LAWYER τεύχος 30

LAWYER

The Business Magazine

Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2024

030

SAPLEGAL

Η επιτυχία του ενός είναι επιτυχία όλων μας

Σύγχρονα χρηματοδοτικά εργαλεία_σελ.20

Οι προκλήσεις στην αγορά εργασίας_σελ.28

Το λιανεμπόριο την εποχή της ακρίβειας_σελ.34

Βιώσιμη εταιρική χρηματοδότηση_σελ.40

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

05

News & Updates

08

Thought Leadership:

Χαρά Δ. Ζέρβα, Διαχειρίστρια Εταίρος της δικηγορικής εταιρείας «Νικόλας Κανελλόπουλος Χαρά Ζέρβα & Συνεργάτες» (NKLAW FIRM), Επικεφαλής Νομική Σύμβουλος

ENTERPRISE GREECE A.E.

18

Lawyer Success Stories:

Τζούλια Πουρναρά, Εταίρος στην “ΠΛΑΤΗΣ – ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ” – ΕΥ Law

34

_

In the Spotlight:

Το λιανεμπόριο

την εποχή της ακρίβειας:

Προβλήματα, προκλήσεις και η νομική τους αντιμετώπιση

10

Cover Story: SAPLEGAL

20

_

In the Spotlight:

Σύγχρονα χρηματοδοτικά εργαλεία και προώθηση των στρατηγικών επενδύσεων

40

_

In the Spotlight:

Βιώσιμη εταιρική χρηματοδότηση:

Οι εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο

50

Lawyer

14

Βack Cover Story: Μιχάλης Π. Σειραδάκης, Συνιδρυτής, Managing Partner, MSCK Law office

Κατερίνα Α. Καρανικόλα, Συνιδρύτρια, Managing Partner, MSCK Law office

28

In the Spotlight:

Οι προκλήσεις στην αγορά εργασίας και οι αλλαγές στο εργατικό δίκαιο

46

Opinions:

Eλένη Α. Γρηγορίου: Δικηγόρος, LL.M.

Εμπορικού και Οικονομικού Δικαίου

57

World report

www.lawyermagazine.gr

ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ Αλεξάνδρα Βαρλά

ΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ Αλεξιάννα Τσότσου

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ Στέλιος Τσάνος stsanos@boussias.com

ΓΡΑΦΙΣΤΡΙΑ Χρύσα Δανιηλίδου

ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΙ Κορνήλιος Σαραντίογλου Σωτήρης Παπαδήμας

ΤΜΗΜΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ Θανάσης Μουτζίκος amoutzikos@boussias.com

ΛΟΓΙΣΤHΡΙΟ Κωσταντίνος Χασιώτης

ΕΚΔΟΤΗΣ

Μιχάλης Μπούσιας

ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ ΠΕΡΙΟΔΙΚΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ Κατερίνα Πολυμερίδου

GROUP ΑDVERTISING DIRECTOR

Λήδα Πλατή

ΕΤΗΣΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗ: €78

ΚΛΑΔΙΚΑ ΜΕΣΑ ΜΟΝ ΙΚΕ Λ. Κηφισίας 125-127 - Αθήνα Τ.Κ. 115 24

Κτίριο Cosmos Center

Τ.: 210 710 2452

Κωδικός ΕΛΤΑ 21-0177

ISSN 2732-6152

Tὸ γὰρ ὅλον πρότερον ἀναγκαῖον εἶναι τοῦ μέρους γράφει ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά, ανασυνθέτοντας τα στάδια της κοινωνικής εξέλιξης μέχρι τη δημιουργία της πόλεως.

Μια φράση, ωδή στη συλλογικότητα, τη συνεργασία, την

επικοινωνία, την ενσυναίσθηση και την αμοιβαία κατανόηση.

Όλα αναγκαία συστατικά για τη βιωσιμότητα, την ανάπτυξη και την ευημερία μιας ομάδας, αλλά και της κοινωνίας στο σύνολό της.

Στο 30ο τεύχος του LAWYER φιλοξενούμε την πρώτη μας ομαδική

συνέντευξη και φωτογράφιση, όπου το μέρος δίνει τη θέση του στο σύνολο και τη συναδελφικότητα.

‘Η επιτυχία του ενός είναι επιτυχία όλων μας’, αναφέρει ο Σπύρος Κομητόπουλος, και η συζήτησή μας με βάζει σε σκέψεις

για την αξία του ‘μοιράσματος’ και της συνεργασίας όχι μόνον στο πλαίσιο της ίδιας ομάδας, αλλά και μεταξύ όσων βρίσκονται σε διαφορετικές, ενίοτε ανταγωνιστικές μεταξύ των, ομάδες. Μπορεί μια επιτυχία, μια καλή πρακτική του

ενός, να οδηγήσει στην επιτυχία περισσοτέρων και – γιατί όχι – στην ανάπτυξη της αγοράς συνολικά;

Αποφασίσαμε να το εξερευνήσουμε, τολμώντας κάτι νέο: στις 25 και 26 Απριλίου θα βρισκόμαστε στο Costa Navarino προκειμένου να υποδεχθούμε περισσότερους από 40 in-house νομικούς συμβούλους και partners δικηγορικών εταιρειών, στο πλαίσιο του πρώτου Legal Business Summit. Πρόκειται για μια διήμερη συνάντηση αφιερωμένη στην ανθρώπινη επαφή και την επικοινωνία, στην οποία θα πρωταγωνιστήσουν η αλληλεπίδραση, η δικτύωση, η σφυρηλάτηση σχέσεων και συνεργασιών, προς όφελος όλων των παρευρισκομένων.

Επενδύουμε στη συλλογικότητα και τη δύναμη των ομάδων και σας περιμένουμε, ώστε μέσα από τις επιχειρηματικές επαφές, το μοίρασμα εμπειριών, επιτυχιών και προκλήσεων, να συμβάλουμε στην περαιτέρω εξέλιξη του κλάδου των νομικών υπηρεσιών και να αναδείξουμε την αξία αυτού στο επιχειρηματικό γίγνεσθαι.

E-ΙΑΤΡΟΔΙΚΑΣΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΓΙΑ ΔΙΚΑΣΤΙΚΟΥΣ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΣ

Παρουσιάστηκε από το Υπουργείο Δικαιοσύνης το πληροφοριακό σύστημα ιατροδικαστικών υπηρεσιών, το οποίο έχει ως στόχο την επιτάχυνση της διαδικασίας

έκδοσης της ιατροδικαστικής έκθεσης επιφέροντας και αντίστοιχη επιτάχυνση της ποινικής διαδικασίας. Το σύστημα θα ψηφιοποιήσει και θα περιλαμβάνει προηγμένες τεχνολογίες μηχανικής μάθησης, εξαγωγής στατιστικών, καθώς και δυνατότητα διασύνδεσής του με άλλα κεντρικά πληροφοριακά συστήματα. Έτσι, ο ιατροδικαστής θα έχει τη δυνατότητα ανεύρεσης -μέσω έξυπνης αναζήτησης- συναφών περιπτώσεων με την τρέχουσα υπόθεση, και με τον σταδιακό εμπλουτισμό της βάσης δεδομένων, θα καταστεί εφικτή μέσω μηχανικής μάθησης η παραγωγή δεδομένων, τα οποία θα έχουν σημαντικό ερευνητικό αντίκτυπο στον τομέα της αναγνώρισης προτύπων. Πρόκειται για έργο, ύψους περίπου 750.000 ευρώ, το οποίο χρηματοδοτείται από το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας.

ΞΕΚΙΝΆΕΙ Η ΠΙΛΟΤΙΚΗ

ΕΦΆΡΜΟΓΗ ΤΟΥ «ΕΡΓΆΛΕΙΟΥ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΩΝ ΕΚΚΡΕΜΩΝ

ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ»

Το υπουργείο Δικαιοσύνης ανακοίνωσε την έγκριση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή του αιτήματος για τον σχεδιασμό και την υλοποίηση σημαντικής μεταρρύθμισης στον τομέα της Δικαιοσύνης, μέσω του χρηματοδοτικού εργαλείου Τεχνικής Υποστήριξης Μεταρρυθμίσεων (TSI). Σε αυτά τα πλαίσια, θα τεθεί σε πιλοτική εφαρμογή στα Πρωτοδικεία Αθηνών και Θεσσαλονίκης το «Εργαλείο Μείωσης των Εκκρεμών Υποθέσεων» (Backlog Reduction Tool), έτσι ώστε να αντιμετωπιστούν οι συσσωρευμένες εκκρεμότητες. Πρόκειται για μια διαδικασία που θα περιλαμβάνει την υποστήριξη με τη μορφή γενικών κατευθύνσεων, στρατηγικών, νομικών συμβουλών, μελετών, επιμόρφωσης, καθώς και επιτόπιων επισκέψεων εμπειρογνωμόνων, για την επίλυση των προβλημάτων και την πρόληψη των καθυστερήσεων στην απονομή της δικαιοσύνης στην Ελλάδα. Η υλοποίησή του αναμένεται να ξεκινήσει στα μέσα του 2024 και θα διαρκέσει 2 χρόνια.

ΤΕΘΗΚΕ ΣΕ ΙΣΧΥ

ΔΙΑΜΕΣΟΛΑΒΗΤΗΣ

Ο ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΟΣ

Ο Ελληνικός Ενεργειακός Διαμεσολαβητής έχει ως σκοπό να μεσολαβεί προκειμένου να διευκολύνει την εξωδικαστική επίλυση διαφορών μεταξύ καταναλωτών/πελατών και προμηθευτών και διαχειριστών δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας ή φυσικού αερίου. Η υποβολή αίτησης του καταναλωτή για διαμεσολάβηση γίνεται μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας ENOMOS (Energy Ombudsman Operating System) που έχει αναπτύξει η Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων για τον σκοπό αυτό. Ο Ενεργειακός Διαμεσολαβητής ολοκληρώνει τη διαδικασία επίλυσης της διαφοράς εντός διαστήματος 90 ημερών από την ημερομηνία που έλαβε τον πλήρη φάκελο της καταγγελίας, ενώ η διαδικασία προσφέρεται δωρεάν για τους καταναλωτές.

ΕΦΕΣΗ ΤΗΣ JOHNSON & JOHNSON ΕΛΛΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΣΤΙΜΟ ΥΨΟΥΣ

1 ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΟΥ

Έφεση κατά του διοικητικού προστίμου που της επιβλήθηκε τον Νοέμβριο του 2023 άσκησε η Johnson & Johnson Ελλάς, αφού προηγουμένως προχώρησε στην πληρωμή του. Το πρόστιμο ύψους 1 εκατομμυρίου ευρώ επιβλήθηκε στην πολυεθνική

εταιρεία κατόπιν ελέγχου

από τη Διϋπηρεσιακή Μονάδα Ελέγχου της Αγοράς (ΔΙΜΕΑ) για παραβίαση του άρθρου 54 του ν. 5045/2023, σχετικά με την περιστολή φαινομένων αθέμιτης κερδοφορίας.

ΝΟΜΟΣΧΕΔΙΟ ΓΙΆ ΤΟΝ ΝΕΟ ΔΙΚΆΣΤΙΚΟ ΧΆΡΤΗ

Σε δημόσια διαβούλευση αναμένεται να τεθεί το νομοσχέδιο που προβλέπει μεταρρυθμίσεις στον δικαστικό χάρτη της χώρας. Ειδικότερα, με το νέο νομοσχέδιο του Υπουργείου Δικαιοσύνης προβλέπεται η ενοποίηση του πρώτου βαθμού Δικαιοσύνης, καθώς τα Ειρηνοδικεία συγχωνεύονται με τα Πρωτοδικεία, με στόχο την επιτάχυνση της απονομής δικαιοσύνης. Η αναβάθμιση των ειρηνοδικών, ώστε να εκδικάζουν υποθέσεις με αντικείμενο έως 250.000 ευρώ, προϋποθέτει σημαντικές χωρικές μεταβολές με κλείσιμο Ειρηνοδικείων και Πρωτοδικείων σε όλη τη χώρα, μεταβολή υφιστάμενων Ειρηνοδικείων σε Πρωτοδικεία, διχοτόμηση του Πρωτοδικείου Αθηνών αλλά και ανακατανομή των υφιστάμενων Εφετείων. Εξαίρεση από τον κανόνα ότι θα βρίσκεται ένα Πρωτοδικείο σε κάθε έδρα του νομού αποτελούν οι νησιωτικές και ακριτικές περιοχές. Ο κυριότερος στόχος του νομοσχεδίου είναι η έκδοση τελεσίδικης απόφασης να ολοκληρώνεται σε δύο χρόνια, αντί για τον υφιστάμενο μέσο όρο των πέντε ετών, έτσι ώστε να συγκλίνει η χώρα με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο.

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ 12 ΕΠΙΠΛΕΟΝ ΜΟΡΦΏΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΏΝ ΑΝΑΚΟΙΝΏΣΕ ΤΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Τη δυνατότητα ταχείας ίδρυσης επιχειρήσεων επιπλέον δώδεκα νομικών μορφών, με πρότυπο καταστατικό μέσω της Υπηρεσίας μιας Στάσης, ανακοίνωσε το Υπουργείο Ανάπτυξης. Εντός των επομένων μηνών θα ξεκινήσει η λειτουργία ηλεκτρονικής ίδρυσης επιχειρήσεων με ιδιαίτερα χαμηλό κόστος (15 έως 18 ευρώ), χωρίς να απαιτείται η φυσική παρουσία του επιχειρηματία σε δημόσιες υπηρεσίες. Όλες οι νομικές μορφές θα μπορούν να συστήνονται με πρότυπο καταστατικό και με πρόσθετο περιεχόμενο, ώστε οι ενδιαφερόμενοι να μπορούν να συντάσσουν και να υποβάλλουν το καταστατικό της εταιρείας τους. Οι δώδεκα νομικές μορφές, οι οποίες εντάσσονται επιπλέον, είναι οι εξής: Ετερόρρυθμη εταιρεία κατά μετοχές, Κοινοπραξία, Αστική Εταιρεία, Αστικός Συνεταιρισμός, Ενεργειακή Κοινότητα Πολιτών, Κοινότητα Ανανεώσιμης Ενέργειας, Κοινωνικός Συνεταιρισμός Περιορισμένης Ευθύνης, Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση, Συνεταιρισμός Εργαζομένων, Ευρωπαϊκή Συνεταιριστική Εταιρεία, Ευρωπαϊκός Όμιλος Οικονομικού Σκοπού και Ευρωπαϊκή Εταιρεία.

ΤΑ 15 ΧΡΟΝΙΑ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΗΣ ΓΙΟΡΤΑΣΕ Η ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ

YOUR LEGAL PARTNERS

Η δικηγορική εταιρεία Your Legal Partners γιόρτασε τα 15 χρόνια λειτουργίας της σε μια εκδήλωση γεμάτη ενθουσιασμό, θετική ενέργεια και έμπνευση, σηματοδοτώντας όχι μόνο την 15ετή πορεία της Your Legal Partners

αλλά και τιμώντας την ουσία των βασικών αξιών που την προσδιορίζουν όλα αυτά τα χρόνια, την Εμπιστοσύνη και τη Σύνδεση που μοιράζεται με τους πελάτες της αλλά και την ομάδα των συνεργατών της.

Η εκδήλωση σηματοδοτήθηκε με την επιδραστική ομιλία του Dr. Michael Platt, διακεκριμένου Καθηγητή Νευροεπιστήμης και Ψυχολογίας στο Wharton School, University of Pennsylvania. Ο Dr. Michael Platt πρόσφερε σε όλους τους καλεσμένους ένα εντυπωσιακό ταξίδι στον συναρπαστικό κόσμο της νευροεπιστήμης και τη δυναμική της Εμπιστοσύνης

και της Σύνδεσης στον τομέα της επιχειρηματικότητας.

Ήταν μια ευκαιρία να γίνει μια αναδρομή σε όλα τα επιτεύγματα της Your Legal Partners, αλλά και να ανανεωθεί η δέσμευση της δικηγορικής εταιρείας για τη συνέχιση και περαιτέρω εμπέδωση της σχέσης εμπιστοσύνης με πελάτες και συνεργάτες.

ΆΠΆΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΆΡΕΙΟΥ ΠΆΓΟΥ ΣΤΟ ΨΗΦΙΣΜΆ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΆΪΚΟΥ

ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ

Με αφορμή το ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για το κράτος δικαίου στην Ελλάδα και τις αιτιάσεις του για τη διαφθορά, την ελευθερία του Τύπου και την αμεροληψία της δικαιοσύνης, ο Άρειος Πάγος εξέδωσε ανακοίνωση, η οποία αποφασίστηκε κατά ισχυρή πλειοψηφία 49 και 13 κατά. Η ανακοίνωση αναφέρει ότι οι Έλληνες δικαστικοί και εισαγγελικοί λειτουργοί υπηρετούν το κράτος δικαίου και τις αρχές της διάκρισης των λειτουργιών, της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, της δίκαιης δίκης και της προστασίας του τεκμηρίου αθωότητας του κάθε πολίτη και εκτελούν τα καθήκοντά τους υπακούοντας μόνον στο Σύνταγμα, στους νόμους και στη συνείδησή τους.

ΤΟ ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΗΡΙΟ ΑΘΗΝΏΝ ΣΤΟ CORPORATE GOVERNANCE & COMPLIANCE CONFERENCE

Στο Corporate Governance & Compliance Conference, που διοργανώθηκε στις 14 Φεβρουαρίου στο Wyndham Grand Athens με χορηγό το Athens Exchange Group, αναπτύχθηκε το ζήτημα της αξιοποίησης της εταιρικής διακυβέρνησης ως εργαλείο προσέλκυσης επενδύσεων. Η Σμαράγδα Ρηγάκου, General Counsel, Chief Legal, Regulatory & Compliance Officer, Όμιλος Χρηματιστηρίου Αθηνών, παρουσίασε τις ιδιαιτερότητες της ελληνικής κεφαλαιαγοράς, όπως τη μειωμένη ενεργή συμμετοχή θεσμικών επενδυτών και την απουσία άσκησης ελέγχου από δυνάμεις της αγοράς, τονίζοντας την έμφαση που δίνει το Χρηματιστήριο Αθηνών στην ουσιαστική συμμόρφωσή του με το ρυθμιστικό πλαίσιο για την εταιρική διακυβέρνηση.

Νομοθετικές πρωτοβουλίες

και δράσεις για την ενίσχυση

της επιχειρηματικότητας

και των επενδύσεων

Ο διάλογος για την ανάπτυξη, όπως αυτή μετουσιώνεται

σε πράξη μέσα από τις επενδύσεις και τα χρηματοδοτικά εργαλεία, ήτοι τα εργαλεία και οι μηχανισμοί που σχεδιάζει και υλοποιεί η πολιτεία για να ενισχύσει την υγιή επιχειρηματικότητα, παραμένει δυναμικά στο προσκήνιο, ως sine qua non προϋπόθεση για την εκτίναξη του ελατηρίου της ελληνικής οικονομίας.

ιο αναλυτικά, η τελευταία διετία σηματοδότησε τη σταθερή και ταυτόχρονα δυναμική επάνοδο στην κανονικότητα, μετά από δύο και πλέον χρόνια οικονομικής και κοινωνικής αστάθειας που προκάλεσε η υγειονομική κρίση του κορονοϊού. Σύμφωνα με στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος, η χώρα σημείωσε, το 2022, αύξηση της τάξης του 48,2 % στις Ξένες Άμεσες Επενδύσεις (ΞΑΕ), φθάνοντας σε νέα επίπεδα ρεκόρ με 7,9 δις, που είναι οι μεγαλύτερες (καθαρές) εισροές ΞΑΕ την τελευταία εικοσαετία. Στον τομέα των εξαγωγών διατηρήθηκε η ανοδική πορεία και το 2022, παρουσιάζοντας σημαντική αύξηση 36,7% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Είναι αξιοσημείωτο, ότι την τριετία 2020-2022 οι εξαγωγές αυξήθηκαν κατά 77,6%, δηλαδή από 30,8 δις ευρώ το 2020 σε 54,7 δις ευρώ το 2022. Τα στοιχεία αυτά επιβεβαιώνουν την ανοδική πορεία της ελληνικής οικονομίας και την επιτυχημένη προσπάθεια για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων στην Ελλάδα και την προώθηση των εξαγωγών.

Παράλληλα, αξιοσημείωτη είναι η αναβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητα του Ελληνικού Δημοσίου, έχοντας κατακτήσει την επενδυτική βαθμίδα, γεγονός που αναμένεται να οδηγήσει σε διεύρυνση της επενδυτικής βάσης με θετική επίδραση στις ελληνικές επιχειρήσεις, στις τράπεζες και στην προσέλκυση νέων κεφαλαίων. Συναφώς, η Κομισιόν αναβάθμισε τις προβλέψεις της για την ελληνική οικονομική δραστηριότητα κατά 2,4% το 2023 και 1,9% το 2024

Διαχειρίστρια Εταίρος της δικηγορικής εταιρείας «Νικόλας Κανελλόπουλος Χαρά Ζέρβα & Συνεργάτες» (NKLAW FIRM), Επικεφαλής Νομική Σύμβουλος ENTERPRISE GREECE A.E.

με αποτέλεσμα να δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για περαιτέρω μείωση του κόστους δανεισμού, νέες επενδύσεις και περισσότερες θέσεις εργασίας. Αυτή η θετική και εξωστρεφής δυναμική για την ελληνική οικονομία αποτυπώνεται άνευ ετέρου και στο επίπεδο των νομοθετικών πρωτοβουλιών και κανονιστικών κειμένων. Φιλοεπενδυτικές και αναπτυξιακές πρωτοβουλίες απαντώνται ήδη σε νομοθετικό και κανονιστικό επίπεδο, ενώ βέλτιστες πρακτικές θα μπορούσαν να αξιολογηθούν ή και υιοθετηθούν άμεσα προς την ίδια αυτή κατεύθυνση.

Μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων για την αποφυγή της διασποράς του κορονοϊού COVID-19, παρατηρείται και πάλι σημαντική αύξηση των αιτήσεων χορήγησης αδειών διαμονής golden visa στους ιδιοκτήτες ακινήτων και στα μέλη των οικογενειών τους. Το momentum του ελληνικού προγράμματος συνεχίζει να παραμένει ιδιαίτερα δυναμικό. Σύμφωνα με έρευνα της Henley & Partners, η Ελλάδα υπολογίζεται πως υποδέχθηκε το 2022 περί τους 1.200 εκατομμυριούχους «μετανάστες», καθώς βρίσκεται μέσα στις 10 πρώτες, σε προτίμηση, χώρες για τα άτομα υψηλής εισοδηματικής στάθμης (HNWI) που αναζητούν έναν άλλο τόπο μόνιμης κατοικίας. Παράλληλα, σύμφωνα με τον Δείκτη Προγραμμάτων Henley Residence 2023, το ελληνικό πρόγραμμα, παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες ανήλθε στην 3η θέση παγκοσμίως, από την 4η που ήταν το 2022, με την 1η θέση να κατέχει η Πορτογαλία.

Παρά, όμως, την ισχυρή τόνωση που επιφέρει το πρόγραμμα golden visa στην ελληνική οικονομία, η οποία αποτιμάται άνω των 5 δισ. ευρώ από την έναρξη εφαρμογής του έως σήμερα, η επακόλουθη στεγαστική κρίση και η εκτόξευση των τιμών των ενοικίων, οδήγησαν στη νομοθετική αύξηση, δυνάμει του ν. 5038/2023, της ελάχιστης αξίας κτήσης της ακίνητης περιουσίας, ως προϋπόθεση για την απόκτηση άδειας διαμονής golden visa, σε ποσό 500.000,00 ευρώ για συγκεκριμένες Περιφερειακές Ενότητες (Βόρειου, Κεντρικού και Νότιου Τομέα Αθηνών, τον Δήμο Βάρης - Βούλας - Βουλιαγμένης, τον Δήμο Θεσσαλονίκης και τις Περιφερειακές Ενότητες Μυκόνου και Σαντορίνης της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου). Είναι δε αξιοσημείωτο ότι δεν αποκλείεται η περαιτέρω αύξηση της αξίας κτήσης στο ποσό των 800.000,00 ευρώ στο άμεσο μέλλον σε συγκεκριμένες περιοχές της χώρας.

Υπό το ίδιο αυτό πρίσμα, θα είχε ενδιαφέρον το ενδεχόμενο επέκτασης του προγράμματος golden visa πέραν του πεδίου του real estate, σε τομείς όπως η τεχνολογία (tech), το οικοσύστημα των νεοφυών επιχειρήσεων (start ups), αλλά και η καινοτομία (innovation). Στην Πορτογαλία άλλωστε, λειτουργεί ήδη το πρόγραμμα StartUp Visa, στο πλαίσιο του οποίου είναι δυνατή η απόκτηση golden visa από αλλοδαπούς επιχειρηματίες, οι οποίοι είτε ιδρύουν καινοτόμες νεοφυείς επιχειρήσεις στην χώρα, είτε μεταφέρουν εκεί την έδρα ήδη ιδρυθείσας start-up επιχείρησης. Ώς εκ τούτου, μια σχετική εθνική πρωτοβουλία σε συνδυασμό με δράσεις καινοτομίας, θα μπορούσαν να αθροίσουν και να εμπλουτίσουν το υφιστάμενο πλαίσιο των χορηγούμενων αδειών διαμονής για στρατηγικούς επενδυτές, ήτοι για φορείς που υλοποιούν στρατηγικές επενδύσεις στην Ελλάδα, κατά την έννοια του ν. 4864/2021.

Στην καρδιά της αναπτυξιακής τροχιάς της χώρας, βρίσκεται την περίοδο αυτή το ελληνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRP), γνωστό ως "Ελλάδα 2.0", το οποίο προσφέρει έμπρακτη ενίσχυση της επιχειρηματικότητας και των επενδύσεων μέσω των χρηματοδοτικών και εγγυοδοτικών εργαλείων του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΤΑΑ).

Συγκεκριμένα, έως σήμερα, στο σκέλος των επιχορηγήσεων του ΤΑΑ έχουν ενταχθεί τουλάχιστον 722 έργα και έχουν πραγματοποιηθεί πληρωμές ύψους τουλάχιστον 3,89 δισ. Ευρώ, ενώ, στο σκέλος των δανείων, έχουν υποβληθεί άνω των 536 επενδυτικά σχέδια- εκ των οποίων 320 προέρχονται από ΜμΕ- και έχουν συμβασιοποιηθεί 240 δάνεια -εκ των οποίων 113 προς ΜμΕ, ποσοστό 46%- συνολικού προϋπολογισμού 8,51 δισ. Ευρώ, ενώ το τέλος του 2023 έλαβε χώρα εκταμίευση 3,6 δισ. ευρώ για δάνεια και επιχορηγήσεις. Με άλλα λόγια, υπάρχει μια «πρώτη ικανοποιητική εικόνα» για την αξιοποίηση αυτών των πόρων, αδιαμφισβήτητα δε

αξιοποιείται ικανοποιητικά η δανειακή στήριξη μέσω του RRF, όπου προβλέπεται να απορροφηθεί περισσότερο από το 1/3 του συνολικού προϋπολογισμού. Στο ως άνω πλαίσιο του δανειακού σκέλους του ΤΑΑ, ξεχωρίζουν οι ευκαιρίες χρηματοδότησης για τις ελληνικές επιχειρήσεις και ιδίως η χρηματοδότηση κεφαλαιακών επενδύσεων του ιδιωτικού τομέα καθώς και η χορήγηση επιδοτούμενου επιτοκίου (1% για μεγάλες επιχειρήσεις, και 0,35% για τις μικρομεσαίες) για επενδύσεις που αφορούν στον ψηφιακό μετασχηματισμό, την πράσινη μετάβαση, την εξωστρέφεια, την καινοτομία και τη μεγέθυνση των επιχειρήσεων. Όσον αφορά στην προσέλκυση επενδύσεων με προστιθέμενη αξία για την ελληνική οικονομία, επισημαίνεται ότι η χρηματοδότηση του κινήτρου ενίσχυσης δαπανών για τα επενδυτικά σχέδια που έχουν υπαχθεί στις διαδικασίες των εμβληματικών στρατηγικών επενδύσεων προέρχεται κατά προτεραιότητα από το ΤΑΑ, γεγονός που καθιστά τα χρονοδιαγράμματα έγκρισης και υλοποίησης των επενδύσεων πλέον ασφυκτικά.

Σε κάθε περίπτωση, ζητούμενο παραμένει η απορρόφηση στο έπακρον των ενωσιακών πόρων και γιατί όχι, και η νόμιμη σώρευση αυτών, με πρόσθετες απευθείας ενωσιακές ενισχύσεις για διαφορετικές επιλέξιμες δαπάνες. Δεδομένης μάλιστα της αυστηρώς τεθείσας προθεσμίας για την ολοκλήρωση των έργων του ΤΑΑ, καθίσταται επιτακτική η ανάγκη να ενταθεί η προσπάθεια που ήδη καταβάλουν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς, τόσο από τον ιδιωτικό, όσο και τον δημόσιο τομέα για την επιτυχή και εμπρόθεσμη υλοποίηση των έργων ΤΑΑ και την αξιοποίηση στο έπακρον των διαθέσιμων πόρων.

Στο πλαίσιο αυτό, η Enterprise Greece, ο αρμόδιος εθνικός φορέας για την προσέλκυση επενδύσεων και τη διασφάλιση της εξωστρέφειας της ελληνικής οικονομίας, συντονίζει εντατικά την προσέλκυση στρατηγικών επενδύσεων καθώς και την ταχεία αξιολόγηση αυτών ώστε να καταστεί δυνατή η πλήρης απορρόφηση των πόρων του ΤΑΑ που μπορούν να διατεθούν για την υλοποίηση εμβληματικών και εν γένει στρατηγικών επενδύσεων, κυρίως στο πεδίο της πράσινης ανάπτυξης αλλά και της ψηφιοποίησης και καινοτομίας. Για τη διατήρηση της εξωστρεφούς πορείας της ελληνικής οικονομίας, απαιτείται η προσήλωση της πολιτείας στη διαμόρφωση και λειτουργία ανοικτών θεσμών, ενώ παράλληλα, οι επενδυτές πρέπει να προσαρμόζονται στις διαρκώς μεταβαλλόμενες συνθήκες. Να αναζητήσουν την ευκαιρία που θα δημιουργήσει ή θα αυξήσει την αξία. Και ο ρόλος του κράτους είναι να εξασφαλίσει ότι θα δημιουργήσει ή θα διατηρήσει ένα περιβάλλον μέσα στο οποίο η επιχειρηματικότητα μπορεί να ανθίσει, διότι είναι η κινητήριος δύναμη κάθε οικονομίας, όχι τροχοπέδη. ■

Η επιτυχία του ενός είναι επιτυχία όλων μας

Ακολουθείστε

μας καθώς ανακαλύπτουμε την ενδιαφέρουσα διαδρομή του Αντώνη Παπαδημητρίου από τη δικηγορία των ναυτιλιακών υποθέσεων, στη δικηγορία του επιχειρείν και έπειτα στην ίδρυση της A.S. PAPADIMITRIOU & PARTNERS, όπου παρέδωσε τη σκυτάλη στην επόμενη γενιά. Η αξία της ομάδας, τα χαρακτηριστικά του ‘business lawyer’, οι ιδιαιτερότητες και προκλήσεις των τομέων εξειδίκευσης της εταιρείας, είναι μερικά μόνον από τα θέματα που συζητήσαμε με τους partners της SAPLEGAL .

