HOGENT-agro-en biotechnologie- bemestingsleer

Bemestingsleer Bachelor in de agro- en biotechnologie

Bemestingsleer en cultuurtechniek

Verantwoordelijke uitgever Frank Van Boxstael

2220140286364

Bemestingsleer Bachelor in de agro- en biotechnologie

Bemestingsleer en cultuurtechniek

Verantwoordelijke uitgever Frank Van Boxstael

2220140286364

Inhoudstafel “Bemestingsleer”

Inhoudstafel Inhoudstafel ....................................................................................................... i Hoofdstuk 1. Inleiding ...................................................................................... 1 1.1

Situering en competenties ......................................................................................... 1

1.2

Relatie met de bodemkunde ...................................................................................... 2

1.3

Basisindeling van de mestsoorten.............................................................................. 2

Hoofdstuk 2. Van bodemstaalname tot bemesting .......................................... 3 2.1

Overzicht .................................................................................................................... 3

2.2

Staalname ................................................................................................................... 3

2.3

Bodemanalyse ............................................................................................................ 4

2.4

Bemestings- en bekalkingsadvies ............................................................................... 5

2.5

Bemestingsnorm ...................................................................................................... 10

2.6

Bemestingsplan: finale invulling van het advies (inclusief normen) ........................ 10

Hoofdstuk 3. Nutriëntenabsorptie en plantengroei ....................................... 11 3.1

Voorkomen van voedingselementen in de grond .................................................... 11

3.2

Essentiële macro- en micronutriënten..................................................................... 13

3.3

Hoe een plant zich voedt: het globale plaatje ......................................................... 15

3.4

Diffusie van nutriënten in de grond ......................................................................... 17

3.5

Selectieve ionenopname .......................................................................................... 17

3.6

Antagonismen .......................................................................................................... 18

3.7

Fysiologische werking aan de wortel ....................................................................... 18

3.8

Herkomst en voorgeschiedenis van plantopneembaar stikstof .............................. 19

3.9

Bodemtemperatuur ................................................................................................. 19

3.10

Groei van de plant: fotosynthese > ademhaling ...................................................... 19

3.11

Minerale samenstelling van plantenmateriaal ........................................................ 20

3.12

Minerale samenstelling van plantenmateriaal: invloedsfactoren ........................... 21

3.13

Export van voedingselementen door de plant ......................................................... 22

Hoofdstuk 4. Gedrag en rol van de voedingselementen................................. 23 4.1

Stikstof als nutriënt .................................................................................................. 23

4.2

Stikstof in de bodem: cyclus en balans .................................................................... 26

4.3

Fosfor ........................................................................................................................ 33

Bemestingsleer

i

2019-2020

Inhoudstafel “Bemestingsleer” 4.4

Kalium ....................................................................................................................... 38

4.5

Zwavel....................................................................................................................... 40

4.6

Calcium ..................................................................................................................... 42

4.7

Magnesium ............................................................................................................... 44

4.8

Hoofdelementen memotabel: rol – overmaat - tekort – aanvoer ........................... 46

4.9

De sporenelementen memotabel: rol – wanneer tekort – gebrek.......................... 48

4.10

Gebreksverschijnselen: overzichten ........................................................................ 49

Hoofdstuk 5. Minerale of anorganische of kunstmeststoffen ........................ 50 5.1

Zure en basische werking van meststoffen .............................................................. 50

5.2

Stikstofmeststoffen .................................................................................................. 51

5.3

Fosfaatmeststoffen .................................................................................................. 57

5.4

Kaliummeststoffen ................................................................................................... 58

5.5

Magnesiummeststoffen ........................................................................................... 61

5.6

Kalkmeststoffen en bekalking als bodemverzorging ............................................... 62

5.7

Sporenelementmeststoffen ..................................................................................... 65

5.8

Samengestelde meststoffen..................................................................................... 67

5.9

Vloeibare meststoffen: volledig oplosbaar in water ................................................ 69

Hoofdstuk 6. Organische meststoffen ............................................................ 71 6.1

Indeling en doelstellingen van organische meststoffen .......................................... 71

6.2

Werkingscoëfficiënt en bemestingswaarde van organische meststoffen ............... 74

