niet van plan er zijn oude dag te slijten. ,,Ik vind het heerlijk met een cocktail op een terras te zitten, maar alleen tijdens vakanties. Ik heb besloten tot mijn 90ste te werken.”

19 | CURAÇAO

Bestuur

‘Ik heb geen last van een opspelend ego.’

Minister Zita Jesus-Leito van Verkeer, Vervoer en Ruimtelijke Planning.

20 |

Bestuur

HET GAAT NIET OM WIE JE BENT, MAAR OM WAT JE DOET Minister Zita Jesus-Leito

Nee, een sexy portefeuille heeft ze niet, geeft minister Zita Jesus-Leito grif toe. Met Verkeer, Vervoer en Ruimtelijke Planning valt er bij het grote publiek weinig te scoren. Maar dat is wel het laatste dat haar bezighoudt want er liggen bovenop de gebruikelijke taken een paar loodzware dossiers op haar bord: een audit van de luchtvaartsector volgend jaar, in 2021 gevolgd door een audit van de maritieme sector. Inderdaad, geen klussen waar je stemmen mee trekt, maar het moet wel gebeuren.

En goed ook: het gaat om twee sectoren die van levensbelang zijn voor de Curaçaose economie.

van de Federal Aviation Administration (FAA). Sinds 2012 zit Curaçao in categorie 2. Dat legt allerlei beperkingen op, bijvoorbeeld voor het vliegen naar nieuwe bestemmingen in de VS en voor codesharing. Voor onze economie is het van groot belang weer categorie 1 te worden. Daarom geef ik daar prioriteit aan. Er is het afgelopen jaar nauw samengewerkt tussen onze burgerluchtvaartorganisatie en de ILT. Onze inspecteurs zijn door de ILT getraind en inspecteurs van de ILT zijn op Curaçao geweest. We hebben nog werk te doen, maar we zijn al zo ver dat ik durf te zeggen dat we de FAA binnen een jaar uitnodigen een pre-audit te doen.”

,,Beide audits gelden voor het gehele Koninkrijk. Dat is de reden waarom ik nu in Den Haag ben om met minister Cora van Nieuwenhuizen en haar staf te overleggen en werkafspraken te maken met alle betrokken uitvoeringsorganisaties zoals de Inspectie voor de Leefomgeving en Transport en Rijkswaterstaat.” De audits - de een uitgevoerd door de International Civil Aviation Organization (ICAO), de ander door de International Maritime Organization (IMO) - leveren de vier landen van het Koninkrijk bergen voorbereidingswerk op.

Voor de IMO-audit is weliswaar meer voorbereidingstijd, maar de materie is niet minder complex. ,,Ook hier trekken wij gezamenlijk op. De schepenwet is immers een koninkrijksaangelegenheid. Wel hebben wij ons eigen scheepsregister. Er varen wereldwijd zo’n 80 schepen onder Curaçaose vlag. Dat betekent dat wij de veiligheid van deze schepen moeten waarborgen. Dat kunnen wij niet zelf want die schepen zijn verspreid over de hele wereld en ze komen zelden of nooit in onze haven. Voor de controles huren wij gerenommeerde klassenbureaus in zoals Veritas. Een van de aandachtspunten in het overleg met Nederland is bijvoorbeeld: hoe bescherm je als vlagstaat je schepen tegen piraterij?”

Vanwege de zwaarte van deze dossiers wordt Jesus-Leito gezien als het werkpaard van het Kabinet Rhuggenaath. Een rol waar ze geen moeite mee heeft. ,,Ik heb geen last van een opspelend ego.

Ik wil de taken die mij zijn toevertrouwd zo goed mogelijk doen.

Op sommige terreinen is een achterstand die gedurende tientallen jaren is ontstaan. Dat ombuigen vergt een lange adem.

Want ik wil het wel duurzaam veranderen zodat er in de toekomst niet opnieuw achterstanden ontstaan. Dus ik richt mij vooral op het leggen van een fundament en dat gaat nu eenmaal

Samenwerking

,,Wij zijn een klein land met een beperkte capaciteit dus is het prettig om met Nederland samen te werken. De audit is heel veel omvattend waarbij veiligheid uiteraard een van de belangrijkere onderdelen is, maar bijvoorbeeld ook de meteo wordt beoordeeld. Ik heb mijn ambtgenote gevraagd om technische bijstand van mensen die over de benodigde specifieke deskundigheid beschikken. De minister is daartoe bereid.”