Της Αλεξάνδρας Βαρλά

Πείτε μας λίγα λόγια για την προσωπική σας διαδρομή και την πορεία μέχρι την ίδρυση της A.S. PAPADIMITRIOU & PARTNERS;

Αντώνης Παπαδημητρίου – Founding Partner: Ο πατέρας μου Στέλιος Παπαδημητρίου, σε ηλικία 36 ετών, ήδη δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω στην Αλεξάνδρεια και στο Κάιρο, έφθασε στην Αθήνα από την Αίγυπτο. Μετά από τρεις γενιές στην Αλεξάνδρεια, η οικογένειά μου αποφάσισε να μετοικήσει στην Ελλάδα, παίρνοντας μια κρίσιμη και συνάμα δύσκολη απόφαση. Ουσιαστικά, ο πατέρας μου ξεκινούσε μία νέα δικηγορική καριέρα από την αρχή. Υπήρχαν περιορισμοί για κάποιον που ήθελε να ασκήσει το επάγγελμα του δικηγόρου που τότε, το 1966, ήταν «κλειστό». Οπότε ο πατέρας μου αναγκαστικά ξεκίνησε στην Ελλάδα από την αρχή: Εγγράφηκε ως ασκούμενος δικηγόρος και αφού ολοκλήρωσε την άσκησή του, έδωσε εξετάσεις για να αποκτήσει ξανά την άδεια ασκήσεως επαγγέλματος. Έχοντας πλέον το δικαίωμα να ασκεί δικηγορία στην Ελλάδα, ξεκίνησε παρέχοντας τις υπηρεσίες του κυρίως σε ναυτιλιακές επιχειρήσεις, αφού αυτό άλλωστε έκανε και στην Αλεξάνδρεια. Το 1988 ο πατέρας μου ανέλαβε επίσημα πρόεδρος του Ιδρύματος Ώνάση. Εγώ «δικηγορούσα» ήδη από το 1977, μόλις πήρα το πτυχίο μου στην Νομική Αθηνών. Η διαδοχή όμως δεν ήταν εύκολη. Τότε, το γραφείο μας απαρτιζόταν από εμένα και δύο άλλους συναδέλφους. Το 1988 ήμουν 33 ετών. Και ανέλαβα και εγώ να κάνω ένα νέο ξεκίνημα. Η πρώτη μεγάλη απόφαση που πήρα ήταν η στροφή από τη δικηγορία που είχε αντικείμενο μέχρι τότε σχεδόν

αποκλειστικά ναυτιλιακές υποθέσεις, στη «δικηγορία του επιχειρείν». Κάποια στιγμή συνειδητοποίησα ότι το γραφείο έπρεπε να αλλάξει. Από προσωπικό δικηγορικό γραφείο έπρεπε να προχωρήσει και να γίνει κανονική δικηγορική εταιρία. Και εδώ το στοίχημα ήταν να δημιουργηθεί μια ομάδα από τους σωστούς συνεργάτες. Δύσκολο project! Δύο ήταν τα απαραίτητα κριτήρια: Να είσαι καλός δικηγόρος και να μπορείς να ενταχθείς σε Ομάδα. H δικηγορική εταιρεία μας συστάθηκε το 2008 και το εγχείρημα στέφθηκε με απόλυτη επιτυχία. Παραδίδοντας τη σκυτάλη στην επόμενη γενιά, πώς συστήνεται σήμερα η εταιρεία και ποια είναι τα χαρακτηριστικά της; Σπύρος Κομητόπουλος – Managing Partner: Η εταιρεία μας αποτελείται από δικηγόρους που εκτός από πολύ καλή νομική κατάρτιση έχουν γνώσεις λειτουργίας της οικονομίας, αλλά και αίσθηση του ευρύτερου περιβάλλοντος της επιχειρηματικότητας. Σκοπός μας δεν είναι η στείρα αναπαραγωγή της νομικής γνώσης, αλλά η ολιστική προσέγγιση της κάθε υπόθεσης και η εξυπηρέτηση του επιχειρηματικού στόχου, έχοντας ως εταιρεία ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό διατήρησης πελατών. Βασικά μας χαρακτηριστικά είναι η ξεκάθαρη επιχειρηματική μας στρατηγική που περιλαμβάνει την ενασχόληση με τομείς δικαίου στους οποίους έχουμε ουσιαστική και πλήρη εξειδίκευση, η διαρκής παρακολούθηση των απαιτήσεων και αναγκών των πελατών μας, η έμφαση στην εκπαίδευση της νέας γενιάς των δικηγόρων και η επένδυση σε νέα τεχνολογία και συστήματα διαχείρισης σύγχρονων

SaplegalA.S. Papadimitriou & Partners

πρακτικών που μας επιτρέπει να παρακολουθούμε όλες τις εξελίξεις στον χώρο μας και να είμαστε διαρκώς ενημερωμένοι. Εξίσου σημαντικό είναι το άριστο κλίμα μεταξύ των συνεργατών μας. Μοιραζόμαστε μεταξύ μας όχι μόνο τις καλές αλλά και τις δύσκολες στιγμές μας, ενώ η επιτυχία του ενός είναι επιτυχία όλων μας.

Ποια στοιχεία πρέπει να διαθέτει ένας «business lawyer»;

Βαγγέλης Λάκατζης - Partner: Καταρχήν υπάρχουν τρία βασικά στοιχεία: Νομική κατάρτιση, αντίληψη ως προς τις επιχειρηματικές πτυχές τις υπόθεσης και γνώση της

συναλλακτικής πρακτικής. Ο συνδυασμός των παραπάνω επιτρέπει στον δικηγόρο αφενός να εκτιμήσει τις νομικές προεκτάσεις και να αξιολογήσει οποιοδήποτε ρίσκο και αφετέρου να προτείνει βιώσιμες και πρακτικές λύσεις. Αλλά εδώ χρειάζεται προσοχή γιατί ο καθένας από τους παραπάνω παράγοντες έχει το δικό του «μαγνητικό πεδίο» και ο δικηγόρος πρέπει να βρει το σημείο ισορροπίας: Αν προτάξουμε τη νομική κατάρτιση και αγνοήσουμε τα υπόλοιπα, κινδυνεύουμε να δημιουργήσουμε «ξύλινες συμφωνίες» (ή και ακόμα να οδηγήσουμε την οποιαδήποτε διαπραγμάτευση σε αδιέξοδο), ενισχύοντας στερεοτυπικές αντιλήψεις περί

Από αριστερά: Δήμητρα Πάσσιου, Σπύρος Κομητόπουλος, Βαγγέλης Λάκατζης, Αντώνης Παπαδημητρίου, Αλέξανδρος Δοβλές, Διονύσης Βούλγαρης, Θένια Παναγοπούλου, Έλενα Κοσσένα

του ότι «ο δικηγόρος θα χάσει τη δουλειά». Αν λάβουμε υπ’ όψη μόνο τα επιχειρηματικά «θέλω», κινδυνεύουμε να γράψουμε ευχολόγια ή μη εφαρμόσιμες συμφωνίες. Αν, δε, προσκολληθούμε μόνο στο «market practice», κινδυνεύουμε να μην προσαρμόσουμε το συμφωνητικό στην υπόθεση αλλά την υπόθεση στο συμφωνητικό, ή να επιβάλλουμε μορφώματα και μηχανισμούς αλλοδαπού δικαίου που δεν μπορούν να εφαρμοστούν στο ελληνικό δίκαιο άνευ άλλου τινός. Κατά τα λοιπά, είναι χρήσιμο ο δικηγόρος να έχει μεταδοτικότητα και επικοινωνιακή δεξιότητα, ενώ κρίσιμη είναι η ευθεία και ειλικρινής προσέγγιση στον αντισυμβαλλόμενο - με αυτό τον τρόπο δημιουργείται κλίμα εμπιστοσύνης και συνεργασίας. Και κάτι τελευταίο: η τεχνολογία είναι φίλη μας! Η γνώση και χρησιμοποίηση των εργαλείων που μας προσφέρει μπορεί να διευκολύνει αφάνταστα τη δουλειά μας.

Πόσο επηρεάζει κατά την γνώμη σας ο δικηγόρος

αντιδικίας, ο λεγόμενος και δικαστηριακός

δικηγόρος, την τελική έκβαση μίας αντιδικίας;

Αλέξανδρος Δοβλές - Partner: Πολύ περισσότερο απ’ ό,τι αντιλαμβάνονται οι περισσότεροι! Αυτό συμβαίνει για τους ακόλουθους λόγους: Καταρχάς οι δικαστικές αντιδικίες πολύ συχνά κρίνονται από δικονομικά ζητήματα, τα οποία ανήκουν αποκλειστικά στον τομέα ευθύνης του δικηγόρου αντιδικίας. Επίσης, το σημαντικότερο στοιχείο για μία επιτυχημένη επίλυση διαφοράς είναι η επιτυχής διαχείριση κινδύνων. Ο δικηγόρος αντιδικίας

οφείλει πρώτα να αντιληφθεί την ουσία της υπόθεσης από την σκοπιά του πελάτη, δηλαδή να καταλάβει εις βάθος τις οικονομικές και ψυχολογικές ανάγκες και αντοχές του. Έπειτα, ο δικηγόρος αντιδικίας οφείλει να διεξάγει μία όσον το δυνατόν ενδελεχέστερη νομική ανάλυση της υπόθεσης και στη συνέχεια να καταρτίσει, από κοινού με την πελάτη, ένα πλάνο για την επίλυση της διαφοράς. Σε αυτό το πλάνο θα πρέπει να λαμβάνονται αναγκαία υπόψη το στοιχείο του χρόνου και του κόστους της αντιδικίας και να περιέχεται πιθανολόγηση για το τελικό αποτέλεσμα. Με βάση την ως άνω γνώση, θα μπορέσουν να αποφασιστούν οι ενδεδειγμένες ενέργειες. Άλλοτε είναι προς το συμφέρον της υπόθεσης η ταχύτερη δυνατή επίτευξη συμβιβασμού, άλλοτε πρέπει να επιδιωχθεί αντιδικία με τη μεγαλύτερη ταχύτητα και σφοδρότητα. Σε καμία περίπτωση όμως δεν πρέπει να υποκατασταθεί ο ως άνω σχεδιασμός από γενικές και αόριστες προκαταλήψεις περί την αντιδικία, π.χ. ότι ο χειρότερος συμβιβασμός είναι προτιμότερος από το καλύτερο δικαστήριο ή ότι στο δικαστήριο δεν βρίσκεις το δίκιο σου.

Με τις εξαγορές και συγχωνεύσεις στην Ελλάδα να αυξάνονται προοδευτικά, ξεπερνώντας κάθε ιστορικό προηγούμενο, ποιος είναι ο ρόλος του δικηγόρου και οι μεγαλύτερες προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει σε τέτοιου είδους συναλλαγές; Θένια Παναγοπούλου - Partner: Ο εξαγορές και συγχωνεύσεις επιχειρήσεων αποτελούν σύνθετο εγχείρημα με πλήθος μεταβλητών και αβεβαιοτήτων, γεγονός που ενδέχεται να

Tο σημαντικότερο στοιχείο για

μία επιτυχημένη επίλυση διαφοράς είναι η επιτυχής διαχείριση κινδύνων

οδηγήσει σε αυξημένο κίνδυνο ανεπιτυχούς αποτελέσματος. Για τον λόγο αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντική η συνδρομή εξειδικευμένου δικηγόρου από τα πολύ αρχικά στάδια της κάθε συναλλαγής, ο οποίος θα συμβάλλει στον αποτελεσματικό σχεδιασμό της δομής αλλά και του τρόπου υλοποίησης αυτής, διασφαλίζοντας ότι η επιλογή των μερών θα είναι σύννομη και αποτελεσματική. Ο δικηγόρος έχει τη δυνατότητα να εντοπίσει και να αξιολογήσει τα νομικά εμπόδια και τους κινδύνους που θα μπορούσαν να καθυστερήσουν ή ακόμα και να ματαιώσουν μια συναλλαγή. Ενεργώντας για τον πωλητή σε συνεργασία με τα στελέχη της εταιρίας-στόχου, μπορεί να προτείνει λύσεις για τον μετριασμό των κινδύνων προκειμένου να προστατευθεί η αξία της επιχείρησης και να εξασφαλιστεί η επίτευξη υψηλότερου τιμήματος. Ενεργώντας για τον υποψήφιο αγοραστή στα πλαίσια του ελέγχου δέουσας επιμέλειας (due diligence), μπορεί να υποδείξει πιθανά προβλήματα, ελαττώματα, αδυναμίες που έχουν επίπτωση στον καθορισμό του τιμήματος της πώλησης της εταιρείας-στόχου, αλλά και στην ορθή κατανομή της ευθύνης μεταξύ των μερών μέσω της διαπραγμάτευσης κατάλληλων συμβατικών ρητρών στα πλαίσια των εγγράφων συναλλαγής. Συχνά, η προστιθέμενη αξία του δικηγόρου συναλλαγών συνίσταται στο να διαχειρίζεται τις προσδοκίες των πελατών, λαμβάνοντας υπόψη μεταξύ άλλων πρόσφατες συγκρίσιμες συναλλαγές, και να συμβάλλει στη συνεννόηση μεταξύ τους και στην εξεύρεση ρεαλιστικών λύσεων προκειμένου να ολοκληρωθεί η συναλλαγή.

Ποια είναι η υπεραξία που μπορεί να δώσει η δικηγορική σας εταιρία σε ένα πελάτη που βρίσκεται σε μια δικαστική αντιδικία; Έλενα Κοσσένα – Partner: Ένας πελάτης που βρίσκεται σε δικαστική αντιδικία, και ιδιαίτερα σε μια πολύπλοκη αντιδικία, μπορεί να ωφεληθεί πολλαπλώς από τις υπηρεσίες που προσφέρει η δικηγορική μας εταιρία. Κατ’ αρχάς, εργαζόμαστε σε ομάδες, γεγονός που αφενός εισφέρει στην υπόθεση την εξειδίκευση και διαφορετική εμπειρία κάθε δικηγόρου, αφετέρου επιτρέπει την ανταλλαγή ιδεών, εμπειριών και πόρων ενισχύοντας την αποτελεσματικότητα και την ποιότητα των νομικών υπηρεσιών. Τα ανωτέρω, σε συνδυασμό με τα εκτεταμένα δίκτυα συνεργασιών που διατηρούμε με ειδικευμένες νομικές -κι όχι μόνο- ομάδες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό αλλά και τα σύγχρονα μέσα τεχνολογίας που χρησιμοποιούμε κατά την παροχή των υπηρεσιών μας (ψηφιακά έγγραφα, databases κλπ),

μας δίνουν τη δυνατότητα να χειριζόμαστε άμεσα και αποτελεσματικά πολύπλοκες δικαστικές αντιδικίες και εν γένει μεγάλες υποθέσεις αντιδικιών σε ποικίλους τομείς της αγοράς. Τα ανωτέρω μεταφράζονται για τον πελάτη μας σε ορθή και αποτελεσματική προάσπιση των συμφερόντων του και εν τέλει στην εκ μέρους του λήψη «value for money” υπηρεσιών.

Πώς διαχειρίζεστε, σε σχέση και με τις ανάγκες των πελατών σας, τον διαρκώς εξελισσόμενο χαρακτήρα του φορολογικού τοπίου στην Ελλάδα;

Δήμητρα Πάσσιου - Partner: Πρόκειται, πράγματι, για ένα θεσμικό τοπίο που χαρακτηρίζεται από συνεχείς και σημαντικές αλλαγές ακόμη και σε θεσμικά νομοθετήματα, ενώ ενίοτε οι κανόνες του υπόκεινται σε διαφορετικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τους δικηγόρους και τους φορολογούμενους. Οπότε, ναι, οι συχνές μεταβολές των φορολογικών κανόνων και η εν γένει πολυπλοκότητα του ελληνικού φορολογικού συστήματος αποτελούν παραδοσιακά πρόκληση για το δικηγόρο – φορολογικό σύμβουλο. Παράλληλα, η διεθνοποιημένη οικονομία εισάγει νέες προκλήσεις για τους δικηγόρους, προϋποθέτει εγρήγορση, διαρκή ενημέρωση για τις εξελίξεις στο πεδίο του φορολογικού δικαίου σε διεθνές επίπεδο και απαιτεί συνολική προσέγγιση. Στο σύγχρονο διεθνοποιημένο περιβάλλον καλούμαστε να παρακολουθούμε τις συνεχείς εξελίξεις στον τομέα της φορολογίας σε ευρωπαϊκό και σε παγκόσμιο επίπεδο, κι αυτό διότι -στην πλειοψηφία τουλάχιστον των περιπτώσεων- απαιτείται να προσεγγίσουμε τα ζητήματα όχι μόνο υπό το πρίσμα της ελληνικής φορολογικής νομοθεσίας, αλλά λαμβάνοντας υπόψη τις επιταγές του ενωσιακού και του διεθνούς φορολογικού δικαίου. Ώς εκ τούτου, οι συνεχείς εξελίξεις στο πεδίο του φορολογικού δικαίου είναι μια συνθήκη με την οποία αναμετρώμαστε καθημερινά και η απάντηση είναι πάντα η ίδια: Απαιτείται αφοσίωση, μελέτη, διαρκής ενημέρωση, ετοιμότητα αλλά και γνώση του τρόπου λειτουργίας μιας επιχείρησης και κατανόηση των επιχειρηματικών επιλογών του πελάτη, προκειμένου να ανταποκριθούμε στις ανάγκες του και να δοθεί εξατομικευμένη υποστήριξη.

Πώς αξιολογείτε το επενδυτικό ενδιαφέρον και τους έντονους ρυθμούς που χαρακτηρίζουν σήμερα τον κλάδο της κατασκευής και του real estate; Πόσο κρίσιμος είναι ο ρόλος του νομικού συμβούλου σε αυτή τη δυναμική αγορά; Διονύσης Βούλγαρης – Partner: Ο κλάδος του real estate στην Ελλάδα έχει προσελκύσει τα τελευταία χρόνια τεράστιο επενδυτικό ενδιαφέρον. Αυτό οφείλεται τόσο στην ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας και στις συνθήκες σταθερότητας που έχουν δημιουργηθεί όσο και στην υλοποίηση εμβληματικών “Projects” αλλά και έργων σύγχρονων προδιαγραφών, όπως τα «πράσινα βιοκλιματικά κτίρια». Ο τομέας του real estate εξακολουθεί να προκαλεί το ενδιαφέρον των επενδυτών

Eργαζόμαστε σε ομάδες, γεγονός

που εισφέρει στην υπόθεση

την

εξειδίκευση και διαφορετική εμπειρία κάθε

δικηγόρου

καθιστώντας τον έναν από τους τομείς της οικονομίας με τους υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης. Αυτό έχει ωθήσει την πολιτεία στη λήψη μίας σειράς μέτρων τα οποία αποσκοπούν στο να δώσουν ακόμα μεγαλύτερη ώθηση στην αγορά. Το 2024 θα είναι αναμφίβολα μία χρονιά σημαντικών αλλαγών, αλλά και μεγάλων προκλήσεων στον κλάδο του real estate. Οι αλλαγές στη φορολόγηση των εισοδημάτων από βραχυχρόνια μίσθωση, η λειτουργία του ψηφιακού φακέλου μεταβίβασης ακινήτου, οι αναμενόμενες αλλαγές στη golden visa με κίνητρα για επενδύσεις σε διατηρητέα, αλλά και οι αβεβαιότητες που παραμένουν σε διάφορες κατηγορίες ακινήτων και ιδίως στην εκτός σχεδίου δόμηση, δημιουργούν ένα σύνθετο «παζλ» στο οποίο ο ρόλος του νομικού συμβούλου ενός επενδυτή καθίσταται καθοριστικός για την λήψη ορθών επενδυτικών αποφάσεων. Στο πλαίσιο αυτό, ο νομικός σύμβουλος καλείται να υπερβεί την «κλασική» νομική εργασία του ελέγχου τίτλων και της διαμόρφωσης των όρων ενός συμβολαίου, και να παρέχει στον πελάτη του ένα ολοκληρωμένο φάσμα νομικών υπηρεσιών αλλά και συμβουλών, οι οποίες άπτονται φορολογικών, πολεοδομικών, τεχνικών και άλλων θεμάτων. ■

LAWYER _ 13

Mιχάλης Π. Σειραδάκης

Συνιδρυτής, Managing Partner MSCK Law office

Κατερίνα Α. Καρανικόλα

Συνιδρύτρια, Managing Partner MSCK Law office

Ο νομικός είναι αρωγός προς

την επιχείρηση

Συζητήσαμε με τον Μιχάλη Σειραδάκη και την Κατερίνα Καρανικόλα, partners της MSCK Law, για τη σημασία της εμβάθυνσης και των προσωποπαγών σχέσεων στην παροχή νομικών υπηρεσιών, το πλαίσιο των δημοσίων συμβάσεων στο διαρκώς εξελισσόμενο επιχειρηματικό τοπίο, αλλά και τα χαρακτηριστικά της συνεργασίας με έναν όμιλο παγκόσμιας εμβέλειας, με ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων.

Της Αλεξάνδρας Βαρλά

Πείτε μας λίγα λόγια για εσάς και την επαγγελματική σας πορεία.

Μιχάλης Σειραδάκης: Επιστρέφοντας από το Λονδίνο και το δεύτερο μεταπτυχιακό μου το 2007, σχεδόν αμέσως, ασχολήθηκα με το δίκαιο των δημοσίων συμβάσεων. Οι σπουδές μου ήταν κατά βάση στον τομέα του International Business Law, αλλά η πανσπερμία ετερόκλητων νομοθετημάτων που ρύθμιζαν το πλαίσιο ανάθεσης δημοσίων συμβάσεων σε συνδυασμό με το γεγονός ότι δεν ήταν ένας τόσο δημοφιλής κλάδος δικαίου, με έστρεψε προς αυτή την κατεύθυνση.

Είχα την τύχη να είμαι νομικός σύμβουλος σε επιχειρήσεις, οι οποίες είχαν ως κύριο αντικείμενο δραστηριότητάς τους τη συμμετοχή σε δημόσιες διαδικασίες ανάθεσης και έτσι, πολύ γρήγορα, θα μπορούσα να πω ότι το κύριο αντικείμενο με το οποίο είχα καθημερινή ενασχόληση ήταν οι δημόσιοι διαγωνισμοί. Την ίδια εποχή, ξεκίνησα να διεξάγω σεμινάρια ως εισηγητής στο δίκαιο των δημοσίων συμβάσεων και αυτό με βοήθησε να εμβαθύνω στο αντικείμενο, ακόμα περισσότερο και σε θεωρητικό επίπεδο.

Το 2017 ανέλαβα τα καθήκοντά μου ως Μέλος της πρώην Α.Ε.Π.Π. και νυν Ε.Α.ΔΗ.ΣΥ. Διετέλεσα μέλος του 3ου Κλιμακίου την περίοδο 2017-2018 και ακολούθως, ήμουν μέλος του 7ου Κλιμακίου από το 2018 έως το 2021, ενώ από τον Σεπτέμβριο του 2019 μέχρι και τον Σεπτέμβριο του 2020, διετέλεσα και Πρόεδρος του 7ου Κλιμακίου. Τον Μάιο του 2021 παραιτήθηκα από τη θέση του Μέλους της Α.Ε.Π.Π. και επαναδραστηριοποιήθηκα στον ελεύθερο τομέα, επιστρέφοντας ως Managing Partner στο MSCK Law Office. Μετά και την εμπειρία μου στην Α.Ε.Π.Π. ασχολούμαι αποκλειστικά πλέον με το δίκαιο των δημοσίων συμβάσεων. Μάλιστα εσχάτως, υποστήριξα και τη διδακτορική μου διατριβή με θέμα «Η συμμετοχική παρουσία τρίτων στους δημόσιους διαγωνισμούς. Ένωση Προσώπων & Κοινοπραξία, Δάνεια Εμπειρία & Υπεργολαβία», η ολοκλήρωσή της οποίας ήταν ένα προσωπικό στοίχημα, και ανακηρύχθηκα σε Διδάκτορα Νομικής (Δ.Ν.).

Ήδη από πέρυσι εγγράφηκα στο Μητρώο Ελλήνων Διδασκόντων Κολλεγίου του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, ενόψει της συνεργασίας μου με το Nomiki Bibliothiki College, όπου θα έχω την ευκαιρία να διδάξω το μάθημα Public Business Law, στο πλαίσιο του προγράμματος Dual Postgraduate Degree [Master in Business Law (LLM) & International Legal Practice & Management University Diploma (DU)], για το ακαδημαϊκό έτος 2024-2025, το οποίο θα διεξαχθεί σε συνεργασία με το Law Faculty of the Catholic University of Lille.

Ταυτόχρονα, στο μέτρο του δυνατού και όσο μου επιτρέπουν οι λοιπές υποχρεώσεις μου, προσπαθώ κάθε χρόνο να διεξάγω αυτοτελή σεμινάρια πάνω σε επίκαιρα ζητήματα του δικαίου των δημοσίων συμβάσεων και δημοσιεύω σε τακτική βάση σχετικές μελέτες μου σε νομικά και οικονομικά περιοδικά. Παράλληλα, συμμετέχω ως Εισηγητής στο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα με θέμα: «Οι Δημόσιες Συμβάσεις στην Πράξη – Νομικό Πλαίσιο – Διαγωνιστική Διαδικασία – Εκτέλεση Δημόσιας Σύμβασης – Ηλεκτρονικοί Δημόσιοι Διαγωνισμοί», το οποίο διεξάγεται με επιτυχία για περισσότερα από τρία χρόνια και έχει αισίως φτάσει στον 12ο κύκλο του.

Τέλος, ήμουν Μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής για το 1ο, 2ο και 3ο Πανελλήνιο Συνέδριο Δημοσίων Συμβάσεων, στα οποία είχα τη χαρά και την ιδιαίτερη τιμή να είμαι και ομιλητής.

Κατερίνα Καρανικόλα: Σπούδασα στη Μεγάλη Βρετανία Αγγλικό και Ευρωπαϊκό Δίκαιο με μεταπτυχιακές σπουδές στον τομέα του εταιρικού, εμπορικού, τραπεζικού και χρηματοπιστωτικού δικαίου, αντικείμενα με τα οποία είχα την ευκαιρία να ασχοληθώ και στην πράξη από το 2002 έως το 2008 σε μεγάλες δικηγορικές εταιρείες, συμμετέχοντας σε σημαντικά για εκείνη την εποχή projects συγχωνεύσεων και εξαγορών και εισαγωγής εταιρειών σε ελληνικά και αλλοδαπά χρηματιστήρια. Μέσω της απασχόλησής μου σε μεγάλους εταιρικούς πελάτες, διαπίστωσα σύντομα ότι αυτό που πραγματικά με ενδιέφερε ήταν να βλέπω τα προβλήματα των εταιρικών πελατών εκ των έσω και να τους παρέχω συμβουλές, οι οποίες δεν στόχευαν μόνο στην επίλυση ενός αμιγώς νομικού ζητήματος, αλλά στη συνολική αντιμετώπιση ενός επιχειρηματικού προβλήματος με νομικές προεκτάσεις.

Για τον λόγο αυτό, το 2009 αποφάσισα να εργασθώ ως in-house legal counsel και από το 2014 και έπειτα συνεργάστηκα με εταιρείες τεχνολογίας ως Chief Legal Officer

και ως εξωτερική νομική σύμβουλος σε εταιρείες start-up. Συγκεκριμένα, το 2018 συνεργάσθηκα με την ελληνική start-up εταιρεία “Softomotive” που δραστηριοποιείτο στον τομέα του Robotic Process Automation, προκειμένου να λάβει την πρώτη της χρηματοδότηση από αλλοδαπό fund και το 2019 κατόπιν ολοκλήρωσης της χρηματοδότησης ανέλαβα σε αυτήν τον ρόλο του Chief Legal Officer και Director of Operations. Λίγους μήνες μετά, η εταιρεία εξαγοράσθηκε από τη Microsoft, οπότε και συμμετείχα ενεργά στην ολοκλήρωση της εξαγοράς, καθώς και μετέπειτα στην οργανική ενσωμάτωση της Softomotive με τις εσωτερικές δομές της Microsoft ως Integration Legal Counsel και Business Manager για τη γκάμα προϊόντων “Power Automate”, θέση στην οποία παρέμεινα μέχρι και τον Σεπτέμβριο του 2021.

Ενόψει όλων αυτών, από το 2019 και κάθε χρόνο, συμπεριλαμβάνομαι στο GC Power List του Legal 500, ως μία από τις πλέον αναγνωρισμένες GCs σε Ελλάδα και Κύπρο.

Από τον Οκτώβριο του 2021 μέχρι και σήμερα διατελώ Chief Legal Officer του ομίλου εταιριών YNV Group, παράλληλα προφανώς με την ιδιότητά μου ως Managing Partner στο MSCK Law Office.

Ποιο θεωρείτε πως είναι το ‘δυνατό σημείο’ στην παροχή των υπηρεσιών σας;

Μ. Σ.: Το MSCK Law Office είναι ένα μικρό και ευέλικτο σχήμα, το οποίο εξειδικεύεται σε συγκεκριμένους τομείς δικαίου. Αυτό που παρέχουμε στο MSCK Law Office είναι οι υψηλής ποιότητας νομικές υπηρεσίες, στηριζόμενες στην εμβάθυνση και στη σφαιρική γνώση των κλάδων δικαίου που δραστηριοποιούμαστε. Σκοπός είναι η δημιουργία προσωποπαγών σχέσεων με τους πελάτες μας, οι οποίοι μπορούν ανά πάσα στιγμή να απευθυνθούν απευθείας σε μένα ή την Κατερίνα. Ο δικός μου τομέας είναι το δίκαιο των δημοσίων συμβάσεων. Αυτό που με βοηθάει στη δουλειά μου είναι η πολυεπίπεδη αντιμετώπιση του αντικειμένου. Οι συνεργασίες τόσο

με αναθέτουσες αρχές και αναθέτοντες φορείς, όσο και με οικονομικούς φορείς μου επιτρέπουν να έχω εικόνα τόσο της αγωνίας ενός οικονομικού φορέα, να καταρτίσει μία ανταγωνιστική προσφορά, επωμιζόμενος όλο το κόστος υποβολής της, δεσμεύοντας πόρους, απασχολώντας υπαλληλικό προσωπικό, διαθέτοντας εργατοώρες κλπ., αλλά από την άλλη πλευρά και τη μέριμνα μιας αναθέτουσας αρχής, να καταρτίσει στο μέτρο του δυνατού μία άρτια διακήρυξη, ώστε να ανατεθεί ομαλά η σύμβαση στον τελικό ανάδοχο.

Στην ίδια λογική, η παρουσία μου ως εισηγητή σε εκπαιδευτικά προγράμματα, σεμινάρια και συνέδρια, αλλά και η συγγραφή μελετών, με βοηθάει να διατηρώ ανοιχτή επικοινωνία και με τις θεωρητικές προσεγγίσεις και τις νομολογιακές τάσεις σε όλα τα επίκαιρα ζητήματα γύρω από την ανάθεση δημόσιων διαγωνισμών.

Η δική μου συμβολή είναι να παρεμβαίνω συμβουλευτικά και να λειτουργώ προληπτικά και όχι κατασταλτικά. Ένας σύγχρονος νομικός, ειδικά στο πεδίο των δημοσίων συμβάσεων, δεν μπορεί παρά να έχει μία σφαιρική αντιμετώπιση της καθημερινής πραγματικότητας. Η δουλειά μου δεν εξαντλείται στην υποστήριξη ενός πελάτη μόνο για την παροχή νομικών συμβουλών, τη σύνταξη μιας προσφυγής ή ενός δικογράφου. Θεωρώ ότι αυτή η στενή μορφή συνεργασίας απηχεί ξεπερασμένα μοντέλα. Πρέπει να υπάρχει μία πιο οικονομοτεχνική και διεισδυτική ματιά, ώστε στο μέτρο του δυνατού να αποφεύγονται μελλοντικές στρεβλώσεις που οδηγούν σε αντιδικίες και εκτροπές.

