De vrouw die Leiden de toekomst gaf
Het is 1574. Een uitgehongerd Leiden staat op het punt zich over te geven aan de Spanjaarden. Op het moment dat alles verloren lijkt, bedenkt Magdelena Moons een plan, dat de geschiedenis van de stad voorgoed zal veranderen.
“Magdalena Moons was de geliefde van Valdez, de aanvoerder van de Spaanse belegering”, vertelt Ariadne Schmidt, bijzonder hoogleraar geschiedenis van de stadscultuur aan de Universiteit Leiden. Valdez zou van plan zijn geweest om Leiden aan te vallen. De uitgehongerde bewoners van de stad stonden op het punt om zich over te geven. Magdalena had nog veel familie en vrienden in de belegerde stad en maakte zich zorgen om hen. Volgens de overlevering haalde ze Valdez over om de aanval nog even uit te stellen en beloofde ze hem om in ruil daarvoor met hem te trouwen. Het uitstel van de aanval van Valdez bleek voor de Spanjaarden fataal. De geuzenleider Lodewijk van Boisot had van Willem van Oranje de opdracht gekregen de polders onder water te zetten, en door het in de nacht van het uitstel door storm snel oprukkende water moesten de Spanjaarden vluchten en kon Boisots vloot de stad ongehinderd bereiken.
Omslagpunt Magdalena Moons zou op deze manier een bijzondere daad hebben verricht voor de geschiedenis van de stad. Schmidt: “De bevrijding van Leiden was een omslagpunt in de Nederlandse Opstand.” De Universiteit is opgericht als direct gevolg van het ontzet van Leiden; een cadeau voor de dappere Leidenaren en een instituut ter bescherming van de (academische) vrijheid. Het directe gevolg was een enorme influx van internationale wetenschappers. Tel daarbij de economische aantrekkingskracht van de Lakenindustrie - zeker na de val van Antwerpen eind 16e eeuw - en de ruimte die ontstond voor makers en 'vrijdenkers'. Dan weet je hoe Leiden in korte tijd - na Amsterdam - de grootste stad van Nederland werd. “De dynamiek tussen de vrijheden, creativiteit en de academie hebben Leiden destijds gevormd, en doen dat nog steeds.”
Stad van kennis & cultuur Leiden is nog steeds de stad van kennis en cultuur. Daar heeft Schmidt dagelijks mee te maken als bijzonder hoogleraar van de leerstoel Magdalena Moons. Naast het doen van onderzoek en het geven van onderwijs, heeft zij namelijk de opdracht om de verbinding tussen de Universiteit en Leidse erfgoedinstellingen en verenigingen te intensiveren. Ze werkt ook samen met partners van Leiden Kennisstad, het unieke samenwerkingsverband van de Universiteit Leiden, Hogeschool Leiden, Naturalis Biodiversity Center, mboRijnland en gemeente Leiden. En Leiden Kennisstad kent weer tal van samenwerkingspartners zoals het innovatieve Leiden Bio Science Park en de Leidse musea. “Samenwerken is niet alleen maar leuk, maar het brengt ons ook veel. Je leert van elkaar omdat iedereen vanuit zijn eigen perspectief naar het vraagstuk kijkt. Het verbreedt je horizon en je perspectief.”
450 jaar Leidens Ontzet Dit jaar wordt 450 jaar 3 oktober gevierd en herdacht. Uniek en bijzonder om al die jaren te vieren en herdenken met alle bewoners van de stad en regio. Het brengt Leiden een gevoel van saamhorigheid en identiteit. Daarom is ‘3 oktober’ ook immaterieel erfgoed.
De herdenking is een mooi moment om vanuit een breder perspectief naar de geschiedenis te kijken. We zoomen uit naar wat de bevrijding heeft betekend voor de gehele regio. Zo is 'Sporen van Drie Oktober' een speciaal jubileumproject ter gelegenheid van 450 jaar 3 oktober in 2024. Het heeft als doel om nieuw inzicht te verwerven en nieuwe gegevens te ontdekken met betrekking tot de gebeurtenissen die hebben geleid tot het Leidens Ontzet van 3 oktober, 1574. Wat betekende 3 oktober bijvoorbeeld voor de boeren wiens land onder water werd gezet?
Daarom is het volgens Schmidt belangrijk om te blijven kijken naar de geschiedenis: “Het verleden is geen receptenboek met pasklare antwoorden, maar je leert de complexe samenleving van nu wel beter begrijpen. Het zet je aan het denken over vrijheid wat vandaag de dag met de situatie in de wereld ook weer heel actueel is. Het is belangrijk om je wortels te kennen.”
450 jaar Universiteit Leiden In 2025 viert de Universiteit Leiden haar 450-jarig bestaan. Thema van het lustrum is De tijd vooruit. Vier het mee: universiteitleiden.nl/450
BIO
Ariadne Schmidt is bijzonder hoogleraar geschiedenis van de stadscultuur, in het bijzonder van Leiden (de Magdalena Moons leerstoel, mede gefinancierd door de 3 oktober Vereeniging en daarmee betaald door de burgers van de stad) en universitair hoofddocent Economische en Sociale Geschiedenis.
Ook is zij opleidingsvoorzitter van het bachelor-, master- en researchmasterprogramma Geschiedenis. Schmidt is sociaaleconomisch historica met een bijzondere interesse in gendergeschiedenis, de geschiedenis van diversiteit en ongelijkheid en stadsgeschiedenis.
Wouter Keuris
Magdalena Moons smeekt haar verloofde Francisco de Valdez de bestorming van Leiden een nacht uit te stellen. Simon Opzoomer, 1845. Collectie Rijksmuseum
Universiteit Leiden
AI houdt ons een spiegel voor:
wie zijn we als mens?
Kan een smeltende ijskap een brief schrijven aan een wereldleider om aandacht te vragen voor klimaatverandering? Met behulp van kunstmatige intelligentie (AI) wel. Het kunstproject Letters from Nature geeft levenloze objecten een stem en zet lezers tegelijkertijd aan het denken over de relatie tussen mens en natuur.
We are melting. It hurts. Deze indringende woorden van een ijskap aan de president van de Verenigde Staten staan in een van de brieven in Letters from Nature, een kunstproject van digitale kunstenaar Jeroen van der Most en wetenschapper dr. Peter van der Putten. Van Der Putten is assistant professor AI & Creative research bij de Universiteit Leiden. Hij werkt bij het Leiden Institute of Advanced Computer Science (LIACS) en voor het interdisciplinaire interdisciplinaire onderzoeksprogramma Society, Artificial Intelligence and Life Sciences (SAILS).
Hoewel hij het op persoonlijke titel doet, ligt Letters from Nature wel in het verlengde van het werk van Van der Putten: “Mijn onderzoek heet Artificial X – anything that makes us human. Wat is het dat ons mens maakt?
