natuurgids
Brabant Buiten 9 g e b ie d e n + 10 0 p ra c h ti g g e ĂŻl lu s tr e e rd e ic o n e n
Brabantse Wal
2
Brabantse Wal
Plaats in dit vlak je telefoon en beleef dit gebied
3
Tholen Brabantse Wal
Halsteren
BERGEN OP ZOOM 13
2 1 8
7
3
10
11
4
Hoogerheide Rilland
4
5
Brabantse Wal
1
Weervisserij
2
Zeearend |
3
Lepelaar
4
Vogelkijkhut De Traan
5
Scheldevanger
6
Woensdrechtse Duintjes
7
|
72
MARKIEZAATSMEER
ROOSENDAAL MARKIEZAATSMEER
72
MARKIEZAATSMEER
72
Wouw Heerle
8
12 9
Huijbergven 6
Hildernisse
|
Park
|
|
|
MARKIEZAATSMEER
|
MARKIEZAATSMEER
72
Nispen
72
|
72
AUGUSTAPOLDER
MATTEMBURGH
Essen
Furst Pucklerbed
|
MATTEMBURGH
11
Bosreservaat
|
12
Mierenleeuw
|
BORGVLIETSE DUINTJES
Boommarter
|
ZOOMLAND
13
72
72
MATTEMBURGH
MATTEMBURGH
Moerasandijvie
10
9
|
MATTEMBURGH
72
72
72
72
Wildert
5
Brabantse Wal DICHTER BIJ DE ZEE DAN JE DENKT Van de 18.300 hectare (= 183 km²) die Brabants Landschap verspreid over de provincie bezit, ligt dik 3.400 hectare (34 km²), dat is bijna één vijfde, op en aan de voet van de Brabantse Wal: een kostbaar bezit, vanuit oogpunt van zowel natuur als cultuur. Beide tonen zich hier op hun fraaist, van zichtas tot moeras, van Zeezuiper tot zwarte zwaan. In tegenstelling tot wat wel eens wordt gedacht, zijn beide, natuur en cultuur, Brabants Landschap even dierbaar. Het atlasblok (denkbeeldig blok op de kaart van 5 x 5 km) waarin het Markiezaatsmeer ligt, is het vogelrijkste van Nederland, in die zin dat er de meeste soorten vogels tot broeden komen. De stijltuin van Mattemburgh wordt gerekend tot de vijf belangrijkste van ons land. En zo kunnen we nog wel even doorgaan. Het is voorwaar geen klein bier wat Brabants Landschap onder de rook van Bergen op Zoom koestert. De mensen, de bewoners en de recreanten, willen we zoveel mogelijk laten meegenieten van ‘natuur en cultuur dichtbij huis.’
6
1
Brabantse Wal
Lepelaar Platalea leucorodia LEEFGEBIED:
intergetijdengebieden, zoetwatermoerassen, duinmeren, uiterwaarden VOEDSEL:
kleine visjes, garnalen, insecten(larven), waterslakken WANNEER TE ZIEN:
van maart tot oktober, overwintert voor de kust van West Afrika STATUS:
vrij schaarse broedvogel met landelijk Âą 3000 paar, verspreid over 50 kolonies ALGEMEEN:
bouwt zijn nest in bomen, struiken, riet of gewoon op de grond, zoals in het Markiezaatsmeer. Op het eiland de Spuitkop zitten ze immers veilig voor grondpredatoren als de vos. De zeearend, een vliegende predator, wordt verjaagd door de 1000-en meeuwen die ook op het eiland broeden.
7
Brabantse Wal
8
Brabantse Wal
Van zichtas tot moeras, van zeezuiper tot zwarte zwaan: chique en ruig kunnen wel degelijk samengaan. Een arend wordt verjaagd door meeuwen: hoor ze toch eens schreeuwen! Zacht klinken de tonen, uit de orangerie.
9
Een steilrand
wel spectaculair! En hij is ook lang, slingert zich over een lengte van 25 km van Ossendrecht in het zuiden naar Lepelstraat in het noorden. Een van de opvallendste ‘kapen’ in dit traject is de Kraaijenberg met een hoogte van 12,5 meter +NAP, wat wil zeggen ‘boven de zeespiegel’. En dan staat er ook nog eens een uitkijktoren van zo’n 10 meter hoog op, zodat je een prachtig uitzicht hebt over het aangrenzende Markiezaatsmeer, een van de Erik de Jonge allerrijkste vogelgebieden ‘Het ringen van de jongen moet van Nederland en zelfs héél snel gebeuren, anders raken ze West-Europa. Vergeet dus in een stress. vooral niet je verrekijker en Maar ook deskundig!’ vogelgids mee te nemen. Jaarrond zie je hier steeds weer andere vogels. Het mag welhaast een wonder heten dat zo’n rijk natuurgebied behouden kon blijven tussen de eerste (Rotterdam) en tweede (Antwerpen) havenstad van Europa, terwijl ook Bergen op Zoom zocht naar stadsuitbreiding.
