İN 1-C
R ƏŞ
R
2019-cu il
R
Redaksiya heyəti Baş direktor: Bəhram Oruclu Baş redaktor: Əli Hənifəyev Müəllif: Bəhram Oruclu Metodiki cəhətdən işləyən: Giulnara Bairamova İlkin Mahmudov Tər�bat və dizayn: Çinar Dizayn & Qrafik Redaksiya ilə əlaqə: (055) 224-56-26 (055) 224-56-52 cinaryayimlari@gmail.com www.cinaryayimlari.com ISBN: 978-9952-8361-1-0
Bəhram Oruclu - 2019
R
Mövzu 1
Mündəricat 6-ya vurma və bölmə .......................................7
Mövzu 29 Uzunluğun ölçülməsi ....................................84
Mövzu 2 7-yə vurma və bölmə ......................................9
Mövzu 30 Kütlənin ölçülməsi .........................................88
Mövzu 3 8-ə vurma və bölmə ...................................... 11
Mövzu 31 Tutumun ölçülməsi .......................................92
Mövzu 4 9-a vurma və bölmə ........................................13
Mövzu 32 Saat .......................................................................95
Mövzu 5 10-a vurma və bölmə ......................................15
Mövzu 33 Saat məsələləri ................................................99
Mövzu 6 Vurma və bölmə vərdişləri ...........................17
Mövzu 34 Vurma vərdişləri .............................................101
Mövzu 7 Qalıqlı bölmə ....................................................19
Mövzu 35 Bölmə vərdişləri ............................................104
Mövzu 8 Təklik, onluq, yüzlük .....................................22
Mövzu 36 İkirəqəmli ədədi birrəqəmli ədədə
Mövzu 9 Üçrəqəmli ədədlərin müqayisəsi .............26 Mövzu 10 Onluqlara və yüzlüklərə qədər
yuvarlaqlaşdırma .............................................28 Mövzu 11 Yeni onluq və yüzlük yaranmayan hal ....31 Mövzu 12 Onluq və yüzlük ayrılmayan hal ...............34 Mövzu 13 Yeni onluq və yüzlük yaranan hal ............37 Mövzu 14 Onluq və yüzlük ayrılan hal ........................41 Mövzu 15 Azalanın təklik və onluqlar mərtəbəsinin
“0” olduğu hal ..................................................45
vurma .................................................................107 Mövzu 37 İkirəqəmli ədədi birrəqəmli ədədə
bölmə .................................................................110 Mövzu 38 Üçrəqəmli ədədi birrəqəmli ədədə
vurma ................................................................113 Mövzu 39 Üçrəqəmli ədədi birrəqəmli ədədə
bölmə ................................................................116 Mövzu 40 Əməllər sırası .................................................119 Mövzu 41 Məsələ həlli A ................................................122
Mövzu 16 100-lük kvadrat üzərində məşğələ............47
Mövzu 42 Məsələ həlli B ................................................124
Mövzu 17 Ədəd məsələləri A ........................................49
Mövzu 43 Dəyişənli ifadələr, tənlik qurmaqla
Mövzu 18 Ədəd məsələləri B .........................................51 Mövzu 19 Məsələ həlli A .................................................53 Mövzu 20 Məsələ həlli B .................................................55 Mövzu 21 Pullarımız ..........................................................57 Mövzu 22 Paralel və kəsişən düz xətlər .....................61 Mövzu 23 Çoxbucaqlılar ...................................................64 Mövzu 24 Həndəsi fiqurlar ..............................................68
məsələ həlli .....................................................126
Mövzu 44 Hissələr, kəsrlər .............................................129 Mövzu 45 Təqvim ..............................................................133 Mövzu 46 Koordinat şəbəkəsi .......................................135 Mövzu 47 Məlumatı araşdır və təqdim et .................138 Mövzu 48 Ümumiləşdirici Tapşırıqlar A ....................141 Mövzu 49 Ümumiləşdirici Tapşırıqlar B .....................144 Cavablar ................................................................................147
Mövzu 25 Fiqurların açılışı. Fəza təsəvvürləri ..........71 Mövzu 26 Simmetriya ........................................................74 Mövzu 27 Çoxbucaqlının perimetri .............................77 Mövzu 28 Sahə təsəvvürləri ...........................................81
Cavabları, həmçinin www.cinaryayimlari.com saytından əldə edə bilərsiniz.
