Samen sterk voor het Brabantse Landschap

Samen sterk voor het Brabantse landschap!

COÖRDINEREN

INITIËREN

ADVISEREN

AAN DE SLAG

BESCHERMEN

VERBINDEN

MENSENWERK

ORGANISEREN

VRJIWILLIGERS

Colofon Uitgave Brabants Landschap Samenstelling en redactie Carlo Braat en Maureen Beckers Vormgeving Linda van Eijndhoven, x-hoogte Foto’s Brabants Landschap, Harry Fiolet, Dick Klees, Marco Renes, Huub Smeding Drukwerk Drukkerij Hendrix N.V.

Haal meer uit deze brochure met Layar Als u over een smartphone beschikt, kunt u met de app Layar een extra dimensie toevoegen aan deze brochure. Download de app, scan de pagina’s met het Layar-teken en laat u verrassen!

Inhoud Coördiner en, initiër en, a dviser en

2

Weidev ogels bescher men 4 Uilen bescher men 6 Zelf aan de sla g a ls pa r ticulier

8

Zelf aan de sla g a ls boer

10

Zelf aan de sla g a ls vr ijwilliger

12

Meten is weten

14

Het landscha p ver binden

16

Steun aan lok a le pr ojecten

18

F inanciële onder steuning

20

Spin in h et web

22

O nze m edewer k er s

24

W

Coรถrdineren ...

2

Medewerkers van het Coรถrdinatiepunt kennen het Brabantse Landschap als geen ander. Vanuit deze expertise geven zij advies aan boeren, buitenlui, gemeenten, waterschappen en recreatieondernemers.

initiëren, adviseren Sinds 1980 actief Omdat er meer aandacht moest komen voor de bescherming van het cultuurlandschap, werd in 1980 het Coördinatiepunt Landschapsbeheer in het leven geroepen, kortweg Coördinatiepunt.

Het Coördinatiepunt zet zich in voor een aantrekkelijk en vitaal cultuurlandschap. Een landschap met houtwallen, boomdijken, knotwilgen en boerenerven.

Een landschap waarin mensen, planten en dieren zich thuis voelen. Het Coördinatiepunt maakt onderdeel uit van Brabants Landschap.

i

Coördineren Het Coördinatiepunt is de spin in het web als het gaat om landschap- en soortenbescherming in Brabant. Vanuit een uitgebreid netwerk brengt het Coördinatiepunt partijen bij elkaar om samen projecten uit te voeren. Ook de coördinatie van een groot scala aan projecten met vrijwilligers van natuurverenigingen behoort tot het dagelijkse werk.

Initiëren Het initiëren van projecten en ideeën zit in het DNA van het Coördinatiepunt.

Zo stond het Coördinatiepunt aan de basis van een Brabantbrede subsidieregeling voor particulier landschapsbeheer: de Subsidieregeling Groen Blauw Stimuleringskader, kortweg STIKA. Ook voor de bescherming van typische boerenlandvogels ontplooiden wij al tal van initiatieven die tot een betere bescherming leiden.

Adviseren De medewerkers van het Coördinatiepunt kennen het landschap in Brabant als geen ander. Zij weten wat waar past en wat het oplevert voor landeigenaar en natuur. Vanuit deze expertise adviseert het Coördinatiepunt burgers, boeren en buitenlui, maar ook gemeenten, waterschappen en recreatieondernemers.

3

Weidevogels beschermen 4 Het aantal weidevogels daalt nog steeds.

Het aantal weidevogels daalt nog steeds.

In Brabant zijn ruim 1250 boeren en bijna 1000 vrijwilligers betrokken bij de weidevogelbescherming.

Bij weidevogels denk je niet meteen aan Brabant. Toch hebben we ook in Brabant een paar gebieden waar nog typische weidevogels broeden. Denk aan grutto, tureluur en wulp. En wat velen niet weten: Brabant is echt belangrijk voor de kievit. Maar liefst 20% van de landelijke populatie broedt in onze provincie! Weidevogels hebben het echter moeilijk. Ze zijn niet opgewassen tegen de veranderingen in de steeds intensievere landbouw. Hun aantal daalt nog steeds.

