Kieszeń Vincenta Vincent’s Pocket
Działania aranżowane w przestrzeni sztuki jako obszar rozwijania kreatywności podmiotu Janina Florczykiewicz słowa kluczowe: kreatywność, sztuka, dialogiczność sztuki, interaktywność sztuki, partycypacja w sztuce, rozwój podmiotowy w sztuce, warsztat twórczy przy kreacji plastycznej Podjęte rozważania nawiązują do idei przewodniej 19. Międzynarodowych Warsztatów Niepokoju Twórczego Kieszeń Vincenta: „Kreatywność w procesie edukacji sztuką”. Ich przedmiotem są pedagogiczne inklinacje sztuki współczesnej, których egzemplifikacją jest rozwój podmiotowy (poznawczy, emocjonalny, społeczny) dokonujący się na bazie doświadczenia inicjowanego w przestrzeni sztuki za pośrednictwem aktywizacji dyspozycji twórczych. Obejmują one właściwości sztuki związane z wywieraniem przez nią wpływu na jednostkę posiadającą różny status, tj. będącą widzem (odbiorcą dzieła) lub partycypującą w dziele, stając się jego współtwórcą, zgodnie z zamysłem artysty – wówczas jednostka współtworzy artystyczną strukturę dzieła, dopełniając je wewnętrznymi treściami. Odwołując się do koncepcji Arnolda Berleanta (2007), który postrzega sztukę jako pole estetyczne wyznaczone przez interakcje pomiędzy artystą, dziełem a odbiorcą, należy przyjąć, że w tym właśnie polu konstytuuje się dzieło. Na pierwszy plan wysuwają się zatem cechy sztuki związane z jej dialogicznością oraz interaktywnością. Warunkiem koniecznym dla uruchomienia ich wpływu na jednostkę jest aktywizacja jej dyspozycji twórczych. Przestrzeń sztuki jako środowisko stymulujące rozwój kreatywności Dyspozycje twórcze są to tkwiące w człowieku potencje do przekraczania własnych ograniczeń (mentalnych i behawioralnych). Przejawiają się w przyjmowaniu postawy twórczej wobec rzeczywistości, która sprzyja generowaniu pomysłów, przestawianiu się na nowe punkty widzenia oraz motywuje do podejmowania aktywności zmierzającej do rozwiązania pojawiającego się problemu natury poznawczej, emocjonalnej bądź społecznej (Nęcka, 2002; Szmidt, 2007). Dyspozycje twórcze określają kreatywność jednostki, rozumianą jako jej cechę osobowości. Krzysztof Szmidt (2007, s. 53) definiuje ją jako „zdolność człowieka do generowania nowych i wartościowych wytworów (rzeczy, idei, metod działania itd.)”. Zgodnie z założeniami przyjmowanymi w paradygmacie personologicznym kreatywność jest cechą ciągłą przynależną człowiekowi, co oznacza, że każdy człowiek jest twórczy, ale w różnym stopniu. Kreatywność jako cecha osobowości daje się rozwijać w określonym, sprzyjającym jej rozwojowi środowisku. Ten rozwój jest warunkowany dwojakiego rodzaju czynnikami: wewnętrznymi i zewnętrznymi. Czynniki wewnętrzne – podmiotowe są powiązane z osobowością i tworzą tzw. psychologiczne środowisko jednostki twórczej. Należą do nich: wiedza, motywacja, system wartości, sposób myślenia i reagowania. Zewnętrzne warunki twórczości są określane poprzez społeczny kontekst, w jakim przebiega działanie twórcze. Składają się na nie czynniki pozapodmiotowe – materialne, społeczne, kulturowe (Szmidt, 2007). Jednym z wymienianych najczęściej uwarunkowań twórczości, oprócz właściwości środowiska wychowawczego, jest charakter zadań stawianych przed jednostką (Szmidt, 2007). Rozwijaniu kreatywności sprzyjają zadania problemowe, tj. nowe dla jednostki, wymagające zmiany perspektywy postrzegania problemu i uruchamiania różnych rodzajów myślenia (m.in. pytajnego, meta-
113