ÖN SÖZ Əziz şagirdlər! Öyrəndiyiniz biliklərin yaddan çıxmaması və qalıcı olması, əlbəttə ki, çox vacibdir. Keçilən mövzuları təkrar etmək və təkmilləşdirmək öyrəndiklərinizi unutmamaq üçün ən əsas şərtdir. 3-cü sinif Riyaziyyat “Açıq Tipli Çalışmalar” kitabını hazırlamaqda məqsədimiz Sizi yeni təhsil proqramına uyğun olan yardımçı vəsaitlər ilə təmin etməkdir. Əminik ki, bu kitab Sizi daha dərindən düşünməyə, riyazi biliklərinizi daha da dərinləşdirməyə, riyaziyyatın həyatımızdakı əhəmiyyətini dərk etməyə kömək olacaqdır. Kitabımızdakı mövzular: - Proqrama tam uyğundur; - Asan, orta və çətin olmaqla səviyyələrə bölünmüşdür; - Nəfis tərtibat və dizayna malikdir; Dərslərini əylənərək öyrənməyi bacaran, öyrəndikcə uğurlarının sayını artıra bilən müvəffəqiyyətli şagird olmağınız arzusu ilə ...
Bəhram Oruclu
u 11 vzzu öv M mö
Çalışma 1
Verilmiş ifadələrə uyğun misalları yazın və həll edin.
a.
b.
c.
6-nı 5 dəfə artırıb, hasil də 23 vahid kiç n olan ədədi ik tapın.
54-ü 6 dəfə azaldıb, qis m üzərinə 12 ə ətin lavə edin.
48 ilə 30 əd əd nin fərqi ha insı ədədin 6 qa tıdır?
________
________
________
Çalışma 2 Hesablayın.
b.
c.
d.
e.
5 6
+
6 9
+
+
4 6
+
8 6
+
6 7
cinaryayımları
a.
Çalışma 3 İfadələrin cavablarını 100-lük kvadratda
göstərin.
1
42 : 6= D e. 8 6= E
c. 2
6= C
+
f.
6 5= F
+
d.
+
6 3= A
+
b. 54 : 6= B
a.
60 Çalışma 4 Boş xanalara uyğun müqayisə işarələrini yazın. (<, >, =)
+
5 4
+
b.
27-15
2 6
c.
6 9
+
5 10
d.
42: 6
12+5
e.
60: 10 0 6
f.
30:5
36:6
+
4 6
+
a.
+
www. cinaryayimlari.com
7
Bəhram Oruclu
Çalışma 5
a.
Məsələ həlli.
Hansı ədədi 6-ya vurub, hasilə Həlli: 45 əlavə etsək, ən böyük ikirəqəmli ədəd alınar?
b. Ləmanın 10 manat pulu var. Hər gün Həlli: atası ona 1 manat pul verərsə, altı gün sonra Ləmanın neçə manat pulu olar? Çalışma 6
Verilmiş ədədləri uyğun əməllərlə birləşdirin.
5 6
4 onluq 2 təklik
0 6
+
əlli dörd
+
7 6
otuz
10 6
+
altmış
+
6 4 +
4 təklik 2 onluq
9 6
Çalışma 7
Cavablandırın.
a.
b.
6 10 > > 6 0
Verilmiş şərti ödəyən ilk dörd cüt ədədləri yazın.
Verilmiş şərti ödəyən, 6-ya bölünən ilk iki və son iki ədədləri yazın.
www. cinaryayimlari.com
+
> 6 10
+
Verilmiş şərti ödəyən son dörd tək ədədləri yazın.
c.
+
+
7 6>
8
+
sıfır
17 u 17 vzzu öv M mö
Çalışma 2
Çalışma 3
Çalışma 4
4 yüzlük 2 onluq 5 təklik ədədindən 103 vahid kiçik ədədi modellə təsvir edin.
Həlli:
2 yüzlük 5 onluq 4 təklik ədədi ilə 34 onluqdan ibarət ədədin cəmini tapın.