Vrijwilligers in het veld Weidevogels broeden op boerenland. Daarom trekken ieder voorjaar bijna duizend vrijwilligers het veld in.

Deze vrijwilligers hebben een neus voor het opsporen van nesten. Ze markeren en verleggen nesten zodat de boer deze bij het bewerken kan ontzien. Daarnaast maken ze afspraken met boeren om later te maaien en houden ze de ontwikkeling van de vogelstand goed in de gaten. Zonder de steun van vrijwilligers zou weidevogelbescherming gedoemd zijn te mislukken.

AAN NIEUWE VRIJWILLIGERS WORDT VIA CURSUSSEN DE BASISKENNIS EN TECHNIEK VAN WEIDEVOGELBESCHERMING UITGELEGD.

Samenwerken met boeren Willen we iets doen voor de weidevogels? Dan moeten we boeren enthousiast maken om deze vogels te beschermen.

Een praktische aanpak is daarbij het meest succesvol. In Brabant zijn ruim 1250 boeren actief betrokken bij weidevogelbescherming. Ze sparen nesten, maaien later, zaaien randen in en laten soms greppels vollopen met water. Om echt effect te bereiken, startten we in 2010 in een aantal gebieden met ‘collectief weidevogelbeheer’. Bij collectief weidevogelbeheer maken we samen met de boeren een plan met een mix van beheervormen die belangrijk zijn voor weidevogels.

5

Uilen beschermen 6

Steenuil en kerkuil doen het weer steeds beter in Brabant dankzij  72 uilenwerkgroepen met 1.000 vrijwillige uilenbeschermers  5.000 families met uilenkasten op hun erf  6.500 biotoopverbeterende projecten

UilenbeschermingBrabant

www.brabantslandschap.nl/zelf-aan-de-slag/natuurwerkgroepen

Bescherming is pure noodzaak Lange tijd ging het in onze provincie niet goed met de kerkuil en de steenuil. Het is een geweldige opsteker dat deze soorten het tegenwoordig steeds beter doen in Brabant. Dit komt in de eerste plaats doordat vrijwillige uilenbeschermers zo’n 5.500 nestkasten op geschikte plekken plaatsten en onderhouden.

Gemiddeld broeden jaarlijks zo’n 1.000 uilenpaartjes in een nestkast. Zonder nestkasten zouden er nu nauwelijks meer kerk- en steenuilen zijn. Ook een goede leefomgeving rond de broedplek van de uil is belangrijk. Inmiddels zijn al 6.500 projecten uitgevoerd ter verbetering van zijn biotoop.

Provinciaal netwerk De 72 uilenwerkgroepen in Brabant vormen de kern van het beschermingsnetwerk voor steen- en kerkuil. De werkgroepen hangen nestkasten op, controleren de kasten op broedende vogels en maken de kasten vaak ook nog schoon voor de ‘gastgevers’. Nestkasten hangen vaak hoog in een schuur of boom.

Om ervoor te zorgen dat het hangen en onderhouden van nestkasten veilig gebeurt, zorgt het Coördinatiepunt voor veiligheidsmateriaal. Het Coördinatiepunt presenteert de resultaten van de uilenbescherming jaarlijks in het ‘uilenjaarverslag’.

Ruim 5.000 gastgevers!

De bescherming van uilen kan op veel steun rekenen. In Brabant hebben ruim 5.000 families een nestkast op hun erf. Deze families noemen we gastgevers.

De gastgevers ontvangen zo’n 10 keer per jaar een nieuwsbrief van het Coördinatiepunt. Om de paar jaar organiseert het Coördinatiepunt ook een informatieve bijeenkomst voor alle gastgevers.

7

Zelf aan de slag ...

8

Kijk in onze brochures voor praktische tips over het aantrekken van uilen of zwaluwen.

U kunt zelf van alles doen om de natuur als buur te krijgen.

Laat u vooral inspireren door streekeigen elementen.

