Քրիստոսը մեր Փրկիչն է

Է. ՈՒԱՅԹ

ՔՐԻՍ­ՏՈ­ՍԸ ՄԵՐ ՓՐ­ԿԻՉՆ Է

Երևան 2019

ԲՈՎԱՆԴԱԿՈՒԹՅՈՒՆ ՆՐԱ ԱՌԱՔԵԼՈՒԹՅՈՒՆԸ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 ՀԻՍՈՒՍԻ ԾՆՈՒՆԴԸ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18 ՀԻՍՈՒՍԸ ՏԱՃԱՐ Է ԲԵՐՎՈՒՄ. . . . . . . . . . . . . . . . 20 ՄՈԳԵՐԻ ԱՅՑԵԼՈՒԹՅՈՒՆԸ. . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 ՄԱՆԿՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ՄԻՆՉԵՎ ՀԱՍՈՒՆՈՒԹՅՈՒՆ. 26 ՓՈՐՁՈՒԹՅՈՒՆԸ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 ՎԱՂ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆԸ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 ՀԻՍՈՒՍԻ ՈՒՍՈՒՑՈՒՄԸ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34 ԲԱՐԻ ՀՈՎԻՎԸ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 ՀԻՍՈՒՍԻ ՄՈՒՏՔԸ ԵՐՈՒՍԱՂԵՄ. . . . . . . . . . . . . .42 «ԴՐԱՆՑ ՎԵՐ Ա­ՌԵՔ ԱՅՍՏԵՂԻՑ». . . . . . . . . . . . . 46 ԶԱՏԻԿԻ ԸՆԹՐԻՔԸ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .49 ԳԵԹՍԵՄԱՆԻՈՒՄ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 ՄԱՏՆՈՒԹՅՈՒՆՆ ՈՒ ՁԵՐԲԱԿԱԼՈՒԹՅՈՒՆԸ. . . . 56 ԱՆՆԱՅԻ, ԿԱՅԻԱՓԱՅԻ ԵՎ ԱՏՅԱՆԻ ԱՌԱՋ . . . . . 59 ՀՈՒԴԱՆ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 ՊԻՂԱՏՈՍԻ ՄՈՏ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 ՀԵՐՈՎԴԵՍԻ ՄՈՏ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 ԴԱՏԱՊԱՐՏՎԱԾ՝ ՊԻՂԱՏՈՍԻ ԿՈՂՄԻՑ . . . . . . . . 71 ԳՈՂԳՈԹԱ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 ՔՐԻՍՏՈՍԻ ՄԱՀԸ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 79 ՀՈՎՍԵՓԻ ԳԵՐԵԶՄԱՆԻ ՄԵՋ . . . . . . . . . . . . . . . . 82 ՆԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ Է ԱՌԵԼ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 ԳՆԱ ԵՎ ԱՍԱ ԻՄ ԵՂԲԱՅՐՆԵՐԻՆ. . . . . . . . . . . . . 87 ՎԿԱՆԵՐ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 ԱՅԴ ՆՈՒՅՆ ՀԻՍՈՒՍԸ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 ՆՐԱՆՑ ՀԱՄԲԱՐՁՎԱԾ ՏԵՐԸ. . . . . . . . . . . . . . . . . 95

ՆՐԱ ԱՌԱՔԵԼՈՒԹՅՈՒՆԸ Մինչ այս աշ­խարհ գա­լը Հի­սու­սը մեծ թա­գա­վոր էր երկն­ քում, մեծ էր, ինչ­պես Աստ­ված։ Սա­կայն ան­չափ սի­րե­լով այս աշ­խար­հի դժբախտ մարդ­կանց՝ կա­մե­ցավ մի կողմ դնել Իր թա­գա­վո­րա­կան պսա­կը, գե­ղե­ցիկ պատ­մու­ճա­նը և­ ապ­րել երկ­րի վրա որ­պես մարդ­կա­յին ըն­տա­նի­քի մի ան­դամ։ Մենք ան­կա­րող ենք հաս­կա­նալ, թե ինչ­պես Քրիս­տո­սը դար­ձավ մի փոք­րիկ ա­նօգ­նա­կան մա­նուկ։ Նա կա­րող էր աշ­խարհ գալ այն­պի­սի ար­տա­քի­նով, որ նման չլի­նի մարդ­կանց որ­դի­ նե­րին՝ լու­սա­գեղ, բարձ­րա­հա­սակ ու գրա­վիչ: Նա կա­րող էր հիաց­նել նա­յող­նե­րին, բայց դա չէր Աստ­ծո ծրա­գի­րը, ո­րով Նա պետք է հայտն­վեր մարդ­կանց։ Նա պետք է նման լի­ներ մարդ­կա­յին ըն­տա­նի­քի ան­դամ­նե­րին և հ­րեա­կան ցե­ղին, իսկ դի­մագ­ծե­րը նման լի­նեին մարդ­կանց դի­մագ­ծե­րին։ Նա չպետք է այն­քան գե­ղե­ցիկ լի­ներ, որ մար­դիկ մատ­նա­ցույց ա­նեին՝ տար­բե­րե­լով մյուս­նե­րից։ Նա պետք է գար իբրև մարդ­կա­յին ըն­տա­նի­քի մի ան­ դամ՝ մի մարդ, որ կանգ­նե­լու է երկն­քի ու երկ­րի միջև։ Նա պետք է գար՝ զբա­ղեց­նե­լու մար­դու տե­ղը, գրավ դներ Ի­ րեն՝ հօ­գուտ մար­դու՝ վճա­րե­լով մե­ղա­վոր­նե­րի պարտ­քե­ րը։ Նա պետք է ա­նա­րատ կյանք վա­րեր այս երկ­րի վրա և ցույց տար, որ սա­տա­նան ստել է՝ պնդե­լով, թե մարդ­կա­յին ըն­տա­նի­քը ի­րեն է պատ­կա­նում հա­վիտ­յան, և­որ Աստ­ված մար­դուն չի կա­րող փրկել իր ձեռ­քից։ Սկզ­բում մար­դիկ Քրիս­տո­սին տե­սան իբրև մա­նուկ, իբրև ե­րե­խա։ Նրա ծնող­նե­րը շատ աղ­քատ էին, և Նա, բնա­կա­նա­բար, ո­չինչ չու­ներ այս աշ­խար­հում, բա­ցի այն ա­մե­նից, ինչ ու­նեին աղ­քատ­նե­րը։ Նա ան­ցավ բո­լոր այն փոր­ձու­թյուն­նե­րի մի­ջով, ո­րով աղ­քատ­ներն ու ցածր դա­ սա­կար­գի մար­դիկ էին ան­ցել՝ վաղ ման­կու­թյու­նից մինչև պա­տա­նե­կու­թյուն, ե­րի­տա­սար­դու­թյու­նից մինչև չա­փա­ հաս տա­րիք։ 5

Հա­մար­յա եր­կու հա­զար տա­րի ա­ռաջ մի ձայն լսվեց երկն­ քից՝ Աստ­ծո գա­հից, որ ա­սում էր. «Պա­տա­րա­գի և­ ըն­ծա­յի չհա­վա­նե­ցիր, բայց ա­կանջ­ներս բաց ա­րիր, ող­ջա­կեզ ու մեղ­ քի հա­մար պա­տա­րագ չպա­հան­ջե­ցիր. Ա­պա ա­սա­ցի. Ա­հա ես գա­լիս եմ. գրքի տոմ­սում գրված է ինձ հա­մար, քո կամ­քը կա­տա­րել կա­մե­ցա, ով Աստ­վածս և քո օ­րենքն իմ սրտի մեջ է»։ Որ­քան մտա­ծում ենք երկ­րի վրա Քրիս­տո­սի ման­կա­նա­ լու մա­սին, այն­քան այդ թե­ման ա­վե­լի հրա­շա­լի է դառ­նում։ Ինչ­քա­նով է հնա­րա­վոր, որ Բեթ­լե­հե­մի մսու­րի ա­նօգ­նա­կան մա­նու­կը Աստ­ծո Որ­դի լի­նի։ Թե­պետ դա հնա­րա­վոր չէ պատ­ կե­րաց­նել, բայց կա­րող ենք հա­վա­տալ, որ Նա, Ով մեզ հա­ մար աշ­խարհ­ներ ստեղ­ծեց, ա­նօգ­նա­կան մա­նուկ դար­ձավ։ Թեև բարձր էր, քան հրեշ­տակ­նե­րից որևէ մե­կը, թեև մեծ էր, որ­քան երկ­նա­յին գա­հի վրա նստող Հայ­րը, այ­նուա­մե­ նայ­նիվ, Նա մեզ պես մե­կը դար­ձավ։ Նրա մեջ Աստ­ված ու մարդ մեկ դար­ձան, և­ այս ճշմար­տու­թյու­նը հույս է մարդ­ կա­յին դժբախտ ցե­ղի հա­մար։ Քրիս­տո­սին տես­նե­լով մարմ­ նի մեջ՝ մենք Աստ­ծուն ենք տես­նում մարդ­կա­յին բնու­թյան մեջ, տես­նում ենք աստ­վա­ծա­յին փառ­քի լույ­սը՝ Հայր Աստ­ծո բուն պատ­կե­րը։ Վաղ տա­րի­նե­րից սկսած՝ Քրիս­տոսն ապ­րեց ծանր աշ­ խա­տան­քով։ Ե­րի­տա­սարդ տա­րի­նե­րին Նա հոր հետ աշ­ խա­տում էր որ­պես հյուսն՝ ցույց տա­լով, որ աշ­խա­տե­լուց չպետք է ա­մա­չել։ Թե­պետ Նա երկն­քի Թա­գա­վորն էր, սա­ կայն զբաղ­վում էր հա­մեստ ար­հես­տով՝ դրա­նով կշտամ­բե­ լով մարդ­կա­յին էակ­նե­րի ծու­լու­թյու­նը։ Ինչ գոր­ծով էլ զբաղ­ վել է Քրիս­տո­սը, ազ­նիվ ու պատ­վա­վոր է ե­ղել։ Նրանք, ով­քեր ծույլ են, չեն հետևում Քրիս­տո­սի օ­րի­նա­կին, ով մա­ ն­ուկ հա­սա­կից հնա­զան­դու­թյան ու աշ­խա­տա­սի­րու­թյան օ­րի­նակ էր։ Ըն­տա­նե­կան մի­ջա­վայ­րում Նա նման էր արևի հա­ճե­լի շո­ ղի։ Նա սի­րով ու խո­նար­հու­թյամբ հա­վա­տար­մո­րեն կա­տա­ րում էր Իր պար­տա­կա­նու­թյուն­նե­րը: Քրիս­տո­սը մեզ նման մե­կը դար­ձավ, որ բա­րին ա­րա­րի մեզ հա­մար։ Նրա չքա­վոր կյան­քը և տք­նա­ջան աշ­խա­տան­քը կօգ­նի աղ­քատ­նե­րին՝ հաս­կա­նա­լու, որ Քրիս­տո­սը կա­րող է կա­րեկ­ցել ի­րենց: Նա կի­սեց ցածր խա­վի մարդ­կանց դժվա­րու­թյուն­նե­րը։ Փա­ռաց Թա­գա­վորն ապ­րեց ծանր ու չար­քաշ կյան­քով։ 6

