International Lifestyle Studies - Trendboek FoodUp Brabant - Jaar 2.1 by Charlotte Buitenhuis

VOORWOORD

Voor u ligt een trendboek op maat, speciaal geschreven voor FoodUp! Brabant en de landgoederen de Antoniushof en de Wouwse Plantage. Dit boek is gemaakt door zes enthousiaste tweedejaars studentes van de opleiding International Lifestyle Studies. De afgelopen tien weken zijn wij druk aan de slag geweest met een uitgebreid onderzoek en het schrijven van dit verslag Wij willen daarvoor graag onze docenten bedanken voor hun ondersteuning en begeleiding bij het vormen van dit trendboek. In het bijzonder willen wij Vera Wisse, Aafje Nijman en Steven van den Haak bedanken, voor hun inspirerende lessen op het gebied van de sectorlessen Human Movement en Living, en de lessen trendonderzoek.

TRENDBOEK FOODUP! BRABANT International Lifestyle Studies Fontys Tilburg ILS2C - Groep 1 Sanne Aalbers, Charlotte Buitenhuis Michelle Hermans, Dagmar van Lieshout, Nina Smits, Demi Wollendorf

Met het schrijven van dit rapport is rekening gehouden met de toekomst voor de landgoederen. Ons doel is om te inspireren en te informeren op het gebied van relevante waardeverschuivingen in de maatschappij. Wij hopen dat dit trendboek nieuwe inzichten geeft die helpen om van de landgoederen weer bruisende plekken te maken, met nieuwe inkomstenbronnen. Wij wensen u heel veel leesplezier.

INHOUDSOPGAVE

4 6 8

Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding

10 16 22

Procesbeschrijving Doelgroepanalyse Opdrachtgeveranalyse

30 32 48 62 74

Trends Agrarische revolutie 2.0 Helping Hands Slow Living Trendkaart

Sectoranalyse

Advies

103 104

Nawoord Bronnen

SAMENVATTING

Voor het schrijven van dit trendboek is uitgebreid onderzoek gedaan naar de doelgroep, de opdrachtgever, trends en de sectoren Living en Human Movement. Voor de doelgroep jonge gezinnen met kinderen van 0 tot 10 jaar zijn de waarden harmonie, gezelligheid en verbinding het belangrijkste. Uit onderzoek is gebleken dat deze doelgroep een ruim budget heeft voor vrijetijdsbesteding. De opdrachtgever FoodUp! Brabant wil door middel van het samenbrengen en samenwerken met partners een eerlijker, veiliger voedselsysteem creëren. De vraag is hoe de landgoederen van Noord-Brabant weer rendabel kunnen worden. De landgoederen Wouwse Plantage en Antoniushof zijn daarbij als uitgangspunt genomen. Het onderzoek naar de trends heeft geresulteerd in drie relevante trends, een trendkaart waarin de trends in verband worden gezet met andere trends op verschillende niveau’s. In de sectoren Living en Human Movement zijn drie belangrijke, interessante ontwikkelingen te zien: Urban Nomads, smart technology in leven en bewegen, en de bewustwording van duurzaamheid.

De kern van het trendboek bestaat uit een uitgebreide trendanalyses, waarin drie relevante waardeverschuivingen worden voorgelegd aan de opdrachtgever.

AGRARISCHE REVOLUTIE 2.0 De traditionele landbouw, zoals die al een hele tijd wordt bedreven in Nederland, is niet bepaald toekomst-proof. Allerlei ontwikkelingen zoals de verstedelijking, lokalisering en de vraag naar duurzamere alternatieven zorgen voor een disruptie in de landbouw zoals we haar kennen. De grote Nederlandse landen tuinbouw sector zorgt voor een grote milieudruk in Nederland. Dit vraagt om grootschalige verduurzaming. Bepaalde factoren als een groeiende bevolking, die zorgt voor verstedelijking en het leeglopen van krimpregio’s, zorgen wereldwijd voor megasteden. In Nederland kan dit de Randstad worden. Te verwachten is dat de voedselproductie steeds meer verschuift naar de stad. Er komen allerlei innovaties op de markt, zoals een drijvende koeienboerderij in Rotterdam, in klimaatneutralen kippenstal en vertical farms.

HELPING HANDS Het is niet altijd makkelijk om mee te draaien in de maatschappij. Met een beperking, of die nu fysiek of mentaal is of wanneer je een andere sociaal-culturele achtergrond hebt wordt het al snel lastig. We zien steeds meer burgerinitiatieven ontstaan op de markt die juist op deze groepen inspeelt, zodat er een maatschappij ontstaat waaraan ieder zijn of haar steentje kan bijdragen.

SLOW LIVING Slow Living is een tegenbeweging op een andere trend die we kunnen omschrijven als Fast Living, ook wel de prestatiemaatschappij genoemd. Onze samenleving is er grotendeels op ingericht dat we zo veel mogelijk doen in een zo kort mogelijke tijd. De prestatiedruk loopt op en velen voelen de druk om hun successen met anderen te delen en daarop bevestiging te krijgen.

De participatiemaatschappij krijgt steeds meer vorm door het grote aantal burgerinitiatieven dat op de markt verschijnt. We zien allerlei sociale innovaties zoals de Refugee Coffee Company in de Bijlmerbajes, het Magdas hotel waar vooral vluchtelingen werken, en restaurant Order Mistakes; een plek waar men bedient wordt door mensen met dementie.

De prestatiemaatschappij zorgt voor een stijgend aantal burn-outs en heeft negatieve invloed op gezondheid en welzijn. Steeds meer mensen proberen de drukte en sociale druk te ontvluchten. Nieuwe bedrijven zoals mindfulness studio Inscape, ideeën als het 72 hour cabin experiment in Zweden en een ‘digital detox phone’ bieden mogelijkheden voor deze groeiende groep.

INLEIDING

INLEIDING Dit trendboek is geschreven voor opdrachtgever FoodUp! Brabant, vanuit de kaders van de opleiding International Lifestyle Studies. Het trendboek bestaat uit drie trendclusters die een waardeverschuiving laten zien die relevant zijn voor de landgoederen. Er worden concrete manifestaties van de trends, ook wel signalen genoemd, weergegeven. Die signalen zijn creatieve ideeën, uitingen en innovaties op producten dienstniveau. Elk trendcluster is gevormd vanuit signalen die een link met elkaar hebben op waardeniveau, en een verschuiving in de maatschappij laten zien. De drie trends die zijn gevormd worden eerst toegelicht na een korte inleiding. Daarna worden ze uiteengezet aan de scenarioplanning methode, waarbij vier onzekerheden tegen elkaar weg worden gezet op een assenstelsel. Daaruit komen steeds vier scenario’s uit, de een meer utopisch en de ander meer dystopisch. Per scenario wordt er meteen een link gelegd naar de landgoederen en de gekozen doelgroep, om op een relevante manier uit te leggen wat de consequenties van de trend zijn in het geval van een bepaald scenario. Onze creatieve visie speelt hierbij een belangrijke rol. Als laatste zijn

een bronnenlijst en een bijlagenboek met het onderzoek toegevoegd. Het onderzoek vormt de basis en het startpunt van dit trendboek. De doelgroep, opdrachtgever, sectoren en trends zijn uitgebreid geanalyseerd. Met de vergaarde inzichten als leidraad zijn de trendclusters gevormd, om een relevant beeld te schetsen van de maatschappij en het toekomstbeeld daarvan. Het onderzoek is gebaseerd op een aantal onderzoeksvragen, waarbij de hoofdvraag luidt; ‘Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de landgoederen van Noord-Brabant weer rendabel worden?’ De onderzoeksvragen die daaruit voort zijn gekomen luiden als volgt: 1. ‘Wat zijn de waarden en behoeften van gezinnen met kinderen van nul tot en met tien jaar omtrent beweging in de leefomgeving?’ 2. ’Welke kerncompetenties van de opdrachtgever FoodUp! Brabant helpen om de landgoederen weer rendabel te maken?’

3. ’Welke cross-sectorale, maatschappelijke trends bieden inspiratie voor opdrachtgever FoodUp! Brabant?’ 4. ’Welke interessante actuele ontwikkelingen in de sectoren Living en Human Movement bieden inspiratie voor het trendboek voor FoodUp! Brabant’ Om antwoord te geven op bovenstaande vragen, is uitgebreid onderzoek gedaan naar de doelgroep, opdrachtgever, trends en sectoren. Dit onderzoek bestond uit desk- en fieldresearch. Zo zijn er door middel van diepte interviews en een observatieonderzoek primaire gegevens vergaard op inzicht te krijgen in de doelgroep. Een bezoek aan de landgoederen met Wim Coenraads en Anco Sneep heeft ons geholpen bij het analyseren van de opdrachtgever en het concreet maken van de opdracht.

Leeswijzer: de kern van het trendboek bestaat uit de trendanalyse, welke bestaat uit drie trends (pagina 30). Daarvoor wordt eerst inzicht gegeven in het proces, de doelgroep en de opdrachtgever. Het boek sluit af met se sectoranalyse en een advies. Er is een los bijlageboek met de onderzoeksdata, een onderzoeksplan en overige documenten.

PROCESBESCHRIJVING

DOELGROEP

PROCESBESCHRIJVING PROCESBESCHRIJVING

Ter verduidelijking van het ontstaan van dit trendboek, om te begrijpen hoe bepaalde inzichten zijn vergaard en hoe ze gebruikt zijn in het trendrapport, worden het onderzoeksproces en de belangrijkste inzichten daaruit kort toegelicht.

Bij aanvang van het project is gekozen voor de doelgroep jonge gezinnen met kinderen (van 0 tot 10 jaar) met een focuspunt op de segmentatie uit de gele leefwereld uit het BSRmodel. Dat houdt in dat mensen uit de gele leefwereld gericht zijn op het gezin, en waarden als harmonie, actief leven en gezelligheid hoog in het vaandel staan. De keuze voor de doelgroep werd bepaald doordat er een aantal hypotheses zijn gedaan, passend bij de doelgroep jonge gezinnen. De verwachting bestond dat jonge gezinnen graag buiten zijn en dit belangrijk vinden, en daardoor een geschikte doelgroep zijn voor het bezoeken of eventueel bewonen van de landgoederen. Daarnaast werd aangenomen dat jonge gezinnen op zoek zijn naar dagbestedingen in de buitenlucht.

Die hypotheses zijn bevestigd en aangevuld met uitgebreid onderzoek naar de doelgroep. Er zijn twaalf diepte-interviews afgenomen, er is een observatie onderzoek gedaan en er is uitgebreid deskresearch gedaan om tot inzichten te komen. BELANGRIJKSTE WAARDEN: • Harmonie • Verbinding • Gezelligheid

PROCESBESCHRIJVING

OPDRACHTGEVER Het onderzoek naar de opdrachtgever is gedaan om het trendrapport zo relevant mogelijk te kunnen schrijven. Er hebben een drietal contactmomenten met de opdrachtgever plaatsgevonden; als eerste een briefing, daarna een contactmoment waarin verdiepende vragen zijn gesteld en als laatste een bezoek aan de landgoederen met Anco Sneep en Jos Koopmans. Daarnaast is er uitgebreid deskresearch gedaan om tot inzichten te komen om een beeld te vormen van de opdrachtgever en de verschillende stakeholders. Er is ook gebruik gemaakt van verschillende modellen om hier inzicht in te krijgen en om te onderzoeken waar kansen liggen voor waardecreatie.

PROCESBESCHRIJVING

TRENDS BELANGRIJKSTE WAARDEN: • Verbinden • Samenbrengen • Duurzaamheid • Netwerk • Vernieuwing • Inkomstenbronnen creëren

Het onderzoek naar de trends heeft geresulteerd in een trendkaart die een visualisatie geeft van trends op verschillende niveaus met bijbehorende uitleg, en een trendanalyse die de basis vormt voor het trendrapport. Allereerst is er algemeen trendonderzoek gedaan en zijn er signalen uit de databases van de projectleden geselecteerd. Daaruit zijn drie macrotrends gevormd, door de signalen te clusteren op waarden. De trends zijn uiteengezet en toegelicht met behulp van scenarioplanning. Scenarioplanning Scenarioplanning is een techniek die gebruikt wordt om verschillende onzekerheden tegen elkaar weg te zetten en mogelijke toekomstscenario’s te schetsen.

Het gaat hierbij niet om het voorspellen van de toekomst, maar om het verkennen daarvan. De verschillende scenario’s bieden de mogelijkheid om na te denken hoe men als organisatie daar op kan reageren om zo succesvol mogelijk te zijn. Het helpt bij het ontwikkelen van een visie, het nemen van belangrijke beslissingen en geeft inzicht in mogelijkheden, risico’s en belemmeringen die mogelijk op het pad komen. BELANGRIJKSTE WAARDEN: • Duurzaamheid • Inclusiviteit • Ontspannen

PROCESBESCHRIJVING

SECTOR Om het landschap van de opdrachtgever en het kader van de opdracht te onderzoeken, is er een sectoranalyse geschreven. Er is gezocht naar grote ontwikkelingen op het gebied van Living en Human movement. Deze ontwikkelingen zijn cijfermatig onderbouwd met de DESTEP methode. Er wordt dus gekeken naar demografie, economie, sociaal-maatschappelijk, technologisch, ecologisch en politiek-juridisch.

PROCESBESCHRIJVING

STARTPUNT VALUEFIT BELANGRIJKSTE WAARDEN: • Zelfstandigheid • Vrijheid • Flexibiliteit • Duurzaamheid

Dit trendrapport en het onderzoek daarvoor kan het startpunt vormen voor conceptontwikkeling. Om daadwerkelijk een concreet antwoord te geven op de vraag van de opdrachtgever: ‘hoe kunnen de landgoederen in Noord-Brabant weer rendabel worden?’ is het zeker aan te raden dat er binnen de opleiding International Lifestyle Studies een opdracht wordt uitgezet voor een concept. Het onderzoek en het trendrapport dat is geschreven vormen samen het startpunt voor de conceptingfase. Alle behoeftes en kansen uit de doelgroepen trendanalyse kunnen worden gebruikt voor de Value Fit.

BELANGRIJKSTE WAARDEN VALUEFIT: • Zelfstandigheid • Vrijheid • Flexibiliteit • Duurzaamheid • Harmonie • Verbinding • Gezelligheid • Inkomstenbronnen creëren • Inclusiviteit • Ontspannen • Samenbrengen • Netwerk

DOELGROEPANALYSE

Voor dit trendboek is de doelgroep jonge gezinnen met kinderen van nul tot tien jaar gekozen.

MENTALITY MODEL

MENTALITY MODEL Om de waarden en mentaliteit van onze gekozen doelgroep beter in kaart te kunnen brengen, is er de keuze gemaakt om ieder projectlid twee jonge gezinnen die binnen onze gestelde kwalificaties zouden vallen te interviewen. Uit deze diepte-interviews is het volgende zelf geformuleerde Mentality model gekomen.

Dit model bestaat uit vier subcategorieën binnen de gele leefwereld wat invloed heeft op de vrijetijdsbesteding van onze geïnterviewde doelgroep. Bij elke categorie zijn er drie kernwaarden terug te vinden samen met twee uitingen waarin deze waarden een centrale rol spelen. De gegeven uitingen bij de categorieën zijn slechts voorbeelden, en zijn geen voorwaarden die een gezin per se moet uitvoeren om in deze categorie thuis te horen. Door te kijken naar de kernwaarden en de daarbij gegeven voorbeeld uitingen, kan er vanuit de opdrachtgever beter worden

ingespeeld op de behoeften aan bepaalde waarden van onze beoogde doelgroep. Hierdoor ontstaat er de mogelijkheid om als landgoederen activiteiten te specialiseren die ten goede kunnen komen voor de jonge gezinnen met kinderen tot de leeftijd van tien jaar.

Uit de diepte-interviews zijn de volgende punten naar voren gekomen waarmee onze doelgroep zich kan identificeren. Er wordt veel tijd besteed aan het geheel van het gezin, maar zo nu en dan tijd voor persoonlijke ontwikkeling en tijd voor de relatie vind onze doelgroep een belangrijk punt om rekening mee te houden. Wanneer er ook activiteiten buitenshuis worden ondernomen, moet men het gevoel hebben van echte vrije tijd en moeten de dagelijkse zorgen even op de achtergrond kunnen worden geplaatst.

CONCLUSIE

CONCLUSIE DOELGROEPANALYSE Uit de doelgroepanalyse kunnen we de volgende punten concluderen. Een ruime 140.000 gezinnen in Nederland vallen binnen onze afgekaderde doelgroep, namelijk jonge gezinnen met kinderen van de leeftijd 0 tot 10 jaar oud. Vanuit Kekmama is gebleken dat kinderen voor vrijetijdbesteding het liefste buiten spelen, gamen of tv kijken. De gemiddelde tijd die ouders in Nederland in onze doelgroep wekelijks buiten spenderen met hun kinderen varieert van vier tot zes uur. Door de opkomende maatschappelijke ontwikkeling dat men steeds minder gaat werken, ontstaat er binnen onze doelgroep steeds meer ruimte voor vrijetijdsbesteding. Over het algemeen heeft onze doelgroep een ruim budget te besteden aan deze vrije tijd, maar zo bleek uit onze interviews, wilt men wel het gevoel hebben van huis te zijn wanneer zij vrijetijdsbesteding ondernemen.