Die vraag fascineert me. En: kan het ook met AI? In Letters from Nature geeft AI een stem aan de natuur. Jeroen en ik sturen zo min mogelijk. We geven alleen aanwijzingen; AI genereert de briefteksten. Door het resultaat worden we zelf ook geregeld verrast, bijvoorbeeld door teksten als I have a right to exist.”
ermee in Museum De Lakenhal gestaan, in ZKM in Duitsland en werken nu aan een tentoonstelling in het Germanisches Nationalmuseum in Neurenberg. Daarnaast is het project aanwezig in de publieke ruimte, bijvoorbeeld op festivals met brieven op tekstkarren. We willen de boodschappen van Moeder Natuur zo breed mogelijk verspreiden.”
Wie zijn we? De belangstelling voor Letters from Nature heeft voor een deel te maken met onze fascinatie voor AI. Van der Putten: “We zijn er een beetje bang voor, omdat we vrezen dat AI onze vermeende centrale rol in het universum overneemt. En het houdt ons een spiegel voor: wie we zijn als mens?”
Dat menselijke perspectief staat ook centraal binnen SAILS, het interdisciplinaire onderzoeksprogramma van de Universiteit Leiden waarbinnen het onderzoek van Van der Putten valt. “AI is een heel krachtig middel om data te begrijpen en patronen te zien. Dat maakt het zeer geschikt om in alle domeinen te gebruiken.
Boodschappen van Moeder Natuur Van der Most en Van der Putten kozen er bewust voor om juist levenloze objecten een stem te geven. “Klimaatverandering vernietigt de aarde maar de natuur heeft letterlijk en figuurlijk geen stem om zich daartegen uit te spreken. Door AI juist namens niet-levende natuur te laten spreken, maken we het contrast tussen mens en natuur, tussen kunstmatig en natuurlijk groot. Daarmee willen we mensen stimuleren om zelf over klimaatverandering na te denken, er op een andere manier naar te kijken.”
Er is veel belangstelling voor Letters from Nature. “Na de eerste posts op X in 2020 ging het redelijk viraal”, vertelt Van der Putten. “Het is ook een project dat iedereen direct snapt: de natuur schrijft met behulp van AI brieven aan wereldleiders. We hebben
Onderzoeksprojecten op het snijvlak tussen AI en de mens kunnen uiteenlopende vraagstukken bestuderen.
Peter van der Putten: “Wanneer vertrouwen we AI, bijvoorbeeld. Of hoe bouw je een relatie ermee op? Kan AI je helpen bij je keuze voor een politieke partij? In een recent onderzoeksproject met Victoria Nyst en Manolis Fragkiadakis van de faculteit Geesteswetenschappen hebben we videobeelden van WestAfrikaanse gebarentalen bekeken om te zien hoe begrippen worden uitgebeeld en taalverwantschap aan te tonen. In een vervolgonderzoek willen we beelden van gebarentalen ontsluiten en analyseren vanuit historisch perspectief.”
In die zin past AI goed bij het aloude idee van de wetenschapper als ‘homo universalis’, met interesse voor alles om hem heen. Of, zoals collega Bas Haring het verwoordt, wetenschap als vragenschap. Onderzoek brengt je niet per se antwoorden maar wel nieuwe vragen, nieuwe manieren om iets te bekijken. In die zin liggen wetenschap en kunstprojecten zoals Letters from Nature heel dicht bij elkaar.”
'AI past bij het aloude idee van de wetenschapper als homo universalis'
LIACS: je denkwereld vergroten
Het Leiden Institute of Advanced Computer Science (LIACS), gevestigd op het Leiden Bio Science Park, is een kenniscentrum voor multidisciplinair onderzoek en onderwijs op het gebied van informatica en kunstmatige intelligentie (AI). Doel is om de eigen denkwereld en die van andere onderzoekers te vergroten. Meer weten over AI aan de Universiteit Leiden?
Kijk op liacs.leidenuniv.nl of universiteitleiden.nl/artificialintelligence
Manolis Fragkiadakis, Victoria Nyst & Marco Nyarko
Jeroen van der Most & Peter van der Putten
Bloembollen, kanalen en molens zijn innovaties van vroeger die de huidige Nederlandse identiteit hebben gevormd. De toekomst van ons land zal bepaald worden door de innovaties van nu en straks.
“Innovatie isomarmen focussen op wat beter kan”
Wetenschapsjournalist, programmamaker en presentator Anna Gimbrère kijkt naar dat nieuwe Nederland: wat kunnen we verwachten?
Janita Sassen
“Jonge
mensen hebben het meeste lef en de meeste ideeën”
Het gaat goed met de innovatie in Nederland. In alle lijsten staat ons land steevast in de top tien. “Op sommige vakgebieden doet Nederland het inderdaad heel goed. Daar zouden we best trotser op mogen zijn”, zegt Anna Gimbrère. “Dat is altijd een van mijn speerpunten, als ik spreek over innovatie, technologie en wetenschap. Het is tegelijkertijd de insteek van New Dutch, een beweging om de Nederlandse innovatiekracht beter op de kaart te zetten. Zo ben ik betrokken geraakt bij het initiatief.”
Het gaat goed maar dat is geen reden om achterover te leunen, benadrukt Gimbrère. “Wereldwijd gaan de ontwikkelingen steeds sneller, op elk gebied. Denk aan kunstmatige intelligentie of quantum computing. Je moet je als land blijven ontwikkelen om je positie in al die speelvelden te behouden. Nu zijn we weliswaar een grote speler en willen veel landen ons gepatenteerde technologie hebben maar dat hoeft niet de komende decennia zo te blijven. Puur uit economisch belang moet je dus blijven werken aan en investeren in innovatie. Tegelijkertijd hebben we wereldwijd te maken met heel veel kantelpunten. Op het gebied van klimaat en energie, bijvoorbeeld, maar ook schoon drinkwater en grondstoffen. We moeten nu een plan van aanpak bedenken om dit soort elementaire zaken in de toekomst veilig te stellen. Beter anticiperen op ontwikkelingen om het slimmer te doen dan nu. Ook daarin is innovatie van cruciaal belang.”
Voorloper
Watermanagement is van oudsher een van de gebieden waarop Nederland met innovaties naam heeft gemaakt. Ook in waterstoftechnologie en zonnetechnologie, sinds veel korter. Een van de gebieden waarop Nederland excelleert is veel minder bekend: satellietinstrumenten. Gimbrère: “Het gaat om de apparatuur die op satellieten wordt gebouwd
om bijvoorbeeld de atmosfeer te observeren of om optische communicatie mogelijk te maken. Dat zijn heel gespecialiseerde tools waarin Nederland internationaal vooroploopt. Zo zitten er in de James Webb Space Telescope Nederlandse instrumenten die de top van de top zijn.” Daarmee hebben Nederlandse wetenschappers zoals professor Ewine van Dishoeck van de Universiteit Leiden een bijdrage geleverd aan de telescoop.
