a is een regeling van de provincie, gemeenten aterschappen in Brabant om landschapsbeheer or boeren, burgers en buitenlui te stimuleren.
Stika
SUBSIDIEREGELING GROEN BLAUW STIMULERINGSKADER
10 JAAR
Stika is een regeling van de provincie, gemeenten en waterschappen in Brabant
Stika is een regeling van de provincie, gemeenten en waterschappen in Brabant om landschapsbeheer door boeren, burgers en buitenlui te stimuleren.
Contact Brabants Landschap Coรถrdinatiepunt Landschapsbeheer Postbus 80, 5076 ZH Haaren Telefoon: 0411-664010 info@brabantslandschap.nl www.brabantslandschap.nl
Inhoud Samen voor groen
2
Complete stimuleringsregeling
4
Wat is er bereikt?
6
Grootste ommetjesproject van Brabant
12
Bedrijf als economische drager voor natuur- en landschapsontwikkeling
14
Cultuurhistorische elementen op een modern en duurzaam bedrijf
16
AgrariĂŤrs realiseren ecologische verbindingszones
18
Uit liefde voor het buitengebied
20
Kleinschalig landschap en biologisch bedrijf versterken elkaar
22
Mooie doorkijkjes en prachtige kleuren
24
Nieuw leefgebied voor de modderkruiper
26
Prachtig natuurproject langs de Gender
28
Verbetering landbouwstructuur en landschap
30
3
Samen voor groen Oude knotwilgen onderhouden, bloemrijke randen inzaaien, houtwallen afzetten, een kikkerpoel uitgraven en wandelpaden aanleggen over boerenland. Dit zijn allemaal activiteiten om het landschap mooier te maken, de biodiversiteit een impuls te geven en de toegankelijkheid van het landschap te vergroten. Dat deze activiteiten de afgelopen 10 jaar omgezet konden worden in concrete daden, is mede te danken aan het Groen Blauw Stimuleringskader, kortweg Stika. Het Stika bewijst dat met de inzet van enthousiaste grondeigenaren, kundige begeleiders in de vorm van de veldcoĂśrdinatoren en bereidwillige bestuurders, die zorgen voor voldoende middelen, het landschap een wezenlijke kwaliteitsimpuls kan krijgen.
Johan van den Hout, gedeputeerde Natuur, Water en Milieu: “De Stika-regeling is een in Nederland in vele opzichten unieke regeling, waarmee Brabant zich in positieve zin onderscheidt. Aan de regeling doen alle waterschappen en nagenoeg alle gemeenten in Brabant mee. Hoewel het Stika pas 10 jaar bestaat, zijn al duidelijke effecten waarneembaar met een mooier en kleinschaliger groen blauw dooraderd landschap als resultaat.�
4
Stika
SUBSIDIEREGELING GROEN BLAUW STIMULERINGSKADER
5
Complete stimuleringsregeling
Via het Stika kunnen agrariërs en andere particuliere grondeigenaren vergoedingen krijgen voor de aanleg en het onderhoud van landschapselementen en wandelpaden en het beschikbaar stellen van de grond. Dit laatste geldt alleen voor de aanleg van nieuwe landschapselementen en wandelpaden. Iedere euro die een gemeente of waterschap hiervoor beschikbaar stelt, wordt door de provincie verdubbeld. In het gebiedscontract – met een looptijd van 4 jaar – geven de financiers aan waar het geld aan besteed kan worden. Iedere financier kan in het gebiedscontract zijn eigen voorwaarden vastleggen. Het contract met de deelnemer heeft een looptijd van 6 jaar.
Passende vergoedingen ⊲ Aanleg van nieuw groen Alle gemaakte kosten voor de aanleg van nieuwe streekeigen landschapselementen in de aandachtsgebieden worden vergoed, inclusief eigen arbeidskosten. ⊲ Onderhoud bestaand en nieuw groen Voor het onderhoud van nieuwe en bestaande landschapselementen is er een jaarlijkse kostendekkende vergoeding. ⊲ Inzet grond Bij een permanente onttrekking van gronden aan het agrarische gebruik krijgen deelnemers het waardeverschil tussen landbouwgrond en natuurgrond uitgekeerd. Bij een tijdelijke onttrekking – met name bij bloemrijke randen – kent de regeling een vergoeding voor gederfde inkomsten.
6
Stika
20 pakketten voor alle landschapstypen Er zijn ruim 20 pakketten ontwikkeld waarmee invulling gegeven kan worden aan de landschappelijke en ecologische versterking van de diverse landschapstypen in Brabant. Voor de open gebieden zijn diverse bloemof kruidenrijke randen als pakket beschikbaar. Voor de kleinschalige coulissenlandschappen kunnen deze pakketten aangevuld worden met diverse houtige elementen zoals houtsingels, (knot)bomen en elzensingels en met poelen. Om het plaatje compleet te maken zijn er ook recreatiepakketten om de toegankelijkheid van het agrarisch gebied te vergroten, zoals het wandelpad over boerenland. Aan ieder pakket zijn eisen voor inrichting en beheer gekoppeld en een vergoeding voor de deelnemer.