Ook moet er tijdens de desbetreffende activiteit niet alleen aandacht zijn voor de kinderen, maar moeten ook de ouders een plekje hebben om te kunnnen ontspannen en genieten van de vrije tijd. Verder moet de nader in te vullen activiteit niet te duur zijn, omdat de doelgroep liever vaker een ietwat goedkopere activiteit onderneemt in plaats van een eenmalige dure activiviteit. Over het algemeen wordt de vrije tijd op de dag zelf pas ingevuld.

OPDRACHTGEVERANALYSE

De vraag van de opdrachtgever is in kaart gebracht met het Value Framework model en een concurrentieanalyse.

VALUEFRAMEWORK - WOUWSE PLANTAGE

UITLEG VALUE FRAMEWORK MODEL

WOUWSE PLANTAGE

Het Value Framework model, ontworpen door Professor Elke van den Ouden, geeft inzicht in de waarde die wordt gecreëerd. Naast dat er wordt gekeken naar economische waarde (het maken van omzet en winst), wordt er ook inzicht vergaard op psychologisch, sociologisch en ecologisch gebied. Het doel is om de verschillende stakeholders te identificeren en in kaart brengen, en uiteindelijk een waardepropositie te vormen. Omdat de twee landgoederen erg van elkaar verschillen, is er gekozen om voor elk landgoed het model in te vullen.

USERS Bezoekers en bewoners van het landgoed Economy (value for money): 10% Psychology (happiness): 80% Sociology (belonging): 70% Ecology (eco-footprint): 50%

VALUEFRAMEWORK - WOUWSE PLANTAGE

ORGANISATION Eigenaar landgoed Economy (profit): 0% Psychology (core values): 0% Sociology (social responsibility): 20% Ecology (eco-effectiveness): 10% TOELICHTING Voor de Wouwse Plantage zijn er vooral ‘value gaps’ te zien op het gebied van de organisatie: er zijn nog te weinig inkomstenbronnen die voor winst zorgen. Ook is het niet duidelijk wat de kernwaardes zijn en hoe deze worden uitgestraald. Het is onduidelijk of er sociale verantwoordelijkheid wordt genomen en op welke manier, en er wordt zover bekend nog weinig actie ondernomen om meer duurzaamheid door te voeren.

THEEHUIS EN EXPOSITIERUIMTE

VALUEFRAMEWORK - ANTONIUSHOF

ANTONIUSHOF USERS Bezoekers en bewoners van het landgoed Economy (value for money): 0% Psychology (happiness): 0% Sociology (belonging): 0% Ecology (eco-footprint): 10% ORGANISATION Egenaar landgoed Economy: (profit): 90% Psychology (core values): 0% Sociology (social responsibility): 0% Ecology (eco-effectiveness): 0% TOELICHTING Bij het invullen van het model blijkt dat er voor de Antoniushof nog veel waarde kan worden gecreëerd, zowel voor de gebruiker als voor de eigenaar. Omdat er nog geen sprake is van bezoekers, is de score voor in de binnenste ring erg laag. Er wordt met het bedrijven van landbouw wel winst gemaakt, maar er is nog veel ruimte voor verduurzaming van het proces. Daarbij hoort ook een bepaalde mate van sociale verantwoordelijkheid die de eigenaar kan invullen.

CONCLUSIE VALUEFRAMEWORK Het invullen van het model laat zien dat er nog veel ruimte voor verbetering is. De vraag van de FoodUp! Brabant gaat vooral over de economische kant van het Value Framework, waarbij er moet worden gezorgd voor nieuwe inkomstenbronnen. Wij raden aan om het trendonderzoek te gebruiken voor een concept wat antwoord kan geven op de vraag. Het is daarnaast ook interessant om verder te kijken dan economische waarde. Het creëren van psychologische, sociologische en ecologische waarde kan namelijk (indirect) veel effect hebben op de omzet en winst. Voor het aanspreken van nieuwe doelgroepen voor de landgoederen is het dus belangrijk om te denken aan de factoren ‘happiness’, ‘belonging’ en de ecologische voetprint voor de en eventuele bewoners.

CONCLUSIE

CONCLUSIE OPDRACHTGEVERANALYSE FoodUp! Brabant is een netwerkorganisatie die verschillende partijen verbindt om samen een eerlijker, veiliger voedselsysteem te creëren voor mens, dier en milieu. Samenwerken, vertrouwen, openheid, transparantie en aanspreekbaarheid zijn belangrijke waarden binnen de organisatie en in de communicatie. De kerncompetentie is het verbinden van partners die helpen bij het nastreven van het ideaal: een beter systeem voor de productie en verkoop van voedsel. Dat doet FoodUp! Brabant door het samenbrengen van verschillende partijen. Als organisatie georiënteerde profitorganisatie hecht FoodUp! Brabant veel waarde aan de motivatie en de samenwerking van de medewerkers. Zowel het creëren van economische waarde als maatschappelijke waarde is belangrijk. FoodUp! Brabant biedt in het geval van deze opdracht de landgoederen een helpende hand en denkt mee over hoe de landgoederen weer rendabel kunnen worden.

CONCLUSIE CONCURRENTIEANALYSE Er is sprake van veel vraag, behoefte en concurrentie tegelijk. De Wouwse Plantage bezit oude panden die worden gerenoveerd, wat het landgoed uniek maakt. Er zijn ook verschillende panden met monumentenstatus, zoals het oude hoofdhuis, het jachthuis en het oude brandweermuseum. De schoonheid en rust die de natuur van het landgoed biedt, zijn positieve eigenschappen voor De Wouwse Plantage. Landgoed Antoniushof is kenmerkend voor de omgeving, en er zijn plannen om een Jezuïetenkunst museum te openen. Antoniushof zou dan een sterke concurrentiepositie in kunnen nemen, omdat er in de omgeving geen andere musems met dit aanbod zijn. Ook kunnen de landgoederen bijvoorbeeld een lage prijs hanteren en inspelen op de seizoenen. Door in het laagseizoen extra aanbod te verzorgen, zal het landgoed aantrekkelijker worden voor de doelgroep. Inspelen op de seizoenen zou kunnen door het aanbod aan te passen aan elk seizoen, door andere activiteiten en belevingen.

TRENDS

Een uitgebreide trendanalyse van drie relevante trends: Agrarische Revolutie 2.0, Helping Hands en Slow Living.

AGRARISCHE REVOLUTIE 2.0

2. ANTONIUSHOF

PROBLEMEN TRADITIONELE LANDBOUW De landen tuinbouw in Nederland zorgen voor een aantal problemen die zorgen voor de hoge milieudruk in Nederland: een hoge CO-2 emissie, vermesting van de bodem, stank en verontreiniging van bodem en water met bestrijdingsmiddelen en andere schadelijke stoffen (Europa Nu, z.j.). Omdat de agrarische sector een belangrijke en grote rol heeft binnen de Nederlandse samenleving, is de bijdrage aan milieuthema’s aanzienlijk. Landbouw neemt in ons land immers het meeste grond in. Allerlei aspecten die een negatieve invloed hebben op de klimaatverandering, zoals de verzuring van de lucht en bodem door ammoniak, de verlaging van het grondwaterpeil door verdroging en het hoge percentage stikstof en fosfaat in het water en de bodem door vermesting. De glastuinbouw verbruikt ontzettend veel energie en zorgt voor lichtvervuiling. Ook de hoge uitstoot van methaangas en distikstofoxide en de verspreiding van gewasbeschermingsmiddelen en zware metalen zorgen voor een te hoge milieudruk (Rijksoverheid, z.j.) .

BIOINDUSTRIE & VLEESCONSUMPTIE Ook de bio industrie, met alle de problematiek hier omheen, zorgt ervoor dat mensen er steeds meer bewust en overtuigd van zijn dat het anders kan. Campagnes als die van Wakker Dier waarin ze opkomen voor de plofkip zorgen voor veel ophef in de maatschappij. Sinds de ophef zien we een verandering in de winkelschappen, de plofkip is in vrijwel alle supermarkten verdwenen en vervangen voor ‘betere kip’ (ANP,2015). Daarnaast zijn er halverwege 2017 al maar liefst achttien stalbranden geweest met 185.000 dode dieren als gevolg. Hoewel er maatregelen zijn getroffen om de groei van het aantal stalbranden de afgelopen jaren te beperken, is dit tot op heden niet gelukt. Daarnaast zijn de dieren niet gewend om naar buiten te vluchten omdat ze altijd binnen zitten, wat de dieren kansloos maakt tegen iets als brand (Willems & Versteegh, 2017).

BELEIDSMAKERS De landbouw moet de komende jaren duurzamer worden, om te voorkomen dat de grondstoffen opraken en zodat de biodiversiteit blijft behouden. Nederland als ‘landbouwland’ speelt een grote rol en kan een grote impact hebben, zowel positief en als negatief, op de klimaatverandering en opwarming van de aarde. De overheid blijkt tot nu toe maar voor een deel succesvol als het gaat om het invoeren van nieuw beleid zodat de schadelijke effecten van de agrarische sector worden teruggedrongen. De broeikasgasemissies namen na 1990 af, maar nemen sinds 2007 weer sterk toe (Rijksoverheid, z.j.) . Er wordt nu steeds meer op Europees niveau. Het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) moet er voor zorgen dat er ten eerste genoeg voedsel is in Europa, en dat de product kunnen worden verkocht voor eerlijke prijzen. De boeren moeten daarbij rekening houden met voedselveiligheid en milieu, waarvoor ze financieel steun kunnen krijgen als ze op een duurzame en maatschappelijk verantwoorde manier ondernemen. Die financieel steun bestaat uit twee soorten subsidies: landbouwsubsidies en subsidies voor plattelandsontwikkeling.

AGRARISCHE REVOLUTIE 2.0

INNOVATIES Er ontstaan allerlei interessante bedrijven, producten, diensten en innovaties op het gebied van een meer duurzamere vorm van voedselproductie. In sommige gevallen wordt landbouw ‘stadsbouw’, en wordt er naar manieren gezocht om te zorgen dat steden in grotere mate zelfvoorzienend worden. Denk daarbij bijvoorbeeld aan vertical farming, een innovatieve manier van landbouw waarbij de ruimte optimaal benut wordt door in de hoogte te werken. De verticale farm á la 2017 is een innovatieve kas waarin etages worden gebruikt, waardoor op een vierkante meter drie keer zoveel voedsel kan worden verbouwd als met traditionele landbouw. Er wordt daarbij gewerkt met speciaal kunstlicht; er is niet langer zonlicht nodig voor het verbouwen van het voedsel. Een ander voordeel is dat de kwaliteit kan worden verbeterd omdat het veel makkelijker is op de productie te controleren en te beheersen, en er zijn geen bestrijdingsmiddelen nodig.

Daarnaast is er veel minder water nodig, een groot voordeel aangezien bijna zeventig procent van alle beschikbare zoetwatervoorraden wordt gebruikt voor de productie van voedsel (Lageman, 2017). In een vertical farm kan restwater worden opgevangen en weer worden hergebruikt, waardoor er een gemiddelde besparing van het watergebruik van 70 procent mogelijk is (www. verticalfarm.nl). Een andere slimme manier van voedsel verbouwen op een efficiënte manier is de Freight Farm. Oude zeecontainers worden omgetoverd tot ‘farm units’, waarin high-tech systemen worden gebruikt om verschillende gewassen te laten groeien. Slimme LED-verlichting zorgt dat daglicht overbodig wordt, waardoor er niet langer rekening moet worden gehouden met de seizoenen. Een kunstmatig wortelstelsel zorgt dat de planten voedingsrijk water krijgen. Met behulp van de Farmhand app kan de gehele Freight Farm worden bediend en gecontroleerd; het licht, de temperatuur, de luchtvochtigheid en het kooldioxidegehalte. Ook wordt er veel minder ruimte gebruikt dan bij traditionele landbouw, en de ecologische voetprint is aanzienlijk kleiner (Lindsay, 2017).

Een ander interessant voorbeeld van ‘boeren in de stad’ is de nieuwe drijvende koeienboerderij. Om het plan uit te kunnen voeren, werd er zelf onderzoek gedaan of koeien last kunnen krijgen van zeeziekte, maar waarschijnlijk drijft er nog dit jaar een stal met veertig koeien in de haven van Rotterdam. De basis wordt een betonnen drijfbak van 30 bij 40 meter, met daarop 1000 vierkante meter aan weide en stallen, een kelder voor melkproductie en afvalwerking, een winkel en een bezoekerscentrum. Hierdoor zit de productie en verkooppunt op een plek, waardoor transportkosten en uitlaatgassen worden geschrapt (Keunen, 2017). De zuivelproducten die geproduceerd worden op de drijvende boerderij, zullen worden verkocht onder een eigen label. Men kan er dus een echte Rotterdamse kaas of yoghurt kopen (Verstegen, 2017). Het geeft het inzicht in het proces waardoor de burger weet waar de producten vandaan komen. We weten vaak niet meer waar ons voedsel vandaan komt, zeker in de stad is dit het geval.

DRIJVENDE KOEIENBOERDERIJ

AGRARISCHE REVOLUTIE 2.0

2. ANTONIUSHOF

AGRARISCHE REVOLUTIE 2.0

Een drijvende koeienboerderij zal in ieder geval veel bekijks trekken en kan helpen bij het creëren van meer bewustzijn van onze voedselproductie en consumptie. Voor ouders met jonge kinderen zou het bijvoorbeeld een leuke en educatieve recreatiemogelijkheid kunnen zijn. Steeds meer Nederlanders worden veganistisch of gaan veganistisch eten. Naar schatting zijn er in ons land zo’n 20.000 tot 30.000 veganisten. Er is een zichtbare stijging in dat aantal; vooral steeds meer jongeren worden veganistisch. Ook vegetariërs gaan steeds vaker voor een vegan lifestyle. Het duurzaamheidsaspect speelt daarbij een belangrijke rol; ongeveer de helft van de broeikasgassen die wordt uitgestoten bij het produceren van voedsel, ontstaat door voedsel van dierlijke oorsprong. Dat is ongelofelijk veel, zeker aangezien maar een kleine zestien procent van alle calorieën bestaan uit vlees, zuivel en andere dierlijke producten. Veganistisch eten kan dus een groot verschil maken. Het is dus zeker interessant om te kijken of de landgoederen onderdeel kunnen uitmaken van een meer plantaardige productie.

DE KIPSTER

Daarnaast komen er steeds meer vegan producten die slim inspelen op een groeiende markt, zoals bijvoorbeeld veganistische ‘eieren’ in poedervorm, de kweekburger en de producten van de Vegetarische Slager. De Kipster is de eerste klimaatneutrale kippenstal ter wereld. Afgelopen september werd de stal feestelijk geopend in Limburg. Ook na de opening blijft de stal open voor bezoekers, passend bij de vraag naar meer transparantie. De gehele stal is bedekt met ruim duizend zonnepanelen, en grote dakramen zorgen voor veel daglicht en geven de ruimte een open en fris gevoel. Er is een kippenren waardoor de dieren naar buiten kunnen, en de omgeving is ingericht met boompjes die de dieren een veilig gevoel moeten geven. De eieren die hier gelegd worden, krijgen een Beter Leven-keurmerk met maar liefst drie sterren: de hoogste score die normaliter alleen op biologische producten komt. Er worden reststromen gebruikt om de dieren te voeren; met bijvoorbeeld de kruimels die overblijven bij de plaatselijke bakker (Tuenter, 2017).

Het programma Boswachter Gezocht op SBS 6 waarin tien natuurliefhebbers het tegen elkaar opnemen, is vermakelijk, maar belicht ook een probleem: het tekort aan boswachters. Staatsbosbeheer ziet dat er aanzienlijk minder interesse is, vooral onder jongeren, om boswachter te worden. Het takenpakket van de boswachter is vorig jaar fors uitgebreid; je bent niet langer alleen rondleider, maar ook buitengewoon opsporingsambtenaar (Verkuilen, 2016).

