3

SJÓGVUR & FÓLK — #5

“Vit skulu kappast við aðrar tjóðir, vit skulu ikki oyðileggja fyri hvønn annan”, sigur Kaj Johannessen, reiðari, sum ávarar um at uppboðssølan av fiskirættindum ger at stórur partur av avlopinum í tí føroysku vinnuni fer til at kappbjóða um rættindi at fiska. Búi Tyril

A

T GERA fyrr sjálvsøgd rætt­indi at veiða fisk um til eina vøru sum tey ið reka fiskiskip skulu noyðast at keypa frá tí almenna umveg­ is eitt uppboðssølu monopol, hevur einki við van­ l igan vinnu- og marknaðarbúskap at gera, men er heldur at sam­ an­bera við “kasinobúskap” og “hazard­spæl”—har alt er loyni­ ligt og eingin veit hvørjari hond hin spælarin situr við. Tað sigur Kaj Johannessen, reið­ari fyri flakatrolaran Enni­ berg, sum samstundis heit­ir á pol­it­ik­arar um at umhugsa av nýggj­um partar av lóg­ini um fyri­siting av sjó­feingi, her­und­ ir serliga tað sum snýr seg um upp­boðs­s øluna av fiski­r ætt­ ind­um. “Tey fiskiskip sum hava prógv­að sítt virði yvir eitt longri áramál, eiga at kunna varð­veita síni grundleggjandi fiski­rættindi sum eitt slag av lang­tíðar rættindum,” segði reið­arin í samrøðu við Sjógvur & Fólk. Sum dømi nevndi hann fiski­skapin á fjarleiðum, eitt nú í Barentshavinum. Tað er skjótt at gloyma tað søguliga, men tað liggur ofta meira í tí enn hvat ið fólk vanliga tykjast til­v itað um, vísti hann á. “Reiðaríini hava ikki fingið hesi rættindi burtur úr ongum, tvørtur ímóti—rættindini eru komin sum úrslit av at skip­ ini hava fiskað har tey hava fisk­að, yvir langa tíð. Høvdu skip­ini ikki havt verið har og fiskað, so vóru snøgt sagt eingi rættindi. At síggja burt­ ur frá hesum í lóggávuhøpi er at seta tingini yvir stýr, og tað er heilt einfalt ábyrgdar­ leyst yvir fyri teimum mongu hvørs lívsgrundarlag er knýtt at fiskiskapinum. Er ætlanin er broyta treytirnar, so eigur tað at verða gjørt við so mikið long­u m skotbrá at tað ikki verð­u r orsøk til órímiligan inn­tøku­miss fyri fólk.”

Uppboðssølan av f iski­ rætt­indum gjørdist tá avtorn­ aði minni umfatandi enn ætl­ anin upprunaliga tóktist vera. Kortini, eins og flest øll innan fiski­v innuna vit hava tosað við um evnið, metir Kaj Johann­ es­sen hesa uppboðs­sølu sum nak­að “sera destruktivt” fyri vinn­u na og samfelagið, og nak­að sum sannlíkt er við til at minka um íløguhugin. “At gera fiskirættindini so ótrygg er tað sama sum at hækka váðan til­svar­andi í sam­bandi við íløgur í fiski­ vinn­una,” segði hann. “Hesin váð­ i n er longu framm­a n­u nd­a n kendur fyri at vera høgur í hes­a ri vinn­ uni í mun til aðrar vinn­u r. Orsak­að av tí nógvu óviss­ uni sum leingi hevur vald­að kring lóg­g ávuna, hava fólk y vir­h øvur verið ógvu ­l iga aftur­hald­a ndi tá tað kem­u r til íløgur í føroysk fiski­skip. Tann nýggja lóggávan sum vit fingu hevur tíverri ikki broytt upp á hesa umstøðu, held­u r hin­vegin—óviss­an um hvørji fiski­rætt­indi eitt reiðarí hev­ur tey komandi ár­ini er nú stað­ fest við lóg. Hvørki reiðarí ella bank­ar vilja engagera seg í at bygg­ja nýggj skip tá ið ivin um møguligt avkast gerst ov stór­ u r. Rættindi sum bara vara í átta ár viga ov lítið til at sann­føra lán­veit­arar og íleggj­ ar­ar; men um rættindini koma at vara longri, kann tann ivin hin­vegin gerast minni.”