Աշ­խար­հի Փր­կի­չը չապ­րեց ե­սա­մոլ բա­վա­կա­նու­թյուն­նե­ րով ու հա­ճույք­նե­րով։ Նրան չգրա­վեց հա­րուս­տի որ­դի լի­նե­ լու կամ բարձր դիրք գրա­վե­լու ու­ղին, որ մար­դիկ փա­ռա­բա­ նեն ու շո­ղո­քոր­թեն Ի­րեն։ Նա կրեց նրանց դժվա­րու­թյուն­նե­ րը, ով­քեր աշ­խա­տում էին ապ­րուստ հայ­թայ­թե­լու հա­մար, և կա­րող էր մխի­թա­րել բո­լոր նրանց, ով­քեր ստիպ­ված էին զբաղ­վել որևէ հա­մեստ ար­հես­տով։ Նրա հոգ­նա­տանջ կյան­քի պատ­մու­թյան մեջ մխի­թա­րու­ թյուն կա, և­ով­քեր ճա­նա­չում են Քրիս­տո­սին, եր­բեք չեն կա­ րող մտա­ծել, թե աղ­քատ­նե­րը ար­ժա­նի են ար­հա­մար­հան­քի, իսկ հա­րուստ­նե­րը ա­վե­լի գե­րա­դա­սե­լի են հա­սա­րակ մարդ­ կան­ցից։ Հի­սու­սի ման­կու­թյան մա­սին գրված է. «Ե­րե­խան էլ ա­ճում էր և զո­րա­նում հո­գով՝ ի­մաս­տու­թյու­նով լցված և Աստ­ծո շնորհ­քը նրա վրա էր»։ Նրա ծնող­նե­րը ա­մեն տա­րի Զատ­կի տո­նին գնում էին Ե­րու­սա­ղեմ, և տաս­ներ­կու տա­րե­կան Հի­ սուսն էլ նրանց հետ գնաց այդ քա­ղա­քը։ Երբ տո­նը ա­վարտ­ վեց, ծնող­նե­րը մի պահ բո­լո­րո­վին մո­ռա­ցել էին Հի­սու­սի մա­ սին։ Նրանք բա­րե­կամ­նե­րի հետ ճա­նա­պարհ ըն­կան դե­պի տուն և չնկա­տե­ցին, որ Հի­սու­սը ի­րենց հետ չէ։ Կար­ծե­ցին, թե Նա ճա­նա­պար­հա­կից­նե­րի հետ է, և մեկ օր ճա­նա­պարհ գնա­լուց հե­տո նկա­տե­ցին, որ Նա ի­րենց հետ չէ։ Վա­խե­նա­ լով, թե որևէ բան է պա­տա­հել, վե­րա­դար­ձան քա­ղաք, և խիստ ան­հանգս­տա­ցած՝ ե­րեք օր ո­րո­նե­ցին Նրան։ «Եվ ե­րեք օ­րից հե­տո ե­ղավ, որ նրան տա­ճա­րի մեջ գտան, վար­դա­պետ­նե­րի մեջ նստած՝ նրանց ա­կանջ էր դնում և նրան­ցից հարց­նում էր»։ Վար­դա­պետ­նե­րը շատ ուս­յալ մար­ դիկ էին, սա­կայն զար­մա­ցել էին, թե ինչ հե­տաքր­քիր հար­ ցեր է տա­լիս Հի­սու­սը, և տե­սան, թե Նա որ­քան լավ է հաս­ կա­նում Աստ­վա­ծա­շուն­չը։ Ծ­նող­նե­րի հա­մար ևս­ անս­պա­սե­ լի էր ի­րենց զա­վա­կին նման ի­րա­վի­ճա­կում գտնե­լը: Հի­սու­սը գի­տեր, որ Աստ­ված հնա­րա­վո­րու­թյուն է տվել Ի­րեն՝ լույս տա­լու նրանց, ով­քեր խա­վա­րի մեջ են, և Նա գոր­ծի էր դնում Իր ողջ զո­րու­թյու­նը՝ վար­դա­պետ­նե­րին և­ ու­սու­ցիչ­նե­րին ճշմար­տու­թյու­նը բա­ցա­հայ­տե­լու հա­մար։ Նա դրդեց այդ մարդ­կանց, որ խո­սեն Աստ­վա­ծաշն­չի տար­բեր հատ­ված­նե­ րի վե­րա­բեր­յալ, ո­րոնք պատ­մում էին Մե­սիա­յի մա­սին, Ում գալստ­յա­նը սպա­սում էին ի­րենք։ Նրանք կար­ծում էին, որ այս դեպ­քում Քրիս­տո­սը պետք է գա մեծ փառ­քով և­ երկ­ 7

րի վրա ա­մե­նա­մեծ ազ­գը դարձ­նի հրեա ժո­ղովր­դին։ Սա­ կայն Հի­սու­սը նրանց հարց­րեց, թե ի՞ն­չը նկա­տի ու­նի Սուրբ Գիր­քը՝ պատ­մե­լով Աստ­ծո Որ­դու խո­նարհ կյան­քի, տա­ռա­ պանք­նե­րի ու վշտե­րի, մերժ­վե­լու ու մահ­վան մա­սին։ Տ­պա­վո­րու­թյունն այն­պի­սին էր, թե Քրիս­տո­սը մա­նու­կի նման օգ­նու­թյուն է ակն­կա­լում նրան­ցից, ով­քեր ա­վե­լին գի­ տեն, բայց Ինքն էր լու­սա­վո­րում նրանց մտքե­րը Իր յու­րա­ քանչ­յուր խոս­քով։ Նա Գր­քե­րը կրկնում էր այն­պես, կար­ծես հա­տուկ լույս էր տա­լիս՝ նրանց ու­շադ­րու­թյու­նը սևե­ռե­լով Աստ­ծո Գա­ռի վրա, որ վեր է առ­նում աշ­խար­հի մեղ­քը։ Մինչ Նա սո­վո­րեց­նում էր մյուս­նե­րին, Նա ինքն էլ գի­տու­թյուն և լույս էր ստա­նում՝ այս աշ­խար­հում Իր ա­ռա­քե­լու­թյան և­ աշ­խա­տան­քի վե­րա­բեր­յալ, քա­նի որ հստակ աս­ված էր թե` Քրիս­տո­սը զար­գա­նում էր ի­մաս­տու­թյամբ: Ի՞նչ դաս կա­րող են քա­ղել այ­սօր­վա ե­րի­տա­սարդ­նե­րը։ Նրանք կա­րող են նման­վել Քրիս­տո­սին՝ ու­սում­նա­սի­րե­լով Աստ­ծո խոս­քը, ստա­նա­լով լույս, ո­րը Սուրբ Հո­գին կտա նրանց, որ ի վի­ճա­կի լի­նեն լույ­սը փո­խան­ցել ու­րիշ­նե­րին։ Երբ նրանք մարդ­կանց սո­վո­րեց­նեն Աստ­ծո շնոր­հի մա­սին ճշմար­տու­թյու­նը, Աստ­ված երկն­քից նոր շնորհ կու­ղար­կի նրանց։ Որ­քան վկա­յեն Քրիս­տո­սի մա­սին, այն­քան ա­վե­լի հստակ կհաս­կա­նան փրկու­թյան ծրա­գի­րը, և Աստ­ծո շնոր­ հը ա­վե­լի ա­ռա­տո­րեն կբնակ­վի նրանց սրտե­րի մեջ։ Ե­թե ե­ րի­տա­սարդ­նե­րը այն­քան խո­նարհ ու հնա­զանդ լի­նեն, որ­ քան մա­նուկ Հի­սուսն էր, նրանք ջա­հա­կիր­ներ կդառ­նան աշ­խար­հի հա­մար։ Ի­մաս­տուն վար­դա­պետ­նե­րին զար­մաց­րել էին մա­նուկ Հի­ սու­սի հար­ցե­րը։ Նրան քա­ջա­լե­րե­լով Աստ­վա­ծա­շունչն ու­ սում­նա­սի­րե­լու հար­ցում՝ ցան­կա­նում էին ի­մա­նալ, թե որ­ քա­նով գի­տի մար­գա­րեու­թյուն­նե­րը։ Ա­հա թե ին­չու նրանք այդ­քան հար­ցեր էին տա­լիս Նրան։ Հով­սեփն ու Մա­րիա­մը նույն­քան զար­մա­ցած էին ի­րենց Որ­դու պա­տաս­խան­նե­րի վրա, որ­քան ի­մաս­տուն­նե­րը։ Մի պահ Մա­րիա­մը՝ Հի­սու­սի մայ­րը, մո­տե­ցավ Որ­դուն և հարց­րեց. «Որդ­յակ, ին­չո՞ւ հա­մար մեզ այս­պես ա­րիր, ա­հա, հայրդ և­ ես ցա­վե­լով ո­րո­նում էին քեզ»։ Հե­տո աստ­վա­ծա­ յին մի լույս փայ­լեց Հի­սու­սի դեմ­քին, երբ Նա բարձ­րաց­րեց Իր ձեռ­քը և­ ա­սաց. «Ին­չո՞ւ հա­մար էիք ինձ ո­րո­նում, դուք չգի­տեի՞ք, թե պետք է, որ ես իմ Հոր տա­նը լի­նեմ։ Եվ նրանք 8

չհաս­կա­ցան այն խոս­քը, որ նրանց հետ խո­սեց»։ Նրանք չգի­տեին՝ ի­րա­կա­նում Հի­սուսն ինչ է ակ­նար­կում այդ խոս­ քե­րով, բայց գի­տեին, որ Նա որ­դի է, ով պիտք է հնա­զանդ­վի ի­րենց։ Թեև Նա Աստ­ծո Որ­դի էր, սա­կայն են­թարկ­վե­լով Իր ծնող­նե­րին՝ գնաց Նա­զա­րեթ։ Թե­պետ մայ­րը չհաս­կա­ցավ Նրա խոս­քե­րի ի­մաս­տը, բայց չմո­ռա­ցավ դրանք և «այս բո­ լո­րը պա­հում էր իր սրտում»։ Երբ Հի­սու­սը տաս­ներ­կու տա­րե­կան էր, մար­դիկ տե­սան, որ Սուրբ Հո­գին հանգ­չում է Նրա վրա։ Նա ինչ-որ չա­փով զգում էր Իր ա­ռա­քե­լու­թյան բե­ռը, ո­րի հա­մար ե­կել էր մեր աշ­խար­հը։ Նրա հո­գին արթ­նա­ցավ՝ գոր­ծե­լու հա­մար։ Նա օգ­նեց նրանց՝ հաս­կա­նա­լու մար­գա­րեու­թյուն­նե­րի ճշմա­ րիտ նշա­նա­կու­թյու­նը, և ցույց տվեց, թե որն է Մե­սիա­յի ա­ ռա­քե­լու­թյունն ու գոր­ծը։ Հրեա ժո­ղո­վուր­դը սխալ կար­ծիք ու­ներ Մե­սիա­յի ու Նրա գոր­ծու­նեու­թյան վե­րա­բեր­յալ։ Նրանք կար­ծում էին, որ երբ Քրիս­տո­սը գա ի­րենց օ­րե­րում, պետք է մեծ ու հրա­շա­լի գոր­ ծեր կա­տա­րի, պետք է ի­րենց բարձ­րաց­նի մյուս բո­լոր ժո­ղո­ վուրդ­նե­րից։ Նրանք փնտրում էին այն փառ­քը, ո­րը պետք է երևար Քրիս­տո­սի երկ­րորդ գալստ­յան ժա­մա­նակ, ո­րով­ հետև Աստ­վա­ծա­շուն­չը չէին ու­սում­նա­սի­րել հա­մա­պա­տաս­ խան ձևով՝ հաս­կա­նա­լու, որ ա­ռա­ջին ան­գամ Նա պետք է գա ա­ռա­վել խո­նարհ ու հնա­զանդ կեր­պա­րով։ Իսկ Հի­սու­սը նրանց հարց­նում էր այն Գր­քե­րի մա­սին, ո­րոնք խո­սում էին Իր ա­ռա­ջին հայտ­նու­թյան մա­սին, և­ո­րոնք լու­սա­վո­րում էին նրանց մտքե­րը, ով­քեր կա­մե­նում էին ըն­դու­նել ճշմար­տու­ թյու­նը։ Մինչ աշ­խարհ գա­լը Նա այս մար­գա­րեու­թյուն­նե­րը տվել էր Իր ծա­ռա­նե­րին, ով­քեր գրի էին ա­ռել դրանք: Այժմ, երբ Նա ու­սում­նա­սի­րում էր Աստ­վա­ծա­շուն­չը, Սուրբ Հո­գին հի­ շեց­նում էր այն մեծ գոր­ծի մա­սին, որ Նա պետք է կա­տա­րի երկ­րի վրա։ Որ­քան ա­ճում էր ճա­նա­չո­ղու­թյան մեջ, այն­քան ի­մա­ցա­ծը փո­խան­ցում էր ու­րիշ­նե­րին։ Թե­պետ Նա ա­վե­լի ի­մաս­տուն էր, քան բո­լոր ուս­յալ մար­դիկ, սա­կայն չէր հպար­տա­նում, այլ կա­տա­րում էր Իր հա­մեստ գոր­ծը՝ օգ­նե­լով ըն­տա­նի­քին։ Թեև վար­դա­պետ­նե­րը հիա­ցած էին Նրա ի­մաս­տու­թյամբ, բայց Նա հնա­զանդ­վեց Իր ծնող­նե­րին, վաս­տա­կեց սե­փա­ կան ձեռ­քե­րով, ինչ­պես կվար­վեր ցան­կա­ցած աշ­խա­տա­սեր 9

