Innhald 1 Økologi – læra om samspelet i naturen . . . . . . . . . . 5
4 Universet – starten på alt vi kjenner til . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
Mange typar ekorn, men alle heiter Sciurus . . 6 Økologi handlar om samspelet i naturen . . . . . 8 Eit overveldande mangfald . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Oppsummering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 Ordforklaringar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Oppgåver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 Forsøk og aktivitetar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
Det store smellet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Éi stjerne og åtte planetar . . . . . . . . . . . . . . . . Korleis veit vi så mykje om universet? . . . . . Oppsummering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ordforklaringar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oppgåver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Forsøk og aktivitetar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2 Utviklinga av liv på jorda . . . . . . . . . 45
5 Sjukdommar og kampen mot usynlege inntrengjarar . . . . . . . . . . 175
Kan liv oppstå av seg sjølv? . . . . . . . . . . . . . . . .46 Livet tek til . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Livet utviklar seg vidare . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Naturvitskaplege forklaringar på utviklinga av livet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 Gradvis endring av landskapet . . . . . . . . . . . . . 70 Oppsummering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 Ordforklaringar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Oppgåver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 Forsøk og aktivitetar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
3 Alt er kjemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Kan det aller minste bli enda mindre? . . . . . . . 90 Atommodellar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 Stokking av atom til nye stoff . . . . . . . . . . . . . . 94 Ein genial tabell . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Eigenskapane til grunnstoffa . . . . . . . . . . . . . 105 Arbeid i kjemilaboratoriet . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 Oppsummering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 Ordforklaringar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Oppgåver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 Forsøk og aktivitetar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126
Jakta på smittestoffa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Parasittinfeksjonar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Virus – dei aller minste inntrengjarane . . . . . Forsvarssystema i kroppen . . . . . . . . . . . . . . . Førebygging og kamp mot i nfeksjonssjukdommar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tradisjonell medisin og skolemedisin . . . . . . Alternativ medisin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oppsummering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ordforklaringar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oppgåver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Forsøk og aktivitetar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
138 144 152 162 164 166 171
176 181 182 184 187 192 202 204 205 208 215
6 Lev sunt – men korleis? . . . . . . . . . . 223 Kva påverkar helsa? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Eit variert og balansert kosthald . . . . . . . . . . Fysisk og psykisk helse . . . . . . . . . . . . . . . . . . Røyking og rusgifter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oppsummering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Ordforklaringar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Oppgåver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Forsøk og aktivitetar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
224 225 231 235 240 241 243 248
Stikkordregister . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 Illustrasjonsliste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255