We zouden trotser mogen zijn op de Nederlandse innovatiekracht
wetenschap en technologie zichtbaar en aantrekkelijk maken – zeker de bètavakken, die meer gekozen mogen worden. Om een gezond wetenschappelijk klimaat te stimuleren, zou er ook nog meer ruimte mogen komen voor eigen onderzoek door wetenschappers. Nu wordt er vooral gefocust op het oplossen van de acute problemen waarvoor fondsen beschikbaar zijn. Dat is jammer, want wetenschap die niet meteen resultaat hoeft te hebben, levert vaak de mooiste dingen op.”
Rijksdienst voor Ondernemend Nederland
Ook op het gebied van Life Sciences & Health worden grote stappen gezet. Gimbrère noemt het voorbeeld van orgaan-op-chip technologie, waarbij kleine levende modellen worden gemaakt van menselijke organen, zowel zieke als gezonde, om behandelmethodes of medicijnen te testen. Dit gebeurt bijvoorbeeld op verschillende locaties in het Leiden Bio Science Park. Ook ontwikkelingen in andere technologieën, zoals quantum computing, zijn veelbelovend voor de Life Sciences. “Hiervan wordt verwacht dat het vooral heel nuttig kan zijn in de ontwikkeling van nieuwe medicijnen, bijvoorbeeld door het voorspellen van eiwitvouwen waarmee remedies voor ziekteverwekkers worden gevonden,” zegt Gimbrère.
Een gezond wetenschappelijk klimaat
Een innovatief klimaat is nauw verbonden met de stand van de wetenschap en technologie in een land. In Nederland ligt er al eeuwenlang een mooie infrastructuur waarop nieuwe generaties kunnen voortbouwen. Dat moeten we koesteren en erin blijven investeren, vindt Gimbrère.
“Als je wetenschap en technologie op een voetstuk zet, nodig je de nieuwe generatie uit om ook in te stappen. Alle innovatie begint met jong talent. We moeten
Bijkomend voordeel van investeren in wetenschap en technologie zijn de (internationale) samenwerkingen die zij met zich meebrengen. Een mooi voorbeeld is de Einsteintelescoop die mogelijk in Limburg zal komen. Gimbrère: “Dit is een samenwerking waarbij wetenschappers op Europees en wereldniveau het beste in elkaar naar boven halen. Ieder land profileert zich met zijn eigen expertise.
Zo ontstaat een gezond ecosysteem waarin landen elkaar in stand houden én vooruithelpen. Ten slotte is het belangrijk om naast universitaire beta’s ook te investeren in technisch vakopleidingen. De Leidse instrumentenmakersschool - ooit opgericht door Heike Kamerlingh Onnes is daar een mooi voorbeeld van. We gaan zoveel techneuten nodig hebben de komende jaren, dus ook daar moeten we in investeren.”
Publiek en privaat
Innovatie kan gestimuleerd worden met een mix van publieke en private middelen. Door een overheid die de internationale ontwikkelingen goed volgt en veelbelovende sectoren tijdig signaleert en ondersteunt. En door private investeerders die kapitaal beschikbaar maken voor
innovatieve bedrijven. Gimbrère: “Het durfkapitaal dat in startups is geïnvesteerd, is het afgelopen jaar gegroeid. Dat doet heel veel goed voor het jonge bedrijfsleven en voor de ontwikkeling van patenten en innovatie. Jonge mensen die net van universiteit komen, hebben vaak het meeste lef en de meeste ideeën. Universiteiten en bedrijven zouden nog meer kunnen samenwerken om de enorme denkkracht van creatieve studenten die nog niet zijn vastgeroest in denkpatronen te benutten.”
2050
Die denkkracht kunnen we goed gebruiken onderweg naar 2050, een jaar dat veel landen als stip op de horizon hebben gezet, denkt Gimbrère. “IJskappen smelten, gletsjers verdwijnen, rivieren drogen op. Er zal een gevecht om schoon drinkwater ontstaan. En om grondstoffen. Want we kiezen nog te veel voor de korte termijn in plaats van duurzame oplossingen. Neem bijvoorbeeld lithium. Dat halen we nog steeds massaal uit de grond om nieuwe batterijen te maken terwijl er nog te weinig rekening wordt gehouden met het terugwinnen van de grondstof uit gebruikte batterijen. Dat is een kwestie van slimmer ontwerpen. Absoluut haalbaar, maar het gebeurt amper. Daar kan Nederland een rol pakken en laten zien dat duurzame, lange termijnkeuzes mogelijk en financieel haalbaar zijn.”
Zelf hoopt zij dat 2050 in alle opzichten veel groener zal zijn. “Met duurzame bouw, waarbij tijdens het ontwerp al nagedacht wordt over materiaalgebruik en recycling. Met veel meer groen in steden, om het klimaat te dempen, regen op te vangen, en mensen gelukkiger en gezonder te maken. Met meer openbaar vervoer en een grotere rol voor de fiets, ook zo’n Nederlands trots, voor meer leefbaarheid in de steden. En met een grotere focus op het voorkomen van de verleidingen die nu bij zoveel mensen gezondheidsproblemen
en nare ziektes veroorzaken. Voor alles geldt: aan de voorkant beter nadenken, betekent minder problemen achteraf om met behulp van innovaties op te lossen.”
Een nieuwe identiteit
Waar willen we als land staan in 2050? Dat is een belangrijk thema voor New Dutch. Dat we innovaties nodig hebben om alle ambities te realiseren, staat vast. Daarom zou het goed zijn als we innovatie omarmen, als onderdeel van de nieuwe Nederlandse mentaliteit. “Er is momenteel een tendens om te focussen op wat we allemaal kwijtraken, op wat er minder wordt in de wereld. Als je een stip op de horizon zet en innovatie omarmt, focus je op wat er beter kan en hoe we het samen beter kunnen doen. Op wat er valt te winnen.” Dat is een mooi uitgangspunt voor een nieuwe Nederlandse identiteit.
Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) en Nederlands Bureau voor Toerisme en Congressen (NBTC) werken met de steden Eindhoven en Rotterdam, Leiden, Utrecht en nog 10 steden en regio’s de komende jaren samen binnen de New Dutch-beweging. Doel is om bij te dragen aan een rijker imago van Nederland, dat verder gaat dan molens, klompen en Rembrandt. New Dutch zet zich ervoor in dat óók de innovatiekracht van Nederland nationaal en internationaal herkend en erkend wordt.
newdutch.nl
Naturalis
Biodiversity Center
Leiden Bio Science Park
Het onderzoek van Naturalis-paleontoloog Jimmy de Rooij leidde niet alleen tot een proefschrift, maar ook tot een unieke internationale tentoonstelling.
‘Mijn werk is eigenlijk een tijdreis, en dat is een geweldig voorrecht.’
door Bart Braun
Op tijdreis met vijf TRICERATOPSEN
67 MILJOEN JAAR GELEDEN
Er leefden vijf dinosauriërs, en die gingen dood. Dat was het lot van alle dino’s, maar over déze vijf valt behoorlijk wat te vertellen. Later meer daarover.
1820 Koning Willem I richtte ’s Rijks Museum van Natuurlijke Historie op, in Leiden. Dat had niet alleen de opdracht om de rijkscollectie van natuurhistorische voorwerpen te beheren en uit te breiden, maar ook om er onderzoek naar te doen.