SUBSIDIEREGELING GROEN BLAUW STIMULERINGSKADER
Regionale werkgebieden met veldcoördinatoren Bij het Stika werken een aantal partners in een regio samen. Op 1 januari 2018 waren er 9 regio’s. De afspraken tussen de partners worden vastgelegd in een gebiedscontract. Per regio zijn één of meerdere veldcoördinatoren actief. Deze veldcoördinatoren adviseren en ondersteunen grondeigenaren bij het maken van hun plan en helpen bij het indienen van de aanvraag. De veldcoördinatoren zijn vaak verbonden met een Agrarische Natuurvereniging (ANV). De Brabantbrede coördinatie van de Stika-regeling berust in opdracht van de provincie bij het Coördinatiepunt Landschapsbeheer van Brabants Landschap.
7
Wat is er bereikt?
Brabantbrede regeling Met de gebieden Horst en Raam in Oost-Brabant en Brabantse Delta in West-Brabant is de Stikaregeling ontwikkeld. Op 1 oktober 2007 werd in het gebied Horst en Raam het eerste gebiedscontract afgesloten. In het gebiedscontract worden de financiële afspraken tussen de partners vastgelegd. Na Horst en Raam ging het snel. Vrijwel alle gemeenten en waterschappen gingen met het Stika aan de slag. Anno 2018 hebben alle gemeenten – op 1 na – en alle vier de waterschappen geld voor het Stika om contracten af te sluiten met boeren en buitenlui voor het beheer en de aanleg van streekeigen landschapselementen en wandelpaden over boerenland.
Meer dan 2600 contracten We zijn nu 10 jaar verder. Een mooi moment om stil te staan bij de behaalde resultaten. Inmiddels zijn meer dan 2600 contracten met boeren en buitenlui afgesloten voor de Stikaregeling. Een gemêleerd gezelschap met een grote variatie aan gerealiseerde projecten. In deze brochure presenteren we 10 projecten, verspreid over de provincie en met verschillende typen deelnemers.
Beheer en nieuw groen De Stikaregeling is breed en biedt mogelijkheden voor beheer en aanleg van streekeigen landschapselementen en wandelpaden over boerenland. Op de volgende pagina’s ziet u de resultaten van 10 jaar Stika.
8
Stika
SUBSIDIEREGELING GROEN BLAUW STIMULERINGSKADER
De gebiedscontracten worden per regio opgesteld en ondertekend. Links twee ‘ondertekenmomenten’.
9
NIEUWE ELEMENTEN IN HET LANDSCHAP
HEGGEN EN ELZENSINGELS
POELEN
22 km
HOUTSINGELS EN BOSJES
35 hectare
WANDELPADEN OVER BOERENLAND
44 km
KNOTBOMEN
213
stuks
HOOGSTAMFRUITBOMEN
1.055 stuks
2480 stuks
BLOEMRIJKE RANDEN
176
hectare
BOMEN
4.188 stuks
Inmiddels hebben al 866 deelnemers het landschap versterkt door de aanleg van nieuwe streekeigen landschapselementen en wandelpaden over boerenland. Qua oppervlakte nemen de bloemrijke randen de koppositie in.
10
11
B E H E E R B E S TA A N D E E L E M E N T E N I N H E T L A N D S C H A P
NIEUWE ELEMENTEN IN HET LANDSCHAP
HEGGEN EN ELZENSINGELS
POELEN
67 km
HOUTSINGELS EN BOSJES
140 hectare
WANDELPADEN OVER BOERENLAND
100
km
KNOTBOMEN
323 stuks
HOOGSTAMFRUITBOMEN
4.399 stuks
14.423 stuks
BLOEMRIJKE RANDEN
36 hectare
BOMEN
30.706 stuks
Tot nu toe zijn 1735 contracten afgesloten voor een goed beheer van bestaande landschapselementen, zoals het afzetten van houtsingels, het knotten van knotbomen en het onderhoud van wandelpaden over boerenland.
12
13
Grootste ommetjesproject van Brabant Met een lengte van ruim 23 kilometer is het Oostwaardpad het grootste ommetjesproject van Brabant. Het pad voert wandelaars door karakteristieke grienden, langs boerenakkers, kreken en gewassen. Waar de kreken te breed zijn om over te steken, liggen bruggetjes of een trekpontje. Wandelaars kunnen het pad als geheel lopen of als ommetje vanuit Hank, Nieuwendijk en Werkendam. Hoewel het pad bedoeld was voor de streek, trekt het nu wandelaars van heinde en verre. Het Oostwaardpad werd in 2007 geopend door minister Veerman en won in datzelfde jaar de prijs van ‘beste ommetje’.
