SAKONTZEN zbk. 1 Lana izateko Eskubidea

Sakontzen

ZBA. 1

Lana izateko Eskubidea GIZARTE ERREALITATEAREN BEHATOKIA

Lana izateko Eskubidea

1948ko Nazio

abenduaren Batuen

aniztasun

10ean,

Batzorde

kultural,

Parisen, Nagusiak,

historiko

eta

juridikotik abiatuta, adostasuna lortu zuen

oinarrizko

giza

eskubideen

inguruan, munduko herrialde eta nazio guztientzako ideal bateratu bat ezarriz.

Giza Eskubideen Adierazpen Unibertsala aldarrikatu zen, 217 A (III) Ebazpenean jaso bezalaII)

Giza

Eskubideen

Nazioarteko

Adierazpenak askatasunez aukeratutako lana izateko eskubidea jasotzen du, noski,

bidezko

baldintzetan,

langabeziaren

eta

prestazioarekin.

Diskriminaziorik ez jasateko eskubidea: Lan berdina, soldata berdina. Langileei eta

beren

familiei

bermatzeko

bizitza

adinako

duina

ordainsaria

jasotzeko eta, hala behar izanez gero, babes

soziala

Sindikatuak

izateko

sortu

eta

eskubidea. kide

izateko

eskubidea.

GIZARTE ERREALITATEAREN BEHATOKIA CARITAS BIZKAIA

SAKONTZEN

Lan duina izateko eskubidearen urraketak “Atzeraldi Handiak� ekarritako aldaketa ekonomiko, politiko eta sozialen ondorioz sortutako enpleguak gizarteratzea bermatu eta pobrezia gainditzen laguntzeko gaitasuna galdu du

Lan duina Giza Eskubide gisa aitortua egon arren, langabezia eta lan prekarietatea etengabeko kontuak

dira

pobrezia,

babesgabetasun

eta

gizarte-bazterkeria egoeran bizi diren pertsona eta familientzat. Arazo hau ez da berria gure gizartean,

baina

krisi

sasoietan

bereziki

kezkagarri bihurtzen da.

Azken hamarkadetan nabaritu dugu aukeren gizartea gero eta urrunago dagoela gure inguruko milaka pertsonarentzat. 2008an hasitako krisi sozio-ekonomikoan, segurtasun gabezia handituz joan zen gure inguruan. .

3

SAKONTZEN

Euskadiko Bazterkeria eta Garapen Sozialari

COVID-19aren aurreko lan prekarietate horren

buruzko II. FOESSA Txostenak jakinarazi zigun

daturik

integrazioari dagokionez hobekuntza bat egon

ikusarazten dute: Euskadiko datuak:

garrantzitsuenek

errealitate

hau

arren (2013 eta 2018 urteen artean handitu egin zen

erabateko

integrazio

egoeran

zegoen

Lanean ari ziren herritarren % 7,9 pobrezia

biztanleria, hau da, aukeren gizartean bizitzeko

egoeran zeuden (n pertsona).

arazorik ez duen biztanleria), gizarte-bazterkeria egoeran

dagoen

biztanle

kopurua

ez

dela

Lanean ari ziren herritarren % 11,4 gizarte-

murrizten.

bazterkeria egoeran zeuden.

Errealitatearen aurpegi bikoitz hori enplegu

Gizarte bazterkeriak lanaldi partziala zuten

arloan ere ikusten da:

pertsonei eragiten zien gehiago, lanaldi osoa

Orokorrean, enplegua

duen herritar kopurua handituz doa, baita

zutenei

kolektibo babesgabeenen artean ere, baina

partziala zuten pertsonen % 21,4 bazterkeria

enplegu horien baldintzak okerragoak dira, eta

egoeran

ez dira tresna nahikoak jendea pobrezia eta

zirenen kasuan, portzentajea % 8,6koa zen.

bazterkeria egoeretatik ateratzeko Lana lortzea ez da nahikoa. Kontratu asko aldi baterakoak dira, soldatak oso baxuak dira, lanaldi partzialak inposatzen dira, enplegu marjinalak, kontraturik gabeko lanak, iraupen luzeko langabezia‌ horiek guztiak dira gure inguruko

milaka

familiaren

enpleguen

dauden

herritarrek

ezaugarriak.