1986 Dat museum kreeg ook de opdracht om de collectie zichtbaar te maken voor het grote publiek. Die ‘nationale presentatie’ opende in 1998 en kreeg een nieuwe naam: Naturalis, gevestigd in het Leiden Bio Science Park.
2013 Een groep onderzoekers van Naturalis was in Amerika, op zoek naar een nieuwe dinosaurus voor in de collectie, om er onderzoek naar te doen en te laten zien in het museum. Ze vonden er vijf, en nog een losse zesde die ze alvast in het museum plaatsten. Een team van preparateurs en vrijwilligers heeft de botten geduldig uit het Amerikaanse gesteente gehaald. Dat gebeurde jarenlang voor de ogen van het museumpubliek, in het gratis toegankelijke Dinolab van Naturalis.
2019 Paleontoloog Jimmy de Rooij begon aan zijn promotie-onderzoek naar het vijftal. Hoe kwamen die zo samen bij elkaar? De soort in kwestie, Triceratops horridus, is een van de meest gevonden dino’s, maar in meer dan honderd vindplaatsen ging het altijd om één
enkel exemplaar. Wat was hier aan de hand? Een kuil waar elke tweehonderd jaar een dino in kukelde? Een Tyrannosaurus rex die voorzichtig een wintervoorraad had aangelegd? Of iets anders?
2024 De Rooij promoveerde in maart aan de Universiteit Utrecht op zijn bevindingen. Analyse van het bottenbed geeft aan dat het vijftal dino’s samen moet zijn gestorven. Ze liggen in een dunne gesteentelaag, zonder botten van andere soorten erbij. De korrelgrootte van het omliggende gesteente suggereert dat ze overleden in een moeras, mogelijk omdat ze vast kwamen te zitten.
Onderzoek aan de fysisch-chemische eigenschappen van de honderden gevonden tanden, zoals de verhouding tussen radioactieve isotopen, vertelt nog meer. Zo blijkt bijvoorbeeld dat de dino's niet veel hebben rond getrokken. Wel zijn de isotopenverhoudingen bij alle vijf hetzelfde wat erop duidt dat het bestaan voor deze triceratopsen hetzelfde was. Oftewel: ze leefden en stierven samen - een kudde.
De Rooij: ‘Mijn werk is eigenlijk een tijdreis, en dat is een geweldig voorrecht. Door naar de botten te kijken, kunnen we iets zeggen over het gedrag, dat zelf natuurlijk niet fossiliseert.’ Tegelijkertijd weten we ook heel veel dingen niet, benadrukt hij. ‘Wat voor soort kudde het was, is bijvoorbeeld niet te zeggen. Is het een mannetje met een harem, of juist andersom? Een groep puberende hangjongeren die samen optrokken omdat volwassen triceratopsen er niets mee te maken wilden hebben? Leefden alle triceratopsen in dit soort groepen, of alleen sommigen, of alleen soms?’
TRICERATOPSEN
TRICERATOPS ON TOUR
In juni gingen de triceratopsen op elektrisch transport naar vijf steden, waar de plaatselijke bibliotheken en natuurhistorische musea gratis pop-up tentoonstellingen verzorgen. Vanaf oktober zijn de skeletten voor het eerst samen te zien in de tentoonstelling 'Triceratops: de kudde' in Naturalis. Het wordt een unieke familietentoonstelling: Naturalis in Leiden heeft de meeste triceratopsen van alle musea in de wereld, en de enige waarvan bewezen is dat ze ook echt een groep waren. Wie ze wil zien, heeft tot 31 augustus 2025 de tijd. Daarna gaan ze op wereldtournee langs verschillende internationale musea.
“Ik hoop dat bezoekers straks naar huis gaan met het besef dat er nog ontzettend veel te ontdekken valt”
die zo’n stapel botten betekent. Wat weten we allemaal over deze dino’s, en hoe weten we dat? Tegelijkertijd nodigen we mensen uit om na te denken over wat we nog niet weten: Welke kleur hadden ze? Was er een verschil tussen mannetjes en vrouwtjes en zo ja, wat dan? Welk geluid maakten ze? Juist die simpele vragen zijn vaak het moeilijkst te beantwoorden. Ik hoop dat bezoekers straks naar huis gaan met het besef dat er nog ontzettend veel te ontdekken valt.’
Dat geldt ook voor De Rooij. Hij informeert beleefd of we het stukje snel op kunnen sturen, want hij gaat binnenkort naar Amerika met het Dinolab van Naturalis. Nieuwe dino’s opgraven.
VAN ONDERZOEK NAAR EXPO
Oftewel: De Rooijs onderzoek resulteerde niet alleen in wetenschappelijke publicaties en een proefschrift, maar ook in een museum-expositie. Over een paar jaar heeft hij zijn ontdekking met miljoenen bezoekers van over de hele wereld kunnen delen. Dat stemt bescheiden: ‘Onderzoek van promovendi komt zelden onder de aandacht op deze manier, ondanks de vaak grote maatschappelijke bijdrage die zij leveren. Dat mijn resultaten straks wereldwijd tentoongesteld worden, voelt dan stiekem toch een beetje oneerlijk. Aan de andere kant ben ik enorm trots dat ik mijn steentje heb kunnen bijdragen om de paleontologie meer toegankelijk te maken voor iedereen’, zegt hij erover.
NOG MEER ONTDEKKEN
‘Wat ik hoop, is dat het mensen niet alleen onder de indruk laat zijn van hoe groot die dieren waren, maar dat ze ook een idee krijgen van de eindeloze puzzel
In 'Triceratops: de kudde' komen elf jaar graafprepareer- en onderzoekswerk samen in een leerzame en leuke tentoonstelling voor het hele gezin. Vanaf de herfstvakantie kun je in Naturalis niet alleen de vijf skeletten zien, maar ook een blik terug in de tijd werpen naar het leven van de triceratopsen. Ontdek de gevolgen van een plantaardig eetpatroon bij het schetenorgel, kijk net als onderzoeker Jimmy de Rooij naar stukken dinobot onder de microscoop - wat kun je daarvan leren? Waar waren die nekschilden voor, als een Tyrannosaurus rex daar doorheen kon bijten als kroepoek? En waaróm zouden de dieren in een kudde hebben geleefd?
Tentoonstelling 'Triceratops: de kudde' Vanaf 17 oktober in Naturalis in Leiden. naturalis.nl/triceratops
DINOFANS: DOE MEE!
De Triceratops-tentoonstelling van Naturalis in Leiden is vanaf 17 oktober te zien voor iedereen, maar een dag eerder is er al een preview voor de mensen die er nu al naar uitkijken: de grootste dinofans van Nederland. Samen met podcastmakers Gijs Rademaker en Maarten van Rossem van Dinocast is Naturalis op zoek naar de vijftig grootste dinosaurusenthousiastelingen.
