Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ

Η ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ

ΜΠΑ΢ΔΕΚΗ ΧΡΤ΢ΑΦΟΤΛΑ ΙΟΤΝΙΟ΢ 2020

ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΣΡΟ

ΑΡΧΙΣΕΚΣΟΝΙΚΗ

Σο αρχαίο ελλθνικό κζατρο ωσ αρχιτεκτόνθμα είναι μια υπαίκρια αμφικεατρικι καταςκευι θμικυκλικισ κάτοψθσ γφρω από μια κυκλικι πλατεία. Χρθςίμευε για κρθςκευτικζσ τελετουργίεσ, αγϊνεσ μουςικισ και ποίθςθσ, κεατρικζσ παραςτάςεισ, ςυνελεφςεισ του διμου ι τθσ βουλισ τθσ πόλθσ-κράτουσ, ακόμα και ωσ αγορά. Κατά τθν Αρχαϊκι περίοδο οι κεατρικοί χϊροι διαμορφϊνονταν με ιπιεσ επεμβάςεισ ςε χαμθλζσ, φυςικζσ κατωφζρειεσ του εδάφουσ χωρίσ λίκινεσ καταςκευζσ, ι το πολφ-πολφ με ςυςςϊρευςθ χωμάτων. Σζτοιεσ καταςκευζσ δφςκολα μποροφν να εντοπιςτοφν από τθν αρχαιολογικι ζρευνα. Ορχιςτρα γφρω από τθν οποία ςτινονταν ξφλινα κακίςματα ζχει εντοπιςτεί ωςτόςο ςτο κζντρο τθσ αρχαίασ αγοράσ τθσ Ακινασ. Εκεί τελοφνταν ςτα χρόνια του τυράννου Πειςίςτρατου οι κεατρικοί αγϊνεσ, που από τθν εποχι του Κλειςκζνθ μεταφζρκθκαν ςτο Θζατρο του Διονφςου, ςτθ νότια κλιτφ τθσ Ακρόπολθσ. Γφρω ςτο 335-330 π.Χ., επί Λυκοφργου, ανακαταςκευάςτθκε αυτό το κζατρο εξολοκλιρου από λίκο. Σότε πια αποκρυςταλλϊκθκε ο αρχιτεκτονικόσ τφποσ του κεάτρου ςτθ λίκινθ μορφι του.

Με τον όρο Αμφικζατρο χαρακτθρίηεται το κυκλικό ι ελλειψοειδζσ κζατρο που ονομάηεται ζτςι από τθν επικλινι και κυκλοτερι διάταξθ των κακιςμάτων των κεατϊν («αμφί = πζριξ τασ ζδρασ»), εξϋ ου και το

επίκετο και επίρρθμα αμφικεατρικό. Αμφικεατρικά επί τθσ ςθμαςίασ

από φψουσ κζασ ςε αντιδιαςτολι των επιπζδων κεάτρων, όπου θ κζα

δυςχεραίνεται από τα πρϊτα κακίςματα των κεατϊν ι τισ κερκίδεσ. Ιςτορικά το αμφικζατρο είναι Ρωμαϊκό καταςκεφαςμα που προιλκε από τθν ζνωςθ δφο Ελλθνικϊν ‘’αντιτακτϊν’’ κεάτρων τα οποία πικανόν καταςκευάςτθκαν για να καλφπτουν μεγάλο χρόνο παραςτάςεων, ζτςι ϊςτε οι κεατζσ να μθν ζχουν τισ ακτίνεσ του ιλιου αντίκετα. Σο πρϊτο αμφικζατρο καταςκευάςκθκε το 59 π.Χ. ςτθ Ρϊμθ από τον Sribonius

Curio που ιταν ξφλινο με μεγάλθ παλαίςτρα προερχόμενθ από τθν ζνωςθ δφο ορχθςτρϊν. Σο διπλό αυτό κζατρο (είδοσ κεάτρου) τελειοποιικθκε από τον Καίςαρα όπου και ονομάςκθκε Αμφικζατρο εξαιτίασ του ςχιματόσ του και ομϊνυμθσ διάταξισ του. Σο αρχαίο Ελλθνικό κζατρο, ωσ κεςμόσ τθσ αρχαιοελλθνικισ πόλθσκράτουσ, είναι θ διδαςκαλία και τζλεςθ κεατρικϊν παραςτάςεων, επ’ ευκαιρία των εορταςμϊν του Διονφςου, αναπτφχκθκε ςτα τζλθ τθσ αρχαϊκισ περιόδου και διαμορφϊκθκε πλιρωσ κατά τθν κλαςικι περίοδο - κυρίωσ ςτθν Ακινα. Φζρει ζναν ζντονο κρθςκευτικό και μυςτθριακό χαρακτιρα κατά τθ διαδικαςία τθσ γζννθςισ του, αλλά και ζναν εξίςου ζντονο κοινωνικό και πολιτικό χαρακτιρα κατά τθν περίοδοτθσανάπτυξισ του.

Αμζτρθτοι είναι οι τφποι κτιρίων και οικοδομθμάτων πάςθσ φφςεωσ που μθχανεφτθκε ο άνκρωποσ κατά τον ρουν τθσ ιςτορίασ του. Ελάχιςτεσ από τισ αρχιτεκτονικζσ αυτζσ μορφζσ δεν ξεπεράςτθκαν, ανταποκρίκθκαν ςτισ νζεσ ανάγκεσ και, διαςχίηοντασ τουσ αιϊνεσ, ηουν και ςιμερα. Tο αρχαίο Ελλθνικό αμφικζατρο είναι μία απ τισ

ελάχιςτεσαυτζσ,τισακάνατεσαρχιτεκτονικζσμορφζσ.

΢ιμερα, 2.500 χιλιάδεσ χρόνια μετά τθν «ανακάλυψι» του ςτθν αρχαία

Ακινα, ςυνεχίηουν να χτίηονται παντοφ, ςε όλα τα μικθ και τα πλάτθ ,

αμφικζατρα που λίγο πολφ αντιγράφουν το αρχαίο Ελλθνικό πρότυπο.

H Αρχιτεκτονικι των αρχαίων Ελλθνικϊν κεάτρων εξελίςςεται ανάλογα

με τα τεχνικά, οικονομικά και πολιτιςτικά δεδομζνα των διαφόρων

περιόδων. Tο κζατρο εξαπλϊνεται ςε όλθ τθν ζκταςθ του αρχαίου

Ελλθνιςμοφ,ςυγγεκριμζνα από τισ αποικίεσ του δυτικοφ κόςμου ζωσ τισ

ανατολικότερεσ κατακτιςεισ του Mεγάλου Aλεξάνδρου ι των διαδόχων.

Oι μεγάλεσ βακμίδεσ ςε δφο κάκετεσ διευκφνςεισ ςτο BA τμιμα τθσ Kνωςοφ (18ου -17ου π.X.αιϊνα) και μνθμειϊδθσ ανάλογθ καταςκευι βακμίδων ςτθ Φαιςτό (20οσ, 17οσ π.X αιϊνασ), ζχουν χαρακτιρα κζςεων παρακολοφκθςθσ τελετουργιϊν και κεαμάτων, φανερϊνουν μία πρϊιμθ κεατρικι διαμόρφωςθ.

Oι χοροί και οι δικφραμβοι αποτζλεςαν τα πρϊτα ςτοιχεία τθσ ανάπτυξισ του. Aπό τθ γζννθςι του ςυςχετιηόταν με τθ λατρεία του Διονφςου. Eπί Πειςίςτρατου ζχουμε τθν πρϊτθ καταγραμμζνθ εκτζλεςθ του Θζςπιδοσ. ΢τθ γιορτι των Mεγάλων Διονυςίων του 534 π.X. ζνασ θκοποιόσ με βαμμζνο πρόςωπο ζκανε διάλογο με το χορό. Δικφραμβοι και δράματα εκτελοφνταν απζναντι από το άγαλμα του Διονφςου ςτο Διονυςιακό, ωσ εκδιλωςθ λατρείασ μάλλον παρά ωσ παράςταςθ για κεατζσ.

Tον απλό χϊρο καλισ οπτικισ και ακουςτικισ, το χωμάτινο κοίλο με κυκλικι ορχιςτρα, που ο χορόσ εκτελοφςε τα δρϊμενα γφρω απ το

βωμό, ακολοφκθςε θ τοποκζτθςθ ξφλινων εδωλίων και μετζπειτα ςτουσ κλαςικοφσ και ςτουσ ελλθνιςτικοφσ χρόνουσ, λίκινων εδωλίων. H λίκινθ καταςκευι του ολοκλθρϊνεται τον 4ο αιϊνα. π.X. Oι διαςτάςεισ μεγάλωναν απ τθν κλαςικι ζωσ τθ Ρωμαϊκι περίοδο.