մարդ։ Հի­սու­սի մա­սին աս­ված է, որ Նա «զար­գա­նում էր ի­ մաս­տու­թյու­նով և հա­սա­կով և շ­նորհ­քով՝ Աստ­ծո և մարդ­ կանց մոտ»։ Օ­րե­ցօր Նա ա­վե­լի հստակ էր գի­տակ­ցում, որ աշ­խարհ է ե­ կել ե­զա­կի ա­ռա­քե­լու­թյամբ, սա­կայն դա ա­ռիթ չէր՝ հրա­ժար­ վե­լու ա­մե­նա­հա­սա­րակ պար­տա­կա­նու­թյուն­նե­րից։ Ինչ­պես բո­լոր հա­մեստ ըն­տա­նիք­նե­րի ե­րե­խա­ներն ու ե­րի­տա­սարդ­ նե­րը, Նա սի­րով էր կա­տա­րում Իր ա­ռօր­յա գոր­ծե­րը, քա­նի որ գի­տեր, թե ինչ է նշա­նա­կում ճնշող աղ­քա­տու­թյու­նը։ Նա հաս­կա­նում էր, թե ինչ փոր­ձու­թյուն­ներ են կրում ե­րե­խա­ նե­րը, քա­նի որ Ինքն էլ մաս­նա­կից ե­ղավ նրանց վշտե­րին ու նե­ղու­թյուն­նե­րին։ Ա­մուր ու հաս­տա­տուն էր Նրա նպա­տա­կը՝ գոր­ծել ար­դա­ րու­թյուն։ Շա­տերն էին փոր­ձում սադ­րել Նրան, սա­կայն Նա եր­բեք չմե­ղան­չեց և չն­չին չա­փով չշեղ­վեց ճշմար­տու­թյան և­ ար­դա­րու­թյան ճա­նա­պար­հից։ Նա միշտ հնա­զանդ էր Իր ծնող­նե­րին՝ կա­տա­րե­լով հանձ­նա­րար­ված յու­րա­քանչ­յուր պար­տա­կա­նու­թյուն։ Նա չու­նե­ցավ ան­հոգ ու զվարթ ման­ կու­թյուն կամ ե­րի­տա­սար­դու­թյուն։ Նրա ան­խար­դախ ու շի­տակ կյան­քը զայ­րույթ ու նա­խանձ էր բոր­բո­քում եղ­բայր­ նե­րի մեջ, գրգռում նրանց։ Վեր­ջին­ներս վրդով­վում էին, որ Նա չի մաս­նակ­ցում ի­րենց չար գոր­ծե­րին։ Ըն­տա­նե­կան մի­ջա­վայ­րում Նա կեն­սա­խինդ էր, բայց ոչ աղմ­կա­րար։ Նա մեկն էր, ով ու­զում է սո­վո­րել։ Բնու­թյու­նը Նրա բերկ­րան­քի աղբ­յուրն էր, Աստ­ված՝ Նրա Ու­սու­ցի­չը։ Նույ­նիսկ ման­կու­թյան տա­րի­նե­րին Հի­սու­սը տե­սավ, որ մար­դիկ չեն ապ­րում Աստ­վա­ծաշն­չի պատ­վի­րան­նե­րի հա­մա­ ձայն։ Նա ու­սում­նա­սի­րում էր Աստ­վա­ծա­շուն­չը և հետևում Աստ­ծո խոս­քի պարզ հրա­հանգ­նե­րին ու ճա­նա­պարհ­նե­րին, իսկ երբ մար­դիկ մե­ղադ­րում էին Ի­րեն՝ խո­նարհ ու հա­սա­ րակ լի­նե­լու հա­մար, Նա ցույց էր տա­լիս Աստ­ծո խոս­քը։ Եղ­բայր­նե­րը մե­ղադ­րում էին Հի­սու­սին, թե իբր Նա Ի­րեն բարձր է դա­սում ժո­ղովր­դի քա­հա­նա­նե­րից ու իշ­խան­նե­րից և գե­րագ­նա­հա­տում է Իր ար­ժա­նիք­նե­րը։ Հի­սու­սը այդ­պես էլ գի­տեր, որ ե­թե հնա­զանդ­վի Աստ­ծո խոս­քին, խնդիր­ներ կու­նե­նա եղ­բայր­նե­րի հետ և հաշ­տու­թյուն ու ան­դորր չի գտնի ըն­տա­նի­քում։ Ա­ճե­լով ի­մաս­տու­թյամբ՝ Նա տես­նում էր, որ մար­դիկ մե­ ծա­պես մո­լոր­ված են, քա­նի որ հետևում են մարդ­կանց 10

հրա­հանգ­նե­րին՝ փո­խա­նակ հնա­զանդ­վե­լու Աստ­ծո պատ­ վի­րան­նե­րին։ Ան­կեղ­ծու­թյու­նը, հա­վա­տար­մու­թյունն ու ան­ կեղծ բա­րե­պաշ­տու­թյու­նը վե­րա­նում էին երկ­րի ե­րե­սից։ Նա տես­նում էր, որ մարդ­կանց՝ Աստ­ծուն երկր­պա­գե­լու հիմ­քը ձևա­կան ա­րա­րո­ղու­թյուն­ներն են, իսկ դրանք ոչ մի օ­գուտ չեն կա­րող տալ և խա­ղա­ղու­թյուն ու հանգս­տու­թյուն չեն պարգևի: Նրանք ան­տե­սում էին սուրբ ճշմար­տու­թյուն­նե­ րը, ո­րոնք էլ պետք է ար­ժե­քա­վո­րեին ի­րենց ծա­ռա­յու­թյու­ նը։ Մար­դիկ ան­կա­րող էին հաս­կա­նալ, թե ինչ է հո­գու ա­ զա­տու­թյու­նը, ո­րով­հետև ճշմար­տու­թյամբ չէին ծա­ռա­յում Աստ­ծուն։ Միշտ չէ, որ Հի­սու­սը լուռ հա­մա­ձայ­նում էր այս ա­նար­ժեք ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րին, Նա հա­ճախ էր ա­սում ժո­ղովր­դին, որ շեղ­վում են ճշմա­րիտ ու­ղուց։ Քա­նի որ Նա անվ­րեպ զա­նա­ զա­նում էր ճիշտն ու սխա­լը, եղ­բայր­նե­րը բար­կա­նում էին: Նրանք այն կար­ծի­քին էին, որ քա­հա­նա­նե­րի խոս­քը պետք է ըն­դուն­վի այն­պի­սի սրբու­թյամբ, ինչ­պես Աստ­ծո պատ­վե­րը։ Սա­կայն Հի­սուսն Իր խոս­քով և­օ­րի­նա­կով սո­վո­րեց­նում էր, որ մար­դիկ պար­տա­վոր են Աստ­ծուն երկր­պա­գել այն­պես, ինչ­պես Նա է պատ­վի­րել, և­ ոչ թե հետևեն ծի­սա­կա­տա­րու­ թյուն­նե­րին, ո­րոնք պար­տադր­վում են մարդ­կանց։ Հի­սու­սի եղ­բայր­նե­րը վրդով­վում էին, քա­նի որ Նա ա­վե­լի շատ հետևում էր Աստ­ծո խոս­քին, քան ու­սու­ցիչ­նե­րի վար­ դա­պե­տու­թյա­նը կամ մարդ­կանց սո­վո­րույթ­նե­րին։ Քա­հա­ նա­ներն ու փա­րի­սե­ցի­ներն էլ էին զայ­րա­նում, քա­նի որ այս ե­րե­խան չէր ըն­դու­նում մարդ­կա­յին բա­ցա­հայ­տում­նե­րը, սկզբունք­ներն ու սո­վո­րույթ­նե­րը։ Նրանք կար­ծում էին, թե Նա ան­չափ ան­հար­գա­լից է ի­րենց կրո­նի և վար­դա­պետ­նե­րի հան­դեպ, ով­քեր հիմ­նել են այս ծա­ռա­յու­թյուն­նե­րը։ Հի­սու­ սը վստա­հա­բար ա­սում էր, որ Ին­քը պետք է ու­շադ­րու­թյան ար­ժա­նաց­նի Աստ­ծո բե­րա­նից դուրս ե­կած յու­րա­քանչ­յուր խոսք, իսկ նրանք պար­տա­վոր են Աստ­վա­ծաշն­չով ցույց տալ, թե որ­տեղ է սխալ­վում Ին­քը։ Մարդ­կա­յին խոս­քը վեր դա­սե­լով Աստ­ծո խոս­քից՝ քա­հա­նա­նե­րը պատ­ճառ էին դառ­ նում, որ մար­դիկ, Աստ­ծուն ըն­դու­նե­լու փո­խա­րեն, հնա­ զանդ­վեն մարդ­կա­յին պատ­վի­րան­նե­րին։ Վար­դա­պետ­նե­րը գի­տեին, որ Սուրբ Գր­քում չկա մի այն­ պի­սի բան, որ պաշտ­պա­նի ի­րենց, ո­րով կա­րո­ղա­նան ճնշում գոր­ծադ­րել՝ Նրան պար­տադ­րե­լով ի­րենց սո­վո­րույթ­նե­րը։ 11

Նրանք գի­տեին, որ Նա ի­րեն­ցից ա­վե­լի լավ է հաս­կա­նում հոգևոր բա­նե­րը և­ ա­նա­րատ կյան­քով է ապ­րում, բայց տա­ կա­վին բար­կա­ցած էին Նրա վրա, քա­նի որ Նա չէր բռնա­նում Իր խղճմտան­քի վրա՝ նրանց թե­լադ­րան­քին հնա­զանդ­վե­լու հա­մար։ Չ­կա­րո­ղա­նա­լով հա­մո­զել, որ Նա մարդ­կա­յին սո­ վո­րույթ­նե­րը ըն­դու­նի որ­պես սրբու­թյուն, նրանք ե­կել էին Հով­սե­փի ու Մա­րիա­մի մոտ և բո­ղո­քել, թե Հի­սու­սի դիր­քո­ րո­շու­մը սխալ է ի­րենց սո­վո­րույթ­նե­րի ու ա­վան­դու­թյուն­նե­ րի հան­դեպ։ Հի­սու­սը գի­տեր, թե ինչ է նշա­նա­կում, երբ ըն­տա­նի­քը կրո­նա­կան դա­վա­նան­քի հար­ցում միա­բան չէ Իր հետ։ Նա սի­րում էր խա­ղա­ղու­թյուն և ցան­կա­նում էր, որ սեր ու վստա­հու­թյուն լի­նի ըն­տա­նի­քի ան­դամ­նե­րի միջև, բայց գի­տեր նաև, թե ինչ է նշա­նա­կում զրկվել նրանց սի­րուց։ Նա տա­ռա­պում էր կշտամ­բան­քի ու պար­սա­վան­քի պատ­ ճա­ռով, քա­նի որ ու­ղիղ ըն­թացք էր ընտ­րել և հե­ռու էր մեղ­ քից, ան­կախ նրա­նից, թե ինչ­պես էին վար­վում ու­րիշ­նե­րը: Նա ապ­րում էր Ե­հո­վա­յի պատ­վի­րան­նե­րի հա­մե­մատ, իսկ եղ­բայր­նե­րը կշտամ­բում էին, ո­րով­հետև Նա օ­տա­րա­ցել էր այն ա­վան­դույթ­նե­րից, որ սո­վո­րեց­նում էին վար­դա­պետ­ նե­րը՝ մար­դու խոս­քը Աստ­ծո խոս­քից վեր դա­սե­լով, ո­րով­ հետև ա­վե­լի սի­րում էին մարդ­կա­յին փառ­քը, քան աստ­վա­ ծա­յի­նը։ Սուրբ Գիր­քը Հի­սու­սի մշտա­կան ու­սում­նա­սի­րու­թյան ա­ռար­կան էր, և­ երբ դպիր­ներն ու փա­րի­սե­ցի­նե­րը փոր­ձե­ ցին ստի­պել, որ ըն­դու­նի ի­րենց վար­դա­պե­տու­թյուն­նե­րը, հա­մոզ­վե­ցին, որ Նա պատ­րաստ է ի­րենց դեմ դուրս գալ Աստ­ծո խոս­քով, և­ ոչ մի կերպ չկա­րո­ղա­ցան հա­մո­զել, որ ի­րենք ճիշտ են։ Թվում էր՝ Նա գի­տի Սուրբ Գիր­քը սկզբից մինչև վերջ և­ այն­պես էր կրկնում, որ նրա ճշմա­րիտ նշա­ նա­կու­թյու­նը լու­սա­բան­վում Էր։ Նրանք ա­մո­թով էին մնում, քա­նի որ այս փոք­րիկ մա­նու­կը ա­վե­լին գի­տեր, քան ի­րենք։ Այ­նուա­մե­նայ­նիվ, պա­հան­ջում էին, որ Նա հնա­զանդ­վի ի­ րենց և չ­հա­կա­ռակ­վի ե­կե­ղե­ցու հրա­հանգ­նե­րին։ Նրանք ա­ սում էին, որ Սուրբ Գր­քի մեկ­նա­բա­նու­թյու­նը ի­րենց գործն է, իսկ Նա պար­տա­վոր է ըն­դու­նել այն։ Նրանք բար­կա­նում էին, ո­րով­հետև այս մա­նու­կը հա­մար­ձակ­վում էր կաս­կա­ծել ի­րենց խոս­քին, մինչ­դեռ ի­րենց կո­չումն էր՝ ու­սում­նա­սի­րել և բա­ցատ­րել Սուրբ Գիր­քը։ 12