De opdracht is vrij: overtuig de jury, met onder meer dinosaurusprofessor Anne Schulp, ervan dat jij bij deze Top-50 hoort. Een brief, tekening, een selfie met al je dino-tattoos, een gefilmde rondleiding door je verzameling dinosaurus-stropdassen - alles mag, zolang je je liefde maar laat zien! Voor alle spelregels kun je terecht op naturalis.nl/dinofan
illustratie: Bart Bus
Meerdere dagen boordevol programma’s, waarbij kunst en wetenschap bij elkaar komen op een creatieve, originele en soms verbluffende wijze. Ontdek een wereld waar wetenschappers en kunstenaars de kans krijgen om hun werk te presenteren en een breed publiek te inspireren.
15sept 24
Jaarlijks komen in Leiden kunst en wetenschap samen op Days of Art&Science. Dit is een initiatief van cultureel ondernemer en programmadirecteur Alexander Mouret en wordt ondersteund door Leiden&Partners in samenwerking met Gemeente Leiden, Universiteit Leiden, Leiden Kennisstad en Cultuurfonds Leiden. “We willen de dialoog tussen kunst, wetenschap en de maatschappij bevorderen en bijdragen aan de ontwikkeling van nieuwe inzichten en toepassingen op het gebied van kunst, wetenschap en technologie”, aldus Mouret.
Nacht van Ontdekkingen 14 september
Tijdens het kunst- en kennisfestival Nacht van Ontdekkingen ontdek je beginnende makers, jonge onderzoekers en kunstenaars. Wees gewaarschuwd voor gezonde keuzestress! Er valt namelijk heel veel te kiezen, uit optredens, exposities, debatten, workshops en inspirerende lezingen rondom de thema’s kunst en wetenschap. Om maar te zwijgen van de foodstrucks, barretjes, kunst en livemuziek die ook aanwezig zijn. Je vindt het bij het Academiegebouw van Universiteit Leiden, de Hortus botanicus, PJ Veth Gebouw, de Pieterskerk en de Oude Sterrewacht.
Brave New World 12-13 september
Welke ethische en maatschappelijke impact kunnen nieuwe technologieën hebben op het menselijk leven? Deze vraag wordt beantwoord tijdens een congres voor iedereen die verder wil kijken dan het eigen vakgebied, wil netwerken met andere innovatieve geesten. Het thema dit jaar is ‘De Toekomst van Onverschilligheid’. Duik samen met wetenschappers, kunstenaars, denkers en de industrie dieper in de wereld van onverschilligheid!
Brave Young MInds (mini-festival)
Een kunst- en wetenschapsfestival voor de jongste bezoekers (6-16 jaar). Samen met de Universiteit Leiden en het Rijksmuseum Boerhaave kunnen onze jonge bezoekers experimenteren, leren en spelen met vele installaties die worden verzorgd en begeleid door onderzoekers van de Universiteit Leiden.
Beyond
the Canvas 11 september
De tweede editie van Beyond the Canvas vind je in Museum De Lakenhal. Dit evenement is speciaal ontworpen voor kunstenaars en wetenschappers die zich willen verdiepen in de mogelijkheden om samen te werken binnen de dynamische kruisbestuiving van kunst en wetenschap.
All Access Expo
Op verschillende locaties in Leiden zullen een week lang kunstwerken te zien zijn die kunst en wetenschap combineren. Loop naar binnen bij de Pieterskerk voor de confronterende installatie SMILIE, of spot de cyborgworm WAX WORM in de Hortus, of voorspel de toekomst in de installatie RUMOR in het Stadhuis van Leiden.
Zwarte Gaten en Kunst
Mysterieuze plekken in de kosmos, die alles opslokken en waar niets, zelfs licht niet, uit ontsnappen kan. Het zijn misschien wel de spannendste fenomenen van het heelal, waar ook de wetenschappers nog lang niet alles van begrijpen. De tentoonstelling van Rijksmuseum Boerhaave voert de bezoeker mee naar het mysterieuze universum van zwarte gaten en probeert antwoorden te vinden op vragen als: Wat zien we als we naar een zwart gat kijken?
In de tentoonstelling zijn bijzondere objecten en topstukken te zien, zowel uit de eigen collectie van het museum als bruiklenen van onder meer Nobelprijswinnaar Roger Penrose persoonlijk, het Rijksmuseum, Kunstmuseum Den Haag en het Science Museum in Londen.
Is het menselijk lichaam alledaags materiaal dat we naar behoeven kunnen vormen en aanpassen?
En welke veranderingen accepteren we wel en niet als samenleving?
Agi Haines, kunstenaar, onderzoeker en docent, zet binnenkort Leiden hierover aan het denken.
Ontdek de maakbare mens
Als kind van ouders die beeldhouwer zijn, raakte Agi Haines snel gewend om sculpturen van lichaamsdelen in en rond het huis te vinden. “Het zorgde ervoor dat ik me heel comfortabel voel om te werken met het menselijk lichaam”, zegt zij. “Ik raakte gefascineerd door de verschillende vormen die het kan hebben, van nature en door manipulatie van buitenaf.”
In haar werk richt zij zich op de complexe relatie tussen het menselijk lichaam en technologie. Een lichaam dat je dankzij ontwikkelingen in technologie zelf steeds meer kunt vormgeven. Dat roept weer allerlei moreel-ethische vragen op. “De objecten die ik maak vormen een aanleiding om het gesprek hierover aan te gaan. Over hoe jij als individu erover denkt maar ook over hoe de wetenschappers die ermee bezig zijn, erin staan.”
Thema van alle tijden
Dankzij de technologische vooruitgang is er ook altijd inspiratie voor nieuw werk. Soms zijn de kunstwerken gelinkt aan actuele ontwikkelingen, zoals bij voorbeeld bionische oogimplantaten. Maar vaak is er sprake van een overkoepelend maatschappelijk thema, dat relevant blijft, los van de technologie. Haines: “Dat is bijvoorbeeld het geval bij het project Transfigurations, waarbij ik modellen maakte van hoe baby’s er in de toekomst uit zouden
kunnen zien als ons lichaam zich aanpast aan bijvoorbeeld klimaatverandering of stressvol werk. Het onderliggende thema –de angst voor de voortschrijdende technologie en hoe we ermee omgaan – is van alle tijden.”
Multidisciplinair
In Leiden neemt zij deel aan Nacht van Ontdekkingen, het symposium Beyond the Canvas en het Art & Science conference Brave New World in Naturalis dat als thema ‘The Future of Indifference’ heeft. “Naast Transfigurations zal ook nieuw werk te zien zijn zoals de projectie Self-Worth”, vertelt Haines. “Samen met bezoekers proberen we de waarde van groeiende kankercellen voor onderzoek te bepalen. Een beetje in de lijn van Henrietta Lacks. De kankercellen van deze zwarte vrouw hebben tal van medische ontdekkingen mogelijk gemaakt, van een vaccin tegen polio tot het coronavaccin.”