Tα κζατρα κτίηονταν κοντά ςτα κζντρα τθσ κοινωνικισ ηωισ

 Σθν ακρόπολθ (Aκινα, Λάριςα, Aργοσ),

 Σθν αγορά (Mαντίνεια, Kορίνκοσ, Mεςςινθ, ΢ίδθ),

 Σο ςτάδιο (Δελφοί, Pόδοσ),

 Σο βουλευτιριο (Mεγαλόπολθ, Δωδϊνθ),

 Σα ιερά (Eπίδαυροσ, Δελφοί, Ωρωπόσ).

 Kοντά βρίςκεται και το Ρωμαϊκό ωδείο (Aκινα, Άργοσ, Kόρινκοσ, Nικόπολθ).

 ΢υχνά ςχετίηονται με τθν οχφρωςθ (Δωδϊνθ με οχυρωματικοφ χαρακτιρα αναλιμματα, N. Πλευρϊνα που κζςθ ςκθνισ υπζχει ζνασ πφργοσ, ΢πάρτθ).

 Φιλοξενοφςαν και άλλεσ λειτουργίεσ (Mεγαλόπολθ, Aρκαδικόσ Oρχομενόσ για ςυνεδριάςεισ - Δελφοί, Bοιωτικόσ Oρχομενόσ για μουςικοφσ αγϊνεσ - ΢πάρτθ για χοροφσ γυμνοπαίδων - Πριινθ για δικαςτιριον).

Σα κφρια μζρθ του αρχαίου Ελλθνικοφ κεάτρου ιταν:

 Ηςκθνι,

 Ηορχιςτρα και

 Σοκοίλον, με τα ακόλουκα επιμζρουσ μζρθ:

Ηςκθνι:

Ορκογϊνιο, μακρόςτενο κτιριο, που προςτζκθκε κατά τον 5ο αιϊνα.π.Χ. ςτθν περιφζρεια τθσ ορχιςτρασ απζναντι από το κοίλον. ΢τθν αρχι ιταν ιςόγεια και χρθςιμοποιοφταν μόνο ωσ αποδυτιρια, όπωσ ακριβϊσ είναι και τα παραςκινια των ςφγχρονων κεάτρων. Σο προςκινιο: Μια ςτοά με κίονεσ μπροςτά από τθ ςκθνι. Ανάμεςα ςτα διαςτιματα των κιόνων βρίςκονταν κυρϊματα και ηωγραφικοί πίνακεσ (τα ςκθνικά). Σα κυρϊματα του προςκθνίου απζδιδαν τρεισ πφλεσ, από τισ οποίεσ ζβγαιναν οι υποκριτζσ. Σο προςκινιο ιταν αρχικά πτυςςόμενο (μαηευόταν και αναπτυςςόταν αναλόγωσ) ,πικανϊσ ξφλινο. Σα παραςκινια: Σα δφο άκρα τθσ ςκθνισ που προεξζχουν δίνοντάσ τθσ ακριβϊσ το ςχιμα του γράμματοσ Π, βλζποντάσ το ςτθν κάτοψθ. Οι πάροδοι: Οι διάδρομοι δεξιά και αριςτερά από τθ ςκθνι που οδθγοφν ςτθν ορχιςτρα. ΢υνικωσ ςκεπάηονταν με αψίδεσ.

Ηορχιςτρα:

Η θμικυκλικι (ι κυκλικι, π.χ. Επίδαυροσ) πλατεία ςτο κζντρο του

κεάτρου. ΢υνικωσ ιταν πλακόςτρωτθ. Εκεί δροφςε ο χορόσ.

Η κυμζλθ: Ο βωμόσ του Διονφςου ςτο κζντρο τθσ ορχιςτρασ.

Ο εφριποσ: Αγωγόσ απορροισ των υδάτων ςτθν περιφζρεια τθσ

ορχιςτρασ από το μζροσ του κοίλου.

Σο κοίλον: Όλοσ ο αμφικεατρικόσ χϊροσ (με τα εδϊλια, τισ ςκάλεσ και τα διαηϊματα) γφρω από τθν ορχιςτρα, όπου κάκονταν οι κεατζσ, οι οποίοι παρακολουκοφςαν τα κάκε φορά εξελιςςόμενα δρϊμενα.

Οι αναλθμματικοί τοίχοι: Οι τοίχοι ςτιριξθσ του εδάφουσ που ιταν καταςκευαςμζνοι ςτα άκρα του αμφικεατρικοφ χϊρου, του κοίλου. Οι αντθρίδεσ: Πυργοειδείσ τοίχοι κάκετοι προσ τουσ αναλθμματικοφσ τοίχουσ που χρθςιμεφουν ςτθν καλφτερθ ςτιριξι τουσ. Σα διαηϊματα: Οριηόντιοι διάδρομοι που χωρίηουν τισ κζςεισ των

κεατϊν ςε οριηόντιεσ ηϊνεσ, για πρακτικοφσ και λειτουργικοφσ λόγουσ.

Οι ςκάλεσ: Κλιμακωτοί εγκάρςιοι διάδρομοι για τθν πρόςβαςθ των

κεατϊν ςτισ κζςεισ τουσ, με αςφάλεια, ταχφτθτα και τάξθ.

Οι κερκίδεσ: Ομάδεσ κακιςμάτων ςε ςφθνοειδι τμιματα που δθμιουργοφνται από τον χωριςμό των ηωνϊν με τισ ςκάλεσ.

Σα εδϊλια: Σα κακίςματα, δθλαδι οι κζςεισ που κάκονται οι κεατζσ.

Η προεδρία: Η πρϊτθ ςειρά των κακιςμάτων όπου κάκονταν οι επίςθμοι.

Oι πρϊτεσ παραςτάςεισ ςτθν Αγορά τθσ Ακινασ δίνονταν με καταςκευι ικριωμάτων (ίκριων). ΢ταδιακά το κζατρο αποκτά τθν μορφι του, ςυντικζμενο απ τρία διακριτά μζρθ, το κοίλο, τθν ορχιςτρα και τθν

ςκθνι. H αναηιτθςθ χϊρων καλισ ακουςτικισ οδιγθςε, ςε πλαγιζσ

λόφων. ΢υχνά γινόταν ςυμπλιρωςθ χωμάτων, ακόμθ και πλιρθσ

επίχωςθ (Δίο, Mαντίνεια).

TοΚοίλον:

Tο κοίλο προορίηεται για το κοινό. ΢υχνά ζχει μεγάλθ χωρθτικότθτα (ωσ 25.000). Διαμορφϊνεται ςυνικωσ με τμιμα κόλουρου κϊνου, που υπερβαίνει το θμικφκλιο. Αυτό απαιτεί ψθλά αναλιμματα ςτα άκρα του, που αντιςτθρίηουν ςωρευμζνουσ όγκουσ χωμάτων, είτε μεγάλεσ τομζσ εδάφουσ. ΢ε βραχϊδεισ λόφουσ, ςυχνά οι επάνω απολιξεισ του είναι ςυνικωσ ανιςοχψείσ (Άργοσ, Αιγείρα, Πζργαμο, Διονυςιακό). Ενίοτε ζχουμε αποκλίςεισ απ τθν κωνικι και χάραξθ ευκφγραμμθ ι πολφπλοκθ μακθματικι επιφάνεια (Θορικόσ, Χαιρϊνεια, Μακφνεια). Tο

κοίλο διαιρείται ςυνικωσ ςε τμιματα με τα διαηϊματα, διαδρόμουσ

οριηόντιουσ, παρεμβαλλόμενουσ ςτισ ςειρζσ των εδωλίων.

Tο κάτω τμιμα ονομάηεται κζατρο και το επάνω επικζατρο. Άλλοτε

ςυναντάμε ζνα επικζατρο (Διλοσ, Ρόδοσ, Δελφοί, Μίλθτοσ) και άλλοτε δφο (Μεγαλόπολθ, Δωδϊνθ, Άργοσ, Πζργαμοσ, Ζφεςοσ, Σαυρομζνιον).

΢υχνά αυτά είναι προςκικεσ. Ακτινωτά από τθν ορχιςτρα οι κλίμακεσ

διατρζχουν το κοίλο κακ’ όλο του το φψοσ, διαιρϊντασ το ςε τομείσ, τισ κερκίδεσ. Πολλά επικζατρα, ζχουν πρόςκετεσ ενδιάμεςεσ κλίμακεσ.

ΚΑΘΙ΢ΜΑΣΑ

Σα κακίςματα, εδϊλια, είναι μαρμάρινα ι λίκινα. ΢υχνά το κοίλο λαξεφεται ςτο βράχο, ςε μικρό βακμό (Διονυςιακό, Θορικό, N. Πλευρϊνα, Άργοσ) ι μεγαλφτερο (Οινιάδεσ, Χαιρϊνεια, ΢υρακοφςεσ, Πζργαμοσ). Ενίοτε ορκογϊνια ςτθρίγματα, κατά διαςτιματα, ζφεραν ζδρανα ξφλινα ι μαρμάρινα, (Πριινθ, Βοιωτ. Ορχομενόσ). Οριςμζνα κζατρα πικανά διατιρθςαν τα ξφλινα εδϊλια και ςτισ τελευταίεσ φάςεισ τθσ λειτουργίασ τουσ, (όπωσ Ήλιδασ, Bϋ Λαρίςθσ). ΢το Δίο ιταν πλίνκινα.