AGRARISCHE REVOLUTIE 2.0

Omslag naar een duurzame samenleving SCENARIO 1

SCENARIO 2

- Er ontstaan groene, zelfvoorzienede

- Meer effecten van de vergrijzing door

megasteden met meer dan tien miljoen

babyboomers

inwoners

- Het platteland blijft relevant in

- De voedselproductie verschuift van het

voedselproductie maar wordt duurzamer

platteland naar de stad

- Steden vormen minder concurrentie

SCENARIO 3

SCENARIO 4

- Vervuilende megasteden

- Traditionele landbouw blijft voortbestaan

- Problematiek rondom voedselvraagstukken:

- Negatieve bijdrage aan klimaatverandering

hoe zorgen we dat iedereen te eten krijgt? - Klimaatverandering zet stevig door

Afzwakende demografische groei

- De plattelandsregio’s ondervinden krimp

Sterke demografische groei

SCENARIOPLANNING Bij de trend Agrarische Revolutie 2.0 is gekeken naar onzekerheden die tegenover elkaar staan en die relevant zijn voor de landgoederen. Op de horizontale as zijn ‘sterke demografische groei’ en ‘afzwakkende demografische groei’ meegenomen. Demografische groei zal een sterk effect hebben op de verstedelijking, wat een bedreiging kan vormen voor de landgoederen. Op de verticale as is gekeken naar de mate van duurzaamheid van de samenleving. Daarmee wordt bedoeld dat de samenleving wel of niet veranderingen ondergaat als het gaat om het verkleinen van de ecologische voetprint en het tegengaan van klimaatverandering. Aan de ene kant wordt gekeken naar ‘omslag naar een duurzamere samenleving’, aan de andere kant naar een ‘minder duurzame samenleving’. In het model zijn vier verschillende scenario’s te zien, waarin steeds een ander toekomstbeeld wordt geschetst.

- Vleesindustrie blijft groeien

Minder duurzame samenleving

VERTICAL FARMING

AGRARISCHE REVOLUTIE 2.0

SCENARIO 1: OMSLAG NAAR EEN DUURZAMERE SAMENLEVING X STERKE DEMOGRAFISCHE GROEI De sterke demografische groei in combinatie met een omslag naar een meer duurzame samenleving, zorgt in de toekomst voor grote, zelfvoorzienende megasteden. In Nederland wordt de Randstad naar alle verwachting een megastad. De plattelandsregio’s worden krimpregio’s. De voedselproductie verschuift naar de stad waardoor de steden concurrentie vormen voor de landgoederen. Er komen nieuwe vormen van voedselproductie, zoals drijvende koeien boerderijen en vertical farming. De gemeenten die rondom steden liggen, worden geleidelijk onderdeel van de megasteden.

ADVIES VOOR DE LANDGOEDEREN Het interessante is dat steden tot nu toe als een bron van verontreiniging werden gezien. Er is echter een interessante transitie gaande: steden worden steeds duurzamer en er ontstaan veel initiatieven voor een zelfvoorzienende, groene stad. Dit betekend dat, ook in Nederland, steden concurrentie gaan vormen voor de natuur en dus ook voor de landgoederen. In het geval van dit scenario is het voor de landgoederen minder relevant om landbouw te blijven bedrijven. Wel is er een tegenreactie te verwachten op de sterke urbanisatie; een kleine groep mensen zal de drukte van de stad willen ontvluchten. In veel grote steden als Amsterdam, is onder jonge gezinnen juist suburbanisatie te zien: zij verhuizen vaak naar randgebieden van de stad of zelfs daarbuiten. Wellicht dat het landgoed de Wouwse Plantage meer woongelegenheid kan bieden voor deze doelgroep.

SCENARIO 2: OMSLAG NAAR DUURZAMERE SAMENLEVING X AFZWAKKENDE DEMOGRAFISCHE GROEI Bij een afzwakkende demografische groei in Nederland zet de vergrijzing langer en stevig door. Aan de ene kant worden mensen steeds ouder, en de komende jaren is de vergrijzende druk hoog door het aantal babyboomers dat de pensioengerechtigde leeftijd bereikt. Het platteland en de landgoederen blijven relevant en de steden vormen minder concurrentie. In Nederland ontstaat geen megastad en de voedselproductie zal voornamelijk op het platteland blijven. Wel wordt de landbouw verduurzaamt omdat de vraag naar duurzaamheid vanuit de samenleving sterker wordt.

ADVIES VOOR DE LANDGOEDEREN Dit is waarschijnlijk het scenario dat het voordeligst zal uitpakken voor de landgoederen. Er is minder concurrentie vanuit de steden en de voedselproductie op landgoederen blijft relevant. Aangezien de vraag naar een meer duurzamere voedselproductie in dit scenario toeneemt, kan het interessant zijn om te kijken naar de innovaties die eigenlijk bedoelt zijn voor de steden, zoals de verticale boerderijen en de Freight Farm. Deze kunnen natuurlijk ook op het platteland voor een meer efficiëntere, duurzamere en hoge voedselproductie leiden. Ook zouden er voedselbossen kunnen worden aangelegd, waarbij een biodivers ecosysteem met verschillende teeltlagen wordt gecreëerd.

AGRARISCHE REVOLUTIE 2.0

SCENARIO 3: MINDER DUURZAME SAMENLEVING X STERKE DEMOGRAFISCHE GROEI In het scenario dat de samenleving minder duurzaam wordt en er sterke demografische groei optreedt, is er grote kans op vervuilende megasteden. Op wereldwijd niveau, vooral in ontwikkelingslanden, zal er problematiek ontstaan rondom voedselvraagstukken. Het wordt moeilijker om te zorgen dat iedereen toegang heeft tot voedsel. De vleesindustrie zal verder groeien, omdat er minder mensen zullen zijn de vegetarisch of veganistisch worden uit duurzaamheidsoverwegingen en er gewoonweg een hogere vraag naar voedsel is. Daarnaast zal de klimaatverandering stevig doorzetten, zeker als de broeikasgasemissies nog hoger worden dan dat ze nu al zijn.

ADVIES VOOR DE LANDGOEDEREN Dit scenario is het meest negatieve wat kan ontstaan uit de gekozen onzekerheden. Wij denken dat het in dit geval nog steeds erg belangrijk is dat de landgoederen verduurzamen en sociale verantwoordelijkheid nemen. De meeste landgoederen liggen naar verwachting in krimpregio’s, omdat in Nederland vooral de Randstad zal gaan groeien. Het is dus mogelijk dat ‘de rest van Nederland’ een recreatiegebied wordt. De voedselproductie zal niet drastisch verschuiven naar de steden, waardoor de landgoederen nog wel een belangrijke speler op dit gebied zullen zijn.

SCENARIO 4: MINDER DUURZAME SAMENLEVING X AFZWAKKENDE DEMOGRAFISCHE GROEI Als er een afzwakkende demografische groei komt in combinatie met een minder duurzame samenleving, zullen de negatieve effecten minder groot zijn als in het vorige scenario. Wel is er nog steeds een duidelijke negatieve bijdrage aan de klimaatverandering. De traditionele landbouw zal blijven voortbestaan, omdat er geen druk uit de samenleving ontstaat naar een duurzamere variant.

AGRARISCHE REVOLUTIE 2.0

ADVIES VOOR DE LANDGOEDEREN In dit geval zou bijvoorbeeld landgoed de Antoniushof kunnen blijven bestaan zoals het nu is. Er komen geen drastische veranderingen in de bevolkingsgroei, behalve dat de vergrijzing langer doorzet dan bij een sterke bevolkingsgroei. Omdat er geen expliciete vraag naar een duurzamer voedselsysteem komt, is het minder nodig om hierop in te spelen. Dit betekend echter niet dat de landgoederen niet alsnog sociale verantwoordelijk kunnen nemen; wij raden dit van harte aan.

AGRARISCHE REVOLUTIE 2.0

EDUCATED GUESS: Wij denken dat het eerste scenario het meest aannemelijk is. Er zijn zichtbare signalen dat de Nederlandse bevolking de komende jaren blijft groeien. Naar verwachting hebben migratiestromen hier ook veel invloed op, afhankelijk van het aantal migranten die naar Nederland komen. Dit betekend dat ook dat de verstedelijking sterk zal doorzetten. Voor de doelgroep jonge gezinnen is dit minder het geval: in Amsterdam verhuizen zij bijvoorbeeld vaker naar rustigere delen van de stad of zelf buiten de stad. Ook groeit de vraag naar duurzame initiatieven, de innovaties hiervoor genoemd zijn daarvoor bewijs. Het is wel goed om te benoemen dat niet iedereen alleen maar positiviteit ziet bij meer duurzaamheid. Amerikaanse president Donald Trump staat er bijvoorbeeld om bekend dat hij de vooral de economische kosten benadrukt die vaak komen kijken bij de duurzame innovaties. Er is echter voldoende bewijs dat het creëren van andere soorten waarden, zoals het verduurzamen van processen, uiteindelijk ook kunnen leiden tot een hogere omzet en andere, maatschappelijke baten.

AGRARISCHE REVOLUTIE 2.0

DE TOEKOMST VAN MEGASTEDEN Steden worden alsmaar groter en groter. De megasteden met meer dan tien miljoen inwoners zijn krachtige centrales voor economische groei. De industrie en de dienstensector, die voor veel innovatie zorgen, concentreren zich in de steden. In 2030 zijn steden goed voor 61 procent van wat er wereldwijd wordt verdiend: maar liefst 80 biljoen dollar (Dobber, 2015). In 2025 zijn er naar verwachting 36 megasteden. De veertien grootste steden hebben alleen al meer inwoners dan Nederland. Het beleidsniveau en het besturen van deze steden zal steeds meer gaan lijken op het besturen van een land. Door de grote inwonertallen en de groeiende economieën hebben de wereldsteden steeds meer macht. In Nederland zal de Randstad zich ontwikkelen naar een kleine megastad (Rabobank, 2016) .

NEDERLANDSE GROEI EN KRIMP De sterke demografische groei heeft ook een grote impact op de urbanisatie. Per week verhuizen zo’n 1,3 miljoen mensen naar de stad (Rabobank, 2016). De urbanisatie zet dus stevig door, zowel op internationaal niveau als in Nederland. De vier grote steden en de meeste middelgrote gemeenten blijven de komende tijd flink doorgroeien qua inwonertallen. De kleinere gemeenten, die vooral perifeer zijn gelegen zoals Drenthe, Noordoost-Groningen, de Achterhoek, Noord-Limburg en ZeeuwsVlaanderen, zullen krimpregio’s worden. Een op de vijf gemeenten zal in 2030 minder inwoners tellen dan nu (CBS, 2016). DEMOGRAFISCHE GROEI EN WELVAART OP WERELDNIVEAU De acht miljardste wereldburger wordt naar alle waarschijnlijkheid nog voor 2025 geboren. Door de alsmaar groeiende wereldbevolking is er een groot voedselvraagstuk ontstaan: hoe zorgen we ervoor dat iedereen genoeg te eten heeft?

Gelukkig worden we gemiddeld gezien steeds welvarender. Vooral in ontwikkelingslanden in Afrika en Azië wordt veel economische groei verwacht. Het aantal mensen dat in absolute armoede leeft, is de afgelopen jaren sterk gedaald en mensen zijn gemiddeld genomen steeds welvarender (Rabobank, 2016). NEDERLANDERS WILLEN DUURZAMER LEVEN De houding van de Nederlandse consumenten is ten aanzien van duurzaamheid aanzienlijk verbeterd. De helft van de burgers let op duurzaamheid bij zijn aankopen. Ook wil een ruime meerderheid dat bedrijven hen helpen bij het maken van duurzame en bewuste keuzes. Het bewustzijn van duurzaamheid verbeterd op alle sectoren in het dagelijks leven. Een op de vijf vindt duurzaamheid belangrijker dan de prijskwaliteitverhouding (Duurzaam Ondernemen, 2017).

HELPING HANDS

WELKE GROEPEN? Laten we beginnen met verduidelijken om welke groepen het gaat. Zoals al kort aangegeven in de intro zal het gaan om de mensen in de samenleving die niet in het perfecte plaatje passen. Mensen met een beperking zowel lichamelijk, verstandelijk, zintuiglijk als cultureel die moeite hebben zich te mengen in de dagelijkse bezigheden zoals een ieder deze uitvoert. Onder deze dagelijkse bezigheden kunnen bijvoorbeeld douchen, koken, van A naar B reizen en werken vallen. Nederland telt ongeveer 142.000 verstandelijk beperkten, 28.650 visueel beperkten en 9.200 auditieve beperkten. Het aantal lichamelijk beperkten zit ongeveer op 25.000 mensen (VGN, z.j.). Ook is er een grote groep in Nederland die vanuit een andere cultuur naar Nederland komen en naast culturele verschillen ook een taalbarrière moeten overbruggen: vluchtelingen. In 2015 vroegen 43.093 mensen asiel aan in Nederland, in het eerste deel van 2016 waren dit er 18.171 (Vluchtelingenwerk Nederland, 2017).

Hoewel er al diverse jaren wordt gewerkt om verstandelijk beperkten mee te laten doen in de maatschappij zien we dat dit nu nog een stapje verder gaat. Waar er al bedrijven waren die ervoor zorgden dat verstandelijk beperkten een plekje kregen, denk daarbij aan Prins Heerlijk, Brownies en Downies en Syndroom, het programma van Johnny de Mol, zien we een uitbreiding. Steeds meer burgerinitiatieven en bedrijven zetten zich in om mensen met een beperking deel uit te laten maken van de maatschappij. BANENAFSPRAAK Iets wat mogelijk invloed uitoefent op deze trend is de banenafspraak. Het doel van de banenafspraak is om baangarantie te creëren voor mensen met een arbeidsbeperking. De afspraken zijn gemaakt tussen werkgevers- en werknemersorganisaties en de overheid, die gezamenlijk een doel hebben gesteld. Zo luidt het doel dat er vanaf 2017 per jaar negenduizend mensen met een arbeidsbeperking aan een baan worden geholpen, met uiteindelijk honderdduizend banen in totaal in 2026 (VNO-NCW, z.j.).

Deze honderdduizend banen bevinden zich in de marktsector, daar bovenop zullen nog 25.000 banen ter beschikking gesteld worden bij de overheid. Om te zorgen dat deze cijfers behaald worden, is een quotumheffing in het leven geroepen. Dit houdt in dat wanneer werkgevers met meer dan vijfentwintig werknemers geen ruimte geven aan arbeidsgehandicapten, zij hiervoor een boete zullen moeten betalen. In 2015 en 2016 zijn de doelen voor de marktsector behaald, maar helaas niet door de overheidssector, waardoor het kabinet heeft besloten de quotumheffing op deze sector te activeren met ingang van 1 januari 2018 (Rijksoverheid, z.j.). BURGERINITIATIEVEN De rol van de overheid is de laatsten jaren sterk veranderd. Waar eerst een een hiërarchische driehoekssamenwerking was tussen het rijk, de provincies en de gemeenten, is daar nu een vierde speler bijgekomen: de burger. De burger neemt verschillende rollen aan, van bewoner en vrijwilliger tot ondernemer en professional.

BROWNIES EN DOWNIES

HELPING HANDS

2. ANTONIUSHOF

HELPING HANDS

Steeds vaker worden maatschappelijke en duurzame ideeën geïnitieerd vanuit burgers, waarbij de overheid een ondersteunende en faciliterende rol inneemt. Een voorbeeld hiervan is het herinrichten van een oude school zodat lokale ondernemers daar een werkplek kunnen huren, als creatief initiatief om leegstand op te lossen en meer sociale cohesie te bieden voor zelfstandige ondernemers. Een ander voorbeeld bevindt zich in Rotterdam, waar verschillende burgers en ondernemers een samenwerking aan zijn gegaan om op het Coolhaveneiland een strandpark te realiseren (PBL, 2012). INNOVATIES

Er zijn verschillende innovaties die laten zien dat de Nederlandse samenleving steeds ‘inclusiever’ wordt. Groepen die als minderheden worden beschouwd, worden door middel van nieuwe sociale initiatieven betrokken en worden steeds meer erkend als onderdeel van de maatschappij.

REFUGEE COFFEE COMPANY

Een van de ontwikkelingen is dat er steeds meer organisaties zijn die zorgen dat vluchtelingen een werkplek krijgen. Op deze manier maken ze deel uit van de Nederlandse samenleving, maken ze kennis met de cultuur en leren ze meer over de taal en de manier van werken. Ook is dit een goede gelegenheid om in contact te komen met andere burgers, en het biedt nut en zingeving. Dit zien we onder andere in het Magdas Hotel in Wenen, waar veel van de werknemers vluchteling zijn. Het hotel heeft als motto: “Stay Open Minded”. Door de beperkte banenmarkt voor vluchtelingen in Oostenrijk willen de initiatiefnemers van het hotel op deze manier vluchtelingen een kans bieden zichzelf te kunnen ontwikkelen op carrière gebied. Daarnaast zal direct aan de slag kunnen gaan een bijdrage leveren aan de integratie (Magdas Hotel, 2017).

Een Nederlands voorbeeld van een vergelijkbare innovatie is te vinden in de Bijlmerbajes in Amsterdam. Dit is een creatieve broedplaats geworden waar een klik kan ontstaan tussen de bewoners van het Asiel Zoekers Centrum en de rest van de Amsterdamse bewoners.