Πώς αξιολογείτε το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο για τις Δημόσιες Συμβάσεις; Πιστεύετε ότι ανταποκρίνεται στις ανάγκες της αγοράς, όπως αυτές έχουν διαμορφωθεί τα τελευταία χρόνια; Μ. Σ.: Κοιτάξτε να δείτε. Αυτό που λέω πάντοτε είναι ότι ο νόμος είναι απλώς ένα εργαλείο. Το κανονιστικό πλαίσιο, καλό ή κακό, είναι μία πραγματικότητα και αυτήν πρέπει να διαχειριστούμε. Μόνο ο Ν. 4412/2016 αριθμεί περίπου 400 άρθρα. Σε γενικές γραμμές ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις, αλλά από εκεί και πέρα είναι θέμα πώς γίνεται χρήση του από όλους, τις αναθέτουσες

αρχές, τους οικονομικούς φορείς, την Ε.Α.ΔΗ.ΣΥ., τα δικαστήρια. Είναι θέμα ερμηνείας και προσέγγισης. Σε πολλές περιπτώσεις απαιτείται οι ίδιες οι αναθέτουσες αρχές να έχουν έναν πιο δημιουργικό ρόλο στην κατάρτιση των διακηρύξεων και να μην περιορίζονται σε μία μηχανική επανάληψη των διατάξεων του νόμου. Πρέπει να μην διστάζουν να παρέμβουν εντός των ορίων που τους δίνει το δικαίωμα ο ίδιος ο νομοθέτης και να εκφράσουν τον τρόπο που επιθυμούν να διεξαχθεί ένας διαγωνισμός και να ανατεθεί ένα αντικείμενο που προκηρύσσουν. Δυστυχώς αυτό είναι κάτι που δεν το βλέπουμε στην πράξη είτε λόγω επιφυλακτικότητας είτε λόγω άγνοιας. Χρειάζονται σοβαρή νομική υποστήριξη.

Επαναλαμβάνω αυτό που είπα και νωρίτερα, ο νομικός δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν αναγκαίο κακό, αλλά σαν αρωγός προς τον επιχειρηματία ή την αναθέτουσα αρχή που επιθυμεί να διεξάγει έναν διαγωνισμό. Μια καλή προετοιμασία είτε της διακήρυξης είτε της προσφοράς του συμμετέχοντος μπορεί να αποβεί καθοριστική και να σώσει πολύ χρόνο και χρήμα και για τις δύο πλευρές.

Εξάλλου, το δίκαιο των δημοσίων συμβάσεων είναι απολύτως δυναμικό

Σκοπός είναι η δημιουργία

προσωποπαγών σχέσεων με τους πελάτες μας, οι οποίοι μπορούν ανά πάσα στιγμή να απευθυνθούν απευθείας σε μένα ή την Κατερίνα

και όχι στατικό, υπό την έννοια ότι έχει έναν εξόχως περιπτωσιολογικό χαρακτήρα. Δεν υπάρχει μόνο άσπρο-μαύρο, η πλειοψηφία των θεμάτων που καλείται να αντιμετωπίσει ο νομικός δεν είναι θέσφατα, αλλά θέμα τεκμηρίωσης της εκάστοτε υποστηριζόμενης θέσης. Το κανονιστικό πλαίσιο είναι διαρκώς εξελισσόμενο, υφίσταται σε τακτά χρονικά διαστήματα τροποποιήσεις, απαιτείται προσαρμογή του στις συνθήκες και τις απαιτήσεις της πραγματικότητας, ενώ και η νομολογία έχει πάντοτε έναν σημαντικό ερμηνευτικό ρόλο να διαδραματίσει σε όλη αυτή τη διαδικασία και τις παρατηρούμενες ζυμώσεις. Αυτό απαιτεί διαρκή ενασχόληση και ταχεία αντανακλαστικά. Πρέπει να είμαστε προσαρμοστικοί και να ανταποκρινόμαστε στις σύγχρονες ανάγκες των δημοσίων συμβάσεων.

Διατελείτε ως Chief Legal Officer του ομίλου εταιριών YNV – πώς θα περιγράφατε την εργασιακή σας καθημερινότητα, σε έναν όμιλο με τόσο ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων;

Κ. Κ.: Έχω την τύχη να συνεργάζομαι με έναν παγκόσμιας εμβέλειας και πάρα πολύ δυναμικό όμιλο με ποικίλες, ετερόκλητες δραστηριότητες, σε πολλές διαφορετικές χώρες και ηπείρους, αλλά παραδόξως πάντα επικουρικές

η μία της άλλης. Στο DNA του ομίλου υπάρχει η ανάγκη να ανακαλύπτουμε καινούργιες επιχειρηματικές ευκαιρίες από δραστηριότητες, τις οποίες γνωρίζουμε καλά και έτσι κάθε 6 μήνες περίπου αναλαμβάνουμε κάτι καινούργιο. Ο όμιλος ξεκίνησε αρχικά σαν εταιρεία παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών τεχνικής φύσεως σε μεγάλες επιχειρήσεις τεχνολογίας μέσω του brand Τek Experts και μέχρι σήμερα αριθμεί άλλες πέντε διακριτές εμπορικές δραστηριότητες, όπως ενδεικτικά η παροχή εκπαιδευτικών υπηρεσιών σε νέες τεχνολογίες, απευθυνόμενη σε κυβερνήσεις και σε μεγάλους εταιρικούς πελάτες μέσω του brand Elev8, δραστηριότητα η οποία γεννήθηκε από την ανάγκη της Tek Experts να εκπαιδεύσει η ίδια σε μεγάλη κλίμακα το δικό της υπεράριθμο προσωπικό. Και επειδή το προσωπικό της Tek Experts κάποια στιγμή έφτασε τους 5,000 ανθρώπους, η διοίκηση του ομίλου αποφάσισε να επεκταθεί και στο Real Estate, προκειμένου να στεγάσει όλο το προσωπικό στις διάφορες χώρες που δραστηριοποιείται επιχειρηματικά ο όμιλος. Μετά από αυτή την κίνηση, προχωρήσαμε πιο οργανωμένα στο Real Estate και στο Hospitality, με την αγορά χώρων γραφείων, κέντρων logistics και ξενοδοχειακών μονάδων μέσων των brands Everty και Sandglass.

Πρόσφατα αποκτήσαμε άδεια factoring στη Βουλγαρία και ιδρύσαμε την εταιρεία Smart Factoring, ενώ πριν από λίγους μήνες, αφουγκραζόμενοι τις ανάγκες των πελάτων μας, μπήκαμε ενεργά και στον τομέα του Cybersecurity.

Στην ερώτησή σας, λοιπόν, σχετικά με την εργασιακή μου καθημερινότητα πρέπει να ομολογήσω, όπως λέω πάντα εσωτερικά, ότι “There is no dull day in the YNV universe”, γεγονός το οποίο συνεπάγεται αυξημένες προκλήσεις και απαιτήσεις, λόγω των πολλών, ετερόκλητων και σε διαφορετικές έννομες τάξεις, νομικών και μη ζητημάτων που πρέπει να διαχειριστώ με την ομάδα των δικηγόρων που διευθύνω, αλλά και ιδιαίτερα ανταποδοτικό, καθώς το να κοιτάς πίσω σου κάθε έξι μήνες και να διαπιστώνεις ότι εν μέρει και με τη δική σου δουλειά προστέθηκε επιτυχώς στον όμιλο άλλη μία εμπορική δραστηριότητα ή άλλη μία χώρα είναι μεγάλη υπόθεση.

Στάθηκα τυχερή μέχρι σήμερα γιατί με όλα αυτά τα αντικείμενα είχα την ευκαιρία να ασχοληθώ στη διάρκεια της επαγγελματικής μου σταδιοδρομίας, ωστόσο εξακολουθώ καθημερινά να αντιμετωπίζω καινούργιες προκλήσεις σε τόσο διαφορετικές έννομες τάξεις και διαπιστώνω τις ομοιότητες που π.χ. υπάρχουν μεταξύ των εννόμων τάξεων της Λατινικής Αμερικής και της ελληνικής που είναι κατά βάση civil law jurisdictions, αλλά και επίσης πόσες ομοιότητες υπάρχουν μεταξύ του δικαίου της Nιγηρίας και της Rwanda με το αγγλοσαξονικό δίκαιο.

Ποιες διαφορές βλέπετε ανάμεσα στο περιβάλλον μιας δικηγορικής εταιρείας και αυτό ενός in-house νομικού τμήματος;

Κ. Κ.: Εάν με ρωτούσατε κάποια χρόνια πριν θα σας έλεγα ότι υπήρχαν μεγάλες διαφορές στη νοοτροπία αντιμετώπισης, από την πλευρά των εξωτερικών νομικών συμβούλων σε σχέση με ένα in-house νομικό τμήμα. Και αυτό γιατί

Η εσωτερική νομική

υπηρεσία πρέπει οπωσδήποτε να βρει τρόπο για να βγει μια νέα υπηρεσία

ή ένα νέο προϊόν, προκειμένου να αποκτήσει η επιχείρηση ανταγωνιστικό πλεονέκτημα

λόγω της φύσης του, ένα in-house νομικό τμήμα είναι πάντα στην καρδιά των εταιρικών εξελίξεων, νιώθει από πρώτο χέρι τον «πόνο», εάν μπορώ να πω, της επιχείρησης. Εάν κάτι είναι δύσκολο νομικά να υλοποιηθεί, η εσωτερική νομική υπηρεσία πρέπει οπωσδήποτε να βρει τρόπο για να βγει μια νέα υπηρεσία ή ένα νέο προϊόν, προκειμένου να αποκτήσει η επιχείρηση ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Οι εξωτερικοί νομικοί σύμβουλοι, λόγω της αποστασιοποιημένης εμπλοκής τους με τον πελάτη-επιχείρηση, εκ των πραγμάτων προσεγγίζουν τα νομικά ζητήματα πιο ουδέτερα, δεδομένου ότι εκ των πραγμάτων τους λείπει η καθημερινή τριβή και η πολύπλευρη πληροφόρηση από τα διάφορα τμήματα της επιχείρησης στην οποία εκτίθεται ένας in house δικηγόρος.

Διαπιστώνω, όμως, ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία μεταστροφή και οι εξωτερικοί νομικοί σύμβουλοι επιχειρήσεων προσπαθούν να αποκτήσουν αυτό που λέω πάντα “legal business partner mindset”, για να μπορέσουν να δώσουν ασφαλείς λύσεις στον πελάτη-επιχείρηση όχι αποκλειστικά από μια αμιγώς νομική σκοπιά, αλλά ολιστικά, με τρόπο που θα λαμβάνει υπόψη πρωτίστως το επιχειρηματικό συμφέρον, εντός φυσικά του κατάλληλου νομικού πλαισίου. Έτσι και εμείς στο MSCK, αυτό φιλοδοξούμε να προσφέρουμε στις συνεργαζόμενες επιχειρήσεις και φορείς και αυτή είναι η δική μου συμβολή σε αυτό. ■

Τζούλια Πουρναρά

Εταίρος στην “ΠΛΑΤΗΣ – ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ” – ΕΥ Law

Για να ολοκληρώσεις ένα απαιτητικό έργο, πέρα από την κατάρτιση και την εμπειρία, χρειάζονται

η εποικοδομητική

συνεργασία μεταξύ όλων των εμπλεκόμενων μερών και η πραγματική θέληση να φέρεις το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα παρά τις δυσκολίες.

«ΟΙΚΟΘΕΝ»:

Ένα

Success Story

με κοινωνικό

πρόσημο

Τί είναι το ΟΙΚΟΘΕΝ;

Το «ΟΙΚΟΘΕΝ» είναι ένα πρόγραμμα χορήγησης θεραπειών και παροχής νοσηλευτικής φροντίδας ογκολογικών ασθενών στο σπίτι τους. Στην πραγματικότητα, ο ασθενής αντί να μεταβεί στο νοσοκομείο για να λάβει την θεραπεία του, τη λαμβάνει από την ομάδα του νοσοκομείου στο σπίτι του, όπως υποδηλώνει και η ονομασία του προγράμματος. Στόχος μας ήταν η διατήρηση και αποκατάσταση της υγείας των ασθενών που ταλαιπωρούνται από μία τέτοια σοβαρή πάθηση χωρίς τις αρνητικές πτυχές που έχει η μετακίνηση προς και από το νοσοκομείο, αλλά και η παραμονή τους σε αυτό. Η σκέψη για τη δημιουργία του «ΟΙΚΟΘΕΝ» προήλθε από το Γενικό Αντικαρκινικό Νοσοκομείο «Άγιος Σάββας», το οποίο υποστήριξε η φαρμακευτική εταιρία Roche Hellas, αναθέτοντας στην ΕΥ Ελλάδος τον πλήρη σχεδιασμό όλου του προγράμματος.

Η πορεία προς τον σχεδιασμό

Ο σχεδιασμός αυτού του προγράμματος προϋπέθετε την ενδελεχή ανάλυση και αξιολόγηση διαφορετικών ζητημάτων, όπως του ρυθμιστικού πλαισίου για την παροχή ιατρικών υπηρεσιών κατ’ οίκον, των τεχνολογιών και διασυνδέσεων που θα χρειάζονταν για την αρμονική υλοποίησή του, των απαιτήσεων σε κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό και υλικοτεχνική υποδομή, των διαδικασιών που θα έπρεπε να διαμορφωθούν, αλλά και της προθυμίας που θα είχαν οι ασθενείς για τη συμμετοχή τους στο «ΟΙΚΟΘΕΝ». Απαιτούσε, επομένως, την εμπλοκή και τη συστηματική συνεργασία διαφορετικών συμβούλων που θα τα διερευνούσαν. Ταυτόχρονα, σε όλα τα στάδια του έργου ήταν απολύτως αναγκαία η διαρκής συνεργασία με

τα υπεύθυνα, για το συγκεκριμένο έργο, πρόσωπα από την Roche Hellas και το Νοσοκομείο Άγιος Σάββας. Όσο άρτια και αν ήταν η υποστήριξη του κάθε εμπλεκόμενου μέρους, αυτή δεν θα ήταν αρκετή αν μεταξύ τους, μεταξύ μας, δεν υπήρχε η συστηματική και εποικοδομητική συνεργασία που εμβάθυνε στα προβλήματα αλλά και στις κατάλληλες λύσεις, ακολουθώντας ένα καλά σχεδιασμένο και πιεστικό χρονοδιάγραμμα.

Αυτή η συνεργασία, αν και πολύ απαιτητική, κατέστη εφικτή, γιατί θέλαμε αυτό το πρόγραμμα να γίνει πραγματικότητα και να έχει το επιθυμητό αντίκτυπο στη ζωή και την καθημερινότητα των ογκολογικών ασθενών. Οι συνεντεύξεις με τους ασθενείς υπενθύμιζαν σε κάθε στιγμή την σημαντικότητα του έργου στο οποίο εργαζόμασταν. Έτσι, το “OIKOΘΕΝ» μπορεί να αποτελεί ένα καλό παράδειγμα, ότι ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας ενός έργου μπορεί να αποτελεί και ισχυρό κίνητρο για τον επαγγελματία, ώστε να επιτύχει ένα αποτέλεσμα που εκ πρώτης όψεως μοιάζει πολύ δύσκολο.

Νομικές προκλήσεις του έργου

Εξαιρετικά μεγάλη πρόκληση αποτέλεσε η πρόταση για ένα νέο, σαφές και ολοκληρωμένο νομοθετικό πλαίσιο που ακολούθησε τη χαρτογράφηση της τότε υπάρχουσας, διάσπαρτης νομοθεσίας. Αποτέλεσμα της συγκεκριμένης προσπάθειας ήταν, μεταξύ άλλων, και η έκδοση της Υπουργικής Απόφασης Γ2α/οικ.28804 (ΦΕΚ Β’ 3396/19.05.2023) με αντικείμενο τη ρύθμιση ειδικών θεμάτων για την οργάνωση και λειτουργία της Νοσοκομειακής Κατ’ Οίκον Νοσηλείας και Φροντίδας Υγείας (εφεξής «ΚΟΝ») που εκδόθηκε κατ’ εξουσιοδότηση του ν. 4931/2022. Σημειώνεται ότι η Υπουργική Απόφαση αυτή μπορεί να εφαρμοστεί για κάθε νοσοκομείο που επιθυμεί να αναπτύξει πρόγραμμα κατ’ οίκον νοσηλείας. Η έκδοσή της, που οφείλεται και στην ξεκάθαρη σχετική βούληση του Υπουργείου Υγείας, αποτελεί μια βασική ένδειξη ότι το ΟΙΚΟΘΕΝ είναι μόνο η αρχή, καθότι εντάσσεται στο ευρύτερο πρόγραμμα του υπουργείου Υγείας “Hospital@home”, που στόχο έχει τη βελτίωση της περίθαλψης και της ζωής των ασθενών.

Σημαντικό εξάλλου από άποψη φαρμακευτικού δικαίου ήταν να αναδειχθεί η ανάγκη νομοθετικής ρύθμισης, ώστε να είναι δυνατή η

χορήγηση ενός νοσοκομειακού φαρμάκου στην οικία του ασθενούς. Για το λόγο αυτό, προβλέφθηκε στην ανωτέρω Υπουργική Απόφαση ότι η οικία του ασθενούς ΚΟΝ εξομοιώνεται με το νοσοκομειακό περιβάλλον, (λειτουργεί ως χώρος παροχής φροντίδας) υπό τους λοιπούς όρους και προϋποθέσεις της Απόφασης. Επιπλέον, διάφορα νομοθετικά κενά αναδείχθηκαν μέσα από τη διαδικασία σχεδιασμού, όπως για παράδειγμα η έλλειψη ενός νομικού πλαισίου για την άσκηση «τηλεϊατρικής» γενικά, αλλά και ειδικά στο πλαίσιο του «ΟΙΚΟΘΕΝ» υπό την

έννοια της εξ’ αποστάσεως παρακολούθησης και υποστήριξης των ασθενών, ληπτών των κατ’ οίκον ιατρικών υπηρεσιών.

Η θέληση και ο τρόπος

Όταν έμαθα ότι μία μη αρτιμελής ογκολογική

ασθενής, που δεν είχε κάποιον φροντιστή, έλαβε την θεραπεία της

Είναι γεγονός ότι οι ιδέες που διατυπώνονται κατά καιρούς για την υλοποίηση έργων βελτίωσης της δημόσιας υγείας είναι πολλές και καίριες. Πολλές είναι επίσης και οι ανάγκες του δημοσίου τομέα, ειδικά όσον αφορά το σύστημα υγείας. Το «ΟΙΚΟΘΕΝ» αποτελεί μια καινοτομία και συνάμα μια ζωντανή απόδειξη ότι η χρηματοδότηση πρωτοβουλιών που λαμβάνονται από δημόσιους φορείς, σε συνδυασμό με τον κατάλληλο σύμβουλο για την υλοποίηση αυτών, φέρνουν πράγματι αποτέλεσμα. Το έργο αυτό είναι ένα παράδειγμα αποτελεσματικής συνεργασίας ιδιωτικού και δημοσίου τομέα. Χάρη στο πάθος όλων των εμπλεκόμενων φορέων να προσφέρουν μια καλύτερη καθημερινότητα στους ασθενείς και τη δημιουργική συνεργασία όλων των ομάδων, το έργο του ΟΙΚΟΘΕΝ αποτελεί την επιβεβαίωση της ορθότητας του ρητού «όπου υπάρχει θέληση, υπάρχει και τρόπος». ■

στο σπίτι, ένιωσα ότι είχαμε πετύχει το στόχο μας

Σύγχρονα χρηματοδοτικά εργαλεία και προώθηση

των

στρατηγικών επενδύσεων

Την επαύριον της οικονομικής κρίσης και της πανδημίας, παρατηρείται έντονο επενδυτικό ενδιαφέρον σε όλους τους τομείς της οικονομίας

και των υποδομών, με τη χώρα να δίνει έμφαση στην εξωστρέφεια, την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα. Σε αυτό το πλαίσιο, αναπτύσσονται ποικίλα χρηματοδοτικά εργαλεία για την υλοποίηση νέων επενδύσεων που πρόκειται να ενισχύσουν την ανάπτυξη κρίσιμων τομέων.

Oι κατηγορίες των χρηματοδοτικών εργαλείων που έχουν θεσπιστεί τα τελευταία τρία χρόνια είναι ποικίλες, έτσι ώστε να

καλύψουν διαφορετικές ανάγκες και μεγέθη επιχειρήσεων. Κοινό τους σημείο, ωστόσο, είναι ότι επικεντρώνονται στην προώθηση του ψηφιακού μετασχηματισμού, της πράσινης μετάβασης αλλά και στη γενικότερη βελτίωση των υποδομών και της καινοτομίας στη χώρα.

Αναπτυξιακός Νόμος 4887/2022

Ο νέος Αναπτυξιακός Νόμος (4887/2022) δίνει έμφαση στην οικονομική ανάπτυξη μέσω της χορήγησης κινήτρων σε συγκεκριμένους κλάδους. Οι βασικότεροι πυλώνες που συνιστούν την επιλογή των επιχορηγούμενων επιχειρήσεων είναι ο ψηφιακός μετασχηματισμός των επιχειρήσεων, η πράσινη μετάβαση και η στήριξη της καινοτομίας. Η γενικότερη στόχευση του ν. 4887/2022 είναι να δώσει ευκαιρίες για ανάπτυξη νέων δραστηριοτήτων, να επιταχύνει τις διαδικασίες έγκρισης των επενδυτικών σχεδίων, να εξασφαλίσει ρευστότητα για τις επιχειρήσεις και να χρηματοδοτήσει (ακόμα και στο σύνολό τους) επενδυτικά σχέδια που συμβάλλουν στην οικονομική, κοινωνική και επιχειρησιακή ανάπτυξη της χώρας.

Οι μορφές ενίσχυσης μπορεί να είναι η φορολογική απαλλαγή, η επιχορήγηση για δαπάνες επενδυτικού σχεδίου, η επιδότηση χρηματοδοτικής μίσθωσης για την απόκτηση εξοπλισμού, η επιδότηση μισθολογικού κόστους καθώς και η χρηματοδότηση του επιχειρηματικού κινδύνου. Πρόκειται για ενισχύσεις που ξεκινούν από 15% και μπορούν να φτάσουν ακόμα και το 100% για πολύ μικρές επιχειρήσεις σε συγκεκριμένες περιοχές.

Τα καθεστώτα ενίσχυσης είναι δεκατρία και αφορούν τη μεταποίηση και την εφοδιαστική αλυσίδα, τον τουρισμό (τουριστικές επενδύσεις και εναλλακτικές μορφές τουρισμού), τις μεγάλες επενδύσεις, την έρευνα και την καινοτομία, την επιχειρηματική εξωστρέφεια, τη δίκαιη αναπτυξιακή μετάβαση, το νέο επιχειρείν, την περιβαλλοντική αναβάθμιση των επιχειρήσεων, τον τεχνολογικό τους μετασχηματισμό, την πρωτογενή παραγωγή, την επιχειρηματικότητα 360ο και τις ευρωπαϊκές αλυσίδες αξίας.

Αυτή τη στιγμή είναι ενεργά τα καθεστώτα της ενίσχυσης τουριστικών επενδύσεων και της μεταποίησης και εφοδιαστικής αλυσίδας,

ενώ έχουν προκηρυχθεί και ολοκληρωθεί οι ενισχύσεις στην πρωτογενή παραγωγή και την επιχειρηματικότητα 360ο

Τα δάνεια

του Ταμείου Ανάκαμψης

και Ανθεκτικότητας

Το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας Ελλάδα 2.0 εγκρίθηκε στις 13 Ιουλίου 2021 από το Συμβούλιο Οικονομικών Δημοσιονομικών Θεμάτων της ΕΕ. Πρόκειται για σχέδιο που περιλαμβάνει 106 επενδύσεις και 68 μεταρρυθμίσεις, κατανεμημένες σε 4 πυλώνες και συγκεντρώνει 31,16 δισ. ευρώ, εκ των οποίων ευρωπαϊκοί πόροι 30,5 δισ. ευρώ (18,43 δισ. ευρώ ενισχύσεις και 12,73 δισ. ευρώ δάνεια), για να κινητοποιήσει 60 δισ. ευρώ συνολικές επενδύσεις στη χώρα στα επόμενα πέντε χρόνια.

Αν και το συγκεκριμένο σχέδιο ξεκίνησε αρχικά με στόχο να περιορίσει τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της πανδημίας, εξελίχθηκε σε ένα συνολικό σχέδιο που αποσκοπεί στην αντιμετώπιση των υπαρχόντων παραγωγικών και επενδυτικών κενών, την ενίσχυση της ανάπτυξης, τη δημιουργία νέων και ποιοτικών θέσεων εργασίας και την αύξηση του ΑΕΠ.

Τα δάνεια του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας καλύπτουν έως και το 50% του επενδυτικού σχεδίου και προσανατολίζονται και αυτά στη στήριξη σχεδίων που σχετίζονται με τον ψηφιακό μετασχηματισμό, την πράσινη μετάβαση, την επιχειρηματική εξωστρέφεια, την καινοτομία και την ανάπτυξη οικονομιών κλίμακας μέσω εξαγορών και συνεργασιών. Έτσι, χρηματοδοτούνται επενδύσεις με ένα πλέγμα κεφαλαίων, καθώς το 50% κατά το μέγιστο προέρχεται από το Ταμείο και τα υπόλοιπο ποσό καλύπτεται από

ιδιωτικά κεφάλαια και δάνεια συγχρηματοδότησης από τις συμβεβλημένες εμπορικές τράπεζες.

Τα Προγράμματα

ΕΣΠΑ 2021 – 2027

Τα νέα προγράμματα του ΕΣΠΑ 2021-2027 αναμένεται να αποτελέσουν ισχυρά εργαλεία για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις τα επόμενα χρόνια. Ο συνολικός προϋπολογισμός του προγράμματος ανέρχεται στα 26,2 δισ. ευρώ, ενώ το βασικό χαρακτηριστικό του νέου ΕΣΠΑ είναι ότι δεν υπάρχουν πολλές διαφορετικές προσκλήσεις αλλά μεγάλες προσκλήσεις οριζόντιου χαρακτήρα, έτσι ώστε να δίνεται η δυνατότητα ταυτόχρονης πρόσβασης στη χρηματοδότηση επιχειρήσεων από διαφορετικούς κλάδους της οικονομίας. Οι πόροι κατανέμονται με συγκεκριμένα ποσοστά ανά συγκεκριμένη δράση, ήτοι 20% για δράσεις που στοχεύουν σε «πιο έξυπνη» Ελλάδα, 27% για δράσεις για «πιο πράσινη» Ελλάδα, 8% για «πιο διασυνδεδεμένη»

Ελλάδα, 30% για «πιο κοινωνική» Ελλάδα, 6% για Ελλάδα «πιο κοντά στους πολίτες της» και 7% για τη δίκαιη μετάβαση των περιοχών μετά την απολιγνιτοποίηση.

Ο πρώτος πυλώνας αφορά την ενίσχυση της καινοτόμου επιχειρηματικότητας με την παροχή κινήτρων για αξιοποίηση ερευνητικών αποτελεσμάτων και νέων ιδεών από υφιστάμενες και νεοφυείς επιχειρήσεις, αλλά και την έμφαση στον ψηφιακό μετασχηματισμό. Αυτός θα επιτευχθεί μέσω της ενίσχυσης των παραγωγικών επενδύσεων σε αυτόν, τη διασύνδεση των επιχειρήσεων και την υποστήριξη του δημοσίου τομέα για παροχή ψηφιακών υπηρεσιών.

Ο δεύτερος πυλώνας στοχεύει στη μετάβαση σε καθαρές μορφές ενέργειας, την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών κινδύνων, τη διαχείριση των αποβλήτων καθώς και την προστασία και βιώσιμη διαχείριση των υδάτινων πόρων.

Ο τρίτος πυλώνας δίνει έμφαση στη διασύνδεση των οδικών, εναέριων, θαλάσσιων και σιδηροδρομικών μεταφορών, αλλά και στην ισότιμη πρόσβαση σε άτομα μειωμένης κινητικότητας. Από την άλλη, ο τέταρτος πυλώνας υιοθετεί δράσεις για τη βελτίωση των συνθηκών και τύπων απασχόλησης του ανθρώπινου δυναμικού, την αναβάθμιση της εκπαίδευσης και της υγειονομικής περίθαλψης καθώς και την ενίσχυση της κοινωνικής αλληλεγγύης.

Η βιώσιμη ανάπτυξη για τη διασφάλιση ποιοτικών συνθηκών διαβίωσης και οι παρεμβάσεις στις αστικές αλλά και τις αγροτικές και νησιωτικές περιοχές συνιστούν τον

πέμπτο πυλώνα για ένα κράτος που είναι πιο κοντά στους πολίτες του. Ο ειδικός στόχος της δίκαιης μετάβασης για τις λιγνιτικές περιοχές περιλαμβάνει δράσεις για καθαρή ενέργεια, έξυπνη αγροτική παραγωγή, βιώσιμο τουρισμό και ανάπτυξη της βιομηχανίας και του εμπορίου.

Ενίσχυση των στρατηγικών

επενδύσεων

Στρατηγικές είναι οι επενδύσεις που χαρακτηρίζονται από τέτοια βαρύτητα για την τοπική ή την εθνική οικονομία που έχουν θετικές συνέπειες στην απασχόληση, την παραγωγική ανασυγκρότηση και το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Τέτοιου επιπέδου επενδύσεις απαιτούσαν ενιαίο και σαφές ρυθμιστικό πλαίσιο, έτσι ώστε να απλοποιηθούν και επιταχυνθούν οι διαδικασίες αξιολόγησης, έγκρισης και υλοποίησης και να ενισχυθεί η ασφάλεια των στρατηγικών επενδυτών. Πλέον, το εν λόγω νομοθετικό πλαίσιο αποτε-

λείται από τον ν. 4864/2021, ο οποίος παρέχει συγκεκριμένα κίνητρα ανά κατηγορία.

Για να υλοποιηθεί η στρατηγική επένδυση

μέσω του νόμου αυτού, θα πρέπει ο ενδιαφερόμενος φορέας να υποβάλει αίτηση προς την «Ελληνική Εταιρεία Επενδύσεων και Εξωτερικού Εμπορίου Α.Ε.» (Enterprise Greece), ώστε το επενδυτικό του σχέδιο να χαρακτηριστεί στρατηγική επένδυση και να ενταχθεί σε μία από τις κατηγορίες του άρθρου 2 του ν. 4864/2021.

Τα κίνητρα που παρέχονται είναι τα εξής:

• Ταχεία αδειοδότηση: Το κίνητρο της ταχείας αδειοδότησης αφορά στην επιτάχυνση της έκδοσης των απαιτούμενων αδειών ή εγκρίσεων για την εκτέλεση των έργων και τη λειτουργία της στρατηγικής επένδυσης, συμπεριλαμβανομένων των χωροταξικών αδειών. Ειδικότερα, ορίζεται προθεσμία 45 ημερών από την ημερομηνία υποβολής του φακέλου για την έκδοση της αιτούμενης άδειας.

• Χωροθέτηση: Για την πραγματοποίηση στρατηγικών επενδύσεων, το Υπουργείο Ανάπτυξης και Επενδύσεων δύναται να καταρτίζει Ειδικά Σχέδια Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικών Επενδύσεων, ορίζοντας μέγιστα όρια συντελεστών δόμησης και ποσοστών κάλυψης ανά τομέα δραστηριότητας.

• Φορολογικά κίνητρα: Οι επενδύσεις που εντάσσονται στο πλαίσιο του ν. 4864/2021 δύνανται να λάβουν φορολογικά κίνητρα, όπως σταθεροποίηση του φορολογικού συντελεστή εισοδήματος για διάστημα έως 12 έτη από την ολοκλήρωση της επένδυσης, απαλλαγή από τον φόρο εισοδήματος και επιτάχυνση των φορολογικών αποσβέσεων των παγίων, που αξιοποιούνται στην επένδυση.

• Ενίσχυση δαπανών: Οι ενισχύσεις με τη μορφή επιχορήγησης συνίστανται στην παροχή χρηματικού ποσού για την κάλυψη τμήματος των ενισχυόμενων δαπανών και προσδιορίζονται ως ποσοστό επί αυτών. Οι επιλέξιμες δαπάνες αφορούν την πρόσληψη εργαζομένων σε μειονεκτική θέση, έργα Έρευνας & Ανάπτυξης, επιδότηση χρηματοδοτικής μίσθωσης και κόστους δημιουργούμενης απασχόλησης.

Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα

Η Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα (ΕΑΤ) έχει ως κύρια λειτουργία τη συμβολή της στην πρόσβαση των επιχειρήσεων στην τραπε-

Το νέο ΕΣΠΑ προκηρύσσει προσκλήσεις

οριζόντιου χαρακτήρα, έτσι ώστε να δίνεται η δυνατότητα ταυτόχρονης πρόσβασης

στη χρηματοδότηση επιχειρήσεων από διαφορετικούς κλάδους της οικονομίας

ζική χρηματοδότηση, αντιμετωπίζοντας τις δυσλειτουργίες της αγοράς και ενθαρρύνοντας τις εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης, διαχειριζόμενη δάνεια που ξεπερνούν τα 8 δισ. ευρώ. Στη δραστηριοποίηση της ΕΑΤ εμπίπτει τόσο ο σχεδιασμός χρηματοδοτικών εργαλείων για τη βέλτιστη διοχέτευση εθνικών και διεθνών κονδυλίων όσο και η προσέλκυση κεφαλαίων στη χώρα.

Έτσι, αποτελεί ουσιαστικά τον πόλο έλξης διεθνών χρηματοδοτικών οργανισμών, διασυνδέοντάς τους με τις ελληνικές επιχειρήσεις. Περαιτέρω, η ΕΑΤ διαχειρίζεται και συγκεκριμένα χαρτοφυλάκια, τα οποία συγχρηματοδοτούνται από ευρωπαϊκούς και εθνικούς πόρους, όπως το Ταμείο Επιχειρηματικότητας Ι και ΙΙ, το Equifund και το Ταμείο Αγροτικής Επιχειρηματικότητας.

Χαρακτηριστικά παραδείγματα των διευκολύνσεων που παρέχει η ΕΑΤ είναι τα πράσινα συγχρηματοδοτούμενα δάνεια, τα δάνεια ψηφιακής αναβάθμισης και τα δάνεια ρευστότητας των επιχειρήσεων. Πρόκειται για ενισχύσεις κυρίως προς τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, όπου σημαντικό μέρος του παρεχόμενου δανείου (40%) είναι άτοκο και το υπόλοιπο με ευνοϊκό επιτόκιο μέσω συνεργασίας με πιστωτικά ιδρύματα. Αν και ο προϋπολογισμός τέτοιων προγραμμάτων είναι χαμηλός και εξαντλείται σχετικά σύντομα, προκηρύσσονται σε τακτική βάση προσκλήσεις ενδιαφέροντος, με έμφαση στην ανάπτυξη των επιχειρήσεων στο διεθνές ανταγωνιστικό περιβάλλον. ■

AΔΕΙΕΣ ΔΙΑΜΟΝHΣ ΣΤΕΛΕΧΩΝ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΕΤΑΙΡΙΩΝ

ΕΓΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΥ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΥ

ΥΨΗΛΗΣ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ:

Κινητήρια Δύναμη για Παγκόσμιες Επενδύσεις

Hχώρα μας, σημειώνοντας πρωτοφανή αλματώδη εξέλιξη στην οικονομική της πορεία τα τελευταία χρόνια, κατόρθωσε να εισέλθει δυναμικά και στον παγκόσμιο χάρτη των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων. Στο γεγονός αυτό συντέλεσε ουσιαστικά και η σύγχρονη προσέγγιση στις φορολογικές και μεταναστευτικές πολιτικές, αναδεικνύοντας την Ελλάδα ως μία ακόμη πιο ελκυστική επιλογή για επιχειρήσεις με βασική εγκατάσταση εκτός της Ε.Ε., οι οποίες σχεδιάζουν τη διεύρυνση της οικονομικής δραστηριότητάς τους στον Ευρωπαϊκό χώρο.

Χριστίνα Γεωργάκη*

Συγκεκριμένα, στο σύγχρονο, διαρκώς μεταβαλλόμενο, διεθνές επιχειρηματικό περιβάλλον, η Ελλάδα παρουσιάζει μια προοδευτική νομοθεσία που προωθεί την ίδρυση υποκαταστημάτων εταιριών με κύρια εγκατάσταση σε τρίτες, μη κοινοτικές χώρες. Σύμφωνα με το άρθρο 17 παρ. 1α του Ν. 4251/2014 (Κώδικας Μετανάστευσης), πολίτες τρίτων χωρών μπορούν να αποκτήσουν άδεια διαμονής στην Ελλάδα ως μέλη διοικητικών συμβουλίων, μέτοχοι, διαχειριστές, νόμιμοι εκπρόσωποι, και άλλα ανώτατα διευθυντικά στελέχη ημεδαπών υποκαταστημάτων και θυγατρικών εταιρειών αλλοδαπών νομικών προσώπων, που ασκούν νόμιμα εμπορική δραστηριότητα στην Ελλάδα.

Δικηγόρος, MBA, MCIArb, Ιδρύτρια της Δικηγορικής Εταιρείας «Γεωργάκη & Συνεργάτες»

απόλυτη ευελιξία στον καθορισμό του επιχειρηματικού της σχεδίου χωρίς εκ του νόμου οικονομικούς περιορισμούς, ενώ δύναται να βελτιστοποιήσει τη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού της, εκμεταλλευόμενη τον ιδιαίτερα ευέλικτο τρόπο χορήγησης αδειών διαμονής στα στελέχη της. Επίσης, για την ανανέωση των εν λόγω αδειών παραμονής δεν υπάρχει κάποια οικονομική προϋπόθεση για τον κύκλο εργασιών της μητρικής εταιρείας ή του υποκαταστήματος.

Αυτή η νομοθετική διάταξη και ειδικότερα η ίδρυση υποκαταστήματος αλλοδαπής εταιρίας στην Ελλάδα αποδεικνύεται ιδιαιτέρως σημαντική για αλλοδαπές εταιρείες που επιθυμούν να δραστηριοποιηθούν στην ελληνική αγορά. Κι αυτό διότι με τον τρόπο αυτό δίνεται η ευκαιρία σε αλλοδαπά νομικά πρόσωπα να δραστηριοποιούνται στην ελληνική επικράτεια, ενώ παράλληλα οι διαχειριστές ή νόμιμοι εκπρόσωποι αυτών αποκτούν δικαίωμα διαμονής και εργασίας στη χώρα και ελεύθερη μετακίνηση στον χώρο Schengen.

Παράλληλα, δεν υφίσταται κανένας περιορισμός στο ύψος της επένδυσης που θα πραγματοποιήσει η μητρική εταιρεία για την ίδρυση της Ελληνικής θυγατρικής της. Με τον τρόπο αυτό η μητρική εταιρεία διαθέτει

Τέλος, ένα από τα βασικά πλεονεκτήματα αυτού του μηχανισμού είναι η μη αναγκαιότητα ίδρυσης νέας ελληνικής εταιρείας, η οποία σύμφωνα με τις ρυθμίσεις του Κώδικα Μετανάστευσης συνοδεύεται για την απόκτηση άδειας διαμονής των στελεχών της από την προϋπόθεση απασχόλησης τουλάχιστον 25 εργαζομένων. Αφού λοιπόν ολοκληρωθεί η διαδικασία ίδρυσης του υποκαταστήματος της αλλοδαπής εταιρίας στην Ελλάδα, τα άτομα που κατέχουν τις προαναφερόμενες θέσεις (μέλη διοικητικών συμβουλίων, διαχειριστές, νόμιμοι εκπρόσωποι και ανώτατα διευθυντικά στελέχη) έχουν το δικαίωμα να υποβάλουν αίτηση για τη χορήγηση εθνικής θεώρησης εισόδου (Visa-Tύπου D). Με το συγκεκριμένο είδος θεώρησης, επιτρέπεται η είσοδός τους στην Ελλάδα, συνοδευόμενοι φυσικά από τα μέλη της οικογενείας τους, ενώ στη συνέχεια δικαιούνται να υποβάλουν αίτηση για την έκδοση άδειας διαμονής, η οποία ισχύει για διάστημα δύο ετών, ενώ στη συνέχεια ανανεώνεται ανά διετία.

Εν προκειμένω, αξίζει να σημειωθεί πως ο νέος Κώδικας Μετανάστευσης (Ν. 5038/2023) που μέλλεται να ισχύσει από 1η Απριλίου 2024, εισάγει νέες διαδικασίες και προϋποθέσεις για την είσοδο και διαμονή πολιτών τρίτων χωρών στην Ελλάδα, ειδικά όσον αφορά στην ως άνω προβλεπόμενη άδεια διαμονής.

Στην ουσία, καταργείται η άδεια διαμονής για μέλη διοικητικών συμβουλίων, μετόχους, διαχειριστές, νόμιμους εκπροσώπους και διευθυντικά στελέχη εταιριών

και στη θέση της, εισάγεται νέα άδεια διαμονής για επενδυτικούς σκοπούς.

Κάτοχοι της νέας αυτής άδειας διαμονής μπορούν να είναι είτε μέτοχοι ημεδαπής εταιρείας με ύψος καταβληθέντος κεφαλαίου ή αξία μετοχών τουλάχιστον 500.000€, είτε μέλη διοικητικών συμβουλίων, νόμιμοι εκπρόσωποι και διαχειριστές (άνευ αμοιβής) ημεδαπών εταιρειών ή νόμιμοι εκπρόσωποι υποκαταστημάτων αλλοδαπών εταιριών, που έχουν ενεργητικό ή κύκλο εργασιών τουλάχιστον 4.000.000 ευρώ.

Η προϋπόθεση αυτή αναμένεται να συμβάλει στην ενίσχυση της ελληνικής οικονομίας, καθώς αναμένεται να προσελκύσει εύπορους επενδυτές (High Net Worth Individuals) και επιχειρηματικά στελέχη που θα συμβάλουν στην ανάπτυξη της χώρας.

Για όσους δε, κατέχουν ήδη άδεια διαμονής ως στελέχη εταιριών, μετά τη λήξη της έχουν τη δυνατότητα να την ανανεώσουν στην κατηγορία άδειας διαμονής για ενδοεταιρική μετάθεση, ή άδειας διαμονής ως εργαζόμενοι ειδικού σκοπού ή άδειας διαμονής για εργασία υψηλής ειδίκευσης (μπλε κάρτα ΕΕ).

Από τις ανωτέρω επιλογές, ενδιαφέρον για την οικονομία της χώρας μας παρουσιάζει η μετάβαση στην κατηγορία άδειας διαμονής για εργασία υψηλής ειδίκευσης, γνωστή και ως "Μπλε Κάρτα ΕΕ". Παρόλο που δεν υπάρχει σαφής καθορισμός στη νομοθεσία, γίνεται αποδεκτό ότι για τον υπήκοο τρίτης χώρας που επιθυμεί να αναπτύξει οικονομική δραστηριότητα που απαιτεί υψηλή ειδίκευση, απαιτείται να διαθέτει ορισμένα προσόντα. Η πιστοποίηση αυτών των προσόντων επιτυγχάνεται με την κατοχή αποδεικτικών τίτλων σπουδών τριτοβάθμιας εκπαίδευσης ή εναλλακτικά, λαμβάνεται υπόψη και η επαγγελματική εμπειρία, με την προϋπόθεση ότι αυτή έχει διαρκέσει τουλάχιστον πέντε έτη και έχει ασκηθεί με νόμιμο τρόπο.

Η άδεια διαμονής για εργασία υψηλής ειδίκευσης ανοίγει νέους ορίζοντες για τους εργαζόμενους που ήδη έχουν ενταχθεί στο ελληνικό εργασιακό περιβάλλον. Είναι μια προηγμένη και καινοτόμος προσέγγιση που επιτρέπει τη συνέχιση της παρουσίας πολιτών τρίτων χωρών στη χώρα, επιδιώκοντας ταυτόχρονα την προσέλκυση εργατικού δυναμικού υψηλής ειδίκευσης.

Όσον αφορά τη διαδικασία μετάκλησης εργαζομένων αυτής της κατηγορίας άδειας διαμονής, αυτή πραγματώνεται κατόπιν έγκρισης μέσω ειδικής διαδικασίας, κατά την οποία οι ενδιαφερόμενοι εργοδότες θα πρέπει να καταθέσουν αιτήματα στις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις των Περιφερειών για την συγκεκριμένη ειδικότητα που ζητούν και εν συνεχεία να διεξαχθεί ενδελεχής έλεγχος

από τη ΔΥΠΑ ως προς την ύπαρξη εγχώριου εργατικού δυναμικού. Για τους εργαζόμενους υψηλής ειδίκευσης προβλέπεται επίσης ότι η αμοιβή δεν μπορεί να είναι

χαμηλότερη από 1,5 φορά το ύψος του μέσου ακαθάριστου ετήσιου μισθού στην Ελλάδα, όπως αυτός προκύπτει από τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής. Αξίζει να σημειωθεί πως τον Απρίλιο του 2023

δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης (ΦΕΚ Β 2189/3.4.2023) η Κοινή Υπουργική Απόφαση με την οποία καθορίζεται ο ανώτατος αριθμός αδειών διαμονής πολιτών τρίτων χωρών για εργασία για τα έτη 2023 και 2024, με τον αριθμό των θέσεων εργαζομένων υψηλής ειδίκευσης να ορίζεται σε 600, έναντι των 292 θέσεων που προέβλεπε η σχετική ΚΥΑ για τα έτη 2021-2022.

Η επιλογή αυτή δεν είναι μόνο ένας τρόπος να διατηρηθεί η παρουσία του υψηλά εξειδικευμένου προσωπικού στη χώρα, αλλά επίσης αντανακλά τη στρατηγική στοχευμένης προσέλκυσης ταλέντων. Με τη «Μπλε Κάρτα ΕΕ», η Ελλάδα επιδιώκει όχι μόνο την προσέλκυση, αλλά και την κατοχύρωση των υψηλής ειδίκευσης εργαζομένων, ενισχύοντας την ανταγωνιστικότητα της χώρας στη διεθνή αγορά.

Με τον τρόπο αυτό, η Ελλάδα αντιμετωπίζει την πρόκληση της διατήρησης του ανώτατου επιπέδου ειδίκευσης στο εργατικό δυναμικό της, προωθώντας την οικονομική ανάπτυξη και την καινοτομία.

Εν κατακλείδι, όλες οι προαναφερθείσες κατηγορίες αδειών διαμονής ενισχύουν την εικόνα της Ελλάδας ως έναν προορισμό που υποστηρίζει και επενδύει στο μέλλον. Η ως άνω αναφερόμενη νομοθεσία αναδεικνύεται ως καθοριστικό εργαλείο για τη δημιουργία ευκαιριών και τη στήριξη της επιχειρηματικής δραστηριότητας στη χώρα μας. ■

Αθήνα: Μέρλιν 11, 106 71 Κολωνάκι - Αθήνα

Τ: 0030 210 36 10 111 Θεσσαλονίκη: Λεωφ. Νίκης 3, 546 24 Θεσσαλονίκη

Τ: 0030 2310 552 777, 0030 2310 235 551

E: info@georgakilawfirm.com

W: www.georgaki.com

* Η Χριστίνα Γεωργάκη είναι Ιδρύτρια της Δικηγορικής Εταιρείας «Γεωργάκη & Συνεργάτες», με γραφεία σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, μέλος του “Chartered Institute of Arbotrators” στο Ηνωμένο Βασίλειο και του “Investment Migration Council”. Παράλληλα ολοκληρώνει το διδακτορικό της στο Warwick Business School. Εργάζεται στο χώρο των άμεσων ξένων επενδύσεων, τα τελευταία 17 χρόνια. Αρθρογραφεί σε επιστημονικά περιοδικά και συμμετέχει σε συνέδρια και επιστημονικές επιτροπές.

Σοφία

Πρόεδρος

Εμπορικού

και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Αθηνών (EBEA)

> Θεωρείτε ότι τα υφιστάμενα χρηματοδοτικά εργαλεία που προέρχονται είτε από εθνικούς είτε από ενωσιακούς πόρους, καλύπτουν τις ανάγκες της ελληνικής αγοράς; Πώς έχει αντιδράσει η αγορά στον νέο αναπτυξιακό νόμο και το θεσμικό πλαίσιο για την ενίσχυση των στρατηγικών επενδύσεων;

Ο στόχος για ταχύρρυθμη και διατηρήσιμη ανάπτυξη προϋποθέτει σοβαρές ιδιωτικές επενδύσεις και – αντίστοιχα – πρόσβαση σε αποτελεσματικά, αξιόπιστα εργαλεία χρηματοδότησης. Η Ελλάδα σήμερα έχει την ευκαιρία να αξιοποιήσει περισσότερους πόρους από ποτέ για την υποστήριξη αυτής της προσπάθειας. Μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης, θα εισρεύσουν στη χώρα συνολικά 36 δισ. ευρώ, ως τα τέλη του 2025. Από αυτά, σχεδόν τα μισά, δηλαδή 17,7 δισ. ευρώ, προορίζονται για δάνεια προς τον ιδιωτικό τομέα, σε επιχειρήσεις όλων των μεγεθών, με ιδιαιτέρως ελκυστικά επιτόκια, 0,35% για μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις και 1% για μεγαλύτερες. Βρίσκεται, επίσης, σε πλήρη εξέλιξη η υλοποίηση των προγραμμάτων του ΕΣΠΑ 2021 – 2027.

Σημαντικά χρηματοδοτικά κίνητρα παρέχει και ο Αναπτυξιακός Νόμος, ο οποίος – πέρα από την παροχή των ίδιων των ενισχύσεων – περιέχει και βελτιωμένες ρυθμίσεις, όπως είναι η θέσπιση των 13 θεματικών καθεστώτων και η αναβάθμιση της διαδικασίας υποβολής, αξιολόγησης και ελέγχου των επενδυτικών σχεδίων.

Ζητούμενο, σε κάθε περίπτωση, είναι να διασφαλίσουμε ότι τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά εργαλεία δεν απαντούν απλώς στις τρέχουσες ανάγκες της αγοράς, αλλά συμβάλλουν στον ριζικό μετασχηματισμό της παραγωγικής δομής της ελληνικής οικονομίας. Πέρα από την ποσοτική αύξηση των επενδύσεων, χρειάζεται να διασφαλίσουμε ότι οι ενισχύσεις κατευθύνονται σε τομείς υψηλής παραγωγικότητας, στηρίζουν επενδυτικά σχέδια με υψηλή προστιθέμενη αξία, συμβάλουν στην αναβάθμιση των διαδικασιών και των μέσων παραγωγής, δημιουργούν ποιοτικές θέσεις εργασίας. Στο ΕΒΕΑ γνωρίζουμε πόσο απασχολεί τις επιχειρήσεις η εξεύρεση κατάλληλων χρηματοδοτικών εργαλείων, ιδιαίτερα σε μια περίοδο υψηλών επιτοκίων. Πιστεύουμε ότι δεν έχουμε καμία ευκαιρία να πάει χαμένη. Εστιάζουμε, λοιπόν, στη συστηματική ενημέρωση των μελών μας για τα διαθέσιμα προγράμματα, αλλά και στην υποστήριξή τους μέσα από την ανάδειξη καλών πρακτικών, τη μεταφορά τεχνογνωσίας και εμπειρίας.

Κουνενάκη Εφραίμογλου Ιωάννης Χατζηθεοδοσίου

Προέδρος

Επαγγελματικού Επιμελητηρίου Αθηνών και Επίτιμος Διδάκτορας ΠΑ.ΠΕΙ.

Θα εστιάσω στο πρώτο σκέλος της ερώτησης, καθώς η έλλειψη χρηματοδότησης αφορά όλες τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Δηλαδή την «ατμομηχανή» της ελληνικής οικονομίας. Σε καμία περίπτωση τα υφιστάμενα χρηματοδοτικά εργαλεία δεν καλύπτουν τις ανάγκες αυτών των επιχειρήσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι είναι μονοψήφιο το ποσοστό των ΜμΕ που μπορούν να υπαχθούν σε κάποιο από τα υφιστάμενα χρηματοδοτικά προγράμματα, τόσο του ΕΣΠΑ όσο και του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Και ο λόγος είναι οι προϋποθέσεις που έχουν τεθεί και που εξαιτίας της κατάστασης στην αγορά (οφειλές από το παρελθόν, δραματική μείωση της κατανάλωσης κ.α.) δεν πληρούνται από το μεγαλύτερο ποσοστό των ενδιαφερομένων επιχειρήσεων.

Έτσι, βλέπουμε το εξής παράδοξο: Να μπορεί να λάβει τραπεζικό δανεισμό ή να έχει τη δυνατότητα αξιοποίησης κάποιου «εργαλείου» που χρηματοδοτείται από κοινοτικά κονδύλια μια επιχείρηση που επί της ουσίας δεν έχει ανάγκη αυτή τη χρηματοδότηση. Και συνήθως σε αυτή την κατηγορία ανήκουν οι μεγάλες και πολύ μεγάλες επιχειρήσεις. Μόνο αν δοθεί η δυνατότητα σε περισσότερες ΜμΕ να αποκτήσουν πρόσβαση στον τραπεζικό δανεισμό ή στα κονδύλια του ΕΣΠΑ και του Ταμείου Ανάκαμψης θα μπορούμε να μιλάμε για κάποια κάλυψη των αναγκών της ελληνικής αγοράς. Χωρίς τα αναγκαία κεφάλαια, οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις είναι καταδικασμένες, οπότε η όποια συζήτηση για αναπτυξιακό νόμο ή τις στρατηγικές επενδύσεις δεν έχει το νόημα που θα θέλαμε ως Επιμελητήριο.

Οι προκλήσεις στην αγορά

εργασίας και οι αλλαγές

στο εργατικό δίκαιο

Οι μεταρρυθμίσεις της εργατικής νομοθεσίας που έχουν λάβει χώρα τα τελευταία χρόνια αφορούν σημαντικά ζητήματα που ενδιαφέρουν τον σύγχρονο εργαζόμενο και τις επιχειρήσεις. Ωστόσο, σε πολλές περιπτώσεις η στόχευση κρίνεται ανεπαρκής, καθώς δεν άπτεται αρκετών προβλημάτων που απασχολούν την αγορά εργασίας.

Της Αλεξιάννας Τσότσου

τη μετά-Covid εποχή έχουν συντελεστεί σημαντικές τομές στο εργατικό δίκαιο με συνεχείς καινούριους εργασιακούς νόμους και ρυθμίσεις, όπως η ψηφιακή κάρτα εργασίας και η τηλεργασία. Επιπλέον, εισήχθη πρόσφατα ένας ακόμα εργασιακός νόμος (ν. 5053/2023) με ρυθμίσεις, μεταξύ άλλων, για την παράλληλη απασχόληση, τη δοκιμαστική περίοδο και την προϋπηρεσία.

Η αγορά εργασίας έχει αντιδράσει ποικιλοτρόπως, ιδιαίτερα λόγω του γεμάτου προκλήσεις εργασιακού περιβάλλοντος. Μέσα στις δυσκολίες ανεύρεσης του κατάλληλου ανθρώπινου δυναμικού για τις επιχειρήσεις και της εξισορρόπησης εργασιακής και προσωπικής ζωής για τους εργαζομένους, είναι αναμενόμενο οι όποιες αναδιαμορφώσεις να συναντούν εμπόδια και προβληματισμούς, ορισμένες διατάξεις να μένουν μόνο στη θεωρία, ενώ άλλες να εφαρμόζονται με επιτυχία και να συντελούν στη δημιουργία ενός πιο υγιούς πλαισίου για όλες τις πλευρές.

Η ψηφιακή κάρτα εργασίας

Ο ν. 4808/2021, ο οποίος εισήχθη πριν από περίπου τρία χρόνια, απασχόλησε αρκετά τον εργασιακό κόσμο μέσω ρυθμίσεων για τη διευθέτηση του χρόνου εργασίας, την τηλεργασία, την ψηφιακή κάρτα εργασίας, την εξισορρόπηση οικογενειακής και εργασιακής ζωής, αλλά και τη βία και παρενόχληση στην εργασία. Από αυτά, στο προσκήνιο βρίσκεται ακόμα η ψηφιακή κάρτα εργασίας, καθώς δεν έχει εφαρμοστεί σε όλους τους κλάδους, με το χρονοδιάγραμμα να καλύπτει σταδιακά ολοένα και περισσότερες επιχειρήσεις.

Έως το τέλος του 2023, η ψηφιακή κάρτα εργασίας ήταν υποχρεωτική για τις τράπεζες, τα σούπερ μάρκετ, τις επιχειρήσεις παροχής υπηρεσιών φύλαξης και προστασίας καθώς και ορισμένες δημόσιες επιχειρήσεις (μεταξύ άλλων ΟΣΕ, Αττικό Μετρό, ΟΑΣΑ, ΕΥΔΑΠ, ΕΛΤΑ). Από 1η Ιανουαρίου 2024, το μέτρο επεκτάθηκε στο λιανικό εμπόριο και τη βιομηχανία, περιλαμβάνοντας επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε οποιονδήποτε τομέα μεταποιητικών δραστηριοτήτων, παραγωγής, κατασκευής και επισκευής προϊόντων. Οι επόμενοι κλάδοι, στους οποίους θα γίνει υποχρεωτική η ψηφιακή κάρτα εργασίας μέσα στο έτος, είναι ο τουρισμός και η εστίαση. Οι κυρώσεις που θα επιβάλλονται σε περίπτωση μη εφαρμογής του νόμου θα επιβάλλονται για τη βιομηχανία από την 1η Απριλίου 2024, ενώ για το λιανεμπόριο από τις 2 Μαΐου 2024. Μεγαλύτερη περίοδος χάριτος δίνεται στις μικρές επιχειρήσεις με λιγό-

Ευστάθιος Ε. Γραμμένος

Δικηγόρος – Εργατολόγος & επισκέπτης

Καθηγητής στο Διατμηματικό Μεταπτυχιακό «Διοίκηση Ανθρωπίνου Δυναμικού»

του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών

«Στον τομέα των εργασιακών σχέσεων, κάθε φορά που μορφές απασχόλησης κάνουν την εμφάνισή τους, αναδεικνύουν κενά στις υφιστάμενες νομοθετικές ρυθμίσεις, επιτρέποντας την ανεπιεική, δυσμενέστερη μεταχείριση των εργαζομένων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτέλεσε η ρύθμιση της «εργασίας μέσω πλατφόρμας», που καταστρώθηκε μόνον αφού εμφανίστηκαν τα πρώτα προβλήματα στις συνθήκες εργασίας των εργαζομένων.»

τερους από 10 εργαζόμενους, όπου το μέτρο της ψηφιακής κάρτας εργασίας θα ξεκινήσει να εφαρμόζεται από τις 13 Μαΐου 2024.

Πέρα από την επέκταση της εφαρμογής της ψηφιακής κάρτας εργασίας σε περισσότερους κλάδους, σημαντικές είναι και οι τροποποιήσεις στην εφαρμογή του μέτρου, έτσι ώστε να μειωθεί το γραφειοκρατικό βάρος για τις επιχειρήσεις. Όπως είχαν επισημάνει στο Lawyer πριν από ένα χρόνο φορείς της αγοράς και κυρίως των σούπερ μάρκετ, τα οποία ήταν από τις πρώτες επιχειρήσεις με υποχρέωση εφαρμογής του μέτρου, υπήρχαν αρκετά διαδικαστικά προβλήματα, όπως η έκτακτη μεταβολή των προγραμμάτων εργασίας, τα οποία δυσχεραίνονταν με τη χρήση της ψηφιακής κάρτας.

Τέτοιου είδους ζητήματα αφορά το άρθρο 22 του νέου εργασιακού νόμου 5053/2023, το οποίο προβλέπει ότι η καταχώριση αλλαγής ωραρίου και υπερωριών στο πληροφοριακό σύστημα ΕΡΓΑΝΗ ΙΙ μπορούν να καταχωρίζονται κατά την έναρξη της πραγματοποίησής τους και όχι πριν από την έναρξη, όπως συνέ-

Σπυρίδων Χονδρογιάννης

Head of Human Resources, Amplus Technologies

«Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι έχουν γίνει πολλά και πολύ σημαντικά βήματα στο πεδίο της εργατικής νομοθεσίας τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν στο δυναμικό και εξελισσόμενο τοπίο της ελληνικής αγοράς εργασίας.»

βαινε προηγουμένως. Η κατάργηση της προαναγγελίας των υπερωριών αποτελούσε πάγιο αίτημα των επιχειρήσεων από την αρχή της

εφαρμογής του μέτρου του ψηφιακού ωραρίου, καθώς αύξανε τον εργασιακό φόρτο και το διοικητικό κόστος αδικαιολόγητα.

Ο νέος εργασιακός

νόμος 5053/2023

Σημαντικές αλλαγές στο εργατικό δίκαιο έφερε και ο νέος εργασιακός νόμος που ψηφίστηκε προ ολίγων μηνών, με ρυθμίσεις που αφορούν ένα ευρύ πλαίσιο ζητημάτων του εργατικού δικαίου και πολλές εκ των οποίων ακολουθούν αντίστοιχα παραδείγματα από το εξωτερικό.

Έτσι, επί παραδείγματι, εισήχθη η λογική του μέγιστου χρονικού ορίου για τη δοκιμαστική περίοδο, υπό την έννοια ότι ο εργαζόμενος δεν μπορεί να εργάζεται ως δόκιμος σε έναν εργοδότη για περισσότερο από έξι μήνες είτε πρόκειται για σύμβαση αορίστου χρόνου είτε για ορισμένου χρόνου, στην οποία ειδικώς ορίζεται ότι η δοκιμαστική περίοδος δεν μπορεί να υπερβαίνει το 1/4 της συνολικής διάρκειας της σύμβασης και πάντως όχι περισσότερο από έξι μήνες. Με τον τρόπο αυτό, επιχειρείται η προστασία του εργαζομένου από καταχρήσεις στη διάρκεια της δοκιμαστικής του υπηρεσίας, αφού, όταν τελεί υπό δοκιμή, η σύμβαση μπορεί να λυθεί αυτοδικαίως με απόφαση του εργοδότη και χωρίς τις υποχρεώσεις και διατυπώσεις περί καταγγελίας των συμβάσεων.

Τομή του νέου εργασιακού νόμου αποτελούν οι διατάξεις για την παράλληλη απασχόληση, με δεδομένο ότι πλέον επιτρέπεται η απασχόληση με σύμβαση εξαρτημένης μισθωτής εργασίας σε παραπάνω από έναν εργοδότες. Ώς μόνη προϋπόθεση για τη νομιμότητά της τίθεται η τήρηση 11ωρης συνεχόμενης ανάπαυσης ανά ημέρα, κάτι που συνεπάγεται ότι ο μισθωτός μπορεί να εργάζεται συνολικά 13 ώρες στους εργοδότες του. Εξαίρεση αυτής της δυνατότητας αποτελεί η ύπαρξη αντικειμενικών λόγων, όπως η υγεία και η ασφάλεια ή η διαφύλαξη του επιχειρηματικού απορρήτου. Υπό αυτή την έννοια, δεν επιτρέπεται να συνάπτονται συμφωνίες ή να τίθενται ρήτρες με τις οποίες ο εργαζόμενος απαγορεύεται να παρέχει εργασία σε άλλους εργοδότες εκτός του συμφωνημένου ωραρίου, εκτός εάν πρόκειται για ανταγωνιστικές επιχειρήσεις ή με στόχο την αποφυγή σύγκρουσης συμφερόντων. Περαιτέρω, ο νόμος πηγαίνει ένα βήμα παραπάνω σε σχέση με τον προηγούμενο, ο οποίος είχε εισάγει την έννοια της διευθέτησης

Η κατάργηση της προαναγγελίας

των υπερωριών αποτελούσε πάγιο αίτημα

των επιχειρήσεων από την αρχή

της εφαρμογής της ψηφιακής κάρτας εργασίας

του χρόνου εργασίας. Πλέον θεσπίζεται η δυνατότητα σύναψης συμβάσεων εργασίας με μη προβλέψιμο πρόγραμμα οργάνωσης του χρόνου εργασίας, εφόσον συμφωνείται ελάχιστος αριθμός αμειβομένων ωρών εργασίας, που δεν μπορεί να υπολείπεται του ενός τετάρτου του συμφωνημένου συνολικού αριθμού ωρών και προκαθορίζονται συγκεκριμένες ώρες και ημέρες αναφοράς, εντός των οποίων θα παρέχεται η εργασία. Επιπλέον, ο εργαζόμενος θα πρέπει να ειδοποιείται από τον εργοδότη για την ανάθεση της εργασίας εγγράφως ή με γραπτό μήνυμα μέσω κινητού τηλεφώνου ή με μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή με άλλο πρόσφορο τρόπο, σε εύλογο χρόνο που δεν μπορεί να είναι μικρότερος των 24 ωρών.

