Pieter van roermund master of architecture ruimte voor de stad

R UIM T E VO O R D E STA D Pieter van Roermund

2

Afstudeerproject Pieter van Roermund - Academie van Bouwkunst Amsterdam

Afstudeerrichting Architectuur Student Pieter van Roermund Examinatoren Eric Frijters (mentor) Herman Kerkdijk (toegevoegd lid AvB) Judith Korpershoek (toegevoegd lid AvB) Afstudeercommissie Marcel van der Lubbe Harald Mooij Ontwerpopgave Het ontwerpen van een woonconcept – woningen & woonomgeving - voor middenklasse stadsgezinnen binnen de Ring A10. Hierbij ligt de focus op de actuele verdichtings-opgave, buitenruimte & beweging en de hechting aan het bestaande stedelijk weefsel. Het zoeken naar meerwaarde in een zich verder verdichtende stad waarbij privacy en de rol van de buren een essentiÍle rol spelen.

Locatie Bellamybuurt Amsterdam Oud-West

3

4

Zicht op de locatie

5

6

Ruimte voor de Stad

Projectsamenvatting

Sinds 2008 is er een kentering zichtbaar in het aantal middenklasse gezinnen dat binnen de Ring A10 woont. De voordelen van het wonen in de stad wegen zwaarder dan de daarmee geassocieerde nadelen. Deze positieve trend sluit aan bij het gemeentelijk beleid, waarin de middenklasse als ‘de motor van de stad’ wordt aangemerkt. Amsterdam neemt hierin internationaal gezien een unieke positie in. Waar andere grote steden het kapitalistisch gewin bewust laten prevaleren spreekt Amsterdam zich uit en wil zich actief inzetten om een niet-duale stad te blijven en de middenklasse aan de stad te binden. Dit project geeft invulling aan deze ambitie. Het biedt middenklasse stadsgezinnen – met of zonder kinderen – woonruimte en een woonomgeving die aansluit bij hun specifieke wensen.

Maar het ontwerp doet meer. Het adresseert een strategie om de stad te verdichten, waarbij juist meer openbare ruimte ontstaat en de omwonenden delen in de meerwaarde die het project biedt. Het stedenbouwkundig concept is gebaseerd op het collectief en zelfs gedeeltelijk openbaar maken van delen van het binnenterrein van het (gesloten) bouwblok. Dit generieke concept vormt het eerste deel van het afstudeerwerk en is tijdens het tweede deel specifiek uitgewerkt. Op het schaalniveau van de stad biedt het ontwerp een antwoord dat aansluit op de richting zoals die door de gemeente is omschreven in de Structuurvisie Amsterdam 2040, waarbij rekening wordt gehouden met een verdichting met 70.000 woningen binnen de huidige bebouwingsgrenzen. De locatie voor het uitgewerkte deel is de Bellamy buurt. Zoals in de presentatie aangegeven waren er tal van mogelijke locaties, maar de Bellamy buurt ken ik vrij goed en heeft een erg interessante stedenbouwkundige geschiedenis die op verschillende schaalniveaus aanleiding biedt voor de gekozen ingrepen.

Het ontwerp volgt uit het stedenbouwkundig concept – het benutten van de binnenterreinen van bouwblokken – en bestaat uit een informeel netwerk dat als superpositie over het infrastructurele netwerk van de buurt wordt geplaatst. Programma in binnenterreinen, met elkaar verbonden door poortjes en informele doorgangen. Zo vormt het een netwerk voor de buurt; iets om trots op te zijn en iets dat de Bellamy buurt identiteit geeft, bouwend op de historie van de buurt. Mijn afstudeerwerk gaat verder in op de uitwerking van één van deze spots. Een hybride woningbouw project binnen het blok Schimmelstraat, Korte Schimmelstraat, Jan Hanzenstraat en Tweede Kostverlorenkade.

Het ontwerp en de presentatie gaan in op drie thema’s die een belangrijke rol spelen: • Verdichten met meerwaarde; verdichten brengt iets positiefs; kansen biedend in plaats van bedreigend. Het ontwerp biedt woonruimte aan de nieuwe

bewoners van het project, maar de woonomgeving biedt ook kwaliteit die er voor zorgt dat de bestaande bewoners de meerwaarde ervan inzien en

deelnemen in het project.

• Continuïteit en beweging in de buitenruimte. Juist voor de actieradius van de jonge gezinnen is het belangrijk ook in de directe omgeving van de won

ing kwalitatieve buitenruimte te hebben. Daarnaast is het voor jonge kinderen belangrijk voor de ontwikkeling dat ze ook zelf de directe woonomge

ving gaan ontdekken, zonder daarbij gevaar te lopen.

• Hechting aan het bestaande weefsel. Inherent aan het bebouwen van een deel van het binnenterrein is de relatie met de bestaande bebouwing. Hoe

hecht oud aan nieuw en hoe wordt omgegaan met privacy wanneer de informele achterzijde van de woning ineens aan de openbare ruimte grenst?