Brug slaan tussen boer en burger
14
Het Oostwaardpad kwam tot stand door een bijzondere samenwerking van boeren, burgers, Staatsbosbeheer, ZLTO en ANV Altena Biesbosch. Kees en Lilian Pruissen namen in 2005 het initiatief voor dit bijzondere project. Kees Pruissen: “Wij wilden mensen in contact brengen met de landbouw en ze laten kennismaken met de diverse gewassen in de verschillende seizoenen. Tijdens wandelingen over ons eigen land zagen we dat we door middel van een pad verbindingen konden leggen tussen de akkers van onze collega’s. Zo zouden plaatsen bereikbaar worden die nooit eerder toegankelijk waren geweest. Met dit plan zijn we langs collega-boeren gegaan. Wij komen zelf uit de buurt en dat gaf vertrouwen.” Het 1e ommetje was al snel een feit. Dit was zo’n succes dat er uiteindelijk drie ommetjes zijn gemaakt. Lilian Pruissen: “Eerst moesten sommige collega-boeren wel aan het idee wennen, maar nu zie je dat ze trots zijn dat ze hier deel van uitmaken. Het pad slaat echt een brug tussen boer en burgers. Als Kees aan het werk is, krijgt hij regelmatig vragen van wandelaars.”
Stika
SUBSIDIEREGELING GROEN BLAUW STIMULERINGSKADER
Financiering en onderhoud
Lilian Pruissen, Kees Pruissen en Meeuwis Millenaar op het trekpontje om de Bakkerskil over te steken.
Het Oostwaardpad werd de eerste jaren gefinancierd door gemeenten, provincie, ZLTO en een aantal fondsen van VSB en Rabobank. Kees Pruissen: “Toenmalig bestuurslid van de ANV Fien Bakker heeft alle subsidies aangevraagd, die hij maar kon aanvragen.” Toen de oude regeling voor het onderhoud van boerenlandpaden stopte, wilden de gemeenten het pad graag behouden. Meeuwis Millenaar van ANV Altena Biesbosch vormde vanaf dat moment de schakel tussen boeren en overheden. Hij sloot vanuit de Stikaregeling met de 11 betrokken boeren contracten af voor het onderhoud van het pad, zodat het goed begaanbaar blijft voor wandelaars.
Meeuwis Millenaar, veldcoördinator van Stika: “Als ik dit pad loop in de vroege ochtend of de avondschemer sta ik soms oog in oog met een groepje reeën of een ijsvogeltje. Dat zijn momenten om nooit te vergeten.” Resultaat In totaal werd er, verdeeld over drie ommetjes, 23 kilometer wandelpad over boerenland gerealiseerd met informatiebordjes en oversteekplekken over de kreken.
15
Bedrijf als economische drager voor natuur- en landschapsontwikkeling
Jack Verhulst in Etten-Leur heeft op grote schaal geïnvesteerd in de kwaliteit van het landschap op zijn bedrijf. Van de 49 hectare grond richtte hij 2 hectare in als natuur. Het bedrijf, tevens educatieboerderij, won in 2010 de BOV (Beste OndernemersVisie) trofee als groenste bedrijf van Etten-Leur en is sinds 2017 helemaal biologisch.
Bedrijf als economische drager voor natuurontwikkeling Jack en Annelies Verhulst waren al lang op zoek naar een plek waar ze efficiënter konden werken. Rond 2000 kregen ze de huidige locatie in beeld, midden in de groene hoofdstructuur. Het gebied had vanwege broedgevallen van de roodborsttapuit en de blauwborst de stempel ‘struweelvogelgebied’. Geen makkelijk project, maar het echtpaar zag kansen.
16
Langs het perceel ligt een veel gebruikt recreatief fietspad. Nieuwe natuur- en landschapselementen, mede gericht op de zeldzame struweelvogels en koeien in de wei maken het landschap een stuk aantrekkelijker. Jack Verhulst: “Dit bood de kans om een bedrijfsnatuurplan op te stellen rond de nieuwvestiging van het bedrijf. We maakten samen met het Coördinatiepunt Landschapsbeheer het ontwerp voor de inrichting en ik ging met het plan lobbyen bij de politiek. Uiteindelijk konden we in 2006 starten met de bouw.”
Stika
SUBSIDIEREGELING GROEN BLAUW STIMULERINGSKADER
Ludo van Beckhoven en Jack Verhulst
Vergoeding voor particulier landschapsbeheer Intussen was de gemeente Etten-Leur – aangestoken door het enthousiasme van Brabants Landschap – gestart met de regeling Particulier Landschapsbeheer, de voorloper van het Stika. Deze regeling vergoedde de aanleg en tien jaar onderhoud van de nieuwe landschapselementen bij de familie Verhulst. Ludo van Beckhoven, gemeente Etten-Leur: “Particulier landschapsbeheer is altijd op vrijwillige basis. Met een aantrekkelijke regeling trek je mensen over de streep. Ons gemeentebestuur zag dat al vroeg. Het is fijn dat de deskundige veldcoördinatoren van de ANV’s ons hierbij ontzorgen. Zij spreken de taal van de boer.”