6.3

Organische mest als grondstof voor humus ............................................................ 76

6.4

Compost als organische bemesting.......................................................................... 77

6.5

Mestverwerking in een notedop .............................................................................. 78

Hoofdstuk 7. Het Vlaamse mestdecreet ......................................................... 82 7.1

Totstandkoming en doelstellingen ........................................................................... 82

7.2

Afbakening van kwetsbare gebieden en risicogebieden ......................................... 82

7.3

Instelling van de nitraatresiduwaarde ..................................................................... 83

7.4

Bemesting beperkt door oplegging van bemestingsnormen ................................... 83

7.5

Beheer openbaar groen: bemestingsnormen en beperking bemestingswijzen ...... 85

7.6

Verplichte mestopslagcapaciteit .............................................................................. 86

7.7

Bemesting beperkt door uitrijbepaling .................................................................... 86

Bemestingsleer

ii

2019-2020

Inhoudstafel “Bemestingsleer” 7.8

Bemesting is (ammoniak-)emissiearm en beperkt nitraatverliezen ........................ 86

7.9

Verplichte jaarlijkse mestbankaangifte .................................................................... 88

7.10

Mesttransport .......................................................................................................... 91

7.11

Mestverwerkingsplicht ............................................................................................. 91

7.12

Mestproductierecht of nutriëntemissierechten dieren (‘NER-D’) ........................... 92

7.13

Milieuvergunningen ................................................................................................. 92

Bibliografische gegevens .................................................................................... 1 Bibliografie .............................................................................................................................. 1 Lijst van de figuren.................................................................................................................. 2 Lijst van de tabellen ................................................................................................................ 3

BIJLAGEN ........................................................................................................ 1

Bemestingsleer

iii

2019-2020

Versie 2019-2020 (oude versies niet meer Oefeningenbundel praktische bemestingsleer Opstellen van een bemestingsplan volgens MAP6

Lector: Frank Van Boxstael Praktische Bemestingsleer – Bundel te gebruiken bij oefeningen (toegelaten bij openboek gedeelte van het examen) Versie 2019-2020 (oude versies niet meer gebruiken)

Voorwoord Het doel van deze bundel is het aanreiken van een naslagwerkje aangaande vaardigheden en tabelgegevens die men nodig heeft om een basis bemestingsplan op te stellen. Er wordt vanuit gegaan dat voor het betreffende perceel, de grondanalyse en het bijhorend advies voor een bepaalde teelt gegeven zijn.

Heel wat waarden zoals de bemestingsnormen, alsook de gemiddelde gegevens aangaande organische mestsoorten, worden regelmatig bijgesteld. Toch kan men met de principes die hier ingeoefend worden, later gemakkelijk opfrissen hoe een bemesting nu weer precies moet worden opgesteld. Er staat immers aangegeven waar de gegevens te vinden zijn in de bronvermelding achteraan. Enkele jaren na deze publicatie, kan men eenvoudigweg de onderhavige principes toepassen op de adequate gegevens en tabellen van dat moment. In het ideale geval werkt men tevens met eigen resultaten van een analyse van de gebruikte mest.

Studenten moeten deze bundel te laten inbinden.

Je mag evenwel ook eigen notities mee inbinden. Die kan je er echter begin februari nog niet instoppen. Een goede manier van werken is daarom de volgende: wacht nog met inbinden; je werkt met een ringmapje tijdens het semester als de lessen lopen. Je steekt waar nodig een extra blad met eigen notities tussen de tekst. In week 13 asap, voorzie je nog 20 blanco pagina’s achteraan en dan bind je alles in (correct = geringd of gelijmd -zie tekening voorpagina, gebruik van koordjes is NIET goed). Wie houdt van printen, inktverbruik en kosten maken, mag ook de presentaties op chamilo mee inbinden, doch dit geeft geen meerwaarde. Wacht in geen geval tot de dag voor het examen om in te binden maar doe het in week 13!!!

Op het ‘open boek’ gedeelte van het examen (het oefeningengedeelte praktische bemesting) zijn enkel een ingebonden oefeningenbundel + rekentoestel toegestaan.