Τέλος, ο νέος νόμος ρυθμίζει και διαδικαστικά ζητήματα που αφορούν τις προθεσμίες και τον τρόπο ενημέρωσης των εργαζομένων κατά τη σύναψη ή τη μεταβολή των συμβάσεων εργασίας, την απασχόληση την έκτη ημέρα της εβδομάδας σε πενθήμερη εργασία, την επανεκκίνηση των επιδομάτων σχετικά με την προϋπηρεσία καθώς και την οικειοθελή αποχώρηση εργαζομένου.

Οι κυριότερες προκλήσεις

στη σύγχρονη

αγορά εργασίας

Είναι, πάντως, ξεκάθαρο, όπως εκφράζουν στο Lawyer φορείς της αγοράς, ότι υπάρχουν ακόμα πολλά ζητήματα στην αγορά εργασίας, τα οποία δεν έχει επιληφθεί το υφιστάμενο νομοθετικό πλαίσιο. Πρόκειται για ζητήματα που αφορούν άμεσα τόσο τον μέσο εργαζόμενο όσο και τη μέση επιχείρηση αναφορικά με το ανθρώπινο δυναμικό της.

Το πρώτο σημαντικό πρόβλημα που γίνεται μείζον σε ποικίλους κλάδους της οικονομίας

είναι η εξεύρεση του κατάλληλου ανθρώπινου δυναμικού και αυτό είναι κάτι που θα μπορούσε να αντιμετωπιστεί σε θεσμικό επίπεδο με μια ολιστική προσέγγιση για ένα βιώσιμο εργασιακό περιβάλλον, όπως επισημαίνει ο Σπυρίδων Χονδρογιάννης, Head of Human Resources, Amplus Technologies: «Για τον μέσο εργαζόμενο, η ισορροπία επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, η υποστήριξη της ψυχικής υγείας, η διεύρυνση γνώσεων και δεξιοτήτων και συνακόλουθα οι ευκαιρίες επαγγελματικής εξέλιξης, αποτελούν βασικά σημεία ενδιαφέροντος. Συνεπώς, πιστεύουμε ότι το θεσμικό πλαίσιο χρειάζεται ενδεχομένως μια πιο στοχευμένη προσέγγιση ευέλικτων ρυθμίσεων και κινήτρων. Επειδή στις ημέρες μας οι επιχειρήσεις είναι αντιμέτωπες με την πρόκληση της διατήρησης των υπαρχόντων ταλέντων, μια τέτοια εξέλιξη κρίνεται αναγκαία, καθώς είναι φανερό ότι απαιτούνται περισσότερο καινοτόμες και πρωτότυπες λύσεις, ενσωματώνοντας προγράμματα και προσαρμοσμένες πρωτοβουλίες ευεξίας και επαγγελματικής ανάπτυξης. Συνεπώς, παρά τα βήματα προόδου που έχουν όντως συντελεστεί, μια πιο ολιστική προσέγγιση είναι ζωτικής σημασίας για την προώθηση ενός ακμάζοντος και βιώσιμου εργασιακού περιβάλλοντος στη χώρα μας».

Σε αυτό το πλαίσιο της αναγκαιότητας συνυπολογισμού της ευεξίας του εργαζόμενου, επανέρχεται με εκκωφαντικό τρόπο η έννοια της ευελιξίας στους όρους παροχής της εργασίας, μια έννοια που επικρατεί σε υψηλό βαθμό σε αγορές εργασίας του εξωτερικού.

Στην Ελλάδα, όμως, συναντάει προσκόμματα όχι μόνο από την πλευρά των εργοδοτών, αλλά και από το νομικό πλαίσιο, το οποίο από τη μία προσπαθεί να καλύψει τις ευέλικτες μορφές εργασίας και από την άλλη εισάγει διατάξεις, όπως η ψηφιακή κάρτα εργασίας, που καταστρατηγούν αυτή την ευελιξία, επειδή ακριβώς υπάρχει δυσκολία εξεύρεσης της επιθυμητής ισορροπίας ανάμεσα στην ευελιξία και την προστασία του εργαζόμενου από την αδήλωτη εργασία.

Όπως εξηγεί η Θάλεια Βουβονίκου, HR Head Greece & Cyprus, Henkel Hellas S.A., «οι πρόσφατοι εργασιακοί νόμοι έχουν προσπαθήσει να περιγράψουν περισσότερο από το παρελθόν την έννοια της τηλεργασίας, ή αλλιώς της απομακρυσμένης εργασίας. Παρ’ όλα αυτά, ταυτόχρονα έχουν κληθεί να αντιμετωπίσουν τη μη δηλωμένη εργασία με μέτρα και εργαλεία όπως η ψηφιακή κάρτα εργασίας, που όμως δεν υποστηρίζουν την ευελιξία στο σύγχρονο εργασιακό περιβάλλον, την τηλερ-

γασία, ή ακόμα και την εργασία από οποιοδήποτε μέρος επιθυμεί ο εργαζόμενος. Ένα παράδειγμα είναι η μέριμνα και η ευθύνη για το εργατικό ατύχημα που πρέπει να θεσμοθετηθεί με γνώμονα τη νέα πραγματικότητα. Ο συνδυασμός όλων των παραπάνω αποτελεί φυσικά μία πρόκληση, αλλά θα πρέπει να περιγραφεί από τους σύγχρονους εργασιακούς νόμους με πιο συγκεκριμένες ρυθμίσεις ή/και εξαιρέσεις, ώστε να ακολουθήσουν οι νόμοι στη χώρα μας πιο ευέλικτα εργασιακά σχήματα (π.χ. υβριδικό μοντέλο) που επικρατούν σε πολλές ειδικότητες εργαζομένων στο σύγχρονο Ευρωπαϊκό Δίκαιο».

Τομή του νέου εργασιακού νόμου αποτελούν

διατάξεις για την παράλληλη απασχόληση, με δεδομένο ότι πλέον επιτρέπεται η απασχόληση με σύμβαση εξαρτημένης

_IN THE SPOTLIGHT

Θάλεια Βουβονίκου

HR Head Greece & Cyprus, Henkel Hellas S.A.

«Θα πρέπει οι νόμοι στη χώρα μας να

ακολουθήσουν πιο ευέλικτα εργασιακά σχήματα (π.χ. υβριδικό μοντέλο) που επικρατούν σε πολλές ειδικότητες εργαζομένων στο σύγχρονο Ευρωπαϊκό Δίκαιο.»

Η Νικολέττα Κολομπούρδα, CHRO & Member of the Board της Lidl Ελλάς, εστιάζοντας και εκείνη στην αναγκαιότητα της ικανοποίησης του ανθρώπινου δυναμικού, επικεντρώνεται σε μία άλλη προβληματική, που είναι και αυτή κομβικής σημασίας και αφορά τις αμοιβές των εργαζομένων και ειδικότερα τους ξεκάθαρους όρους ως προς τη φορολογική και ασφαλιστική τους αντιμετώπιση. «Ένα από τα κύρια θέματα που θεωρούμε ότι χρήζουν ενοποιημένης και πιο ολιστικής αντιμετώπισης από τους εργασιακούς νόμους είναι το θέμα της ανταμοιβής και επιβράβευσης των εργαζομένων (employee reward system) με πιο ευνοϊκό και ξεκάθαρο για τον εργαζόμενο και την επιχείρηση φορολογικό και ασφαλιστικό νομικό πλαίσιο. Με σχετικές διατάξεις της φορολογικής νομοθεσίας, ορίζεται ότι το ακαθάριστο εισόδημα από μισθωτή εργασία περιλαμβάνει τα πάσης φύσεως εισοδήματα σε χρήμα ή σε είδος που αποκτώνται στο πλαίσιο εργασιακής σχέσης. Από αυτόν τον κανόνα απαλλάσσονται του φόρου οι παροχές σε είδος, οι οποίες εξυπηρετούν πρωτίστως λειτουργικές και παραγωγικές ανάγκες της επιχείρησης. Περαιτέρω, ορίζεται ένα φορολογικό όριο για κάποιες παροχές σε είδος, ενώ για κάποιες άλλες τίθενται προϋποθέσεις, προκειμένου να εξαιρεθούν του φόρου. Στο ίδιο πλαίσιο τάσσεται και η ασφαλιστική νομοθεσία με πιο πρόσφατη την εφαρμογή πολλαπλών προϋποθέσεων για την απαλλαγή ασφαλιστικών εισφορών από τις χορηγούμενες στον εργαζόμενο διατακτικές σίτισης» εξηγεί.

Και βέβαια, ας μην ξεχνάμε ότι η αγορά εργασίας έρχεται αντιμέτωπη -και αυτό πρόκειται να γίνει εντονότερο τα επόμενα χρόνια – με όλα τα ζητήματα που απασχολούν σε ένα ευρύτερο πεδίο τη σύγχρονη κοινωνία και οικονομία. Για παράδειγμα, ο Ευστάθιος Ε. Γραμμένος, Δικηγόρος – Εργατολόγος και επισκέπτης Καθηγητής στο Διατμηματικό Μεταπτυχιακό «Διοίκηση Ανθρωπίνου Δυναμικού» του

Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, τονίζει τους κινδύνους της αξιοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης στο εργασιακό πεδίο: «Πλέον, με την αλματώδη εξέλιξη της τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ), διανύουμε ένα μεταβατικό στάδιο, κατά το οποίο παρακολουθούμε την αξιοποίησή της και στον χώρο της εργασίας, γεγονός που ελλοχεύει κινδύνους. Ενδεικτικά, η χρήση λογισμικού και αλγορίθμων για τη διενέργεια προσλήψεων και απολύσεων χωρίς ανθρώπινη επιτήρηση ή παρέμβαση εγείρει ζητήματα διαφάνειας και διακρίσεων, γεγονός που ήδη έχουν κληθεί να αντιμετωπίσουν δικαστήρια χωρών της ΕΕ. Ακολουθώντας τις νομοθετικές πρωτοβουλίες της Ένωσης, η οποία σύντομα θα κυρώσει τον πρώτο Κανονισμό για τη ρύθμιση της τεχνητής νοημοσύνης, συνετή κρίνεται η κινητοποίηση του εθνικού νομοθέτη, ώστε, αξιοποιώντας την εμπειρία των χωρών, στις οποίες εμφανίζεται ήδη η χρήση AI σε ό,τι αφορά τις εργασιακές σχέσεις, να προβεί σε μια προληπτική δέσμη διατάξεων, με σκοπό την ομαλότερη ένταξη και αξιοποίησή της και στη χώρα μας». Από τα παραπάνω γίνεται σαφές ότι ναι μεν η πρόοδος που έχει συντελεστεί τα τελευταία χρόνια με την εισαγωγή νέων εργασιακών νόμων είναι άξια προσοχής, όμως δεν αρκεί. Η εγρήγορση του νομοθέτη σε ένα τέτοιο ευαίσθητο πλαίσιο, όπως είναι το εργασιακό, που άπτεται της ζωής όλου του ενεργού πληθυσμού της χώρας αλλά και της εύρυθμης λειτουργίας των επιχειρήσεων, θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη, έτσι ώστε να μπορέσει όχι μόνο να καλύψει τρέχοντα ζητήματα, αλλά και να προβλέψει τις εξελίξεις των επόμενων ετών και να τις ρυθμίσει με προληπτικό τρόπο. ■

Νικολέττα Κολομπούρδα

CHRO & Member of the Board

της Lidl Ελλάς

«Σε μια εποχή που και η ίδια η Πολιτεία δείχνει τη βούλησή της να ενισχύσει τις αμοιβές, με αυξήσεις στο βασικό μισθό, είναι απαραίτητη η εισαγωγή ενός απλοποιημένου φορολογικού και ασφαλιστικού νομικού πλαισίου αναφορικά με τις παροχές, που θα λειτουργούν συμπληρωματικά για τη μεγιστοποίηση της ικανοποίησης των εργαζομένων και θα δώσουν στις επιχειρήσεις όλα τα εφόδια ώστε να σχεδιάσουν ακόμα πιο ολοκληρωμένα πακέτα αμοιβών και επιπρόσθετων παροχών.»

Το λιανεμπόριο την εποχή της ακρίβειας:

Προβλήματα, προκλήσεις και η νομική τους αντιμετώπιση

Hακρίβεια είναι ένα από τα κυριότερα προβλήματα που απασχολούν αυτή τη στιγμή όχι μόνο την ελληνική αλλά και τη διεθνή οικονομία, με το λιανεμπόριο να βρίσκεται στην αιχμή του δόρατος λόγω των άμεσων επιπτώσεων των ανατιμήσεων στο καταναλωτικό κοινό. Η πραγματικότητα, όπως αποτυπώνεται στην καθημερινή πρακτική, είναι ένας συνδυασμός αλλεπάλληλων ρυθμίσεων για την αντιμετώπιση της ακρίβειας, οι οποίες όμως δεν έχουν φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα για τους καταναλωτές.

Επιπλέον, σε αρκετές περιπτώσεις αυξάνουν το γραφειοκρατικό κόστος για τις επιχειρήσεις λιανικής πώλησης, κυρίως δε των σούπερ μάρκετ που επισημαίνουν ότι σε σημαντικό βαθμό η ευθύνη για τις αυξήσεις των τιμών βαρύνει τους προμηθευτές. Υπό αυτό το πρίσμα, το τοπίο είναι αρκετά θολό, ενώ οι όποιες παρεμβάσεις συναντούν ως εμπόδιο τη διάχυση των ευθυνών σε προμηθευτές και λιανεμπόριο, αλλά και τις προκλήσεις πρακτικής εφαρμογής τους τόσο σε ουσιαστικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο εποπτείας, ελέγχων και κυρώσεων.

Το καλάθι του νοικοκυριού

και οι αντιδράσεις της αγοράς

Το καλάθι του νοικοκυριού ήταν το πρώτο εκτεταμένο μέτρο για τη συγκράτηση των τιμών ορισμένων βασικών αγαθών στα σούπερ μάρκετ, βασιζόμενο στη λογική της σύγκρισης των τιμών και τη συνειδητή επιλογή των φθηνότερων προϊόντων από τους καταναλωτές. Το μέτρο εφαρμόστηκε αρχικά, από τις 2 Νοεμβρίου 2022, υποχρεωτικά στις επιχειρήσεις με ετήσιο κύκλο εργασιών άνω των 90 εκατ. ευρώ και με περιορισμένη χρονική διάρκεια έως τις 31 Μαρτίου 2023.

Το μέτρο τελικά έχει λάβει τρεις παρατάσεις, με την τελευταία να εκτείνεται έως τις 30 Ιουνίου 2024, ενώ παράλληλα έχουν ενταχθεί στην εφαρμογή του το σύνολο σχεδόν των σούπερ μάρκετ στη χώρα, πέρα από τις 13 αλυσίδες που εντάχθηκαν στην πρώτη φάση. Βασικός αρωγός του μέτρου αποτέλεσε η ηλεκτρονική πλατφόρμα του υπουργείου Ανάπτυξης e-katanalotis, καθώς εκεί φιλοξενούνταν όλα τα καλάθια που περιείχαν συγκεκριμένα προϊόντα από διάφορες κατηγορίες βασικών αγαθών, στα οποία υπήρχε η εγγύηση της απουσίας ανατιμήσεων κατά την εβδομαδιαία παραμονή τους στο καλάθι και η δυνατότητα εύκολης και ολοκληρωμένης σύγκρισης των τιμών από τον καταναλωτή.

Αν και πρόκειται για μια ρύθμιση, η διάρκεια της οποίας παρατείνεται συνεχώς, η αντίδραση της αγοράς δεν είναι και τόσο θετική, καταρχάς ακριβώς λόγω αυτής της παράτασης που πλέον δεν είναι αποδοτική. Κατά

Τα μέτρα κατά της ακρίβειας που εφαρμόζονται πλέον εδώ και πολλούς μήνες είναι ποικίλα και προσπαθούν να καλύψουν διάφορα ζητήματα που οδηγούν στις ανατιμήσεις. Ωστόσο, η αντίδραση της αγοράς και των καταναλωτών είναι συγκρατημένη, ενώ προκύπτουν και ορισμένα νομικά ζητήματα που πρέπει να ληφθούν υπόψη.

Της Aλεξιάννας Τσότσου

Δημήτρης Σμυρνής

Executive Director, Legal & Government Affairs, METRO AEBE

« Μέτρα κατά της ακρίβειας ή αλυσιτελή μέτρα στο βωμό του λαϊκισμού;

Από το 2021 και με διαρκείς παρεμβάσεις μέχρι σήμερα, η εκτελεστική εξουσία νομοθετεί, προσπαθώντας να αντιμετωπίσει το υπαρκτό πρόβλημα της ακρίβειας. Ο τρόπος που νομοθετεί δε γίνεται σε συνέχεια συστηματικήςεπιστημονικής μελέτης των διεθνών και εσωτερικών αιτιών του προβλήματος. Αντιθέτως, νομοθετεί, πρωτίστως, με κίνητρο την ικανοποίηση του λαϊκού αισθήματος, το οποίο, δυστυχώς, χειραγωγείται από την αναπαραγωγή αφορισμών και συνωμοτικών θεωριών περί κερδοσκοπίας.»

την Ανθούλα Πανταζίδου, Director of Legal Department, Diamantis Masoutis S.A. μεγάλη σημασία πρέπει να δίνεται στη χρονική στιγμή εφαρμογής του εκάστοτε μέτρου, ώστε να μην ακυρώνεται από τις υπάρχουσες συνθήκες. «Το καλάθι του νοικοκυριού ήταν ένα μέτρο που αρχικά απέδωσε, τώρα όμως έχει ατονήσει και έχει αντικατασταθεί επί της ουσίας και από άλλα μέτρα, όπως η μόνιμη μείωση τιμής του 5% που κάνουν κάποιοι προμηθευτές για συγκεκριμένα προϊόντα» αναφέρει.

Περαιτέρω, οι καταναλωτικές ενώσεις τονίζουν ότι τέτοιου τύπου ρυθμίσεις, όπως το καλάθι του νοικοκυριού, αλλά και πιο πρόσφατα μέτρα, δεν έχουν φέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα, θέτοντας εν αμφιβόλω το όλο εγχείρημα. «Έχει αποδειχθεί ότι περιορισμένα έχουν αποδώσει τα μέχρι σήμερα μέτρα τόσο στη συγκράτηση όσο και στην αναχαίτιση του κύματος της ακρίβειας (καλάθι νοικοκυριού, διάφορα pass, μόνιμη μείωση τιμών τουλάχιστον 5%)» τονίζει η Παναγιώτα Καλαποθαρακού, Νομικός, Πρόεδρος ΕΚΠΟΙΖΩ & ΠΟΜΕΚ “Η Παρέμβαση.

Σήμανση και ανακοίνωση

τιμών και ανατιμήσεων

Με σειρά υπουργικών αποφάσεων προ ολίγων μηνών επιχειρήθηκε η συγκράτηση των ανατιμήσεων μέσω της διαφάνειας και της επαρκούς ενημέρωσης των καταναλωτών και των δημόσιων φορέων.

Με την Υπουργική Απόφαση 92568/2023 - ΦΕΚ 5927/Β/11-10-2023 θεσπίστηκε η πρωτοβουλία

«Μόνιμη μείωση τιμής» με ειδική σήμανση. Με την εν λόγω προωτοβουλία κλήθηκαν οι επιχειρήσεις παραγωγής ή χονδρικής εμπορίας καταναλωτικών προϊόντων να δεσμευθούν εγγράφως στο Υπουργείο Ανάπτυξης, εφόσον ήθελαν να συμμετάσχουν στην πρωτοβουλία, ότι θα προχωρήσουν σε μείωση των τιμών τους σε σχέση με την τιμή ραφιού, ως είχε στις 19/9/2023. Ώς επιβράβευση, τα σούπερ μάρκετ είναι υποχρεωμένα να τοποθετήσουν ειδική σήμανση με συγκεκριμένες επισημάνσεις και προδιαγραφές στα προϊόντα μειωμένης τιμής, με απώτερο προφανώς στόχο να μπορούν να επιλεγούν ευκολότερα από τους καταναλωτές. Ορίζεται ότι τα σούπερ μάρκετ θα πρέπει να τοποθετήσουν στο ράφι με τα προϊόντα μειωμένης τιμής ειδικό σήμα που φέρει συγκεκριμένες επισημάνσεις και προδιαγραφές, όπως περιγράφονται στη νέα Υπουργική Απόφαση. Η Διυπηρεσιακή Μονάδα Ελέγχου της Αγοράς (Δ.Ι.Μ.Ε.Α.) είναι η αρμόδια υπηρεσία για την επιβολή κυρώσεων, σε περίπτωση που κάποια επιχείρηση δηλώσει ψευδώς ότι προχώρησε σε μείωση τιμής. Περαιτέρω, στην προσπάθεια του Υπουργείου Ανάπτυξης να έχει καλύτερη εποπτεία της αγοράς, θεσπίστηκε με την Υπουργική Απόφαση 92566/2023 - ΦΕΚ 5928/Β/11-10-2023 η υποχρέωση ανακοίνωσης από τα σούπερ μάρκετ των ανατιμήσεων σε προϊόντα απαραίτητα για την αξιοπρεπή διαβίωση ή προϊόντα υψηλής ζήτησης . Στο μέτρο εμπίπτουν συγκεκριμένες κατηγορίες προϊόντων που συμπεριλαμβάνονται στην Υπουργική Απόφαση και η ανακοίνωση των τιμών τους πραγματοποιείται από σούπερ μάρκετ με συνολικό ετήσιο κύκλο

Ανθούλα Πανταζίδου

Director of Legal Department, Diamantis Masoutis S.A.

« Οι τιμές πώλησης των τροφίμων αποτελούν διαχρονικά ένα θέμα επίκαιρο και δικαίως. Έχουν δοκιμαστεί αρκετές νομοθετικές πρωτοβουλίες και στο παρελθόν, κάποιες εκ των οποίων απέδωσαν και κάποιες άλλες που δεν έφεραν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Το κρίσιμο είναι οι νομοθετικές πρωτοβουλίες να αντιμετωπίζουν τα θέματα σε δεδομένη χρονική στιγμή, να τροποποιούνται όποτε το απαιτούν οι συνθήκες και να μην ακυρώνονται από μόνες τους.»

εργασιών άνω των 90 εκατ. ευρώ, ενώ και εδώ αρμόδιος φορέας για την επιβολή κυρώσεων σε περίπτωση απόκρυψης, παραποίησης ή μη προσκόμισης στοιχείων είναι η Δ.Ι.Μ.Ε.Α. Σε αντίστοιχη λογική, στην Υπουργική Απόφαση 92567/2023 - ΦΕΚ 5927/Β/11-102023 καθορίζονται οι κατηγορίες των οπωροκηπευτικών προϊόντων για τις οποίες προβλέπεται ανακοίνωση λιανικών τιμών πώλησης στο Υπουργείο Ανάπτυξης. Το Υπουργείο Ανάπτυξης ανακοινώνει το εύρος των τιμών που επικρατούν στα καταστήματα είτε μέσω της ψηφιακής πλατφόρμας e-katanalotis, είτε στη σελίδα της Γενικής Γραμματείας Εμπορίου.

Η αντίδραση της αγοράς, πάντως, κυρίως στα μέτρα της ανακοίνωσης των τιμών και των ανατιμήσεων ήταν ιδιαιτέρως επιφυλακτική.

Και αυτό επειδή υπάρχουν σοβαρές αμφιβολίες

για την αποτελεσματικότητά του, αφενός λόγω της μεγάλης δυσκολίας ελέγχου τόσο μεγάλου όγκου δεδομένων από τους δημόσιους φορείς

και αφετέρου λόγω της αδυναμίας εξαγωγής ασφαλών συμπερασμάτων, με δεδομένο ότι οι ονομαστικές τιμές δεν περιλαμβάνουν τις ειδικές προσφορές που συμφωνούνται από κάθε σούπερ μάρκετ με τον προμηθευτή, προσφορές

που σπανίως είναι ανακοινώσιμες εκ των προτέρων λόγω εμπορικού απορρήτου.

Η εμπειρία σε αυτόν τον τομέα δεν είναι θετική, καθώς είκοσι χρόνια πριν είχαν επιχειρηθεί ξανά αντίστοιχα μέτρα, τα οποία απέτυχαν για τους προαναφερθέντες λόγους. Ώστόσο, όπως υποστηρίζει στο Lawyer ο Σωτήρης Αναγνωστόπουλος, Γενικός Γραμματέας Εμπορίου, Υπουργείο Ανάπτυξης, τα τωρινά μέτρα διαφέρουν σημαντικά με αυτά περασμένων δεκαετιών που είχαν επικριθεί σφόδρα. Και αυτό επειδή «στο μακρινό παρελθόν, οι τιμοκατάλογοι που ανακοινώνονταν στο τότε Υπουργείο Ανάπτυξης αξιοποιούνταν για τη διενέργεια λεπτομερών κοστολογικών ελέγχων που ως σκοπό είχαν την τήρηση, από τις παραγωγικές και εμπορικές επιχειρήσεις, οριζόντιων μεγίστων περιθωρίων κέρδους με μόνιμη διάρκεια. Σήμερα, με τις διατάξεις του άρθρου 15 του ν. 5055/2023, η πληροφορία που συγκεντρώνεται αφορά σε κρίσιμα μόνο καταναλωτικά αγαθά, με ανελαστική ζήτηση, προκειμένου να είναι δυνατή η ανάλυση παραγόντων ρίσκου για τη διενέργεια εντοπισμένων ελέγχων για την τήρηση των μέτρων του άρθρου 54 του ν. 5045/2023, περί αθέμιτης κερδοφορίας. Το τελευταίο μέτρο δεν έχει οριζόντιο χαρακτήρα, επιτρέπει τη

Στην προσπάθεια του Υπουργείου Ανάπτυξης

να έχει καλύτερη εποπτεία της αγοράς, θεσπίστηκε η υποχρέωση ανακοίνωσης

των ανατιμήσεων σε προϊόντα απαραίτητα

για την αξιοπρεπή διαβίωση ή προϊόντα

υψηλής ζήτησης

διαφοροποίηση των επιχειρήσεων ανάλογα με το μοντέλο επιχειρησιακής λειτουργίας που ακολουθούσαν πριν την έναρξη της οξείας πληθωριστικής κρίσης και είναι ένα έκτακτο μέτρο περιορισμένης χρονικής ισχύος» εξηγεί ο ίδιος.

Αναφορικά με την τήρηση του εμπορικού απορρήτου, ο Σ. Αναγνωστόπουλος επισημαίνει ότι «το νέο αυτό μέτρο συνοδεύεται από πρόβλεψη ασφαλιστικών δικλείδων τήρησης του εμπορικού απορρήτου σύμφωνα με την παράγραφο 4 του άρθρου 22α του ν. 1733/1987, που εισήχθη στην εθνική έννομη τάξη με το ν. 4605/2019, κάτι που δεν είχε προβλεφθεί στην παρελθούσα εποχή».

Σωτήρης Αναγνωστόπουλος

Γενικός Γραμματέας Εμπορίου, Υπουργείο Ανάπτυξης

«Το μέτρο που θεσπίστηκε με το άρθρο 15 του ν. 5055/2023 σχετικά με την υποχρέωση των επιχειρήσεων supermarket για την ανακοίνωση των αυξήσεων των τιμών που τους επιβάλλονται από τους προμηθευτές τους είναι πολύ διαφορετικό από τα μέτρα που ίσχυσαν τη δεκαετία του 2000, τα οποία σωστά επικρίθηκαν, τόσο για την αποτελεσματικότητά τους όσο και για το υψηλό διοικητικό βάρος που επέβαλαν στις επιχειρήσεις.»

_IN THE SPOTLIGHT

Η πλατφόρμα e-katanalotis

και η απήχησή της

Εκτός από τα ζητήματα πρακτικής εφαρμογής

των προαναφερθέντων μέτρων σε σχέση με

την Πολιτεία, τίθεται και το πρόβλημα του

κατά πόσο η πλατφόρμα e-katanalotis έχει πράγματι την εμβέλεια και τη χρησιμότητα

που απαιτείται, ώστε οι ρυθμίσεις που

περιλαμβάνουν την ανακοίνωση και σύγκριση τιμών σε αυτή να μπορέσουν να αποδώσουν.

Είναι σαφές ότι μέτρα, όπως το καλάθι του νοικοκυριού και η ανακοίνωση λιανικών τιμών πώλησης, δεν μπορούν να λειτουργήσουν στο μέγιστο χωρίς την ουσιαστική ενημέρωση και εμπλοκή των καταναλωτών, κάτι που επιχειρεί να κάνει η ψηφιακή πλατφόρμα, όμως δεν είναι αδιαμφισβήτητο ότι το καταφέρνει.

Η Α. Πανταζίδου είναι καταρχήν θετική, όμως δεν παραβλέπει το γεγονός ότι η χρήση της πλατφόρμας είναι περιορισμένη: «Το καταναλωτικό κοινό έχει εξοικειωθεί με την πλατφόρμα του e-katanalotis που αποτελεί ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο. Παρά ταύτα μέχρι σήμερα δεν χρησιμοποιείται στον βαθμό που αναμενόταν. Μένει να δούμε αν αυτό θα αλλάξει στο μέλλον».

Η Π. Καλαποθαράκο υ είναι αρκετά πιο

απαισιόδοξη, καθώς θεωρεί ότι «υπό τις παρούσες συνθήκες περιορισμένα έως ελάχιστα μπορεί να αποδώσει η πλατφόρμα e-katanalotis, διότι η επίσκεψη και αξιοποίησή της απαιτεί αφενός χρόνο και αφετέρου εξοικείωση με τη χρήση και πλοήγηση στις πλατφόρμες. Επιπροσθέτως, πολλοί καταναλωτές δεν έχουν πρόσβαση στο ίντερνετ και τις ηλεκτρονικές υπηρεσίες λόγω ηλικίας (υπερήλικες), ΑΜΕΑ, αλλά και λόγω απομακρυσμένων περιοχών.

Έξαλλου, στην πλατφόρμα ενθέτουν στοιχεία μόνο οι μεγάλες αλυσίδες τροφίμων».

Παναγιώτα Καλαποθαρακού

Νομικός, Πρόεδρος ΕΚΠΟΙΖΩ & ΠΟΜΕΚ “Η Παρέμβαση

«Κρατάμε μικρο καλάθι οι καταναλωτές προς το παρόν για τη δέσμη των τεσσάρων μέτρων που πρόσφατα εξήγγειλε η κυβέρνηση, διότι η εφαρμογή τους θα ξεκινήσει τον Μάρτιο, αλλά και διότι κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά αν αυτά θα συμβάλλουν αποτελεσματικά στην αναχαίτιση της ακρίβειας»

Η γνώμη αυτή, πάντως, για την πρακτική απήχηση της πλατφόρμας e-katanalotis αποτυπώνεται, δυστυχώς, και σε συγκεκριμένα στοιχεία που καταγράφουν τις καταναλωτικές συνήθειες. Σύμφωνα με την Π. Καλαποθαράκου, «από έρευνα γνώμης που πραγματοποίησε η ΕΚΠΟΙΖΩ για το καλάθι του νοικοκυριού πριν έναν χρόνο, στην ερώτηση σχετικά με το τι ελέγχουν οι καταναλωτές πριν την αγορά ενός προϊόντος προκύπτει ότι το 44,4% κάνει έρευνα αγοράς κατά την επίσκεψη στο σούπερ μάρκετ, το 34% μέσω των ενημερωτικών φυλλαδίων, newsletter, ιστοσελίδας σούπερ μάρκετ και διαφημίσεων, το 19,8% δεν κάνει έρευνα αγοράς, ενώ μόλις το 1,5% ελέγχει μέσω της πλατφόρμας e-katanalotis».