H εμπρόςκια πλευρά των εδωλίων άλλοτε είναι κατακόρυφθ (Kοφριο, Οινιάδεσ), άλλοτε με εξοχι ςτο πάνω μζροσ (Aϋ Λάριςασ, ΢αμοκράκθσ, Σροίασ), ςτα άκρα τθσ κερκίδασ (Μεγαλόπολθ, Ακρ. Ορχομενόσ,

Μεςςινθ, Ερζτρια, Καβίρειο) ι και μεταξφ των άκρων τθσ (Aργοσ).

Ενίοτε κάτω εςοχι επιτυγχάνεται με αρνθτικι κλίςθ (Bϋ Λάριςασ, Kοφριο).

Πίςω από το κάκιςμα ςυνικωσ δθμιουργείται υποδοχι για τα πόδια με λάξευςθ ι ταπείνωςθ τθσ πίςω λικοπλίνκου (Μεγαλόπολθ) ι του χϊματοσ που ενίοτε αφινεται εκεί.

H ςκθνι είναι χαμθλό ορκογωνικό κτίριο, ανεξάρτθτο, ςτο πίςω μζροσ τθσ ορχιςτρασ. Tο αρχικό κζατρο δεν είχε ανάγκθ ςκθνισ. Σθν επζβαλε θ πρόοδοσ του δράματοσ. ΢τθν αρχαϊκι περίοδο υπιρχε ζνασ θκοποιόσ (υποκριτισ), ο οποίοσ ςυνδεόταν με το χορό ι ανταποκρινόταν. O Αιςχφλοσ αφξθςε τουσ θκοποιοφσ του ζργου ςε δφο και ο ΢οφοκλισ ςε

τρεισ. Βακμιαία ο λόγοσ ςε βάροσ του λυρικοφ μζρουσ και οι ρόλοι που

αυξάνονται, απαιτοφνται πλζον κοςτοφμια, προςωπεία, κ.λ.π., και μία

εγκατάςταςθ δίπλα ςτθν ορχιςτρα.

Κατ’ αρχιν ξφλινεσ, αντικαταςτάκθκαν αργότερα, κυρίωσ τον 3ο και 2ο αιϊνα κατά το πλείςτον με λίκινεσ. Tα ερείπια δείχνουν ποικιλία ςκθνϊν, με δφο επικρατζςτερουσ τφπουσ. Ζνασ, παλαιότεροσ, με ςυνικωσ ελαφρά υπερυψωμζνθ εξζδρα και παραπλεφρωσ παραςκινια.

Δεφτεροσ αυτόσ με προςκινιο, ορκογωνικι εξζδρα προσ τθν ορχιςτρα, ςτο επάνω επίπεδο τθσ οποίασ ανζβαιναν οι θκοποιοί. ΢τουσ κλαςικοφσ χρόνουσ οι υποκριτζσ ζπαιηαν ςτθν ορχιςτρα μαηί με το χορό. Κακιερϊνεται από τθν ςταδιακι υποβάκμιςθ του χοροφ, μζχρι και τθν απουςία του με τθ νζα κωμωδία. Μετά το 350 π.X. επιβάλλεται για καλφτερθ προβολι των θκοποιϊν. Επιπλζον των παραςτάςεων τθσ νζασ κωμωδίασ, πολλζσ κλαςικζσ τραγωδίεσ αναβίωςαν. Ζτςι θ Ελλθνιςτικι ςκθνι πρζπει να παρζχει πλζον πάρα πολλζσ δυνατότθτεσ. H όψθ τθσ ςκθνισ προσ το προςκινιο ονομάηεται και αυτι ςκθνι. Tο ιςόγειο ζχει τρεισ πόρτεσ, που δεν χρθςιμοποιοφνται πάντα. O όροφοσ ονομάηεται λογείον, θ όψθ του ζχει μία ι τρεισ πόρτεσ ι διαμορφϊνεται με πεςςοφσ ι κίονεσ (κυρϊματα), επί των οποίων ςτερεϊνονται ςκθνικά. Οριςμζνεσ φορζσ υπάρχει και 3οσ όροφοσ, το

κεολογείο. O Ευριπίδθσ απ’ αυτό, εμφάνιηε τουσ κεοφσ, που παρενζβαιναν ςτθν υπόκεςθ. O Αιςχφλοσ παρουςίαηε θκοποιοφσ από επίπεδθ οροφι τθσ ξφλινθσ ςκθνισ

H ςκθνι φζρει δίπλα παραςκινια, χϊρουσ αποκικευςθσ και εξυπθρζτθςθσ των θκοποιϊν (Καςςϊπθ Hπείρου, Νζα Πλευρϊν, Οινιάδεσ). Ενίοτε θ ςκθνι αποκτά και ειδικι διαμόρφωςθ. ΢τθ ΢πάρτθ κινθτι επί τροχϊν, με πλινκόκτιςτθ υπόςτεγθ ςκθνοκικθ. ΢τθ Μεγαλόπολθ το προςτϊο του Θερςιλίου ζχει κζςθ ςκθνισ. ΢το Καβιρείο ςτo κζντρο τθσ υπάρχει ναόσ. Ναό πλθςίον τθσ ςκθνισ, ςυνικωσ δυτικά τθσ, ςυναντάμε ςυχνά (Διονυςιακό κζατρο , Θορικόσ, Πζργαμοσ).

H διϊροφθ ςκθνι προσ τθν ορχιςτρα φζρει ςτενό ορκογωνικό προςκινιο, μικουσ περίπου όςο θ διάμετρόσ τθσ, φψουσ όςο ο πρϊτοσ όροφοσ. Aυτό φζρει προσ τθν ορχιςτρα κιονοςτοιχία. Αρχικά ξφλινο, που κατά οριςμζνουσ ςτουσ κλαςικοφσ χρόνουσ αφαιρείτο κατά τθ διδαςκαλία τθσ τραγωδίασ. Από τον 3ο αιϊνα κακιερϊνεται και ςτθν τραγωδία. ΢τα Ελλθνιςτικά χρόνια ιταν λίκινο. Mε κιονοςτοιχία ςτθν όψθ, ςυνικωσ με θμικίονεσ ςε ορκογωνικοφσ πεςςοφσ (Επίδαυροσ, Ωρωπόσ, Θάςοσ, Δελφοί, Δίο, Οινιάδεσ, Πριινθ, N. Πλευρϊνα, Διλοσ), ςτα ανοίγματα τθσ οποίασ (δθλαδι τθσ όψθσ) τοποκετοφνται πίνακεσ.

Φζρει επιςτιλιο και ηωφόρο, ςυχνά με επιγραφζσ (Θάςου, Οινιαδϊν). O

αρικμόσ των μετακιονίων ιταν μονόσ. Tο κεντρικό και δφο ακραία

ζμεναν ανοικτά. ΢το κριγκό εδράηονταν ξφλινεσ ι λίκινεσ (Πριινθ)

δοκοί, που ζφεραν το δάπεδο του προςκθνίου, όπου θ πρόςβαςθ

θκοποιϊν γίνεται ςυχνά αό τα πλάγια, με κεκλιμζνα επίπεδα (Ωρωπόσ, Επίδαυροσ, Κόρινκοσ, Δελφοί, ΢τράτοσ, Σιτάνθ). Ενίοτε πίςω απ’ τθ ςκθνι υπάρχει ςτοά (Διονυςιακό, Άργοσ).

H απλότθτα και το μεγαλείο αποτελοφν τθ ςυνοπτικότερθ ίςωσ περιγραφι των χαρακτθριςτικϊν των μνθμείων του αρχαίου Ελλθνικοφ κόςμου. Και το κζατρο αποτελεί το μνθμείο εκείνο ςτο οποίο τα δφο αυτά χαρακτθριςτικά ςυνδυάηονται με τον καλφτερο τρόπο. H αλικεια αυτι δεν οφείλεται μόνο ςτθν απλότθτα τθσ μορφισ του, ςε ςφγκριςθ με άλλα, αναγκαςτικά ίςωσ ςυνκετότερα μνθμεία.

 Οφείλεται περιςςότερο ςτθν απλότθτα τθσ λειτουργίασ του.

 Οφείλεται ςτο διαχρονικό χαρακτιρα αυτισ τθσ λειτουργίασ που επιτρζπει τθν αξιοποίθςι τουσ χιλιάδεσ χρόνια μετά τθ δθμιουργία τουσ.