Natuur dichtbij huis, ja zeker ‌ Wilt u natuur dichtbij huis? Dan kunt u van alles doen om de natuur als buur te krijgen. In een kleine tuin plant u bijvoorbeeld een vlinderstruik, hangt u nestkastjes of plaatst u een klein insectenhotel. Een groter erf biedt uiteraard meer mogelijkheden. Hier is het mogelijk om een vogelbosje of boomgaardje aan te planten, een kikkerpoel aan te leggen of in een schuur een nestkast te hangen voor de mysterieuze kerkuil.

Dit zijn zomaar wat mogelijkheden. Laat u vooral inspireren door streekeigen elementen.

Een uilenerf Wilt u ook een kerkuil op uw erf of liever ons kleinste uiltje: de steenuil? Kijk dan in onze brochure, waarin u allerlei tips vindt om uw erf uilvriendelijker te maken.

als particulier .

Een thuis voor zwaluwen Wie kent ze niet? Boerenzwaluw en huiszwaluw horen bij bebouwing in het buitengebied. De boerenzwaluw vertoeft vrijwel altijd op erven met vee. De huiszwaluw zit vaker aan de rand van dorpen. U kunt ze simpel helpen. Met kunstnesten, een modderpoeltje voor bouwmateriaal of een plankje onder een balk. En voor de boerenzwaluw niet te vergeten een opening om door naar binnen te vliegen. In onze zwaluwenbrochure vindt u praktische tips.

Wilt u weten wat voor u het beste past? Bekijk de inspirerende voorbeelden op onze website. www.brabantslandschap.nl/zelf-aan-de-slag/op-particulier-erf

9

Zelf aan de slag ...

10

Bloemrijke akkerranden zijn een lust voor het oog en helpen om voor de landbouw schadelijke insecten terug te dringen.

Het Coรถrdinatiepunt stelt samen met boeren bedrijfsnatuurplannen op.

Vergroening Natuur en landbouw geven samen vorm aan het platteland in Brabant. Voor een duurzame ontwikkeling van de landbouw zijn biodiversiteit en landschap belangrijk. ‘Vergroening’ van de landbouw zit dan ook nadrukkelijk in het Gemeenschappelijke Landbouwbeleid van Europa. Als boer kunt u op het erf aan de slag. Ook op landbouwgronden zijn volop mogelijkheden die goed inpasbaar zijn in de agrarische bedrijfsvoering, met name aan de randen van percelen.

Erfbeplanting Het erf is het visitekaartje van elk boerenbedrijf.

De groene aankleding van het boerenbedrijf werkt hierbij twee kanten op. De burger wil vooral een mooi plaatje. De boer wil vooral functionele erfbeplanting. Voor een boer moet het eigen erf dan ook praktisch en functioneel zijn ingedeeld.

als boer Inspiratie opdoen?

Bekijk alvast de mogelijkheden via drie interactieve voorbeeldbedrijven : www.brabantslandschap.nl/zelf-aan-de-slag/als-boer

Bloemrijke randen Als boer kunt u randen langs wei- of akkerlanden inzaaien met bloemenmengsels. Deze bloemrijke akkerranden zijn niet alleen voor mensen een lust voor het oog. Ook veel dieren profiteren hiervan. Vanuit deze randen dragen tal van nuttige insecten bij aan het terugdringen van voor de landbouw schadelijke insecten. Dit heet natuurlijke plaagbeheersing.

Bedrijfslandschapsplan Het Coördinatiepunt kan voor u als boer een bedrijfsnatuurplan opstellen. Samen brengen we dan de kansen voor natuur en landschap in beeld. Daarbij zoeken we ook naar beloningsregelingen (subsidies) om de gewenste ontwikkeling mogelijk te maken.

11

Zelf aan de slag ...

12

Nesten opsporen is een effectieve aanpak om weidevogels te beschermen.

Help ook mee het Brabantse Landschap te beschermen. Sluit u aan bij een van de 70 natuurwerkgroepen in Brabant.

Vrijwilligers maken het verschil In Brabant zijn maar liefst 1000 vrijwillige landschapsbeheerders, 750 weidevogelbeschermers, 250 uilenbeschermers en 60 vleermuisvrijwilligers actief. Dankzij deze vrijwilligers blijft het Brabantse landschap behouden.