Voor de ICAO-audit heeft Jesus-Leito nog een andere horde te nemen: ,,Onze burgerluchtvaart terugbrengen naar categorie 1

Lange adem

21 | CURAÇAO

Bestuur

niet van vandaag op morgen. Ik realiseer mij maar al te goed dat je daarmee niet veel stemmen wint bij de verkiezingen. Dat geldt voor het gehele kabinet: wij moeten eerst opruimen voordat we weer kunnen opbouwen. Dat is electoraal lastig. We zullen een balans moeten vinden in veranderingen waarvan het land pas in een verdere toekomst de vruchten plukt en verbeteringen die de bevolking meteen merkt. Het is in het hedendaags politieke klimaat heel verleidelijk populistisch te werk te gaan. Je ziet dat in veel landen gebeuren, maar dat is niet mijn stijl.”

Trekkersrol

Jesus-Leito heeft na haar studie in Florida verschillende directiefuncties in het bedrijfsleven vervuld, in de telecommunicatie, verzekerings- en bankwereld. Vanaf 2004 was ze voor de PAR tot drie keer toe gedeputeerde met onder meer constitutionele zaken in haar portefeuille. Zij speelde als gedeputeerde een trekkersrol in de voorbereiding van de staatkundige hervorming van 2010 waarbij het land Nederlandse Antillen werd opgeheven en Curaçao autonoom land binnen het Koninkrijk werd. ,,Ik ben er trots op een bijdrage te hebben mogen leveren aan dat proces.” Hoewel de PAR de verkiezingen in dat jaar won werd de partij uit de eerste regering van het nieuwe land gehouden. ,,Dat was een klap. We konden het werk waaraan wij waren begonnen niet afmaken. De regering die er wel kwam heeft grote schade toegebracht aan de invulling van onze autonomie. We ondervinden daar vandaag de dag nog steeds hinder van.”

Stap opzij

Ook de PAR leed er onder. De partij zakte van 8 naar 4 zetels en kreeg te maken met interne verdeeldheid waardoor de fractie in 2014 nog maar uit twee bestond. Het was wachten op de definitieve ondergang, maar onder aanvoering van Jesus-Leito trad het herstel in. ,,Wij voerden stevig oppositie. Toen de coalitie dreigde te vallen zijn wij er toch ingestapt en heb ik Eugene (huidig premier Rhuggenaath; red) gevraagd minister van Economische Ontwikkeling te worden. Hij heeft dat succesvol gedaan en bij de verkiezingen van 2016 behielden wij onze 4 zetels. Ik zie dat nog steeds als de kroon op mijn werk.

Eugene had overigens meer stemmen dan ik. Ik heb tegen hem gezegd: bij de volgende verkiezingen ben jij de lijsttrekker.”

Wat niemand op dat moment kon bevroeden was dat die verkiezingen nog geen jaar later kwamen. Tot veler verbazing - ze had tenslotte de partij gered - deed Jesus-Leito een stap opzij ten gunste van Rhuggenaath. ,,Ik ben trots op wat ik heb bereikt in de private sector en als gedeputeerde. In de politiek gaat het niet om wie je bent, maar om wat je doet. Je bent als persoon niet belangrijker dan je functie. Ik hoef me niet te bewijzen, ik ben 60

22 |

Bestuur

,,De relatie met Nederland is goed.

Er is aan beide zijden wil om samen te werken.”

en heb maar één ambitie en dat is de klus die ik nu doe zo goed mogelijk te klaren.”

‘Eerst opruimen, dan opbouwen’ Verwachtingen

En het kabinet? ,,Het gaat goed, maar het kan beter. Het is een club slimme, capabele mensen bij elkaar. Wat ons bindt is dat we allemaal het beste willen voor het land. Ik zie het als een orkest dat uit uitstekende musici bestaat, maar nog moet groeien om de muziek harmonieus te laten klinken. Dat is geen eenvoudige opgave want er zijn voortdurend branden te blussen, zoals de impact die de situatie in Venezuela op onze samenleving heeft en de inmiddels gelukkig weer opgeheven beslaglegging op de olievoorraden van PdVSA. Het zijn incidenten waarop wij geen invloed hebben, maar waarvan de gevolgen onze aandacht opeisen. Als kabinet moeten wij er toch voor zorgen dat wij ondanks de waan van de dag vasthouden aan wat wij in deze regeerperiode willen bereiken.”

