Veronika Skouratovskaja_Ander(s) in Amsterdam

ANDER(S) IN AMSTERDAM

Amsterdam als kosmopolitische stad, mondiaal en lokaal

ANDER(S) IN AMSTERDAM Afstudeerproject 2018-2019 Student: Veronika Skouratovskaja Academie van Bouwkunst Amsterdam Studentnummer: 100623817 veronika.meijer@gmail.com Afstudeercommissie: Tess Broekmans, Urhahn - mentor Lada Hrsak, Bureau Lada - mentor/commissielid Annuska Pronkhorst, Crimson - commissielid 2

3

Amsterdam groeit met ca. 12000 inwoners per jaar. Deze groei wordt steeds meer afhankelijk van buitenlandse migratie. De duur van het verblijf varieert van permanente vestiging tot een kort werk- of studiegerelateerd verblijf. Amsterdam is een stad met een rijke immigratiegeschiedenis. Hoe kan deze stad (blijven) inspelen op de veranderende samenstelling van inwoners? Welke stedelijke omgeving zorgt ervoor dat verschillende groepen nieuwkomers in evenwicht met elkaar en oorspronkelijke bewoners samenleven zonder eigen identiteit prijs te geven?

Amsterdam is wereldwijd bekend als een kosmopolitische stad, maar wat is dat eigenlijk? Hoe ziet een kosmopolitische stad eruit? Kan een kosmopolitische stad worden gemaakt? Mijn afstudeerproject is mijn zoektocht naar de antwoorden op deze vragen vanuit mijn eigen migratieachtergrond en de fascinatie voor Amsterdam.

4

5

Inhoudsopgave Wat is een kosmopolitische stad en is deze maakbaar?

9

Onderzoek 13

Hoe maak je een kosmopolitische stad?

43 Grens in de stad - Kostverlorenvaart

Ontwerplocaties

46 65

Sloterkade 66 Havenstraat 84 Zimmerterrein 108 Piri ReĂŻsplein 124 Zoutkeetsplein 148 Pontsteiger 164 Stedelijke acupunctuur 184 Bouwen aan kosmopolitische stad Bronnen en literatuur

6

193 195

7

Wat is een kosmopolitische stad en is deze maakbaar?

Steden groeien door binnenlandse en buitenlandse migratie. Arbeidsmigranten, studenten, asielzoekers, expats – de een blijft, de ander vertrekt na verloop van tijd. Waar wonen deze mensen en hoe worden ze deel van de stad? Ondanks de aanzuigende werking, de spanning van het stadsleven, de ruimte voor diverse levensstijlen, ondernemerschap, opleiding en ontmoeting, zijn steden plekken waar nieuwkomers niet altijd welkom zijn, waar ze gedwongen worden om te vechten voor hun bestaansrecht en waar ze moeilijk in contact komen met de oorspronkelijke bewoners.

De vraag is actueler dan ooit. Nog maar kort geleden is minister Blok in de publiciteit gekomen met zijn ‘prikkelende’ uitspraken over de multiculturele samenleving. Hij zou geen voorbeeld kennen van een multiculturele samenleving waar de oorspronkelijke bevolking nog woont en waar een vreedzaam samenlevingsver-

8

band bestaat. Zeer recent is een studie van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid ‘De nieuwe verscheidenheid. Toenemende diversiteit naar herkomst in Nederland’ verschenen.

In deze studie wordt de herkomst niet meer afgeleid vanuit het postkoloniale en gastarbeidersperspectief, maar vanuit het diversiteitsperspectief. In het onderzoek zijn de gevolgen van de diversiteit onderzocht voor de sociale cohesie en de economie. Een interessante aanbeveling in het rapport is om de ‘publieke familiariteit’ te vergroten. Als mensen elkaar regelmatig in de publieke ruimte treffen kunnen ze ‘bekende gezichten’ voor elkaar worden, wat tot meer vertrouwen leidt en het veiligheidsgevoel.

De nieuwe verscheidenheid.

Toenemende diversiteit naar herkomst in Nederland, Den Haag: Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid

Roel Jennissen, Godfried Engbersen, Meike Bokhorst en Mark Bovens

DE NIEUWE VERSCHEIDENHEID Toenemende diversiteit naar herkomst in Nederland

9

Onderzoek voor Wittenburg, Amsterdam door bureau LADA + FABRICations in samenwerking met Rene Boer van Failed Architecture

Het onderzoek naar mogelijke ontwerpoplossingen is al gaande. In de publicatie Transnational Spaces: Edition Bauhaus Vol. 25 zijn de ruimtelijke configuraties die voortvloeien uit spanningen en conflicten op basis van concrete voorbeelden onderzocht. De opstellers trachten strategieën uit te werken om de problemen van stedelijke ontwikkeling op te lossen. Specifieke onderwerpen, beschouwd in termen van ontwerp, architectuur en kunst, omvatten call centers in Calcutta, vluchtelingenlocaties in Berlijn, markten in Istanbul, een boorinstallatie in de Noordzee en de internationale luchthaven van Frankfurt. Tijdens de internationale conferentie ‘Cities in Migration’ in Praag in 2016 zijn meerdere concrete voorbeelden van de huisvesting van arbeidsmigranten en vluchtelingen besproken. Eén van de voorbeelden is het project Carmel Place van nArchitects in New York waarin geëxperimenteerd wordt met micro-appartementen.

In Nederland onderzoeken Crimson Architectural Historians een ‘Stad van komen en gaan’. Voor de architectuur biënnale in Venetië ontwikkelde Crimson een tentoonstelling met als titel ‘A City of Comings and Goings’, die zich bezighoudt met migratie en de ruimtelijke impact ervan op West- Europese steden. Het onderzoeksproject van Crimson heeft geresulteerd in de publicatie ‘A City of Comings and Goings’, uitgekomen in juli van 2019. In het onderzoek worden niet enkel de vluchtelingen bekeken, maar ook alle ander stromen van migranten, zolas expats en internationale studenten. Bureau LADA en FABRICations, in samenwerking met René Boer van Failed Architecture hebben in het kader van het internationale sociale huisvestingsfestival 2017 het Wittenburg-gebied in Amsterdam onderzocht als een case study met als doel een speciale sociale zone te creëren in Amsterdam. In deze zone wordt aankomstruimte voor migranten

voorgesteld waarin het stimuleren van interactie tussen de nieuwkomers en de huidige bewoners centraal staat.

In veel onderzoeken en in de media wordt de aandacht vooral gevestigd op de zwakkere groepen nieuwkomers, zoals arbeidsmigranten en asielzoekers.

Deze groep is echter maar een klein deel van de totale groep nieuwkomers in steden.

Vanuit mijn eigen migratieachtergrond ben ik gefascineerd door de manier waarop nieuwkomers, alleenstaanden en gezinnen, hun weg in steden vinden, waar ze uiteindelijk landen en hoe ze hun leven vormgeven. Bestaat er een ideale mix van oorspronkelijke bewoners en nieuwkomers? Kan iemand zich in een andere stad thuisvoelen zonder verlies van nationale identiteit? Wat is een kosmopolitische stad en wie woont er?

Hoe ziet een kosmopolitische stad eruit?

EDITION BAUHAUS, Vol. 25: Transnational Spaces Regina Bittner / Wilfried Hackenbroich / Kai Vöckler (eds.)

A City of Comings and Goings, (2019) Crimson Architectural Historians 10

11

Onderzoek Definities Kosmopolitisme volgens stoïcijnen

Het kosmopolitisme is terug te voeren op Diogenes van Sinope (ca. 412 v.Chr.), De grondlegger van de Cynische beweging in het oude Griekenland. Van Diogenes wordt gezegd: “Gevraagd naar waar hij vandaan kwam, antwoordde hij: ‘Ik ben een wereldburger (kosmopolitês)’”.