Haines kijkt enorm uit naar alle events. “Het samenkomen van mensen van allerlei disciplines kan immers leiden tot onverwachte ideeën en inspiratie. De academische wereld in en om Leiden biedt een rijke bodem daarvoor.” Zij hoopt dat mensen naar aanleiding van de events nieuwe gedachten of gevoelens ervaren. “Ik heb onlangs samengewerkt met de afdeling neurowetenschap aan de Erasmus Universiteit aan een project over hoe informatie het brein vormt. Hoe mooi zou het zijn als het brein van deelnemers aan de events in Leiden ook een klein beetje verandert?”
Het werk van Agi Haines zal ook te zien zijn tijdens de Biennale van Daejeon, Zuid-Korea en de Biennale van Bangkok, Thailand
3D 3D
inzetten bij restitutie roofkunst?
Liselore Tissen is onderzoeker bij Universiteit Leiden & TU Delft. Ze houdt zich bezig met restitutieonderzoek, waarbij musea in opdracht van het ministerie van OCW onderzoek doen naar de herkomst van hun objecten. Haar onderzoek combineert nieuwe technologie met de geesteswetenschappen en richt zich op de morele en ethische implicaties van 3D-printen op het kunst(historische) veld.
Nee, als je het mij vraagt is technologie niet altijd de oplossing. Van een onderzoeker die zich verdiept in 3D-printen is het misschien een vreemd statement. In de ogen van velen lost technologie een groot deel van onze problemen op. Problemen hebben we immers genoeg. Zo ook bijvoorbeeld in de wereld van musea, waar geworsteld wordt met koloniaal- en geroofd erfgoed. Hierbij hebben we het over kunstwerken en erfgoed objecten die uit het land van herkomst zijn weggehaald ten tijde van oorlogen, (koloniale) overheersing of culturele strooptochten als illegale opgravingen. Deze objecten liggen tegenwoordig vooral in Europese musea, die zijn overgegaan tot restitutie van in oorlogen en gewapende conflicten buitgemaakte en gestolen goederen. Zoals kunst die tijdens de Tweede Wereldoorlog bij Joodse eigenaren is weggehaald. Of repatriëring van menselijke resten en culturele objecten uit een koloniale context. Het dekoloniseren van collecties, waarbij (westerse) koloniale denkpatronen worden teruggedrongen, gaat niet zonder slag of stoot. Restitutiediscussies leiden inmiddels vaak tot vrij pijnlijke situaties. Door onze westerse fixatie op het “unieke object” en “authenticiteit” vindt er zelden een gelijkwaardig gesprek plaats met de oorspronkelijke bevolking.
Biedt technologie dan niet de oplossing? Dat was mijn eerste gedachte toen een Mexicaanse kunstenaar me vroeg te onderzoeken of een exacte 3D-kopie kon helpen bij discussies rondom de repatriëring van de met turqoise mozaïek gedecoreerde Mixteekse schedel uit het Wereldmuseum Leiden. Via een scan kon ik een exacte 3D-geprinte kopie maken. Na in het Leiden University Medical Center (LUMC) de schedel te scannen, in Delft te 3D-printen, en met de hand te schilderen was er een waarheidsgetrouwe reproductie gemaakt. Ik vertrok ermee naar Mexico en kwam daar in contact met de Mixteekse gemeenschap, waar de schedel vandaan komt. De angst voor een lege vitrine ging ook niet meer op, want via het origineel of de reproductie kon het museum het verhaal nog steeds vertellen, mocht de schedel uiteindelijk teruggaan. Het digitale model dat nodig is voor de reproductie vergroot bovendien de toegankelijkheid, zelfs wanneer het origineel terug zou gaan naar Mexico. Iedereen blij, dacht ik. Niet dus…
Niet alleen voerde ik de scan uit zonder toestemming, het is vervolgens ook nog eens de vraag waar de data zich bevinden en hoe de data beschermd blijven. Erger nog, door de schedel te digitaliseren en printen had ik van hun voorouder, die al eens was gedegradeerd tot Mexicaanse curiosa, een massa-reproduceerbaar product gemaakt. Dus zelfs met goede intenties kan er nog zoveel fout gaan. Ik schaamde me rot.
Toch heb ik geen spijt van het onderzoek, en de Mixteekse gemeenschap ook niet. Want, zeggen ze: waar anderen de deur dichthielden, hebben we tenminste een gesprek gehad. Met hun goedkeuring vertel ik – hoe pijnlijk ook - mijn reis met de schedel. Zo kan ik onderstrepen dat het van cruciaal belang is om bij restitutiediscussies de gemeenschap te betrekken bij het gebruik van technologie. Objecten zijn deel van een levende cultuur en vormen onze identiteit, iets wat we maar al te vaak vergeten in een technology-first wereld. Fouten uit het verleden kunnen we niet veranderen, maar door naar elkaar te luisteren in het heden, maken we samen onze toekomst, en ja, dan is het niet gebruiken van technologie vaak de beste oplossing.
Bio : Liselore Tissen – onderzoeker bij
Bio (kort) : Liselore Tissen – onderzoeker bij Universiteit
& TU Delft. Projectmanager ethiek, communicatie, digital humanities, onderzoek en onderwijs bij de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW).
& TU Delft. Projectmanager ethiek, communicatie, digital humanities, onderzoek en onderwijs bij de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW).
Leiden
Universiteit Leiden
Leiden Bio Science Park
Quantumtechnologie klinkt wellicht als science fiction, maar het bestaat al zo’n dertig jaar en wordt zelfs op bescheiden schaal toegepast. Nederland is internationaal voorloper op dit gebied en investeert in het kader van onder meer Quantum Delta NL fors in zowel fundamenteel onderzoek om de technologie verder te ontwikkelen als startups die het praktisch toepassen. Leiden is een van vijf hubs van Quantum Delta NL.
Complexiteit
De ontwikkelingen richten zich op drie grote gebieden: computers, netwerken en sensoren. “Quantumcomputers werken met een quantumversie van de klassieke bits, en kunnen zich in een willekeurige complexe toestand tussen 0 en 1 bevinden”, legt Dr. Evert van Nieuwenburg, computationeel natuurkundige, principal investigator binnen de Applied Quantum Algorithms (aQa) groep en universitair docent aan de Universiteit Leiden, uit. “Dat maakt ze uitstekend geschikt om complexe problemen waar normale computers honderden jaren over zouden doen op te lossen. Denk aan het testen van alle mogelijke combinaties van molecuulstructuren – met inherente quantum eigenschappen – voor de ontwikkeling van een nieuw medicijn. Of aan het vinden van een oplossing voor het stikstofprobleem. We verwachten dan ook dat ze een positieve impact zullen hebben op de samenleving. Dat geldt ook voor quantumnetwerken. Die zorgen voor veiligere verbindingen die niet meer beveiligd hoeven te worden, simpelweg omdat ze niet gekraakt kunnen worden.”