Jack Verhulst: “Niemand kan het landschap beter beheren dan de boer. Wij maakten een ontwerp waarbij de landbouw geen last heeft van de natuur en de natuur zich in alle rust kan ontwikkelen.”
Resultaat Vele vrijwilligers hielpen mee om de nieuwe natuur- en landschapselementen aan te leggen. Het resultaat mag er zijn: 3 poelen, een natuurvriendelijke oever van 350 meter, 3000 nieuwe bomen en struiken, 30 knotwilgen en een hoogstamfruitboomgaard. Dit alles omzoomd door bloemrijke randen.
17
Cultuurhistorische elementen op een modern en duurzaam bedrijf
Op de biologische boerderij de Janmiekeshoeve van de familie Heesakkers in Mariahout is goed te zien hoe landschapselementen zich in een modern en duurzaam bedrijf laten inpassen. John en Angelique Heesakkers scheppen zo kansen voor de typische soorten van het agrarische cultuurlandschap: kievit, patrijs, steenuil en boerenzwaluw. Tegelijkertijd creëren ze een aantrekkelijk landschap om in te wonen, te werken en te recreëren.
18
Omschakeling naar biologisch Naar aanleiding van gewijzigde omstandigheden stelde de familie Heesakkers zich de vraag: Hoe nu verder? Angelique Heesakkers: “Door extra grond in eigendom en pacht te krijgen, konden we ons bedrijf extensiever maken. We zijn toen gaan onderzoeken of biologische landbouw voor ons bedrijf economisch haalbaar zou zijn. In 2011 startten we met het omschakelingstraject en in 2013 leverden we de eerste biologische melk aan de fabriek.”
Stika
SUBSIDIEREGELING GROEN BLAUW STIMULERINGSKADER
Legenda Solitaire- of laanboom Legenda Solitaire- of laanboom
Struweel
Struweel
Akkerflora en faunarand
Akkerflora en faunarand
Bedrijf
Bedrijf
Poel Poel
Knotwilgen
Knotwilgen
Natuuroever Wandelpad
Natuuroever
Hoogstamfruitbomen
Wandelpad
Hoogstamfruitbomen
John Heesakkers: Landschappelijk fraaier
“We willen een positieve
Tegelijkertijd wilde de familie Heesakkers hun bedrijf met een beheeroppervlakte van 40 hectare landschappelijk fraaier maken en toegankelijk voor belangstellenden. John Heesakkers: “Doordat de percelen op zowel hoge als lage grond liggen, bleek er heel wat mogelijk. De gemeente Laarbeek stelde zich hierbij erg positief op. In het ontwerp hebben we de cultuurhistorische achtergrond van de hoeve heel bewust meegenomen.” Op grond in eigendom werden blijvende elementen aangelegd, op grond in pacht tijdelijke elementen, zoals akkerranden. Dit gebeurde met de hulp van vrijwilligers van het Laarbeeks Landschap en de weidevogelbescherming. Zij hielpen ook mee bij het maken en plaatsen van poorten en banken en het aanbrengen van zwaluwdraden.
bijdrage leveren aan de biodiversiteit en laten zien dat cultuurhistorie, natuurbescherming en ondernemen prima hand in hand kunnen gaan.”
Resultaat Elementen die met de Stikaregeling tot stand kwamen zijn houtsingels, bomenrijen, knotbomen, flora- en faunaranden, wandelpaden en een grote weidevogelpoel.
19
Agrariërs realiseren ecologische verbindingszone In het voorjaar van 2014 vond de feestelijke opening plaats van de ecologische verbindingszone (EVZ) langs de Laarakkerse Waterleiding. Een uniek project, waarbij acht agrariërs, ANV-Raamvallei, ZLTO-afdeling Cuijk, gemeente Cuijk, waterschap Aa en Maas, Dassenwerkgroep Brabant, provincie, Staatsbosbeheer en Brabants Landschap samenwerkten.
De kracht van samenwerking De kracht achter het slagen van dit project is de samenwerking tussen de verschillende partijen. Gerald Willemsen: “Het feit dat de gemeente Cuijk al haar losse pachtgronden beschikbaar stelde voor aankoop of pacht, maakte het voor boeren aantrekkelijk om deel te nemen. Het project kwam van de grond door de kosten te delen. Met Stikagelden, maar bijvoorbeeld ook met geld voor de natuurcompensatie van een nabijgelegen bedrijventerrein.” Marieke Peeters Weem, betrokken agrariër: “Boeren en andere grondeigenaren werken graag mee aan het verfraaien van het landschap. Het feit dat we via het Stika de grond in eigendom houden en zelf het beheer mogen doen, is heel fijn.”