Դպիր­նե­րը, վար­դա­պետ­ներն ու փա­րի­սե­ցի­նե­րը չէին կա­ րող Հի­սու­սին ստի­պել, որ շրջվի Աստ­ծո խոս­քից և հետևի մարդ­կա­յին ա­վան­դույթ­նե­րին, սա­կայն կա­րող էին ազ­դել Նրա եղ­բայր­նե­րի վրա, ով­քեր ան­տա­նե­լի կդարձ­նեին Նրա կյան­քը։ Եղ­բայր­նե­րը սպառ­նա­ցին, ցան­կա­ցան հար­կադ­ րել Նրան, որ հետ դառ­նա սխալ ըն­թաց­քից, սա­կայն Նա հրա­ժար­վեց՝ Սուրբ Գիր­քը դարձ­նե­լով Ի­րեն ղե­կա­վա­րող սկզբուն­քը։ Այն պա­հից, երբ ծնող­նե­րը Նրան գտան տա­ճա­րի մեջ՝ վար­դա­պետ­նե­րի հետ խո­սակ­ցե­լիս, նրանք չկա­րո­ղա­ցան հաս­կա­նալ Նրա վար­քա­գի­ծը։ Որ­պես անձ­նա­վո­րու­թյուն՝ լի­նե­լով մեղմ ու խա­ղաղ, Նա շատ մե­կու­սի էր թվում։ Հնա­ րա­վո­րու­թյան դեպ­քում միայ­նակ գնում էր դե­պի դաշ­տերն ու լեռ­նե­րը՝ Ա­րար­չի հետ հա­ղոր­դակց­վե­լու հա­մար։ Երբ վեր­ջաց­նում էր ա­նե­լի­քը, զբոս­նում էր լճա­փին, ան­տա­ռի ծա­ռե­րի մեջ, կա­նաչ հո­վիտ­նե­րում, որ­տեղ կա­րող էր մտա­ ծել Աստ­ծո մա­սին, և­ա­ղոթ­քով Նրա հո­գին բարձ­րա­նում էր դե­պի եր­կինք։ Այս­պես անց­կաց­նե­լով ժա­մա­նա­կը՝ Նա վե­րա­դառ­նում էր տուն՝ կրկին անց­նե­լու իր կյան­քի հա­մեստ պար­տա­կա­նու­ թյուն­նե­րին և բո­լո­րին օ­րի­նակ ծա­ռա­յե­լու, ինչ­պես մի համ­ բե­րա­տար աշ­խա­տող։ Հի­սու­սը սի­րում էր ե­րե­խա­նե­րին, և Նրա ներ­կա­յու­թյու­նը միշտ հա­ճե­լի էր նրանց։ Նույ­նիսկ ման­կա­կան տա­րի­նե­րին Նա հոգ էր տա­նում աղ­քատ­նե­րի և կա­րի­քա­վոր­նե­րի մա­սին։ Ա­մե­նաքն­քուշ, նուրբ ու խո­նարհ ձևով Նա կա­մե­նում էր գո­ հաց­նել բո­լոր նրանց, ում հետ շփվում էր։ Թեև հեզ ու հնա­ զանդ էր, սա­կայն ոչ ոք չէր կա­րող Նրան ուղ­ղոր­դել՝ ա­նե­լու որևէ քայլ՝ հա­կա­ռակ Աստ­ծո խոս­քին։ Ո­մանք հիա­նում էին Նրա բնա­վո­րու­թյան կա­տա­րե­լու­ թյամբ և միշտ աշ­խա­տում էին Նրա հետ լի­նել։ Բայց նրանք, ով­քեր մարդ­կա­յին գա­ղա­փար­նե­րը ա­վե­լի էին գե­րա­դա­սում, քան Աստ­ծո խոս­քը, հե­ռա­նում էին ու խույս տա­լիս Հի­սու­սի ըն­կե­րակ­ցու­թյու­նից։ Իր ման­կու­թյան և պա­տա­նե­կու­թյան ամ­բողջ ըն­թաց­քում Նրա բնա­վո­րու­թյու­նը նույն­քան կա­ տար­յալ էր, որ­քան հե­տա­գա ողջ կյան­քում։ Երբ Հի­սու­սը նա­յեց այն զո­հա­բե­րու­թյուն­նե­րին, որ բեր­վել էին տա­ճար, Սուրբ Հո­գին սո­վո­րեց­րեց, որ Նրա կյանքն էլ պետք է զո­հա­բեր­վի աշ­խար­հի հա­մար։ Նա մե­ծա­ցավ, ինչ­ 13

պես մի զգա­յուն բույս՝ մե­կու­սա­ցած հո­վիտ­նե­րի ու բլուր­նե­ րի մեջ, այլ ոչ մեծ ու աղմ­կոտ քա­ղա­քում՝ լի խառ­նաշ­փո­թու­ թյամբ ու պայ­քա­րով։ Կ­յան­քի վաղ տա­րի­նե­րին Նրան ա­ռաջ­նոր­դում էին երկ­ նա­յին հրեշ­տակ­նե­րը, մինչ­դեռ Նրա կյան­քը մի եր­կա­րատև պայ­քար ե­ղավ խա­վա­րի ու­ժե­րի դեմ։ Սա­տա­նան հե­տապն­ դում էր Նրան՝ ա­մեն կերպ փոր­ձե­լով գայ­թակ­ղել ու կա­շա­ ռել։ Նա դրդում էր, որ մար­դիկ սխալ հաս­կա­նան Հի­սու­սի խոս­քե­րը, որ չկա­րո­ղա­նան ըն­դու­նել փրկու­թյու­նը, որ բե­րել էր նա ի­րենց հա­մար։ Թե´ ըն­տա­նի­քի ան­դամ­նե­րը, թե´ օ­ տար­նե­րը հա­կա­ռակ­վում էին Նրան՝ ոչ այն պատ­ճա­ռով, որ չա­րա­գործ էր, այլ որ մա­քուր էր ա­մեն տե­սակ մեղ­քե­րից ու ա­րատ­նե­րից, և­ իր կյան­քով դա­տա­պար­տում էր բո­լոր տե­ սա­կի խար­դախ ու պիղծ գոր­ծե­րը։ Նա Իր մե­ծա­գույն եր­ջան­կու­թյու­նը գտնում էր բնու­թյան և­ այն ա­րա­րող Աստ­ծո հետ հա­ղոր­դակց­վե­լու մեջ։ Նա հա­ վա­տար­մո­րեն հնա­զանդ­վում էր Աստ­ծո պատ­վի­րան­նե­րին, ո­րով մե­ծա­պես տար­բեր­վում էր Իր շրջա­պա­տի մարդ­կան­ ցից, որ ան­տե­սում էին Աստ­ծո խոս­քը։ Նրա ան­բիծ կյան­քը կշտամ­բանք էր, և շա­տե­րը խույս էին տա­լիս Նրա ներ­կա­ յու­թյու­նից։ Կա­յին մար­դիկ, ով­քեր ձգտում էին Նրա ներ­կա­ յու­թյան մեջ լի­նել, ո­րով­հետև խա­ղա­ղու­թյուն էին գտնում այն­տեղ, որ­տեղ Նա էր։ Լի­նե­լով հե­զա­բա­րո՝ եր­բեք վի­ճա­բա­ նու­թյամբ չէր պաշտ­պա­նում Իր ի­րա­վունք­նե­րը։ Եղ­բայր­նե­րի ա­տե­լու­թյունն ու քա­մահ­րան­քը վկա­յում էր այն մա­սին, որ չեն հա­վա­տում Նրան։ Ըն­տա­նե­կան կյան­ քում, որ­տեղ պետք է խա­ղա­ղու­թյուն գտներ, Նա վի­ճա­բա­ նու­թյուն, խանդ ու նա­խանձ գտավ։ Նա սի­րում էր եղ­բայր­ նե­րին, սա­կայն նրանք ան­տա­նե­լիո­րեն դժվա­րաց­նում էին Նրա գոր­ծե­րը, քա­նի որ Նա այն­քան հնա­զանդ էր ու չէր տրտնջում։ Նա ո´չ տ­կա­րա­ցավ, ո´չ­ էլ վհատ­վեց։ Նա ապ­ րեց՝ վեր կանգ­նե­լով Իր կյան­քի դժվա­րու­թյուն­նե­րից, Աստ­ ծուց բխող լույ­սի մեջ։ Նա համ­բե­րու­թյամբ էր կրում վի­րա­ վո­րան­քը, և Նրա մարդ­կա­յին բնու­թյու­նը օ­րի­նակ դար­ձավ բո­լոր ե­րե­խա­նե­րի ու ե­րի­տա­սարդ­նե­րի հա­մար։ Քրիս­տո­սը մե­ծա­գույն հար­գանք ու սեր էր տա­ծում Իր մոր նկատ­մամբ։ Չ­նա­յած վեր­ջինս հա­ճախ էր պնդում ու փոր­ ձում հա­մո­զել, որ Նա հաշ­վի առ­նի եղ­բայր­նե­րի կամ­քը, բայց մոր հան­դեպ նվիր­վա­ծու­թյու­նը եր­բեք չնվա­զեց դրա­նից։ Եղ­ 14