Minieme veranderingen opsporen
Quantumsensoren tot slot zijn in staat om zeer minieme veranderingen waar te nemen, ook in heel kleine deeltjes zoals
cellen. “Dat brengt allerlei nieuwe mogelijkheden met zich mee, bijvoorbeeld op het gebied van Life Sciences”, zegt Daan Boltje, systeemarchitect bij QuantaMap, een startup die werkt aan de ontwikkeling van een microscoop met quantum nano sensoren. Hiermee kunnen afwijkingen in quantumchips worden opgespoord om het productieproces en de kwaliteit van de chips te verbeteren. “De sensoren – SQUIDS – die we hiervoor gebruiken zijn heel klein maar worden in een grotere en andere vorm al toegepast in MRIscanners.”
Bewustzijn vergroten Naar verwachting zal de eerste volwaardige quantumcomputer pas over minstens tien jaar in gebruik worden genomen. Maar het is nu al belangrijk om na te denken over mogelijke toepassingen. Daarom zoeken zowel wetenschappers als Van Nieuwenburg als ondernemers zoals Boltje naar samenwerking op zoveel mogelijke vakgebieden, waaronder Life Sciences. “Het is belangrijk om mensen bewust te maken van deze nieuwe technologie en de kansen die het biedt”, zegt Van Nieuwenburg. “Tegelijkertijd maak je het zo minder ‘eng’ of ‘spannend’ – iets wat bij kunstmatige intelligentie enorm speelt.” Boltje: “Quantumtechnologie gaat op de langere termijn van enorme positieve waarde zijn voor de samenleving. Dat geldt zowel voor de directe toepassingen als de ‘bijvangst’, ontwikkelingen die in de slipstream van quantumtechnologie ontstaan.”
Kruisbestuiving in Leiden
Op het Leiden Bio Science Park zijn zowel startups in de Life Sciences & Health als quantumtechnologie, waaronder QuantaMap, gevestigd. Dat helpt om kruisbestuiving te stimuleren. “Zo ontstonden er onlangs na een lunchlezing tal van interessante gesprekken,
“Quantumtechnologie gaat op de langere termijn van enorme positieve waarde zijn voor de samenleving” – Daan Boltje, systeemarchitect bij QuantaMap
bijvoorbeeld over het toepassen van quantumtechnologie tijdens klinische trials van medicijnen, om het proces te versnellen én proefdieren overbodig te maken”, aldus Boltje. “Juist die nabijheid stimuleert de samenwerking op allerlei vlakken en biedt mooie kansen voor Leiden én Nederland”, besluit Van Nieuwenburg.
Superpositie en verstrengeling
Quantumtechnologie is gebaseerd op principes uit de quantummechanica. Quantumdeeltjes zijn heel kleine deeltjes – op de schaal van atomen of zelfs nog kleiner – die bijzonder gedrag vertonen. Ze kunnen zich in meerdere toestanden tegelijk bevinden. Dit heet superpositie. Ook kunnen twee of meer quantumdeeltjes samen één systeem vormen: zogeheten verstrengeling.
De deeltjes delen dan een bijzondere, onzichtbare band waarbij ze elkaar kunnen beïnvloeden, ook over grote afstanden.
De verwachte impact van quantumtechnologie is groot, vergelijkbaar met of zelfs groter dan de impact van de klassieke informatietechnologie.
Van Nieuwenburg heeft spelletjes ontwikkeld om mensen spelenderwijs kennis te laten maken met quantum effecten: tiqtaqtoe.com
Leiden Bio Science Park is het grootste innovation district van Nederland op het gebied van Life Sciences & Health. De clustering van hoogwaardig onderwijs, onderzoek, zorg en bedrijfsleven trekt studenten, wetenschappers en ondernemers vanuit de hele wereld naar Leiden. leidenbiosciencepark.nl
DE ENORME KRACHT VAN DE KLEINSTE DEELTJES
Gaat quantumtechnologie de ontwikkeling van gepersonaliseerde medicijnen versnellen? Of de productie van kunstmest energiezuiniger maken? Juist op het gebied van Life Sciences kan deze technologie een grote positieve impact hebben.
De tentoonstelling
In Schitterend Licht toont de rijkdom en diversiteit van kunst uit Afrika en haar diaspora door hedendaagse werken van kunstenaarscollectief CATPC. Daarmee wordt tegelijkertijd de transitie van Wereldmuseum Leiden tastbaar voor het publiek.
Taal en erfgoed samen ontdekken
Wereldmuseum Leiden
Nieuwe perspectieven vanuit de wereld
Het museum aan de Steenstraat is een van de oudste volkenkundige musea ter wereld maar staat tegelijkertijd als vooraanstaand wetenschapsinstituut midden in de actualiteit. "Wereldmuseum Leiden heeft door zijn wetenschappelijke oriëntatie en verzamelgeschiedenis een focus op wereldwijde culturele geschiedenissen en cultureel erfgoed”, zegt Annette Schmidt, conservator Afrika. “Maar het museum is in transitie. De huidige tentoonstelling
In Schitterend Licht is daar een voorbeeld van. Een hedendaagse kunsttentoonstelling zoals deze is een primeur voor Wereldmuseum Leiden, maar past er goed omdat de tentoonstelling een hedendaags Afrikaanse perspectief op belangrijke mondiale thema's geeft.”
”In de komende jaren zal ook de vaste opstelling van het museum worden aangepast en op termijn vernieuwd. Er zal verbinding worden gezocht met maatschappelijke vraagstukken en discussies zoals dekolonisatie, de rol van het museum en de herkomst van haar collecties. Artistieke verbeelding is essentieel bij het adresseren van deze onderwerpen. Daarbij is meerstemmigheid, waarbij mensen worden uitgenodigd om vanuit verschillende perspectieven naar het museum en haar collectie te kijken, van essentieel belang."
CATPC
Er is ook werk te zien van Cercle d’Art des Travailleurs de Plantation Congolaise (CATPC), dat deel uitmaakt van de Nederlandse inzending van de Biënnale van Venetië. Schmidt: "Deze voormalige plantage medewerkers snijden met hun chocolade kunstwerken en NFT’s, unieke digitale kopieën van een fysiek kunstwerk, thema’s aan als dekolonisatie, restitutie en de marktwerking in de kunstwereld.” Zo is in zowel Leiden als Venetië een NFT te zien van het houten beeld van Maximilian Balot dat door het Congolese Pende volk werd gemaakt rond 1931. Het beeld is sinds de jaren 70 in het Virginia Museum of Fine Arts te zien. Nu staat het als bruikleen tijdelijk in de White Cube gallery, de thuisbasis van CATPC in Lusanga, Congo. Door NFT’s van het werk te maken, heeft CATPC het digitale eigendom van het beeld geclaimd en een nieuw model van digitale restitutie geïntroduceerd.
Een podium voor hoop
“In de komende jaren zal ook de vaste opstelling van het museum worden aangepast en op termijn vernieuwd”
In Schitterend Licht laat zien hoe hedendaagse kunstenaars uit Afrika en zijn diaspora, wars van koloniale denkbeelden, de wereld om zich heen kritisch bekijken en hoe zij inspiratie vinden in de belofte van nieuwe werelden en gedeelde dromen voor een nieuwe samenleving. De tentoonstelling is tot stand gekomen onder leiding van de internationaal geprezen gastconservator Azu Nwagbogu. Hij heeft topstukken uit de eigen collectie gecombineerd met recente werken van hedendaagse kunstenaars.