20
Stika
SUBSIDIEREGELING GROEN BLAUW STIMULERINGSKADER
Aanleg en beheer door boeren De verbindingszone langs de Laarakkerse Waterleiding was de eerste EVZ in Brabant die met de Stikaregeling door agrariërs zelf werd gerealiseerd. De EVZ werd zo optimaal mogelijk ingericht voor soorten als de kamsalamander, de das, de modderkruiper en struweelvogels. De betrokken agrariërs zijn zelf verantwoordelijk voor het onderhoud van de natuur- en landschapselementen op hun perceel. Waterschap Aa en Maas en ANV-Raamvallei begeleiden hen hierbij. Joost Rooijakkers, Waterschap Aa en Maas: “Binnen dit project hebben we veel met elkaar gesproken. Daardoor hebben we onderling veel meer begrip gekregen voor elkaars belangen.”
Emile Arts, Gerald Willemsen, Joost Rooijakkers en Marieke Peeters Weem.
Joost Rooijakkers: “Zonder de inbreng van de boeren, hadden we deze EVZ niet kunnen realiseren.”
Resultaat De acht agrariërs realiseerden samen zo’n 2,5 kilometer EVZ met natuurvriendelijke oevers met een grote variatie aan plantensoorten, amfibieënpoelen, hagen en struwelen. Emile Arts, betrokken agrariër: “Je ziet dat er nu ook veel meer mensen wandelen in het gebied. Dat vind ik mooi om te zien.”
21
Uit liefde voor het buitengebied Stan Kerkhofs kocht in 2005 in Oirschot een langgevelboerderij uit begin 1700 met 1,8 hectare grond. Hij herstelde de boerderij en het omliggende landschap met veel respect voor de geschiedenis. Dit project is één van de grotere particuliere Stika-projecten in Brabant.
Kleinschalig hoevenlandschap Stan Kerkhofs: “Mijn vrouw en ik houden echt van het buitengebied. Bij deze boerderij hoort een bepaald landschap. Dat wilden we herstellen. Daarbij wilden we het kleinschalige hoevenlandschap van de Mortelen doortrekken naar hier. Voor ons inrichtingsplan hebben we oude kaarten erbij gepakt en het gebruik bekeken. Met houtwallen, poelen, heggen en het herstel van een oude vinkenbaan accentueren we de oude, oorspronkelijke structuur bij de boerderij.”
Stika als opmaat naar permacultuur Samen met het Coördinatiepunt Landschapsbeheer van Brabants Landschap brainstormde Stan over de inrichting van het perceel, de financiering en welke regelingen van toepassing waren. Hierbij kwam ook het Stika naar voren. Stan Kerkhofs: “Het Stika was voor ons een opmaat naar de permacultuur. We omarmen de Stika-elementen en ondernemen zo met de natuur. Met twee start ups produceren we nu voor 22 huishoudens groenten en fruit op basis van permacultuur. De Stika-elementen zijn dus niet alleen mooi, maar hebben ook een functie. De padden uit de poelen eten de slakken in de moestuin en de houtwallen bieden voedsel en beschutting voor vogels en andere dieren. Zo bouw je een ecosysteem, waarbij je samenwerkt met de natuur.”
22
Stika
SUBSIDIEREGELING GROEN BLAUW STIMULERINGSKADER
Goed voor natuur en mens Het terugbrengen van de oude landschapselementen bij de boerderij is goed voor het landschap en de biodiversiteit. Vlinders, bijen, mussen, patrijzen, hazen en steenuilen varen er wel bij. Net als waterdieren als de kleine watersalamander, groene en bruine kikker en straks misschien zelfs de boomkikker. Daarnaast is het herstel van het oude landschap ook fijn voor de mensen, die in het gebied wonen en recreëren.
Stan Kerkhofs: “Vanuit de permacultuur bezien is het Stika er niet alleen voor de natuur, maar ook voor de productie van gezond voedsel.”
Resultaat Bij dit project zijn geschoren hagen, struweelhagen en houtsingels aangeplant. Ook zijn twee poelen uitgegraven en zijn er rond een weiland en oude akker bloem- en kruidenrijke randen ingezaaid. Daarnaast werd een boomgaard met oude hoogstamrassen gerealiseerd.
23
Kleinschalig landschap en biologisch bedrijf versterken elkaar
Bij biologische boerderij ’t Schop in Hilvarenbeek brachten Jan en Cécile van den Broek het kleinschalige landschap terug dat van oorsprong voorkomt in het gebied tussen Esbeek en Hilvarenbeek. Hier is goed zichtbaar hoe het kleinschalige landschap, het biologisch bedrijf en de streekwinkel elkaar versterken.
24
Groene long Jan van den Broek: “Vanuit ons biologisch bedrijf doen we aan natuurbeheer voor diverse organisaties. Vanuit dat oogpunt was het heel logisch dat we het kleinschalige landschap uit de omgeving ook op ons eigen perceel zouden terugbrengen. Het aanplanten van meer groen paste ook perfect binnen de plannen van de gemeente, die een groene long wilde realiseren tussen de kernen Esbeek en Hilvarenbeek. Door de aanplant van een aantal authentieke, groene landschapselementen op het perceel van ’t Schop is in het gebied nu een mooie, groene strook ontstaan.”