Een opvallende organisatie die zich onder andere in de Bijlmerbajes gesitueerd heeft, is de Refugee Company. Op de binnenplaats van de Bijlmerbajes vind je Refugee Coffee Company, een plek ontstaan vanuit de Refugee Company. Het personeel dat hier werkt, zijn bewoners van het asielzoekerscentrum. De werknemers worden opgeleid door koffiekenners van het Amsterdamse koffiemerk Bocca, wat hen kansen biedt in de toekomst (Goedgebuure, 2017). De Refugee Company biedt ook mogelijkheden om zelfgemaakte blousen te verkopen, zodat niet alle medewerkers beperkt worden tot het

werken in een koffiezaak. De visie van het bedrijf is dat door te participeren in de Nederlandse maatschappij, de vluchtelingen sneller kunnen integreren en actief onderdeel gaan uitmaken van de maatschappij (Refugee Company, 2017).

HELPING HANDS

DRINKS AND FOOD Ook op het gebied van nieuwe restaurants worden zaken geopend waar mensen met een beperking de hoofdrol spelen. In deze restaurants zijn de beperkingen juist ontdekkingen voor de gasten waarbij zij kunnen leren hoe het ook anders kan. Daarnaast zullen de mensen met een beperking zich meer gewaardeerd voelen en mee kunnen participeren in de maatschappij. Dit gebeurd bijvoorbeeld bij de Sign Language Coffee Bar in Amsterdam. In dit cafĂŠ zijn alle baristaâ&#x20AC;&#x2122;s doof, wat betekent dat je je koffie, thee of croissant in gebarentaal besteld. Hierdoor leer je een klein onderdeel van gebarentaal en zijn de mensen met een auditieve beperking betrokken bij en in de maatschappij (www.signlanguagecoffeebar.nl).

HELPING HANDS

Een ander voorbeeld is het Pop-up restaurant Order Mistakes in Tokyo. De bediening bestaat uit mensen die lijden aan dementie, waardoor is de kans groot dat je iets anders voorgeschoteld krijgt dan dat je eigenlijk besteld had. De oprichters willen met dit restaurant aandacht geven aan dementie en de bezoekers meegeven hoe het is en wat het precies inhoudt om dementie te hebben (Licata,2017).

SIGN LANGUAGE COFFEE BAR

HELPING HANDS

Groei acceptatie minderheden SCENARIO 1

SCENARIO 2

- Inclusiviteit minderheden

- Nieuwe projecten voor minderheden vanuit

- Stijgende lijn in ondernemingen waarbij

staat

minderheden welkom zijn

SCENARIO 3

SCENARIO 4

- Stappen achteruit in inclusiviteit

- Invoering quotumheffing

minderheden

- Beloning voor inovatieven die acceptatie

- Groeiende initiatieven vanuit de burgers

minderheden bevorderd

Afname acceptatie minderheden

Staatsgestuurd

Participatiemaatschappij

SCENARIOPLANNING Bij de trend Helping Hands zijn interessante tegenstellingen tegenover elkaar gezet die hebben gezorgd voor vier verschillende scenario’s. Op de horizontale as zijn ‘participatiemaatschappij’ en de tegenstelling ‘staatsgestuurd’ meegenomen. Op de verticale as is de groeien afname van de ‘acceptatie van minderheden’ van invloed op het scenario. Met deze minderheden worden mensen met een beperking bedoeld zoals eerder verteld. De vier scenario’s zullen kort omschreven worden, met bij elk een passend advies voor de opdrachtgever hoe te handelen wanneer dat scenario plaats zal vinden.

HELPING HANDS

SCENARIO 1: PARTICIPATIEMAATSCHAPPIJ X GROEI ACCEPTATIE MINDERHEDEN De sterke groei naar acceptatie van minderbedeelden in combinatie met een participatiemaatschappij zal ervoor zorgen dat er een stijgende lijn zal blijven in ondernemingen waarbij mensen met een beperking welkom zijn. Initiatieven die gericht zijn op de inclusiviteit van de samenleving zullen er voor zorgen dat de algehele acceptatie groter zal worden, men van elkaar leert en dat er samen een goede werkleefomgeving wordt gecreëerd. Daarnaast zal de grotere mate van acceptatie ervoor zorgen dat jongere generaties, zoals de kinderen van de doelgroep, opgroeien met deze bedrijven en daardoor op den duur niet beter weten dan dat dit normaal is.

HELPING HANDS

ADVIES VOOR DE LANDGOEDEREN Wat het interessant maakt voor de opdrachtgever is om op deze trend in te spelen door mensen met een beperking een kans te geven en te laten werken op de landgoederen. Hierdoor nemen de landgoederen een sociale verantwoordelijkheid door deze groep uit de maatschappij een kans te geven. Er is genoeg ruimte op de landgoederen om werkgelegenheid te creëren. Dit kan door horecagelegenheden te creëren, wat tevens een goede inkomstenbron kan bieden voor de landgoederen, maar dit zou ook kunnen in bijvoorbeeld het onderhoud of in rondleidingen op de landgoederen. Door met burgers en professionals uit de omgeving van het desbetreffende landgoed in gesprek te gaan over hun ideeën kan een gezamenlijk plan opgesteld worden die het beste past bij zijn omgeving. Daardoor voelt de buurt zich tevens verbonden met de landgoederen waardoor zij deze mogelijk vaker zullen gaan bezoeken.

SCENARIO 2: GROEI ACCEPTATIE MINDERHEDEN X STAATSGESTUURD In dit scenario heeft de overheid een uitvoerende en controlerende rol, en is er minder ruimte voor burgerinitiatieven. Er worden wetten en regels doorgevoerd zoals de quotumheffing, zowel op landelijk niveau als lokaal. In dit scenario zal deze heffing hoogstwaarschijnlijk niet nodig zijn, omdat er meer acceptatie is voor de minderheden. Daardoor kan de staat investeren in nieuwe innovaties om zo de groei instant te houden en een bijdrage te leveren aan en voor de maatschappij.

ADVIES VOOR DE LANDGOEDEREN Door de groeiende acceptatie is het slim om net als in het eerste scenario de mensen met een beperking een plek te geven binnen de landgoederen. Hierdoor kunnen bijvoorbeeld ook de oude taken die de landgoederen hadden weer herpakt worden, zoals de houtzagerij. Waar deze nu nog gerunt wordt door vrijwilligers zouden deze mogelijk in de toekomst betaald kunnen worden. Middels subsidies vanuit de overheid is het mogelijk deze zagerij weer op te starten en uit te bereiden. Deze uitbreidingen zouden werkplekken voor de mensen met een beperking kunnen zijn, zodat zij hun creativiteit kwijt kunnen, hun emoties en energie. Daaraan kan weer een winkel vast zitten waardoor er een eigen inkomstenbron gecreëerd kan worden en zij uiteindelijk niet meer afhankelijk zijn van de staat.

HELPING HANDS

SCENARIO 3: PARTICIPATIEMAATSCHAPPIJ X AFNAME ACCEPTATIE MINDERHEDEN De participatiemaatschappij zal in dit scenario groeien waardoor burgers veel eigen verantwoordelijkheid nemen. Echter neemt de acceptatie van minderbedeelden af, waardoor er meer kans ontstaat dat deze groep weer buiten de samenleving komt te staan. In dit scenario gaan we dus vele stappen achteruit als het gaat om eenwording van de samenleving waarin we de gelijkheid willen vergroten.

HELPING HANDS

ADVIES VOOR DE LANDGOEDEREN Hoewel in dit scenario de acceptatie van minderheden afneemt zien wij een kans voor de landgoederen om hier juist mee aan de slag te gaan. We leven in een maatschappij waarin meningen nogal verdeeld zijn, iedereen heeft zijn eigen mening en men kan positief of negatief kijken tegenover minderheden. Dit zorgt er dan ook voor dat hoewel er een afname plaats vindt in de acceptatie, er waarschijnlijk nog een deel van de maatschappij is die het beste voor heeft met deze groep uit de maatschappij. Hier ligt dan ook een kans: het optrommelen van deze groep mensen waarbij zij in samenwerking met de landgoederen activiteiten kunnen ondernemen die een positieve bijdrage leveren aan het welzijn van de mensen met een beperking. De landgoederen bieden genoeg ruimte om deze activiteiten te kunnen houden. Wanneer deze activiteiten zo worden georganiseerd dat er g, zal dit een positief effect hebben op de verstandhouding tussen beide partijen.

SCENARIO 4: AFNAME ACCEPTATIE MINDERHEDEN X STAATSGESTUURD In dit scenario worden er zowel vergoedingen als berispingen uitgedeeld. Zo zou de eerder genoemde quotumheffing ingevoerd kunnen worden op meerdere gebieden en lagen in de maatschappij. Op deze manier wordt dwangmatig opgelegd mensen met een beperking te accepteren of je riskeert het om een boete te moeten betalen. Door de vermindering in acceptatie worden mensen die de minderheden wel een kans bieden naar alle waarschijnlijkheid hoger vergoed en gesteund vanuit de staat. ADVIES VOOR DE LANDGOEDEREN Door juist in te spelen op de acceptatie en inclusiveren van minderheden in de maatschappij zullen de landgoederen subsidie/vergoeding krijgen vanuit de staat.

Door de landgoederen zo in te richten dat dit nieuwe woon en werk mogelijkheden creëert voor mensen met een beperking, gesteund vanuit de staat, helpen zij de mensen met een beperking. Zij kunnen zichzelf nuttig maken en een eigen leefplek creëren. Daarnaast kan dit een mooie inkomstenbron zijn voor de landgoederen om te blijven voortbestaan en een meerwaarde te geven aan de maatschappij. EDUCATED GUESS: Kijkend naar de scenario’s zal naar alle waarschijnlijkheid het eerste scenario het aannemelijkst zijn. We zien dat de maatschappij steeds meer aan het participeren is. Naast het rijk, de provincies en gemeenten zien we dat de burgers ook steeds het heft in handen nemen. Zij ondernemen zelf steeds meer initiatieven die een positieve bijdrage leveren aan de maatschappij, zoals de diverse innovaties die eerder te lezen waren. Deze innovaties zorgen voor meer acceptatie en inclusiviteit van mensen met een beperking.

DRIJVENDE KOEIENBOERDERIJ

SLOW lIVING Slow Living is een tegenbeweging op een andere trend die we kunnen omschrijven als Fast Living, ook wel de prestatiemaatschappij genoemd. Onze samenleving is er grotendeels op ingericht dat we zo veel mogelijk doen in een zo kort mogelijke tijd. De prestatiedruk loopt op en velen voelen de druk om hun successen met anderen te delen en daarop bevestiging te krijgen.

SLOW LIVING

2. ANTONIUSHOF

PROBLEMEN HUIDIGE PRESTATIEMAATSCHAPPIJ Vooral in steden wordt vaak vanuit de gedachte gewerkt dat alles zo snel mogelijk moet kunnen, zoals bijvoorbeeld het verplaatsen van mensen en voertuigen van de ene naar de andere plaats (BMW Guggenheimlab, z.j.). De tijdsdruk die de prestatiemaatschappij met zich meebrengt heeft een slechte invloed op de kwaliteit van leven. Er is een groeiend aantal gezondheidsklachten, zowel fysiek als lichamelijk. Opvallend is dat vooral de jongere generatie hier steeds meer mee te maken heeft heeft, terwijl burn-outs eerder voornamelijk voorkwamen in de leeftijdscategorie van 40 tot 55 jaar. Volgens Ton Wilthagen, hoogleraar arbeidsmarkt en flexibilisering aan Tilburg University, komt dit door de prestatiedruk die ontstaat door de ‘doorgeslagen flexibele arbeidsmarkt’ waar jongeren in terechtkomen (NOS, 2015). Ook de ‘deeldruk’ door social media speelt een belangrijke rol binnen de prestatiemaatschappij. De smartphone-markt groeit sterk; van 2015 op 2016 was een groei van maar liefst vijf procent zichtbaar. Tegenwoordig heeft 86 procent van de Nederlanders een smartphone.

Volgens een artikel van de Correspondent zijn we allemaal maar druk bezig met onze carrière, een perfect lichaam en zelfontplooiing. Dat moet allemaal zo efficiënt mogelijk: we willen onze slaap zo optimaal mogelijk benutten en controleren dat met behulp van quantified self-apps. Het is dus niet vreemd dat maar liefst een miljoen Nederlanders kampen met burn-outklachten. René Gude voorspelde al dat in 2020 depressie volksziekte nummer 1 zou zijn. Aangezien Nederland het grootste aantal psychologen wereldwijd heeft, lijkt zijn voorspelling wel waar te komen (Pfauth, 2017). VERVELING Uit onderzoek is gebleken dat het hartstikke gezond is om je af en toe te vervelen. Kortdurige verveling draagt bij aan creativiteit en is goed voor de mentale gezondheid, omdat het nu eenmaal niet goed is om 24/7 ‘aan te staan’. Langdurige verveling is daarentegen niet zo gezond voor het brein. Door de komst van internet en de smartphone is dit type verveling bijna niet meer voorkomend.

SLOW LIVING

Wel is er een meer complexe vorm van verveling ontstaan: de overload aan informatie kan zorgen voor een verzadiging waardoor niets meer interessant lijkt (Mathijssen, 2017). MENTALE GEZONDHEID Momenteel woont meer van de helft van de wereldbevolking in steden. In 2050 zal dat zo’n 70 procent zijn (Coevert, 2012). De toenemende verstedelijking zorgt er, ook in Nederland, voor dat we met meer mensen op minder ruimte leven. Dit heeft negatieve effecten op de gezondheid. Zo is de kans op psychische problemen zoals schizofrenie of een angststoornis groter wanneer iemand in de stad woont dan op het platteland (GGZ Nieuws, 2015). Ook is er een sterke stijging waarneembaar op het gebied van burn-outs. Twee jaar geleden gaf negen procent van de vrouwen aan een burn-out te hebben of hebben gehad, nu is dat gestegen naar maar liefst vijftien procent. Bij mannen is er een stijging in diezelfde periode van zes naar negen procent. De oorzaak van deze stijgingen zou kunnen liggen aan het feit dat er steeds minder taboe rust op het hebben van een burn-out.

SLOW LIVING

Bij mannen is er een stijging in diezelfde periode van zes naar negen procent. De oorzaak van deze stijgingen zou kunnen liggen aan het feit dat er steeds minder taboe rust op het hebben van een burn-out. Ook loopt de stijging tegelijk op met de economische groei en is er meer kans op een burn-out door de wildgroei aan tijdelijke contracten. Hoe hoger de inkomenszekerheid is, hoe meer kans op een burn-out ontstaat. Het verschil in het aantal burn-outs bij mannen en vrouwen, kan volgens onderzoekers ontstaan doordat vrouwen vaker voor een emotioneel belastend beroep kiezen, zoals een baan in het onderwijs of de zorg, en dat vrouwen vaker huishoudelijke taken, de opvoeding van kinderen en mantelzorg op zich nemen dan mannen (Witteman, 2017).

2. ANTONIUSHOF

INNOVATIES Er zijn steeds meer producten, diensten en ideeën die Slow Living mogelijk maken. Mensen worden bewuster van de tijd en de mate van stress die ze hebben, en proberen vaker de prestatiemaatschappij te ontvluchten. Een voorbeeld van een ‘slow living product’ is de Mindfulness Phone van studio Blond uit Londen. De telefoon is ontworpen uit de gedachte dat het zo min mogelijk aandacht vraagt en prikkels geeft. Er is geen volledig touchscreen, maar ‘ouderwetse’ analoge toetsen. De internettoegang is beperkt en de standaardinstelling is offline (Blond, 2017). Wanneer de ‘detoxphone’ op de markt komt en wat hij mag kosten, is nog niet bekend (TechGirl, 2017). Ook komen er steeds meer mindfulness studio’s waar de drukte van de stad kan worden ontvlucht en waar kan worden gemediteerd. Studio Inscape in New York is daar een voorbeeld van. De drukte van het stedelijk leven kan voor veel mensen overweldigend worden, waardoor men ook graag de rust opzoekt. Inscape biedt begeleide groepslessen aan voor meditatie, voor iedereen die meer kennis wil opdoen daarover.

SLOW LIVING

Zo komen er verschillende taken van meditatie aan bod, zoals visualisatie, mindfulness, ademhaling en mantra’s. Ook zijn er in de lobby producten als kaarsen en boeken te koop (De Vaan, 2017). Jaar na jaar neemt Zweden de eerste plaats in internationale ranglijsten van landen met de beste levenskwaliteit (Jewell, 2017). Het land heeft dit jaar een onderzoek gedaan naar de effecten die 72 uur in de natuur kunnen hebben op mensen met extreem succesvolle banen; the 72 hour cabin experiment. Vijf proefpersonen brachten drie dagen door in een glazen huisje, midden in de natuur. Het doel van dit onderzoek is om erachter te komen of de natuur de genezing is voor het verminderen van stress (Jewell, 2017). De onderzoekers wilden aantonen dat de sterke relatie die Zweden met de natuur heeft voor een belangrijk deel bepalend is voor het feit dat het land op de internationale ranglijsten altijd hoog scoort (360magazine, 2017). De proefpersonen hadden na 72 uur allemaal een lagere bloeddruk, een lagere hartslag en een lager stress-niveau. Ook waren ze creatiever.