Bazterkeria

egoeran

kontribuziozko babes sozialik sortzen ez duten enpleguak

eskuratzen

babesgabetasuna

dituzte,

etorkizunera

begira

beraz, ere

luzatzen da. Lana lortzeak ez dakar bazterkeria gainditzeko tresna, ezta pobrezia gainditzekoa ere, kasu askotan.

4

baino. zeuden,

Horrela eta

izanik,

lanaldi

lanaldi

osoan

ari

SAKONTZEN

Enplegu prekarioaren arloko zailtasunak ez dagozkio soilik jende pobreari edo bazterkeria egoeran dagoen jendeari. Sozialki integratuta dauden baina ozta-ozta mantentzen diren talde sozialetara ere hedatzen da.

Edozein mugimendu edo ustekabe izatekotan, erori egin daitezke. Ziurgabetasun eta ezegonkortasun egoeran bizi dira.

Jatorria, adina, ikasketa-maila eta sexua dira lan prekarietatean eragiten duten faktore nagusiak. Urriaren 7an, lan duinaren aldeko Munduko egunaren harira, FOESSA fundazioaren FOCUS bildumako zenbaki berri bat argitaratu zen. Izenburua: "VulneraciĂłn de derechos: trabajo decente“ . Euskadiko errealitatea aipatzen duten datu adierazgarri batzuk ekarri nahi ditugu hona:

5

SAKONTZEN

1

2

Soldata arrakalak eragin handia dauka emakume

atzerritarrengan.

Lanaldi partzialak eta partzialtasun

Euskadin,

inposatua: Euskadin, langileen % 15,8k

besteko

lanaldi partziala dute, eta, horietatik

soldata gizonena baino % 22,6 baxuagoa

erdia (lanaldi partzialen % 47,2a) ez da

da. Hau da, esaterako, gizonen batez

izan langileak hala aukeratuta. Ez dute

besteko

lanaldi osoko enplegurik aurkitu. Aipatu

emakumeen

kasuan,

soldata

batez

100â‚Ź

kokatuz

gero,

emakumeen kasuan 77,40â‚Ź-koa da. Gizon

behar da Euskadik partzialtasuna estatu

eta emakumeen arteko soldata-arrakala

osoan

handiagoa

handiagoa dela (% 13,5) eta estatu

da

Euskadin

estatuko

gainerakoan baino, % 21ean.

baino

bi

portzentaje-puntu

mailan aukeratu gabeko partzialtasuna txikiagoa dela: Estatu osoan, aukeratu

Jatorriari dagokionez, desberdintasun

gabeko

handiak aurki ditzakegu. Gure autonomia

34,6ri eragiten die

erkidegoan

atzerritar

langileen

batez

jatorria

besteko

partzialtasunak

pertsonen

%

duten soldata

bertakoena baino % 29,7 baxuagoa da.

Aurreko

adibideari

jarraituz,

batez

besteko soldata 100 â‚Ź-koa bada bertako

3

langileentzat, atzerritarrentzat 70,3â‚Ź-koa izango litzateke. Soldata-arrakala hori ere

handiagoa

Euskadin

(%

29,7),

Ezegonkortasun

estatuko gainerakoan baino (% 24).

Ezegonkortasun garenean,

laboral laboral

azken

larria:

larriaz

urtean

ari

kategoria

hauetako bat gutxienez bete dutenez ari gara:

3

hilabetez

edo

gehiagoz

langabezian egon izana, 6 kontratu edo gehiago eduki izana, 3 enpresa edo gehiagorekin kontratuak sinatu izana, edo Gizarte Segurantzaren prestaziorik ez kontraturik gabe lan egin izana. Termino horien arabera, eta Euskadiko Bazterkeria eta

Garapenari

buruzko

FOESSA

Inkestaren datuen arabera, pandemiaren aurretik

etxeen

%8,3ak

zuen

buru

Ezegonkortasun Laboral Larrian zegoen pertsona bat. Egoera horrek 184.000 pertsonari eragiten zien.