Stika
SUBSIDIEREGELING GROEN BLAUW STIMULERINGSKADER
Mooi en functioneel
Tekenen dat het werkt
Jan en Cécile van den Broek plantten op hun perceel onder andere een aantal eiken en lindes. Dit ziet er landschappelijk mooi uit en is bovendien functioneel. De koeien en kalveren, die op het huisperceel lopen, kunnen hier bij warm weer de schaduw opzoeken. Rondom de percelen van ’t Schop zijn bloemrijke randen aangelegd. Deze stroken krijgen geen kunstmest, worden niet bespoten en worden slechts één keer per jaar gemaaid, zodat deze gaan verschralen. Ook zijn er houtsingels geplant, die beschutting en broedgelegenheid bieden aan vogels en kleine zoogdieren.
Jan van den Broek: “We hebben als doel om de biodiversiteit zoveel mogelijk in stand te houden en waar het kan te verhogen. We hebben kolen en prei staan. Je ziet bijvoorbeeld dat de kolen die in de buurt van de houtwallen staan veel minder aangevreten zijn dan de rest. Daarnaast werd in het gebied de koninginnepage gesignaleerd en komen er diverse patrijzen voor. Een teken dat het werkt.”
Jan van den Broek: “De Stika-elementen zorgen voor een aantrekkelijke inrichting van ons perceel, zijn goed voor het welzijn van de koeien en zorgen voor beschutting voor vogels en kleinere zoogdieren.” Resultaat Bij ’t Schop werden met Stikagelden bomenrijen en solitaire bomen geplant, bloemrijke randen aangelegd en houtsingels en struweel geplant. De biodiversiteit in het gebied is toegenomen.
25
Mooie doorkijkjes en prachtige kleuren
Peter Kerkhofs heeft als particuliere grondeigenaar ruim 3 hectare in beheer in het beekdal van de Groote Aa in de gemeente Heeze-Leende. In 15 jaar tijd vormde hij zijn percelen om tot een bijzonder landschap met mooie doorkijkjes en prachtige kleuren. Peter is ook heel actief bij de plattelandsvereniging Hei, Heg en Hoogeind.
26
Goed voorbeeld geven Op de vraag waarom hij dit doet, antwoordt Peter Kerkhofs lachend: “Als je verkondigt dat het wenselijk is dat agrariërs meer aan ‘natuurbeheer’ doen, dan moet je zelf wel het goede voorbeeld geven. Ik ben 15 jaar geleden gestart met agrarisch natuurbeheer en heb in de loop der jaren steeds meer percelen en landschapselementen toegevoegd. Het in overleg bekijken van de mogelijkheden met partijen als Brabants Landschap en het Waterschap vind ik erg inspirerend. Ik geniet hier zo van dat ik me inmiddels ook beroepsmatig ben gaan bezighouden met landschapsontwikkeling.”
Stika
SUBSIDIEREGELING GROEN BLAUW STIMULERINGSKADER
Mooie landschappen creëren Door op de juiste plaats singels aan te leggen, ontstaan mooie doorkijkjes. Zo creëerde Peter mooie landschappen, die vanuit verschillende posities heel andere vergezichten geven. Het gebruik van verschillende soorten struiken zorgt in het najaar voor een prachtig kleurenpalet. Peter Kerkhofs: “Ik doe dit niet persé om het landschap van vroeger te herstellen. Oude, kleinschalige cultuurlandschappen vindt bijna iedereen mooi, maar het moet ook beheersbaar blijven. Met wat fantasie en improvisatie kan dat prima. Zelf ben ik ook altijd erg geïnteresseerd in de ontwikkeling van flora en fauna. Zo zie je dat bij het juiste beheer na verloop van tijd bijvoorbeeld de pinksterbloem weer massaal op het perceel verschijnt. Dat geeft toch een geweldig voorjaarsgevoel!”
Resultaat Peter Kerkhofs legde op zijn percelen onder andere twee poelen aan. Ook plantte hij knotbomen, elzensingels, hoogstam fruitbomen en hagen. Hij voert op de percelen een hooilandbeheer uit en bemest al jaren niet. Dit resulteerde in een heel soortenrijk hooiland met onder andere de rietorchis. Het gebied is inmiddels zeer rijk aan amfibieën. Denk aan de groene kikker, kleine watersalamander, alpenwatersalamander, bruine kikker en gewone pad. Ook de zeldzame moerassprinkhaan heeft hier zijn biotoop gevonden.
Peter Kerkhofs: “Agrarische Natuurverenigingen (ANV’s) en Plattelandsverenigingen (PLV’s) kunnen een belangrijke rol spelen bij de instandhouding en ontwikkeling van een mooi landschap. Als zij er, als lokale partij actief aan trekken, worden mensen enthousiast en gaan ze deelnemen.”
27
Nieuw leefgebied voor de grote modderkruiper In Aarle-Rixtel is in 2015 met Stikagelden een weilandje omgevormd tot een waar paradijs voor amfibieĂŤn, libellen, struweelvogels en een wel heel bijzondere vissoort: de grote modderkruiper.