De stoïcijnen, die later het idee van Diogenes opvatten en het ontwikkelden, benadrukten doorgaans dat elk mens “[woont] in twee gemeenschappen - de plaatselijke gemeenschap van onze geboorte, en de gemeenschap van menselijke argumenten en aspiraties”.

Diogenes van Sinope: “Ik ben een wereldburger.”

12

Kosmopolitisme volgens Paul Cliteur Het kosmopolitisme of wereldburgerschap betekent dat een mens zich verbonden voelt met alle andere mensen op de wereld. Die verbondenheid wordt door een kosmopoliet belangrijker geacht dan een loutere verbondenheid op lokaal, regionaal of nationaal vlak.

De Amerikaanse filosoof en psychoanalytica Elisabeth Young-Bruehl: ‘Er is geen intrinsiek conflict tussen het bouwen van sterke naties en het bouwen van internationale relaties en structuren.

Maar in de praktijk blijken deze krachten wel altijd een bron van conflict te zijn, en een belemmering voor kosmopolitisme.

Kosmopolitisme volgens Wikipedia Van kosmopolitisme is sprake als iemand een gevoel van verbondenheid met de mensheid in het algemeen ervaart, dat sterker is dan enig gevoel voor nationale of regionale identiteit. Een dergelijke verbondenheid wordt ook wel aangemerkt als wereldburgerschap. Kosmopolitisme gaat ervan uit dat culturen aan verandering onderhevig zijn en elkaar beïnvloeden.

13

Over migratie, open steden en steden voor mensen

‘Armoede en nood zijn huisgemaakt en niet geïmporteerd van buitenaf’, Charles Booth.

In het boek ‘Arrival City’ stelt Doug Saunders dat stedenbouwkundigen en overheden steden van aankomst te vaak definiëren als statische aanhangsels, kankergezwellen van anders gezonde steden. De stad van aankomst functioneert echter als een plek waar netwerken ontstaan en sociale mobiliteit ontwikkeld wordt.

Een groot deel van het succes of falen van een stad van aankomst heeft te maken met zijn fysieke vorm - de lay-out van straten en gebouwen, de verbindingen met de economische en culturele kern van de stad, de directe toegang tot de straat vanuit gebouwen, de nabijheid van scholen, gezondheidscentra en sociale voorzieningen, de hoge woningdichtheid, de aanwezigheid van parken

14

en neutrale openbare ruimtes, de mogelijkheid om een ​​winkel op de begane grond te openen en kamers toe te voegen aan een woning.

ders. Alleen landen met autoritaire regeringen - communistisch, fascistisch of autocratisch zijn erin geslaagd om het immigratieniveau te beheersen.

De huisvesting in de stad van aankomst is nooit gratis, of zelfs goedkoop, volgens Saunders. De prijs van een vierkante meter grond is vaak hoger in de sloppenwijk dan in een welvarende middenklassenbuurt. Aankomst is een dure investering.

De stad van aankomst is veel meer dan een stapel huizen. De bewoners zijn verbonden door complexe netwerken en gebruiken deze als bron van opwaartse mobiliteit. De stad van aankomst is geen statische, vaste plek.

Volgens Saunders moeten de buurten minder geordend, minder gepland, minder voorbestemd zijn. Belangrijk is om een buurtnetwerk te laten ontstaan: als je naar buiten gaat, ontmoet je mensen die het ook moeilijk hebben.

Debatten over immigratie houden zich te vaak bezig met vragen over wat er zou moeten gebeuren, wat zou moeten worden toegestaan; we besteden veel te weinig aandacht aan het plannen van wat er zal gebeuren, constateert Saun-

Doug Saunders, (2011) Arrival City How the Largest Migration in History is Reshaping Our World

In de essay ‘De Architectuur van migratie’ beschouwt Regina Brittner de invloed van migratie op architectuur. Architectuur veronderstelt houvast, deze is statisch. Migratie is verbonden met beweging en tijdelijkheid. Als de huidige vormen van stedelijkheid beïnvloed worden door migratie, moeten de architectuur concepten zich richten op stabiliteit, basis, duurzaamheid?

Kay von Keitz/Sabine Voggenreiter, Architecture In Context, Berlin: jovis Verlag GmbH 2014, The architecture of migration, Regina Brittner

15

Koloniale en post-koloniale steden geven inzicht in het verband tussen architectuur en migratie. Deze steden zijn vormgegeven door koloniale macht en getransformeerd onder invloed van dagelijks leven en adaptatie aan locale structuren. Post-koloniale steden worden gekenmerkt door pluralisme en diversiteit van bevolking.

In de publicatie ‘De buurt as jas’ stelt Saco Musters dat een buurt of het woonmilieu beter gezien kan worden als een soort jas, die past in een bepaalde fase van het leven, maar allengs te klein of te groot wordt, versleten raakt, of uit de mode verdwijnt, waarna een nieuwe jas moet worden gezocht. Dat betekent dat buurten niet allemaal ongeveer hetzelfde moeten zijn, maar juist heel gedifferentieerd, zodat ze de veranderende huishoudens kunnen accommoderen.

Wat belangrijker is, is dat er een voldoende breed palet aan woonmilieus

beschikbaar is, waar men naartoe kan verhuizen als de tijd rijp is; of die men weer kan verlaten als zich opnieuw een andere fase in het leven aandient. Menging is de optelsom van verschillende woonmilieus. Stabiele wijken lijken het ideaalbeeld, in plaats van dynamische wijken, maar sommige dynamische wijken kennen veel upgrading en dragen daardoor bij aan opwaartse sociale mobiliteit van hun inwoners en tot de opwaardering van (delen van) het stedelijk gebied.

Gemengde wijken lijken vaak een ideaalbeeld, maar in de praktijk blijken huishoudens die verhuizen hun eigen sociale positie aan te passen aan die van hun buurt; dit duidt op een stil verzet tegen al te omvangrijke menging, althans op het niveau van de buurt. Relatief homogene, van elkaar verschillende buurten kunnen worden ingebed in heterogene stedelijke wijken, waarbinnen men allerlei voorzieningen met elkaar deelt.

In zijn boek ‘Stadsleven’ formuleert Richard Sennet vijf kenmerken van een open stad met een complex stadsleven: 1. Het centrum is synchroon Er zijn twee manieren om activiteiten in het centrum van de stad te plannen. Volgens de eerste doen mensen samen veel verschillende dingen tegelijkertijd; in het andere model concentreren ze zich op één ding tegelijk. Synchrone ruimtes zijn moeilijker te ontwerpen.

De Buurt als Jas Veranderende Huishoudens, Dynamische Buurten en de Functie van Woonmilieus

De Buurt als Jas Veranderende Huishoudens, Dynamische Buurten, en de Functie van Woonmilieus Amsterdam, april 2014

Sako Musterd Annalies Teernstra Wouter van Gent Thea Dukes

2. Het plaatsen van leestekens De heilige graal van een stadsontwerp is het creëren van plaatsen met een bepaald karakter. Het uitroepteken (!), de markering, moet wijzen op iets dat de moeite waard is.

De puntkomma stedenbouw (;) biedt een meer alledaags alternatief voor het uitroepteken, zo is het kruispunt een fysiek equivalent van de puntkomma.

Het effect kan worden bereikt door de Richard Sennett, (2018) Building and Dwelling, Ethics for the City

16

17

breedte van kruisende wegen verschillend te maken.

Het ruimtelijke aanhalingsteken (‘‘) vestigt de aandacht specifiek op waar je bent. De aanhalingstekens vestigen de aandacht op het willekeurige, het problematische, maar ook op het belangrijke: dat geldt ook voor de bouwomgeving.