STUDIO INSCAPE

SLOW LIVING

SOLAR EGG

2. ANTONIUSHOF

Zweedse ontwerpers hebben de Solar Egg sauna ontworpen. De inspiratie hiervoor was het dorpje Kiruna, helemaal in het noordelijke puntje van Zweeds Lapland, waar de winters ijzig koud zijn. Een beetje warmte is daarom ook meer dan welkom. Dit is ook de reden waarom men in Zweden zo gek is op sauna’s. Het dorp Kiruna wordt momenteel in tweeën gedeeld. Zo zorgt de mijn in het dorp voor een hoge inkomstenbron, maar tegelijk ook voor een veranderend landschap waar niet alle bewoners blij mee zijn. Daarom kwamen twee architecten met het idee om de inwoners weer wat dichterbij elkaar te brengen, door middel van de sauna, die op de kolen uit de mijn werkt.

Op de crowdfunding site Growfunding staat een project voor een pop up hotel midden in de natuur. Iedereen die even tot rust wil komen is welkom in het ‘hotel’, dat bestaat uit verschillende tiny homes. Geen stadsdrukte en files, geen vergaderingen of deadlines, even weg van de smartphones en sociale media. De bedenkers willen dat de bezoekers weer tijd hebben om te kunnen genieten van de kleine dingen, zoals praten rondom het kampvuur, lezen in een hangmat of spelen met de kinderen. De eerste editie vindt plaats in de Bossen van Hersberge in België, midden in een oase van fietsknooppunten en wandelroutes. Er is extra aandacht voor mensen die kampen met chronische stress, burn-out of depressie. Weg met de stress en weer tijd nemen voor een digitale detox waarbij de natuur en het samenzijn centraal staat (Growfunding, 2017).

SLOW LIVING

Back to basic SCENARIO 1

SCENARIO 2

- Mensen willen meer en vaker de drukte van

- Men wil de drukte tijdelijk ontvluchten

de stad ontvluchten

- Landgoederen worden rustplek

- Landgoederen kunnen bron van rust en schoonheid zijn - Meer mensen gaan in de natuur wonen - Daling in gebruik social media

SCENARIO 3

SCENARIO 4

- (Digitale) technologie wordt onderdeel van

- Gefocust op individu en succes

ontspanning

- Stijging in gebruik social media

Technologisering

Prestatiemaatschappij

Slow Living

SCENARIOPLANNING Bij de trend Slow Living is gekeken naar interessante onzekerheden die zorgen dat de trend sterker doorzet of meer afvlakt. Op de horizontale as zijn ‘Slow Living’ en ‘prestatiemaatschappij’ tegen elkaar weggezet als contrasten. Op de verticale as zijn ‘technologisering’ en ‘back to basic’ meegenomen. Beiden assen bestaan dus uit trends en tegenbewegingen, waaruit vier scenario’s zijn ontstaan. Elk scenario schetst een ander toekomstbeeld en vraagt om een andere benadering voor de landgoederen, om die succesvol te laten zijn. SCENARIO 1: SLOW LIVING X BACK TO BASIC In het geval van een toekomst waarin de Slow Living trend sterk doorzet en waarin mensen weer terug willen naar de basis, ontstaat het meeste rust en de minste prestatiedruk. Men wil vaker en langer de drukte van de stad ontvluchten. De kans is groot dat de urbanisatie minder sterk doorzet dan nu het geval is, en de krimpregio’s niet leeglopen.

SLOW LIVING

Het kan zelfs mogelijk zijn dat er meer mensen vanuit stedelijke gebieden naar het platteland gaan verhuizen. ADVIES VOOR DE LANDGOEDEREN Voor het landgoed de Wouwse Plantage kan men er over nadenken om meer woongelegenheden te creëren voor mensen die vanuit de stad naar de krimpregio’s verhuizen. Back to basic houdt ook in dat mensen een eenvoudiger bestaan willen leiden, wat terug te zien zal zijn in verschillende aspecten zoals wonen, voeding en de omgang met elkaar. Weg met alle poespas, maar focus op het simpele en terug gaan naar de basis. Zo is er ook een hernieuwde aandacht voor duurzame ambacht. Voor de landgoederen zou dit een mooie kans kunnen zijn; denk bijvoorbeeld aan de Wouwse Plantage met een ambachtelijke bakker naast de oude houtzagerij. Voor landgoed de Antoniushof kan het interessant zijn om de eigen en andere regionale producten te verkopen in een kleine winkel met een ambachtelijke uitstraling op het terrein.

SLOW LIVING

SCENARIO 2: PRESTATIEMAATSCHAPPIJ X BACK TO BASICS

2. ANTONIUSHOF

SCENARIO 3: SLOW LIVING X TECHNOLOGISERING

SCENARIO 4: PRESTATIEMAATSCHAPPIJ X TECHNOLOGISERING

Met een combinatie van de prestatiemaatschappij en de trend waarin mensen terug willen naar de basis en de natuur, wordt er gezocht naar een tijdelijke vorm van rust. Stedelingen met een drukke werkweek willen dan bijvoorbeeld in het weekend graag tot rust komen. Wellicht wordt in dit scenario het hebben of bezoeken van een ‘weekendhuisje’ in de natuur een bepaalde vorm van status.

In het geval van dit scenario waarbij de technologisering doorzet, maar mensen tegelijkertijd op zoek zijn naar rustigere alternatieven, ontstaat een mooie wisselwerking. Digitale technologie kan namelijk bijdragen aan een rustiger leven. Denk daarbij aan robots die huishoudelijke taken overnemen, zodat er meer tijd voor rust en ontspanning wordt gecreëerd. Ook kan technologie soms juist helpen bij ontspanning. Een voorbeeld daarvan zijn de vele apps waarin de gebruiker een stappenplan voor meditatie kan doorlopen. In de verre toekomst kunnen we ook denken aan Virtual Reality ruimtes die zijn ingericht voor ontspanning.

Wanneer zowel de prestatiemaatschappij als de technologisering doorzet, zullen deze twee trends elkaar blijven versterken. Digitale technologie zoals internet en de smartphone spelen hebben al een belangrijke impact op de prestatiemaatschappij. Als dit effect nog groter wordt, zal er waarschijnlijk een daling ontstaan in het aantal uren dat men beschouwd als vrije tijd.

ADVIES VOOR DE LANDGOEDEREN De landgoederen kunnen voorzien in de vraag naar ontspanning. Op het stuk land van het theehuis van de Antioniushof zou bijvoorbeeld een ‘rust-centrum’ kunnen ontstaan, in de vorm van een yogaschool, een retraitecentrum of een wellness faciliteit. Ook zouden er tijdelijke woongelegenheden kunnen komen, voor mensen die de drukte van de stad bijvoorbeeld in het weekend willen ontvluchten. De duurzame tiny homes kunnen daar een oplossing voor bieden, maar het is ook interessant om naar de behoeftes te kijken van de mensen die de stadse drukte ontvluchten en op zoek zijn naar rust en ontspanning zijn in het weekend en de vakanties.

ADVIES VOOR DE LANDGOEDEREN Het is lastig om te zeggen wat voor rol digitale technologie kan spelen voor bezoekers op landgoederen. Het zou mogelijk zijn om een app te lanceren waarbij gebruikers de omgeving van de landgoederen kunnen ontdekken op een ontspannende manier, met behulp van bijvoorbeeld het scannen van QR-codes op bepaalde punten of het gebruik van Virtual Reality apps.

ADVIES VOOR DE LANDGOEDEREN In dit geval zal zowel de trend Slow Living als Back to Basic waarschijnlijk geen of weinig invloed hebben, waardoor er op dit gebied geen nieuwe doelgroep ontstaat die erg geïnteresseerd is in het bezoeken van de landgoederen. In dit geval raden wij aan om een andere strategie te kiezen, door bijvoorbeeld te kijken naar de twee andere voorgestelde trends.

SLOW LIVING

EDUCATED GUESS Het eerste scenario waarbij de trend Slow Living belangrijker wordt, en mensen weer terug willen naar de basis, is waarschijnlijk het meest voordelige voor de landgoederen. Het is lastig om te zeggen of dit ook het scenario is dat doorzet. Er zijn namelijk cijfers te vinden over zowel het doorzetten van de prestatiemaatschappij, als het ontstaan van de tegentrend Slow Loving, Wij denken dat het eerste scenario hoe dan ook gaat ontstaan, omdat de tegenbeweging in meer of mindere mate zal doorzetten.. Er is dus zeker een groep mensen die de prestatiemaatschappij willen ontvluchten door een eenvoudiger bestaan te leiden. In het geval van het eerst scenario zullen mensen bewuster omgaan met hun vrije tijd, en is er meer behoefte om in de natuur te vertoeven. Dat is immers pas echt terug gaan naar de basis.

TRENDKAART

BESCHRIJVING TRENDS

TRENDKAART:

BESCHRIJVING TRENDS:

Trends komen in verschillende soorten en maten voor:

01. TECHNOLOGISERING - Toenemen van techniek en technische oplossingen in de samenleving (macrotrend).

•

Microtrends (1 tot 5 jaar): Tonen voornamelijk tasbare ontwikkelingen zoals nieuwe soorten van producten en diensten die om ons heen zichtbaar zijn. Macrotrends (5-10 jaar): Geven vorm aan de veranderende waarden en behoeften van mens en consument. Megatrends (10-50 jaar): Deze trends hebben op veel verschillende aspecten van onze maatschappij een invloed en zijn groot en complex.

(Sutmuller, 2014)

- Smart city (macrotrend): Smart Cities zijn steden die met behulp van nieuwe technologie, ICT, open data, sociale innovatie enz. (Kort, 2013). - Selfdriving Cars (microtrend): Zelfrijdende auto’s zonder menselijke chauffeur de openbare weg op (NU, 2017). - Gamification (macrotrend): Gamification of gamificatie is het gebruik van speltypische technieken en elementen in een omgeving zonder spelcontext (Ticheloven, 2015). - Real life gaming (microtrend): Real Life Gaming is een nieuwe vorm van entertainment. Geen digitale games, geen eenvoudige kaart- of bordspellen, maar de grootste ervaringen in de échte wereld zoals een escaperoom (Reallifegaming, 2017).

02. VERSTEDELIJKING - Proces waarin een groter deel van de bevolking in steden gaat wonen. - Slow Living (macrotrend): Een tegenbeweging op een andere trend die we kunnen omschrijven als Fast living (prestatiemaatschappij) (zie trendbeschrijving). - Mindfulness (microtrend): Steeds meer aandacht voor mindfulness activiteiten. Zo is yoga een van de snelst groeiende sporten in Nederland. Er komt tegenwoordig zo veel op mensen af, mensen zijn op zoek naar ontspanning (RTLnieuws, 2017). 03. GLOBALISERING - (Wereldwijde economische, culturele en politieke integratie). - Urban-nomad (macrotrend): Werkende reizigers die zich verplaatsen tussen en binnen grote steden met een ‘on the go lifestyle’. Zelfstandigheid en vrijheid zijn belangrijke waarden voor de Urban Nomad (Boer, 2014). - Multicultural (microtrend): Het etnisch landschap in Nederland laat een grote verscheidenheid zien aan sociaal-culturele groepen (NOS, 2017).

BESCHRIJVING TRENDS

04. INDIVIDUALISERING - Individu staat centraal - Do it yourself (macrotrend): Doe-het-zelf (DHZ) of klussen is een benaming voor een creatieve of constructieve activiteit die door de consument zelf wordt gedaan (Onlineverf, 2017). - Gender blurring (macrotrend): Het definiëren van gender in de hokjes ‘vrouw’ en ‘man’ is in de toekomst misschien wel passé. In plaats daarvan spreken we dan over genderneutraal. Deze term duikt steeds vaker op (OneWorld, 2016). - Express yourself (microtrend): Gaat over het kunnen tonen van jezelf, ook als je niet perfect bent. Steeds meer jongeren komen in opstand tegen de schoonheid en laten hun imperfecties zien (Hoek van Dijke, 2017).

BESCHRIJVING TRENDS

05. SOCIALISERING - tegentrend individualisering - Helping hands (macrotrend): Steeds meer burgerinitiatieven ontstaan voor mensen met een beperking, of die nu fysiek of mentaal is of wanneer je een andere sociaal-culturele achtergrond hebt. Er ontstaat een maatschappij waaraan ieder zijn of haar steentje kan bijdragen (zie trendbeschrijving). - Imperfection (macrotrend): De drang naar vrijheid en imperfectie in een door controle en perfectie gedomineerde wereld (Extendlimits, 2017). - Diversity change catwalk (microtrend): Steeds meer diversiteit is te zien op de catwalk zoals getinten-, plus-size-, transgendermodellen (Laffite, 2016).

06. GLOCALISERING (Tegentrend globalisering)

07. DUURZAAMHEID

Self sufficient living (macrotrend): We zijn ons er steeds meer van bewust dat voedsel over het algemeen bewerkt is. Ook weten we dat onze manier van leven niet vriendelijk is voor het milieu, waardoor zelfvoorzienend leven de oplossing blijkt te zijn (Blom, 2016). Tiny house movement (microtrend): Een voorbeeld van zelfverzienend wonen is de Tiny house movement waarbij bewoners in kleine, houten huisjes leven. Duurzaamheid staat hierbij centraal. Ook staan de huizen op wielen, waardoor bewoners niet gebonden zijn aan een plaats (Luimstra, 2017).

Slow Food (macrotrend): Slow food, oftewel ‘langzaam voedsel’, is de tegenhanger van fastfood. Bij slow food draait het om lekkere, pure en eerlijke voeding (Dietcetera, 2016). Floating farm (microtrend): Floating Farm is een zelfvoorzienende drijvende boerderij. Hier produceren we op een duurzame en diervriendelijke manier dagverse voeding (zuivel) (Floatingfarm, z.j.). The climate challenge (macrotrend): Verandering van het klimaat als gevolg van natuurlijke oorzaken of door activiteiten van de mens op aarde (Timofeeff, z.j.). ‘Green car technology’ (microtrend): De elektrische auto is bezig aan een flinke opmars. Elektrische auto’s en laadpalen zijn steeds meer onderdeel geworden van het straatbeeld (Autoweek, 2017).

BESCHRIJVING TRENDS

- Agrocultural revolution 2.0 (macrotrend): Er ontstaan allerlei interessante bedrijven, producten, diensten en innovaties op het gebied van een meer duurzamere vorm van voedselproductie (zie trendbeschrijving). - Vegan (microtrend): Veel mensen zetten de trend om minder vlees te eten door naar het gebruik van minder dierlijke producten (BNN, 2014).

SECTORANALYSE

TINY HOUSE MOVEMENT

SECTOR

ONTWIKKELING 1: URBAN NORMADS Urban Nomads zijn werkende reizigers die zich verplaatsen tussen en binnen grote steden met een ‘on the go lifestyle’. Kenmerken van de Urban Nomads zijn dat ze 24/7 online willen zijn en vaak op freelance basis werken, zodat ze steeds nieuwe uitdagingen op werkgebied kunnen aangaan die hen naar nieuwe plekken brengt. Zelfstandigheid en vrijheid zijn belangrijke waarden voor de Urban Nomad. Ze hebben vaak weinig of zelfs geen bezittingen, zodat ze zich makkelijk kunnen verplaatsen. De laptop en de mobiele telefoon zijn vaak belangrijke bezittingen; hiermee kan de Urban Nomad op elke plek werken, ontwikkelingen bijhouden en social media gebruiken. De nomadische levensstijl kenmerkt zich door het feit dat het leven niet geconcentreerd is op een plaats; de Urban Nomad is altijd onderweg. Hierdoor ontstaat de vraag naar nieuwe concepten voor de nomadische manier van leven in de stad, en plaatsen om te rusten en te werken (Boer, 2014).

Een mogelijke reden dat de beweging van de Urban Nomads steeds verder groeit is de stijging van de prijzen van koophuizen. Het wordt voor sommige mensen bijna onbetaalbaar om op een vaste plek in een vast huis te wonen. Uit cijfers van het CBS is gebleken dat de koopwoningen in Augustus 2017 zo’n acht procent duurder waren dan in Augustus 2016 (CBS, 2017). Door de verstedelijking en de stijgende huizenprijzen is een stroming ontstaan waarin nieuwe manieren van flexibel wonen ontstaan, ook wel ‘flexliving’ te noemen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan micro appartementen, compleet verplaatsbare woningen en de Tiny House Movement. BLURRING De grenzen tussen werken, wonen, winkelen en recreatie vervagen, waardoor blurring ontstaat. Het gestructureerd mensen van functies blijkt niet te werken; organische gebiedsontwikkeling lijkt het toverwoord in de stedenbouw. Voorbeelden hiervan zijn BlokY Superlofts, waarin men aan huis kan werken, en Transitlager in Zwitserland, een mensgericht gebouw, geschikt voor een mix van werken, recreëren en wonen.