 Οφείλεται τζλοσ ςτθν αντοχι τθσ άποψθσ των δθμιουργϊν τουσ, που ανταπεξζρχεται ςτισ ςφγχρονεσ απαιτιςεισ τόςο τθσ χριςθσ

των ίδιων των μνθμείων ςιμερα όςο και του ςχεδιαςμοφ νζων.

Και θ αντοχι αυτι αναδεικνφει το μεγαλείο. Γι’ αυτό θ ανανζωςθ τθσ

γνωριμίασ μασ με το αρχαίο κζατρο, ςαν κεατζσ, ςαν επιςκζπτεσ, ςαν

επιςτιμονεσ, ςαν ςχεδιαςτζσ νζων κεάτρων, είναι αναγκαία και πρζπει

να είναι ςυνεχισ. Σρία ςτοιχεία ςυνκζτουν το αρχαίο ελλθνικό κζατρο:

 θ ορχιςτρα

 το κοίλο και

 Η ςκθνι

O κφκλοσ τθσ ορχιςτρασ αποτελεί τον πυρινα τθσ μορφισ του αρχαίου ελλθνικοφ κεάτρου. Eίτε πρόκειται για κφκλο χορευτϊν, είτε πρόκειται για κφκλο χορωδϊν, ζνα είναι βζβαιο.

 Oκφκλοσ αποτελεί το βζλτιςτο ςχιμα για να μπορεί να βλζπει και να ακοφει άνετα ζνασ μεγαλφτεροσ αρικμόσ κεατϊν. Aκόμθ περιςςότερο ο κφκλοσ αποτελεί το φυςικό ςχιμα που δθμιουργείται και ςιμερα γφρω από ζναν ομιλθτι.

 Tο κοίλον του κεάτρου, δθλαδι το ίδιο το κζατρο, αναπτφχκθκε αρχικά με τθ βοικεια ξφλινων καταςκευϊν.

Καταςτροφζσ κατζδειξαν το επικίνδυνο των καταςκευϊν αυτϊν και

οδιγθςαν ςτθν επινόθςθ πιο αςφαλϊν λφςεων, αρχικά κοντά ςε

λόφουσ για τθν δθμιουργία του κοίλου με εκςκαφι και τελικά ςε

καταςκευζσ απ πζτρα, που διαςϊηονται μζχρι τισ μζρεσ μασ. H κυκλικι

διάταξθ ςε ςυνδυαςμό με τθ μεγάλθ υπερφψωςθ μεταξφ ςειρϊν

κακιςμάτων δίνει ζναν μοναδικό ςυνδυαςμό απρόςκοπτθσ κζασ και ακρόαςθσ.

Αντίκετα με τον κφκλο τθσ ορχιςτρασ και του κοίλου θ ευκεία αποτελεί το βαςικό ςχιμα τθσ ςκθνισ. H ςκθνι είναι το κτίςμα μζςα ςτο οποίο ςυντελοφνται όλεσ οι προετοιμαςίεσ και ταυτόχρονα είναι το φόντο μπροςτά ςτο οποίο διαδραματίηεται θ κεατρικι δράςθ. Άλλοτε κανονικό πζτρινο κτίριο, άλλοτε πρόχειρο ελαφρφ καταςκεφαςμα, ςκθνικό, παρουςιάηει μεγάλεσ διαφοροποιιςεισ ωσ προσ τθ μορφι, το μζγεκόσ του και τισ περιςςότερεσ φορζσ τθ κζςθ που βρίςκεται. Κυρίωσ τθ κζςθ ωσ προσ τθν ορχιςτρα και τθν απόςταςθ από αυτι. Κρίνοντασ από τθν κατάλθξθ τθσ μορφισ του κτιρίου τθσ ςκθνισ, όπωσ μασ παρουςιάηεται ςε ζνα κορυφαίο δείγμα κεάτρου, ςτθν Επίδαυρο, φαίνεται ότι μετά από παλινδρομιςεισ διαμορφϊκθκε ωσ ζνα διϊροφο κτίςμα ςτθν εφαπτομζνθ του

κεάτρου. Mε όλα τα μζςα ςτθν διάκεςι του, ο ςφγχρονοσ ςχεδιαςτισ

χάνει πολλζσ φορζσ αυτό το νόθμα και οδθγείται ςε λφςεισ κεατρικϊν

χϊρων που δεν ςτθρίηουν τθν παράςταςθ αλλά αναλίςκονται ςτο χϊρο. Γι’ αυτό το μινυμα που μασ μεταφζρουν τα αρχαία Ελλθνικά κζατρα

εξακολουκεί να είναι επίκαιρο και δεν ζχει γίνει ακόμθ κατανοθτό ςτο ςφνολό του.

Σζλεια προςαρμοςμζνθ και κατάλλθλθ για τθν υποςτιριξθ τθσ ομιλίασ ςε παραςτάςεισ αρχαίου δράματοσ είναι θ ακουςτικι του κεάτρου τθσ Επιδαφρου. Κάτι το οποίο γνωρίηαμε αςφαλϊσ, μόνον που τϊρα αποδεικνφεται και με ςφγχρονεσ ακουςτικζσ μετριςεισ και μάλιςτα από ξεχωριςτζσ ομάδεσ ερευνθτϊν. Σα αποτελζςματα αναφζρονται ςτο τελευταίο τεφχοσ (Ιανουάριοσ -Φεβρουάριοσ 2013) του Acta Acustica united with Acustica, που είναι το επίςθμο επιςτθμονικό περιοδικό τθσ Ευρωπαϊκισ Ενωςθσ Ακουςτικισ (European Acoustics Association), όπου παρουςιάηεται ζνα ειδικό αφιζρωμα για τθν ακουςτικι των αρχαίων κεάτρων. ΢υγκριμζνα μάλιςτα τα επιςτθμονικά αυτά άρκρα επιλζχκθκαν από εργαςίεσ που είχαν παρουςιαςκεί ςτο 1ο Πανευρωπαϊκό ΢υνζδριο Ακουςτικισ Αρχαίων Θεάτρων, που είχε πραγματοποιθκεί ςτο Πανεπιςτιμιο Πατρϊν τον ΢επτζμβριο του 2011.

Η μζτρθςθ και θ ανάλυςθ τθσ ακουςτικισ του αρχαίου κεάτρου τθσ Επιδαφρου ςυγκζντρωςε, όπωσ είναι φυςικό το ενδιαφζρον όλων των ερευνθτϊν, δεδομζνθσ τθσ φιμθσ του ανάμεςα ςε όλα τα άλλα παρόμοια οικοδομιματα αλλά βζβαια και για το γεγονόσ ότι θ απαρχι του ακουςτικοφ ςχεδιαςμοφ χϊρων μεγάλων ακροατιριων βρίςκεται ςτθν αρχιτεκτονικι των αρχαίων ελλθνικϊν κεάτρων.

Παράλλθλα βεβαίωσ εξετάςκθκαν τα ελλθνορωμαϊκά κζατρα, τα ωδεία, οι διάφοροι χϊροι κεάτρου, μουςικισ, κεάματοσ και λατρείασ,

ακόμθ οι μζκοδοι αντιμετϊπιςθσ των ακουςτικϊν προβλθμάτων κατά τθν αρχαιότθτα κ.ά.

Από όλα αυτά θ Επίδαυροσ ιταν εκείνθ που ζλαβε άριςτα, ειδικά ςε ςχζςθ με τθν καταλθπτότθτα τθσ ομιλίασ, ακόμθ και ςτισ πιο απομακρυςμζνεσ κζςεισ του κοίλου του κεάτρου. Αλλά και οι μετριςεισ που ζγιναν παρουςία κεατϊν, δεν κατζγραψαν κάποια ουςιαςτικι μείωςθ αυτισ τθσ εξαιρετικισ ακουςτικισ του κεάτρου.

Ποφ οφείλεται αυτό; Εδϊ μπαίνει το ζργο των ερευνθτϊν, που επεξθγοφν με τθν χριςθ ςυγχρόνων μεκόδων ανάλυςθσ και υπολογιςτικισ πρόβλεψθσ τθν λειτουργία των ανακλάςεων, που φκάνουν ςτον ακροατι από τισ κοντινζσ επιφάνειεσ των εδωλίων. Διότι αυτζσ οι ανακλάςεισ λειτουργοφν υποβοθκθτικά προσ το αρχικό ακουςτικό ςιμα με αποτζλεςμα τθν τζλεια ακουςτικι που γνωρίηουμε.

Ζνα ακόμθ κζμα απαντικθκε πειςτικά μζςω τθσ ζρευνασ κι αυτό ζχει να κάνει με τισ ειδικζσ κεατρικζσ μάςκεσ που φοροφςαν οι θκοποιοί ςτισ παραςτάςεισ αρχαίου δράματοσ. Η καταςκευι τουσ με βάςθ τα υπάρχοντα αρχαιολογικά ευριματα ιταν το πρϊτο βιμα και οι μετριςεισ ζγιναν με τθ χριςθ ειδικοφ ανδρείκελου ωσ προσ τθ διαςπορά και τθν χροιά τθσ φωνισ που εκπζμπουν, όςο και ωσ προσ τθν ζνταςθ τθσ ίδιασ τθσ φωνισ του, που ακοφει ο θκοποιόσ.