բայր­նե­րը չկա­րո­ղա­ցան ստի­պել Նրան, որ փո­խի Իր կյան­քի սո­վո­րույթ­նե­րը։ Նա գի­տեր, որ Աստ­ծո կամքն է դրսևոր­վում աղ­քատ­նե­րի, տանջ­ված­նե­րի ու դժբախտ­նե­րի հան­դեպ կա­ րեկ­ցան­քի ու քնքշու­թյան մեջ, և դա օրհ­նու­թյուն է: Նա ջա­ նում էր մեղ­մաց­նել ինչ­պես մարդ­կանց, այն­պես էլ ան­լե­զու կեն­դա­նի­նե­րի տան­ջանք­նե­րը։ Մա­րիա­մը շատ ան­հանգս­տա­ցավ, երբ վար­դա­պետ­նե­րը նրա մոտ ե­կան՝ Հի­սու­սից բո­ղո­քե­լու, սա­կայն խա­ղա­ղու­ թյուն և վս­տա­հու­թյուն ի­ջավ նրա տագ­նա­պա­հար հո­գուն, երբ Որ­դին ցույց տվեց մո­րը, թե ինչ է ա­սում Սուրբ Գիր­քը Իր վար­վե­լա­կեր­պի մա­սին։ ­Քա­նի որ եղ­բայր­նե­րը չէին հա­վա­ տում, որ Նա Աստ­ծո կող­մից է ու­ղարկ­ված, ո­րոշ ժա­մա­նակ մայ­րը երկ­բա­յու­թյան մեջ էր, սա­կայն տե­սա­ծը բա­վա­կան էր՝ հա­մոզ­վե­լու, որ Նա աստ­վա­ծա­յին բնա­վո­րու­թյուն ու­նի։ Նա տե­սավ, որ Հի­սու­սը Իր կյանքն է տա­լիս ու­րիշ­նե­րի հա­ մար, օգ­նում մարդ­կանց, ինչ պա­րա­գա­յում էլ լի­նեն նրանք։ Մայ­րը նկա­տում էր, թե ինչ­պես է Նա Աստ­ծո և մարդ­կանց ա­ռաջ զար­գա­նում ի­մաս­տու­թյամբ և շ­նորհ­քով։ Նրա կյան­քը նման էր թթխմո­րի, որ գոր­ծում էր հա­սա­րա­ կու­թյան մեջ։ Ան­մեղ ու ա­նա­րատ՝ Նա քայ­լում էր ան­միտ­նե­ րի, ան­հոգ­նե­րի, ան­կիրթ­նե­րի ու մեղ­սա­գործ­նե­րի մեջ։ Նա շփվում էր ա­նի­րավ մաք­սա­վոր­նե­րի, ան­խո­հեմ ա­նա­ռակ­ նե­րի, ա­նար­դար սա­մա­րա­ցի­նե­րի, հե­թա­նոս զին­վոր­նե­րի, կո­պիտ գյու­ղա­ցի­նե­րի և խառ­նափն­թոր բազ­մու­թյան հետ։ Նա­յում էր նրանց՝ կա­րեկ­ցու­թյամբ ու սի­րով լի։ Նա Ինքն էր գնում նրանց մոտ՝ ոչ թե վհա­տեց­նե­լու և դա­տա­պար­տե­լու, այլ դա­սեր տա­լու, ո­րոնք կյան­քի հոտ կլի­նեին դե­պի կյանք նրանց հա­մար, ով­քեր կհա­վա­տա­յին։ Յու­րա­քանչ­յուր մարդ մեծ ար­ժեք էր Նրա հա­մար: Նա սո­ վո­րեց­նում էր, որ մար­դիկ գնա­հա­տեն ի­րենց տրված ան­գին տա­ղանդ­ներն ու շնորհ­քը, որ ճիշտ օգ­տա­գործ­վե­լու դեպ­ քում դրանք կբարձ­րաց­նեն և կազն­վաց­նեն ի­րենց ու հա­վի­ տե­նա­կան գան­ձեր կա­պա­հո­վեն։ Իր անձ­նա­կան օ­րի­նա­կով ու բնա­վո­րու­թյամբ Նա սո­վո­ րեց­նում էր, որ կյան­քի յու­րա­քանչ­յուր րո­պեն թանկ է, այն­ պի­սի ժա­մա­նակ, երբ պետք է հա­վի­տե­նա­կա­նու­թյան հա­ մար սերմ ցա­նել: Ման­կու­թյու­նից մինչև հա­սու­նու­թյուն՝ Իր ողջ կյան­քի ըն­թաց­քում, Նա կի­րա­ռեց Աստ­ծո օ­րեն­քի սկզբուն­քը։ Նա Իր կյան­քում խու­սա­փում էր բո­լոր ու­նայ­ 15

նու­թյուն­նե­րից և սո­վո­րեց­նում, որ կյան­քը պետք է պահ­պա­ նել որ­պես գանձ և­ օգ­տա­գոր­ծել սուրբ նպա­տակ­նե­րի հա­ մար։ Նա սո­վո­րեց­նում էր, որ բնա­վո­րու­թյու­նը թան­կար­ժեք է, և կյան­քի յու­րա­քանչ­յուր րո­պեն պետք է անց­կաց­նել Աստ­ ծո ծա­ռա­յու­թյան մեջ: Ինչ­պես աղն է մթեր­քը պահ­պա­նում փչա­նա­լուց, այն­պես էլ հա­սա­րա­կու­թյու­նը պետք է պահ­ պան­վի բա­րո­յա­կան ա­պա­կա­նու­թյու­նից։ Քրիս­տո­սը ոչ մի մար­դու կող­քով չէր անց­նում որ­պես ա­նար­ժեք ու ան­հույս մե­կի, այլ փոր­ձում էր բժշկել յու­րա­քանչ­յուր հո­գու, ով օգ­ նու­թյան կա­րիք ու­ներ։ Որ­տեղ էլ Նա գտնվեր, մի դաս ու­ներ տա­լու, ո­րը պատ­ շաճ էր տվյալ ժա­մա­նա­կի ու հան­գա­ման­քի հա­մար։ Նա ձգտում էր հույ­սով ոգևո­րել ան­կիրթ ու ան­հու­սա­լի մարդ­ կանց՝ բա­ցատ­րե­լով, որ նրանք էլ կա­րող են դառ­նալ ան­մեղ ու ա­նա­րատ և ձեռք բե­րել քրիս­տո­սան­ման բնա­վո­րու­թյուն։ Նրանք կա­րող են դառ­նալ Աստ­ծո զա­վակ­ներ, ան­գամ, ե­թե ապ­րում են չար մարդ­կանց մեջ, և կա­րող են այս աշ­խար­ հում փայ­լել լույ­սի նման։ Սա էր պատ­ճա­ռը, որ շատ շա­տե­ րը ու­րա­խու­թյամբ էին լսում Նրան։ Դեռևս ման­կու­թյու­նից՝ Նա աշ­խա­տեց ու­րիշ­նե­րի հա­մար՝ թույլ տա­լով, որ Իր լույ­սը փայ­լի այս աշ­խար­հի բա­րո­յա­կան խա­վա­րի մեջ։ Ըն­տա­նե­ կան կյան­քում դժվա­րու­թյուն­ներ կրե­լով, աշ­խա­տե­լով հա­ սա­րա­կա­կան ա­վե­լի մեծ շրջա­նակ­նե­րում՝ Նա մարդ­կանց ցույց տվեց, թե ինչ­պի­սին է Աստ­ծո բնա­վո­րու­թյա­նը։ Նա քա­ջա­լե­րում էր այն ա­մե­նը, ին­չը կապ­ված էր կյան­քի ի­րա­ կան հե­տաքրք­րու­թյուն­նե­րի հետ, բայց չէր ոգևո­րում ե­րի­ տա­սարդ­նե­րին ա­պա­գա­յի ե­րա­զանք­նե­րի հար­ցում։ Նա Իր խոս­քե­րով և­օ­րի­նա­կով սո­վո­րեց­նում էր, որ ա­պա­գան կախ­ ված է այն բա­նից, թե ինչ­պես կանց­կաց­նեն ներ­կան։ Մեր ճա­կա­տա­գի­րը նշագծ­ված է մեր սե­փա­կան գոր­ծըն­ թա­ցով։ Նրանք, ով­քեր փայ­փա­յում են այն, ին­չը ճշմա­րիտ է, ով­քեր կա­տա­րում են Աստ­ծո ծրա­գի­րը, թեև այն կա­րող է լի­նել գոր­ծո­ղու­թյուն մի նեղ շրջա­նա­կում, ով­քեր ար­դար են վար­վում, ո­րով­հետև դա է ճիշտ, նրանք օգ­տա­կա­րու­թյան ա­վե­լի լայն դաշ­տեր կգտնեն։ Նրանք, ով­քեր շի­տակ են Աստ­ ծո սուրբ պատ­վի­րան­նե­րի հան­դեպ՝ հնա­զանդ­վե­լով նրանց, ի­րենց ա­վե­լի բարձր ծա­ռա­յու­թյան հա­մար են պատ­րաս­ տում։ Տե­րը կօրհ­նի նրանց հա­վի­տե­նու­թյան հե­ռան­կա­րով, կօգ­նի նրանց մաքր­վե­լու և­ ազն­վաց­նե­լու ի­րենց բնա­վո­րու­ 16

թյու­նը։ Նրանք կա­րող են այն­պես գի­տակ­ցել Աստ­ծո բա­րե­ հա­ճու­թյու­նը, ինչ­պես գի­տակ­ցեց Քրիս­տո­սը։ Հրեա­ներն ի­րենց մյուս ազ­գե­րից ա­վե­լի բարձր էին հա­մա­ րում և հե­ռու էին մնում նրան­ցից, բայց Հի­սու­սը շփվում էր ժո­ղովր­դի բո­լոր խա­վե­րի հետ։ Նա ե­կել էր փնտրե­լու և փր­ կե­լու նրան, ով կո­րած է։ Քրիս­տո­սի եղ­բայր­նե­րը բար­կա­նում էին, քա­նի որ Նա նույն վե­րա­բեր­մուն­քը չու­ներ աղ­քատ­նե­րի և վ­տար­ված­նե­ րի հան­դեպ, ինչ ի­րենք։ Նրանք չէին հաս­կա­նում Հի­սու­սին։ Ման­կու­թյու­նից մինչև ե­րի­տա­սար­դու­թյուն և հա­սու­նու­ թյուն Քրիս­տո­սը մե­նակ քայ­լեց։ Իր մաք­րու­թյամբ և հա­վա­ տար­մու­թյամբ հան­դերձ՝ Նա միայ­նակ տրո­րեց հնձա­նը, և մարդ­կան­ցից ոչ ոք չկար Նրա հետ։ Այժմ Քրիս­տո­սի գոր­ծի և­ա­ռա­քե­լու­թյան մեջ բա­ժին ու­նե­նա­լը մեր ա­ռա­վե­լու­թյունն է։ Մենք կա­րող ենք հա­մա­գոր­ծա­կից լի­նել Նրա հետ։ Ինչ­ պի­սի գոր­ծի մեջ էլ մենք ներգ­րավ­ված լի­նենք, մենք կա­րող ենք աշ­խա­տել Քրիս­տո­սի հետ։ Նա ա­մեն ինչ ա­նում է, որ ան­կաշ­կանդ դարձ­նի մեզ, մեր կյան­քը՝ անբռ­նազ­բոս, ու­րիշ­ նե­րին օգ­նե­լու և­օրհ­նե­լու մի­ջոց։ Նա կա­մե­նում է հաս­կաց­նել, որ մենք պա­տաս­խա­նատ­վու­ թյուն ու­նենք բա­րու­թյուն գոր­ծե­լու: Պետք է գի­տակ­ցենք, որ գոր­ծից խու­սա­փե­լը կոր­ծա­նա­րար կլի­նի մեզ հա­մար։ Իր օ­ րե­րում Նա տե­սավ շա­տե­րին, ով­քեր հե­ռու են փախ­չում այն ա­մե­նից, ին­չի մեջ կա­րող են օգ­տա­կար լի­նել։ Նրանց, ով­քեր ո­չինչ չէին ա­նում, ա­սաց. «Ին­չո՞ւ էք այս­տեղ բո­լոր օ­րը պա­ րապ կանգ­նել։ Մենք պետք է աշ­խա­տենք, քա­նի դեռ ցե­րեկ է, գի­շե­րը կգա, երբ ոչ մի՛ մարդ չի կա­րող գոր­ծել»։ Հի­սու­սը մարդ­կա­յին ըն­տա­նի­քի փրկու­թյան բե­ռը Իր սրտի վրա էր կրում։ Նա գի­տեր, որ մինչև մար­դիկ չըն­դու­ նեն Ի­րեն և չ­փո­խեն ի­րենց կյան­քի նպա­տա­կը, հա­վիտ­յան կկոր­չեն։ Սա էր Նրա հո­գու ծան­րու­թյու­նը, և­այս բե­ռը կրե­ լիս Նա միայ­նակ էր։ Ոչ ոք չգի­տեր, թե որ­քան ծանր է այն բե­ ռը, ո­րը դրված է Նրա սրտին։ Սա­կայն դեռևս ե­րի­տա­սարդ տա­րի­նե­րից Նա փա­փա­գում էր աշ­խար­հի լու­սա­տուն դառ­ նալ և­ու­զում էր Իր կյան­քը դարձ­նել աշ­խար­հի լույ­սը։