3. Porositeit Grenzen zijn poreuze randen, begrenzingen niet. De begrenzing is een rand waar alles eindigt. Terwijl de grens een rand is waar verschillen samenkomen. Begrenzingen domineren de moderne stad.

Het is belangrijk om nieuwe middelen te zoeken om een poreuze ​​ rand te maken.

De waarde van de grens wordt bepaald door het ontstaan van een toevallige menging. Een soort randervaring, inclusiviteit versus integratie.

In een gesloten stad zal de begrenzing de overhand hebben. Een open stad zal

meer grenzen bevatten. Grenzen functioneren als celmembranen, gekenmerkt door een spanning tussen porositeit en weerstand.

4. Onvolledig Arme mensen worden hun eigen architect. Kan een gebouwde omgeving opzettelijk onvolledig worden gemaakt?

Het onvoltooide: een verandering moet nog steeds mogelijk zijn, anders handelen mensen alleen vanuit voorgeschreven rollen op vaste plaatsen; mensen hebben de vrijheid en de middelen nodig om de statische vorm te veranderen.

5. Vermenigvuldigen De essentie van seed-planning is een minimale specificatie van hoe vorm zich verhoudt tot functie; deze laat ruimte voor maximale variatie en innovatie. Het spannende van top-down masterplanning is niet hetzelfde als proberen de stad op grote schaal te overzien. Een sta-

biel, evenwichtig leven is een leven dat energie verliest - en dat geldt ook voor een stabiele, evenwichtige stad.

In het boek ‘Cities for People’ stelt Jan Gehl dat de stad als een ontmoetingsplek functioneert waarbij sociale activiteiten vragen om alle vormen van communicatie en de aanwezigheid van andere mensen. In de stedelijke ruimte waar veel activiteiten zijn, vinden vele sociale interacties plaats. Op lege plekken gebeurt niks.

Onvoorspelbaarheid en spontaniteit zijn de kernbegrippen.

Het kijken en luisteren in de publieke ruimte kan sterk worden beïnvloed door ontwerp, volgens Jan Gehl. Uitnodigend ontworpen ruimte bepaalt grotendeels de aanwezigheid van stedelijk leven dat de mensen de mogelijkheid geeft om elkaar te ontmoeten. Kijkend en luisterend naar anderen krijgt men informatie over ze en de maatschappij in het algemeen, het is een begin.

Sociale activiteiten omvatten een breed spectrum aan verschillende activiteiten.

Vele contacten zijn passief: kijken, luisteren en wachten op iets dat kan gebeuren. Maar er zijn ook meer actieve contacten. Mensen die elkaar begroeten en een praatje maken. Op de markt, op een bankje of op een andere plek waar men wacht ontstaan korte gesprekken. Deze kunnen leiden tot uitgebreide contacten.

Jan Gehl (2010) Cities for people

18

19

Geschiedenis van migratie in Amsterdam

Amsterdam heeft zich ontwikkeld als een immigratiestad. Handel en open blik naar de wereld spelen een belangrijke rol in de aantrekkingskracht van de stad voor vreemdelingen. Migranten zijn altijd essentieel geweest voor de groei van het rijkdom en het succes van de stad. In de 17e eeuw brachten de vluchtelingen uit de Zuidelijke Nederlanden, Hugenoten en Sefardische Joden uit Spanje kapitaal en handelscontacten mee. In de daaropvolgende eeuwen brachten de Duitse en Italiaanse ambachtslieden de arbeid en het vakmanschap die de stad nodig had.

Een kwart tot de helft van de soldaten en de zeelieden van de V.O.C. was afkomstig van buiten de republiek.

De allergrootste groep immigranten in Amsterdam van de 16de tot en met de 19de eeuw bestond uit Duitsers. Ze beoefenden zowel prestigieuze beroepen en eerzame ambachten (zoals arts, drukker, smid of hoedenmaker), als de rotbaantjes waar de autochtone Amsterdammers niet veel zin in hadden, zoals werker op een moddermolen, metselaar of VOC-soldaat.

20

21

Handel en open blik naar de wereld bepalen het karakter van de stad Leo & Jan Lucassen (2018) Vijf eeuwen migratie

Italiaanse ijsverkopers en Chinese zeelui kwamen in het begin van de 20ste eeuw naar de stad. Amsterdam verleende onderdak aan Belgische vluchtelingen tijdens de eerste Wereldoorlog. Nieuwe groepen immigranten hadden aanvankelijk de neiging dicht bij elkaar te wonen.

De 17de-eeuwse Zuid-Nederlanders kozen de Jordaan, de Joden vestigden zich eeuwenlang in de oostelijke binnenstad, Duitse aardewerkverkopers op het Roeterseiland, Italiaanse schoorsteenvegers in de Schoorsteenvegerssteeg, Chinezen in de Binnen Bantammerstraat en omgeving.

22

23

Migratie ging gepaard met de groei van Amsterdam

In de naoorlogse periode waren het de gastarbeiders uit ItaliĂŤ, Marokko, Turkije gevolgd door Surinaamse migranten.

Surinamers en Ghanezen kwamen in de Bijlmer terecht, Turken in De Baarsjes en Marokkanen in Bos en Lommer en Nieuw-West.

Deze stromen migranten gingen altijd gepaard met de groei van de stad. Migranten vestigden zich aan de randen en de stad dijde uit.

24

25

Economie

Culturele diversiteit leidt tot hogere productiviteit, innovatie en ondernemerschap

In de 21ste eeuw zijn het kenniswerkers, expats en buitenlandse studenten die kennis en kunde naar de stad brengen.

Amsterdam heeft altijd geprofiteerd van de komst van migranten. In de loop der eeuwen groeide de Amsterdamse economie mede door de grote inbreng van migranten. Zo ook nu. Uit meerdere onderzoeken, geraadpleegd voor de Economische verkenningen Amsterdam 2018 blijkt dat culturele diversiteit leidt tot een hogere productiviteit, innovatie en ondernemerschap. De international migratie houdt de arbeidsmarkt van de Metropool regio ruim. Migratie betekent geen beperkingen, maar biedt kansen voor de stad.

26

27

Biologie

...zowel in de biologie als in de economie is diversiteit een bewezen en noodzakelijke voorwaarde voor succes...

Column van Jos Gadet dd 6 juni 2019

Lessen uit de biologie leren ons dat gemengde groepen veel sterker zijn en meer levensvatbaar.

28

29

vormen in Amsterdam de grootste groepen.

Daarna volgen Europe Deze grote diversiteit vraagt om een andere dan de traditionele manier om de samenstelling van de bevolking te beschrijven. De Wetenschappelijke Raad voor Midden- en Oost-Europa (33.719), uit mediterraan gebied (33.455 het Regeringsbeleid stelt daarom een nieuwe indeling voor om naar diversiteit in Nederland te kijken . De indeling bestaat uit 17 groepen (18 wanneer ook Angelsaksische landen (33.068).

Nederland wordt meegenomen) en kijkt naar de relatie van het herkomstland 3

Demografie

met Nederland en naar het taalgebied.

De ‘klassieke’ migranten (Amsterdammers met een migratieachtergrond uit Suriname en de Antillen, 77.165 personen; Marokko, 76.108; Turkije, 43.501) vormen in Amsterdam de grootste groepen. Daarna volgen Europeanen uit Midden- en Oost-Europa (33.719), uit mediterraan gebied (33.455) en uit de Angelsaksische landen (33.068).

Samenstelling bevolking met een migratieachtergrond Op verschillende manieren heb ik de demografische aspecten van Amsterdamse bevolking onderzocht, door in de cijfers te duiken en op verschillende plekken op straat te observeren. Uit onderzoek blijkt dat West-Europeanen relatief vaak in centrum en zuid wonen, maar ook op de Zuidas en in de Houthavens. In zuidoost wonen grote Surinaamse en Antilliaanse gemeenschappen, in Nieuw West - Turkse en Marokkaanse.