6

SAKONTZEN

4 Ezegonkortasun laboral larriaren eragina eguneroko bizitzan: Argi dago lan-merkatura sartzea ez dela pobrezia eta horren ondorioak gainditzeko eta bizimodu egonkorra izateko berme nahikoa. Ezegonkortasun laboral larriak familia askoren bizi-baldintzetan eragiten du. Lan duina izateko eskubidea urratzeak beste eskubidea batzuk jartzen ditu kolokan, hala nola etxebizitza, hezkuntza edota bizitza duina izateko diru-sarrerak.

Etxe horien ia erdiak (% 49) ez dauka diru-sarrera nahikorik ezusteko gastuei aurre egiteko. Senide edota lagunei dirua eskatu behar izan diete, eta % 40,4k beren aurrezkien zati bat erabili dute eguneroko gastuei aurre egiteko. Azken kasu hori Euskadin eman da neurri handiagoan, estatuko gainerakoan baino, egoera horretan dauden etxeen % 25,9ari eragiten baitio. Ezegonkortasun laboral larria duten etxeen % 13,2k etxeko hornikuntzak mozteko mehatxua jaso dute, eta egoera horrek biztanleria osoaren % 4,2ri eragiten dio.

Etxe horien % 9,6k adingabeen eskola materiala erosteko gastuei aurre egiteko zailtasuna dute, beraz, etxe horietako adingabeak desabantaila egoeran daude, eta pobrezia belaunaldiz

belaunaldi

transmititzeko

arriskua

dago.

Azkenik, Euskadin diru-sarrerak bermatzeko errenta sistema sendoagoa daukagu estatuko gainerakoan baino, baina Ezegonkortasun Laboral Larria duten etxeen % 30,2k ez dauka inolako babes motarik, ez langabeziagatik, ezta Gutxieneko

Sarrerengatik

ere.

Beraz,

mota

horretako

politiketan badago zer hobetu. Aipatu behar da estatu mailan

babes-sistemetatik

kanpo

geratzen

den

Ezegonkortasun Laboral Larriaren portzentajea txikiagoa dela (% 24,8).

""VulneraciĂłn de derechos: trabajo decente".

FOCUS. FOESSA .

7

SAKONTZEN

Enpleguaren arau soziala hauxe da: “lanaldi osoko kontratu bat edukitzea, mugagabeko izaerarekin�.

Enpleguaren kontzepzio sozial horren gainean eraiki da Ongizatearen Estatua, neurri handi

Beraz, enpleguaren arau soziala ez da betetzen lan egiteko egoeran dagoen euskal herritarren zati batentzat.

batean.

Hala ere, gaur egun, Euskadiko langileen % 30 arau horretatik kanpo daude, beren lan kontratuek ez dituztelako baldintza horiek betetzen. Datu horri gehitu behar zaio euskal herritarren % 10,8 langabezian

egon

direla

2020ko

bigarren

seihilekoan (% 11,9 Bizkaian). Lan-merkatura ere ez dira sartu. (EUSTAT. Jarduerarekin lotutako biztanleria inkesta).

8

SAKONTZEN

Covid-19aren pandemiaren eragina, berez ahulduta zegoen errealitatean Covid-19aren pandemiak jarduera ekonomikoa eta produktiboa geldiarazi du.