17

ՀԻՍՈՒՍԻ ԾՆՈՒՆԴԸ Հյու­սի­սա­յին Գա­լի­լեա­յի բլուր­նե­րի մեջ ամ­փոփ­ված Նա­ զա­րեթ փոք­րիկ քա­ղա­քում էր գտնվում Հով­սե­փի և Մա­րիա­ մի տու­նը, ով­քեր հե­տա­գա­յում ճա­նաչ­վե­ցին որ­պես Հի­սու­սի երկ­րա­յին ծնող­ներ։ Հով­սե­փը Դա­վի­թի սերն­դից էր։ Երբ հրո­վար­տակ ար­ձակ­ վեց ազ­գա­հա­մա­րի հա­մար, նա պար­տա­վոր էր գնալ Բեթ­լե­ հեմ՝ Դա­վի­թի քա­ղա­քը։ Դա մի հոգ­նե­ցու­ցիչ ճամ­փոր­դու­թյուն էր այն ժա­մա­նակ­ վա պայ­ման­նե­րում, սա­կայն մար­դիկ ստիպ­ված էին ճամ­ փոր­դել: Մա­րիա­մը, որ ըն­կե­րակ­ցում էր իր ա­մուս­նուն, շատ հոգ­նած էր, երբ նրանք բարձ­րա­նում էին այն բլու­րը, ո­րի վրա գտնվում էր Բեթ­լե­հե­մը։ Որ­քա՜ն էր նա փա­փա­գում մի հար­մա­րա­վետ տե­ղում հանգս­տա­նալ, բայց պան­դուխտ­ներն ար­դեն շա­տա­ցել էին: Մինչ հա­րուստ­նե­րի ու գո­ռո­զա­միտ­նե­րի հա­մար լավ հոգ էին տա­րել, այս խո­նարհ զույ­գը ստիպ­ված էր ծածկ գտնել մի կո­պիտ շի­նու­թյան մեջ, որ­տեղ ա­նա­սուն­ներ էին պահ­ վում։ Թեև երկ­րա­վոր հարս­տու­թյուն չու­նեին, բայց ի­րենց խեղճ ու աղ­քատ չէին զգում, Աստ­ծո սե­րը գո­հաց­նում ու խա­ղա­ ղու­թյուն էր պարգևում նրանց։ Նրանք երկ­նա­վոր Թա­գա­ վո­րի զա­վակ­ներ էին, Ով շու­տով պետք է մե­ծա­րեր նրանց՝ բո­լոր երկ­րա­վոր ա­րա­րած­նե­րից ա­վե­լի։ Հրեշ­տակ­նե­րը հսկում էին նրանց՝ ճամ­փոր­դու­թյան ամ­ բողջ ըն­թաց­քում, և­երբ գնա­ցին հանգս­տա­նա­լու ի­րենց հա­ մեստ օթևա­նում, նրանք միայ­նակ չէին, հրեշ­տակ­նե­րը տա­ կա­վին նրանց հետ էին։ Այս­տեղ՝ այս հա­մեստ գո­մում ծնվեց Հի­սու­սը՝ մեր Փր­կի­չը, ծնվեց և մ­սու­րը դրվեց։ Այս կո­պիտ օ­րո­րո­ցում պառ­կեց Ա­ մե­նա­բարձր­յա­լի Որ­դին՝ Նա, Ում ներ­կա­յու­թյու­նը քիչ ա­ռաջ փառ­քով էր լցնում երկ­նա­յին սրահ­նե­րը։ 18

Այն­տեղ Նրան երկր­պա­գում էին հրեշ­տակ­նե­րը, այս­տեղ մսու­րի ա­նա­սուն­ներն էին Նրա ըն­կե­րա­կից­նե­րը։ Սա­կայն վայ­րը չէր կա­րող պատ­վազր­կել Նրան. Նա մե­ծա­րեց այդ վայ­րը այն­պի­սի փառ­քով, ո­րը եր­բեք չի մո­ռաց­վի, քա­նի դեռ Բեթ­լե­հե­մի ա­նու­նը հայտ­նի է։ Հրեա քա­հա­նա­ներն ու իշ­խա­նա­վոր­նե­րը պատ­րաստ չէին ող­ջու­նե­լու Փրկ­չի ծնուն­դը։ Նրանք չէին փա­փա­գում Նրա հայտն­վե­լուն և­ այն­քան հպարտ էին, որ հա­վա­տա­յին, թե այս մսու­րի մեջ գտնվող մա­նու­կը սպաս­վող Մե­սիան է։ Ուս­տի Իր լու­սա­վոր գա­հից Աստ­ված պայ­ծառ պատ­գա­ մա­բեր­ներ ու­ղար­կեց խո­նարհ ու աստ­վա­ծա­պաշտ հո­վիվ­ նե­րի մոտ՝ ա­վե­տե­լու բա­րի լու­րը, ով­քեր գի­շե­րով հսկում էին ի­րենց հո­տե­րը Բեթ­լե­հե­մի դաշ­տե­րում։ Այս նվիր­յալ հո­վիվ­նե­րը մտա­ծում էին Մե­սիա­յի խոստ­ ման մա­սին և ս­պա­սում Նրա գալստ­յա­նը։ Ս­րանց կա­րող էր հայտն­վել երկ­նա­յին պատ­գա­մը։ Նրանք կա­րող էին գնա­հա­ տել և­ող­ջու­նել դա։ «Եվ ա­հա Տի­րոջ հրեշ­տա­կը կանգ­նեց նրանց ա­ռա­ջին, և Տի­րոջ փառ­քը նրանց շուր­ջը ծա­գեց, և մեծ վա­խով վա­խե­ ցան։ Եվ հրեշ­տակն ա­սաց նրանց. Մի վա­խե­նա, ո­րով­հետև ա­հա մեծ ու­րա­խու­թյուն եմ ա­վե­տում ձեզ, որ բո­լոր ժո­ղովր­ դին պի­տի լի­նի. Թե այ­սօր ձեզ Փր­կիչ ծնվեց Դա­վի­թի քա­ղա­ քում, որ է Քրիս­տոս Տե­րը»։ «Եվ այս լի­նի ձեզ նշան, մի ե­րե­խա կգտնեք խան­ձա­րուր­նե­ րով պա­տած, և մ­սու­րի մեջ դրած։ Եվ հան­կար­ծա­կի այն հրեշ­ տա­կի հետ ե­ղավ երկ­նա­վոր զոր­քի մի բազ­մու­թյուն, որ Աստ­ ծուն օրհ­նում էին և­ ա­սում. Փառք Աստ­ծո բար­ձուն­քում, և­ երկ­րի վրա՝ խա­ղա­ղու­թյուն, և մարդ­կանց մեջ հա­ճու­թյուն»։ «Եվ ե­ղավ երբ որ հրեշ­տակ­նե­րը նրան­ցից վե­րա­ցան եր­ կինք, այն հո­վիվ մար­դիկն ի­րար ա­սա­ցին. Ե­կեք գնանք մինչև Բեթ­լե­հեմ, և տես­նենք այս ե­ղած բա­նը, որ Տե­րը ցույց տվեց մեզ»։ «Եվ շտա­պե­լով ե­կան և գ­տան Մա­րիա­մին և Հով­սե­փին, և­ ե­րե­խա­յին՝ մսու­րի մեջ դրած։ Եվ եր­բոր տե­սան՝ ի­մաց­րին այն բա­նը, որ այս ե­րե­խա­յի հա­մար աս­վեց նրանց»։ «Եվ բո­լոր լսող­նե­րը զար­մա­ցան այն բա­նե­րի հա­մար, որ հո­վիվ­նե­րը նրանց հետ խո­սե­ցին։ Իսկ Մա­րիամն այս բո­լոր բա­նե­րը պա­հում էր, և­ իր սրտում մտա­ծում էր» (Ղու­կաս 2.9-19)։ 19

ՀԻՍՈՒՍԸ ՏԱՃԱՐ Է ԲԵՐՎՈՒՄ Հով­սեփն ու Մա­րիա­մը հրեա­ներ էին և հետևում էին ի­ րենց ազ­գի սո­վո­րույթ­նե­րին։ Երբ մա­նուկ Հի­սու­սը ութ օ­ րա­կան էր, թլպատ­վեց Աբ­րա­հա­մին տրված պատ­վի­րա­նի հա­մա­ձայն (Ծնն­դոց 17.12)։ Այդ բա­նում Աստ­ված կա­մե­նում էր ցույց տալ Իր Որ­դու՝ երկն­քի Իշ­խա­նի հնա­զան­դու­թյան օ­րի­նա­կը։ ժա­մա­նա­կին Իս­րա­յե­լի որ­դի­նե­րը եր­կար տա­րի­ներ բնակ­ վել էին Ե­գիպ­տո­սում։ Երբ ե­գիպ­տա­ցի­նե­րը դա­ժա­նա­ցան նրանց հան­դեպ և փոր­ձե­ցին նրանց ստրուկ­ներ դարձ­նել, Աստ­ված հա­նեց Մով­սե­սին՝ նրանց ա­զա­տե­լու հա­մար։ Ե­գիպ­տո­սի խստա­պա­րա­նոց թա­գա­վո­րը հրա­ժար­վեց թույլ տալ, որ իս­րա­յե­լա­ցի­նե­րը գնան, ուս­տի Աստ­ված սար­ սա­փե­լի պա­տու­հաս­ներ բե­րեց ե­գիպ­տա­ցի­նե­րի վրա։ Պա­ տու­հաս­նե­րից վեր­ջի­նը ա­մե­նաա­հա­վորն էր՝ յու­րա­քանչ­յուր տան անդ­րա­նի­կը պետք է սպան­վեր՝ սկսած թա­գա­վո­րի պա­լա­տից մինչև այդ երկ­րի ա­մե­նաաղ­քատ բնա­կի­չը։ Տերն ա­սաց Մով­սե­սին, որ յու­րա­քանչ­յուր իս­րա­յե­լա­ցի ըն­ տա­նիք պետք է մի գառ մոր­թի և­ այդ ար­յու­նից մի քիչ քսի իր տան դրան­դի­նե­րին։ Դա ար­վեց նշա­նի հա­մար, որ մահ­ վան հրեշ­տա­կը անց­նի իս­րա­յե­լա­ցի­նե­րի տնե­րի կող­քով, և վ­նաս չտա ոչ մե­կին, միայն հպարտ ե­գիպ­տա­ցի­նե­րին։ Հրեա­նե­րի հա­մար զա­տի­կի ար­յու­նը խորհր­դան­շում էր աշ­խար­հի Փրկ­չին, քա­նի որ իր ժա­մա­նա­կին Աստ­ված պետք է տար Իր սի­րե­լի Որ­դուն, որ­պես­զի մորթ­վի այն­պես, ինչ­ պես այդ գառն էր մորթ­վել, որ ա­մեն ոք, հա­վա­տա­լով Նրան, կա­րո­ղա­նա փրկվել հա­վի­տե­նա­կան մա­հից: Քրիս­տո­սը մեր զա­տիկն է (Ա Կորն­թա­ցիս 5.7)։ Նա «աշ­խար­հի սկզբից հե­ տե մորթ­ված էր» (Հայտ­նու­թյուն 13.8)։ Մենք փրկված ենք Նրա ար­յու­նով (Ե­փե­սա­ցիս 1.7)։ Ի հի­շա­տակ այս մեծ փրկու­թյան՝ մահ­վան պա­տու­հա­սից ա­զատ­վե­լու, որ կա­տար­վեց Աստ­ծո Որ­դու մի­ջո­ցով, յու­րա­ 20