Meer dan de helft van de Amsterdammers had in 2017 een migratieachtergrond. In 2017 vestigden zich een record aantal personen uit het buitenland in Amsterdam: 38.500.

30

Samenstelling bevolking met een migratieachtergrond

vm. West-Indische koloniën (Suriname, Antillen) vm. West-Indische koloniën

Samenstelling bevolking met een migratieachtergrond

(Suriname, Antillen)

Marokko Turkije Midden- en Oost-Europa Mediterraan Europa Angelsaksische landen Sub-Sahara-Afrika Indonesië/Nederlands-Indië (vm bron: OIS Duitstalige landen Latijns-Amerika Arabische landen

Marokko Turkije Midden- en Oost-Europa Mediterraan Europa Angelsaksische landen Sub-Sahara-Afrika Indonesië/Nederlands-Indië (vm.)

Duitstalige landen Latijns-Amerika Arabische landen Zuid-Azië Oost-Azië Centraal-Azië Zuidoost-Azië en de Pacific België Scandinavische landen

31

Waar komen nieuwe inwoners vandaan?

Vestiging uit het buitenland naar migratieachtergrond 2018 India 2526 Verenigde Staten 2374 Groot-Brittannië 2244 Duitsland 1923 Italië 1870 Frankrijk 1570 Soviet_Unie (vm) 1355 Turkije 1160 Spanje 1120 Brazilië 999 China 907 Bulgarije 855 Roemenië 839

32

33

Waar komen ze terecht?

Waar komen ze terecht? Waar wonen de meeste mensen met een migratie achtergrond? West-Europeanen wonen relatief vaak in centrum en zuid, maar ook op de Zuidas en in de Houthavens.

In zuid-oost wonen grote Surinaamse en Antilliaanse gemeenschapen, in Nieuw West - Turkse en Marokkaanse. Op de randen van deze woongebieden overlappen de groepen elkaar, in deze overgangszones ontstaat de meeste menging en de meeste ontmoetingen.

Eerste en tweede generatie met migratie achtergrond niet westers 34

westers

35

Observaties - Indische buurt

Hoe ziet zo’n overgangszone eruit? In de Oost-Indische buurt noord wonen relatief veel nieuwe stedelingen en in Oost-Indische buurt zuid relatief veel mensen met een niet westerse migratie achtergrond. Grote delen van de buurt zijn in de afgelopen jaren opgeknapt, zoals ook de Javastraat. Uit observaties in deze straat blijkt dat inwoners van noord en zuid Oost-Indische buurt elkaar in deze drukke winkelstraat geregeld tegenkomen.

36

37

Wetenschap over migratie

4 fases van migratie

Aan het einde van de twintigste eeuw waren wetenschappers bijzonder geĂŻnteresseerd in de processen van aanpassing van emigranten naar nieuwe levensomstandigheden en culturele schokken, aangezien migratie in bijna elk land een gewoon onderdeel van het leven is geworden. Er zijn verschillende theorieĂŤn ontwikkeld die het mechanisme van aanpassing aan het nieuwe land en aanpassing kunnen omschrijven. De beroemdste en meest controversiĂŤle theorie was de U-curve van aanpassing, gepresenteerd door Kalervo Oberg in 1954, en later herhaaldelijk gestudeerd en ontwikkeld door andere onderzoekers.

1. Eerste paar weken tot zes maanden: fascinatie voor het nieuwe. Verblijf in hotels en associatie met personen die dezelfde taal spreken.

2. Vijandige en agressieve houding tegenover het gastland.

Deze vijandigheid komt voort uit de moeilijkheid die de nieuwkomer ervaart tijdens het aanpassingsproces.

3. De nieuwkomer slaagt erin enige kennis van de taal te krijgen en begint zelf rond te komen en de weg te vinden in de nieuwe culturele omgeving.

4. De aanpassing is ongeveer zo compleet als het maar kan zijn. De nieuwkomer accepteert de gebruiken van het land als een andere manier van leven.

CULTURE SHOCK Kalervo Oberg

38

http://www.180amsterdammers.nl/nl

39

Wat is een kosmopolitische stad?

Kosmopolitisme heeft vele betekenissen en ladingen. Om helder te krijgen wat een ‘Kosmopolitische stad’ voor mij betekent heb ik het volgende geformuleerd:

Kosmopolitische stad biedt individuen ruimte en tijd om de weg te doorlopen van vreemdeling tot inwoner van de stad; Kosmopolitische stad biedt keuzevrijheid om de afkomst identiteit te behouden of te laten vervagen; Kosmopolitische stad is gebaseerd op diversiteit die de ontwikkeling van de stad stimuleert en verder brengt.

40

Afbeelding: The Babylonian Tower of Modernity, Carlijn Kingsma

41

Hoe maak je een kosmopolitische stad?

Op basis van onderzoeken en definities kon ik vervolgens de vraag beantwoorden die ik mijzelf had gesteld: hoe maak je een kosmopolitische stad? Uitgaande van de stelling dat homogene gebieden tot stagnatie leiden, concludeer ik dat de al aanwezige ruimte voor diversiteit moet worden vastgehouden en vormgegeven.

NU Menging vindt plaats in de overgangszone WAT Ruimte voor diversiteit vasthouden en vormgeven Voortdurende vernieuwing als uitgangspunt!

HOE Grenzen binnen de stad versterken en inkleuren

42

Afbeelding: A Picnic at the Border, JR.

43

SCP en WRR over ontmoetingen in de publieke ruimte

Richard Sennett over porositeit en grenzen

Uit onderzoeken van het Sociaal en Cultureel planbureau blijkt dat mensen veel minder bij elkaar over de vloer komen maar elkaar ontmoeten in het publieke in- en exterieur. Ook de woningen worden steeds kleiner. Contacten worden niet langer alleen in het woondomein gezocht en onderhouden, maar in de gehele stad.

Richard Sennet heeft in zijn boek ‘Building and Dwelling’ een aantal handreikingen gegeven voor het maken van een open stad. Hij beschrijft grenzen als poreuze randen, terwijl begrenzingen dat niet zijn. De begrenzing is een rand waar dingen eindigen. Terwijl de grens een rand is waar verschillende groepen samenkomen. Hij stelt voor om de nieuwe gemeenschappelijke functies te situeren aan de randen om buurten op een natuurlijke manier met elkaar te mengen.

Zo ontstaat een soort randervaring, inclusiviteit versus integratie.

De studie van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid ‘De nieuwe verscheidenheid. Toenemende diversiteit naar herkomst in Nederland’ geeft een interessante aanbeveling om de ‘publieke familiariteit’ te vergroten.

Als mensen elkaar regelmatig in de publieke ruimte treffen kunnen ze ‘bekende gezichten’ voor elkaar worden, wat tot meer vertrouwen leidt en het veiligheidsgevoel.

44

45

Grens in de stad - Kostverlorenvaart

Kostverlorenvaart is een doorsnede van de stad. Ooit een stadsgrens, nu een druk bevaren route. Water is de enige constante van de Kostverlorenvaart; de kades zijn enorm divers en worden vaak onderbroken door zijkanalen en grachten. Een eeuwenoude grens van de stad, in de stad, grens van de 19e eeuwse stad. Deze grens heb ik meermalen gefietst, gelopen en gedocumenteerd met tekeningen en timelapse opnames.