Het is evenwel niet toegelaten losse bladen in deze bundel te steken, of nog ander materiaal te gebruiken op het examen. Het is ook niet toegestaan om de oefenbundel in een eigen plastic mapje of ringmap mee te brengen. Een nietingebonden versie van de bundel is niet toegestaan op het examen en wordt als onregelmatigheid geïnterpreteerd. U kan het examen NIET afleggen zonder een correct ingebonden oefenbundel.

Ik hoop dat deze bundel mag bijdragen om de competenties binnen de bemestingsleer op een vlotte manier te verwerven.

Veel naarstigheid gewenst, Frank Van Boxstael Januari 2020

INHOUD

Inhoud DEEL I: Tabellen met samenstellingen, duiding grondanalysen en vlm-brochure ‘normen en richtwaarden’ ....................................................................................................2 1

Organische meststoffen (samenstelling ≠ bemestingswaarde) ..................................2 1.1 Organische meststoffen: samenstellingen ................................................................2 1.2

Organische meststoffen: bemestingswaarden akkerbouw + tuinbouw ..............5

1.3

Organische meststoffen: bemestingswaarden weiland = GRAS ........................ 16

1.4

Werkzame stikstof in organische mest: welke waarde waar hanteren? ............ 23

1.5

Organische meststoffen: voorbeeld analyse-uitslag dierlijke mest ...................24

1.5.1

Voorbeeld analyseverslag runderdrijfmest .....................................................24

1.5.2 Voorbeeld analyseverslag runderstalmest ......................................................28 2

Minerale meststoffen (samenstelling = bemestingswaarde) ..................................... 31

3

Kalkmeststoffen ........................................................................................................... 32

4

Organische materialen ................................................................................................ 33 4.1 Belangrijkste bronnen van effectieve organische stof en de gemiddelde aanvoer per hectare of per gewichtseenheid ................................................................. 33 4.2 Gemiddelde organische stof- en koolstofgehalte van enkele veel voorkomende dierlijke mestsoorten ...................................................................................................... 33 4.3

Gemiddelde compostsamenstelling (kg per ton) ............................................... 34

4.4 Gemiddelde droge stofopbrengst van een normaal ontwikkelde groenbedekker uitgezaaid in het najaar en hiermee aangevoerde effectieve organische stof (indicatief) ....................................................................................................................... 34 5

Duiding grondanalysen ............................................................................................... 35 5.1

Gegevens i.v.m. staalname en overzicht van bekomen resultaten .................... 35

5.2

Standaard grondanalyse met bijhorend bemestingsadvies ................................ 37

5.2.1 Duiding bij een analyseverslag van standaard grondanalyse ......................... 37 5.2.2 Voorbeeld actuele (lay-out van) grondanalyse, bijhorend bemestingsadvies.........................................................................................................39 5.3

Mineraal stikstof grondanalyse met bijhorend bemestingsadvies ................... 44

5.3.1 Duiding bij een minerale stikstof grondanalyse met bijhorend bemestingsadvies........................................................................................................ 44 5.3.2 6

Voorbeeld mineraal N grondanalyse, bijhorend bemestingsadvies .......... 46

VLM-brochure ‘Normen en richtwaarden (vlm.be)’ (editie 2020) .......................... 49

Praktische Bemestingsleer

i

versie 2019-2020

INHOUD 6.1

Uitscheidingscijfers ..............................................................................................50

6.2

Richtwaarden = Forfaitaire mestsamenstellingen van dierlijke mest ............... 53

6.3 Toelichting bemestingsnormen en werkingscoëfficiënten voor werkzame N in dierlijke mest volgens de Mestbank...............................................................................54 6.4

Bemestingsnormen voor N (Ndierlijk en Nwerkzaam) .............................................. 57

6.5

Bemestingsnormen voor totaal P2O5 ................................................................. 60

6.6

Samenstelling van de groentegroepen I, II en III .............................................. 62

DEEL II: Werkwijze en oefeningen ...................................................................................63 7

Werkwijze: Bemestingsplan opstellen in zes stappen ...............................................63 7.1

Inleiding ................................................................................................................63

7.2

Elementaire achtergrond: jargon en mestwetgeving .........................................65

7.2.1 Mestsoorten en hun eenheden ........................................................................65 7.2.2

Begrippen gerelateerd aan de brochure ‘normen en richtwaarden’ ...........65

7.2.3

MAP6 in 10 krachtlijnen............................................................................... 66