Landschapsbeheerders Zagen, hakken, bomen planten … Allemaal nuttig werk om het Brabantse landschap te behouden. En dat werk in de buitenlucht is nog gezond ook! Het Coördinatiepunt ondersteunt meer dan 70 lokale natuurwerkgroepen, die actief zijn met het onderhoud van hun eigen landschap.

Vaak krijgen deze natuurwerkgroepen met hun enthousiasme ook gemeenten, waterschappen, ondernemers en agrarische organisaties mee.

Weidevogelbeschermers Nesten opsporen en daarna op de koffie bij een boer om afspraken te maken over het beschermen van deze nesten.

Dat is de taak van weidevogelbeschermers. Een effectieve aanpak. Dankzij dit werk zijn er nog altijd weidevogels te bewonderen in het Brabants buitengebied.

als vrijwilliger Uilenbeschermers De kerkuil en de steenuil zijn uit de gevarenzone.

Dat deze uilen niet langer met uitsterven worden bedreigd is te danken aan de vele vrijwilligers, die nestkasten plaatsen en controleren.

Vleermuisvrijwilligers In Brabant is een meldingsnetwerk voor de afhandeling van klachten over vleermuizen en steenmarters in gebouwen. Zo’n 60 vrijwilligers zijn opgeleid en ingeënt om de klachten die bij de deelnemende gemeentes binnenkomen af te handelen. Dit doen ze uiteraard ook met het oog op de bescherming van deze soorten.

Natuurwerkdag Jaarlijks is op de eerste zaterdag van november de landelijke Natuurwerkdag. Ook in Brabant helpen op deze dag veel mensen een handje mee in de natuur.

Doel van de dag is het landschap een grote opknapbeurt te geven en nieuwe vrijwilligers te werven.

13

Meten is ...

Ruim 20% van de landelijke kievitpopulatie broedt in Brabant.

14

Onderzoek voor de kievit

Vrijwilligers verzamelen veel nuttige gegevens over bijzondere soorten.

Naar een effectieve aanpak Ook in de natuurbescherming is de effectiviteit van maatregelen een belangrijk aandachtspunt. Het Coördinatiepunt initieert en ondersteunt onderzoek. Dit onderzoek wordt vooral uitgevoerd door vrijwilligers, maar ook door stagiaires en afstudeerders van diverse onderwijsinstellingen. Goede gegevens zijn cruciaal om uitspraken te doen over de groei van de populaties en de effectiviteit van maatregelen.

Gegevens vrijwilligers Vrijwilligers lopen niet zomaar door het veld. Ze verzamelen veel nuttige gegevens over het broedsucces van de uilen, de aantallen weidevogels en de ontwikkeling van soorten als grote gele kwikstaart. Het Coördinatiepunt verwerkt al deze gegevens in (jaar)verslagen.

weten Onderzoek kievit Brabant is belangrijk voor de kievit. Ruim 20% van de landelijke populatie broedt in onze provincie. De kievit broedt graag op maïspercelen. Op deze percelen moet de boer tijdens het broedseizoen echter veel werk verrichten. Daar is de kievit meestal niet blij mee. Doordat vrijwilligers nesten markeren, kunnen we veel nesten sparen. Ondanks dit alles loopt het aantal kieviten nog steeds terug. Daarom zette het Coördinatiepunt in samenwerking met boeren en vrijwillige weidevogelbeschermers diverse praktijkproeven op. Zo kunnen we kijken welke maatregelen het meest effectief zijn om meer jongen groot te brengen.

Akkervogels tellen In het West-Brabantse zeekleigebied zaaiden akkerbouwers de afgelopen jaren tientallen kilometers akkerranden in om het leefgebied van akkervogels te verbeteren. Denk hierbij aan veldleeuwerik, gele kwikstaart, graspieper en patrijs. Om de effecten van deze maatregel te meten, voert het Coördinatiepunt in het veld inventarisaties uit.

15

Het landschap ...