SECTOR

FLEXLIVING HEIJMANS ONE Er is een groeiende vraag naar woningen die verplaatsbaar zijn; rijtjeshuizen en appartementen die na een jaar of tien opgepakt en verplaatst kunnen worden naar een nieuwe plek. Een aantal slimme corporaties en andere huisvesters spelen met de verplaatsbare huizen in op de onzekere demografische ontwikkelingen en de urbanisatie (Cobouw, 2017). De Heijmans One is een goed voorbeeld van een flexibele woning; het is een verplaatsbaar huis voor eenpersoonshuishoudens. Heijmans wil met deze nieuwe betaalbare en eenvoudige manier van wonen een antwoord geven op de vraag naar duurzame, kwalitatieve huisvesting. Ook streeft het bedrijf om een maatschappelijk probleem op te lossen en dient hiermee de ‘netniet generatie’: hoogopgeleide single starters tussen de 25 en 35 jaar, ookwel ‘young en high potentials’ (www.heijmans.nl).

HEIJMANS ONE

SECTOR

2. ANTONIUSHOF

TINY HOUSE MOVEMENT Tiny houses zijn huisjes die nooit groter dan 50 vierkante meter zijn en moeten worden gebruik als primaire woning. Tijdens het bouwen wordt slim gebruik gemaakt van ruimte, om ervoor te zorgen dat het toch een volwaardig huis is. Tiny houses zijn altijd zelfvoorzienend en duurzaam en zijn meestal verplaatsbaar. (Metronieuws, 2017). MICRO-APPARTEMENTEN Door de stijgende grondprijzen wordt het voor eenpersoonshuishoudens steeds lastiger om een betaalbare woning te vinden op de arbeidsmarkt. Hier is nu een oplossing voor: de micro appartementen. Deze appartementen worden vooral voor de jonge werkenden gebouwd, die het zich niet kunnen veroorloven maandelijks heel veel huur te betalen. Deze ontwikkeling is ontstaan in New York en Hongkong, steden waar het ontzettend druk is en de grond heel erg duur is. Micro appartementen zijn appartementen niet groter dan 30 vierkante meter en de bewoners beschikken tot gezamenlijke leefruimtes, zoals bijvoorbeeld woonkamers en dakterrassen. In Amsterdam is recentelijk door vastgoedontwikkelaar AM een nieuw appartementencomplex gebouwd bestaande uit 500 micro appartementen, waar ook erg veel belangstelling voor was (NOS,2017).

TINY HOUSE MOVEMENT

Ook projectontwikkelaar Synchroon wilt zich focussen op het ontwikkelen van micro appartementen, voornamelijk in de steden waar de woondruk hoog is, zoals Amsterdam, Rotterdam, Utrecht en Den Haag. De reden van de hoge woondruk is dat verstedelijking sterk is toegenomen en ook de aankomende jaren zal blijven stijgen. Een reden van die groeiende verstedelijking is door de groei van het aantal alleenstaanden en de huishoudingsverdunning, waarbij huishoudens gemiddeld uit steeds minder personen bestaan. In 2000 waren er zo’n 2,3 miljoen single Nederlanders, in 2016 waren dit er ruim 2,9 miljoen (NOS, 2017). MODULARISM Modularism is een beweging die al een tijdje bestaat. Modularism houdt in dat een constructie bestaat uit losse onderdelen die samengesteld kunnen worden zoals de gebruiker dat wilt. De IKEA heeft sinds kort de deze beweging geïntroduceerd in hun aanbod. Dit houdt in dat je je eigen meubels -- in dit geval banken, kunt ontwerpen zoals jij dat wilt. Hiermee zorgt IKEA ervoor dat de koper zelf de vorm, kleur en functie van de bank kan bepalen (DutchCowboys, 2017). De flexibiliteit die achter modularism ligt, past bij de beweging van de Urban Nomads: ook zij zijn flexibel in hun denken en doen.

SECTOR

HET MICRO-APPARTEMENT IN DE STAD: XS DELUXE Het wordt steeds moeilijker om in de stad te wonen door de stijgende populariteit van binnenstedelijk wonen. XS Deluxe is een nieuwe woonvorm, een compact appartement maar door flexibel interieur en slim ruimtegebruik bevat het alle faciliteiten die je als bewoner nodig hebt. XS Deluxe is ook scherp geprijsd en duurzaam. Net zoals bij de micro appartementen van AM in Amsterdam is er sprake van gemeenschappelijke ruimtes zoals werkplekken, bergruimtes en eventueel een jacuzzi op het dak (XS Deluxe, z.j.). THE SHED PROJECT ‘The Shed Project’ (in het Nederlands: ‘het schuur project’), is een initiatief van Lowe Guardians, waarin het tegengaan van leegstand in grote steden centraal staat. Samen met Studio Bark, creëert Lowe Guardians schuren in grote lege gebouwen waar mensen schoon, goedkoop -- de huur fluctueert tussen de 250 en 560 pond -- en veilig kunnen wonen. Het doel is om het vastgoed te beschermen en de eigenaar van de gebouwen te helpen. Ook deze vorm van wonen past bij de beweging van de Urban Nomads, omdat deze woningen erg flexibel zijn en mensen de kans geven om in het midden van een grote stad te wonen. (Gelmers, W. 2017).

SECTOR

URBAN NOMAD SOFA Het Hongaarse merk Hannabi heeft een bankstel ontworpen gericht op gebruikers die vaak verhuizen of in een kleine woning wonen. De bank kan bijvoorbeeld veranderen in een eenpersoonsbed, twee losse zitgedeelten of gewoon een normale hoge bank. Hannabi wilt families flexibiliteit bieden rondom dit gezamenlijke meubelstuk (Tucker, E. May 23, 2016). VOORTBEWEGEN VAN DE URBAN NOMAD The Urban Nomad is een fietskar ontworpen door de Opportunity Factory uit België. Deze elektrische fietskar heeft een flexibele ‘persoonlijkheid’, waardoor je als gebruiker zo goed als alles mee kunt nemen; bagage, boodschappen, je lievelingsdier of je skateboard. Ook is de fiets goed voor het milieu, doordat hij duurzaam en repareerbaar is. Door een elektrische motor wordt de aanhanger gedreven, waardoor je als vervoerder niet merkt dat je zoveel bagage mee hebt. Deze aanhanger is bedoeld voor mensen als Urban Nomads; mensen die flexibel of nomadisch leven of mensen van plek tot plek trekken (The Opportunity Factory, n.d.).

RELEVANTIE VOOR DE LANDGOEDEREN Doordat het een actueel en steeds groter wordend onderwerp is, en de behoefte aan het wonen in een duurzaam (micro)-appartement stijgt, zien wij hier kansen voor de opdrachtgever. Bijvoorbeeld op de Wouwse Plantage is er enorm veel plek voor het bouwen van duurzame flexibele woningen. LINK MET DE DOELGROEP Flexibiliteit wordt steeds belangrijker in onze samenleving. De polycentrische stedeling komt steeds meer op, ook jonge gezinnen gaan zich daar naar gedragen. De polycentrische stedeling houdt in dat mensen zich verplaatsen van stadsdeel naar stadsdeel. Denk hierbij aan gezinnen die in het ene deel van de stad boodschappen doen, de kinderen gaan in een ander deel naar school en ze wonen zelf weer in een andere deel. Uit de doelgroepinterviews bleek ook dat de gezinnen graag flexibel willen zijn, omdat er vaak onverwachte gebeurtenissen op hun pad komen.

SECTOR

ONTWIKKELING 2: SMART TECHNOLOGY IN LEVEN EN BEWEGEN Digitale technologie wordt steeds slimmer. Je ziet het overal; bijna iedereen heeft een smartphone, een eigen laptop, veel mensen rijden elektrische auto’s en ook in het huishouden is ontzettend veel technologie terug te zien. The Internet of Things zorgt ervoor dat mensen in connectie staan met hun omgeving. Er ontstaat een groot netwerk met slimme technologie die helpt om het leven makkelijker te maken. Denk bijvoorbeeld aan koelkasten die je boodschappen bestellen zodat je niet meer naar de winkel hoeft te gaan of een systeem dat ziet wanneer je plant water nodig heeft en daarvoor zorgt (Hijink, 2015),

APPLE WATCH

SECTOR

SMART HOMES In een Smart Home zijn alle apparaten met elkaar verbonden en die onderling kunnen communiceren. Denk hierbij aan apparaten als de verwarming, airconditioning, verlichting, computers, audiosystemen en camera’s. Deze apparaten zijn van binnen het huis te besturen, maar ook wanneer de bewoner van het huis niet thuis is (Akkerman, W. 2017). Ook IKEA heeft een lijn op de markt gebracht met slimme producten die met elkaar in verbinding staan en kunnen worden bediend met een hub. Zo is de Tadrfri lamp van IKEA is een veel goedkopere concurrent van de Phillips Hue (Stylecowboys, 2017). Het doel van een Smart Home is voornamelijk om de bewoner een gemakkelijke, veilige en energiezuinige woning te bieden. De Smart Homes worden ook wel ‘de huizen van de toekomst’ genoemd. Ook al kan men geen volledige Smart Home betalen, veel fabrikanten zorgen er stukje bij beetje voor dat men steeds meer technologie aan hun woning kan koppelen.

TADRFRI LAMP - IKEA

Ook bedrijven als Eneco, die met ‘toon: de slimme thermostaat’ komen die op afstand te bedienen is, zodat je in een lekker warm huis thuiskomt, zonder dat je de verwarming de hele middag aan hebt laten hoeven staan. Hier zie je die energiebesparing dus ook in terug. TECHNOLOGIE IN HET VERVOER Ook in de vervoerssector komt slimme technologie steeds meer terug. Net zoals bij de Smart Homes wordt technologie in het vervoer voornamelijk gebruikt om mensen sneller van A naar B te vervoeren, en dit zo duurzaam mogelijk te laten verlopen. Een voorbeeld van technologie in het vervoer zijn virtuele kaartverkopers. Dit houdt in dat degene die een kaartje koopt, dit doet met behulp van een virtuele medewerker. Dit zorgt ervoor dat de medewerkers flexibel zijn omdat ze op verschillende stations verspreid over het hele land ingezet kunnen worden, bepaald aan de hand van de drukte op het station. Ook kunnen de virtuele kaartverkopers verschillende talen spreken. Deutsche Bahn is op dit moment bezig met het inzetten van virtuele kaartverkopers.

SECTOR

Ook hogesnelheidstreinen zijn een voorbeeld van een toename in de technologie op het gebied van vervoer. Ze zorgen ervoor dat men makkelijker van de een naar de andere plek vervoerd kan worden. Elon Musk, een Amerikaanse ondernemer is de bedenker van de ‘hyperloop’, een snel transportsysteem in een soort luchtdrukbuis (SpoorPro, 2015). E-SCOOTERS IN AMSTERDAM Het zijn namelijk elektrische scooters, die je kan huren via een mobiele app. Dit concept past bij de tijd waar het duurzame leven steeds centraler staat. De binnensteden zijn onbereikbaar en Amsterdam wil de uitstoot van stikstofdioxide terugdraaien naar nul (Volkskrant, 2017). VLIEGENDE TAXISERVICE Ook Uber zorgt voor een interessant vervoermiddel: een elektrisch vliegende taxi. In samenwerking met NASA hebben ze een vliegende taxi op bestelling ontworpen, die in 3 jaar tijd in Los Angeles ingezet zou moeten worden. De vliegende taxi kan besteld worden via de app ‘AirUber’.

SECTOR

SECTOR DUURZAME WONING

Deze taxi is flexibel, goed voor het milieu en zorgt ervoor dat je in een drukke stad snel van A naar B kunt komen (Gibson, E. November 9, 2017).

2. ANTONIUSHOF

VIRTUELE ASSISTENTEN Amazon heeft virtuele assistent Alexa op de markt gebracht die consumenten thuis kunnen gebruiken in combinatie met een Echo speaker. De Echo speaker werkt met spraakherkenning en voert allerlei taken voor de gebruiker uit. Het werkt als een soort connector of hub voor andere slimme apparaten, door bijvoorbeeld muziek af te spelen als je dat vraagt, de temperatuur in huis regelen en zelfs je eten te bestellen. Zo is er bijvoorbeeld ook de Amazon Echo Look die je verteld of je kleding goed staat. In Nederland is de Echo nog niet te koop, maar de Alexa assisitent werkt ook met een app die kan worden geinstalleerd op de speakers van Sonos (Braams, 2017).

RELEVANTIE MET LANDGOEDEREN Door Smart Technology kan men steeds makkelijk op een bepaalde plek komen, en ook kan Smart Technology ervoor zorgen dat men graag soms juist wilt vluchten van de technologische omgeving en de natuur in wilt gaan. Hieruit ontstaat kansen voor de opdrachtgever, doordat hij dit mensen een natuurrijke omgeving kan bieden. LINK MET DOELGROEP Steeds meer mensen komen in aanraking met technologie, ook kinderen op steeds jongere leeftijden. Ook duurzaamheid wordt belangrijker voor iedereen. Ook wordt door technologie het leven steeds gemakkelijker, hierdoor kunnen gezinnen meer tijd met elkaar doorbrengen, doordat er minder tijd nodig is voor transport en huishoudelijke taken.

ONTWIKKELING 3: BEWUSTWORDING VAN DUURZAAMHEID Steeds meer burgers in Nederland worden steeds bewuster als het gaat om duurzaamheid. Duurzaamheid is alles wat te maken heeft met maatschappelijk verantwoord leven, milieu, ecologie en toekomstgericht denken (Platform Duurzaamheid, 2017). Nederland scoort op duurzaamheidsgebied vaak hoog. Landen die net als Nederland een hoog welvaartsniveau hebben, scoren op het gebied van sociale aspecten van duurzaamheid hoger ten aanzien van vergelijkbare landen (MVO, 2016). In Nederland vinden er verschillende ontwikkelingen plaats om de duurzaamheid te verhogen. De Rijksoverheid wil in 2050 geen uitstoot van broeikasgassen meer, zoals CO2. In 2050 moet de energievoorziening bijna helemaal duurzaam zijn. De uitstoot van CO2 is dan 80 tot 90 procent minder vergeleken met 2050 (Rijksoverheid, 2017).

SECTOR

Het streven van de Rijksoverheid is dat er in 2050 een CO2-arme energievoorziening zijn, die veilig, betrouwbaar en betaalbaar is. Deze ontwikkeling kan op meerdere manieren worden aangepakt. Dit wordt gedaan door onder andere zonne-energie, windenergie op land en zee, bio-energie en aardwarmte (Rijksoverheid, 2017). Duurzaam wonen Op het gebied van wonen, is te zien dat bewoners zich steeds meer bezighouden met duurzaamheid. Er worden duurzame woningen gebouwd, bijvoorbeeld nul-op-de-meter woningen. Dat zijn woningen waar de volledige energie opgewekt wordt door zonnepanelen en die een watervoorziening van 150 liter warm water hebben per dag (Van Den Boom, 2017). Bij ontwikkelingen van toekomstige gebouwen staat respect voor mens en milieu voorop. Er worden duurzame materialen gebruikt, zoals hout, aluminium, riet en bamboe. Tevens worden materialen hergebruikt of gerecycled tot nieuwe grondstoffen. Duurzaam bouwen tast het milieu minder aan en het zorgt voor energiebesparing (DuurzaamMBO, 2017).

ELEKTRISCHE AUTO

Onderzoek heeft uitgewezen dat we maar liefst 85% van de tijd binnenshuis doorbrengen. Een gezond binnenmilieu is dus erg belangrijk, duurzaam bouwen zorgt voor zo weinig mogelijk chemische en/of schadelijke materialen en stoffen in het gebouw (Het Portaal, 2017). Er worden ook steeds meer duurzame wijken en steden gebouwd, die volledig duurzaam zijn. De Rijksoverheid stimuleert duurzaam bouwen in het bouwonderwijs bij mbo, hbo en wo. Studenten zijn straks bouwontwikkelaar. Hoe eerder zij met duurzaam bouwen in aanraking, hoe vanzelfsprekender het gebruik van duurzame methoden in hun werk (rijksoverheid, 2017). ZEGGENSCHAP Burgers willen meer zeggenschap, de overheid vindt dat de overheid nog te weinig ruimte biedt aan lokale initiatieven. Burgers en maatschappelijke organisaties moeten op grotere schaal de kans krijgen publieke taken te organiseren (Niemantsverdriet, 2016). Natuurmonumenten wil dat het kabinet ruimte geeft aan burger om de natuur vorm te geven en te onderhouden.

SECTOR

Nederlanders moeten het recht krijgen overheidstaken over te nemen (Bouma, 2017). To Bee or Not to Bee is een project, dat de burgers wil betrekken bij de aanleg van een stuk natuur en zo samenwerken aan een duurzame toekomst. Het idee is om een terrein van 6.000 vierkante meter in te richten als een bijen- en insectenparadijs. Dit heeft twee doelen: de mensen verenigen en de toekomst van de bijen verzekeren (Hendrickx, 2017). ALL ELECTRIC HOUSES All electric houses zijn de gasloze woningen van de toekomst. De huizen hebben geen gasfornuis en gasgestookte cv-installatie. Het all electric house is gekoppeld aan groene stroom (Elektrainfo, 2017). De Groningse voorraden opraken, zoals ook de fossiele brandstoffen elders in de wereld, maar de energiebehoefte neemt toe. Hier moeten alternatieven voor worden gezocht. Er zijn dus duurzame alternatieven nodig om mensen te huisvesten en van energie te voorzien (Ekker, 2017).