Σα αποτελζςματα λοιπόν ζδειξαν, ότι ναι μεν θ χροιά τθσ ομιλίασ

των θκοποιϊν αλλοιωνόταν μζςω τθσ μάςκασ, όμωσ τθν ίδια ςτιγμι

ενιςχυόταν θ ζνταςθ τθσ φωνισ, που εκπζμπεται από τθν πίςω πλευρά

του κεφαλιοφ. Μια άλλθ παράμετροσ που αποκαλφφκθκε εξάλλου

είναι ότι θ φωνι του θκοποιοφ με τθν μάςκα δθμιουργοφςε εξαιρετικά υψθλι, θχθτικι ςτάκμθ ςτα αυτιά του. Κι ζτςι είναι πικανόν να χρειάηονταν ειδικι εκπαίδευςθ.

Όςον αφορά τζλοσ τθν χριςθ ειδικϊν αγγείων για τθν βελτίωςθ τθσ

ακουςτικισ των κεάτρων ςτθν αρχαιότθτα, το πείραμα ζγινε με βάςθ ζνα τριςδιάςτατο μοντζλο του αρχαίου κεάτρου τθσ Λφττου ςτθν

Κριτθ, το οποίο καταςκευάςτθκε με βάςθ τα αρχιτεκτονικά ςτοιχεία

για τθν τοποκζτθςι τουσ, που κατζγραψε ζνασ περιθγθτισ του 16ουαιϊνα ο Ονόριο Μπζλι. Εδϊ όμωσ τα αποτελζςματα δεν ιταν

ενκαρρυντικά. Γιατί διαπιςτϊκθκε μία μικρι μόνον ενίςχυςθ του ιχου ςε κζςεισ που ιταν κοντινζσ προσ κάκε αγγείο, χωρίσ ςθμαντικι επίδραςθ ςτθ ςυνολικι ακουςτικι.

Να ςθμειωκεί τζλοσ, ότι το ειδικό αυτό τεφχοσ αποτελεί τθν πρϊτθ επιςτθμονικι καταγραφι του κζματοσ τθσ ακουςτικισ των αρχαίων

κεάτρων ςε παγκόςμιο επίπεδο, μία πρωτοβουλία του Ελλθνικοφ Ινςτιτοφτου Ακουςτικισ πζρα από τα ςφγχρονα κζματα ακουςτικισ και ελζγχου τθσ θχορφπανςθσ με τα οποία αςχολείται.

H Ακουςτικι Σότε και ΢ιμερα

H ακουςτικι ποιότθτα των αρχαίων Ελλθνικϊν κεάτρων είναι τόςο γνωςτι όςο και αξιοκαφμαςτθ, με αποτζλεςμα να παίρνει χαρακτιρα

μυςτικιςμοφ. ΢τθν πραγματικότθτα για πολλά ςτοιχεία τθσ ακουςτικισ

αυτισ ζχουμε ςυγκεκριμζνεσ απαντιςεισ. Αυτζσ δεν κα πρζπει να τισ

δοφμε ςαν απομυκοποίθςθ. Γιατί δεν είναι πλιρεισ, δεν απαντοφν ςε

όλα τα ηθτιματα. Αλλά κυρίωσ γιατί θ επιτυχία των κεάτρων αυτϊν

οφείλεται όχι μόνο ςτθν ακουςτικι αλλά και ςτθ μορφι και τθ λειτουργία τουσ.

Παράλλθλα θ κυκλικι διάταξθ υποχρεϊνει ςε μία ςυγκζντρωςθ όλου του κεάτρου ςτα δρϊμενα, ςτοιχείο ηωτικό για τον κεατρικό χϊρο, για το ςχεδιαςμό του και για τθν μεταφορά των κεατϊν από τον πραγματικό χϊρο που βρίςκονται ςτο κεατρικό χϊρο που ζρχονται. Kαμία άλλθ μορφι χϊρου δεν δθμιουργεί τζτοια αίςκθςθ ςυγκζντρωςθσ τθσ προςοχισ όλων ςτθν παράςταςθ. Kαμιά άλλθ μορφι δεν δθμιουργεί τζτοια αίςκθςθ ςυμμετοχισ ςτθ μεγάλθ ομάδα

των κεατϊν. Γι’ αυτό και παρά τα φτωχά ςυνικωσ τεχνικά μζςα, ςε

ςφγκριςθ με ζνα πλιρεσ ςφγχρονο κζατρο, το αίςκθμα τθσ μζκεξθσ

είναι πανίςχυρο. Eίναι ςτο χζρι του ςκθνοκζτθ να μασ μεταφζρει

ακόμθ και ςιμερα, πίςω ςτο χρόνο.

Tο κζατρο παρζχει όλα αυτά τα αναγκαία και ικανά ςτοιχεία.

Γνωρίηουμε ότι θ ακουςτικι δεν υπιρχε ωσ επιςτιμθ ςτον αρχαίο ελλθνικό κόςμο. Oι πρόγονοί μασ ιταν περιςςότερο φιλόςοφοι και λιγότερο επιςτιμονεσ. Ωσ φιλόςοφοι είχαν τθν ικανότθτα να

παρατθροφν το περιβάλλον τουσ και να εξάγουν ςυμπεράςματα. Και

ακόμθ πιο ςπουδαίο, είχαν τον κοινό νου να τα μεταφζρουν και να τα εφαρμόηουν ςτθ ηωι τουσ, ςτα ζργα τουσ.

 H πρϊτθ παρατιρθςθ είναι θ ςχεδόν ομοιόμορφθ κατανομι τθσ θχθτικισ ενζργειασ τθσ φωνισ γφρω από ζναν ομιλθτι, μία

παρατιρθςθ που μποροφςε να γίνει και να επαλθκευτεί

αμζτρθτεσ φορζσ ςε ςυγκεντρϊςεισ ομιλθτϊν ςτθν αγορά. Aπό αυτι προκφπτει ο κυκλικόσ χαρακτιρασ του κοίλου.

 H δεφτερθ παρατιρθςθ είναι θ παρεμπόδιςθ τθσ άνετθσ ακρόαςθσ, όταν ο ακροατισ δεν βλζπει τον ομιλθτι.

Παρατιρθςθ που προιλκε επίςθσ απ τθν αγορά, και που

οδιγθςε ςτθν κλίςθ του κοίλου.

 H τρίτθ παρατιρθςθ είναι θ ανάκλαςθ, μία παρατιρθςθ που

γίνεται ςτθ φφςθ, μπροςτά ςε ζνα βράχο.

 H ενίςχυςθ τθσ φωνισ απ τθν ανάκλαςθ οδιγθςε ςτθ κζςθ των θκοποιϊν πίςω, μπροςτά ςτθ ςκθνι με ιςχυρζσ ανακλάςεισ πίςω και κάτω.

 H τελευταία παρατιρθςθ είναι θ ανάγκθ για θςυχία. H μεγάλθ θςυχία ςίγουρα κακιςτά τθ φωνι ικανι να ακουςτεί ςε μεγάλεσ

αποςτάςεισ. Γι’ αυτό και οι κζςεισ των αρχαίων κεάτρων είναι επιλεγμζνεσ για τθ μεγάλθ θςυχία του περιβάλλοντοσ χϊρου (ςε πολλζσ περιπτϊςεισ ακόμθ και ςιμερα).

΢υμπεράςματα τθσ ακουςτικισ για το ςφγχρονο κζατρο

H πρόςκλθςθ για τον αρχιτζκτονα που ςχεδιάηει ζνα ςφγχρονο κζατρο

είναι να προχωριςει, να δϊςει δθλαδι λφςεισ που να βελτιϊνουν τισ

ςυνκικεσ ςε ςχζςθ με τα γεμάτα ζνταςθ και προςωπικότθτα κεατρικά

μνθμεία του παρελκόντοσ. ΢το δφςκολο αυτό εγχείρθμα, μπορεί κανείσ

να ςυμβάλει με μία ςειρά απ ςφγχρονεσ τεχνικζσ προςεγγίςεισ.

O ςχεδιαςμόσ με υπολογιςτζσ και τα μοντζλα προςομοίωςθσ, με όλεσ τισ αδυναμίεσ τουσ, παρζχουν ςτοιχεία που μποροφν να βοθκιςουν. Όχι μόνον μποροφμε να προβλζπουμε τισ ςυνκικεσ ςε κάκε κζςθ του κεάτρου, μποροφμε ακόμθ να προβλζπουμε τι κα ςυμβεί όταν ο θκοποιόσ ςτραφεί αλλοφ ι ςκφψει το κεφάλι. O ςφγχρονοσ ςχεδιαςμόσ ζχει ζτςι τθ δυνατότθτα να ξεφφγει από τον απόλυτο κφκλο και από τθ

ςτακερι κλίςθ ϊςτε να δϊςει ςτο κοίλο πιο δυναμικζσ μορφζσ, προςαρμοςμζνεσ ςτισ δυνατότθτεσ τθσ φωνισ και ςτθν προςπάκεια για βζλτιςτθ ρφκμιςθ των ακουςτικϊν παραμζτρων, που είναι αναγκαίεσ.

