innhold
Forord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
1: Naturen rundt oss . . . . . . . . . . . . . . . 7 1.1 1.2 1.3 1.4
Biologi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Økologi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Feltarbeid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Biologi i mediesamfunnet . . . . . . . . . . . . 23 Sammendrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Oppgaver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Øvinger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28
2: Taksonomi: mangfold satt i system . . . . . . . . 29 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5
Artsmangfoldet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Hva er en art? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Klassifikasjonssystemet . . . . . . . . . . . . . . . 38 De seks rikene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 Livets tre – systematikk og evolusjon henger sammen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47 Sammendrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48 Oppgaver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Øvinger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50
3: Tilpasning og atferd . . . . . . . . . . . . . 53 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7
Habitater og nisjer . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Atferd: en tilpasning til omgivelsene . . . 60 Stimulering, motivering og pregning . . . 64 Orientering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 Kommunikasjon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Paringsatferd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 Læring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 Sammendrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 75 Oppgaver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 Øvinger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
4: Celler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 81 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 4.7
Eukaryote og prokaryote organismer . . 82 Eukaryote celler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 Prokaryote celler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96 Bakterier . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Arkeer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Virus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 Fra prokaryot til eukaryot organisme . 113 Sammendrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 Oppgaver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 Øvinger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119
5: Transport gjennom cellemembranen . . . . . . . . . . . . . . . 121 5.1 Cellemembranen kontrollerer transport inn i og ut av celler . . . . . . . . 122 5.2 Hvordan cellemembranen er bygd opp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 5.3 Transport gjennom cellemembraner . . 126 5.4 Passiv transport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 127 5.5 Aktiv transport . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132 5.6 Kanaltransport mellom celler . . . . . . . . 134 Sammendrag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 Oppgaver . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 Øvinger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139
6: Formering hos planter 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8
. . . . . . . 141 Utviklingen av plantelivet . . . . . . . . . . . . 142 Formering hos planter . . . . . . . . . . . . . . 145 Generasjonsveksling hos planter . . . . . 145 Alger . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146 Moser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 Karsporeplanter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148 Frøplanter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 Sporeplanten dominerer hos landplantene . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Innhold