46

47

Deelgebieden mapping

Bouwjaar https://maps.amsterdam.nl/bouwjaar/?LANG=nl

48

Gemiddelde WOZ waarde per m2 https://maps.amsterdam.nl/woningwaarde_woz/?LANG=nl

49

50

51

52

53

54

55

Plekken langs de grens

Langs de Kostverlorenvaart liggen locaties die ik fascinerend vind omdat ze enorm verschillend zijn. Aan de zuidkant is een unieke rafelrand nog in stand gebleven, de Havenstraat en de uitloop naar de Nieuwe Meer. Aan de Sloterkade zijn bijna vergeten plekken te vinden volgestopt met parkeren. Halverwege de vaart liggen aan weerszijden van het water volgebouwde buurten waar diversiteit van inwoners het meest zichtbaar is, zowel in de bebouwing als in de openbare ruimte. Het zijn Piri ReĂŻsplein (met de Westermoskee) en het Zimmerterrein met een kinderboerderij midden in de stad. Aan de noordkant loopt de vaart langs de binnenstad van Amsterdam en krijgt een metropolitaan allure langs het IJ met grootstedelijke gebouwen en veel dynamiek. De Pontsteiger en het Zoutkeetsplein. Hier ontmoeten de oude en de nieuwe stad elkaar!

56

Metropolitaan ZOUTKEETSPLEIN PONTSTEIGER

Menging PIRI REISPLEIN ZIMMERTERREIN

Rafelrand HAVENSTRAAT SLOTERKADE

57

Japanse kersentuin als inspiratie

Hoe kunnen deze plekken vernieuwend zijn? Een kleurrijk voorbeeld is een Japanse kersentuin in het Amsterdamse bos waar tradities en gebruiken van een land als Japan omarmd worden door een groot en gevarieerd publiek. De tuin is cadeau gegeven aan de stad door Japanse gemeenschap in Amstelveen.

Drommen mensen verdringen elkaar om van de schoonheid te genieten en een plekje onder de bomen te bemachtigen tijdens de korte bloeiperiode. De kleuren en de talen van de mensen vermengen met elkaar in deze publieke ruimte.

58

59

Plekken zijn niet generiek maar specifiek en cultureel bepaald

verschillen maken ze aantrekkelijk

Hoe geef je vorm aan deze ontmoetingsplekken? Hoe kan je deze plekken inkleuren? Belangrijkste uitgangspunten voor transformaties zijn: niet generiek, maar specifiek ontwerpen. Door het kijken naar gebruiken van ruimte in andere landen en andere culturen heb ik intuïtief gezocht naar betekenis van de plekken en de mogelijkheden om ze een deel uit te laten uitmaken van een kosmopolitische stad.

Het gaat er niet om dat bepaalde groepen de ruimte overnemen, maar dat mensen afkomstig uit andere culturen bepaald gebruik van ruimte initiëren dat ook anderen aantrekt. Elkaar zien en waarnemen leidt tot interactie en begrip. Ingrepen kunnen op verschillende schaalniveau’s plaats vinden: straat, gebouw of element in de openbare ruimte.

60

Aerial Respectives of Katrin Korfmann

Crowd-1, Andrea Radai

61

Voor de gekozen locaties heb ik eerst concept maquettes gemaakt om beter inzicht te krijgen in het specifieke van het gebruik. Deze eerste aanzetten hebben mij geholpen bij het zoeken naar de vorm en schaal van de ingrepen.

62

63

Ontwerplocaties

Sloterkade Havenstraat

Zimmerterrein

Piri ReĂŻsplein

Zoutkeetsplein

Pontsteiger

64

65

SLOTERKADE

Een blinde vlek op bijna ieders netvlies.

Een brede vaart, wat verloren kantoorpand, paadje aan de achterkant voor hondenuitlaters en woonbootbewoners.

De plek ligt perfect landschappelijk, verderop richting de Nieuwe Meer worden de oevers zachter en groener. Met het rangeerterrein aan de overkant van de kade is dit een perfecte setting voor een verlaten visplek.

66

67

68

69

voetgangersroute

Huis te Vraag woonboten langs kade

uitloop naar groene oevers

Nieuwe Meer toekomstige verbinding

70

Schinkelkwartier

71

veel verharding

vissers aan de kade

achterkant sportschool

72

pad achter parkeerterrein

parkeerterrein buurt

0

5

10

15

20 m

mooi plek aan het water

73

SLOTERKADE Snoekvrienden De vissende vader en zoon deden mij denken aan vele Polen, die vissen als een belangrijke hobby hebben en die vaak verweten wordt dat ze Nederlandse wateren leegvissen. Het verhaal klopt niet.

Een jaar of tien geleden, toen de eerste Poolse seizoensarbeiders naar Nederland kwamen, kwam het nog wel eens voor dat Polen vis meenamen. Omdat ze geen benul hadden van de Nederlandse regels. Door voorlichting en contact met Nederlandse visverenigingen is daar verandering in gekomen.

Langs de Kostverlorenvaart zijn tot aan de Nieuwe Meer geen officieel visplekken aanwezig. Sinds een aantal jaren is echter ook streetfishing populair onder jongeren, midden in de stad. Is de Sloterkade geen goede plek voor vissers om elkaar tegen te komen en verhalen uit te wisselen? Met elkaar en buurtbewoners? Jong en oud, nieuwkomer en ras Amsterdammer.

74

75

De ingrepen zijn simpel. Het parkeerterrein aan het water en een deel van het parkeerterrein van kantoor worden grasveld. In het grasveld komen planken die eindigen in een drietal vissteigers. Er worden geen paden aangelegd, maar het gras wordt verstevigd. De nu dichte achterkant van het gebouw waar de sportschool zit krijgt ineens gezicht aan het veldje en kan een terras openen op deze mooie plek. Het wordt niet enkel een visplek aan het water, maar ook een welkome groene plek aan de nu nog versteende kade.

vissen met vrienden

76

terras bij de sportschool

vissen alleen

verhalen vertellen

0

5

10

15

20 m

77

kantorencomplex

Sportvisserij NL

De Schinkel

Basic-fit

Horeca ondernemer

passanten

stadsbewoners

buurtbewoners

78

Wie zijn de spelers om deze transformatie mogelijk te maken? Gemeente Amsterdam als grondeigenaar. Vereniging Sportvisserij Nederland. Eigenaar van het kantoorpand De Schinkel om een deel van het parkeerterrein beschikbaar te stellen en Basic Fit sportschool om de gevel te openen. De buurtbrwoners verliezen een aantal parkeerplekken, maar krijgen een groene ruimte aan de kade.

gemeente Amsterdam

79

. ca

10

m

1,2

0m

geen paden, gras is verstevigd

80

steigerplanken lopen door in het gras

81

82

83

HAVENSTRAAT

De Havenstraat achter het oude Haarlemmermeerstation is een van de laatste rafelranden van de stad. Bijna nergens verder zie je deze unieke combinatie van Romney loodsen, tweedehands handel, een oude tram die af en toe erdoor moet.

Op dit moment zijn er in de loodsen en werkplaatsen garagebedrijven, auto-reparatiewerkplaatsen, een schildersbedrijf, een steenhouwerij, een klavecimbelbouwer, handeltjes in oude metalen, ateliers van kunstenaars, een strijkerij en een bedrijfje in special art-effects gevestigd. De straat wordt gedeeld: als de tram voorbij moet, wordt de geparkeerde auto verplaatst door uit het niets verschenen bestuurder. Fietsers en joggers gebruiken deze route richting Amstelveen.

84

85

86

87

route langzaam verkeer historische tram

benzinestation

tweedehands handel

rafelrand

88

historische tram

ondernemerschap

0

5

10

15

20 m

romneyloodsen

89

HAVENSTRAAT Bazaar Hier is al een bloeiend tweedehands handel aanwezig! Uitgerekend de plek voor informele handel door en voor migranten. Hier komen alle bevolkingsgroepen bij elkaar. Kan hier een bazaar worden gemaakt? Zoals bijvoorbeeld Bazar Vest in Aarhus, Denemarken,- een exotische bazaar die je normaal alleen in het buitenland vindt. Het is een waanzinnige smeltkroes van voornamelijk Noord-Afrikaanse, Midden-Oosterse en Zuidoost-Aziatische cultuur geperst in een vrij kleine bazaar.