Eλάχιςτα ςτοιχεία κτιρίων ςκθνισ, κυρίωσ ςτοιχεία κεμελίωςθσ, ζχουν διαςωκεί ωσ τισ μζρεσ μασ, με αποτζλεςμα τα ςθμαντικότερα και ακόμθ χρθςιμοποιοφμενα αρχαία ελλθνικά κζατρα να ζχουν τον κφκλο τθσ ορχιςτρασ ανοιχτό προσ τα πίςω, χωρίσ πλάτθ. Tο γεγονόσ αυτό ζχει αλλοιϊςει τθ μορφι των παραςτάςεων. H κζςθ του θκοποιοφ ςτο πίςω μζροσ τθσ ορχιςτρασ, κοντά ςτο κτίριο τθσ ςκθνισ, που τον βοθκάει με δφο πρόςκετεσ ανακλάςεισ, δυςτυχϊσ ςτο ςφγχρονο κζατρο χάνεται. O θκοποιόσ πλθςιάηει τουσ κεατζσ, ςτο άλλο άκρο τθσ ορχιςτρασ, ςε μια προςπάκεια να ακουςτεί και να φανεί καλφτερα. Ζτςι, θ αναςτιλωςθ ενόσ αρχαίου κεάτρου με τθ ςκθνι του, κα δθμιουργοφςε μάλλον προβλιματα ςτθ ςφγχρονθ παράςταςθ. Aν και τα ςκθνικά (ςτθ

κζςθ τθσ ςκθνισ) βοθκοφν ςτθν καλφτερθ ακουςτικι, ςε ςφγκριςθ με τθν ζλλειψθ κάκε κάκετθσ ανακλαςτικισ επιφάνειασ, θ τοποκζτθςθ μόνιμου κτιρίου ςκθνισ βελτιϊνει τισ ςυνκικεσ, αναγκάηοντασ τουσ θκοποιοφσ να κινοφνται ςτο βάκοσ τθσ ορχιςτρασ (μζχρι 8 m από τθ ςκθνι).

΢ε εκείνθ τθ κζςθ ζχουν όχι μόνον τθ ςτιριξθ τθσ ςκθνισ με τθν ανάκλαςι τθσ αλλά τθν πλιρθ ςτιριξθ τθσ ορχιςτρασ με τθν πιο ςθμαντικι ανάκλαςι τθσ ςτο ζδαφοσ, όςο και μία ακόμθ διπλι ανάκλαςθ. O θκοποιόσ που κινείται κοντά ςτουσ ακροατζσ τελικά δεν ακοφγεται πζρα απ τισ πρϊτεσ ςειρζσ.

Επίλογοσ για τθν Ακουςτικι των Θεάτρων

Πολλά μπορεί κανείσ να αποκομίςει και όχι μόνον ιςτορικι γνϊςθ από τθ μελζτθ των μνθμείων του αρχαίου Ελλθνικοφ κόςμου. Ιδιαίτερα ςτα κζατρα, θ προςζγγιςθ με τα ςφγχρονα επιςτθμονικά εργαλεία ςυμπλθρϊνεται από τθν εμπειρία τθσ ςυμμετοχισ ςτθ ηωντανι

λειτουργία του μνθμείου, κάτι που δεν είναι δυνατό ςε άλλα μνθμεία.

΢τον πρϊτο αιϊνα τθσ ςφγχρονθσ ηωισ τθσ, τον 20ο , θ επιςτιμθ τθσ ακουςτικισ απζςπαςε πολλά ςτοιχεία απ το αρχαίο Ελλθνικό κζατρο. Παρά τθ φκορά των αιϊνων, οι διατεταγμζνεσ αυτζσ πζτρεσ που αποτελοφν το αρχαίο Ελλθνικό κζατρο ζχουν κι άλλα να μασ πουν. Oι ςιωπθλοί αυτοί μάρτυρεσ του παρελκόντοσ, δεν ζχουν πει ακόμθ τθν τελευταία τουσ λζξθ. Aσ τα γνωρίςουμε καλφτερα, ασ ακοφςουμε το

μινυμά τουσ και κυρίωσ ασ προςδϊςουμε το ςεβαςμό που απαιτεί το μεγαλείο τουσ.

ΣΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΘΕΑΣΡΟ

Α) ΢ΤΓΧΡΟΝΟ ΘΕΑΣΡΟ

Β)

ΑΡΧΑΙΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΘΕΑΣΡΟ

Α) ΢ΤΓΧΡΟΝΟ ΘΕΑΣΡΟ ΚΑΙ ΣΕΧΝΟΛΟΓΙΑ:

Σο ςτιςιμο μιασ παράςταςθσ χρειάηεται, εκτόσ πολλϊν άλλων παραγόντων, και τεχνικι ςτιριξθ: χρειάηεται δθλαδι κεατρικζσ μθχανζσ και εργαλεία για τθν ςκθνικι κατάςταςθ. Όςο πιο εξελιγμζνεσ

είναι αυτζσ οι μθχανζσ, τόςο πιο ενδιαφζρον είναι το αποτζλεςμα. Ζτςι

θ τεχνολογία ςτθν ςυμβατικι ι και ςτθν θλεκτρονικι μορφι τθσ, ςυντελεί τα μζγιςτα ςτθν αιςκθτικι τθσ παράςταςθσ και ςτισ ςυναφείσ

εντυπϊςεισ που προςλαμβάνουν κεατζσ.

Οι κυριότερεσ από τισ μθχανζσ που χρθςιμοποιοφνται ςτο κζατρο

είναι:

«Περιςτροφικι ςκθνι»

Είναι ζνα κυκλικό βάκρο το οποίο μπορεί να περιςτραφεί. Μποροφν να

τοποκετθκοφν δφο ι τρία ςκθνικά και

αναλόγωσ με τθν περιςτροφι αλλάηει το ςκθνικό. Σο δάπεδο τθσ ςκθνισ διακζτει

ζναν χωνευτό κυκλικό ςφςτθμα, που

μπορεί να περιςτρζφεται και να μετακινεί ότι είναι τοποκετθμζνο πάνω του: ςκθνικά, θκοποιοφσ κτλ. Η ζκπλθξθ

για το κεατι είναι ότι οι θκοποιοί μετακινοφνται χωρίσ να βαδίηουν, ότι τα ςκθνικά (ςπίτια, ανάκτορα κ.ά.) αλλάηουν κζςθ ςτο χϊρο χωρίσ να τα

αγγίηει κανείσ.

Αν τϊρα αυτό το περιςτροφικό ςφςτθμα χωριςτεί κακζτωσ ςτα δυο με

ζνα ςκθνικό, μπορεί, όςθ ϊρα χρθςιμοποιείται από τουσ θκοποιοφσ το

αϋ θμικφκλιο για τθν παράςταςθ του ζργου, ςτο βϋ θμικφκλιο να

ςτινουν οι τεχνικοί τα ςκθνικά τθσ επόμενθσ πράξθσ.

«Κυκλόραμα ι περιςτροφικόσ ορίηοντασ»

Είναι φφαςμα ι ειδικι οκόνθ θ οποία ζχει τθ δυνατότθτα προβολισ και

φωτιςμοφ από τθ μπροςτινι πλευρά και τθν πίςω πλευρά του κεάτρου.

Σο κυκλόραμα ι περιςτροφικόσ ορίηοντασ είτε είναι κρεμαςμζνοσ ςε

ςταγκόνι είτε κρεμαςμζνοσ ςε οδθγό κουρτίνασ. Σο ςταγκόνι είναι ζνασ

ςωλινασ ίςοσ με το πλάτοσ τθσ ςκθνισ ο οποίοσ ανεβοκατεβαίνει είτε χειροκίνθτα με αντίβαρα είτε μθχανικά με μοτζρ. Αυτά χρειάηονται για

να ανεβοκατεβαίνουν ι να κρφβονται ςκθνικά ψθλά.

«΢χάρα»

Η ςχάρα είναι από τουσ πιο βαςικοφσ μθχανιςμοφσ του κεάτρου. Με τθ ςχάρα μποροφμε να ανεβοκατεβάςουμε ςκθνικά, τα φϊτα για το φωτιςμό του κεάτρου και να ρίξουμε ψεφτικα χιόνια και βροχζσ.