Na jaren van bekoelde verhoudingen tussen Willemstad en Den Haag lijkt het vertrouwen van de Nederlandse regering in het kabinet Rhuggenaath groot. ,,De relatie is goed en er is aan beide zijden wil om samen te werken. Daar ben ik blij mee. De bevolking heeft hoge verwachtingen van ons. Dat is fijn, maar ik zie het ook als een valkuil. Om de potentie van ons land maximaal te benutten zullen we soms stevige maatregelen moeten nemen. Het is zaak daar open over te zijn en goed uit te leggen dat we dat doen in het algemeen belang.”

Kortjes STUDENTEN Elk jaar komen enkele honderden studenten uit Curaçao om hun studie in Nederland voort te zetten. Zij worden bij aankomst op Schiphol opgevangen door medewerkers en mentoren van de Stichting Studiefinanciering Curaçao en ouderejaarsstudenten. Na te zijn verwelkomd door minister Marilyn Alcalá-Wallé van Onderwijs, Wetenschap, Cultuur en Sport en gevolmachtigde minister Anthony Begina werden de studenten naar hun studiestad gebracht waar hen een introductieweek werd aangeboden.

DENKTANK Op initiatief van het Curaçaohuis is een denktank geformeerd van professionals met een band met de Cariben die deskundig zijn op een bepaald terrein dat raakvlakken heeft met het regeerprogramma van het Kabinet Rhuggenaath. Na de startbijeenkomst zullen er met regelmaat sessies worden georganiseerd waarvoor, afhankelijk van het onderwerp, leden van de denktank worden uitgenodigd om mee te denken over vraagstukken die de regering wil aanpakken.

KAMPIOENEN Spelers, begeleiders en bestuursleden van de Rotterdamse honkbalclub Curaçao Neptunus zijn op het Curaçaohuis in het zonnetje gezet. Niet alleen omdat zij Europees clubkampioen zijn geworden, maar ook omdat ze met hun prestaties Curaçao op positieve wijze in het nieuws brengen. Van gevolmachtigde minister Anthony Begina kregen de spelers behalve een woord van dank een pin met de vlag van Curaçao opgespeld.

Kortjes

23 | CURAÇAO

Maatschappij

INVESTEREN IN KWALITEIT VAN LEVEN Jurenne Hooi trekt urgentieprogramma

Het Kabinet Rhuggenaath wil het potentieel van Curaรงao maximaal benutten. Een deel van het (nu nog) verborgen potentieel bevindt zich in de armste wijken: jongeren die als gevolg van de omstandigheden waarin zij opgroeien aan de kant blijven of dreigen te blijven. En daardoor dus ook geen bijdrage leveren aan de ontwikkeling van het land.

Een urgentieprogramma moet daarin verandering brengen.

24 |

Maatschappij

Jurenne Hooi is geboren en getogen op Curaรงao. Op haar 19e vertrok ze naar Nederland voor een studie Gezondheidswetenschappen aan de Universiteit van Maastricht. Ze liep stage op haar geboorte-eiland, maar keerde terug naar Nederland om te promoveren. Van 2005 tot dit jaar was ze directeur van de hulpverleningsorganisatie MaDi in Amsterdam Zuidoost. Ze is onder meer voorzitter van de Raad van Toezicht van het Amsterdam Museum, voorzitter van de Raad van Toezicht van Mental Health Caribbean, lid van de Raad van Toezicht ONSbank en lid van het bestuur van de Voedselbank Amsterdam.

,,Het hoofddoel is de kwaliteit van leven te verbeteren. De belangrijkste component daarvan is armoedebestrijding. Als je armoede duurzaam wil terugdringen zul je alle factoren die een rol spelen in ogenschouw moeten nemen. Een multidimensionaal probleem kun je alleen succesvol aanpakken met een integrale, multidisciplinaire benadering”, aldus Jurenne Hooi. Zij trekt het urgentieprogramma en kan daarbij bogen op een schat aan ervaring die zij heeft opgedaan als veelgeprezen directeur van de maatschappelijke hulpverleningsorganisatie MaDi in Amsterdam Zuidoost. ,,Ik had net besloten daar na 12 jaar te vertrekken om een sabbatical te nemen en een boek te schrijven over de schuldenindustrie in Nederland toen ik benaderd werd om dit te doen.”