Brede modderkruipersloot Carlie Leenders, hobbyboer in Aarle-Rixtel, had bij een buurman iets gehoord over het Stika. Het leek hem wel wat om een deel van zijn grond in het beekdal van de Schevelingsche Loop te verfraaien met een poel. Daarom zocht hij contact met Martien Vinken, veldcoĂśrdinator voor het Stika. Omdat Martien wist dat het waterschap jaren eerder al een aan het perceel grenzende grondstrook had ingericht als ecologische verbindingszone, nam hij contact op met Marcel Cox van Waterschap Aa en Maas. Marcel vertelde dat in het smalle loopje van de Schevelingsche Loop DNA-sporen waren aangetroffen van de grote modderkruiper. Toen nader onderzoek door RAVON en IVN aantoonde dat de soort in een nabijgelegen zijsloot van de Schevelingsche Loop daadwerkelijk voorkwam, leidde dit tot de suggestie om een dichtgegroeid slootje op het perceel van Carlie Leenders om te vormen tot een brede modderkruipersloot.
28
Grote modderkruiper De grote modderkruiper, ook wel weeraal genoemd, is een Rode lijstsoort en komt nog maar op enkele plekken in Brabant voor. Zoals de naam al zegt houdt deze vis van watertjes en sloten met veel waterplanten en een modderige bodem.
Stika
SUBSIDIEREGELING GROEN BLAUW STIMULERINGSKADER
Inrichtingsplan Het Coördinatiepunt Landschapsbeheer van Brabants Landschap maakte hiervoor een inrichtingsplan. Belangrijk onderdeel was de modderkruipersloot van 4 x 180 meter. In deze sloot zitten diepere en ondiepere gedeelten met kuilen. Dit zorgt ervoor dat ook bij laag water nog kleine poelen met water blijven staan. Het wachten is nu op de eerste melding van de grote modderkruiper in de sloot …
Legenda
Struweel Struweel Elzensingel Elzensingel Bloemrijke rand Bloemrijke rand Legenda Poel Poel Struweel
Elzensingel
Knotwilgen Knotwilgen Bloemrijke rand
Houtsingel Houtsingel Poel Knotwilgen
Modderkr. sloot Modderkruiper sloot Houtsingel
Modderkr. sloot
Carlie Leenders: “Door de Stikaregeling grond anders in richten om mee te werken aan de instandhouding van een zeldzame soort zoals de grote modderkruiper.”
Resultaat
Ec ol og
isc
he
ve rb in d
in g
sz oEnc eolog
isc
he
ve rb
in d
in gs zo ne
kon ik een deel van mijn
Bij dit project is 2500 vierkante meter landbouwgrond omgezet in natuur. Daarop zijn een brede sloot voor de modderkruiper, een poel voor amfibieën, een bloemrijk overhoekje, een elzensingel en een struweelhaag gerealiseerd.
29
Prachtig natuurproject langs de Gender
In de periode 2010 – 2014 realiseerden de gemeente Eersel, Waterschap De Dommel, zes particuliere grondeigenaren, Defensie en provincie een prachtig natuurproject met de ecologische verbindingszone (EVZ) langs de Gender.
30
Landschapselement met beleving
Constructieve samenwerking
Om het beekdal van de Gender aantrekkelijker te maken, zijn meanders en natuuroevers aangelegd. Ook zijn er diverse poelen gegraven, bosjes aangeplant en bloemrijke randen ingezaaid. Daarnaast stelde Waterschap De Dommel het schouwpad langs de Gender als laarzenpad beschikbaar voor recreatief medegebruik. Hierdoor ontstond er een aantrekkelijke wandelroute van 3,5 kilometer, die via een bruggetje over de Gender meteen vanuit de aangrenzende wijk bereikbaar is.
Noud Janssen: “Bij dit project is heel creatief en constructief samengewerkt met particuliere grondeigenaren. Zij stelden 2,5 hectare grond beschikbaar. De grote bereidheid van mensen om mee te werken, gecombineerd met de mogelijkheid om gronden te ruilen, zorgden ervoor dat dit project van de grond kwam.”
Stika
SUBSIDIEREGELING GROEN BLAUW STIMULERINGSKADER
Meerdere doelen
Zwaan kleef aan
Monique Claassen, gemeente Eersel: “Bij dit project kwamen een aantal zaken samen. Zo lag er onder andere een opgave om een EVZ te realiseren langs de Gender en wilde de Dorpsraad van Steensel de leefbaarheid in de kern verbeteren. Dit betekende dat we naast een bijdrage van de gemeente, het waterschap en het Stika ook provinciaal geld (van Mooi Brabant) en Europees geld konden inzetten. Daarbij had Defensie nog een natuurcompensatieverplichting. Zij stelden in ruil voor de uitbreiding van de kazerne in Oirschot een perceel beschikbaar, dat ze inrichtten met natuur. Een belangrijke stapsteen in de EVZ.”