SECTOR

Er bestaat nog een andere type duurzame woning, biosbased House is een huis dat volledig duurzaam is. De bouwmaterialen zijn natuurlijk en herbruikbaar, het gebouw is energieneutraal en de energie komt van zonnepanelen op het dak. Er wordt verwacht dat er over 10 a 15 jaar geen gasaansluitingen meer zijn in woningen. Steeds meer consumenten maken ook bewust een keuze voor een duurzaam gebouwde woning (Elektric-info, 2017).

2. ANTONIUSHOF

MOBILITIEIT Mobiliteit is een belangrijk aspect als het gaat om duurzaamheid. Een van de Nederlandse CO2-uitstoot is afkomstig van het verkeer. Door een duurzame mobiliteitskeuze te maken kan er heel wat energie en CO2 bespaard worden en luchtvervuiling vermijden (Chaudoir, 2016). De komst van de auto en de betaalbaarheid en sociale acceptatie van mobiliteit maken het mogelijk dat mensen de complementaire polycentrische stedelijke regio benutten. Het gevolg is dat niet alleen de bewegingsruimte van mensen is toegenomen, maar ook de diversiteit in verplaatsmiddelen.

Deze mobiliteitsgroei biedt veel keuzevrijheid bij het inrichten van hun dagelijks leven (Musterd, 2010). De overheid stimuleert nieuwe technologieën en ontwikkelingen die autorijden milieuvriendelijker maken, zoals biodiesel en elektrisch rijden. De overheid stimuleert het aanbod van milieuvriendelijke brandstoffen voor vervoer, door middel van subsidies. Het elektrisch rijden zorgt voor een betere luchtkwaliteit. Het Kabinet wil dat uiterlijk in 2030 alle nieuwe auto’s geen vervuilende stoffen meer uitstoten. Dit staat in het regeerakkoord ‘Vertrouwen in de Toekomst’ (Rijksoverheid, 2017). FIETSSNELWEG Een duurzame optie is natuurlijk ook de fiets. Meer dan 25% van alle Nederlanders gaat iedere dag met de fiets naar het werk (Rijksoverheid, 2017). Fietsen is een veilige, gezonde en milieuvriendelijke vervoermiddel. Om opstoppingen met de fiets te voorkomen is er een nieuw fenomeen ontstaan, de fietssnelweg. Geen kruisingen en altijd voorrang, dus enorm veilig en snel.

SECTOR

De fietssnelweg levert nog meer voordelen; als je fietst, lever je een bijdrage aan bereikbaarheid, mobiliteit, minder files en stad in en stad uit (Goudappel, 2017). RELEVANTIE LANDGOEDEREN De opdrachtgever had een vraag naar inspiratie op het gebied van duurzaamheid. Deze ontwikkelingen bieden een goed voorbeeld hoe de opdrachtgever duurzaamheid kan implementeren op de landgoederen. LINK NAAR DE DOELGROEP Zoals al eerder gezegd, is men steeds meer bezig met duurzaamheid. De vraag naar duurzaamheid groeit ook steeds meer vanuit de doelgroep. Wanneer de opdrachtgever interessante duurzame concepten (zoals een fietssnelweg) implementeert op het landgoed, zullen er meer mensen naar de landgoederen komen.

FIETSSNELWEG

CONCLUSIE

CONCLUSIE SECTORANALYSE Uit de sectoranalyse is gebleken dat er veel grote ontwikkelingen gaande zijn in de Human Movement en Living sector. Ontwikkelingen als verstedelijking, de toename van technologie in ons wonen- en leven en het feit dat men steeds bewuster en duurzamer gaat leven, zijn erg groot. Die ontwikkelingen zijn opgesplitst in wat kleinere bewegingen. Dit had als gevolg dat, desondanks dat de ontwikkelingen zo groot en moeilijk ‘tastbaar’ zijn, deze ontwikkelingen toch van toepassing zijn op de landgoederen van FoodUp!-Brabant. Een voorbeeld van een ontwikkeling is de toename van bewustwording van duurzaamheid. Een actualiteit die hieruit voortkwam was het toenemen van het aantal fietssnelwegen. Aan de ene kant is dit van toepassing op de doelgroep, omdat vanuit hen de vraag naar duurzame mogelijkheden stijgt. Aan de andere kant is dit van toepassing op FoodUp!-Brabant omdat zij aangegeven hebben graag iets met duurzaamheid te willen doen, niet te vergeten dat zij ook erg veel plek hebben op de landgoederen om zo’n fietssnelweg aan te leggen.

2. ANTONIUSHOF

ADVIES

Dit trendrapport biedt inspiratie voor de landgoederen en hun belanghebbenden in hoe zij slim op de markt kunnen inspelen. Door na te denken over verschillende scenario’s die in de toekomst kunnen ontstaan, is de kans op tunnelvisie kleiner en wordt de visie verbreed. De trends zijn in ieder geval belangrijke verschuivingen in de maatschappij die nu al zichtbaar zijn en de komende jaren absoluut relevant zijn. Wij raden dus sterk aan om deze inzichten mee te nemen in een volgende fase waarin een realiseerbaar concept wordt ontwikkeld voor de landgoederen. Ons advies is om een nieuwe opdracht voor te leggen aan de studenten van de opleiding International Lifestyle Studies, met dit trendrapport als input voor de onderzoeksfase daarvan. Op die manier kan er een concrete vertaalslag worden gemaakt die antwoord geeft op de vraag ‘Hoe kunnen we ervoor zorgen dat de landgoederen in Noord Brabant weer rendabel worden?’.

CONCLUSIE CONCLUSIE MET MET ADVIES ADVIES

AGRARISCHE REVOLUTIE 2.0 Er is een tweede agrarische revolutie gaande, waarin nieuwe duurzame manieren van voedselproductie opkomen. Anders dan de traditionele landbouw zijn ze meer gefocust op efficiëntie, het gebruik van high-tech systemen en het bieden van innovaties die geschikt zijn voor de grote steden van de toekomst. Het is belangrijk om in de gaten te houden hoe snel de bevolking groeit of juist krimpt, en in te spelen op de groeiende vraag naar duurzame alternatieven. Wellicht bieden de nieuwe producten en diensten die voorgelegd zijn in het verslag inspiratie voor implementatie.

100

CONCLUSIE MET ADVIES

2. ANTONIUSHOF SLOW LIVING Slow Living is een tegentrend op de huidige prestatiemaatschappij, waarin een grote behoefte is aan het ontvluchten van alle dagelijkse drukte en stress. Aangezien de landgoederen een perfecte plaats zijn om te genieten van de rust en schoonheid die worden geboden, is het interessant om deze eigenschappen te benutten om nieuwe doelgroepen en inkomstenbronnen aan te trekken. De oase van rust die het stuk land bij het theehuis van de Antoniushof biedt, zou een mooie mogelijkheid bieden om bijvoorbeeld een mindfulness studio, retraitecentrum of een wellnessbedrijf.

HELPING HANDS De trend Helping Hands gaat over het steeds inclusiever worden van de maatschappij. Ook mensen met een fysieke, mentale of sociale beperking worden in de samenleving betrokken. Er zijn vooral veel burgerinitiatieven op dit vlak te zien. De landgoederen kunnen voor deze groep, die nu nog vaak buiten de samenleving staat, sociale verantwoordelijkheid nemen door hen zingeving in de vorm van bijvoorbeeld een sociale werkplaats.

TOT SLOT Bij het bezoek aan de landgoederen samen met Jos Koopmans en Anco Sneep is er ook gesproken over het invoeren van de jacht. Wij raden aan om de mogelijkheden hiervan te onderzoeken. Wellicht dat hier bij het grote publiek een taboe op ligt, maar wij verwachten dat er ook een groep is die hier wel een (latente) behoefte voor zou kunnen hebben. Er is namelijk absoluut iets voor te zeggen dat de dieren die voor de jacht worden uitgezet een positief effect zullen hebben op het plaatselijke ecosysteem. Ook zullen er veel mensen zijn die liever een stukje vlees willen van een dier dat een natuurlijk leven heeft geleid, in plaats van opgehokte en slecht behandelde dieren. Ook dit is een onderwerp dat kan worden meegenomen in een eventuele vervolgfase voor een concept.

CONCLUSIE MET ADVIES

101

102

103

NAWOORD Het opstellen van dit trendboek hebben wij als een inspirerende uitdaging ervaren. Wij zijn erg tevreden over het resultaat en trots op de goede samenwerking binnen de projectgroep. Na flink wat onderzoek, hard werken en uren aan projectoverleg zijn we trots op het eindreultaat dat we kunnen aanleveren aan de opdrachtgever FoodUp! Brabant en de opleiding International Lifestyle studies. Indien er verdere vragen zijn met betrekking tot het trendboek, kunt u ons bereiken op het volgende e-mailadres: m.hermans@student.fontys.nl

BRONNEN TEKSTEN

104

BRONNEN TEKSTEN

• • •

•

• • •

• •

•

Akkerman, W. (2016, January 19). Wat is een smart home? – alles dat je moet weten. Retrieved from https://www.smarthomemagazine.nl/2016/01/wat-is-een-smart-home-alles-dat-je-moet-weten/ Boer, J. de. (2014, 18 augustus). Urban Nomads: Design For A Lifestyle On The Go. Geraadpleegd op 9 november 2017, van http://popupcity.net/urban-nomads-design-for-a-lifestyle-on-the-go/ Boom, M. van den. (2017, 6 november). Duurzaam wonen: ‘Dit huis hebben we voor de volgende generatie gebouwd’. Geraadpleegd van https://www.nu.nl/wonen/4991378/duurzaam-wonen-dit-huis-hebben-we-volgende-generatie-gebouwd.htmlstimuleert-milieuvriendelijker-rijden Bouma, J. (2017, juni). Brede maatschappelijke coalitie wil ‘groen regeerakkoord’ met meer zeggenschap voor burgers. Geraadpleegd van https://www.trouw.nl/groen/brede-maatschappelijke-coalitie-wil-groen-regeerakkoord-met-meer-zeggenschap-voor-burgers-~a4d0a40d/ Braam, I. (2017, 8 november). Zo gebruik je Amazon’s slimme assistent Alexa nu al in Nederland. Geraadpleegd van https://www.want.nl/alexa-nederland/ Cabrera, N. R. (2017, March 1). Tiny houses: wonen op 30 vierkante meter. Retrieved from https:// www.metronieuws.nl/nieuws/binnenland/2017/02/wonen-op-minder-dan-dertig-vierkante-meter Cobouw. (2017, 26 juli). ‘Verplaatsbare huizen vliegen de fabriek uit’. Geraadpleegd op 9 november 2017, van https://www.cobouw.nl/woningbouw/nieuws/2017/7/verplaatsbare-huizen-vliegen-de-fabriek-uit-101251118tyle-on-the-go/ CBS. (2017, September 21). Koopwoningen bijna 8 procent duurder. Retrieved from https://www.cbs. nl/nl-nl/nieuws/2017/38/koopwoningen-bijna-8-procent-duurder Clemence, S. (2017, September 26). Dubai Stages First Public Test of Drone Taxis. Retrieved from https://www.bloomberg.com/news/articles/2017-09-26/dubai-stages-first-public-test-of-volocoptordrone-taxi Cobouw. (2017, 26 juli). ‘Verplaatsbare huizen vliegen de fabriek uit’. Geraadpleegd op 9 november 2017, van https://www.cobouw.nl/woningbouw/nieuws/2017/7/verplaatsbare-huizen-vliegen-de-fabriek-uit-101251118tyle-on-the-go/

BRONNEN TEKSTEN

•

• •

•

• • • •

• • •

Dobber, L. (2015, 1 september). In het wereldspel van megasteden krijgt Europa slechts een bijrol. Geraadpleegd op 7 november 2017, van https://www.trouw.nl/home/in-het-wereldspel-van-megasteden-krijgt-europa-slechts-een-bijrol~a679a252/ DutchCowboys. (2017, October 11). IKEA & Modulairisme: Hoe ziet jouw ideale bank eruit? Retrieved from http://www.dutchcowboys.nl/online/ikea-modulairisme-hoe-ziet-jouw-ideale-bank-eruit Duurzaam-ondernemen.nl. (2017, 6 oktober). consumenten vinden duurzaamheid bedrijven steeds belangrijker. Geraadpleegd van https://www.duurzaam-ondernemen.nl/duurzaamheid-bij-consument-de-lift/ Ekker, H. (2017, 12 oktober). Alle huizen gasloos maken ‘gigantische maar haalbare’ opgave [artikel]. Geraadpleegd van https://nos.nl/artikel/2197681-alle-huizen-gasloos-maken-gigantische-maar-haalbare-opgave.html?npo_cc=126& Elektric-info. (2017). Huis compleet op elektriciteit, all electric house. Geraadpleegd van http://www. elektra-info.nl/huis-compleet-op-elektriciteit-all-electric-house/ Europa Nu. (z.j.). Doelgroep landbouw. Geraadpleegd op 8 november 2017, van https://www.europa-nu.nl/id/vhurdyxq65wf/doelgroep_landbouw Gelmers, W. (2017, October 11). The Shed Project Turns Vacant Buildings Into Livable Spaces. Retrieved from http://popupcity.net/the-shed-project-turns-vacant-buildings-into-livable-spaces/ Gibson, E. (2017, November 9). Uber and NASA to launch flying taxi service by 2020. Retrieved from https://www.dezeen.com/2017/11/09/uber-partners-with-nasa-to-launch-flying-taxi-service-by-2020transport-design/ Goedgebuure, J. (2017, 2 maart). 8 dingen die je in de Bijlmerbajes kunt doen. Geraadpleegd van https://www.parool.nl/stadsgids/8-dingen-die-je-in-de-bijlmerbajes-kunt-doen~a4492002/ Goldenappel coffeng. (2017). Non stop op de fiets naar de binnenstad? Geraadpleegd van http:// www.fietssnelwegen.nl/ Hendrickx, J. (2017, juni). Deze twee duurzame burgerinitiatieven zijn op zoek naar steun [artikel]. Geraadpleegd van http://www.duurzametoekomst.be/mvo/bedrijven-en-burgers-samenbrengen-rond-duurzame-projecten

105

106

BRONNEN TEKSTEN

• • • •

•

• • • • • •

Hetportaal. (2017). Bio-ecologisch bouwen is gezonder leven. Geraadpleegd van http://www.hetportaal.be/bio-ecologisch-bouwen.html Keunen, Y. (2017, 5 oktober). Wereldprimeur: eerste drijvende boerderij in Rotterdam. Geraadpleegd van https://www.ad.nl/economie/wereldprimeur-eerste-drijvende-boerderij-in-rotterdam~a88e5df0/ Lageman, P. (2017, juni). Efficiënter voedsel produceren met vertical farming. Geraadpleegd van http://www.agro-food.nl/innovatie/efficienter-voedsel-produceren-met-vertical-farming Licata, E. (2017, 10 juni). Tokyo’s ‘Restaurant of Order Mistakes’ Employs Servers With Dementia. Geraadpleegd van https://www.thedailymeal.com/restaurant-of-order-mistakes-tokyo-pop-up-hiresservers-with-dementia/61017 Lindsay, C. (2017, 11 augustus). Freight Farms allows crops to be grown inside shipping containers. Geraadpleegd van https://www.dezeen.com/2017/08/11/freight-farms-grow-crops-shipping-container-mini-living-hydroponics/ Logic immo.be. (2016, 11 juli). duurzaam wonen en leven. Geraadpleegd van http://www.logic-immo. be/nl/immo-nieuws/duurzaam-wonen-en-leven-28099.html Magdas Hotel. (2017). Stay openminded. Geraadpleegd van https://www.magdas-hotel.at/en/ Mathijssen, N. (2016, 11 oktober). Verveling wordt een luxegoed. Geraadpleegd van https://www. trouw.nl/home/verveling-wordt-een-luxegoed~abe9b540/ Musterd, S. (2010, 3 juni). polycentrische stedeling [artikel]. Geraadpleegd van http://dare.uva.nl/ search?arno.record.id=339509 MVO Nederland. (2017, 8 december). Hoe duurzaam is Nederland. Geraadpleegd van https://mvonederland.nl/system/files/media/Hoe_duurzaam_is_Nederland_2.pdf Nelissen, S. (2017, 17 mei). Burgerinitiatieven veranderen de rol van de ambtenaar. Geraadpleegd van https://punt.avans.nl/2017/05/burgerinitiatieven-veranderen-de-rol-van-de-ambtenaar/