Bottom-up

Premier Rhuggenaath en verschillende ministers kenden Hooi van de werkbezoeken die ze aan MaDi brachten waarbij zij onder de indruk raakten van haar bevlogenheid. ,,In Nederland is integraal werken al jaren een trend. Dat wil niet zeggen dat wat in Nederland werkt in een geheel andere cultuur als die van Curaçao ook werkt. Nederland heeft bovendien veel meer financiële armslag. Daarnaast is integraal werken makkelijker gezegd dan gedaan. Het blijft lastig om schotten af te breken. De aanpak waar op Curaçao voor is gekozen spreekt mij aan in die

‘Het mes snijdt aan meerdere kanten’ zin dat het bottom-up gebeurt. Er ligt een kader en van daaruit zijn we een model aan het bouwen. Er zijn vier wijken aangewezen waar we bij wijze van pilot honderd gezinnen intensief gaan begeleiden. We ontwikkelen het model dus in de praktijk zodat we het daarna over de andere wijken kunnen uitrollen.”

Armoedestress

Een effectieve aanpak van armoede, zo benadrukt Hooi, begint bij het besef wat opgroeien in armoede betekent. ,,Wie in armoede leeft heeft geen lange termijn focus, maar leeft echt in het hier en nu: nu heb ik honger dus nu moet ik aan eten zien te komen. Armoedestress heet dat. Dat doet iets met de hersenen.

Mensen die in armoede leven zijn ongezonder en hebben meer ziekteverzuim. Als je geen geld hebt voor de bus is het lastiger solliciteren en je kansen op de arbeidsmarkt zijn kleiner. Als er

geen goede kinderopvang in de wijk is kunnen moeders vaak niet gaan werken. Kinderen die in armoede leven hebben een slechtere startpositie en doen het minder goed op school. Er zijn zo veel factoren die een rol spelen, als je die niet integraal aanpakt boek je geen duurzaam resultaat. Het is onder andere mijn rol te laten zien hoe je alle losse eindjes aan elkaar knoopt tot een geïntegreerde aanpak. Vaak zijn er voor een oplossing meerdere ministeries nodig. Ik zie ze naar elkaar toe groeien. Dat gaat sneller dan ik op basis van mijn ervaring in Nederland had verwacht.”

Bedrijfsleven

Hooi heeft inmiddels contacten gelegd met het bedrijfsleven om te bespreken hoe werkgevers concreet kunnen bijdragen aan het slagen van het urgentieprogramma. ,,Ze hebben er naast hun maatschappelijke verantwoordelijkheid een eigen belang bij. Ik hoor vaak dat men geen personeel kan vinden voor werk in de hotels en daardoor personeel van buiten moet halen. Dat is voor de ontwikkeling van een land met een relatief hoge werkloosheid een slechte zaak. In potentie beschikbare lokale werkkrachten blijven aan de kant. Dat is duur voor de overheid: ze doen een beroep op een uitkering en betalen geen belasting en premies. Ze hebben bovendien te weinig inkomen om geld uit te geven in winkels e.d. De van buiten Curaçao gehaalde werknemers doen dat laatste ook minder omdat ze vaak een groot deel van hun salaris overmaken naar familie op het eiland waar ze vandaan komen. Dus als het ons lukt van de pilot een succes te maken snijdt het mes aan meerdere kanten. De kwaliteit van leven gaat er op vooruit en het is goed voor het bedrijfsleven en de overheid. Men moet zich wel realiseren dat het een lange adem vergt om een ook duurzaam effect te bewerkstelligen.”

Het urgentieprogramma ‘Pa Mejora Kalidat di Bida den Bario’ komt voort uit het regeerakkoord ‘Het maximale halen uit de potentie van Curaçao’ van het Kabinet Rhuggenaath. Voor de pilot zijn de wijken Barber, Buena Vista, Otrobanda en Montaña uitgekozen met als de voornaamste doelstellingen: bestrijding van armoede, verbeteren van de leefbaarheid door veiligheid, welzijn en gezondheidzorg te bevorderen en het terugdringen van werkloosheid. Het volledige urgentieprogramma is te lezen op: www.gobiernu.cw

25 | CURAÇAO

Jong talent

TERUG NAAR CURAÇAO MAAR WANNEER...