Testuinguru

horretan,

lan-merkatuaren

portzentaje hori % 6,3ra jaitsi zen, herritar

ahultasunak azaleratu egin dira: Babesik eza,

horiek zituzten enplegu informalaren zati

bereziki biztanle ahulenen artean, eta lanaren

handi bat suntsitu egin baitzen. Bestalde,

izaera informala (kontraturik gabekoa) hainbat

pandemia hasi aurretik, Caritasek artatutako

kolektiborentzako aukera bakar moduan, lan-

herritarren % 32,2 kontratuarekin zeuden

merkatura arautura sartzeko aukera gutxirekin.

lanean edota autonomoetan alta emanda, eta,

Errealitate hori ezkutuan egon da orain arte, beraz,

martxoan, datu gori % 20,6koa izatera pasa

politika sozial eta laboraletatik kanpo.

zen. COVID-19aren krisiaren aurretik, Caritasen arreta jasotzen eta lan egiteko prest zeuden

COVID-19aren

krisiak

pertsonen

%

herritarren artean izandako eraginari buruzko

Pandemian

murgilduta,

lehenengo

portzentaje hori.

txostenean,

Caritasek (Errealitate

artatutako Sozialaren

Behatokia, Caritas Konfederala, 2020ko ekaina), biztanleria orokorraren eta Caritasek artatutako herritaren arteko aldea aztertu da. Estatu mailan, langabezia handitu egin da herritar guztientzat, otsaila eta apirila artean 2,5 puntu portzentual, baina Caritasek arreta ematen dien pertsonen kasuan, hazkundea 20 puntukoa izan zen.

Caritasek artatutako pertsonen % 14,5ek lan informala zuten krisiaren aurretik, eta, maiatzean,

9

53

langabezian %

73ra

zeuden. igo

da

SAKONTZEN

Caritas Bizkaia enplegu duinaren alde Zailtasunak zailtasuna, Caritas Bizkaiak enplegu arloan

lanean

jarraitzen

babesgabeenei

arreta

du,

eta

Ekonomia sozial eta solidarioaren aldeko lanean, hainbat ekimen sustatzen dira, hala nola Koopera, Lapiko Catering, Gizartelur , Procoman eta Zaintzalan. 2019an 187 lanpostu sortu zituzten.

pertsona

bide-laguntza

soziolaborala emanez, eta enplegu duina giza eskubide gisa planteatzen duen eredu sozial baten

defentsan.

Horrela

izanik,

Caritas

Bizkaiak Ekonomia Solidarioa eta Enplegu Inklusiboaren Euskadiko

Estrategia

Hirugarren

sustatzen

Sektore

ditu,

Sozialarekin

batera.

Caritas Bizkaiaren Enplegu eta Ekonomia Solidarioaren Arloak 2.600 pertsona ingururi ematen die bide-laguntza enplegua lortzeko prozesuan. Gehienak emakumeak dira (% 69) (Caritas

Bizkaia

2019).

Laguntza

hori

prestakuntza, tailer eta laneratze-ibilbideen bidez burutzen da, baita orientazio soziolaborala, autoenplegua, bitartekaritza eta gazteentzako enplegu azeleragailuaren bidez ere.

Lan

horren

emaitzetako

bat

da

babesgabetasun egoeran dauden 300 pertsonak baino gehiagok lortu dutela lan-merkatuan barneratzea (% 64 emakumeak dira). Caritas Bizkaiak 1.722.000â‚Ź bideratu zituen 2019an enplegu-programetara

10

SAKONTZEN

Esku-hartzearen datuak.

Enplegu eta Ekonomia Solidarioaren Arloa.

2019.ko Txostena

11

SAKONTZEN

Ekonomia solidarioa eta enplegu inklusiboa

eta Laudato Si entziklikaren bidez denon etxea zaintzera animatzen gaitu

“Bazterkeria eta berdintasun ezan oinarritutako ekonomiaren aurrean planto egin behar dugu ".

Ekonomia Solidarioak pertsonen zerbitzurako

Bizkaiko

jarduera ekonomiko eta produktiboaren alde

ekonomiko

egiten du. Kontuan hartzen dira ez soilik

Santuak

zera

solidario

daramagu

baten

alde

eredu lanean,

zaintzeko konpromisoa hartuko duen eredua,

soziala, ekologikoa, politikoa eta kulturala.