Als je kijkt naar bestaande markten in Amsterdam dan is Ten Katemarkt van vergelijkbare lengte, Westermarkt is een lapjes markt en trekt bezoekers van ver uit de provincie, wordt een keer in de week gehouden. De lengte van de Havenstraat lijkt wel geschikt te zijn, ook de straatbreedte maakt een markt hier mogelijk. Er zijn meerdere oosterse toko’s en supermarkten in de stad, maar geen bazaar. Terwijl niet ver hier vandaag grote Indiase gemeenschappen wonen, in Buitenveldert en Amstelveen.

90

91

Ten Katemarkt 300 meter

3,5 m

92

5,0 m 14,5 m

Westermarkt 500 meter

3,5 m

8,0 m

Havenstraat bazaar 250 meter, uitbreiding tot 130 meter

5,0 m 28 m

8,0 m

3,5 m

8,5 m 15,0 m

3,0 m

93

Het tankstation heeft nu een dichte muur naar de Havenstraat toe. Met het huidige gemeentelijke beleid om de auto uit de binnenstad te weren is het mogelijk om het aantal benzinestations te verminderen. Op de vrijgekomen ruimte kunnen Romney loodsen worden neergezet om aan weerszijden van de straat handel mogelijk te maken. Een deels overdekte markt is comfortabel, daarom voeg ik poorten aan de straat toe, waar zeildoeken of schaduwdoeken aan opgehangen kunnen worden. De poorten zijn ook geschikt om handelswaar uit te stallen en op te hangen. De vorm van de overkapping is de omkering van de vorm van de loodsen.

omkeren loods

overkapping

constructie als marktelement

benzinestation maakt plaats voor markt 94

95

ondernemers

marktbureau

Havenstraatterrein

Rijdend electrisch

Gemeente Amsterdam

Trammuseum

Gemeente Amstelveen ‘Little India’

passanten

nieuwe ondernemers

Wie maakt de markt? Ondernemersvereniging Havenstraatterrein en de vereniging Rijdend Elektrisch Trammuseum zijn samen met bezoekers en passanten al aanwezig op het terrein. Zowel de gemeente Amsterdam, terrein eigenaar, als Amstelveen, die bekend staat als ‘Little India’ kunnen bijdragen aan de transformatie. Nieuwe ondernemers, zoals bijvoorbeeld India Bazaar uit Nieuw West, nemen intrek in de toegevoegde loodsen. Het marktbureau zorgt voor de nodige vergunningen. Nieuwe bezoekers komen op de markt af.

bv. India Bazaar

huidige bezoekers

96

nieuwe bezoekers

97

verkoop binnen en buiten de loodsen

De straat blijft toegankelijk voor alle verkeersdeelnemers. De poorten kunnen tijdelijk worden geplaatst om het concept te toetsen. Gekoppeld of enkel, afhankelijk van de straatbreedte. Een doorgang tussen de loodsen maakt de markt toegankelijk vanuit meerdere kanten. Waar de straat breder is, is er ruimte voor horeca en verblijf. Als extra kan een doorgang vanuit de parallel werkstraat op een simpele manier worden gemaakt door het verwijderen van een muurtje.

Binnen en buiten lopen in elkaar over.

Zelfs de tram past er onderdoor. De poorten zijn robuust en bieden raamwerk voor het ophangen van overkapping, maar ook handelswaar. Als de markt een succes wordt, kan deze worden uitgebreid tot aan het einde van de Havenstraat.

auto’s kunnen de straat in marktelement met doek

marktkraam marktkraam met zeil grondplaatsen tram fiets

verplaatsbare eetkramen 98

voetganger 99 0

5

10

15

20 m

15 m

historische tram kan onderdoor

100

marktkramen kunnen worden verplaatst

om ruimte te maken voor de tram

101

7,5 m

7,5 m

102

12 m

103

bazaar

mogelijke uitbreiding

alternatieve auto route via bedrijvenstraat historische tram

104

fietsroute naar Amstelveen

105

106

107

ZIMMERTERREIN

Zimmerterrein heeft haar naam gekregen van de Zimmerhoeve, een kinderboerderij. Ooit stond hier een Ijzergieterij Zimmer, producent van de eerste amsterdammertjes. Het parkje ligt aan het water, de kade loopt hier niet door, zodat voetgangers vanaf de brug door het park moeten lopen. Vele buurtbewoners komen naar deze schaarse groene plek, om het buurtcentrum te bezoeken en de kinderen te laten spelen. Wat wel opvalt is dat verschillende groepen hier naar toe komen, maar weinig contact met elkaar hebben. De twee groepen op de bankjes is een sprekend bewijs.

108

109

110

111

doorgaande voetgangersroute

terrein grenst aan water

olifantenpaadje

basketbalveldje

buurtcentrum

picknicktafels aan water

112

kinderboerderij

spelelementen

0

5

10

15

20 m

spelende kinderen

113

ZIMMERTERREIN Moeders kookpot Er is een basketbalveldje, wat speeltoestellen, een dik varken in het buitenhok en picknicktafels aan het water. Hier heb je weinig ingrepen nodig om de plek te verkleuren. Samen koken? Toevoeging van een buitenkeuken kan de aanwezigen een aanleiding geven om gezamenlijk te koken en te eten en elkaar beter te leren kennen.

De ingreep is een lange buitentafel met een bbq grill. Geplaatst aan de rand van het grasveld, in de loop naar de picknicktafels. Om de tafel heen zijn enkele palen geplaatst voor de overkapping.

De rest is aan de buurt! De tafel is robuust en hufterproof, ruimte eromheen is van grind, daar kunnen meegebrachte tafels worden geplaatst. De naastgelegen picknicktafels zij n een prima alternatief. Met een kleine groep of met de hele buurt, er is genoeg ruimte.

114

115

buiten kooktafel als centrale plek

116

117 0

5

10

15

20 m

stadsboerderij

stadsbewoners

Zimmerhoeve

buurtcentrum

kookschool

De havelaar

passanten

spelende kinderen en hun ouders

118

meer bezoekers

Foodhallen

Buurtcentrum de Havelaar organiseert vele projecten met de inzet van vrijwilligers en is één van de aangewezen partijen om de buurttafel te initiëren samen met de Stadsboerderij Zimmerhoeve.

Ondernemers uit de Foodhallen kunnen hier aan bijdragen. En natuurlijk de vele buurtbewoners.

119

ophangsysteem voor zeildoek

15 m

robuuste betonnen tafel

120

ondergrond van grind

121

122

123

PIRI REISPLEIN

De plek is bekend, niet de naam. Een suikertaart Westermoskee, met klassiek ogende nieuwbouw eromheen. Aan het water gelegen en prominent aanwezig.

Wat je niet ziet zijn de achterkanten aan een versteend plein, waar de eigenlijke toegang tot de moskee is. Eromheen woningen met voortuinen aan het plein.

De moskee is licht gedraaid t.o.v. de kade, vanwege de verplichte gebedsoriĂŤntatie. Aan de gaanderij langs de kade zit geen entree. Het plein is openbaar, maar de functie wordt sterk bepaald door de aanwezigheid van de moskee.

Kan deze plek meer betekenis krijgen voor de buurt en daaromheen?

124

125

126

127

voortuinen woningen

entree moskee

aantrekkelijke plek

fietsenstallingen

aan het water

domineren het beeld

128

stenige ruimte

geen entree moskee

0

5

10

15

20 m

vol horeca terras

129

PIRI REISPLEIN Geheime tuin De verschijningsvorm, de uitgesproken oosterse motieven roepen bij mij beelden op van een geheime oosterse tuin, omsloten en groen, met zachte watergeluiden. Kan dat hier ook?