Jaarlijks komen zo’n 300 Curaçaose studenten voor hun vervolgstudie naar Nederland. De regering ziet ze graag na afloop van de studie terugkeren om een bijdrage te leveren aan de verdere ontwikkeling van het land. Het gaat tenslotte om goed opgeleide, maar bovenal ambitieuze jongeren die niet de makkelijkste weg hebben gekozen. Want je als van ver gekomen student redden in de Nederlandse samenleving gaat niet vanzelf.

‘Ervaringsdeskundigen’ Angie Lont (26), Nadège Heyligar (27) en Karym Leito (26) kunnen er over mee praten. ,,De eerste jaren vond ik echt afschuwelijk”, bekent de laatste ruiterlijk. ,,Misschien speelde mee dat ik nog heel jong was. Ik was 17 toen ik naar Nederland kwam. Ik zat op het CIOS in Haarlem. Dat is geen echte studentenstad en er waren weinig andere studenten uit Curaçao. Ik was erg eenzaam en heb enorm heimwee gehad.

Wat geholpen heeft is dat ik op een gegeven moment op een waterpoloclub ben gegaan. Daar heb ik vrienden gemaakt.”

Het doorzetten is beloond. Karym - overigens zoon van een Nederlandse moeder - heeft na het afronden van het CIOS de opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening aan de Haagse Hogeschool gevolgd. ,,Ik begin deze maand aan mijn premaster Antropologie aan de Universiteit van Amsterdam.

Doordat mijn studies succesvol zijn verlopen ben ik mij steeds beter gaan voelen.”

Verrast

Ook Angie vond niet meteen aansluiting bij Nederlandse medestudenten. ,,Ik doe Safety & Security Management Studies aan de Haagse Hogeschool. Omdat het een internationale studie is zijn er meer studenten uit andere landen. Daar trek je dan eerder mee op omdat je tegen dezelfde problemen aanloopt.

Nederlandse studenten hebben zoiets van: wat zeur je nou? Die staan er niet bij stil hoe anders het is als je niet aan het einde van de dag of in het weekend naar huis kunt, je in een land leeft waar

26 |

Jong talent

je weinig mensen kent en dat je alles zelf moet doen.”

Nadège is net afgestudeerd in design for interaction aan de TU Delft. ,,Ik ben in Nederland geboren en op mijn vijfde naar Curaçao verhuisd. Elke zomer kwamen we naar Nederland op familiebezoek dus ik had het idee dat ik wel wist wat mij te wachten stond. Toch liep ik tegen dingen aan die me verrasten.

Wat ik niet leuk vond was dat mijn Curaçaose accent werd nagedaan.” Angie valt bij: ,,Ook ik spreek Nederlands van huis uit, maar mijn uitspraak is anders dan van Nederlanders. Daar word je dan op aangesproken. Dan denk ik: come on.”

Activiteiten

De ervaringen van de drie onderstrepen het nut van de verenigingen die Caribische studenten in de meeste studiesteden hebben opgericht. Nadège is voorzitter van ABC Compas. ,,We brengen studenten met elkaar in contact zodat ze ervaringen kunnen uitwisselen en elkaar tips kunnen geven. En we organiseren geregeld activiteiten.” Angie is medeoprichter van de Association of Dutch Caribbean Students. ,,We proberen

Vlnr. Karym Leito, Nadège Heyligar en Angie Lont.

samenwerking te zoeken met Nederlandse maatschappelijke organisaties om activiteiten te organiseren en iets te doen voor ouderen of kinderen. Vrijwilligerswerk dus. We doen dat ook om ons van onze goede kant te laten zien aan de Nederlandse samenleving. Wij hebben toch altijd het gevoel dat we extra ons best moeten doen.” Nadège: ,,In de Nederlandse media staan wel eens negatieve berichten over Curaçao. Als de berichten kloppen heb ik daar op zichzelf geen moeite mee, maar er zijn heel veel meer goede dingen waar je nooit over leest. Dat vind ik jammer.”