Həlli:
Altı yüz on üç ədədindən yüz otuz vahid böyük ədəd hansıdır?
Həlli:
Ən böyük üçrəqəmli ədəddən 20 onluq çıxsaq, neçə alınar?
Həlli:
Yüz on dörd ədədi ilə iki yüz əlli üç ədədinin cəmini tapın.
Həlli:
220-dən 263-ə qədər ədədləri 7 vahid artan sırada yazın.
Həlli:
cinaryayımları
Çalışma 1
Çalışma 5
Çalışma 6
www. cinaryayimlari.com
49
Bəhram Oruclu
Çalışma 7
Çalışma 8
Rəqəmləri eyni olan ən kiçik üçrəqəmli ədədin üzərinə 200 ədədini əlavə edin.
Həlli:
5 yüzlük 4 onluq 3 təklik ədədindən Həlli: 2 yüzlük 3 onluq 1 təklik çıxın.
Çalışma 9
Üç ədədin cəmi 879-dur. Ədədlər- Həlli: dən biri 202, ikincisi isə 345 olarsa, üçüncü ədədi tapın.
Çalışma 10
Çalışma 11
753 ədədindən bir ədəd çıxılmış və fərq 238 alınmışdır. Çıxılan ədəd neçədir?
A < 525
şərtini ödəyən ən böyük ədəddən 243 vahid kiçik ədədi tapın.
Həlli:
Həlli:
Çalışma 12
Sonu 4 ilə bitən ən kiçik üçrəqəmli Həlli: ədəd 400-dən neçə vahid kiçikdir?
50
www. cinaryayimlari.com
4 u 224 vzzu öv M mö
Çalışma 1
Hansı həndəsi fiquru çəkərkən çevrədən istifadə olunmaz?
a.
b.
Çalışma 2
b.
c.
d.
Fiqurların oxşar və fərqli cəhətlərini yazın.
a. Konus-Silindr Konus-Silindr
Oxşar
68
d.
Şəkillərdə göstərilən təsvirlərin hansı həndəsi fiqura oxşadığını aşağıda qeyd edin.
a.
Çalışma 3
c.
Fərqli
www. cinaryayimlari.com
b.
Kub-Piramida Kub-Piramida
Oxşar
Fərqli
Çalışma 4 Fikirləri tamamlayın.
a.
b.
Kubun ______ tili var.
Silindrin təpə Silindirin təpə nöqtələrinin sayı ______ -dır. -dir.
d.
Düzbucaqlı prizmanın ______ üzü düzbucaqlıdır.
Konusun üzlərini təsvir edərkən ______ ədəd çevrə çəkirik.
Krossvordu həll edin.
cinaryayımları
Çalışma 5
c.
Yuxarıdan-aşağı: 2 3
Üzləri üçbucaq, oturacağı ixtiyari çoxbucaqlı olan həndəsi fiqur. seçilmiş hissənin adı.
4
Yalnız bir üzü dairə olan həndəsi fiqur.
7
Yaşadığımız planet hansı formadadır?
8
Çoxbucaqlının təşkil olunduğu parçalar.
4
1
3
2
7
Soldan-sağa: 1
Sinif otağımız hansı həndəsi fiqura nümunədir?
6
Üzləri
olan həndəsi fiqur.
9
Həndəsi fiqurun tillərinin kəsişdiyi nöqtə. Konusun oturacağı hansı fiqurdur?
8
6 9
hansı formadadır?
5
10
3
5
10
www. cinaryayimlari.com
69
4 34 u3 vzzu öv M mö
Çalışma 1
Hasilləri nümunəyə uyğun ifadələrlə əvəz edin.
a.
b.
c.
d.
+
7 15
+
46 5
8 25
4 (6+6)
_____
_____
_____
Çalışma 2
+
+
_____
+
4 12
Uyğunluğu müəyyən edin.
46 3
68 4
+
cinaryayımları
+
+
14 6
Çalışma 3
a.
Vurma əməllərini cədvəl qurmaqla yerinə yetirin. c.
+
68 4
+
49 6
+
75 7
b.
+
+
+
70 5
7 490 35 525 d.