Τα μέτρα για τις εκπτώσεις, τις προωθητικές ενέργειες

και το βρεφικό γάλα

Τα πλέον πρόσφατα μέτρα κατά της ακρίβειας από το Υπουργείο Ανάπτυξης, τα οποία ψηφίστηκαν με τροπολογία στο νομοσχέδιο του Υπουργείου Παιδείας, Θρησκευμάτων και Αθλητισμού με τον τίτλο «Ενίσχυση του Εθνικού Συστήματος Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Κατάρτισης» (ν. 5082/2024), είναι αυτά που αφορούν κατά βάση τις εκπτώσεις και τις προωθητικές ενέργειες. Και αυτό επειδή έχει διαπιστωθεί ότι αυτές οι πρακτικές μπορούν να λειτουργήσουν ως στρεβλώσεις για τον ανταγωνισμό, ιδίως όταν γίνονται παραπλανητικά και επί μακρόν χρονικό διάστημα.

Έτσι, αποφασίστηκε μείωση των εκπτώσεων που παρέχουν οι προμηθευτές στα σούπερ μάρκετ κατά 30% και μεταφορά του οφέλους στον καταναλωτή με αντίστοιχη μείωση των τιμών των προϊόντων στο ράφι. Πρόκειται για μόνιμο μέτρο, το οποίο αρχικά θα εφαρμοστεί μόνο στα απορρυπαντικά, τα καθαριστικά σπιτιού, τις οδοντόκρεμες, τα αφρόλουτρα, τα σαμπουάν και τις βρεφικές πάνες. Πρόκειται για κατηγορίες, στις οποίες παρατηρούνται πολύ συχνές προωθητικές ενέργειες με παρατεταμένη χρονική διάρκεια. Η πρακτική αυτή, σύμφωνα με το Υπουργείο Ανάπτυξης, έχει ως αποτέλεσμα την απουσία σταθερότητας στις χαμηλές τιμές, την παραπλάνηση των καταναλωτών αλλά και τη στρέβλωση του ελεύθερου ανταγωνισμού, με δεδομένο ότι μπορούν να γίνουν μόνο από τις πολύ μεγάλες εταιρείες με δεσπόζουσα θέση στην αγορά.

Στην ίδια λογική, επιβλήθηκε υποχρέωση στους προμηθευτές να πωλούν τα νωπά φρούτα, λαχανικά και κρέατα στις καθαρές τους τιμές.

Πρόκειται για μόνιμο μέτρο που αποτελεί ενσωμάτωση της ευρωπαϊκής Οδηγίας 2019/633, στην οποία χαρακτηρίζονται ως αθέμιτες

εμπορικές πρακτικές και απαγορεύονται περιπτώσεις, στις οποίες ο αγοραστής απαιτεί από τον προμηθευτή να βαρύνεται με το κόστος εκπτώσεων και προωθητικών ενεργειών, διαφήμισης και διαρρύθμισης των χώρων που χρησιμοποιούνται για την πώληση των προϊόντων του προμηθευτή.

Ένα δραστικό μέτρο κατά των ανατιμήσεων είναι η απαγόρευση της πραγματοποίησης

προωθητικών ενεργειών σε προϊόντα που έχουν ανατιμηθεί. Η απαγόρευση θα ισχύει για διάστημα τριών μηνών από την ανατίμηση, αφορά όλα τα προϊόντα και είναι προσωρινό, με χρονικό ορίζοντα όλο το 2024.

Τέλος, τίθεται πλαφόν στο περιθώριο μεικτού κέρδους των εταιρειών που εισάγουν, παράγουν και διακινούν το βρεφικό γάλα στην Ελλάδα. Το πλαφόν ορίζεται ως το άθροισμα του λειτουργικού κόστους της εταιρείας για τη συγκεκριμένη κατηγορία προϊόντων και εμπορικού κέρδους 7%. Το μέτρο είναι προσωρινού χαρακτήρα, ενώ για τον υπολογισμό θα ληφθεί υπόψη το λειτουργικό κόστος της τελευταίας οικονομικής χρήσης.

Συμπερασματικά

Η ακρίβεια είναι ένα πολυσύνθετο ζήτημα που άπτεται πλευρών ολόκληρης της εφοδιαστικής αλυσίδας. Τα μέτρα που προσπαθούν να ελέγξουν τις πληθωριστικές τάσεις είναι πολλά και συνεχώς προστίθενται νέα, όμως σε πολλές περιπτώσεις είτε δεν επαρκούν είτε προϋποθέτουν από τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις πρακτικές που δεν είναι πάντα εφικτές ή διαδεδομένες.

Σε αυτό το πλαίσιο, οι αλλαγές είναι συχνές και γρήγορες με ό,τι αυτό συνεπάγεται τόσο σε επίπεδο ορθότητας όσο και γραφειοκρατικού φόρτου για τις επιχειρήσεις. Όπως αναφέρει η Α. Πανταζίδου, «σε κάθε νέα νομοθετική κίνηση κατά της ακρίβειας, που είναι επιθυμία και προσπάθεια και του κλάδου μας, θα πρέπει να δίνονται οι σωστές οδηγίες, προς αποφυγή λαθών που δεν γίνονται σκόπιμα, αλλά λόγω παρερμηνείας, αλλά και ο απαιτούμενος χρόνος για την εφαρμογή της. Δεν πρέπει να λησμονούμε ότι κάθε αλλαγή που επέρχεται, επηρεάζει τα τμήματα πωλήσεων, αγορών, μηχανογράφησης κ.ο.κ.».

Πέρα, όμως, από το γραφειοκρατικό βάρος για τις επιχειρήσεις, τίθεται και ένα ευρύτερο ερώτημα, κατά πόσον δηλαδή οι προκρινόμενες

Επιβλήθηκε υποχρέωση στους προμηθευτές

να πωλούν τα νωπά φρούτα, λαχανικά

και κρέατα στις καθαρές τους τιμές με βάση

μόνιμο μέτρο που αποτελεί ενσωμάτωση της ευρωπαϊκής Οδηγίας 2019/633

ρυθμίσεις παρουσιάζουν την απαραίτητη συνέχεια και συστηματικότητα, ώστε να μπορέσουν να αρθούν επί της ουσίας στο ύψος των περιστάσεων.

Ο Δημήτρης Σμυρνής, Executive Director, Legal & Government Affairs, METRO ΑΕΒΕ, τονίζοντας ότι τα μέτρα κατά της ακρίβειας έχουν ως κίνητρο κυρίως την ικανοποίηση του λαϊκού αισθήματος, υποστηρίζει: «Αυτό έχει ως προφανές αποτέλεσμα, τα μέτρα να στερούνται αποτελεσματικότητας και ουσίας. Ταυτοχρόνως, βρίσκονται στη γκρίζα ζώνη της παραβίασης των συνταγματικών αρχών της οικονομικής ελευθερίας και της αναλογικότητας, αλλά και του περιορισμού του ελεύθερου και υγιούς ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων. Η αγορά δεν αντιδρά και βεβαίως εφαρμόζει τα μέτρα, ώστε με υπεύθυνο τρόπο να συμβάλει στην αποκλιμάκωση της ακρίβειας, είναι όμως σαφές ότι απαιτείται αλλαγή πολιτικής, ώστε τόσο οι καταναλωτές όσο και οι επιχειρήσεις να ζουν και να λειτουργούν σε συνθήκες δικαιοπολιτικής ασφάλειας».

Γίνεται, επομένως, σαφές ότι το διακύβευμα δεν είναι μόνο το αν και πώς θα μπορέσει να αντιμετωπιστεί η ακρίβεια, αλλά και το να γίνει αυτή η αντιμετώπιση με ορθή δικαιοπολιτική στόχευση και με συνυπολογισμό όλων των παραγόντων της αγοράς. Με δεδομένο ότι τα έως τώρα μέτρα έχουν καλύψει διάφορες μεθόδους για την αντιμετώπιση των ανατιμήσεων τόσο σε επίπεδο προμηθευτών όσο και σε επίπεδο επιχειρήσεων λιανικής πώλησης, θα έχει ενδιαφέρον από εδώ και στο εξής να δούμε αν και κατά πόσο κάποιο από αυτό θα αποδώσει και ποιες είναι οι διορθωτικές κινήσεις που ενδεχομένως θα γίνουν. ■

Βιώσιμη

εταιρική χρηματοδότηση: Οι εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο

Το ζητούμενο πλέον στο νομοθετικό πλαίσιο της ΕΕ για τη χρηματοδότηση των επενδύσεων με βάση τα κριτήρια ESG είναι το πώς θα επιτευχθεί η μέγιστη δυνατή συνοχή, διαφάνεια και αξιοπιστία, ώστε τόσο οι εταιρείες όσο και οι επενδυτές να μπορούν να το συμβουλευθούν και να το εμπιστευτούν, να ενισχυθεί η πορεία προς την πράσινη μετάβαση και να καταπολεμηθεί το «πράσινο ξέπλυμα».

Της Αλεξιάννας Τσότσου

Eίναι αδιαμφισβήτητο ότι, σε ευρωπαϊκό τουλάχιστον επίπεδο, τα κριτήρια βιωσιμότητας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προσέλκυση επενδύσεων από τις εταιρείες. Οι στόχοι και οι δράσεις βιωσιμότητας αρχίζουν ολοένα και περισσότερο να γίνονται αναπόσπαστο μέρος της επιχειρηματικής στρατηγικής μέσα στην ευρύτερη λογική της μετάβασης σε μια κλιματικά ουδέτερη και «πράσινη» οικονομία.

Όπως το θέτει ο Σταύρος Α. Θεοδωρόπουλος, Εταίρος, Δ.Ε. Γιαννατσής & Συνεργάτες, «η παραδοσιακή (σαφώς και ελληνική) ιδέα ότι μία επιχείρηση ανήκει μόνο στο αφεντικό της και συνεπώς αυτός «την κάνει ό,τι θέλει», ανήκει στο πολύ μακρινό παρελθόν. Οι μεγαλύτερες διεθνώς επιχειρήσεις δεσμεύονται ως προς τους στόχους τους και τις υποχρεώσεις τους απέναντι όχι μόνο στο επενδυτικό τους κοινό, αλλά και απέναντι στο προσωπικό τους, τους πελάτες τους, τις κοινότητες μέσα στις οποίες επιχειρούν, το περιβάλλον. Δεν αρκεί, όμως, η οικειοθελής αυτορρύθμιση της αγοράς· απαιτείται θεσμικός έλεγχος».

Έτσι, ήδη έχει τεθεί σε εφαρμογή ένα συνεκτικό πλαίσιο δημοσιοποίησης και υποβολής εκθέσεων

εκ μέρους των εταιρειών, ώστε να υπάρχει η μέγιστη δυνατή διαφάνεια προς τους επενδυτές

που ενδιαφέρονται να χρηματοδοτήσουν υγιείς και καινοτόμες εταιρείες. Περαιτέρω, δημοσιεύτηκε πρόσφατα η πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με ένα ολοκληρωμένο πακέτο βιώσιμης χρηματοδότησης, το οποίο περιλαμβάνει πληθώρα νομοθετημάτων για την ενίσχυση και την αποσαφήνιση της μεθοδολογίας και των προϋποθέσεων της επένδυσης σε εταιρείες που τηρούν τα κριτήρια ESG.

Το πλαίσιο γνωστοποίησης

πληροφοριών για διαφάνεια στις επενδύσεις

Ο Κανονισμός Taxonomy και οι Κανονισμοί και Οδηγίες για τις γνωστοποιήσεις οικονομικών και μη πληροφοριών εφαρμόζονται ήδη και έχουν μεταβάλει τον τρόπο, με τον οποίο οι εταιρείες αποτυπώνουν τα προς δημοσιοποίηση στοιχεία τους, ώστε να προσελκύσουν χρηματοδότηση.

Η γνωστοποίηση πληροφοριών σύμφωνα με τον Κανονισμό Taxonomy

Ο Κανονισμός 2020/852 (Κανονισμός Taxonomy) τέθηκε σε ισχύ στις 12 Ιουλίου 2020 στο πλαίσιο του σχεδίου δράσης για την αειφόρο χρηματοδότηση της ΕΕ. Στόχος του είναι να δημιουργήσει ένα συνεκτικό πλαίσιο ταξινόμησης, το οποίο θα χαρακτηρίζει με σαφήνεια και αντικειμενικά κριτήρια ποιες οικονομικές δραστηριότητες θεωρούνται περιβαλλοντικά βιώσιμες, έτσι ώστε να παρέχεται επαρκής ενημέρωση και διαφάνεια στους

Ελένη Χριστογιάννη

ESG Manager Ομίλου Quest

«Όλη η θεματολογία ESG είναι ένας οδικός χάρτης προς τη συνεχή επιχειρηματική αριστεία και, σε συνδυασμό με το νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο δημοσιοποίησης μη χρηματοοικονομικών στοιχείων (CSRD, EU Taxonomy), αποτελούν σημαντικά «εργαλεία» για τον στρατηγικό προγραμματισμό προς την πράσινη και βιώσιμη ανάπτυξη.»

επενδυτές και σε άλλους ενδιαφερόμενους για τα χρηματοπιστωτικά προϊόντα που υποστηρίζουν τους περιβαλλοντικούς στόχους.

Ο Κανονισμός εφαρμόζεται σε όλους τους συμμετέχοντες στην αγορά που διαθέτουν χρηματοπιστωτικά προϊόντα στην ΕΕ και εμπίπτουν στο πλαίσιο του Κανονισμού Γνωστοποιήσεων Αειφορίας (SFDR), συμπεριλαμβανομένων των τραπεζών, των διαχειριστών κεφαλαίων και των ασφαλιστικών εταιρειών. Επιπλέον, όλες οι εταιρείες που υπόκεινται σε υποχρέωση δημοσίευσης μη χρηματοοικονομικών πληροφοριών με βάση την Οδηγία NFRD, ήτοι οι μεγάλες εταιρείες και οι εισηγμένες σε οργανωμένη αγορά, υποχρεούνται επίσης να παράσχουν πληροφορίες σχετικά με τις επιχειρηματικές τους δραστηριότητες και τον χαρακτηρισμό τους ως περιβαλλοντικά βιώσιμων.

Από την 1η Ιανουαρίου 2022, ο Κανονισμός Taxonomy εφαρμόζεται στα χρηματοπιστωτικά προϊόντα, τα οποία προωθούν ή έχουν ως στόχο τους τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και την προσαρμογή σε αυτή. Για τους τέσσερις υπόλοιπους περιβαλλοντικούς στόχους που τίθενται στον Κανονισμό (βιώσιμη χρήση και προστασία των θαλάσσιων πόρων, μετάβαση σε κυκλική οικονομία, πρόληψη/έλεγχος της ρύπανσης και προστασία της βιοποικιλότητας), η ισχύς του ξεκίνησε από την 1η Ιανουαρίου 2023. Η υποχρέωση αυτή ισχύει και για τις μη χρηματοοικονομικές πληροφορίες των εισηγμένων εταιρειών και των εταιρειών δημοσίου συμφέροντος.

Ο Κανονισμός SFDR για τους διαχειριστές κεφαλαίων

Η γνωστοποίηση πληροφοριών για αειφόρες και γενικά επενδύσεις με βάση τα κριτήρια ESG είναι ήδη από το 2019 υποχρεωτική για τους διαχειριστές κεφαλαίων σύμφωνα με τον Κανονισμό SFDR (Sustainable Finance Disclosure Regulation), έτσι ώστε να αξιολογούνται οι κίνδυνοι βιωσιμότητας σε επίπεδο εταιρείας και κατηγορίας προϊόντων και να εξετάζονται οι

δυσμενείς επιπτώσεις τους στις διαδικασίες λήψης επενδυτικών αποφάσεων. Ο Κανονισμός Taxonomy τροποποίησε τον Κανονισμό SFDR υπό την έννοια ότι επέβαλε πρόσθετες υποχρεώσεις γνωστοποίησης ανάλογα με τις κατηγορίες κεφαλαίων και τους περιβαλλοντικούς στόχους. Έτσι, οι υπόχρεες εταιρείες πρέπει να γνωστοποιούν πώς συνδέονται οι δραστηριότητές τους στον κύκλο εργασιών και τις δαπάνες τους και να κατηγοριοποιούν τις δραστηριότητες ως περιβαλλοντικά βιώσιμες ή όχι. Ο χαρακτηρισμός αυτός πρέπει να γίνεται με βάση λεπτομερείς περιγραφές και συγκεκριμένα κριτήρια, τα οποία περιγράφονται στις κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις που εκδόθηκαν από την Επιτροπή.

Οι Οδηγίες NFRD και CSRD για τη μη χρηματοοικονομική πληροφόρηση Η Οδηγία NFRD (Non-Financial Reporting Directive) απαιτεί από εταιρείες δημοσίου συμφέροντος που απασχολούν πάνω από 500 υπαλλήλους να γνωστοποιούν στις μη οικονομικές καταστάσεις τους πληροφορίες σχετικά με περιβαλλοντικά ζητήματα, διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού, σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μέτρα ενάντια στη διαφθορά και καταπολέμηση των διακρίσεων. Στο πεδίο της Οδηγίας εμπίπτουν 11.700 εταιρείες στην ΕΕ, συμπεριλαμβανομένων των εισηγμένων εταιρειών, των τραπεζών, των ασφαλιστικών επιχειρήσεων και άλλων επιχειρήσεων που χαρακτηρίζονται από τα κράτη ως δημοσίου συμφέροντος.

Ο Κανονισμός Taxonomy επιβάλλει στις εταιρείες που εμπίπτουν στο πεδίο της Οδηγίας NFRD να υποβάλλουν εκθέσεις σχετικά με τον βαθμό βιωσιμότητας των δραστηριοτήτων τους. Έτσι, από την 1η Ιανουαρίου 2022 τόσο για τις χρηματοπιστωτικές όσο και τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις απαιτείται η γνωστοποίηση του ποσοστού των δραστηριοτήτων που είναι συμβατές με τον Κανονισμό Taxonomy ως περιβαλλοντικά βιώσιμες αλλά και των μη περιβαλλοντικά βιώσιμων, παρέχοντας ποιοτικές πληροφορίες σχετικά με αυτές. Για τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις, από 1η Ιανουαρίου 2023 είναι υποχρεωτικό να παρέχονται επιπλέον πληροφορίες σχετικά με τη διαχείριση των εν λόγω δραστηριοτήτων, γνωστοποιώντας βασικούς δείκτες απόδοσης (KPIs). Η υποχρέωση αυτή ισχύει για τις χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις από 1η Ιανουαρίου 2024.

Στις 21 Απριλίου 2021 η Επιτροπή εξέδωσε πρόταση για ένα νέο εκσυγχρονισμένο θεσμικό πλαίσιο για τη μη χρηματοοικονομική πληροφόρηση (Οδηγία Corporate Sustainability

Ήδη από το 2022 τόσο για τις χρηματοπιστωτικές όσο και τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις απαιτείται η γνωστοποίηση του ποσοστού

των δραστηριοτήτων που είναι συμβατές με τον Κανονισμό Taxonomy

ως περιβαλλοντικά βιώσιμες

Reporting Directive), με βάση το οποίο οι επενδυτές έχουν μια πιο ολοκληρωμένη και εις βάθος πληροφόρηση για κάθε εταιρεία και τον αντίκτυπό της στο περιβάλλον και την κοινωνία. Η Οδηγία CSRD επεκτείνει το πεδίο εφαρμογής των απαιτήσεων της Οδηγίας NFRD, συμπεριλαμβάνοντας όλες τις μεγάλες επιχειρήσεις, είτε είναι εισηγμένες είτε όχι, και χωρίς το προηγούμενο όριο των 500 εργαζομένων. Έτσι, οι οντότητες που πλέον υπόκεινται στις υποχρεώσεις γνωστοποίησης αυξάνονται σε 49.000. Επιπλέον, η πρόταση εισάγει λεπτομερέστερες απαιτήσεις υποβολής εκθέσεων με βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα αναφορών βιωσιμότητας.

Στόχος της Οδηγίας CSRD, εκτός των άλλων, είναι να εξασφαλίσει την αρμονία με τους Κανονισμούς SFDR και Taxonomy, έτσι ώστε να μειωθεί η πολυπλοκότητα και ο κίνδυνος διπλών απαιτήσεων γνωστοποίησης σε μία εταιρεία. Έτσι, διασφαλίζεται ότι οι επενδυτές και οι συμμετέχοντες στις χρηματοπιστωτικές αγορές που υπόκεινται στο πεδίο του Κανονισμού SFDR λαμβάνουν όλες τις απαραίτητες πληροφορίες για τις επενδύσεις τους.

Το πακέτο βιώσιμης

χρηματοδότησης (Sustainable Finance Package)

Το εν λόγω πακέτο αποτελείται από δέσμη μέτρων που ενισχύουν και επεκτείνουν το πλαίσιο διαφάνειας και σαφήνειας, το οποίο η Επιτροπή επιθυμεί να διέπει τη χρηματοδό-

τηση των εταιρειών με βάση κριτήρια βιωσιμότητας. Πρόκειται για τις κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις του Κανονισμού Taxonomy και την πρόταση Κανονισμού για τις αξιολογήσεις των κριτηρίων ESG.

Οι κατ' εξουσιοδότηση πράξεις του Κανονισμού Taxonomy

Ο Κανονισμός Taxonomy εξουσιοδοτεί την Επιτροπή να θεσπίζει κριτήρια τεχνικού ελέγχου μέσω κατ' εξουσιοδότηση πράξεων.

Η πρώτη κατ' εξουσιοδότηση πράξη, η οποία εφαρμόζεται από τον Ιανουάριο του 2022, καθορίζει τα κριτήρια τεχνικού ελέγχου για τις οικονομικές δραστηριότητες που μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Μια δεύτερη κατ' εξουσιοδότηση πράξη, η οποία εφαρμόζεται επίσης από τον Ιανουάριο του 2022, καθορίζει το περιεχόμενο, τη μεθοδολογία και την παρουσίαση των πληροφοριών που πρέπει να δημοσιοποιούν οι μεγάλες χρηματοπιστωτικές και μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις σχετικά με το ποσοστό των περιβαλλοντικά βιώσιμων οικονομικών δραστηριοτήτων στις επιχειρηματικές, επενδυτικές ή δανειοδοτικές τους δραστηριότητες. Μια τρίτη κατ' εξουσιοδότηση πράξη που ισχύει από τον Ιανουάριο του 2023 περιλαμβάνει, υπό αυστηρές προϋποθέσεις, συγκεκριμένες δραστηριότητες πυρηνικής ενέργειας και ενέργειας φυσικού αερίου στον κατάλογο των οικονομικών δραστηριοτήτων που καλύπτονται από τον Κανονισμό Taxonomy.

Τον Ιούνιο του 2023 εγκρίθηκε από την Επιτροπή μια νέα δέσμη κριτηρίων για τις οικονομικές δραστηριότητες που συμβάλλουν ουσιαστικά σε έναν ή περισσότερους από τους περιβαλλοντικούς στόχους που θέτει ο Κανονισμός Taxonomy. Επιπλέον, έγιναν στοχευμένες τροποποιήσεις στην πρώτη κατ’ εξουσιοδότηση πράξη σχετικά με τις οικονομικές δραστηριότητες που μπορούν να συμβάλουν ουσιαστικά στον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής και στην προσαρμογή σε αυτήν, έτσι ώστε να επεκταθεί ο κατάλογος των εν λόγω οικονομικών δραστηριοτήτων. Με τη συμπερίληψη δώδεκα νέων δραστηριοτήτων και την επικαιροποίηση υφιστάμενων δραστηριοτήτων προσφέρονται περισσότερες ευκαιρίες χρηματοδότησης των εταιρειών με βιώσιμες επενδύσεις.

Γενικότερος στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα ολοκληρωμένο, αξιόπιστο και λεπτομερές πλαίσιο, το οποίο θα αναγάγει τον Κανονισμό Taxonomy σε βασικό εργαλείο που θα διέπει τις επενδύσεις για όλα τα ενδιαφερόμενα

μέρη. Καθορίζοντας με σαφήνεια τι είναι ευθυγραμμισμένο με τους περιβαλλοντικούς στόχους της ΕΕ, ο Κανονισμός και οι κατ’ εξουσιοδότηση πράξεις του επιδιώκουν να ενθαρρύνουν τις εταιρείες να δρομολογήσουν νέα έργα ή να αναβαθμίσουν τα υφιστάμενα, ώστε να πληρούν αυτά τα κριτήρια. Παράλληλα, η δημοσιοποίηση από τις εταιρείες των δραστηριοτήτων που είναι ευθυγραμμισμένες με τη νομοθεσία έχει ως αποτέλεσμα την εύκολη σύγκριση των πληροφοριών, οι οποίες είναι διαθέσιμες στην αγορά για τους επενδυτές. Οι εταιρείες θα μπορούν, εφόσον το επιθυμούν, να χρησιμοποιούν αξιόπιστα την Ταξινομία της ΕΕ, για να σχεδιάσουν την πράσινη μετάβασή τους και να αντλήσουν χρηματοδότηση για τη μετάβαση αυτή, ενώ οι συμμετέχοντες στη χρηματοπιστωτική αγορά μπορούν να χρησιμοποιούν το ίδιο πλαίσιο, για να σχεδιάζουν αξιόπιστα πράσινα χρηματοπιστωτικά προϊόντα.

Αξιολογήσεις

κριτηρίων ESG

Το προσφάτως δημοσιευθέν από την Επιτροπή πακέτο βιώσιμης χρηματοδότησης περιλαμβάνει και πρόταση Κανονισμού σχετικά με τη διαφάνεια και τη λειτουργία των παρόχων αξιολογήσεων για τα κριτήρια ESG. Στόχος είναι να διασφαλιστεί ότι οι αξιολογήσεις ESG θα αποτελέσουν ένα πιο αξιόπιστο εργαλείο στη συμβουλευτική σχετικά με τη βιώσιμη χρηματοδότηση. Οι αξιολογήσεις των κριτηρίων ESG παρέχουν μια εκτίμηση σχετικά με τα χαρακτηριστικά ESG, την έκθεση σε συναφείς κινδύνους και τις επιπτώσεις που έχει η δράση μιας οντότητας, μέσου ή προϊόντος. Τέτοιου είδους αξιολογήσεις παρέχονται από εξειδικευμένους συμβούλους, όμως υπάρχει μεγάλη ποικιλομορφία στους τύπους και τις

_IN THE SPOTLIGHT

Σταύρος Α. Θεοδωρόπουλος

Εταίρος, Δ.Ε. Γιαννατσής & Συνεργάτες

«Το non-financial risk, που ήδη λαμβάνεται υπόψη λ.χ. κατά την αξιολόγηση της φερεγγυότητας επιχείρησης, πρέπει να έχει σταθερά σημεία αναφοράς. Προς αυτή την κατεύθυνση κινείται και η άρτι επιτευχθείσα πολιτική συμφωνία ΕΚ και Συμβουλίου, και κυρίως η λειτουργία φορέων αξιολογήσεων κριτηρίων ESG. Η διαφαινόμενη λειτουργία των φορέων αυτών υπό τη ρυθμιστική εποπτεία ευρωπαϊκής ανεξάρτητης αρχής εγκαθιδρύει διάφανα και αξιόπιστα συστήματα πολύπλευρης αξιολόγησης της βιωσιμότητας των επιχειρήσεων και της αγοράς.»

κατηγορίες των αξιολογήσεων ανάλογα με το τι αξιολογούν (όλα τα κριτήρια ESG ή μεμονωμένα τους περιβαλλοντικούς ή κοινωνικούς παράγοντες ή τους παράγοντες της εταιρικής διακυβέρνησης), ποια προοπτική αξιολογούν (κίνδυνοι για την εταιρεία, επιπτώσεις

στο περιβάλλον, συμμόρφωση με τη νομοθεσία κλπ), αλλά και το πώς διεξάγουν την αξιολόγηση.

Πρόκειται για μια αγορά που χαρακτηρίζεται από έλλειψη διαφάνειας όσον αφορά τη μεθοδολογία, τις πηγές των στοιχείων και τον τρόπο λειτουργίας, με αποτέλεσμα επί του παρόντος να μη μπορεί να αποτελέσει μια αξιόπιστη μέθοδο αξιολόγησης, ώστε οι επενδυτές και οι αξιολογούμενες οντότητες να λάβουν τεκμηριωμένες αποφάσεις. Επομένως, η βασική στόχευση της πρότασης Κανονισμού είναι η βελτίωση της αξιοπιστίας, της συγκρισιμότητας και της διαφάνειας αυτών των αξιολογήσεων, η διασφάλιση της ακεραιότητας των παρόχων τους και η πρόληψη σύγκρουσης συμφερόντων μεταξύ τους και μεταξύ των αξιολογούμενων εταιρειών.

Υπό αυτό το πρίσμα, η πρόταση δεν αποσκοπεί στην εναρμόνιση των μεθοδολογιών, αφού οι πάροχοι αξιολογήσεων ESG θα εξακολουθήσουν να έχουν τον πλήρη έλεγχο των μεθοδολογιών που χρησιμοποιούν και θα συνεχίσουν να είναι ανεξάρτητοι, ώστε να διασφαλίζεται ότι στη συγκεκριμένη αγορά υπάρχει ποικιλία προσεγγίσεων. Θα δοθεί, όμως, έμφαση στην αποκατάσταση της εμπιστοσύνης των επενδυτών και των εταιρειών.

Για να επιτευχθεί αυτό, εισάγεται μια σειρά απαιτήσεων σχετικά με τις δραστηριότητες των παρόχων αξιολογήσεων ESG. Καταρχάς, θα πρέπει αυτοί να αδειοδοτούνται και να εποπτεύονται από την Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών. Περαιτέρω, θα

πρέπει να χρησιμοποιούνται μεθοδολογίες αξιολόγησης που είναι αυστηρές, συστηματικές, αντικειμενικές και επικυρώσιμες, και οι οποίες θα επανεξετάζονται σε συνεχή βάση και σε κάθε περίπτωση ετησίως. Οι νέοι κανόνες εισάγουν και οργανωτικές απαιτήσεις που διασφαλίζουν την πρόληψη και τον μετριασμό πιθανών συγκρούσεων συμφερόντων. Όσον αφορά τη διαφάνεια, οι πάροχοι αξιολογήσεων ESG θα πρέπει να γνωστοποιούν στο κοινό πληροφορίες σχετικά με τις μεθοδολογίες, τα μοντέλα και τις βασικές παραδοχές αξιολόγησης που χρησιμοποιούν.

Πάντως, αν και οι απαιτήσεις αδειοδότησης και διαφάνειας στις δραστηριότητες ESG είναι ένα καλό πρώτο βήμα, το γεγονός ότι δεν θα υπάρξει εναρμόνιση των ιδεολογιών είναι κάτι που δεν ενδεχομένως θα δημιουργήσει προβλήματα. Όπως εξηγεί η Κωνσταντίνα Μαργαρίτη, Δικηγόρος, Associate, Moussas & Partners Law Firm, «στο μέτρο που κάθε πάροχος αξιολόγησης ESG εφαρμόζει δική του μεθοδολογία και βασίζεται σε ετερόκλητα, μη τυποποιημένα κριτήρια, είναι πιθανό για την ίδια εταιρεία ή προϊόν να υπάρχουν τελείως διαφορετικές βαθμολογίες από διαφορετικούς παρόχους, προκαλώντας σύγχυση στους επενδυτές και πλήττοντας έτσι την αξιοπιστία των αξιολογήσεων ESG. Γι’ αυτό, κρίνεται σκόπιμη η καθιέρωση ελάχιστων προτύπων ποιότητας καθώς και δημοσίευσης συγκεκριμένων δεδομένων ESG από τις αξιολογούμενες εταιρείες, στοιχεία που θα συμβάλουν στη βελτίωση της πληρότητας -και ποιότηταςτων αξιολογήσεων ESG και των βάσει αυτών επενδυτικών αποφάσεων».