In het kader van het succesvolle taalproject Sprekend Erfgoed van Erfgoedhuis ZuidHolland kregen volwassen taalleerders les in musea. Gemeente Leiden heeft besloten om dit traject voort te zetten. Dat past heel goed bij de ambities om Leiden de plek in Nederland te laten zijn waar cultuur, erfgoed, wetenschap en samenleving bij elkaar komen, en waar onderwijs over, onderzoek naar en beleving van erfgoed een centrale rol speelt.
Door taallessen te geven aan de hand van de prachtige collecties die Leiden rijk is, ontstaan mooie gesprekken waarin ook de waarde van de taal en cultuur van de taalleerders een plek krijgt. Daarbij leert de groep elkaar nog beter kennen en dat is
“De aanpak van CATPC is gericht op een brede maatschappelijke verandering die een helende relatie moet bewerkstelligen op het gebied van kunst, cultuur, economie en ecologie”, aldus Schmidt. “Door middel van hun kunst hebben ze land opgekocht, bossen geplant en voedselzekerheid geboden aan een bredere gemeenschap. Zo proberen ze de schadelijke effecten van het koloniale verleden te herstellen, hun autonomie terug te pakken en hoop voor de toekomst te creëren. Het Wereldmuseum Leiden biedt CATPC graag een podium om deze boodschap onder een zo breed mogelijk publiek te verspreiden."
In Schitterend Licht is tot en met 3 november te zien in Wereldmuseum Leiden. Kijk voor alle informatie op leiden.wereldmuseum.nl
goed voor het sociale contact en netwerk. Tanja Elstgeest, directeur van Museum De Lakenhal: “In het project Sprekend Erfgoed slaan we met onze collectie een brug tussen taal, cultuur en persoonlijke verhalen. We combineren gesprekken over kunstwerken en de rijke geschiedenis van Leiden met creatieve workshops zoals etsen en weven. Het is inspirerend om in dit programma zo een diverse groep mensen te ontmoeten en hen met elkaar en met het museum kennis te laten maken. Als stadsmuseum leveren we graag deze bijzondere bijdrage om de taalontwikkeling van mensen te stimuleren.”
Om de Leidse musea en de betrokken taaldocenten te ondersteunen, maakt de gemeente gebruik van de expertise van haar kennispartners. Van taal- en erfgoedspecialist van Things That Talk, Fresco Sam-Sin, bijvoorbeeld, die de nieuwe periode van het programma aftrapt met workshops om een brug te slaan tussen musea en taaldocenten. “Ergens is het heel logisch: het leggen van een pedagogische link tussen de taal der objecten en de taal die wij spreken en schrijven.”
Aad Hoogendoorn
SEP 9-15 Days of Art & Science
Diverse locaties in Leiden
Unieke activiteiten op het snijvlak van kunst en wetenschap. Ieder evenement kent een eigen, bijzondere ervaring.
We lichten er een aantal voor je uit:
SEP 9-15 SMILE
Pieterskerk Leiden
Een baanbrekende tech-kunstinstallatie die jouw portret transformeert dankzij AI technologie tot een foutloze replica, de perfecte versie van jezelf! Een superwezen dat voldoet aan elk idee van perfectie.
SEP 19 Leiden Drug Development Conference (LDDC)
Leiden Bio Science Park | ECC Leiden
Museum De Lakenhal
Evenement voor kunstenaars en wetenschappers die zich willen verdiepen in de dynamische kruisbestuiving van kunst en wetenschap. Dit leidt vaak tot adembenemende creaties waarbij de grenzen tussen disciplines vervagen en nieuwe wegen voor creatieve verkenning worden geopend.
Leiden Bio Science Park, Naturalis Biodiversity Center
Tijdens Brave New World komen cultuur, filosofie, wetenschap, technologie en storytelling samen. Welke ethische en maatschappelijke impact kunnen nieuwe technologien hebben op het menselijk leven? Ontdek het tijdens Brave New World!
SEP 14 Nacht van Ontdekkingen
Rondom Hortus botanicus Leiden
Maak kennis met beginnende makers, jonge onderzoekers en kunstenaars en maak een ware ontdekkingstocht langs optredens, exposities, debatten, workshops en inspirerende lezingen op het snijvlak van kunst en wetenschap!
De 3e editie van LDDC belooft een baanbrekend evenement te worden, georganiseerd door LUMC, Janssen, TNO en Universiteit Leiden. In een tijdperk van snelle technologische vooruitgang verandert kunstmatige intelligentie (AI) wereldwijd industrieën. Bij dit evenement staat de impact van AI op geneesmiddelenontwikkeling, productie en gezondheidszorg centraal.
SEP 24 Tech Talk dierproefvrij
Leiden Bio Science Park | Cafe De Stal, van 15.00 – 17.30 uur
SEP 11 Symposium Beyond the Canvas
SEP 12-13 Brave New World
Tech Talk over de toekomst van geneesmiddelenontwikkeling zonder dierproeven. Doe mee aan een boeiende discussie over alternatieven die veiliger, ethischer en effectiever zijn.
SEP 21 - MRT 2 '2025
Leiden viert 450 jaar optochten
Museum De Lakenhal
Met de tentoonstelling Leiden viert feest – 450 jaar optochten – viert Museum De Lakenhal samen met de stad en de universiteit de rijke traditie die Leiden op dit gebied kent. Een traditie die nog steeds springlevend is met een blik op de toekomst!
OKT 8-11 European Society for Reproductive Immunology (ESRI) Conference 2024
Leiden Bio Science Park | Poortgebouw
De conferentie bevordert de studie van de immunologische, biologische en genetische aspecten van het voortplantingsproces, het faciliteren van contact tussen mensen die geïnteresseerd zijn in dit en aanverwante vakgebieden en het verspreiden van nieuwe informatie en kennis onder de wetenschappelijke gemeenschap.
OKT 9-11 European Congenital Cytomegalovirus Initiative Meeting (EECI2024)
Leiden Bio Science Park | Naturalis Biodiversity Center
Tijdens de conferentie is er aandacht voor toonaangevend onderzoek, kennisuitwisseling en bevordering daarvan tussen verschillende vakgebieden, het opleiden van jonge professionals en het aanpakken van hiaten in het begrip van congenitale CMV. De sessies gaan over het ontstaan van CMV, vaccins, screening en behandeling.
Meer congressen: leidenconventionbureau.nl/congresagenda
t/m NOV 3 In Schitterend Licht
Wereldmuseum leiden
Bezoek de tentoonstelling 'In Schitterend licht' in Wereldmuseum Leiden. De tentoonstelling toont de rijkdom en diversiteit van kunst uit Afrika.
leiden.nl/uitagenda