քանչ­յուր ա­րու անդ­րա­նիկ զա­վակ պետք է բեր­վեր տա­ճար՝ Տի­րոջ առջև։ Ուս­տի, երբ Հի­սու­սը վեց շա­բա­թա­կան էր, Հով­սեփն ու Մա­րիա­մը Նրան տա­րան քա­հա­նա­յի մոտ և­ օ­ րեն­քի պա­հան­ջով ըն­ծա­յե­ցին։ Հով­սե­փի և Մա­րիա­մի մեջ քա­հա­նան ոչ մի նշա­նա­կա­լի բան չտե­սավ։ Նրանք գա­լի­լեա­ցի հա­սա­րակ աշ­խա­տա­վոր մար­դիկ էին։ Ե­րե­խա Հի­սու­սի մեջ նա պար­զա­պես մի ա­ նօգ­նա­կան մա­նուկ տե­սավ։ Հա­զիվ թե քա­հա­նան մտա­ ծեր, որ իր ձեռ­քե­րով գրկել է աշ­խար­հի Փրկ­չին՝ երկ­նա­յին սրբա­րա­նի Քա­հա­նա­յա­պե­տին։ Բայց Աստ­ված կհայտ­ներ նրան, ե­թե նա ճշմար­տա­պես ծա­ռա­յեր և Աստ­ծո կամ­քը ո­րո­ներ: Այդ ժա­մա­նակ Աստ­ծո եր­կու ճշմա­րիտ ծա­ռա­ներ կա­յին տա­ճա­րում։ Նրանք եր­կուսն էլ ծե­րա­ցել էին՝ ծա­ռա­յե­լով երկ­նա­յին Տի­րո­ջը, և Նա վստա­հեց նրանց այն­պի­սի բա­ներ, ո­րոնք պետք է թաքց­ներ հպարտ ու աշ­խար­հա­սեր քա­հա­ նա­նե­րից։ Աի­մո­նին խոս­տաց­վել էր, որ չի մեռ­նի, մինչև չտես­նի Մե­ սիա­յին։ Երբ նա տա­ճա­րի մեջ տե­սավ Հի­սու­սին, ճա­նա­չեց, որ Հի­սու­սը Տի­րոջ Օծ­յալն է։ Մա­նու­կին վերց­նե­լով իր բա­ զուկ­նե­րի մեջ՝ նա օրհ­նեց Աստ­ծուն և­ա­սաց. «Հի­մա ար­ձա­կում ես քո ծա­ռա­յին, ով Տեր, քո խոս­քի պես խա­ղա­ղու­թյու­նով. Ո­րով­հետև իմ աչ­քե­րը տե­սան քո փրկու­ թյու­նը, որ պատ­րաս­տե­ցիր ա­մեն ժո­ղո­վուրդ­նե­րի ա­ռա­ջին։ Լույս՝ հե­թա­նոս­նե­րին լու­սա­վո­րե­լու, և փառք՝ քո Իս­րա­յել ժո­ղովր­դի հա­մար» (Ղու­կաս 2.29-32)։ Ան­նա մար­գա­րեու­հին մե­ծա­հա­սակ կին էր։ «Նա ծո­մե­րով և­ա­ղոթք­նե­րով գի­շեր ու ցե­րեկ ծա­ռա­յում Էր Աստ­ծուն»։ «Սա էլ նույն ժա­մում վեր կա­ցավ՝ Տե­րից գո­հա­նում էր և խո­սում Էր նրա մա­սին այն ա­մե­նին, որ Ե­րու­սա­ղե­մի մեջ փրկու­թյան սպա­սում էին» (Ղու­կաս 2.37,38)։ Աստ­ված Իր վկա­նե­րը դարձ­նե­լու հա­մար ընտ­րում է խո­ նարհ մարդ­կանց։ Նրանց, ո­ւմ աշ­խար­հը մեծ է հա­մա­րում, միշտ չէ, որ կանչ­վում են ճշմար­տու­թյան լույ­սը տա­նե­լու այն մարդ­կանց, ով­քեր կորց­րել են ի­րենց ճա­նա­պար­հը մեղ­քի խա­վար ա­րա­հետ­նե­րում։ Մա­րիա­մը՝ Հի­սու­սի մայ­րը, դժվա­րա­նում էր հա­վա­տալ, որ Տե­րը ի­րեն այս­պի­սի մեծ պատ­վի է ար­ժա­նաց­նում։ Ո­ղոր­ մու­թյամբ և զար­ման­քով ա­սաց. «Թող իմ ան­ձը փա­ռա­վո­րի 21

Տի­րո­ջը»։ «Ո­րով­հետև Հզո­րը մե­ծա­մեծ բա­ներ ա­րեց ինձ, և սուրբ է նրա ա­նու­նը»։ «Զո­րա­վոր­նե­րին ա­թոռ­նե­րից ի­ջեց­րեց, և խո­նարհ­նե­ րին բարձ­րաց­րեց։ Սո­ված­նե­րին բա­րիք­նե­րով լցրեց, և հա­ րուստ­նե­րին դա­տարկ ար­ձա­կեց» (Ղու­կաս 1.46,49,52,53)։

22

ՄՈԳԵՐԻ ԱՅՑԵԼՈՒԹՅՈՒՆԸ Աստ­ված չէր թող­նի, որ ժո­ղո­վուր­դը ան­տեղ­յակ մնար Իր Որ­դու ա­ռա­քե­լու­թյան մա­սին։ Քա­հա­նա­նե­րը, ով­քեր պետք է աստ­վա­ծա­յին ճշմար­տու­թյուն­նե­րի հա­վա­տա­րիմ ու­սու­ցիչ­ նե­րը լի­նեին, ի­րենք էին գտնվում խա­վա­րի մեջ։ Նրանք չէին կա­րող ճա­նա­չել Մե­սիա­յին, սա­կայն Աստ­ված հրեշ­տակ­ներ ու­ղար­կեց, որ հայտ­նեն հո­վիվ­նե­րին, թե Քրիս­տոսն է ծնվել և­ի­րենք որ­տեղ կա­րող են գտնել Նրան։ Երբ Հի­սու­սին բե­րե­ցին տա­ճար, այն­տեղ էլ Աստ­ծո վկա­նե­ րը պատ­րաստ էին։ Նա պահ­պա­նել էր նրանց կյան­քը մինչև այն ու­րա­խա­լի ա­ռի­թը, երբ վկա­յե­ցին, որ մա­նուկ Հի­սու­սը հենց Ին­քը Քրիս­տոսն է՝ Օծ­յա­լը։ Աստ­ծո նպա­տակն էր, որ բո­լո­րը, ինչ­պես նաև հրեա­նե­րը, ի­մա­նան, որ Փր­կի­չը ե­կել է՝ սկսե­լու Իր երկ­րա­յին գոր­ծը։ Մո­ գե­րը հե­ռա­վոր արևել­քից էին, ով­քեր կար­դա­ցել էին մար­գա­ րեու­թյուն­նե­րը ե­կող Մե­սիա­յի վե­րա­բեր­յալ և հա­վա­տա­ցել, որ Նա շու­տով կհայտն­վի։ Հրեա­նե­րը այս մարդ­կանց պար­զա­պես հե­թա­նոս փի­ լի­սո­փա­ներ էին հա­մա­րում։ Բայց այս փի­լի­սո­փա­նե­րը կռա­պաշտ­ներ չէին։ Նրանք ան­կեղծ մար­դիկ էին, փա­փա­ գում էին ճա­նա­չել ճշմար­տու­թյու­նը և հաս­կա­նալ Աստ­ծո միտքը։ Աստ­ված նա­յում է սրտին, և գի­տի, որ այս մարդ­կանց կա­ րե­լի է վստա­հել։ Երկ­նա­յին լույ­սը ըն­դու­նե­լու հա­մար նրանք ա­վե­լի լավ վի­ճա­կում էին, քան գո­ռոզ քա­հա­նա­նե­րը, ով­քեր այն­քան թմրած էին ե­սա­սի­րու­թյու­նից ու պա­րուր­ված էին մե­ծամ­տու­թյամբ: Այս ի­մաս­տուն մար­դիկ ու­սում­նա­սի­րել էին Աստ­ծո ձեռ­քի գոր­ծե­րը բնու­թյան մեջ և սո­վո­րել էին սի­ րել Նրան։ Նրանք ու­սում­նա­սի­րել էին աստ­ղե­րը և գի­տեին դրանց տե­ղա­շար­ժե­րը։ Նրանք ծա­նոթ էին երկ­նա­յին մար­ մին­նե­րի գի­շե­րա­յին ըն­թաց­քին։ Ե­թե մի աստղ ան­հե­տա­նում էր, նրանք ի­մա­նում էին։ Ե­թե մի նոր աստղ էր հայտն­վում, 23

նրանք հայ­տա­րա­րում էին այդ մա­սին՝ որ­պես կարևոր ի­րա­ դար­ձու­թյուն։ Այս մար­դիկ երկն­քում նկա­տել էին հրեշ­տակ­նե­րի բազ­մու­ թյա­նը շրջա­պա­տող՝ փառ­քից ա­ռա­ջա­ցած տա­րօ­րի­նակ լույ­ սը, երբ Բեթ­լե­հե­մի դաշ­տե­րում այ­ցե­լե­ցին հո­վիվ­նե­րին: Երբ այս լույ­սը ան­հե­տա­ցավ, նրանք տե­սան երկն­քում հայտն­ված մի նոր աստղ։ Ան­մի­ջա­պես մտա­ծե­ցին այն մար­գա­ րեու­թյան մա­սին, որն ա­սում է. «Հա­կո­բից մեկ Աստղ է ծա­գում, և Իս­րա­յե­լից մի գա­վա­զան է բարձ­րա­նում» (Թվոց 24.17)։ Արդ­յո՞ք այս աստ­ղը ե­կել էր հայտ­նե­լու Մե­սիա­յի գալստ­ յան մա­սին։ Նրանք պետք է հետևեին դրան և տես­նեին, թե ո՞ւր է ա­ռաջ­նոր­դում այն։ Վեր­ջինս նրանց ա­ռաջ­նոր­դեց դե­պի Հու­դա­յի եր­կի­րը, բայց երբ մո­տե­ցան Ե­րու­սա­ղե­մին, աստ­ղը մթագ­նեց և չ­կա­րո­ղա­ցան հետևել դրան։ Են­թադ­րե­լով, որ հրեա­նե­րը ան­մի­ջա­պես կա­րող են ի­րենց ցույց տալ մա­նուկ Փրկ­չին, մո­գե­րը գնա­ցին Ե­րու­սա­ղեմ քա­ ղա­քը և­ ա­սա­ցին. «Որ­տե՞ղ է հրեա­նե­րի ծնված թա­գա­վո­րը, ո­րով­հետև մենք տե­սանք նրա աստ­ղը արևել­քում և­ ե­կանք նրան երկր­պա­գե­լու»։ «Եվ երբ որ Հե­րով­դես թա­գա­վո­րը լսեց՝ շփոթ­վեց և բո­լոր Ե­րու­սա­ղե­մը նրա հետ։ Եվ նա բո­լոր քա­հա­նա­յա­պետ­նե­րին և ժո­ղովր­դի դպիր­նե­րին ժո­ղո­վե­լով՝ նրան­ցից հարց­րեց, թե որ­տե՞ղ պի­տի ծնվի Քրիս­տո­սը։ Եվ նրանք ա­սա­ցին նրան. Հրեաս­տա­նի Բեթ­լե­հե­մում, ո­րով­հետև այս­պես է գրված մար­գա­րեի ձեռ­քով»։ Սա­կայն Հե­րով­դե­սը շատ ան­հանգս­տա­ցած էր։ Նա չէր ու­ զում լսել հրեա­նե­րի թա­գա­վո­րի մա­սին, ով կա­րող էր գրա­ վել իր տե­ղը՝ վերց­նե­լով եր­կի­րը կա­ռա­վա­րու­մը։ Ուս­տի նա թա­քուն մի զրույց ու­նե­ցավ մո­գե­րի հետ, «նրան­ցից ստու­ գեց այն երևող աստ­ղի ժա­մա­նա­կը»։ Հե­տո, նրանց Բեթ­լե­հեմ ու­ղար­կե­լով, ա­սաց. «Գնա­ցեք ստույգ ի­մա­ցեք այն ե­րե­խա­յի հա­մար, և­երբ որ գտնեք, ինձ ի­մաց­րեք, որ ես էլ գամ երկր­պա­գեմ նրան» (Մատ­թեոս 2)։ Լ­սե­լով թա­գա­վո­րին՝ մո­գե­րը կրկին շա­րու­նա­կե­ցին ի­րենց ճա­նա­պար­հը. «Եվ ա­հա այն աստ­ղը, որ տե­սան արևել­քում, նրանց ա­ռա­ջին գնամ էր, մինչև որ ե­կավ կանգ­նեց այն տե­ ղի վրա, ուր էր ե­րե­խան»։ Եվ երբ նրանք տե­սան այն աստ­ ղը, կրկին քա­ջա­լեր­վե­ցին և «մեծ ու­րա­խու­թյու­նով ու­րա­ խա­ցան շատ»։ 24