43 8 +
116 3
f.
+
+
324 2
e.
+
+
+
www. cinaryayimlari.com
101
Bəhram Oruclu
Çalışma 4 100-lük kvadrata əsasən həll edin.
=
d.
+
f.
9=
+
e.
5
Çalışma 5
=
+
c.
=
+
b.
+
=
+
a. 14
=
Uyğunluğu müəyyən edin.
43+ 5-4
28 7
+
62+ 6+2
34+ 5
üç yüz yetmiş dörd
iki yüzlük bir onluq bir təklik
yüz yetmiş
bir yüzlük doqquz onluq altı təklik
Çalışma 6
Doğru fikirləri
və səhv fikirləri
a. Hər meyvədən 8 kq aldım və
3 AZN
ilə işarələyin.
b. Almadan 7 kq, üzümdən isə
satıcıya 44 manat verdim.
102
16
8 kq aldım və satıcıya 37 manat verdim.
4 AZN
www. cinaryayimlari.com
2 AZN
422 u4 vzzu öv M mö
Çalışma 1
Fikirlərə uyğun dəyişənli ifadələri seçin.
2 k=7 olarsa,
1 k=10 olarsa,
ifadənin qiyməti 5 olar.
a
Çalışma 2
ifadənin qiyməti 2 olar.
51-k+ k
b
9+ k+4
3
k=4 olarsa, ifadənin qiyməti 40 olar.
c 100-10+ k
4 k=5 olarsa,
ifadənin qiyməti 50 olar.
d 45-4+ k
Sualları uyğun tənliklərlə qarşılaşdırın.
Hansı ədədi 3-ə bölsək, qismət 7 ilə 10-un cəminə bərabər olar?
57-nin 5 misli ilə hansı ədədin cəmi 327-yə bərabərdir?
190-82=3+ y
y: 3=7+10
190 ilə 82-nin fərqi 3 ilə hansı ədədin hasilinə bərabərdir?
96 : 6= y : 1
96-nın 6-ya nisbəti hansı ədədin 1-ə nisbətinə bərabərdir?
57+ 5+y=327
Çalışma 3 n=36 olduqda boşluqlara uyğun müqayisə işarələrini yazın. (>, <, =)
a.
�+ 9
c. 5+ �-50 e. 126
21+ 5
46+ 2
b.
3+ �-40
58+2+ �
d.
6+ �
14+ 9+�
f.
www. cinaryayimlari.com
186-�
96:6 43+5+ � 3+ �+42
Çalışma 4
a.
b.
Məsələ həlli.
Biri digərinin 3 qatı olan iki ədədin Həlli: cəmi 28-dir. Bu ədədlərin hasilini tapın. Anarın qardaşının neçə yaşı var? Səma
Həlli:
Anar
Qardaşım Anar məndən 1 yaş məndən 3 dəfə kiçikdir və yaşlarımızın böyükdür. cəmi 23-dür.
a.
Tənlikləri həll edin.
209-17+ 5=
d.
Çalışma 6
+ 31
:10+125=150
b.
e.
81+ 6-168:
3+
=465
-122=40
c.
f.
128:
cinaryayımları
Çalışma 5
=83-79
:5+45+ 6=294
Məsələ həlli.
Mehdi 45 səhifəlik kitabın ilk gün Həlli: 12 səhifəsini, 2-ci gün ilk günün yarısı qədər oxumuşdur. Kitab 3 günə bitmişsə, Mehdi 3-cü gün neçə səhifə kitab oxuyub?
www. cinaryayimlari.com
127
455 u4 vzzu öv M mö
Çalışma 1
a.
Nöqtələri koordinat şəbəkəsində qeyd edin və nöqtələri ardıcıl birləşdirdikdə alınan fiqurun adını yazın.
(1;2) (2;1) (3;2) (2;3)
b.
c.
(1;1) (1;3) (3;0)
(1;5) (1;1) (4;5)
(5;2) (3;4)
5
4
4
5 4
3
3
3
2
2
2
1
1
1
0
1
2
3 4
Fiqur: ________
Çalışma 2
a.
b.
c.
d.