De Brabantse Wal is een steile rand die vele duizenden jaren geleden is uitgesleten door de Schelde, die toen veel breder en wilder was dan nu. Tegenwoordig vormt deze ‘Wal’ een plotselinge overgang van de hoge zandgronden in Brabant naar de lage zeeklei in Zeeland: voor Nederlandse begrippen best
10
H o eve H il d e rni ss e Vroeger lag hier het dorp Hildernisse, met 300 huizen, een kerk en een klooster. Door stormvloeden is het in 1530 en 1570 weggevaagd. Hoeve Hildernisse, een langgevelboerderij uit het midden van de 18de eeuw, was tot het ontstaan van het Markiezaatsmeer in 1984 de laatste buitendijkse boerderij van Nederland. Het erf ervan wordt nog altijd omgeven door een vloedwal die bescherming moest brengen bij springtij. De boerderij zelf en het buitenterrein zijn van 2004 tot 2014 grondig gerestaureerd / gesaneerd. Al van ver zichtbaar is de vervanging van het pannendak door een rieten dak. Hildernisse heeft nu een nieuwe bestemming als vergaderlocatie en bed & breakfast. Die laatste functie heeft ook het onderkelderde bakhuis, waarvan er maar vijf zijn in Nederland. Aan de buitenkant van de zijgevel van de boerderij bevindt zich vanouds een nis met daarin een beeldje, dat uitkijkt op de voormalige Schelde. Lange tijd was het verkommerd. De
kop was afgebroken, maar aan de kledij was nog te zien dat het om een vrouwelijke heilige ging. De verleiding was groot om bij restauratie een Gertrudis - de plaatselijke heilige van Bergen op Zoom en vele dorpen in de omgeving - uit te beelden, maar wijselijk is daartoe niet overgegaan. De afgebroken kop droeg namelijk een kroontje en de enige vrouwelijke heilige die dat mag doen is Maria, de moeder Gods. Aan een beeldhouwer werd opdracht gegeven een nieuwe Maria met kindje Jezus op de arm te vervaardigen. Onze oud-voorzitter Peter van Wijmen heeft daar allemaal voor gezorgd. En zo kijkt Maria al weer 14 jaar uit over de (voormalige) Oosterschelde, zoals vanouds. Daarom wordt ze ook wel ‘stella maris’, ‘sterre der zee’ genoemd.
MARKIEZAATSMEER
7
W WW.HOE VE HILDE RNIS S E .COM
11
In de eerste helft van de 19de eeuw kocht de burgemeester van Bergen op Zoom, Petrus Cuypers, steeds meer gronden, zowel bos als cultuurland, aan onder Bergen op Zoom, waar zijn zoon Een vos eet zowat Louis vrolijk mee verder ging. Zijn alles, van kever tot kalf, moeder bracht hem op het idee er van een ree dan. een landgoed van te maken: daar Maar hij is waren nog wel een villa en park vooral verzot op voor nodig. Zo gezegd zo gedaan ‌ kadavers! en het geheel noemde hij naar zijn moeder, Maria van Mattemburgh: dåt was nog eens een zoon! Villa Mattemburgh, gebouwd tussen 1846 en 1853, is
12
Brabantse Wal
Vo ge lk ijk h u t De T raan
4
Deze vogelkijkhut uit 2008, net als het grootste deel van de Hogerwaardpolder gelegen in Zeeland, ligt verscholen in een kunstmatige ‘vliedberg’ van 16 meter rond, 22 meter lang en 3 meter hoog. Vliedbergen komen enkel voor in Zeeland, vooral op Walcheren en Zuid-Beveland. Van de oorspronkelijk 170 zijn er maar 32 die de gladstrijkerij van de ruilverkaveling hebben overleefd. We zijn er trots op daar met deze observatiepost één aan toe te voegen, weliswaar gestileerd en in een nieuw jasje. De heuveltjes werden van de 12de tot de 14de eeuw opgeworpen uit angst voor overstromingen en overvallers: de mensen konden er naartoe vluchten of ‘vlieden’. Er verrezen houten verdedigingstorens op met daaromheen een palissade en gracht. Vanuit de post heb je zicht op een van de vier herstelde kreken in deze polder, die pas begin 20ste eeuw op de schorren werd gewonnen. En dus een eeuw later alweer de bestemming natuur krijgt. De kreken zijn uitgegraven volgens hun oorspronkelijke loop en krijgen druk bezoek van leuke vogels als lepelaar, kluut en bruine kiekendief. En het wemelt in deze polder ook nog eens van de reeën en vossen, die zich zelfs overdag laten zien, de laatsten druk doende met de muizenjacht.