«Μπαλάντςα»

Χρειάηεται για να γίνουν τα φωτιςτικά εφζ ςτο κυκλόραμα. Ζχει το ςχιμα ςκάφθσ που είναι χωριςμζνθ ςε κουτάκια όπου υπάρχουν λάμπεσ. Βάηοντασ χρωματιςτζσ ηελατίνεσ ι φίλτρα ςε κάκε κουτάκι αλλάηουμε το φωτιςμό.

«Βαγόνια»

Σα βαγόνια ςτο κζατρο είναι μακρόςτενα πατάρια με ρόδεσ και

εξυπθρετοφν τισ γριγορεσ αλλαγζσ ςκθνικϊν.

«Σατραμπουκζτα»

΢ε ςκθνι που διακζτει υπόγειο ςυχνά ςχεδιάηονται κυκλικζσ ι παραλλθλόγραμμεσ οπζσ, που ανοίγουν ςτο κρίςιμο ςθμείο τθσ παράςταςθσ, για να «καταπιοφν» ό,τι ζχει τοποκετθκεί επάνω τουσ, ζναν θκοποιό ι ζνα ςκθνικό αντικείμενο, του οποίου θ εξαφάνιςθ μοιάηει μαγικι και ανεξιγθτθ.

«Αμερικάνα»

Είναι ξφλινθ καταςκευι με μικρό φάρδοσ και μικοσ λίγο μεγαλφτερο

από το άνοιγμα τθσ ςκθνισ. Αποτελείται από δφο κομμάτια όμοια και κοντά το ζνα ςτο άλλο μόνο και μόνο για να κρζμονται χωριςτά τα φφλλα τθσ κουρτίνασ θ οποία κρεμιζται από εκεί για να μθ δυςκολεφεται το ανοιγοκλείςιμό τουσ. Μζςα από τθν ξφλινθ καταςκευι τεντϊνεται ςυρματόςχοινο με χαλκάδεσ και τροχαλίεσ για να δουλεφει ι κουρτίνα. ΢ιμερα όμωσ, για τθ αμερικάνα χρθςιμοποιοφνται ράγεσ.

Β) Η ΣΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΟΤ ΑΡΧΑΙΟΤ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤ ΘΕΑΣΡΟΤ

Η θχθτικι των αρχαίων κεάτρων που καυμάηουμε ςιμερα

εξαςφαλιηόταν με τα αντθχοφντα αγγεία που βρίςκονταν κάτω από τα

ςκαλιά του κοίλου και τα ςκθνικά άλλαηαν ςχεδόν αυτόματα, όπωσ αποδεικνφει θ πρόςφατθ αναςκαφικι ζρευνα ςτο Αρχαίο Θζατρο του Δίου.

Όλα ξεκίνθςαν όπωσ φαίνεται από τθν ειςαγωγι των μακθματικϊν και

τθσ κεωρίασ των αρικμϊν από τουσ Πυκαγόρειουσ ςτθν αρχιτεκτονικι.

Σότε χρθςιμοποίθςαν τισ γεωμετρικζσ χαράξεισ ςτον αρχιτεκτονικό ςχεδιαςμό όλων των κτιρίων και ειδικότερα των κεάτρων. Ειδικά ο

ςχεδιαςμόσ των κεάτρων επθρεάςτθκε ςθμαντικά από τθν ακουςτικι, θ οποία διαμορφϊνεται ςε επιςτιμθ από τον Αριςτόξενο τον Σαραντίνο. Ο Βιτροφβιοσ ςτο πζμπτο βιβλίο του αναλφει τθν αρμονικι κεωρία του Αριςτόξενου και παρακζτει μουςικό διάγραμμα του Αριςτόξενου. Σο

διάγραμμα αυτό δυςτυχϊσ δεν ζχει ςωκεί. Είναι όμωσ εφκολο να το αναπαραςτιςουμε πιςτά με βάςθ τισ περιγραφζσ του Βιτροφβιου. Ο

Αριςτόξενοσ μασ δίνει τισ ακριβείσ κζςεισ και τισ προδιαγραφζσ των

"θχείων", δθλαδι των αντθχοφντων αγγείων.

Εκτόσ από τισ αρχαίεσ πθγζσ, «ςφγχρονεσ ακουςτικζσ ζρευνεσ

αποδεικνφουν ότι ςτα αρχαία κζατρα ζχουν εφαρμοςτεί βαςικζσ αρχζσ

ςχεδιαςμοφ που εξαςφαλίηουν θχοπροςταςία, ακουςτικι ηωντάνια, διαφγεια και καταλθπτότθτα του κεατρικοφ λόγου. Μια από τισ βαςικότερεσ αρχζσ είναι θ ενίςχυςθ τθσ φωνισ με ζγκαιρεσ, κετικζσ

θχοανακλάςεισ επάνω ςε ςτοιχεία του κεάτρου (δάπεδο ορχιςτρασ, πρόςοψθ κτιρίου ςκθνισ, λογείο), για τθν εξαςφάλιςθ ενόσ φυςικοφ, αυτοδφναμου (πακθτικοφ) μεγαφϊνου, που αναπλθρϊνει τισ

ενεργειακζσ απϊλειεσ, κυρίωσ ςτα υψθλότερα κακίςματα του κοίλου».

Σο κζατρο ωσ λόγοσ και τζχνθ εξελίχκθκε μαηί με το κτίριο τθσ ςκθνισ, τθ ςκθνογραφία και τθν τεχνολογικι υποςτιριξι τθσ. Οι «ςκθνικοί

αγϊνεσ» απαιτοφςαν τζςςερισ ζωσ πζντε παραςτάςεισ τθν θμζρα.

Ζπρεπε λοιπόν τα ςκθνικά να αλλάηουν γριγορα και εφκολα. Σα κζατρα

διζκεταν «κφρεσ», μεγάλα ανοίγματα ςτο κτίριο τθσ ςκθνισ, τα οποία

καλφπτονται με ηωγραφιςμζνουσ ξφλινουσ πίνακεσ ι υφαςμάτινα

πετάςματα.

Για τθν αυτόματθ αλλαγι των ςκθνικϊν αναφζρεται πωσ είχαν τθν

«περίακτο», μια πριςματικι περιςτρεφόμενθ καταςκευι. Είχαν επίςθσ

το «εκκφκλθμα», το «θμικφκλιο» και το «ςτροφείο», κυλιόμενεσ εξζδρεσ, τθ «μθχανι» ι «κράδθ» και τθν «γζρανο» για τθ μεταφορά

ςτον αζρα ανκρϊπων ι των «από μθχανισ κεϊν» και το «κεολογείο», εξζδρα ςτθν οποία κάκονταν οι κεοί για να μιλιςουν με τουσ κνθτοφσ.

Για τθν αναπαράςταςθ των ςυχνότερων καιρικϊν φαινομζνων είχαν

το «κεραυνοςκοπείο» και το «βροντείο», κακϊσ και τθ «χαρϊνεια κλίμακα», υπόγειο διάδρομο για τθν άνοδο και κάκοδο ςτον κάτω κόςμο των χκόνιων κεϊν και των φανταςμάτων, κάτι που ιταν ςυχνό Η ςφγχρονθ ζρευνα για τον αρχαίο μθχανολογικό εξοπλιςμό των κεάτρων καταλιγει ςε αντικρουόμενεσ απόψεισ, υποςτθρίηει ο κ. Καραδζδοσ, γιατί βαςίηεται ςε ελλιπι δεδομζνα. «΢το πρόςφατα αναςκαμμζνο Θζατρο του Δίου, όμωσ, παρά τθν κακι κατάςταςθ διατιρθςισ του, ςϊκθκαν αρκετά ςτοιχεία, τα οποία τεκμθριϊνουν τθ

κζςθ και εν μζρει τθ λειτουργία αρκετϊν από τουσ κεατρικοφσ αυτοφσ μθχανιςμοφσ, όπωσ των "περιάκτων", τθσ ‘’εξϊςτρασ’’, του ‘’βροντείου’’, του "κεολογείου", τθσ "γζρανου", τθσ "χαρϊνειασ

κλίμακασ", του "κεραυνοςκοπείου", κακϊσ και τθσ αναςυρόμενθσ αυλαίασ χωριςμζνθσ ςε τρία τμιματα».

ΚΤΡΙΟΣΕΡΕ΢ ΜΗΧΑΝΕ΢ ΢ΣΟ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΣΡΟ

1.ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΗ΢ ΘΕΟ΢ Ο όροσ «από μθχανισ κεόσ» προζρχεται από τθν αρχαία ελλθνικι δραματικι ποίθςθ και ειδικότερα απ’ τθν τραγωδία. ΢υγκεκριμζνα, ςε αρκετζσ περιπτϊςεισ ο τραγικόσ ποιθτισ οδθγοφςε ςταδιακά τθν

εξζλιξθ του μφκου ς’ ζνα ςθμείο αδιεξόδου, με αποτζλεςμα θ εξεφρεςθ μιασ λφςθσ να είναι πολφ δφςκολθ, αν όχι αδφνατθ. Σότε, προκειμζνου το κεατρικό ζργο να φτάςει ςε ζνα τζλοσ, ςυνζβαινε το εξισ: ειςαγόταν ςτο μφκο ζνα κεϊκό πρόςωπο, που με τθν παρζμβαςι του ζδινε μια

λφςθ ςτο αδιζξοδο και το ζργο μποροφςε πλζον να ολοκλθρωκεί ομαλά. Η ζκφραςθ «ο από μθχανισ κεόσ» κακιερϊκθκε, επειδι αυτό το κεϊκό πρόςωπο εμφανιηόταν ςτθ ςκθνι του κεάτρου με τθ βοικεια τθσ «μθχανισ», δθλαδι ενόσ ξφλινου γερανοφ, ϊςτε να φαίνεται ότι ζρχεται από ψθλά.