Mijn afstudeerwerk ‘Ruimte voor de Stad’ is het resultaat van een (lange) zoektocht naar het antwoord op de vraag hoe ik als architect goede woonruimte en een interessante woonomgeving kan bieden die rekening houden met de eisen en wensen van het moderne stadsgezin en waarbij recht wordt gedaan aan bovengenoemde aandachtspunten.

7

8

Aanleiding en Opgave

Sinds 2008 neemt het aantal middenklasse stadsgezinnen binnen de Ring A10 gestaag toe. Er ontstaat meer behoefte aan specifieke woonruimte en -omgeving die aansluit bij de behoeftes van deze doelgroep.

Visie & ambitie Amsterdam onderscheidt zich van andere Europese steden door haar kleinschalige en niet-duale karakter. Dit houdt concreet in dat er ruimte is voor alle lagen van de bevolking. De laatste paar jaar begint hierin verandering te komen. De prijzen in het centrum stijgen exorbitant waardoor een niet evenwichtige afspiegeling van de bevolking ontstaat. Amsterdam heeft te kennen gegeven de middenklasse als de motor van de stad te beschouwen en deze te willen behouden. Mijn afstudeerwerk sluit hier op aan en beoogt een woonomgeving voor middenklasse stadsgezinnen binnen de Ring A10.

Het gemengde karakter van Amsterdam is iets waar we trots op moeten zijn en dat we niet omwille van kapitalistisch gewin moeten opgeven.

De stad biedt ruimte aan iedereen!

Ontwerpopgave Het ontwerpen van een woonconcept – woningen & woonomgeving - voor middenklasse stadsgezinnen binnen de Ring A10. Hierbij ligt de focus op de actuele verdichtings-opgave, buitenruimte & beweging en de hechting aan het bestaande stedelijk weefsel. Het zoeken naar meerwaarde in een zich verder verdichtende stad waarbij privacy en de rol van de buren een essentiÍle rol spelen.

9

10

De doelgroep in beeld

Belangrijkste punten tijdens interviews aangedragen door de gezinnen:

Contact met de buren sociaal kapitaal Huis aan de straat rustige woonomgeving in een levendige buurt

11

12

Analyse | data gezinnen binnen de Ring A10 25.3% van alle huishoudens in Amsterdam is gezin met kinderen; dit percentage stijgt jaarlijks met 0.12% Over heel Amsterdam betekent dit - naast vaste groei van Amsterdam - ieder jaar zo’n 1500 gezinnen erbij In Oud-West groeit het aantal gezinnen met kinderen met 2.6% per jaar 39% van de gezinnen met kind(eren) binnen de Ring A10 behoort tot de middenklasse (€1.540 tot €2.940 netto per maand) Het totale woningbestand van de gemeente Amsterdam telt ruim 400.000 woonruimtes. Volgens de structuurvisie Amsterdam 2040 worden er tot 2040 70.000 woningen bijgebouwd, binnen de huidige bebouwingsgrenzen van de stad. Dit komt overeen met het inpassen van alle woningen uit Amsterdam Zuid.

bronnen: Gezinnen in Amsterdam - Gemeente Amsterdam Dienst Wonen, 2006 Het gezin in de stad - Heren 5 Architecten, 2011 Wonen in Amsterdam - Gemeente Amsterdam & Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties, 2011 & 2013 Smaak voor de Stad - Dr. Lia Karsten, 2006 O+S Amsterdam, 2014 Gezinindestad.nl

13

14

Analyse | verdichtingsstrategieĂŤn

potentie voor nieuwe (stedenbouwkundige) verbindingen luw binnenterrein --> kindvriendelijk directe aansluiting woningen op het maaiveld complexe situatie mbt inkijk en privacy tov de buren bebouwing gaat altijd te koste van iets; huizen, garages of buitenruimte van de huidige bewoners

15

Ring A10

16

Analyse | potentiĂŤle locaties

Ring A10

Bellamy buurt

17

18

Analyse | Locatie Bellamy buurt

Opvallend zijn: de variatie in afmetingen van de bouwblokken en de openingen in de blokken Beide punten hebben een duidelijke historische oorzaak

19

20

Analyse | Historie morfologie Bellamy buurt

21

22

23

24

25

26

Netwerk | Superpositie van een informeel netwerk voor de buurt

27

Concept | Stedenbouwkundig concept

28

29

30

Het bouwblok | Bestaande situatie bouwblok

31

32

Het bouwblok | Bestaande verkeersstromen

33

34

Het bouwblok | Uitgangspunten vanuit de huidige situatie

1. eigendomssituatie

2.

40m

3.

Privaat eigendom

4.

Hoe krijg ik de omwonenden mee wanneer ik eerst een deel van hun tuin weg neem?