16

Het Coördinatiepunt streeft naar een mooi landschap Een landschap …  waarin boeren hun brood kunnen verdienen  waarvan iedereen kan genieten  waarin onze planten en dieren een plek vinden.

Groen-blauwe dooradering Houtwallen, bomenrijen en knotwilgen … Het karakteristieke kleinschalige landschap rond dorpen en beekdalen is vrijwel overal in onze provincie ‘uitgekleed’. Verspreid in het landschap liggen nog wel waardevolle authentieke elementen. Het verbinden van deze elementen door de aanleg van nieuwe streekeigen landschapselementen is een van de voornaamste opgaves van het Coördinatiepunt.

Ecologische verbindingszones Wegen voor de natuur. Daarover hebben we het als we over ecologische verbindingszones praten. In totaal willen we in Brabant ruim 1200 kilometer van deze verbindingszones realiseren. Het resultaat moet een aaneengesloten natuurnetwerk worden dat grotere natuurgebieden via deze ‘wegen’ verbindt. Zo kunnen planten en dieren zich door het landschap verplaatsen en kunnen we ze behoeden voor uitsterven.

verbinden R T 6500 projecten Sinds 1987 is er een provinciale subsidieregeling voor de aanleg van streekeigen landschapelementen. Via deze regeling zijn al ruim 6.500 projecten gerealiseerd. Hierbij gaat het om landschapselementen zoals kikkerpoelen, houtsingels en natuurvriendelijke oevers. Ook ecologische verbindingszones en de aanleg van faunapassages vallen onder deze regeling. Door deze projecten wordt het landschap zichtbaar mooier.

Stimuleringsregelingen Onze provincie heeft twee regelingen en een fonds om de aanleg van een groen-blauwe dooradering door derden te stimuleren:  Subsidieregeling Groen Blauw Stimuleringskader NoordBrabant  Subsidieregeling verbindingen en landschap Noord-Brabant  Groen Ontwikkelfonds Brabant Het Coördinatiepunt kent deze regelingen goed en kan grondeigenaren hierover adviseren.

17

Steun aan ...

18

Lokale energie faciliteren In de streek zelf moet de energie zitten om projecten op te pakken. Zonder deze energie lukt het niet om iets van de grond te krijgen. Het Coördinatiepunt kan lokale partijen zoals vrijwilligersgroepen, agrarische natuurverenigingen, dorpsraden, heemkundekringen, gemeentes en waterschappen ondersteunen om deze energie om te zetten in concrete projecten.

Biodiversiteit Een broedwand voor de oeverzwaluw, een muur voor solitaire bijen en een opgeknapte poel voor salamanders. Dit zijn enkele voorbeelden van de prachtige ‘LAL’-projecten, die in het buitengebied zijn gerealiseerd. Deze projecten hebben als doel om het leefgebied voor soorten van het Leefgebied Agrarisch Landschap (LAL) te verbeteren. Het idee ontstaat lokaal, het Coördinatiepunt begeleidt en provincie en Nationale Postcode Loterij financieren.

lokale projecten Een huiszwaluwkolonie in Sterksel, een van de 50 LAL projecten

Ommetjes Wandelen is zonder meer in. Maar de wandelaar die direct vanuit de eigen woonplaats het buitengebied in wil wandelen, trekt vaak aan het kortste eind. Veel onverharde paden over het boerenland zijn verdwenen. ‘Even een ommetje maken’ is er niet meer bij. De afgelopen jaren ontstond bij een grote groep mensen de behoefte om werk te maken van een netwerk van wandelpaden rond hun eigen dorp of stad. Zo werden de afgelopen periode tientallen nieuwe ommetjes gerealiseerd. Het Coördinatiepunt kan initiatiefnemers hierbij ondersteunen.

19

FinanciĂŤle ondersteuning 20

Brabant koploper!

De provincie Noord-Brabant heeft hart voor natuur en landschap. Zowel voor de grote natuurgebieden - het nationale natuurnetwerk - als voor het cultuurlandschap. Bij veel van de provinciale regelingen is het Coördinatiepunt betrokken. Daardoor kunnen wij vragen uit het veld over subsidiemogelijkheden goed beantwoorden.