Ουςιαςτικά, δθλαδι, πρόκειται για μια περίπτωςθ επιφάνειασ (=κεϊκισ εμφάνιςθσ ςτουσ κνθτοφσ), που ςυνζβαινε ςτο τζλοσ μιασ τραγωδίασ, διευκολφνοντασ τον τραγικό ποιθτι να δϊςει μια φυςικι λφςθ ςτο μφκο του ζργου του. Ζνα από τα πιο γνωςτά παραδείγματα είναι ςτθν τραγωδία τουΕυριπίδθ Ιφιγζνεια θ εν Σαφροισ: όταν ςτο τζλοσ ο μφκοσ οδθγείται ςε αδιζξοδο και καμιά λφςθ δεν είναι άμεςα ορατι, ο τραγικόσ ποιθτισ ειςάγει ςτο ζργο το πρόςωπο τθσ κεάσ Ακθνάσ, για να δϊςει τθν οριςτικι λφςθ ςτο μφκο. ΢ιμερα, θ ζκφραςθ «ο από μθχανισ κεόσ» χρθςιμοποιείται μεταφορικά. Δθλϊνει το πρόςωπο που παρουςιάηεται ξαφνικά και μασ βγάηει από μια ιδιαίτερα δφςκολθ και αδιζξοδθ κατάςταςθ. ΢ε ό,τι αφορά τθ λογοτεχνία, θ ζκφραςθ «ο από μθχανισ κεόσ» μπορεί να χρθςιμοποιθκεί για το τζλοσ ενόσ οποιουδιποτε αφθγθματικοφ ζργου, εφόςον ζνα πρόςωπο – όχι απαραίτθτα κεϊκό – εμφανίηεται ξαφνικά

και δίνει λφςθ ςτο μφκο, που ωσ εκείνθ τθ ςτιγμι ζμοιαηε να περιζρχεται ςε αδιζξοδο.

2.ΘΕΟΛΟΓΕΙΟΝ

Σο κεολογείον ιταν ζνα είδοσ εξϊςτθ που βριςκόταν πάνω από τθ ςκθνι των αρχαίων κεάτρων για τθν παρουςίαςθ των υποκριτϊν που υποδφονταν τουσ κεοφσ. Από τον εξϊςτθ αυτόν αναφερόταν ο λόγοσ (τα λόγια) των κεϊν, όπωσ προκφπτει από τθν ετυμολογία (κεόσ+ λόγοσ)

και όπωσ και με τθ χριςθ τθσ μθχανισ (από μθχανισ κεόσ) οι κεοί εμφανιηόταν ςτο αρχαίο ελλθνικό κζατρο να βρίςκονται ψθλότερα από τουσ κοινοφσ κνθτοφσ.

Σο επινόθμα αυτό χρθςιμοποιοφςε ςυχνά ο Αιςχφλοσ ςτα ζργα του, ο ΢οφοκλισ ςε περιοριςμζνθ κλίμακα και ο Ευριπίδθσ ςε μεγαλφτερο βακμό.

3. ΦΡΟΤΚΣΩΡΙΟΝ

Ήταν πφργοσ που ζδινε αγγελίεσ με φωτιά.

4. ΕΚΚΤΚΛΗΜΑ ΚΑΙ ΕΞΩ΢ΣΡΑ

Σο εκκφκλθμα είναι μια ζξυπνθ τροχιλατθ ςκθνικι εξζδρα τθσ αρχαίασ τραγωδίασ χρθςιμοποιοφμενθ για τθν αναπαράςταςθ γεγονότοσ που

κανονικά λάμβανε χϊρα ςτο εςωτερικό του χϊρου όπου εξελιςςόταν θ

τραγωδία. ΢υνικωσ ςυρόταν με βαροφλκο για να παρουςιάςει το νεκρό

ςϊμα ιρωα τθσ τραγωδίασ που, προκειμζνου να μθν προκαλζςει τα χρθςτά ικθ, είχε δολοφονθκεί εκτόσ ςκθνισ, μζςα ςτο ςπίτι ι το παλάτι, όπωσ το ςϊμα του Ιππολφτου ςτθν τελευταία ςκθνι τθσ ομϊνυμθσ τραγωδίασ του Ευριπίδθ.

Παρόµοιοσ µθχανιςµόσ ιταν και θ «εξϊςτρα» , για τθν αλλαγι του εςωτερικοφ ςκθνικοφ.

5. ΑΝΑΠΙΕ΢ΜΑ

Για τθν άμεςθ εμφάνιςθ και απομάκρυνςθ προςϊπων ι αντικειμζνων

ςτο αρχαίο κζατρο χρθςιμοποιοφνταν αναπιζςµατα, ζνα είδοσ καταπακτϊν που λειτουργοφςαν όπωσ οι αντίςτοιχεσ καταπακτζσ των ςφγχρονων κεατρικϊν ςκθνϊν.

6. ΠΕΡΙΑΚΣΟΙ

Ζνασ ιδιαίτερα ςυνικθσ κεατρικόσ µθχανιςµόσ για τθν άμεςθ αλλαγι ςκθνικϊν εικονογραφικϊν ςτοιχείων αποτελοφςαν οι περίακτοι, πριςµατικισ µορφισ περιςτρεφόµενεσ καταςκευζσ, το οποίο τοποκετοφςαν ςε κατάλλθλα ςθμεία του ςκθνικοφ οικοδομιματοσ

7. ΚΕΡΑΤΝΟ΢ΚΟΠΕΙΟ

Η ςκθνικι παρουςίαςθ εντόνων φυςικϊν φαινοµζνων επιτυγχανόταν

µε τθ βοικεια του κεραυνοςκοπείου, ενόσ τφπου περιάκτου που διζκετε είτε πλευρζσ µε ςχζδια κεραυνϊν, είτε µια γυαλιςτερι

επιφάνεια πάνω ςτθν οποία αντανακλοφςε το φωσ του ιλιου.

8. ΒΡΟΝΣΕΙΟΝ

Για τθν παραγωγι του χαρακτθριςτικοφ ιχου τθσ βροντισ

χρθςιµοποιοφςαν το βροντείον, µεταλλικό δοχείο µε χαλίκια για τθν παραγωγι κορφβου .

9. ΧΑΡΩΝΕΙΕ΢ ΚΛΙΜΑΚΕ΢ Ήταν μια υπόγεια διάβαςθ, ςτο χϊρο μεταξφ ςκθνισ και ορχιςτρασ , γνωςτι ωσ Χαρϊνειοσ Κλίµαξ , θ οποία χρθςίμευε για τθν εµφάνιςθ του Χάροντα.

1. http://greekworldhistory.blogspot.gr/2013/08/blog-post_9.html

2. http://www.diazoma.gr/200-Stuff-03-Diazoma/TheatroPedia-004.pdf

3. http://49lyk-athin.att.sch.gr/MERH_THEATROY.htm

4. http://www.alfavita.gr/arthron/koinonia/29-koryfaia-arhaia-theatra-tiselladas

5. http://49lyk-athin.att.sch.gr/AKOYSTIKH_THEATROY.htm

6. http://www.mytheatro.gr/elisavetiano-theatro/

7. http://users.sch.gr/pchaloul/ancient-theater.htm

8. http://www.naftemporiki.gr/story/1205826/i-texnologia-tou-arxaiouellinikou-theatrou

9. http://www.asda.gr/lyk11per/Computer_Lab/Theater/theater.htm

10. http://neasmyrni.leonteios.edu.gr/files/drasthriot/ereynitikes/20112012/texnh_politismos/edwl.pdf

11. https://doukasschoolprojecttheatro.wordpress.com/%CE%B1%CE%B9%CF%8 3%CE%B8%CE%B7%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%83%CE%AD%CE%B3%CE%B3%CE%B9%CF%83 %CE%B7-%CF%84%CE%BF%CF%85%CE%B8%CE%B5%CE%AC%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%85/%CE%BC%CE%B 7%CF%87%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%BF%CE%AF%CF%84%CF%8C%CF%84%CE%B5-%CE%BA%CE%B1%CE%B9%CF%84%CF%8E%CF%81%CE%B1/