0
1
2
3 4
0
5
1
2
3 4
cinaryayımları
5
Fiqur: ________
Fiqur: ________
Koordinat şəbəkəsinə əsasən doğru və səhv fikirləri qeyd edin.
-nin koordinat cütü (7, 3)-dür. , -dan 2 vahid sağda, 1 vahid yuxarıda yerləşir. ilə -nin ilk koordinatı eynidir. -nin ikinci koordinatı -nin ikinci koordinatının 3 mislidir.
D S
9 8
D S
7 6 5 4
D S
3 2 1
D S
1
2
3
4 5
6
7
www. cinaryayimlari.com
8
9
135
Bəhram Oruclu
3, 4, 5-ci tapşırıqları koordinat şəbəkəsinə əsasən yerinə yetirin.
8
8
128 36
7
10
7
6
6
5
64
228
4
42
3
21
2
216
14
1 1
2
3
4 5
6
7
8
9 10
Çalışma 3 Uyğunlaşdırın.
(9,2)
(6,1) : (4,6)+ (8,4)
(1,8)
((10,7)+(4,6)+(2,2))+ (6,5) ((9,2)-(9,8)):(1,8)-3
(9,8)
(8,4):(1,8)+ 27
(3,4)
Çalışma 4 Misalların cavablarına uyğun koordinat cütünü yazın.
a. c. e.
136
(218+102):8:4 = ............ 4+ (42-18)-32 = ............ 27:3+11+ 3 = ............
www. cinaryayimlari.com
b. d. f.
(375-195):10+ 2 = ............ 350-250:5+ 2-22 = .......... 5+ (14+30)-4 = ............
466 u4 vzzu öv M mö
Çalışma 1
Qrafikdə şagirdlərin oxuduğu kitab sayı verilmişdir. Qrafikə əsasən boşluqları doldurun.
a. Ən çox kitabı _____________ oxuyub.
7 6
b. Həyat Əlidən _____________ kitab _______ oxuyub.
5 4 3 2
d. Əminə Əli və Əsmərin birgə oxuduğu kitab sayından ______ kitab______ oxuyub.
Şagird Şagird İdmannövü İdman İdman növü sayı sayı
Fənn Fənnadı adı
Saat Saat sayı sayı
c. İşçilər İşçilər İşçilər
İşİşsaatı saatı
15
Riyaziyyat
80
Adil
9
Basketbol
45
Ana dili
60
Məryəm
15
Həndbol Şahmat
5
Xarici dil Həyat bilgisi
40
Fərid Səma
6
3
3
4
2
1
2
1
azi Riy
Şahm
Hənd
www. cinaryayimlari.com
ma
6
Sə
5
id
4
m
8
yya Ana t dili Xar ic Hə i dil yat bilg isi
7
at
5
bol
10
l Bask etbol
9
3
Fər
100
ryə
25
l
Futbol
Futbo
138
b.
Mə
a.
Hər bir telqrafa uyğun barqraf çəkin.
Adi
Çalışma 2
Hə ya t Əm in ə
1
Əl i Əs m ər
c. Ən az kitabı _____________ oxuyub.
Çalışma 3
“5 d” sinif şagirdlərinin summativlərdən aldığı qiymətlər verilmişdir. Məlumatlara əsasən sualları cavablandırın.
d. KSQ-2 də “4” alan şagirdlər ümumi şagirdlərin hansı hissəsini təşkil edir?
KS Q3
BS Q1
Aliyə
5
5
4
4
5
Anar
3
4
3
3
3
Səbinə
4
5
4
5
4
Pərvin
5
5
5
5
5
Sənan
3
4
5
5
4
cinaryayımları
c. İmtahanlarda alınan qiymətlərin hansı hissəsi “5”-dir?
KS Q1
Şagird
KS Q2
İmtahan
b. Hansı şagirdin əlaçı olma ehtimalı yoxdur?
BS Q2
a. Hansı şagirdin əlaçı olma ehtimalı daha çoxdur?
Çalışma 4 Barqrafa əsasən 4 məlumat müəyyənləşdirin və yazın.
1 _______________________
2 3
1 kq 2 kq 3 kq 4 kq
4
_______________________ _______________________ _______________________
www. cinaryayimlari.com
139