7.2.4

Gebiedstypen sinds MAP6 als basis voor de praktische mestwetgeving... 68

7.2.5 Het nitraatresidu of ‘NRES’: een instrument voor controle en evaluatie van de bemesting .............................................................................................................. 69 7.2.6

Duiding bij de fosforbemestingsnormen geldend vanaf MAP5 en volgende 70

7.2.7 Het concept ‘gebruiks-/bemestingsruimte’ sedert MAP5, ook in MAP6: geïntegreerde bedrijfsbenadering voor N en P .......................................................... 71 7.2.8 De bedrijfsmestbalans: tweede instrument voor controle en evaluatie van de bemesting (lezen) ...................................................................................................74 7.3

Zes stappen voor het opstellen van een basis bemestingsplan voor 1 perceel .. 75

7.3.1 Bepaling van de maximaal toegelaten hoeveelheid dierlijke mest ................76 7.3.2

Bepaling van de te gebruiken hoeveelheid dierlijke mest.......................... 80

7.3.3

Bepaling van het ‘kunstmestadvies’, nog te voldoen met kunstmest .........85

7.3.4

Invulling van het ‘kunstmestadvies’ ............................................................ 90

7.3.5

Bepaling van het pH-effect van de gebruikte meststoffen ..........................95

7.3.6

Invulling van het bekalkingsadvies ............................................................. 98

7.3.7 Samenvattend overzicht van de 6 stappen basis bemestingsplan (bemesting volledig op perceelsniveau, geen bedrijfsbenadering)......................... 103 7.4

Opstellen van het bemestingsplan: specifieke situaties ................................... 107

Praktische Bemestingsleer

ii

versie 2019-2020

INHOUD 7.4.1

Grazende dieren op weiland (rund, paard, schaap, geit, …) ..................... 107

7.4.2

Werken met gefractioneerde bemesting, i.h.b. bij grasland ..................... 109

7.4.3

Combinatie van meerdere mestsoorten op één perceel ............................. 112

7.4.4 Fosforgehalte (van stalmest of compostsoorten) slechts de helft inbrengen bij hanteren van de P2O5-norm ................................................................................. 113 7.4.5

Gebruik van compost in het bemestingsplan ............................................. 115

7.4.6

Bemesting op derogatiepercelen: meer dierlijke mest mag ....................... 118

7.4.7 Bemesting 100% op advies: geen perceelsbenadering maar hanteren van de bemestingsruimte in de bedrijfsbenadering ............................................................. 118 8

Voorbeeldopgaven en oplossingen ........................................................................... 120 8.1

Bemestingsplan vb. 01: maïs met runderstalmest ............................................. 120

8.1.1

Opgave ............................................................................................................ 120

8.1.2

Oplossing ...................................................................................................... 121

8.2

Bemestingsplan vb. 02: aardappel met drijfmest van varkens ..........................122

8.2.1

Opgave ..........................................................................................................122

8.2.2

Oplossing ...................................................................................................... 123

8.3

Bemestingsplan vb. 03: suikerbiet met rundermengmest ................................ 124

8.3.1 Opgave ............................................................................................................ 124 8.3.2 8.4

Oplossing ......................................................................................................125

Bemestingsplan vb. 04: wortelen met paardenstalmest ................................... 126

8.4.1

Opgave ......................................................................................................... 126

8.4.2

Oplossing ......................................................................................................127

8.5 Bemestingsplan vb. 05: grasland (blijvende maaiweide) met drijfmest (van vleesvarkens) (gefractioneerd) ..................................................................................... 128 8.5.1

Opgave ......................................................................................................... 128

8.5.2

Oplossing ..................................................................................................... 129

8.6

Bemestingsplan vb. 06: grasland (begrazen) met drijfmest vleesvarkens ........ 131

8.6.1

Opgave .......................................................................................................... 131

8.6.2

Oplossing ...................................................................................................... 132

Lijst van erkende labo’s ..................................................................................................... 133 Bodemanalysen (versie 13/12/2017)................................................................................ 133 Mestanalyse (versie 6/10/2017) ..................................................................................... 134

Praktische Bemestingsleer

iii

versie 2019-2020