MARKIEZAATSMEER VOORJAARS T RE K: G RUT TO, TUR E L UUR ; DWAALG AS T : AME RIKAANS E O E V E R L O P E R
13
W A N D E L R O U T E S Start- en eindpunt Bezoekerscentrum De Kraaijenberg Adres Fianestraat 21, Bergen op Zoom Start- en eindpunt Orangerie Mattemburgh Adres Antwerpsestraatweg 181, Hoogerheide
2 @ ! ( Markiezaatsmeer
Legenda Parkeerplaats Bezoekerscentrum De Kraaijenberg Orangerie Mattemburgh
Wandelroutes Wandelroute 7,5 km Wandelroute 4,2 km Wandelroute 10 km Wandelroute 0,8 km Wandelroute 1,5 km
14
! @ # $ % ^ &
Uitkijktoren Vogelkijkhut Hoeve Hildernisse De Duintjes Lindonk Dal van de Blaffert Dubbele Dreef
Bergen op Zoom
Brabantse Wal
Molenbeek
! 1 ! ( ! .
P "
An tw erp
traa s es
A 58
tw e
Markiezaat
g
3 # ! (
7 & ! (
6 ^ ! (
P "
Blaffert
Landgoed Mattemburgh
! . P "
$ 4 ! (
5 % ! (
15
WEIDEVOGELBESCHERMING WEETJES: 70 WERKGROEPEN 400 VRIJWILLIGERS STEENUIL: 3200 KASTEN KERKUIL: 2300 KASTEN
Welke vogels?
Tot de weidevogels worden soorten gerekend waarvan (verreweg) het grootste deel van de populatie broedt in open boerenland. Het gaat om steltlopers als kievit, scholekster, grutto en tureluur, maar ook om zangvogels als veldleeuwerik en graspieper. Ze leggen hun eieren in een kuiltje op de grond, die na enkele weken uitkomen, waarop de jongen vrijwel meteen zelfstandig op zoek gaan naar voedsel. (Bij de zangvogels blijven ze nog enige tijd in het nest om gevoerd te worden.)
Kwetsbaar
Weidevogels broeden op bemeste percelen, maar daar vindt ook agrarische productie plaats, wat bewerkingen inhoudt als rollen, eggen, ploegen, zaaien, bemesten, maaien, spuiten en beweiden. Ze vinden plaats met grote machines en in korte opeenvolgende periodes. Dat maakt weidevogels zeer kwetsbaar. De kans dat nesten of jongen sneuvelen, is groot. Kortom, door de intensivering van de landbouw worden weidevogels in hun voortbestaan bedreigd.
Vooral de kuikens
Naar aanleiding van de alarmerende achteruitgang kwam er in 1994 een landelijk gecoördineerde vrijwillige weidevogelbescherming. Overal in het land werden weidevogelgroepen opgericht die succesvol bleken, niet in het minst door hun goede contacten met boeren, tenslotte de eigenaren en beheerders van het overgrote deel van het buitengebied. Dit blijkt wel uit een uitkomstpercentage van de nesten van 70% op beschermde percelen, tegen 5 à 10% op onbeschermde. Toch bleven de aantallen weidevogels teruglopen. Onderzoek wees uit dat dit niet kon liggen aan omstandigheden op de trek of in de overwinteringsgebieden. De oorzaken moeten wel degelijk gezocht worden in eigen land! Hoewel de weidevogelbeschermers een meer dan bevredigend uitkomstpercentage van de nesten halen, blijkt dat het daarna alsnog mis gaat: veel te weinig uitkomende kuikens halen de ‘vliegvlugge’ leeftijd. Daar wringt de schoen. Het moderne agrarische landschap biedt de kuikens te weinig opgroeimogelijkheden. Dekking en voedsel ontbreken er.
et debis auda volupta tibusae.Lor apienda benhget ipid milisqu iaecte quiatem. Et vel iumquo voluptat.Ebis a nobis plitat laborum solore voluptas et et harum id