Ευρωπαϊκό Πρότυπο

Πράσινων Ομολόγων

Τα πράσινα ομόλογα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο για τη χρηματοδότηση των εταιρειών που αναζητούν πόρους για την πράσινη

μετάβασή τους. Πρόκειται για εργαλεία χρηματοδότησης επενδύσεων που σχετίζονται με πράσινες τεχνολογίες, βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης και της αποδοτικότητας των πόρων καθώς και με βιώσιμες υποδομές. Με τον Κανονισμό για το Ευρωπαϊκό Πρότυπο Πράσινων Ομολόγων (EU Green Bond Standard), ο οποίος εκδόθηκε τον Οκτώβριο του 2023, η ΕΕ στοχεύει να θέσει ένα σαφές πρότυπο για αυτά τα ομόλογα, το οποίο θα διασφαλίζει υψηλά επίπεδα διαφάνειας και μια συνεπή προσέγγιση. Το πρότυπο, το οποίο είναι εθελοντικό, βασίζεται στα λεπτομερή κριτήρια της Ταξινομίας της ΕΕ για τον ορισμό των πράσινων οικονομικών δραστηριοτήτων, ενσωματώνει τις βέλτιστες πρακτικές της αγοράς και θεσπίζει την εποπτεία των ελεγκτών από την Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών.

Η συνοχή και η συγκρισιμότητα στην αγορά των πράσινων ομολόγων έχει οφέλη τόσο για τους εκδότες τους όσο και για τους επενδυτές. Οι εκδότες είναι πλέον σε θέση να αποδείξουν ότι χρηματοδοτούν νόμιμα πράσινα έργα που ευθυγραμμίζονται με την Ταξινομία της ΕΕ, ενώ από την άλλη η εμπιστοσύνη των επενδυτών στις πράσινες επενδύσεις θα ενισχυθεί χάρη σε αυτό το πλαίσιο που αναμένεται να αποδυναμώσει το «πράσινο ξέπλυμα».

Συμπερασματικά

Είναι απόλυτα ξεκάθαρο ότι όλη η διεθνής τάση τόσο σε νομοθετικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο επιχειρήσεων είναι να υπάρχει έντονη κινητικότητα στα κριτήρια ESG ως παράγοντες προσέλκυσης χρηματοδότησης. Αυτό είναι κάτι που πλέον το βλέπουμε ολοένα εντονότερα και στην Ελλάδα, όπως το σκιαγραφεί η Ελένη Χριστογιάννη, ESG Manager Ομίλου Quest: «Στην Ελλάδα, οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις έχουν αναγνωρίσει ότι το ESG διευρύνει την έννοια της Εταιρικής Ευθύνης και έχουν υιοθετήσει κριτήρια ESG στη λειτουργία τους, αναγνωρίζοντας ότι η σωστή ενσωμάτωσή τους συνδέεται άμεσα και με ένα καλό “ESG rating score”, που συνεπάγεται πιο ευνοϊκή πρόσβαση σε χρηματοδότηση και κεφαλαιακές ροές».

Βέβαια, ο δρόμος που πρέπει να διανυθεί είναι ακόμα μακρύς. Τόσο τα ζητήματα ομοιομορφίας στην εφαρμογή των κριτηρίων ESG, όπως τέθηκαν παραπάνω, όσο και μια ευρύτερη προοπτική που να επιτρέπει την ουσιαστική και στρατηγική αναγνώριση όλων των πυλώνων ESG και όχι μόνο του περιβάλλοντος πρέπει να ληφθούν υπόψη με σοβαρότητα, ειδικά στα πλαίσια της Ελλάδας, όπου υπάρχει έλλειψη σε εξειδικευμένους εργαζόμενους, ενώ παράλ-

Η συνοχή και η συγκρισιμότητα στην αγορά

των πράσινων ομολόγων έχει οφέλη τόσο για

τους εκδότες τους όσο και για τους επενδυτές

ληλα η εταιρική διακυβέρνηση είναι ακόμα σε εξελισσόμενο στάδιο.

Όπως τονίζει εμφατικά η Ε. Χριστογιάννη, «απέναντι στους πολυδιάστατους κίνδυνους της κλιματικής αλλαγής, η μεγαλύτερη σημασία έχει δοθεί στον πυλώνα «Εnvironment». Ωστόσο, και στον πυλώνα «Social» δίνεται ολοένα και μεγαλύτερη έμφαση σε θέματα, όπως η διασφάλιση της υγείας και ασφάλειας, αλλά και η επένδυση σε εξειδικευμένους εργαζόμενους, που είναι καίριας σημασίας για τη μελλοντική ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας. Στον πυλώνα «Governance» υπάρχει συμμόρφωση, ιδιαίτερα από τις εισηγμένες ελληνικές επιχειρήσεις στα κανονιστικά θέματα εταιρικής διακυβέρνησης, ενώ δεν πρέπει να αγνοήσουμε τα μηνύματα ότι για να προσελκύσουμε περισσότερες επενδύσεις στην Ελλάδα χρειάζεται πιο ουσιαστική στρατηγική αναγνώριση και διαχείριση ρίσκων αλλά και ευκαιριών γύρω από τα θέματα ESG». ■

Κωνσταντίνα Μαργαρίτη

Δικηγόρος, Associate, Moussas & Partners Law Firm

«Η Πρόταση Κανονισμού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη διαφάνεια και την ακεραιότητα των δραστηριοτήτων αξιολόγησης ESG, μεταξύ άλλων προβλέπει ότι οι πάροχοι αξιολογήσεων ESG θα αδειοδοτούνται και εποπτεύονται από την Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών (ESMA), θα διαχωρίζουν τις επιχειρηματικές από τις γενικές τους δραστηριότητες προς αποφυγή δυνητικών συγκρούσεων συμφερόντων, καθώς επίσης θα δημοσιοποιούν στοιχεία σχετικά με τις μεθοδολογίες και τους στόχους των αξιολογήσεών τους. Έτσι, φαίνεται ότι κατ’ αρχήν επιτυγχάνεται ο επιδιωκόμενος σκοπός της ενίσχυσης της διαφάνειας στις αξιολογήσεις ESG.»

ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ

Πώς επηρεάζουν τη χρηματοδότηση

και

τις επενδύσεις στην αγορά

Ελένη Α. Γρηγορίου

Δικηγόρος, LL.M. Εμπορικού και Οικονομικού Δικαίου

Οι νεοσύστατες επιχειρήσεις καινοτομίας (start-ups) αποτελούν κινητήρια δύναμη της οικονομικής ανάπτυξης για την αντιμετώπιση των βασικών ευρωπαϊκών προκλήσεων. Από την πρόσφατη κοινή μελέτη του Ευρωπαϊκού Γραφείου Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας ("EPO") και του Γραφείου Διανοητικής Ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης ("EUIPO") προέκυψε ότι οι επιχειρήσεις που κατοχυρώνουν τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας εξασφαλίζουν μεγαλύτερη χρηματοδότηση από εκείνες που δεν έχουν προβεί σε αντίστοιχες διαδικασίες, αναδεικνύοντας έτσι την ανάγκη δημιουργίας ενός διεθνούς χαρτοφυλακίου των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας τους.

Οι νεοσύστατες μικρομεσαίες επιχειρήσεις καινοτομίας (start-ups), συχνά χαρακτηριζόμενες ως η «ραχοκοκαλιά» της ευρωπαϊκής οικονομίας, αντιμετωπίζονται με αυξανόμενο ενδιαφέρον από φορείς χάραξης πολιτικής ακριβώς διότι φαίνεται να αποτελούν κινητήρια δύναμη της οικονομικής ανάπτυξης, διαθέτοντας ισχυρή δυναμική για την αντιμετώπιση των βασικών ευρωπαϊκών προκλήσεων όσον αφορά τις ανάγκες της ψηφιοποίησης, βιωσιμότητας και ανταγωνιστικότητας της βιομηχανίας μέσω της καινοτομίας και της αξιοποίησης τεχνολογιών αιχμής.

Στη μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα, σύμφωνα με την έρευνα που διενήργησαν από κοινού το Ευρωπαϊκό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας ("EPO") και το Γραφείο Διανοητικής Ιδιοκτησίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης ("EUIPO"), εξετάζεται, σε κλίμακα δεκαετίας, το κατά πόσο η κατοχύρωση δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας, η οποία εξασφαλίζεται συγκεκριμένα μέσω των εμπορικών σημάτων και των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, μπορεί να επηρεάσει τον ρυθμό ενίσχυσης της χρηματοδότησης που λαμβάνουν οι μικρο-μεσαίες νεοφυείς επιχειρήσεις από ιδιωτικά κεφάλαια, ώστε τελικά να καθίστανται στόχοι συγχωνεύσεων και εξαγορών αλλά και επενδύσεων σε εισηγμένες αγορές.

Η εν λόγω μελέτη, φυσικά, κατέδειξε ότι οι νεοφυείς επιχειρήσεις που προχώρησαν σε κατοχυρώσεις των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας τους εξασφάλισαν κατά μέσο όρο μεγαλύτερη χρηματοδότηση από εκείνες που δεν έχουν προβεί σε αντίστοιχες διαδικασίες καταχώρισης, σε όλα τα στάδια λειτουργίας και χρηματοδότησής τους.

Σε σχέση με την «επικαιρότητα» της ενωσιακής αγοράς, το EPO και το EUIPO σε κοινή δήλωσή τους επεσήμαναν ότι τα σχετικά ευρήματά τους είναι "ιδιαίτερα σημαντικά σήμερα, στην αμέσως μετά-COVID-19 εποχή και την πρόσφατη σύσφιξη της νομισματικής πολιτικής που έχουν οδηγήσει σε μείωση των επενδύσεων σε ευρωπαϊκές νεοφυείς επιχειρήσεις το 2022".

Η Ευρώπη, αντιμετωπίζοντας τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής, τις πιθανές μελλοντικές πανδημίες καθώς και τον διαρκή στρατηγικό ανταγωνισμό με άλλες περιοχές του κόσμου, εξακολουθεί να υστερεί, όσον αφορά τη χρηματοδότηση καινοτόμων νεοφυών επιχειρήσεων (π.χ. σε σύγκριση με τις Η.Π.Α.). Ταυτόχρονα, ωστόσο, ακολουθώντας τις εξελίξεις καλείται να δημιουργήσει κατάλληλες προοπτικές για τη μελλοντική ανάπτυξη καθώς και θέσεις εργασίας για τον νεαρό πληθυσμό της.

Το πρόβλημα επιδεινώνεται μιλώντας για τις λεγόμενες νεοφυείς επιχειρήσεις "βαθιάς τεχνολογίας" οι οποίες, αναπτύσσοντας νέες εφαρμογές και μηχανολογικές προσεγγίσεις, συχνά απαιτούν υψηλά ποσά μακροπρόθεσμων κεφαλαίων προκειμένου να εισφέρουν πραγματικά καινοτόμα τεχνολογία στην αγορά, με λίγους επενδυτές να είναι διατεθειμένοι να «αγκαλιάσουν» τέτοιους κινδύνους.

Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας φαίνεται να δίνουν ικανοποιητικές λύσεις στο ζήτημα, λειτουργώντας, ως αυτοτελή χρηματοδοτικά εργαλεία για τις επιχειρήσεις. Δίνοντας τη δυνατότητα στους τεχνικούς εφευρέτες και τους δημιουργούς καινοτόμων brands να προστατεύουν μέσω αυτών τις εφευρέσεις και τις δημιουργίες τους, φαίνεται να συμβάλλουν καθοριστικά στην απαραίτητη πρόσβαση των επιχειρήσεων καινοτομίας σε χρηματοδότηση από ιδιωτικά κεφάλαια, ώστε αργότερα να κερδίσουν τις ανταμοιβές τους μέσω μιας επιτυχημένης διεξόδου στις αγορές.

Τα αποτελέσματα της έρευνας πράγματι επαλήθευσαν προηγούμενες σχετικές μελέτες οι οποίες σε μακροεπίπεδο είχαν ήδη δείξει ότι οι κλάδοι που χρησιμοποιούν εντατικά τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας αντιπροσωπεύουν υψηλό και αυξανόμενο μερίδιο της οικονομικής παραγωγής, της απασχόλησης και του εμπορίου της Ευρώπης.

Σε σχέση με όλες τις προηγηθείσες, ωστόσο, η παρούσα μελέτη ξεχωρίζει, καθώς προσθέτει μια περαιτέρω διάσταση στο σύνολο των μέχρι τώρα γνωστών παραδοχών σε σχέση με τα οφέλη των δικαιωμάτων Δ.Ι., καθώς επικεντρώνεται στον τρόπο με τον οποίο νεοϊδρυθείσες καινοτόμες εταιρείες αποκτούν την αναγκαία χρηματοδότηση που τους επιτρέπει να αναπτύξουν τις ιδέες τους σε εμπορεύσιμα προϊόντα στην αγορά, επισημαίνοντας πως τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας συμβάλλουν εξίσου στην επιτυχημένη πορεία των παρόχων της αρχικής χρηματοδότησης μέσω της μεταπώλησης αυτών σε άλλη εταιρεία ή μέσω της εισαγωγής τους στο χρηματιστήριο.

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τα ευρήματα του EPO και EUIPO, κατά μέσο όρο, οι νεοφυείς επιχειρήσεις που έχουν συγκεντρώσει τόσο εμπορικά σήματα όσο και διπλώματα ευρεσιτεχνίας κατά το στάδιο της ίδρυσης ή της πρώιμης λειτουργίας τους έχουν περισσότερες από 10 φορές περισσότερες πιθανότητες να εξασφαλίσουν χρηματοδότηση από τρίτους στο μέλλον.

Όσον αφορά τους βασικούς λόγους για τους οποίους τα χαρτοφυλάκια εμπορικών σημάτων και/ή διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας προσδίδουν αξία στις νεοσύστατες επιχειρήσεις, θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι σε πρώτο βαθμό αφορούν το μονοπώλιο που παρέχεται μέσω αυτών. Πιο συγκεκριμένα, τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας που κατέχει μια νεοσύστατη επιχείρηση μπορούν να μειώσουν τις ανταγωνιστικές πιέσεις, -βελτιώνοντας, κατ’ αποτέλεσμα, την κερδοφορία της, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα υψηλότερες αποδόσεις για τους επενδυτές- ήδη από το στάδιο κατάθεσης της αίτησης.

Άλλωστε, οι καταθέσεις διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας αποτελούν αποτελεσματικούς δείκτες των τεχνικών ικα-

νοτήτων των επιχειρήσεων και των εργαζομένων τους. Παράλληλα μπορούν να βοηθήσουν τις νεοσύστατες επιχειρήσεις στο να συνάψουν κοινές ερευνητικές συμβάσεις

με μεγαλύτερες επιχειρήσεις, εξασφαλίζοντας με αυτόν τον τρόπο σημαντική επιτάχυνση στη διενεργούμενη από αυτές έρευνα και αυξάνοντας παράλληλα τους ρυθμούς ανάπτυξής τους.

Οι καταθέσεις εμπορικών σημάτων, από την άλλη, αποδεικνύουν ότι οι νεοσύστατες επιχειρήσεις γνωρίζουν τη σημασία της προστασίας του marketing, στοχεύοντας παράλληλα στην εξωστρέφεια του δημιουργούμενου brand τόσο σε εθνικό όσο και σε ενωσιακό επίπεδο.

Σε κάθε περίπτωση, ξεχωριστή σημασία έχει το γεγονός ότι τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας και τα εμπορικά σήματα, ως άυλα αγαθά, θα επιβιώσουν ως αυτοτελή περιουσιακά στοιχεία σε περίπτωση πτώχευσης, παρέχοντας με αυτόν τον τρόπο την απαραίτητη ασφάλεια τόσο στους επενδυτές όσο και στους δανειστές της επιχείρησης. Συνακόλουθα, η παραχώρηση μέσω αδειών εκμετάλλευσης των εν λόγω δικαιωμάτων σε τρίτους μπορεί να λειτουργήσει αυτόνομα ως επιπλέον πηγή χρηματοδότησης των επιχειρήσεων, αποφέροντάς τους πρόσθετο εισόδημα.

Τέλος, στην πράξη αποδεικνύεται ότι, τα άυλα περιουσιακά στοιχεία των νεοσύστατων επιχειρήσεων συνήθως υπερτερούν κατά πολύ της φυσικής τους περιουσίας και, συνεπώς, η έγκαιρη επένδυση στη διασφάλιση επίσημα καταχωρισμένων δικαιωμάτων μπορεί να αποτελέσει αποτελεσματικό δείγμα εμπιστοσύνης προς τους δυνητικούς επενδυτές για την, κατά τα άλλα, μη «ορατή» αξία μιας νεοσύστατης επιχείρησης.

Προφανώς, οι ανωτέρω λόγοι που ωθούν τους νεοφυείς επιχειρηματίες στην κατοχύρωση των άυλων δικαιωμάτων τους διαφέρουν ανάλογα με τον κλάδο αλλά και τη γεωγραφική περιφέρεια στην οποία αναπτύσσουν τη δραστηριότητά τους.

Συνολικά, σύμφωνα με τα τελευταία ευρήματα, κατά μέσο όρο, το 29% των ευρωπαϊκών νεοφυών επιχειρήσεων έχουν καταθέσει αιτήσεις για την κατοχύρωση δικαιω-

Τα άυλα περιουσιακά στοιχεία

των νεοσύστατων επιχειρήσεων

συνήθως υπερτερούν της φυσικής τους περιουσίας και, συνεπώς, η έγκαιρη επένδυση στη διασφάλιση καταχωρισμένων δικαιωμάτων μπορεί

να αποτελέσει δείγμα εμπιστοσύνης προς τους δυνητικούς επενδυτές

_ΟPINIONS

μάτων διανοητικής ιδιοκτησίας. Αναπόφευκτα, λόγω της δυνατότητας χρήσης και παροχής προστασίας σε ένα ευρύ φάσμα επιχειρήσεων εμπορίας προϊόντων και παροχής υπηρεσιών, κάθε είδους, οι αιτήσεις καταχώρισης εμπορικού σήματος καλύπτουν το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών, της τάξης του 27%. Αντίστοιχα, εξαιτίας της στόχευσης ιδίως σε εξειδικευμένους κλάδους, οι καταθέσεις διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας αποτελούν το 6% αυτών, ενώ ένα 2% των επιχειρήσεων αυτών, στοχεύοντας σε διττή προστασία, έχουν προχωρήσει παράλληλα σε κατάθεση εμπορικού σήματος και διπλώματος ευρεσιτεχνίας.

Τα αποτελέσματα της μελέτης καταδεικνύουν ότι η βιοτεχνολογία είναι μακράν ο πιο εντατικά «εξοικειωμένος» με τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας τομέας, με σχεδόν το 50% των νεοσύστατων επιχειρήσεων του είδους να διαθέτουν τόσο διπλώματα ευρεσιτεχνίας όσο και καταχωρισμένα εμπορικά σήματα.

Έντονη παρουσία στην κατοχύρωση των δικαιωμάτων βιομηχανικής ιδιοκτησίας εμφανίζουν επίσης οι νεοσύστατες επιχειρήσεις των οποίων το κύριο αντικείμενο σχετίζεται με την επιστήμη και τη μηχανική. Σε αυτούς τους κλάδους, οι χρήστες διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας ανέρχονται στο 25% του συνόλου, ενώ αντίστοιχα οι δικαιούχοι εμπορικών σημάτων φτάνουν το 38%.

Εξίσου αξιοσημείωτη παραμένει και η θέση του κλάδου της υγειονομικής περίθαλψης στο πεδίο κατοχύρωσης των ΔΔΙ μεταξύ των λοιπών τομέων οικονομικής δραστηριότητας, καθώς οι χρήστες διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας κατέχουν ποσοστό 20%, ενώ οι δικαιούχοι εμπορικών σημάτων το αρκετά υψηλό ποσοστό του 40%. Τέλος, στο βιοτεχνικό – βιομηχανικό τομέα, και συγκεκριμένα στους επαγγελματίες του κλάδου των μεταποιήσεων, το 20% αυτών είναι κάτοχοι διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, ενώ το 36% είναι δικαιούχοι εμπορικών σημάτων, αντίστοιχα.

Τέλος, σε σχέση με την καταχώριση εμπορικών σημάτων αυτοτελώς, τα οποία συνίστανται κυρίως σε ενδείξεις που κυμαίνονται, αναλόγως του είδους της επιχείρησης, από γραφιστικά λογότυπα έως δείκτες, όπως τα χρώματα και η ίδια η εμφάνιση (διασχηματισμός) των προϊόντων, οι κλάδοι που ξεχωρίζουν είναι η βιωσιμότητα (37%), η ενέργεια (36%), η τεχνητή νοημοσύνη (36%), η γεωργία και η κτηνοτροφία (36%) και οι φυσικοί πόροι (35%).

Όσον αφορά τη γεωγραφική κατανομή των ΔΔΙ, νεοφυείς επιχειρήσεις με έδρα την Αυστρία, την Ελβετία, την Τσεχική Δημοκρατία, τη Γερμανία, τη Δανία, τη Φινλανδία, τη Γαλλία, την Ιταλία, το Λουξεμβούργο, τη Νορβηγία και τη Σουηδία, φέρεται ότι υποβάλλουν αιτήσεις για οποιοδήποτε δικαίωμα διανοητικής ιδιοκτησίας, με ρυθμούς πάνω από το μέσο όρο, σύμφωνα με τα ευρήματα.

Οι εταιρείες από τις ίδιες χώρες είναι επίσης πιθανότερο να προτιμήσουν να συνδυάσουν τα ΔΔΙ τους, υποβάλλοντας παράλληλα αιτήσεις για την κατοχύρωση τόσο εμπορικού σήματος, όσο και διπλώματος ευρεσιτεχνίας. Μεταξύ αυτών δε, οι νεοσύστατες επιχειρήσεις στην Αυστρία, την Ελβετία, τη Γαλλία και τις Σκανδιναβικές χώρες κατέχουν τις «πρώτες θέσεις».

Όσον αφορά την Ελλάδα, η εξοικείωση των νέων επιχειρηματιών με τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας και τα συνακόλουθα αυτών οφέλη εξακολουθεί να τελεί γενικά υπό αμφισβήτηση. Το γεγονός αυτό άλλωστε προκύπτει αβίαστα από τα ίδια τα αποτελέσματα της έρευνας, σύμφωνα με τα οποία μόλις το 14% των νεοφυών επιχειρήσεων έχουν υποβάλει αίτηση για καταχώριση εμπορικού σήματος, ενώ το σχεδόν μηδαμινό ποσοστό του 3% αυτών έχουν αιτηθεί την απόκτηση διπλώματος ευρεσιτεχνίας. Τα εν λόγω χαμηλότατα ποσοστά αποδεικνύουν πρωτίστως το περιορισμένο ενδιαφέρον των νέων επαγγελματιών για τα εν λόγω δικαιώματα, σε συνδυασμό με τον ανυπόστατο φόβο του ενδεχόμενου κόστους υπηρεσιών -σε σχέση με τα εκτιμώμενα οφέλη- ως άμεση απόρροια της ελλιπούς ενημέρωσης που λαμβάνουν ως προς αυτά.

Όσον αφορά τώρα το κρίσιμο χρονικό διάστημα, κατά το οποίο η κατάθεση αιτήσεων για διπλώματα ευρεσιτεχνίας και εμπορικά σήματα αναμένεται να συνεισφέρει μεγαλύτερα ποσά χρηματοδότησης, από τα αποτελέσματα της έρευνας αυτό φαίνεται να είναι το ίδιο το στάδιο της ίδρυσης ή έστω το στάδιο της πρώιμης ανάπτυξης της νεοφυούς επιχείρησης, καθότι στην πράξη αποδεικνύεται ότι συνδέεται με υψηλότερη πιθανότητα επίτευξης μεταγενέστερης χρηματοδότησης μέσω ιδιωτικών επενδυτικών κεφαλαίων.

Σύμφωνα με τα ίδια αποτελέσματα, με την κατάθεση των εν λόγω αιτήσεων κατά το πρώιμο στάδιο λειτουργίας των startups, υπάρχει 4,3 φορές υψηλότερη πιθανότητα

χρηματοδότησης για τις νεοσύστατες επιχειρήσεις που κατέθεσαν αίτηση για την κατοχύρωση των εμπορικών σημάτων τους. Ενώ αντίστοιχα το ποσοστό αυτό ανέρχεται σε 6,4 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα διασφάλισης χρηματοδότησης για τις νεοσύστατες επιχειρήσεις που κατέθεσαν διπλώματα ευρεσιτεχνίας ήδη κατά το χρόνο της ίδρυσής τους.

Συνακόλουθα, από τα ευρήματα εύλογα προκύπτει ότι οι πιθανότητες ιδιωτικής χρηματοδότησης είναι ακόμα

υψηλότερες για τις startup επιχειρήσεις που υπέβαλαν αιτήσεις κατοχύρωσης για ευρωπαϊκά δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας σε σχέση με εκείνες που επιδιώκουν

Στην Ελλάδα, η εξοικείωση των νέων επιχειρηματιών με τα δικαιώματα διανοητικής

την προστασία των αντίστοιχων δικαιωμάτων τους σε εθνικό μόνο επίπεδο. Είναι γεγονός ότι σε πολλές περιπτώσεις η «καθυστέρηση», η μη επίτευξη κατάλληλης προστασίας των άυλων αγαθών μίας νεοσύστατης επιχείρησης, ή η πλήρης παράλειψη αυτής, κατά το ιδρυτικό ή πρώιμο στάδιο λειτουργίας της, ενδέχεται να επισύρουν στη συνέχεια σειρά προβλημάτων, η αντιμετώπιση των οποίων καθίσταται δυσχερής κατά τα επόμενα στάδια της παραγωγικής λειτουργίας της. Στα σημαντικότερα από αυτά, εκτός των περιστατικών αθέμιτου ανταγωνισμού, ενδεικτικά εντάσσονται αποκλεισμός συνεργασιών και ευκαιριών άμεσης ή έμμεσης χρηματοδότησης από τους εκάστοτε ενδιαφερόμενους επενδυτές. Το αποτέλεσμα όλων αυτών πρακτικά σημαίνει ότι η «εκτεθειμένη» επιχείρηση θα πρέπει αναπόφευκτα να εμπλακεί σε συνεχείς και περίπλοκους δικαστικούς αγώνες, το κόστος των οποίων είναι πολλαπλάσια δαπανηρό σε σχέση με την a priori νομική καθοδήγηση κατά τη διαδικασία των αιτήσεων καταχώρισης και παρακολούθησης των υπό κατάθεση δικαιωμάτων. Όπως είναι φυσικό, ο συνδυασμός όλων αυτών των δυσμενών παραγόντων είναι αρκετά πιθανό να επιφέρει άμεσα σοβαρό κίνδυνο για την ίδια την ύπαρξη της επιχείρησης.

Στο πλαίσιο αυτό, τα συμπεράσματα της έρευνας οδηγούν για άλλη μία φορά στην κρατούσα σύγχρονη αντίληψη ότι η ανάπτυξη κατάλληλης «στρατηγικής» διαχείρισης των δικαιωμάτων βιομηχανικής ιδιοκτησίας αποτελεί ιδιαίτερη πρόκληση πρωτίστως για μικρότερες επιχειρήσεις και κυρίως για όσες επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους πέραν της εγχώριας αγοράς τους.

Στο γεγονός αυτό άλλωστε, σημαντικό ρόλο παίζει η ταχύτατη αλληλεπίδραση και διάδοση που σημειώνεται με τη χρήση εφαρμογών του διαδικτύου σε ολοένα και μεγαλύτερο βαθμό. Είναι γεγονός ότι η ψηφιακή παρουσία των επιχειρήσεων όλων των ειδών είναι αυτή που σήμερα κερδίζει τις εντυπώσεις, εκμηδενίζοντας τις αποστάσεις και προσφέροντας πρόσβαση στα παρεχόμενα προϊόντα ή υπηρεσίες της επιχείρησης σε απεριόριστο αριθμό υποψήφιων καταναλωτών ή χρηστών. Η ανάγκη προστασίας καθίσταται επομένως επιτακτική για όλες τις επιχειρήσεις που επενδύουν στην «καινοτομία» τους, ως βασικό κεφάλαιο για την περαιτέρω ανάπτυξη και διάδοσή τους. Για να διασφαλιστεί συνεπώς ένα υψηλό επίπεδο επαρκούς προστασίας, που επιτρέπει την έξοδο σε μελλοντικές στρατηγικές αγορές αλλά και ευκαιρίες επενδύσεων και χρηματοδότησης, οι επιχειρήσεις πρέπει πράγματι να είναι προετοιμασμένες, ήδη από το ξεκίνημά τους, να διαθέσουν επαρκείς πόρους για τη δημιουργία ενός διεθνούς χαρτοφυλακίου των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας τους.

Συμπερασματικά, σε επίπεδο μεμονωμένων επιχειρήσεων, η κατοχή διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και εμπορικών σημάτων συνδέεται με ανώτερη απόδοση όσον αφορά τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την παραγωγικότητα (όπως μετράται με βάση την αναλογία εσόδων ανά υπάλληλο). Η σχέση αυτή είναι ακόμη ισχυρότερη, όταν τα δικαιώματα δια-

Οι νεοφυείς επιχειρήσεις

που προχώρησαν σε κατοχυρώσεις των δικαιωμάτων διανοητικής ιδιοκτησίας τους εξασφάλισαν συγκριτικά μεγαλύτερη χρηματοδότηση από εκείνες

που δεν έχουν προβεί

σε αντίστοιχες διαδικασίες

νοητικής ιδιοκτησίας που έχει κατοχυρώσει η εταιρεία είναι δικαιώματα ευρωπαϊκού επιπέδου.

Αντί επιλόγου: "Η πνευματική ιδιοκτησία των επιχειρήσεων κέρδισε αξία καθώς η πανδημία Covid-19 ανέτρεψε τα παραδοσιακά μοντέλα για τους λιανοπωλητές, τα εστιατόρια και άλλες επιχειρήσεις", όπως ανέφερε η Wall Street Journal τον Αύγουστο του 2020, επικαλούμενη "το πρόσφατο κύμα εταιρικών πτωχεύσεων, το οποίο έδειξε ότι η διανοητική ιδιοκτησία είναι ένα από τα πιο πολύτιμα περιουσιακά στοιχεία που κατέχει μια επιχείρηση που αγωνίζεται". Μεταξύ άλλων, η Journal ανέφερε ότι το εμπορικό σήμα των λιανοπωλητών και άλλα άυλα περιουσιακά στοιχεία "έχουν γίνει πιο πολύτιμα λόγω της ταχείας στροφής στις ηλεκτρονικές αγορές λόγω της πανδημίας, καθώς οι αγοραστές είναι πιο πιθανό να υποστηρίξουν και να εμπιστευτούν εμπορικά σήματα που αναγνωρίζουν", ενισχύοντας έτσι, την αξία των εμπορικών σημάτων που βρίσκονται στο παιχνίδι.