35

36

Het bouwblok | Bestaande bebouwingsrichting

37

Het bouwblok | Introductie van de hoekverdraaiing

38

Ontwerpregels | Uitgangspunten en richtlijnen

• De entrees tot het binnenterrein hebben verschillende positie in het netwerk; het ontwerp moet daarop aansluiten

• De entrees moeten de bezoeker verleiden het binnenterrein te gaan verkennen. Spanning tussen belofte en ontdekken

• De buitenruimte binnen het ensemble moet een heldere hiërarchie krijgen; zowel in maatvoering als in gebruik

39

• Er mag door het ontwerp geen buitenruimte verloren gaan. Dit betekent de introductie van opgetild maaiveld, balkons en (dak-)terrassen

• De buitenruimtes worden zoveel mogelijk aan elkaar geschakeld, waardoor de gebruikers door het ensemble kunnen dwalen en er ruimte voor de kinderen is om de wereld te kunnen ontdekken • Er komt een gradiënt in de buitenruimtes van de openbare delen naar de private buitenruimtes

40

Ontwerpregels | Uitgangspunten en richtlijnen

• De woning als bemiddeling tussen openbaar en private buitenruimte

• Waar bepaalde ruimtes fysiek gescheiden zijn, kan visueel wel blijven bestaan

• Iedere woning ligt ‘aan de straat’ • Aandacht voor de schaal van de bebouwing; hoogte, schaduw, steeg vs. straat etc

41

42

Het bouwblok | Overzicht van het ensemble

43

44

Het ensemble | Allocatie van programma

Gelijkvloerse woning Woning over meerdere verdiepingen Collectieve woningen of -voorzieningen CommerciĂŤel programma Publiek programma 45

46

Doelgroep | Koppeling doelgroep aan ruimtelijk concept

47

48

Doelgroep | Allocatie woningtypes binnen het ensemble

49

50

Plattegronden | Bestaande en nieuwe situatie

51

52

Plattegronden | Woning 1 en Woning 4

53

54

Plattegronden | Woning 5, 10, 11 en 12

55

56

Plattegronden | Opgetild maaiveld (+1) en woning 2

57

58

Plattegronden | Woningen 7 en 8

59

60

Plattegronden | Logeerappartement en ensemble 2e verdieping

61

62

Plattegronden | Woningen 3 en 6

63

64

Plattegronden | Woning 12 en speelplaats ‘t Landje van Ome Kick

65

66

01

02

03

04

Storyboard | Een wandeling door het ensemble

05

06

07

08 67

68

Plattegronden | Overzicht KVV-gebouw en woning 1

69

70

Plattegronden| KVV-gebouw woningen 2 en 3

71

72

artwork: Munich by TLP

Doorsnede en Gevels

73

74

Gevels en Structuur | constructie en schachten

75

76 artwork: David Bowie by TLP

Hechting| Aansluiting op de bestaande structuur

77

78

Hechting| Entrees Tweede Kostverlorenvaart en Jan Hanzenstraat

79

80

Hechting| Doorsnedes van de verschillende situaties

81

82

Hechting| Dwarsdoorsnede en uitruilmogelijkheden

Extra m²; afhankelijk van hoogte/impact

Een deel privé tuin inleveren voor een veelvoud aan collectieve buitenruimte

Sociaal kapitaal; door collectief programma (bijvoorbeeld moestuin) ontstaan waardevolle contacten Bijna alle gevallen vinden voldoende meerwaarde in bovengenoemde uitruilmogelijkheden. Een aantal zal daarnaast een geldelijke vergoeding krijgen voor het inleveren van m² tuin.

83

84

Buitenruimte| continuïteit en beweging

The town is the correlate of the road. The town exists only as a function of circulation, and of circuits; it is a remarkable point on the circuits that create it, and which it creates. It is defined by entries and exits; something must enter and exit from it. It imposes a frequency. It effects a polarization of matter, inert, living or human; it causes the phylum, the flow, to pass through specific places along horizontal lines. It is a phenomenon of transconsitency, a network, because it is fundamentally in contact with other towns. tekst Gilles Deleuze, 1980

85

86

Buitenruimte| beweging en gebruik van de daken en terassen

87

Buitenruimte | Spelen in de Stad

88

Materialisatie | Ordening en hiĂŤrarchie

89

90

Doorsnede | relatie binnen en buiten

91

92

Materialisatie| Opgetild maaiveld bij het centrale pleintje

93

94

Materialisatie| Aansluiting beton op hout

95

96

Materialisatie | Trappen op een houten gevel

97

98

Tenslotte

Ruimte voor de Stad biedt Amsterdam een interessante strategie om in de sensitieve omgeving van de binnenkant van het bouwblok het stedelijk weefsel verder te ontwikkelen. De stad is een levend organisme dat met dit project een nieuwe voedingsbodem vindt.

Het afstudeerwerk geeft op verschillende schaalniveaus antwoord op de vraag hoe middenklasse stadsgezinnen in 2015 in Amsterdam zouden kunnen wonen. En vormt daarnaast een interessant discussiestuk dat zaken als privacy en de rol van de buren in een verdichtende stedelijke omgeving bevraagt.

Pieter van Roermund 24 november 2015

Dank aan mijn voltallige afstudeercommissie, bestaande uit: Eric Frijters, mentor Marcel van der Lubbe, commissielid Harald Mooij, commissielid Judith Korpershoek, toegevoegd commissielid Herman Kerkdijk, toegevoegd commissielid

99