Aita

urteak

pertsonak erdigunean jarriko dituen eta planeta

jardueraren dimentsio ekonomikoa, baizik eta

Frantzisko

Elizak

hain zuzen. Aukera hori Ekonomia Solidarioa da.

Helburua garapen pertsonal, sozial eta giza

esaten

garapenerako

(Ebanjelioaren Gaudium Erretolika Apostolikoa,

finkatzea da.

53)

12

oinarriak

modu

iraunkorrean

SAKONTZEN

Ekonomia

Solidarioa

eguneroko

bizimodura

eramanda, eta pertsona guztiok aldaketarako eragile

izan

EKONOMIA

gaitezkeela SOLIDARIOA

kontuan

izanda,

ERAIKIKO

DUGU.

Aldaketak martxan jartzeko keinu txiki eta xumeak dira, denon eskura daudenak: Arduraz kontsumitzea, baldintza duinak eskaintzen dituzten zerbitzuak kontratatzea, bidezko merkataritza babestea… ekintza horiek bizitzeko eta harremanak egiteko beste modu batzuetara eramaten gaituzte.

Apurka-apurka, Jainkoaren Erreinu desiratuaren itxaropen izpiak irudi ditzakegu.

Esaterako: Lan baldintza duinak eskaintzen dituzten zerbitzuak kontratatzen ditugunean.

Berrerabili eta birziklatzen dugunean.

Banka etikoarekin lan egiten dugunean.

Bidezko merkataritza babesten dugunean.

Arduraz kontsumitzen dugunean.

Energia berriztagarriko kooperatiba batekin bat egiten dugunean.

Gure

auzo

eta

herrietako

garapen

iraunkorrari laguntzen diogunean.

Herrian kontsumitzen dugunean…

(2018ko Caritas Bizkaia kanpaina “Elkarri laguntzen diogulako naiz”).”.

13

SAKONTZEN Ekonomia baitan

Solidarioa

kokatzen

Ekonomia

da,

eta,

Sozialaren

2019ko

GIZATEA

MEMORIAREN

datuek

Euskadin, REAS

Euskadiko laneratze eta gizarteratze enpresen

EUSKADI erakundea, Ekonomia Alternatibo eta

helmenari buruzko irudi interesgarria ematen

Solidariorako

dute:

Sarea,

ondo

errotutako

errealitatea da dagoeneko. 80 erakunde daude atxikita,

horien

Ekonomia erdigunean

artean,

Solidarioa

Caritas

Ekonomia

kokatzen

da,

eta

Bizkaia.

1.368 langile, horietatik 836 laneratze eta

Sozialaren

gizarteratze prozesuan.

Euskadin

23.043.072,93 euro ondasun eta zerbitzu

garrantzia handia dauka. Ditugun azken datuen

salmentetan.

arabera (2019, behin-behinekoak), Euskadin

Ustiapen diru-sarreren gaineko laguntza

60.337 enplegu ditugu ekonomia sozialaren

publikoen % 24.

esparruan, eta sektore ekonomiko horrek 8

Administrazio publikoei 8.970,43 euroko

mila milioi euro eta erditik gora fakturatu

itzulkin soziala, laneratze edo gizarteratze

zuen 2019an (behin-behineko datuak) (2018ko

lanpostuko.

euskal ekonomia sozialaren estatistika eta Eusko Jaurlaritzaren lan eta justicia sailaren 2019ko aurrerapena).

Datu

horiek

guztiek

Euskadiko

Laneratze eta gizarteratze enpresak eta enplegu

Inklusiboaren

zentro bereziak Ekonomia Sozialaren barruan

baina gure inguruko erronka izaten jarraitzen

daude

du.

kokatuta.