Karym: ,,Wat mij opvalt is dat bijvoorbeeld succesvolle Curaçaose atleten die voor Nederland uitkomen Nederlander worden genoemd. Wanneer ze het niet goed doen zijn ze opeens weer Curaçaose atleten.”

‘Met het ene been in Nederland en het andere in Curaçao’

op korte termijn. ,,Ik wil eerst werkervaring opdoen”, zegt Angie resoluut. ,,Ik weet niet of ik een baan kan vinden die bij mijn studie aansluit”, aldus Nadège. ,,Je kunt wel teruggaan uit idealisme, maar je moet toch ook eten en je studieschuld afbetalen. Je wil zekerheid hebben dat je een goede baan kunt krijgen voordat je opgeeft wat je hier hebt”, vult Karym aan.

Voor Curaçaose werkgevers is het lastig concurreren met bedrijven in Nederland. Caribische studenten zijn zeer gewild omdat zij bovenop hun studie iets extra’s meenemen: ze hebben bewezen zich onder soms lastige omstandigheden staande te houden. Bovendien: ondanks de moeilijke begintijd heeft het drietal het naar hun zin. ,,Ik hou van Nederland”, bekent Angie. ,,Er is hier zo veel te doen. Je hebt het elk weekend voor het uitkiezen”, aldus Nadège. ,,Wij staan met het ene been in Nederland en het andere in Curaçao”, concludeert Karym. ,,Je zou 6 maanden per jaar hier en 6 maanden daar moeten kunnen zijn.”

Terugkeer

95% van de Curaçaose studenten in Nederland geeft aan na de studie te willen terugkeren. De praktijk is echter heel anders: zo’n 80% blijft, tot leedwezen van de regering, ‘hangen’. Alle pogingen om terugkeer te bevorderen ten spijt gaat de braindrain onverminderd door. Net als al die anderen hebben ook Angie, Nadège en Karym zich voorgenomen terug te keren, maar niet

27 | CURAÇAO

CINEX SMART INVESTMENT SUMMIT 2018 1st - 2nd Of NOVEMBER AT SANTA BARBARA BEACH RESORT

CINEX INVITES YOU TO ITS 3RD EDITION OF THE ANNUAL CINEX SMART INVESTMENT SUMMIT! WITH MORE THAN 14 INTERNATIONAL RENOWNED SPEAKERS INTERACTING ON TOPICS AS: SMART ENERGY / SMART ECONOMY / SMART EDUCATION / SMART HOSPITALITY / SMART SECURITY AND A SUPERB NETWORKING EVENT! TOGETHER WITH OUR PARTNER BUREAU TELECOMMUNICATION & POST, WE WILL GUARANTEE YOU A HIGHLY ENTERTAINING & INTERNATIONAL EVENT WITH THE LOCAL FLAIR. KEYNOTE SPEAKER

KEYNOTE SPEAKER

PROFESSOR JAN ROTMANS (NED)

BRAM REINDERS MBA (NED)

AUTHOR OF MORE THAN 21 BOOKS, ACCLAIMED SCIENTIST / ENTREPRENEUR

KEYNOTE SPEAKER

FOUNDER AND CHAIRMAN OF THE GSC3/ CO FOUNDER INSTITUTE FOR FUTURE OF LIVING

KEYNOTE SPEAKER

SANTIAGO PINZON GALAN (COL)

VICE PRESIDENT OF DIGITAL TRANSFORMATION / EXECUTIVE DIRECTOR AT THE NATIONAL BUSINESS ASSOCIATION OF COLOMBIA (ANDI)

TICKETS:

MARTEN KAVAETS (ESTONIA)

NATIONAL DIGITAL ADVISOR GOVERNMENT OF ESTONIA/ARCHITECT/ ARTIFICIAL INTELLIGENCE PIONEER

$100 (FOR 2-DAYS CONFERENCE, MEALS & NETWORKING EVENT) REGISTRATION & ONLINE PAYMENT AVAILABLE PER SEPTEMBER 1ST, 2018 (SEATS ARE LIMITED) WWW.SMARTINVESTMENTCURACAO.COM - INFO@CURINVEST.COM FOR MORE INFORMATION CORPORATE & GROUP PACKAGES AVAILABLE!