BRONNEN TEKSTEN

•

• • •

•

• • •

Niemantsverdriet, T. (2016, 23 augustus). Samsom en Segers: geef burgers meer zeggenschap over hun buurt. Geraadpleegd van https://www.nrc.nl/nieuws/2016/08/23/geef-burgers-dan-eens-dekans-het-zelf-te-organisaren-3959111-a1517605 NOS. (2017, April 1). Micro-appartementen, voor starter die geen huis kan vinden. Retrieved from https://nos.nl/artikel/2166054-micro-appartementen-voor-starter-die-geen-huis-kan-vinden.html PBL/CBS. (2016, 12 september). PBL/CBS prognose: Groei steden zet door. Geraadpleegd van https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2016/37/pbl-cbs-prognose-groei-steden-zet-door Pfauth, E. J. (2017, 30 januari). Prestatiemaatschappij Gelukkig zijn in een wereld die draait om succes. Geraadpleegd van https://decorrespondent.nl/10001/prestatiemaatschappij-gelukkig-zijn-ineen-wereld-die-draait-om-succes/281958193-65a74463 Planbureau voor de Leefomgeving & Urhahn Urban Design. (2012). VORMGEVEN AAN DE SPONTANE STAD, BELEMMERINGEN EN KANSEN VOOR ORGANISCHE STEDELIJKE HERONTWIKKELING. Geraadpleegd van http://www.pbl.nl/sites/default/files/cms/publicaties/PBL_2012_Vormgeven-aan-de-Spontane-Stad_500232002.pdf Platformduurzaamheid. (2017). wat is duurzaamheid. Geraadpleegd van http://www.platformduurzaamheid.net/index.php?/Wat-is-Duurzaamheid/achtergrond-duurzaamheid/wat-is-duurzaamheid. html Refugee Company. (2017). About Us. Geraadpleegd van https://www.refugeecompany.com/?_ sp=a9ee5580-b867-4ece-b341-666705791fd2.1507570997795 Rijksoverheid, Compendium voor de Leefomgeving. (z.j.). Landbouw en milieu. Geraadpleegd op 8 november 2017, van http://www.clo.nl/onderwerpen/landbouw-en-milieup_landbouw Rijksoverheid. (2017). Overheid kiest voor duurzame gebouwen. Geraadpleegd van https:// www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/duurzaam-bouwen-en-verbouwen/duurzaam-bouwen/overheid-kiest-voor-duurzame-gebouwen

107

108

BRONNEN TEKSTEN

• •

• • •

•

• •

Rijksoverheid. (z.j.). Landbouw en tuinbouw. Geraadpleegd op 8 november 2017, van https://www. rijksoverheid.nl/onderwerpen/landbouw-en-tuinbouw Rijksoverheid. (z.j.). Meer banen voor mensen met arbeidsbeperking (banenafspraak). Geraadpleegd van https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/werken-met-arbeidsbeperking/meer-banen-mensen-arbeidsbeperking Rijksoverheid. (2017). Overheid stimuleert milieuvriendelijker rijden. Geraadpleegd van https://www. rijksoverheid.nl/onderwerpen/auto/overheid-stimuleert-milieuvriendelijker-rijden Rijksoverheid. (2017). Rijksoverheid stimuleert duurzame energie. Geraadpleegd van https://www. rijksoverheid.nl/onderwerpen/duurzame-energie/meer-duurzame-energie-in-de-toekomst SpoorPro. (2015, January 13). Tien innovaties ‘bepalen’ toekomst van het openbaar vervoer. Retrieved from https://www.ovpro.nl/bus/2014/01/13/tien-innovaties-bepalen-toekomst-van-het-openbaar-vervoer/ Stegeman, H. (2016, 31 maart). Megatrend 1 - Demografie: groeiend, vergrijzend en samenscholend. Geraadpleegd op 7 november 2017, van https://economie.rabobank.com/publicaties/2016/maart/ megatrend-1---demografie-groeiend-vergrijzend-en-samenscholend/ The Opportunity Factory. (n.d.). Urban Nomad. Retrieved from http://www.theopportunityfactory. org/en/products/urban-nomad/ Tucker, E. (2016, May 23). Hannabi designs modular Urban Nomad sofa for generation rent. Retrieved from https://www.dezeen.com/2016/05/23/hannabi-modular-urban-nomad-sofa-system-small-spaces-generation-rent/ Tuenter, G. (2017, 18 september). De kippen van Kipster worden klimaatneutraal. Geraadpleegd van https://www.duurzaam-ondernemen.nl/duurzaamheid-bij-consument-de-lift/ Verkuilen, J. (2016, 5 april). Altijd al boswachter willen worden? Staatsbosbeheer Brabant zoekt er negen. Geraadpleegd van http://www.omroepbrabant.nl/?news/247081772/Altijd+al+boswachter+willen+worden+Staatsbosbeheer+Brabant+zoekt+er+negen.aspx

BRONNEN TEKSTEN

•

• • • • •

• •

•

Verstegen, G. J. (2017, 4 juli). Koeien op het water: drijvende boerderij komt er nu echt aan. Geraadpleegd van https://www.rtlnieuws.nl/geld-en-werk/koeien-op-het-water-drijvende-boerderij-komt-ernu-echt-aan VGN. (z.j.). Feiten en cijfers. Geraadpleegd van http://www.vgn.nl/feitenencijfers Vluchtelingenwerk. (2016). Bescherming in Nederland. Geraadpleegd van https://www.vluchtelingenwerk.nl/feiten-cijfers/cijfers/bescherming-nederland VNO-NCW. (z.j.). Banenafspraak, Participatiewet, quotumregeling… hoe zit dat nou in elkaar? Geraadpleegd van https://www.opnaarde100000.nl/wat-is-de-banenafspraak/ Volkskrant. (2017, April 12). Amsterdam krijgt openbaar vervoer met e-scooters. Retrieved from https://www.volkskrant.nl/binnenland/amsterdam-krijgt-openbaar-vervoer-met-e-scooters~a4485839/ Wijkman Van Aalst, T. (2016, 26 juni). 86 PROCENT NEDERLANDERS BEZIT EEN SMARTPHONE. Geraadpleegd van http://www.gsmhelpdesk.nl/nieuws/12857/86-procent-nederlanders-bezit-een-smartphone Wikipedia. (2014, August 10). Urban Nomad. Retrieved November 7, 2017, from https://nl.wikipedia. org/wiki/Urban_nomad Witteman, J. (2017, 15 november). Aantal burn-outs zeer sterk gestegen - en dat komt deels door al die tijdelijke contracten. Geraadpleegd van https://www.volkskrant.nl/wetenschap/aantal-burn-outsschrikbarend-gestegen-en-dat-komt-deels-door-de-wildgroei-van-tijdelijke-contracten~a4537868/ XS Deluxe. (n.d.). Het micro-appartement in de stad. Retrieved from https://www.xsdeluxe.nl/

109

110

BRONNEN TRENDKAART

• • • • • • • •

•

• •

Autoweek. (2017). Elektrisch rijden. Geraadpleegd van https://www.autoweek.nl/elektrisch-rijden Blom, R. (2016, 14 maart). Zelfvoorzienend leven: hoe doe je dat? Geraadpleegd van https://infobron.nl/Zelfvoorzienend-leven-hoe-doe-je-dat BNN. (2014, 1 december). Steeds meer mensen gaan voor veganistisch [Video]. Geraadpleegd van https://dewerelddraaitdoor.bnnvara.nl/media/329449 Boer, J. de. (2014, 18 augustus). Urban Nomads: Design For A Lifestyle On The Go. Geraadpleegd op 9 november 2017, van http://popupcity.net/urban-nomads-design-for-a-lifestyle-on-the-go/ Dietcetera. (2016). Slow food. Geraadpleegd van https://www.dietcetera.nl/voedingsthemas/slowfood Extendlimits. (2017). Trend: Natuurlijke imperfectie. Geraadpleegd van http://www.extendlimits.nl/ nl/trends/industrie/trend-natuurlijke-imperfectie Floatingfarm. (z.j.). Floatingfarm. Geraadpleegd van https://floatingfarm.nl/de-farm/ Hoek van Dijke, N. (2017, 10 maart). Perfectly imperfect: waarom het échte leven terug is op social media. Geraadpleegd van https://www.frankwatching.com/archive/2017/03/10/perfectly-imperfect-waarom-het-echte-leven-terug-is-op-social-media/ Kort, H. (2013, 5 december). Smart Cities: onderwerp van onderzoek of bron van kennis? Geraadpleegd van http://kenniskrijgtkracht.com/2013/12/05/smart-cities-onderwerp-van-onderzoek-ofbron-van-kennis/ Laffite, M. (2016, 17 oktober). We zijn er nog niet, maar steeds meer diversiteit op de catwalk. Geraadpleegd van https://www.lindanieuws.nl/lifestyle/we-zijn-er-nog-niet-maar-steeds-meer-diversiteitop-de-catwalk/ Luimstra, J. (2017). Zo ziet 2017 eruit volgens trendwatchers. Geraadpleegd van https://fd.nl/incoming/1179614/zo-ziet-2017-eruit-volgens-trendwatchers NOS. (2017, 21 februari). Feiten en cijfers over de multiculturele samenleving. Geraadpleegd van Feiten en cijfers over de multiculturele samenleving

•

• • • •

• • •

NU. (2017, 7 november). Waymo test als eerste openbaar zelfrijdende auto’s zonder chauffeur. Geraadpleegd van https://www.nu.nl/gadgets/4997165/waymo-test-als-eerste-openbaar-zelfrijdende-autos-zonder-chauffeur.html OneWorld. (2016, 21 maart). Vergeet blauw en roze. Geraadpleegd van https://www.oneworld.nl/ mensenrechten/vergeet-blauw-en-roze/ Onlineverf. (2017). Klussen voor ontspanning en plezier. Geraadpleegd van https://www.onlineverf. nl/budget/ Reallifegaming. (2017). Real life gaming. Geraadpleegd van www.reallifegaming.nl RTLnieuws. (2017, 21 juni). Yoga populairder dan ooit: ‘In ons hectische bestaan moeten we ergens rust vinden’. Geraadpleegd van https://www.rtlnieuws.nl/gezondheid/yoga-populairder-dan-ooit-inons-hectische-bestaan-moeten-we-ergens-rust-vinden Sutmuller, J. (2014). Serious Concepting [Boek]. Geraadpleegd van http://docplayer.nl/687029-Serious-concepting-jakob-sutmuller-i-s-m-rudy-van-belkom.html Ticheloven, T. (2015, 13 december). Gamification. Geraadpleegd van https://www.ensie.nl/theresa-ticheloven/gamification Timofeeff, P. (z.j.). Klimaatverandering. Geraadpleegd van https://www.ensie.nl/peter-timofeeff/klimaatverandering

111

112

BRONNEN AFBEELDINGEN

Figuur 1: Pixabay. (2017, 18 augustus). Markt [Foto]. Geraadpleegd van https://pixabay.com/nl/ gewassen-markt-mand-uien-bokeh-2586254/

Figuur 7: Pixabay. (z.j.). Landschap [Foto]. Geraadpleegd van https://pixabay.com/nl/rivierlandschap-natuur-green-2826927/

Figuur 2: Pixabay. (2017, 9 september). Witte kool [Foto]. Geraadpleegd van https://pixabay.com/ nl/witte-kool-kruid-voedsel-kohl-2747316/

Figuur 8: Pixabay. (z.j.). New york [Foto]. Geraadpleegd van https://pixabay.com/nl/new-york-citystedelijke-2263343/

Figuur 3: Pixabay. (2017, 28 juni). Tomaten [Foto]. Geraadpleegd van https://pixabay.com/nl/ tomaten-over-rood-fruit-voedsel-2473162/

Figuur 9: Pixabay. (2015, 23 februari). Landbouw [Foto]. Geraadpleegd van https://pixabay.com/nl/ veld-landbouw-oogst-dorp-maÃ¯s-hay-644440/

Figuur 4: Pixabay. (2015, 5 september). Familie [Foto]. Geraadpleegd van https://pixabay.com/nl/ jongen-kind-familie-bovenliggende-926103/

Figuur 10: Pixabay. (2016, 18 oktober). Windpark [Foto]. Geraadpleegd van https://pixabay.com/nl/ windpark-boerderij-platteland-hemel-1747331/

Figuur 5: Pixabay. (2017, 21 juni). Familie [Foto]. Geraadpleegd van https://pixabay.com/nl/vaderdochter-zoon-kind-meisje-2342674/

Figuur 11: Architectenbureau Goldsmith. (2017). Drijvende boerderij [Foto]. Geraadpleegd van https://www.ad.nl/economie/wereldprimeur-eerste-drijvende-boerderij-inrotterdam~a88e5df0/

Figuur 6: Pixabay. (2016, 13 april). Bosbes [Foto]. Geraadpleegd van https://pixabay.com/nl/blauwbosbes-heerlijke-vruchten-1326154/

Figuur 12: Daleman, M. (2017). Kipster [Foto]. Geraadpleegd van https://www.nrc.nl/ nieuws/2017/09/18/de-kippen-van-kipster-worden-klimaatneutraal-13050432-a1573806

113

BRONNEN AFBEELDINGEN 114

BRONNEN AFBEELDINGEN

Figuur 13: Agfunder. (2016). Vertical Farming [Illustratie]. Geraadpleegd van https://agfundernews. com/association-vertical-farming-reveal-sustainability-certification-scheme-summit.html

Figuur 19: Pixabay. (2015, 2 september). Boeddha [Foto]. Geraadpleegd van https://pixabay.com/ nl/zen-boeddha-reflectie-helderheid-509371/

Figuur 14: Lusina, A. (z.j.). Handen [Foto]. Geraadpleegd van https://www.bedrock.nl/hoe-ik-naargelijkheid-streef-en-daar-grandioos-faal/

Figuur 20: Pixabay. (z.j.). New york [Foto]. Geraadpleegd van https://pixabay.com/nl/new-york-citystedelijke-2263343/

Figuur 15: Indebuurt. (z.j.). Brownies & Downies [Foto]. Geraadpleegd van https://indebuurt.nl/ bergenopzoom/de-koopman/drie-toppers-downies-brownies~10549/

Figuur 21: Inscape. (2017). Studio Inscape [Foto]. Geraadpleegd van https://inscape.life/studio/

Figuur 16: Green, K. (2017). Refuge Coffee [Foto]. Geraadpleegd van https://www.atl1x1.org/ blog/2015/9/4/kitti-murray-refuge-coffee-co

Figuur 22: BÃ©ranger, J. (2017, 8 mei). Golden Egg Sauna [Foto]. Geraadpleegd van http://www. thisiscolossal.com/2017/05/a-mirrored-golden-egg-sauna-is-hatched-in-sweden/

Figuur 17: Sign language Coffee Bar. (2017). Sign language Coffee Bar [Foto]. Geraadpleegd van https://onzetaal.nl/nieuws-en-dossiers/weblog/gebarentaalcafe-opent-deuren-in-

Figuur 23: Marcoux, S. (2015, 9 januari). Tiny House [Foto]. Geraadpleegd van http://www. countryliving.com/home-design/house-tours/g108/tiny-heirloom-homes/

Figuur 18: Brownies & Downies. (z.j.). Brownies & Downies [Foto]. Geraadpleegd van http:// boxtelcentrum.nl/winkel/brownies-downies/

Figuur 24: Heijmans. (z.j.). Heijmans [Foto]. Geraadpleegd van http://www.awesomeactually. com/2015/02/21/are-you-a-young-professional-in-need-of-temp-housing/

amsterdam/

115

116

BRONNEN AFBEELDINGEN

Figuur 25: Marcoux, S. (2015, 9 januari). Tiny House [Foto]. Geraadpleegd van http://www. countryliving.com/home-design/house-tours/g108/tiny-heirloom-homes/

Figuur 26: Apple. (2016, 11 september). Apple watch [Foto]. Geraadpleegd van https://www. myistore.co.za/all-new-features-for-apple-watch-on-watchos-3

Figuur 27: IKEA. (z.j.). Slimme lamp [Foto]. Geraadpleegd van http://4mobiel.nl/nieuws/ algemeen/353377/slimme-lampen-ikea-trdfri-werken-nu-met-homekit.html

Figuur 28: PHtechniek. (2017). Zonnepanelen [Foto]. Geraadpleegd van http://www.phtechniek.nl/ zonnepanelen/

Figuur 29: Ecowatch. (z.j.). laadpaal [Foto]. Geraadpleegd van https://www.ecowatch.com/big-oilgearing-up-to-battle-electric-vehicles-1891079049.html

Figuur 30: Vlaams-Brabant. (z.j.). Fietssnelweg [Foto]. Geraadpleegd van http://www. vlaamsbrabant.be/verkeer-mobiliteit/fiets/fietssnelwegen/f24-leuven-tienen/index.jsp

117

TRENDBOEK FOODUP! BRABANT International Lifestyle Studies Fontys Tilburg ILS2C - Groep 1 Sanne Aalbers, Charlotte Buitenhuis Michelle Hermans, Dagmar van Lieshout, Nina Smits, Demi Wollendorf