Laneratzeko

enpresak

errealitatea

Enplegu

Hirugarren

erakusten

Sektoreko

dute,

erakundeek

irabazi asmorik gabeko ekimen ekonomikoak

sustatutako erronka da, eta Caritasek aktiboki

dira; horien helburu soziala da gizarte-

parte hartzen du.

bazterkeriako egoeran edo arriskuan dauden eta

lan-merkatuan

sartzeko

aparteko

zailtasunak dituzten langabeei lagun egitea eta

haiek

(GIZATEA.

gizarteratzea Euskadiko

eta

laneratzea

Enplegu

laneratze-enpresen

Inklusiboaren

estrategia

honela

definitzen da:

elkartea)

“Hala nahi duten pertsona guztiek burutu dezaketen lan-jarduera, babesgabetasun egoera handienean daudenei lehentasuna emanda, gizartearekiko duintasuna lortzeko aldera. Esku hartzen duten pertsona guztientzako baldintzak duinak bermatzen dituen enplegua da. langileak errealizazio pertsonala bilatzen du, edota egoera horretan mantentzeko gizarteratze prozesua bideratzen du. Bereziki horretarako martxan jarritako prozeduren bidez lortzen den enplegua da (sistemak, baliabideak, prozesuak, eta abar), Pertsonek laguntza eta babes pertsonalizatua jasotzen dute eta elkartasun, berdintasun eta gizarte erantzukizun testuinguru batean burutzen da�

EKAIN Sarea (Gizarteratzearen aldeko Euskadiko Sareak. Enplegu inklusiboaren estrategia 2018-2020).

14

SAKONTZEN

Enplegu duina lortzeko giza eskubidearen defentsa Bukatzeko, gogora dezagun urriaren 7an egindako “Eliza Lan Duinaren alde� izeneko deia. Lan duinaren aldeko Munduko Egunaren harira egin genuen. (www.iglesiaporeltrabajodecente.org).

Kanpaina

horren

manifestuan

baitan

(ELIZA

LAN

argitaratutako

DUINAREN

ALDE.

MANIFESTUA) honako aldarrikapenak jasotzen

Azken

finean,

errealitateak

erakusten

digu

enplegua izateak dagoeneko ez dituela eskubide sozialak bermatzen.

dira: Langabezia

eta

prekarietatea

gure

eredu

Sistema produktibo berri baten alde lan

sozialaren egiturazko arazo bihurtu dira; gizarte

egitea, balio erantsi handiko enpleguak sortu

gisa ahulduz goaz, baina, dudarik gabe, talde

eta pertsona erdigunean jartzeko.

sozial batzuk beste batzuk baino ahulago gaude.

Bizitzarako

funtsezkoak

diren

enpleguen

Eta hauskortasun horren gainean, COVID-19aren

aitortza soziala eta laborala lortzea, eta

ondorio

pobreziatik

arlokoak sortzen eta ugaritzen ari dira. Egoera

irtetea

bermatzen

duten

sozialak,

ekonomikoak

eta

osasun

baldintza duinak izatea.

zail honetan, hainbat ekimen eta proposamen

Babes soziala jasotzeko eskubidea aitortzea,

sortzen ari dira, eta horrek erakusten digu posible

lan-bizitza edozein dela ere.

dela aurrera egitea eta gizarte bidezko eta

Gutxieneko

diru-sarrerak

bermatzea

hala

iraunkorragoa

lortzea,

giza

eskubideen

behar duten pertsonentzat, instituzioei hori

errekonozimenduan oinarritua. Ekonomia Sozial

kudeatzeko beharrezko tresnak emanez.

eta Solidarioak, enplegu inklusiboko dinamikek

Etxeko

eta

langileei

ezohiko

diru-sarrera

Hirugarren

Sektore

Sozialak

erakunde

bermatzea, eta langabeziarako eskubidea

publikoekin batera egindako lanak bidea zabaldu

aitortu

du, eta merezi du bide hori egitea.

dadila,

gainerako

langileentzako

bezala.

15

www.caritasbi.org