De ruimte om de moskee is zo groot dat je een ommuurde tuin omheen kan maken zonder de woningen aan het plein in het donker te zetten. Door het toevoegen van een omsloten tuin rondom de moskee wordt het plein een verblijfsplaats en een bestemming. Eerst voor de moskeebezoekers, de ingewijden, direct omwonenden, later voor een grotere groep stadsbewoners.

Juist door de tuin onderdeel te maken van een doorgaande route geef je de tuin een plek in het mentale geheugen van de stad. Het verkeer dat nu langs de kade raast wordt omgeleid. Alleen voetgangers en fietser mogen de muur passeren.

130

131

Muur omsluit de ruimte ...

Doorgaande autostraat ...

132

...en verandert de plek

... verandert in route langzaam verkeer 133

Bestuur Westermoskee

Hotel not Hotel

gemeente Amsterdam

Ymere Stadgenoot

buurtbewoners

Ook hier is de gemeente grondeigenaar en is aan zet. De creatieve broedplaats Meneer de Wit opereert vanuit het nabijgelegen Sieraad en zet zich al jaren in voor de buurt. Samen met de woningbouwverenigingen, het creatieve Hotel not Hotel en het bestuur van de moskee zijn ar genoeg spelers aanwezig om het plein te transformeren naar een groene oase.

creatieve centrum Meneer de Wit

passanten

134

park bezoekers

135

136

137

watertuin

galerij als deel van de tuin

138

besloten bomentuin

0

5

10

15

20 m

139

De tuin bestaat uit besloten en meer open plekken, schaduw- en waterrijk, met plekken voor contemplatie en rust.

Die af en toe verstoord wordt door de bezoekers van de moskee. De rustige plekken zijn aan de kant van de woningen gestudeerd, een aantal poorten maakt dit deel van de tuin goed bereikbaar voor de buurtbewoners. De drukke plekken liggen meer aan de straatkant, aan de route.

fietsenstallingen bezoekers

Aan de buitenkanten van de muur komen planten en zitplekken, fietsenstallingen worden geĂŻntegreerd. Elk segment van de muur krijgt een eigen indeling.

Een tuinmuur wordt zo de overkant van de straat.

De muur zelf is niet dicht, maar geperforeerd, met geometrische patronen. De muur laat licht door en zorgt voor een spannend schaduwspel.

verblijfsruimte bewoners

140

141

10 m

tuinmuur begroeid met planten wordt overkant van de straat

142

143

groen en water

fietsen planten bank

perforatie en ornamenten

144

variatie in patronen

145

146

147

ZOUTKEETSPLEIN

Zoutkeetspein ligt in de oude binnenstad, aan de rand van de Westelijke eilanden. Het plein is gemoedelijk met een buurtkroeg en terras met de langste zon in de binnenstad. Het heeft lange zichtlijnen over de verschillende waterwegen rondom. Het plein is een route van de Ponsteiger naar de binnenstad.

Tijdens de observatietijd heb ik veel verschillende gesprekken van voorbijgangers opgevangen in diverse talen. Aan de randen eet men een broodje tussen de middag. In de winter staat hier een ijsbaantje. Verder heeft het plein een verzameling van losse spelelementen en een vergeten kunstbeeld.

148

149

150

151

route vanaf pontsteiger

plein wordt slecht gebruikt

beelden op het plein

152

speelelement

buurtbewoners op terras

0

5

10

15

20 m

route richting Haarlemmerplein

plek met lange zichtlijnen

153

ZOUTKEETSPLEIN Buiten spel Het ruitpatroon, opgebracht in een vreemde hoekverdraaiing, bracht mij op een idee om van deze plek een speelplein te maken waarbij taal een belangrijke rol heeft. Place Émilie-Gamelin in Montreal is een aaneenschakeling van grote schaakspellen, maar ook dichter bij huis is er Max Eeuweplein. Op het van Beuningenplein in West is een gigantisch schaakboord aangelegd. Dit gebeurde op initiatief van bewoners, die een petitie startten op Facebook.

In vele culturen is het spelen van bordspelen in de openbare ruimte de normaalste zaak van de wereld. Ik stel voor om op het plein een groot scrabble bord te plaatsen, met letters uit meerdere talen. Eromheen worden banken geplaatst die gelijk als opbergruimte voor de letters functioneren. Het spel ligt aan de route. Een moment om te stoppen en te blijven hangen. Samen spelen stimuleert ontmoeting en interactie.

154

155

passanten

stadsbewoners

toeristen

blijvende passanten

cafe Mads

schaak- en gowinkel

Het plein is een plek van de buurt met (internationale) passanten. Om contacten aan te gaan kan de buurt de aanpassing van het plein initiĂŤren, met het cafe MADS als centrale spilplek. De schaaken gowinkel Het Paard aan de Haarlemmerdijk kan zorgen voor inspiratie. Net als de ijsbaan in de winter kan het spel zorgen voor veel interactie in de zomer.

Het Paard

buurtbewoners

156

spelende mensen

157

B

U

S I

T

L

P E

N

spel als ontmoeting en interactie

158

0

5

10

15

20 m

159

5m

bank is opbergplaats voor tegels

160

161

162

163

PONTSTEIGER

Ponsteiger, tot voor kort een lege plek in de stad, huisvest nu een duur en markant appartementengebouw, waar expats graag wonen. Dit geldt ook voor de in de aanbouw zijnde Houthavens.

De pier, tot ver in het water van het IJ, heeft een metropolitaan allure en biedt fantastische uitzichten. De pier zelf is helaas een verzameling parkeerplekken.

Een steeds drukker wordende veerpont vertrekt vanuit deze plek naar de NDSM werf.

164

165

166

167

metropolitane plek

in- en uitrit parkeergarage

168

auto’s prominent in beeld

zicht op het IJ en silodam

drukte op veerpont

toekomstige brug naar Houthavens

0

5

10

15

20 m

zicht op oude stad

169

PONTSTEIGER Stedelijk theater Nergens in Amsterdam is er een plek aan het water om te flaneren, jezelf te laten zien, anderen te bekijken en van de vergezichten te genieten. Terwijl er steeds meer Zuid-Europeanen en mensen afkomstig uit Latijns Amerika in de stad wonen bij wie het flaneren in de genen zit. De plek ligt hier kant en klaar, maar wordt verkeerd gebruikt. Ik stel een stedelijk theater voor, zoals in veel zuidelijke culturen.

Hoe doe je dat? Eerst moeten de auto’s verdwijnen. Er is immers een parkeergarage onder het gebouw. De vrijgekomen plek wordt ingenomen door een lange tribune voor het stedelijk theater. Hier kan je kijken naar de veerpont bewegingen en vele mensen die er gebruik van maken. Maar ook in de verte is van alles te zien. Een extra steiger op het water kan een theater podium worden.

170

171

gebouwen XXL

lineair XXL weidsheid en magnifiek uitzicht

172

173

parkeerplekken verdwijnen

tribune voor stedelijk theater

De tribune is er om te zitten, te klimmen, te spelen en weg te dromen. Onder de tribune kunnen fietsen worden gezet.

De tribune is 2 meter hoog, neemt het zicht niet weg, maar heeft voldoende hoogte om de fietsen eronder kwijt te kunnen.

auto te gast auto fiets voetganger

174

0

5

10

15

20 m

175

30 m

dwarsdoorsnede over de pier met pont aanlanding

2m

tribune kan tweezijdig worden gebruikt

80 m

176

177

I Am Expat

toeristen

gemeente Amsterdam

Het Veem Huis for performance

café Pontsteiger

veerpont gebruikers

178

Elk jaar organiseert Westerunie ‘Summer Breeze’ salsa feesten op het Westergasterrein. De pier als extra locatie? Theater het Veem biedt ruimte voor radicaal, gedurfd en experimenten werk. Theateroptredens aan en op het water? Café de Pontsteiger voor de catering? I Am Expat Media aan de Haparandaweg beschikt over een uitgebreid netwerk om erbij te betrekken.