Marinka de Wit, Waterschap De Dommel: “Doordat we met het Stika aan de slag waren, kwamen er ook andere zaken in beweging. Je kreeg een soort zwaan kleef aan effect. Zo is bijvoorbeeld ook een knuppelpad gerealiseerd in het broekbos. En het totale project is nog steeds in ontwikkeling. Als partijen willen aansluiten, dan is dat nog altijd mogelijk!”
Monique Claassen, Marinka de Wit en Noud Janssen
Monique Claassen, gemeente Eersel: “Als je ziet hoeveel goeds er gerealiseerd wordt met het Stika, dan is het echt belangrijk dat de regeling ook in de toekomst blijft bestaan. Zeker ook in het licht van de Resultaat In het totaalplan zijn 6 projecten via het Stika gerealiseerd. Ruim een half hectare is beplant met inheemse bomen en struiken voor houtsingels en bosjes, 3 poelen zijn aangelegd, 87 laanbomen zijn aangeplant, bijna vierduizend vierkante meter is ingezaaid met inheemse kruiden en er zijn natuurvriendelijke oevers langs de Gender aangelegd.
monitoringsresultaten. Er is zelfs meer effect bereikt dan verwacht.”
31
Verbetering landbouwstructuur en landschap Melkveehouder Kees Fonken nam deel in een project waarin diverse boeren met hun landschapsplannen op elkaar aansloten. Zo was het mogelijk om een relatief groot gebied aan elkaar te koppelen en in te richten met landschapselementen. Bij het project waren de gemeenten Tilburg en Oisterwijk, Brabants Landschap, Waterschap De Dommel, Het Groene Woud, ZLTO en diverse boeren betrokken.
Plus op de Stikaregeling Kees Fonken: “Wij hadden met drie collega-boeren al landschapsplannen laten maken voor onze percelen in het kader van het Deltaplan Landschap Moerenburg. Binnen dit plan konden we ook gronden ruilen en aankopen. Zo kon tegelijkertijd een verbetering van de landbouwstructuur en het landschap gerealiseerd worden. Hoe meer een bedrijf aan natuur deed, hoe meer vergoeding het kreeg. Hierbij telde het bijvoorbeeld ook mee als je de koeien in de wei liet lopen.�
Aantrekkelijker gebied Op de gronden die de boeren bij deze ruil hadden gekregen, legden ze een aantal Stika-elementen aan. Zo ontstond onder andere een strook groen langs het water, die diverse poelen met elkaar verbindt. Verder werd de afspraak gemaakt dat de gronden in het tussenliggende gebied extensief beheerd zouden worden. In de kruidenrijken randen komen veel soorten bloemen en insecten voor. Dit alles maakt het gebied tussen Oisterwijk en Tilburg een stuk aantrekkelijker om te fietsen en te wandelen.
32
Stika
SUBSIDIEREGELING GROEN BLAUW STIMULERINGSKADER
Past in de bedrijfsvoering Kees Fonken: “De genomen maatregelen passen goed in onze bedrijfsvoering. We willen zoveel mogelijk gronden zelf beheren en zoveel mogelijk zelfvoorzienend zijn in onze voervoorziening. Jongvee heeft harder, grover gras nodig. Extensief beheer past daar prima bij. Daarnaast creëren we met de deelname aan het Stika ook goodwill.”
Legenda Solitaire- of laanboom Legenda
Solitaire- of laanboom Houtsingel Houtsingel Bloemrijke rand
Bloemrijke rand Poel
Poel
Kees Fonken: “Dit is een goede manier om boer en burger te verbinden. Mensen spreken regelmatig hun waardering uit voor wat we gedaan hebben.” Resultaat Bij dit project werden op het perceel van Kees Fonken een bloemrijke rand en kruidenrijke zoom ingezaaid, een kikkerpoel aangelegd, knotbomen en houtsingels aangeplant en een perceel extensief beheerd grasland gerealiseerd. Bij collega-boeren werden verder ook nog natuuroevers en poelen aangelegd, elzensingels en bosjes aangeplant, bloemrijke randen ingezaaid, knotbomen geplaatst en wandelpaden gerealiseerd.
33
34
colofon Samenstelling en eindredactie Coördinatiepunt Landschapsbeheer en ComCompany Foto’s Carlo Braat, Arthur de Bruin, Harry Fiolet, Erik de Jonge, Henk Pijnenburg, Marco Renes, Emiel Rijken, Martien Vinken, Gerald Willemsen, Shutterstockx Inrichtingsplannen Projectbureau Orbis Vormgeving Studio x-hoogte, Tilburg Drukwerk Q-Promotions Uitgave Haaren, februari 2018 Brabants Landschap Coördinatiepunt Landschapsbeheer Postbus 80, 5076 ZH Haaren Telefoon: 0411-664010 info@brabantslandschap.nl www.brabantslandschap.nl
10 JAAR
Stika
SUBSIDIEREGELING GROEN BLAUW STIMULERINGSKADER