merk­ir at vandin fyri at ikki at kunnu reka virksemið longur orsak­að av manglandi rætt­ ind­u m er knappliga vorðin ovur­honds stórur; tað var jú ikki undir sovorðnum treyt­ um vit etableraðu okkum í hes­ari vinnuni.” Men kann uppboðssølan ikki samanberast við útbjóð­ ing av byggiverkætlanum? “Teir sum bjóða upp á eitt anlegsarbeiði kunnu vera rætti­liga vísir í fáa goldið fyri sítt arbeiði; men ein sum á upp­boðssøluni bjóðar upp á fisk sum svimur i havin­u m, kann ikki vera vísur í at fáa fiskin og er harvið í vanda fyri ikki at fáa goldið fyri sítt ar­ beiði—enn verri, viðkomandi noyðast at rinda uttan mun til um tað eydnast at fáa fiskin innan ta ásettu tíðarammuna.” “Upp­boðssølan av rætt­ind­ um virkar eftir óforútsigi­lig­ um og sera stívrendum treyt­ um, sum ger at reiðaríini verða í praksis kroyst út í at kapp­ bjóða stóran part av avlopin­ um burtur,” legði Kaj Johann­ essen afturat. “Hon inniber at vit í veru­ ‘ALT DIKTERAÐ’ Men er uppboðssølan ikki leik­anum verða frátikin møgu­ bert ein máti at stað­festa hvør leik­a n at planleggja okkara ið er dugnaligast á markn­að­ virk­semi, og hvør kann liva við tí? Við uppboðssøluni ber in­um? “Hetta hevur einki við jú ikki til at byggja upp álitis­ markn­ a ðarbúskap at gera, relatiónir og samráða seg fram sum annars verður pástaðið. til hóski­lig­ar handilstreytir ið Hetta er meira at samanbera báð­ir partar eru nøgdir við og við kasinobúskap. Trupulleik­ kunnu leggja langtíðar ætl­an­ in liggur jú í at hendan upp­ ir eftir, sum jú er vanligt inn­ boðs­ s ølan hevur monopol an handil, serliga tá talan er uppá at selja fiskirættindi, og um týðandi veitingar. Tað er tað merkir at tú kanst ikki jú beint tvørturímóti við hes­ keypa tey aðrastaðni frá. Tað ari uppboðssøluni—her er alt

JÓANIS NIELSEN — JN.FO

Er monopol uppboðssøla av fiski­rættindum marknaðarbúskapur, spyr Enniberg

dikt­erað einvegis upp á nakk­ kapp­ast í Føroyum um rætt­ an á okkum í vinnuni, í lógar­ ind­ini, heldur enn at standa innar navni.” sam­an her og brúka kreft­irnar til at fáa tað besta burtur úr ‘MÁ RÆTTAST UPPAFTUR’ veið­ini og leggja dent­in á at Víðari segði Kaj Johannessen: klára okkum í kapp­ingini úti “Innan handil og marknaðar­ á markn­að­i n­u m—tí markn­ búskap veitst tú at tær avtalur aðurin fyri vørurnar er ikki í tú hevur um veitingar mugu Føroyum,” legði Kaj Jo­hann­ virka, annars mást tú siga tær essen afturat. upp og finna aðrar veit­ar­ar ella “Vit skulu kappast við aðrar aðrar loysnir. Tílíkt er grund­ tjóðir, vit skulu ikki oyðileggja leggj­andi, nakað sum ein og fyri hvønn annan. Eg fái meg hvør fyritøka byggir sín­ a r illa til at trúgva at før­oyingar, rutinur og mannagongd­ir á; í berum kleyvarskapi og polit­ í okkara vinnu er tað full­ ikki, ætla sær við fríum vilja komi­liga neyðugt at hava alt at taka rentabilitetin úr fiski­ virk­semið í so tryggum og vinn­uni. Men tað er júst tað góð­um skipanum sum til ber. sum verður netto úrslitið, um Men við hesum uppboðssølu ov stórur part­u r av tí sum mon­o­p oli velja politikarnir ann­a rs hevði verið av­lop má at spæl­a hazard við rættind­ brúkast til at keypa rættindi un­um, sjálvum grundar­lagn­ fyri. So um hetta ikki verður um hjá øll­u m sum virka í rætt­að, so fara skipini her bara fiski­vinn­u ni. Hetta er sera at eldast og gerast minni og destruktivt. Her er, við vilja minni effektiv í mun til nýggj ella ikki, lagt upp til illkynj­ skip, alt meðan okkara kapp­ aða innanhýsis kapp­ing sum er ingar­neytar úti í heimi end­ heilt óneyðug, har tað áhald­ ur­nýggja sínar flotar og fáa av andi verður spøkt við vand­an­ tí sama eisini framleitt dygd­ um fyri at knappliga at kunna ar­betri vøru. Tað vil so eis­ini sita við ongum og noyðast at minka hýr­ur og kann hug­sast legg­ja virksemið niður og siga at fara at drena okk­um fyri tey fólki upp. Tað órógvar jú og bestu sjó­fólk­ini, sum jú lætt­ pínir eisini fólk at verða sett liga fáa tilboð um betri hýrur óneyðugt upp ímóti hvørjum í øðrum lond­um. Hetta eiga øðrum, har tað sær út sum at okkara politik­a r­a r at leggja ætlanin er at man skal mót­ sær í geyma og taka í størsta abeiða og rykkja grundarlagið álvara.” undan hvørjum øðrum. Hetta Reiðarin endaði samrøð­ er sera óføroyskt og vil føra til una við at leggja afturat: “Ein vaksandi spjaðing og klandur, og hvør kann rokna út at um og tað kann ikki vera gott fyri hetta heldur fram, so verð­u r samfelagið.” einki til landskassan at heinta “Tað kann ikki vera mein­ úr hes­a ri vinnuni áðr­enn vit ing­in at tvinga føroysk reiðarí vita av. Tí má hetta rættast til at leggja so stóru orku í at upp­aft­ur í lógini.” []