Westerunie

stadsbewoners

179

tribune om te zitten, te observeren en te spelen

180

181

182

183

Stedelijke acupunctuur

Op de overgangen in de stad, op de plekken waar gebieden elkaar raken wordt stedelijke acupunctuur toegepast. De ingrepen zijn op verschillende schaalniveau’s van straat, plein en element. De ingrepen zijn relatief eenvoudig toe te passen en ze kunnen worden weggehaald als ze niet werken. Ze zorgen voor een doorbloeding van plekken op de grenzen van gebieden. Elk met een eigen programma en met direct effect op het stedelijk leven. Ze nodigen uit om de ruimte anders te gebruiken en voegen een programma toe. Zo ontstaat interactie. Steeds nieuwe groepen gebruikers zorgen voor voortdurende vernieuwing. Door plekken een kleur en specifiek gebruik te geven worden deze een bestemming in de stad. Verschillende groepen mensen kunnen de ruimte gebruiken, naast elkaar of met elkaar. Plekken als cement voor de stad. Zo bouw je een kosmopolitische stad!

184

185

Bouwpakket fysiek

vloer

muur

186

dak

Ruimte

meubel

straat

kade

pier

trap

plein

plantsoen

plein

187

Bouwpakket sociaal

188

189

Verandering

190

langs elkaar

naast elkaar

versnellen

vertragen

generiek

specifiek

geen aandacht

zien en horen

191

Bouwen aan kosmopolitische stad

Specifieke en cultureel bepaalde openbare ruimte helpt om het proces van migratie in eigen tempo te doorlopen; Nieuwkomers kunnen zo in contact komen met andere inwoners van de stad die op het specifieke van de plekken afkomen en het andere gebruik omarmen; Specifieke plekken op de grenzen binnen de stad zorgen voor verrassing, confrontatie met anderen, verwondering en vernieuwing; Toegepaste ontwerpprincipes zijn op meerdere plekken in de stad toepasbaar.

Afbeelding: Moskou 1916, Wassily Kandinsky 192

193

Met dank aan:

Bronnen en literatuur

Mijn afstudeercommissie voor veel inspiratie en geduld: Tess Broekmans Lada Hrsak Annuska Pronkhorst

Jennissen R., Engbersen G., Bokhorst M. en Bovens M. (2018) De nieuwe verscheidenheid. Toenemende diversiteit naar herkomst in Nederland, Den Haag: Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid

En anderen die mij bijzonder hebben geholpen in mijn zoektocht: Jeroen Slot, hoofd OIS gemeente Amsterdam Annika Smits, senior onderzoeker, OIS, Gemeente Amsterdam Rene Boer, Failed architecture Julian Jansen, demograaf, gemeente Amsterdam Jan Skuratowski, Jan Skuratowski Architektur Basel Yuri Azarov, Amsterdam Paolo Virgili, Amsterdam Wicher Gilestra, stedenbouwkundige, gemeente Amsterdam

Musterd S., Teernstra A., Van Gent W., Dukes T., (2014) De Buurt als Jas Veranderende Huishoudens, Dynamische Buurten en de Functie van Woonmilieus, Amsterdam Sennett R., (2018) Building and Dwelling, Ethics for the City, Penguin Books Saunders D., (2011) Arrival City How the Largest Migration in History is Reshaping Our World, London Bittner R., Hackenbroich W., Vöckler K., (2007) EDITION BAUHAUS, Vol. 25: Transnational Spaces Von Keitz K., Voggenreiter S., Brittner R. (2014 ) Architecture In Context The architecture of migration, Berlin: jovis Verlag GmbH Gehl J., (2010), Cities for People, Island Press, Washington Knappers L. and Pronkhorst A., (2 018) Essay: Amsterdam Attracts. Has the city reached its limits?, Crimson historians and urbanists, Rotterdam Vanstiphout W. & Provoost M. (2016) Essay: A City of Comings and Goings, Crimson historians and urbanists, Rotterdam A city of Comings and Goings at the Venice Architecture Biennale, Crimson Architectural Historians – Central Pavilion, room 9 – May 26th - November 25th, 2018

194

195

Lucassen L. en Lucassen J., (2018) Vijf eeuwen migratie, Amsterdam

http://citiesofmigration.ca/building-inclusive-cities/spatial-inclusion/

Smits, A., Wenneker, C., Jakobs E., (2016) Trendanalyse: diversiteit van de Amsterdamse bevolking Factsheet augustus 2016, Gemeente Amsterdam,OIS

https://hart.amsterdam/nl/page/42805/alle-179-nationaliteiten-van-amsterdam

Hylkema C. (eindredactie), Bosveld W., Beentjes R., Slot J., (2018) Amsterdam in cijfers 2018, OIS Gemeente Amsterdam Bicknese L., Ahamiane S., Van Spijker F., (2018) Monitor EU-migranten 2018 IS Gemeente Amsterdam De Jong I., Hoedemaker R., De Graaff L., (2018) Vluchtelingenmonitor 2018, OIS Gemeente Amsterdam Crul M., Schneider J., Lelie F., (2013) Superdiversiteit Een nieuwe visie op integratie, VU University Press, Amsterdam Smits A., (2017) Bevolkingsprognose 2018-2040, OIS Gemeente Amsterdam Sterckx L., Smits A., (2014) Gemengd Amsterdam * in cijfers*, voor LovingDay.NL Gegevens: O + S Amsterdam Jansen, J., (2017) Demografische ontwikkelingen, Lunchlezing Ruimte en Duurzaamheid, gemeente Amsterdam Chahim M., (TNO), Van Bree T. (TNO), De Groot H.(Vrije Universiteit Amsterdam), Lankhuizen M.(Vrije Universiteit Amsterdam), Manshanden W.(NEO Observatory), (2019) Economische verkenningen metropoolregio Amsterdam 2019, EZ Gemeente Amsterdam Gadet J., (2019) Maak ruimte voor het succes van de stad, ook in de omgevingsvisie Oberg K., (1951) Culture shock, Chicago: Institute of International Education https://www.designboom.com/architecture/fabrications-bureau-lada-rene-boer-urban-arrival-lobby-netherlands-06-27-2017/

https://www.onsamsterdam.nl/component/content/article/15-dossiers/148-invloeden-op-het-amstedams-duits-en-bargoens https://www.onsamsterdam.nl/tijdschrift/jaargang-2011/1158-nummer-11-12-november-december-2011.html?start=4 http://www.180amsterdammers.nl/nl http://carlijnkingma.com/The-Babylonian-Tower-of-Modernity https://andrearadai.nl http://www.katrinkorfmann.com/homoludens#5 https://www.nrc.nl/nieuws/2013/08/19/zeg-poolse-hengelaar-jij-gaat-die-vis-toch-nietopeten-1284652-a319715 http://www.havenstraat-terrein.nl/pers/ https://www.amstelveenz.nl/nieuws/indiase-gemeenschap-in-amstelveen-groeit-sterk. html http://www.capitolhillseattle.com/2014/08/chs-pics-first-hill-scrabbles-for-park-spacenext-hopscotch-cd-returns/ https://time.com/4979252/lightbox-picnic-at-the-border/ https://www.archined.nl/2019/09/de-inclusieve-stad-nomen-is-omen/ https://www.westerunie.nl/events/summer-breeze-latin-night-at-westergasterras-kick-off-2019/

https://www.designboom.com/architecture/marwa-al-sabouni-syria-prince-clausaward-12-22-2018/ 196

197