Για το 2023 και σύμφωνα με τις οικονομικές εκτιμήσεις για τα αμέσως επόμενα έτη, φαίνεται ότι οι μειωμένες δαπάνες επιχειρηματικών κεφαλαίων και οι ασθενέστερες προβλέψεις ανάπτυξης, θέτουν τέλος σε μια εποχή «εύκολης πρόσβασης σε επιχειρηματικά κεφάλαια». Μέσα στο πλαίσιο αυτό, η μελέτη οδηγεί ασφαλώς στο συμπέρασμα ότι "τα δικαιώματα διανοητικής ιδιοκτησίας αξίζουν μεγάλη προσοχή ως μέσο όχι μόνο για την αξιοποίηση της δυναμικής αξίας των πνευματικών περιουσιακών στοιχείων των επιχειρήσεων αλλά και για την ένδειξη αυτής της αξίας στους επενδυτές". ■

Βιβλιογραφία: (-Kοινή Μελέτη του European Patent Office (EPO) και του European Union Intellectual Property Office (EUIPO), με τίτλο “Patents, trade marks and startup finance: Funding and exit performance of European startups”, Oct. 2023, - Building the Brand: What Role Do Trademarks Play in Companies’ Success?, October 26, 2023 - By TFL)

Corporate Governance & Compliance Conference:

LEVERAGING GOOD GOVERNANCE FOR BUSINESS SUCCESS

Το συνέδριο, το οποίο πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Συνδέσμου Επαγγελματιών Κανονιστικής Συμμόρφωσης Ελλάδος (ΣΕΚΑΣΕ), με χορηγό το Athens Exchange Group και υποστηρικτή τη ΔΕΠΑ Εμπορίας, εξετάζει πώς η καλλιέργεια μιας κουλτούρας συμμόρφωσης και η καλή διακυβέρνηση μπορούν να λειτουργήσουν ως εξαιρετικά χρήσιμα εργαλεία για τους οργανισμούς, στην κατεύθυνση της ανάπτυξης και της επίτευξης των επιχειρηματικών στόχων.

Τ

ο συνέδριο, το οποίο έλαβε χώρα στις 14 Φεβρουαρίου, συντόνισαν η Αλεξάνδρα Βαρλά, Δικηγόρος LL.M, Editor-in-chief & Head Of Business Unit “Lawyer” Boussias, και ο Παναγιώτης Μαρκέτος, Business Editor, οι οποίοι χαιρέτισαν τους παριστάμενους και παρουσίασαν τη θεματική του συνεδρίου, ακολουθούμενοι από τους χαιρετισμούς της Βασιλικής Λαζαράκου, Πρόεδρου της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς και του Δρ. Γεώργιου Χριστοδουλάκη, Αντιπροέδρου της Ελληνικής Λέσχης Μη Εκτελεστικών Μελών ΔΣ (NED Club).

Session #1: Η Εταιρική Διακυβέρνηση και

η Συμμόρφωση στην πράξη

Ο Ιωσήφ Αβραμίδης, Διευθυντής, Κανονιστικής Συμμόρφωσης, Προστασίας Δεδομένων και Δεοντολογίας, Διεθνής Αερολιμένας Αθηνών Α.Ε. (ΔΑΑ), στην ομιλία του με τίτλο «Προσαρμογή της εταιρικής διακυβέρνησης και συμμόρφωσης στις απαιτήσεις του ν. 4706/2020. Μία προσωπική εμπειρία.»

-με αφορμή την πρόσφατη εισαγωγή του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών στην κυρία αγορά του Χρηματιστηρίου Αθηνών- αναφέρθηκε στις προπαρασκευαστικές ενέργειες για την εναρμόνιση της εταιρικής διακυβέρνησης και συμμόρφωσης της εταιρείας στο νέο κανονιστικό πλαίσιο των εισηγμένων εταιρειών, όπως αυτό έχει διαμορφωθεί από το ν. 4706/2020 και τις προκλήσεις που αυτή η άσκηση περιλάμβανε, λαμβάνοντας υπόψη το ειδικό επιχειρησιακό και νομικό πλαίσιο λειτουργίας της εταιρείας.

Ο Ιωάννης Φίλος, Καθηγητής Ελεγκτικής - Διεθνών Προτύπων, Τμήμα Δημόσιας Διοίκησης, Πάντειο Πανεπιστήμιο, παρουσίασε τους ρόλους και τις ευθύνες των εμπλεκομένων στην κατάρτιση οικονομικών καταστάσεων υπό το πρίσμα της εταιρικής διακυβέρνησης. Αφού αναφέρθηκε στο περιεχόμενο των οικονομικών καταστάσεων και στα δύσκολα σημεία υπολογισμού μεγεθών, απαρίθμησε τους εμπλεκόμενους τόσο εσωτερικά όσο και εξωτερικά της εταιρείας, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην Επιτροπή Ελέγχου και στον ρόλο της να βοηθήσει το ΔΣ στις εποπτικές του αρμοδιότητες.

Ο Αλέξανδρος Ρόκας, Επίκ. Καθηγητής ΕΚΠΑ –Δικηγόρος, στην ομιλία του για την κανονιστική συμμόρφωση του ομίλου και τις νέες προκλήσεις της μητρικής εταιρίας, έκανε αναφορά στην προ-

Aλεξάνδρα Βαρλά

Βασιλική Λαζαράκου

Γεώργιος Χριστοδουλάκης

βληματική για τις υποχρεώσεις της τελευταίας και ειδικότερα για την υποχρέωση διαχείρισης των εταιρικών συμμετοχών κατά την κρίση της και την υποχρέωση ομιλικής κανονιστικής συμμόρφωσης, παρουσιάζοντας παραδείγματα συμμόρφωσης στο δίκαιο ανταγωνισμού, το εποπτικό και λογιστικό δίκαιο καθώς και ως προς την ευθύνη της μητρικής εταιρείας σε ζητήματα ανθρώπινων δικαιωμάτων και προστασίας περιβάλλοντος. Στο

Ιωσήφ Αβραμίδης

Ιωάννης Φίλος

Αλέξανδρος Ρόκας

τέλος της παρουσίασής του, ο κ. Ρόκας έθεσε ως συμπέρασμα τις νέες τάσεις που επιβάλλουν την επίταση των υποχρεώσεων συμμόρφωσης και την ενιαία αντιμετώπιση του ομίλου.

Η Κλεοπάτρα Κούτρα, Διευθύντρια Νομικών Υπηρεσιών, Συμμόρφωσης, Εταιρικής Διακυβέρνησης, DPO, Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος,

στην παρουσίασή της σχετικά με τις προκλήσεις συμμόρφωσης και διακυβέρνησης στο πλαίσιο ειδικών νομικών πλαισίων αναφέρθηκε στο παράδειγμα του Κέντρου Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, τονίζοντας την πολυπλοκότητα ως προς την επιλογή και εφαρμογή του κατάλληλου νομοθετήματος σε περιπτώσεις, όπως στο δίκαιο προμηθειών ή επιχορηγήσεων. Στη συνέχεια, περιέγραψε τον ρόλο του Υπεύθυνου Κανονιστικής Συμμόρφωσης, ο οποίος είναι ιδιαίτερα ευρύς, αφού εκτείνεται από την παρακολούθηση της νομοθεσίας και τη νομική ερμηνεία μέχρι τη θέσπιση αρχών και διαδικασιών εσωτερικής λειτουργίας.

Η Σμαράγδα Ρηγάκου, General Counsel, Chief Legal, Regulatory & Compliance Officer, Όμιλος Χρηματιστηρίου Αθηνών, μίλησε για την εταιρική διακυβέρνηση ως εργαλείο για την προσέλκυση επενδύσεων, εξηγώντας γιατί η εταιρική διακυβέρνηση ενδιαφέρει τους επενδυτές και παρέχοντας συγκεκριμένα στοιχεία που αποδεικνύουν τη θετική της συσχέτιση με την τιμή της μετοχής και την ενδυνάμωση της εμπιστοσύνης, μέσα μάλιστα στις τρέχουσες νομοθετικές εξελίξεις στο ενωσιακό δίκαιο. Σύμφωνα με την κ. Ρηγάκου, η ελληνική κεφαλαιαγορά παρουσιάζει σημαντικές ιδιαιτερότητες, ενώ στη συνέχεια της παρουσίασής της περιέγραψε την εταιρική διακυβέρνηση και τις νομοθετικές προτάσεις του Χρηματιστηρίου Αθηνών.

Session #2: Συμμόρφωση και Κριτήρια ESG

Ο Φώτης Κουρμούσης, Εκτελεστικό Μέλος ΔΣ, Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ), επικεντρώθηκε στην αειφόρο οικονομία και τις χρηματοδοτήσεις με κριτήρια περιβάλλοντος, κοινωνίας και εταιρικής διακυβέρνησης, εξηγώντας με συγκεκριμένα παραδείγματα τα κριτήρια ESG και το πώς αυτά επηρεάζουν τις δυνατότητες χρηματοδότησης των επιχειρήσεων. Κλείνοντας την ομιλία του, ο κ. Κουρμούσης μοιράστηκε με τους παρευρισκόμενους μία -σύμφωνα με τον ίδιοιστορική στιγμή, καθώς με το τέλος του 2023 για πρώτη φορά παγκοσμίως πάνω από τα μισά δάνεια που δόθηκαν ακολούθησαν τα κριτήρια ESG.

Η Στέλλα Κάσδαγλη, Συνιδρύτρια, Women On Top, περιέγραψε την προσέγγιση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας σχετικά με τη Διαφορετικότητα, την Ισότητα και τη Συμπερίληψη (DEI), αναφερόμενη στην Οδηγία 2022/2464 (CSRD), η οποία περιλαμβάνει συγκεκριμένες απαιτήσεις αναφοράς ως προς αυτά

τα ζητήματα. Συγκεκριμένα, η Οδηγία CSRD εισάγει περισσότερα κανονιστικά μέτρα και απαιτεί τη δημοσίευση των πληροφοριών DEI του οργανισμού, οπότε σύμφωνα με την κ. Κάσδαγλη το κλειδί της προετοιμασίας είναι η έγκαιρη πρόβλεψη και αξιολόγηση με βάση συγκεκριμένα πρότυπα αναφοράς.

Η Σοφία Παπαδημητρίου, Dr. jur. München, Δικηγόρος Αθηνών παρ’ Αρείω Πάγω, Συντονίστρια της Ομάδας «ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ» του ICC Women Hellas, εξέτασε τη θεματική των εκθέσεων βιωσιμότητας του Διοικητικού Συμβουλίου υπό το πρίσμα της Οδηγίας 2022/2464 (CSRD), η οποία εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο της ευρωπαϊκής νομοθεσίας με τον Κανονισμό Taxonomy, την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και τον Κανονισμό 2021/2139

(Climate Delegated Act), αλλά και της εθνικής νομοθεσίας. Στην πορεία της παρουσίασής της, η κ. Παπαδημητρίου επεσήμανε τις νέες υποχρεώσεις που επιβάλει η Οδηγία CSRD σε σχέση με το ισχύον εθνικό πλαίσιο, ενώ σκιαγράφησε και την επόμενη μέρα στην ενσωμάτωση της βιωσιμότητας στο εταιρικό δίκαιο με την πρόταση Οδηγίας CSDD για την εταιρική δέουσα επιμέλεια.

Η Ιωάννα Κουλούρη, Senior Manager, Business Ethics & Compliance and DPO, DESFA SA, αναφέρθηκε στο Μητρώο Προμηθευτών ως μέτρο συνεχούς δέουσας επιμέλειας επί των τρίτων μερών ενός οργανισμού, καθώς αποτελεί μέτρο αξιολόγησής τους σε συγκεκριμένες θεματικές που προκρίνει η εθνική και ευρωπαϊκή νομοθεσία, ενώ παράλληλα οδηγεί σε τεκμηριωμένες αποφάσεις ως προς τη στρατηγική βιωσιμότητας, λειτουργώντας ως διαρκές μέσο πίεσης για τη βελτίωση των επιδόσεων και την επίτευξη συναφών στόχων, όπως για παράδειγμα για τους παράγοντες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του περιβάλλοντος.

Στην ομιλία της, η κ. Κουλούρη εμβάθυνε και στο πώς χτίζεται το εν λόγω μητρώο, στο πώς εξυπηρετεί τη δέουσα επιμέλεια, αλλά και στους προβληματισμούς που προκύπτουν αναφορικά με την αξιοποίηση του μητρώου.

Session #3: Η Συμμόρφωση και η καλή Διακυβέρνηση ως εργαλεία επιχειρηματικής ανάπτυξης

Η Ζέφη Νικολάου, MA, CFE, CFSE / Communication Consultant, Ethics & Compliance Senior Expert / Γενική Γραμματέας ΣΕΚΑΣΕ, ασχολήθηκε στην

Φώτης Κουρμούσης

ομιλία της με την αξιοποίηση της χρηστής διακυβέρνησης ως προστιθέμενη αξία στον οργανισμό. Κατά την κ. Νικολάου, αυτό μπορεί να επιτευχθεί με ένα ολιστικό και αποτελεσματικό πρόγραμμα συμμόρφωσης, αλλά και με την εδραίωση συναφούς κουλτούρας, η οποία μπορεί να λειτουργήσει ως ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για τον οργανισμό.

Κλεοπάτρα Κούτρα

Στέλλα Κάσδαγλη

Σοφία Παπαδημητρίου

Ιωάννα Κουλούρη

Ο Βαγγέλης Τσεκρέκος, Senior Director Regulatory & Financial Markets Compliance, Όμιλος Τράπεζας Πειραιώς, παρουσίασε το πλαίσιο Διαχείρισης Καταστάσεων Σύγκρουσης Συμφερόντων στο πλαίσιο της δεοντολογικής συμμόρφωσης, επικεντρωνόμενος στην απαίτηση διακριτής και σαφούς Πολιτικής Σύγκρουσης Συμφερόντων με ειδική πρόβλεψη ως προς τα θέματα

διακυβέρνησης. Στη συνέχεια της παρουσίασής του, ο κ. Τσεκρέκος επεξήγησε τα κριτήρια αξιολόγησης σύγκρουσης συμφερόντων, αλλά και τους μηχανισμούς διαχείρισης πιθανής σύγκρουσης, συμπεραίνοντας ότι η αντιμετώπισή τους επέρχεται όχι τόσο μέσα από το περιορισμένο ρυθμιστικό πλαίσιο, αλλά μέσα από βέλτιστες πρακτικές και εμπειρική τεχνογνωσία.

Η Μικαέλλα Κυριακοπούλου, Διευθύντρια Νομικών Υπηρεσιών, DPO – Compliance Officer, Χρυσός Οδηγός, σκιαγράφησε την κουλτούρα κανονιστικής συμμόρφωσης ως στρατηγικό πλεονέκτημα για ένα ασφαλές κι ανταγωνιστικό επιχειρηματικό περιβάλλον, τονίζοντας ότι η συμμόρφωση δεν αφορά μόνο υποχρεώσεις και απαγορεύσεις, αλλά μπορεί να ενισχύσει τη φήμη και να βελτιώσει τα αποτελέσματα μιας επιχείρησης. Η κ. Κυριακοπούλου, αφού ανέλυσε τον ρόλο του Compliance Officer και περιέγραψε ως βέλτιστη πρακτική την τακτική συμμετοχή του σε όλα τα εταιρικά θεσμικά όργανα, παρουσίασε ως case study την υπηρεσία συμμόρφωσης του Χρυσού Οδηγού με τον Κανονισμό GDPR.

Η Κλαίρη Λαδά, Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, Compliance & Whistleblowing Officer, ανέδειξε τον ρόλο του Υπευθύνου Κανονιστικής Συμμόρφωσης (Compliance Officer) στην Εταιρική Διακυβέρνηση, δίνοντας βάση τόσο στον ν. 4706/2020 όσο και στις μη νομοθετικές μορφές ρύθμισης (soft law). Αφού αναφέρθηκε στις δυσκολίες κατά την ενάσκηση των αρμοδιοτήτων του Compliance Officer, η κ. Λαδά κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Υπεύθυνος Κανονιστικής Συμμόρφωσης συνιστά αναπόσπαστο τμήμα της Εταιρικής Διακυβέρνησης, η οποία με τη σειρά της αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την ελκυστικότητα των επενδυτών.

Ο Κωνσταντίνος Αργυρόπουλος, General Counsel SPACE HELLAS GROUΡ Chief Legal & Compliance Officer, στην ομιλία του επικεντρώθηκε στις πολιτικές κυβερνοασφάλειας και τεχνητής νοημοσύνης στην εταιρική διακυβέρνηση, επισημαίνοντας ότι η Ελλάδα είναι ανάμεσα στις 10 χώρες παγκοσμίως με τη μεγαλύτερη έκθεση στις κυβερνοεπιθέσεις και τονίζοντας τις ελλείψεις στη στελέχωση και τις προσπάθειες ενίσχυσης. Συνεχίζοντας την παρουσίασή του, ο κ. Αργυρόπουλος ανέφερε ότι πολλές επιχειρήσεις επιλέγουν την τεχνητή νοημοσύνη ως λύση για την προστασία τους, εκφράζοντας την προβληματική της προσέγγισης της τεχνητής νοημοσύνης στις

Ζέφη Νικολάου

Ιζαμπέλλα Τσίρμπα, Αναστασία Πετσινάρη, Αθανάσιος Αθανασόπουλος, Άρης Δημητριάδης

δραστηριότητες των εταιρικών οργανισμών μέσω της συμμόρφωσης με τη νομοθεσία και της χάραξης

νέων στρατηγικών για την υπεύθυνη χρήση της.

Session #4:Panel discussion:

Ο ρόλος του ΔΣ υπό το πρίσμα του νόμου για την

Εταιρική Διακυβέρνηση

Στη συζήτηση, την οποία συντόνισε η Ιζαμπέλλα Μ. Τσίρμπα, Head Counsel, Finance & Capital Markets at Titan Cement Group, συμμετείχαν η Αναστασία Πετσινάρη, Νομική Σύμβουλος – General Counsel, Επικεφαλής Νομικών Υπηρεσιών και Εταιρικής Διακυβέρνησης Optima bank, ο Αθανάσιος Αθανασόπουλος, Γενικός Διευθυντής της Κανονιστικής Συμμόρφωσης Ομίλου της Eurobank και ο Άρης Δημητριάδης, Executive Director Κανονιστικής Συμμόρφωσης, Διαχείρισης Εταιρικών Κινδύνων & Ασφάλισης Ομίλου ΟΤΕ.

Στην έναρξη του panel, η κ. Πετσινάρη αναφέρθηκε στο κανονιστικό πλαίσιο που διέπει τη λειτουργία των τραπεζών, στην πληθώρα των κανόνων στους οποίους περιλαμβάνονται και κανόνες για την εταιρική διακυβέρνηση. Οι κανόνες αυτοί προκύπτουν όχι μόνο από τον ν. 4706/2020 αλλά και από τους κανόνες της Τράπεζας της Ελλάδος σύμφωνα με τις κατευθυντήριες

Μικαέλλα Κυριακοπούλου

Βαγγέλης Τσεκρέκος

Κωνσταντίνος Αργυρόπουλος

γραμμές της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών. Με βάση αυτό το πλέγμα διατάξεων, καθίσταται σαφές ότι στόχος είναι η ασφάλεια, η υπευθυνότητα και η διαφάνεια, όπως άλλωστε επιδιώκεται με την εταιρική διακυβέρνηση σε όλες τις εταιρείες.

Στην πρώτη ενότητα, σχετικά με το καθήκον εκπαίδευσης και ενημέρωσης, ο κ. Αθανασόπουλος τόνισε τη συνέχεια και τη διάρκεια της ενημερωτικής διαδικασίας στις τράπεζες, ενώ ο κ.

Δημητριάδης εξήγησε ότι η έννοια της εκπαίδευσης στον Όμιλο ΟΤΕ δεν καλύπτεται μόνο από το νομοθετικό πλαίσιο, αλλά είναι δομημένη και με βάση το αντίστοιχο ISO και τις επιταγές της μητρικής εταιρείας. Σύμφωνα με την κ. Πετσινάρη, το πλάνο εκπαίδευσης των μελών ΔΣ και των επιτροπών θα πρέπει να είναι προσαρμοσμένο στις εκάστοτε ανάγκες με βάση στοχευμένα προγράμματα εκπαίδευσης.

Στη δεύτερη ενότητα, σχετικά με την καταλληλότητα των μελών ΔΣ, ο κ. Αθανασόπουλος περιέγραψε το πώς αξιολογεί η Eurobank την ατομική καταλληλότητα με βάση συγκεκριμένες αρχές, μεταξύ των οποίων και η ανεξάρτητη βούληση, ενώ η κ. Πετσινάρη διευκρίνισε τα βασικά σημεία ελέγχου της συλλογικής καταλληλότητας του ΔΣ. Από την άλλη, ο κ. Δημητριάδης συζήτησε το ζήτημα της εξεύρεσης των μελών ΔΣ με βάση τις απαιτήσεις του νόμου και τον σχεδιασμό διαδοχής τους.

Στην τρίτη ενότητα, σχετικά με την αξιολόγηση των μελών ΔΣ, ο κ. Αθανασόπουλος έδωσε την οπτική αυτής της προβληματικής στις τράπεζες, διευκρινίζοντας ότι η πιο ενδιαφέρουσα πτυχή είναι η συνεχής αξιολόγηση μέσα σε ένα διαδραστικό περιβάλλον ανάμεσα στον επόπτη και την εταιρεία. Στο ίδιο πλαίσιο, η κ. Πετσινάρη θεωρεί ότι ο ν. 4706/2020 έφερε τομή στον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων, θέτοντας το ΔΣ ως βασικό πυλώνα για την επίτευξη υπεραξίας της επιχείρησης.

Στην τέταρτη ενότητα, σχετικά με την ευθύνη των μελών ΔΣ, ο κ. Αθανασόπουλος αναφέρθηκε στις δυσκολίες που συναντούν τα μέλη ΔΣ τραπεζών, αν και εξήγησε ότι με την ύπαρξη δικλείδων ασφαλείας και οργανωμένης δομής στην εταιρεία η ευθύνη δεν θα πρέπει να προκαλεί ανησυχία στα μέλη ΔΣ. Αντιθέτως, η κ. Πετσινάρη εξέφρασε μια πιο αιρετική άποψη, ειδικότερα αναφορικά με τα εκτελεστικά μέλη, εξηγώντας ότι κατά τη γνώμη της το κριτήριο της ευθύνης με βάση την καλή πίστη και το business judgment rule είναι δύσκολο να σταθμιστεί δικανικά και συχνά φοβίζει τα εκτελεστικά μέλη ΔΣ σχετικά με το κατά πόσον το επιχειρηματικό συμφέρον μπορεί να αποδειχθεί αντικειμενικά σε ενδεχόμενη δικαστική έκβαση. Η κ. Τσίρμπα ολοκλήρωσε το panel, συνοψίζοντας τα συμπεράσματά του και τονίζοντας αυτό που επεσήμανε και η κ. Λαζαράκου στην έναρξη του συνεδρίου, ότι δηλαδή στην εταιρική διακυβέρνηση τη μεγαλύτερη σημασία έχει η ουσιαστική και όχι η τυπική συμμόρφωση. ■

Κλαίρη Λαδά

Παναγιώτης Μαρκέτος

ΆΓΩΓΗ ΚΆΤΆ ΤΗΣ AMAZON

ΓΙΆ ΠΆΡΆΒΙΆΣΗ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ

ΠΡΟΣΤΆΣΙΆΣ ΤΩΝ ΚΆΤΆΝΆΛΩΤΩΝ

Ομαδική αγωγή κατά της Amazon κατατέθηκε στο ομοσπονδιακό δικαστήριο του Σιάτλ, σύμφωνα με την οποία ο κολοσσός του ηλεκτρονικού εμπορίου χρησιμοποιεί αλγόριθμο που παραπλανά τους καταναλωτές. Ειδικότερα, υποστηρίζεται ότι ο αλγόριθμος της Amazon για την επιλογή του τι θα εμφανίζεται στο “Buy Box”, όταν οι αγοραστές αναζητούν προϊόντα, συχνά αποκρύπτει επιλογές με χαμηλότερες τιμές και ταχύτερους χρόνους παράδοσης, παραπλανώντας τους καταναλωτές και ωφελώντας συγκεκριμένους πωλητές. Η αγωγή στηρίζεται στην πρόσφατη αντιμονοπωλιακή υπόθεση κατά της Amazon από την Ομοσπονδιακή Επιτροπή Εμπορίου των ΗΠΑ και 17 πολιτείες, αναφέροντας ότι «ενώ φαινομενικά προσδιορίζει την επιλογή που θα έκαναν οι καταναλωτές εάν εξέταζαν όλες τις διαθέσιμες προσφορές, ο αλγόριθμος Buy Box της Amazon ευνοεί παραπλανητικά τα κέρδη της ίδιας έναντι της ευημερίας των καταναλωτών»

ΣΥΜΦΏΝΙΑ

ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ

ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΤΗΣ ΕΕ

Συμφωνία για την οικονομική διακυβέρνηση της ΕΕ επιτεύχθηκε μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου με στόχο να την καταστήσει σαφέστερη, φιλικότερη προς τις επενδύσεις και πιο προσαρμοσμένη στην κατάσταση κάθε χώρας. Με τους νέους κανόνες, ο δημοσιονομικός έλεγχος γίνεται απλούστερος, οι επενδύσεις στους τομείς προτεραιότητας της ΕΕ συνυπολογίζονται ως προς τις αποκλίσεις και το έλλειμμα ενός κράτους-μέλους, ενώ παράλληλα παρέχεται μεγαλύτερη ελαστικότητα στις δημοσιονομικές υποχρεώσεις. Από την άλλη, δίνεται έμφαση στη διασφάλιση της αξιοπιστίας των κανόνων και τις εγγυήσεις για το έλλειμμα και τη μείωση του χρέους, χωρίς να παρακάμπτεται τόσο η εθνική ευθύνη όσο και η ενσωμάτωση των κοινωνικών προβληματισμών.

Νέες κατευθυντήριες

γραμμές για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης στις εκλογές

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε ότι συντάσσει νέες κατευθυντήριες

γραμμές για την ψευδή πληροφόρηση με στόχο την ενίσχυση και την προστασία της ακεραιότητας των εκλογών. Οι κατευθυντήριες γραμμές καταρτίζονται βάσει του άρθρου 35 της Digital Services Act, το οποίο εξουσιοδοτεί την Επιτροπή και τους συντονιστές ψηφιακών υπηρεσιών των κρατών-μελών να εκδίδουν κατευθυντήριες γραμμές, για να παρουσιάσουν βέλτιστες πρακτικές και να προτείνουν πιθανά μέτρα μετριασμού. Αυτή είναι η πρώτη φορά που εισάγονται κατευθυντήριες γραμμές βάσει του άρθρου 35 και θα εφαρμόζονται σε όλες τις καθορισμένες πολύ μεγάλες επιγραμμικές πλατφόρμες και μηχανές αναζήτησης, προκειμένου να διασφαλιστεί ότι εφαρμόζονται οι βέλτιστες πρακτικές και μέτρα για τον μετριασμό των συστηματικών κινδύνων στις πλατφόρμες που ενδέχεται να απειλήσουν την ακεραιότητα των δημοκρατικών εκλογικών διαδικασιών.

Παρουσιάστηκε το Βιομηχανικό Σχέδιο για την Πράσινη Συμφωνία

Προ ολίγων ημερών παρουσιάστηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Βιομηχανικό Σχέδιο για την Πράσινη Συμφωνία, το οποίο θέτει ως στόχο την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας μηδενικών καθαρών εκπομπών και τη στήριξη της ταχείας μετάβασης προς την κλιματική ουδετερότητα. Φιλοδοξία του σχεδίου είναι να παράσχει ένα πιο υποστηρικτικό περιβάλλον για την επέκταση της ενωσιακής παραγωγικής ικανότητας για τις τεχνολογίες και τα προϊόντα μηδενικών καθαρών εκπομπών, συμπληρώνοντας τις προσπάθειες στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και του REPowerEU. Το σχέδιο στηρίζεται σε τέσσερις πυλώνες: προβλέψιμο και απλουστευμένο ρυθμιστικό περιβάλλον, επιτάχυνση της πρόσβασης σε χρηματοδότηση, βελτίωση των δεξιοτήτων και ανοικτό εμπόριο για ανθεκτικές αλυσίδες εφοδιασμού.

ΤΕΧΝΗΤΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ

ΚΆΙ Η ΕΝΝΟΙΆ ΤΗΣ ΕΦΕΥΡΕΤΙΚΟΤΗΤΆΣ

Το Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας και Εμπορικών Σημάτων των ΗΠΑ (USPTO) δημοσίευσε οδηγίες για τον προσδιορισμό της έννοιας της εφευρετικότητας σε εφευρέσεις που υποστηρίζονται από την τεχνητή νοημοσύνη. Οι κατευθυντήριες γραμμές διευκρινίζουν ότι «ενώ οι εφευρέσεις που υποστηρίζονται από την τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι κατηγορηματικά μη κατοχυρώσιμες με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, η ανάλυση της εφευρετικότητας θα πρέπει να επικεντρώνεται στην ανθρώπινη συμβολή, καθώς τα διπλώματα ευρεσιτεχνίας λειτουργούν, για να δίνουν κίνητρα και να ανταμείβουν την ανθρώπινη εφευρετικότητα». Υπό αυτό το πρίσμα, για να θεωρηθεί εφευρέτης ένα μεμονωμένο άτομο που χρησιμοποιεί σύστημα τεχνητής νοημοσύνης, θα πρέπει να συμβάλει σημαντικά στην εφεύρεση.

ΕΓΚΡΙΘΗΚΆΝ

ΟΙ ΜΕΤΆΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ

ΤΟΥ ΒΆΣΙΚΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ

ΔΙΠΛΩΜΆΤΟΣ ΕΥΡΕΣΙΤΕΧΝΙΆΣ

Η Επιτροπή Νομικών Υποθέσεων (JURI) του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου ενέκρινε προτάσεις που δέχθηκαν έντονες επικρίσεις για τη ρύθμιση των τυποποιημένων βασικών διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας (SEP). Με 13 ψήφους υπέρ, καμία ψήφο κατά και 10 αποχές, οι ευρωβουλευτές συμφώνησαν ότι το Γραφείο Διανοητικής Ιδιοκτησίας της ΕΕ (EUIPO) θα αποκτήσει νέες εξουσίες για τη δημιουργία ενός κέντρου αρμοδιοτήτων, συμπεριλαμβανομένου ενός μητρώου κατόχων SEP, και τη δημιουργία ενός κόμβου συνδρομής για την αδειοδότηση SEP. Το μητρώο προορίζεται να ελέγχει ποια διπλώματα ευρεσιτεχνίας είναι πραγματικά απαραίτητα για ένα συγκεκριμένο πρότυπο και ποια είναι η δίκαιη αμοιβή για τη χρήση ενός τέτοιου διπλώματος ευρεσιτεχνίας, καθώς και να παρέχει βοήθεια στις σχετικές διαπραγματεύσεις μεταξύ εταιρειών. Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, ο κόμβος αδειοδότησης θα λειτουργεί ως «υπηρεσία μιας στάσης για την παροχή δωρεάν κατάρτισης και υποστήριξης σε μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις (ΜμΕ) και νεοσύστατες επιχειρήσεις» με φιλοδοξία τη μείωση των δικαστικών διαμαχών και την αύξηση της διαφάνειας. Ώστόσο, η πρωτοβουλία αυτή έχει δεχθεί και πολλές επικρίσεις, σύμφωνα με τις οποίες υπονομεύει τα κίνητρα των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων να συμμετάσχουν στην ανοικτή συνεργατική ανάπτυξη προτύπων, ενώ ταυτόχρονα αγνοεί την πολύπλοκη σχέση μεταξύ διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και προτύπων.

LAWYER

The Business Magazine

Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2024

Συνιδρύτρια, Managing Partner MSCK Law office

Συνιδρυτής, Managing Partner MSCK Law office

Σύγχρονα χρηματοδοτικά εργαλεία_σελ.20

Οι προκλήσεις στην αγορά εργασίας_σελ.28

Το λιανεμπόριο την εποχή της ακρίβειας_σελ.34

Βιώσιμη εταιρική χρηματοδότηση_σελ.40