Subsidieregeling verbindingen en landschap Noord-Brabant Met deze subsidieregeling kan de aanleg van landschapselementen zoals kikkerpoelen, houtsingels en natuurvriendelijke oevers worden gesubsidieerd. De regeling geldt ook voor de aanleg van faunapassages onder gemeentewegen.

Subsidieregeling Biodiversiteit en Leefgebieden Veel soorten - vooral boerenlandvogels - hebben het moeilijk. Zij kunnen wel een steuntje in de rug gebruiken. Het Coördinatiepunt zet het geld vanuit deze regeling vooral in voor kleine en grote soortbeschermingprojecten van (agrarische) natuurverenigingen.

Subsidieregeling Groen Blauw Stimuleringskader Noord-Brabant Deze regeling is er voor boeren en buitenlui die het landschap willen beheren en nieuwe landschapselementen willen aanleggen. In bijna alle Brabantse gemeenten is deze - voor ons land unieke - regeling opengesteld.

Groen Ontwikkelfonds Brabant BV Dit fonds kan financiële ondersteuning bieden bij de aanleg van ecologische verbindingszones. Deze zones verbinden natuurgebieden met elkaar, waardoor een robuuster natuurnetwerk en mooier landschap ontstaat.

Nationale Postcode Loterij Het Coördinatiepunt ontvangt jaarlijks een bijdrage van de Nationale Postcode Loterij (NPL). Het geld van de NPL zetten we in als ‘vliegwiel’ bij andere subsidieregelingen. Daarnaast gaat het geld ook regelmatig naar projecten, waar geen subsidieregeling voor bestaat. Vaak zijn dit initiatieven van lokale vrijwilligersgroepen.

21

22

Het Coรถrdinatiepunt werkt samen met provincie, gemeenten, waterschappen, vele vrijwilligers, particulieren, agrarische natuurverenigingen en vele anderen aan het behoud, de versterking en de ontwikkeling van het Brabantse cultuurlandschap.

Samenwerking stimuleert betrokkenheid, beleving en verantwoordelijkheid.

Spin ...

Agrarische Natuurverenigingen

Dorpsraden

Vrijwilligers Boeren Provincie

Het Coรถrdinatiepunt is actief op lokaal, regionaal en provinciaal niveau.

Dorpsraden Gemeenten

in het web Heemkundekringen Buitenlui

Landgoedeigenaren

Waterschappen Natuurverenigingen

Coรถrdinatiepunt Landschapsbeheer

Recreatieondernemers

23

24

Onze medewerkers ...

Marco Renes

Karel Voets Carlo Braat

Cyrille Larosch Ferdinand ter Schure

Arjen Stoop Emiel Rijken

Angela Huijden

Jochem Sloothaak

Jochem Sloothaak

Carlo Braat

Coรถrdinator soortenbescherming

Coรถrdinator Landschapsbeheer regio West

jsloothaak@brabantslandschap.nl

cbraat@brabantslandschap.nl

Marco Renes

Arjen Stoop

Gebiedsmedewerker soortenbescherming

Gebiedsmedewerker regio West

mrenes@brabantslandschap.nl

astoop@brabantslandschap.nl

Cyrille Larosch

Ferdinand ter Schure

Medewerker regelingen

Coรถrdinator Landschapsbeheer regio Oost

clarosch@brabantslandschap.nl

fterschure@brabantslandschap.nl

Emiel Rijken

Karel Voets

Coรถrdinator vrijwilligerswerk

Gebiedsmedewerker regio Oost

erijken@brabantslandschap.nl

kvoets@brabantslandschap.nl

Angela Huijden Secretaresse ahuijden@brabantslandschap.nl

Adres Brabants Landschap Coรถrdinatiepunt Landschapsbeheer Postbus 80, 5076 ZH Haaren Telefoon Coรถrdinatiepunt: 0411 - 66 40 10 Telefoon algemeen: 0411 - 62 27 75 info@brabantslandschap.nl www.brabantslandschap.nl

Bezoekadres Kasteelboerderij van Nemerlaer Kasteellaan 4, Haaren