Երբ ներս մտան այն տու­նը, ո­րի վերևում աստ­ղը հանգ­ չեց, նրանք «գտան ե­րե­խա­յին իր մայր Մա­րիա­մի հետ և­ ընկ­նե­լով երկր­պա­գե­ցին նրան, և­ ի­րանց գան­ձե­րը բա­ցին՝ ըն­ծա տվին նրան՝ ոս­կի և կնդ­րուկ և զ­մուռս»։ Ինչ­պի­սի պատ­րաս­տա­կա­մու­թյամբ ըն­դու­նե­ցին մա­նուկ Հի­սու­սին այդ ի­մաս­տուն մար­դիկ, որ այդ­քան հեռ­վից ե­ կել էին՝ գտնե­լու Նրան։ Նրանք հա­վա­տա­ցին այն նշա­նին, որ տրվել էր ի­րենց, և­ երբ երկր­պա­գե­ցին և բե­րե­ցին ի­րենց գան­ձե­րը, նրանք ոչ մի կաս­կած չու­նեին, որ Նա աշ­խար­հի Փր­կիչն է։

25

ՄԱՆԿՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ՄԻՆՉԵՎ ՀԱՍՈՒՆՈՒԹՅՈՒՆ Հե­րով­դե­սը ան­կեղծ չէր, երբ ա­սաց, թե կա­մե­նում է գալ և­ երկր­պա­գել Հի­սու­սին։ Նա վա­խե­ցավ, որ Փր­կի­չը կմե­ծա­ նա, թա­գա­վոր կդառ­նա և­ի­րե­նից կվերց­նի իր թա­գա­վո­րու­ թյու­նը։ Նա կա­մե­նում էր ի­մա­նալ, թե որ­տեղ է գտնվում ե­րե­ խան, որ սպա­նի Նրան։ Մո­գե­րը պատ­րաստ­վում էին վե­րա­դառ­նալ և նրա մա­սին պատ­մել Հե­րով­դե­սին։ Սա­կայն Տի­րոջ հրեշ­տա­կը ե­րա­զում երևաց նրանց և­այլ ճա­նա­պար­հով տուն ու­ղար­կեց։ «Եվ եր­բոր նրանք այն­տե­ղից գնա­ցին, ա­հա Տի­րոջ հրեշ­ տակն երևաց ե­րա­զում Հով­սե­փին և­ ա­սաց, վեր կաց՝ վեր առ ե­րե­խա­յին և նրա մո­րը, և փա­խիր Ե­գիպ­տոս, և մ­նա այն­տեղ, մինչև որ ա­սեմ քեզ, ո­րով­հետև Հե­րով­դե­սը ո­րո­նե­ լու է ե­րե­խա­յին, որ կորց­նի նրան» (Մատ­թեոս 2.13)։ Հով­սե­փը չսպա­սեց մինչ ա­ռա­վոտ, ան­մի­ջա­պես վեր կա­ ցավ և­ո­րո­շեց գի­շե­րով սկսել իր եր­կար ճամ­փոր­դու­թյու­նը։ Մո­գե­րը Հի­սու­սին ար­ժե­քա­վոր նվեր­ներ էին ըն­ծա­յել, այս ձևով Աստ­ված հո­գա­ցել էր ճամ­փոր­դու­թյան և Ե­գիպ­տո­ սում մնա­լու ծախ­սե­րը, մինչև ի­րենց եր­կի­րը վե­րա­դառ­նա­լը։ Հե­րով­դե­սը շատ բար­կա­ցավ, երբ ի­մա­ցավ, որ մո­գե­րը այլ ճա­նա­պար­հով են տուն գնա­ցել։ Իր զայ­րույ­թի պա­հին նա ու­ ղար­կեց զին­վոր­նե­րին՝ սպա­նե­լու «այն ա­մեն ե­րե­խա­նե­րին, որ Բեթ­լե­հե­մում էին... եր­կու տա­րե­կան­նե­րին և նրան­ցից ցած­րե­րին, այն ժա­մա­նա­կին նա­յե­լով, որ ստու­գեց մո­գե­րից»։ Որ­քա՜ն տա­րօ­րի­նակ է, որ մար­դը պայ­քա­րում է Աստ­ծո դեմ։ Որ­քա՜ն ա­հա­վոր պետք է լի­ներ այս ան­մեղ ե­րե­խա­նե­րի սպա­նու­թյան տե­սա­րա­նը։ Հե­րով­դե­սը շատ չա­րիք­ներ էր գոր­ծել դրա­նից ա­ռաջ, և Աստ­ված սա էլ թույլ տվեց, բայց նա չապ­րեց, որ ա­վե­լի շատ չա­րա­գոր­ծու­թյուն­ներ կա­տա­րի, քա­նի որ շու­տով հան­կար­ ծա­կի մա­հա­ցավ, և­այն էլ սար­սա­փե­լի մա­հով։ 26

Հով­սեփն ու Մա­րիա­մը մնա­ցին Ե­գիպ­տո­սում՝ մինչև Հե­ րով­դե­սի մա­հը։ Հե­տո հրեշ­տակր երևաց Հով­սե­փին և­ա­սաց. «Վեր կաց՝ վեր առ ե­րե­խա­յին և նրա մո­րը և գ­նա Իս­րա­յե­լի եր­կի­րը, ո­րով­հետև ե­րե­խա­յի կյան­քը ո­րո­նող­նե­րը մե­ռել են» (Մատ­թեոս 2.16,20)։ Մո­տե­նա­լով Հրեաս­տա­նին՝ նա ի­մա­ցավ, որ Հե­րով­դե­սի որ­դին է թա­գա­վո­րում հոր փո­խա­րեն: Հով­սե­փը վա­խե­ցավ գնալ այն­տեղ և չ­գի­տեր ինչ ա­նել, բայց Աստ­ված ու­ղար­կեց հրեշ­տա­կին՝ հայտ­նե­լու նրա ա­նե­լի­քը։ Հետևե­լով հրեշ­տա­կի հրա­մա­նին՝ Հով­սե­փը վե­րա­դար­ ձավ Նա­զա­րե­թում գտնվող իր հին տու­նը։ Այս­տեղ Հի­սու­սը մնաց Հով­սե­փի ու Մա­րիա­մի հետ մինչև ե­րե­սուն տա­րի և «նրանց հնա­զանդ էր»։ Հյուս­նի հա­մեստ ար­հես­տա­նո­ցում և­ա­մեն տեղ, ուր Նրա աշ­խա­տան­քի կա­րիքն էր զգաց­վում, ե­րի­տա­սարդ Հի­սու­սը աշ­խա­տում էր օ­րա­վար­ձով՝ նե­ցուկ լի­նե­լով ըն­տա­նի­քին։ Ե­կավ ժա­մա­նա­կը, որ Հի­սու­սը սկսի Իր ծա­ռա­յու­թյու­նը։ Նրա ա­ռա­ջին գոր­ծը ե­ղավ Հոր­դա­նան գնա­լը և Հով­հան­նես Մկրտ­չի կող­մից մկրտվե­լը։ Հով­հան­նե­սը ու­ղարկ­ված էր, որ ճա­նա­պարհ պատ­րաս­տի Փրկ­չի հա­մար։ Մինչ նա քա­րո­զում էր ա­նա­պա­տում, Աստ­ ված հայտ­նեց, որ շու­տով Մե­սիան պետք է գա և խնդ­րի մկրտվե­լու հա­մար։ Նրան աս­ված էր նաև, որ ի­րեն մի նշան կտրվի, ո­րով կճա­նա­չի Նրան։ Երբ Հի­սու­սը ե­կավ, Հով­հան­նե­սը ճա­նա­չեց Նրան, սուրբ կյան­քի դրոշմն էր Նրա դեմ­քին, և­ ար­գե­լեց Նրան՝ ա­սե­լով. «Ինձ պետք է քե­զա­նից մկրտվել, և դու ի՞նձ մոտ ես գա­լիս։ Եվ Հի­սու­սը պա­տաս­խան տվեց և­ ա­սաց նրան․ Թույլ տուր հի­մա, ո­րով­հետև այս­պես է վա­յե­լում մեզ, որ ա­մեն ար­դա­ րու­թյուն կա­տա­րենք» (Մատթեոս 3.14,15)։ Ուս­տի Հով­հան­նե­սը Փրկ­չին ա­ռաջ­նոր­դեց գե­ղե­ցիկ Հոր­ դա­նա­նի ջրե­րի մոտ։ Եվ այն­տեղ մկրտեց Նրան ամ­բողջ ժո­ ղովր­դի աչ­քի ա­ռաջ։ Հի­սու­սը չմկրտվեց՝ ցույց տա­լու, որ ա­պաշ­խա­րում է Իր սե­փա­կան մեղ­քե­րից, քա­նի որ Նա եր­բեք չէր մե­ղան­չել։ Նա օ­րի­նակ ցույց տվեց մե­ղա­վոր մարդ­կանց, որ հետևեն Ի­րեն։ Երբ ջրից դուրս ե­կավ, Նա ծնկի ե­կավ գե­տի ա­փին և ջեր­ մե­ռանդ ա­ղո­թեց։ Հայ­րը լսեց այդ ա­ղոթ­քը, քա­նի որ եր­կին­ քը բաց­վեց և փառ­քի ճա­ճանչ­նե­րը վայր ի­ջան, «և նա տե­ 27

սավ Աստ­ծո Հո­գին, որ վայր էր իջ­նում ա­ղավ­նու պես նրա վրա»։ Նրա դեմքն ու կեր­պա­րան­քը ո­ղող­ված էին Աստ­ծո փառ­քի լույ­սով։ Եվ երկն­քից Աստ­ծո ձայ­նը լսվեց որ ա­սում էր. «Դա է իմ սի­ րե­լի Որ­դին, ո­րին ես հա­վա­նե­ցի» (Մատ­թեոս 3.16,17)։ Հոր­դա­նա­նի ա­փի այս տե­սա­րա­նը ա­մե­նահ­րա­շա­լի ի­րո­ ղու­թյուն­նե­րից մեկն էր, որ երբևի­ցե տե­ղի է ու­նե­ցել երկն­քի ու երկ­րի միջև։ Այն չա­փա­զանց մեծ ի­մաստ ու­ներ մե­ղա­վոր մար­դու հա­մար։ Այն փառ­քը, որ հանգ­չեց Քրիս­տո­սի վրա, Աստ­ծո սի­րո գրա­վա­կանն էր մար­դու հան­դեպ։

28

ՓՈՐՁՈՒԹՅՈՒՆԸ Մկր­տու­թյու­նից հե­տո Հի­սու­սը Հո­գով ա­ռաջ­նորդ­վեց դե­ պի ա­նա­պատ՝ սա­տա­նա­յի կող­մից փորձ­վե­լու հա­մար։ Երբ Նա գնաց Հոր­դա­նա­նից, Նրա դեմ­քը փայ­լում էր այն փառ­քով, ո­րը այն­տեղ շրջա­պա­տել էր Ի­րեն։ Բայց երբ մո­տե­ ցավ ա­նա­պա­տին, այս փառ­քը հե­ռա­ցավ։ Աշ­խար­հի մեղ­քե­ րը ճնշում էին Նրան, ցավ ու տա­ռա­պանք կար Նրա դեմ­քին, որ­պի­սին ոչ մի մարդ չի զգա­ցել։ Նա տա­ռա­պում էր մե­ղա­ վոր­նե­րի հա­մար։ Մեր նա­խած­նող­նե­րը մե­ղան­չե­ցին ա­խոր­ժա­կի պատ­ճա­ ռով, ո­րի շնոր­հիվ աշ­խարհ ե­կավ մեղ­քը, վիշտն ու մա­հը։ Քրիս­տո­սը սկսեց այն­տե­ղից, որ­տե­ղից Ա­դամն ըն­կավ։ Նա քա­ռա­սուն օր համ­բե­րեց սո­վի տան­ջանք­նե­րին, որ­պես­զի ցույց տա մարդ­կա­յին ցե­ղին, որ կա­րե­լի է հաղ­թա­հա­րել ա­ խոր­ժա­կը։ Այս ծանր փոր­ձու­թյու­նը՝ եր­կա­րատև ծո­մը, ո­րը հաղ­թա­ հա­րեց Փր­կի­չը, նրա հա­մար չէր, որ Աստ­ծո Որ­դին կա­րիք ու­ներ կար­գա­վար­ժու­թյան։ Նպա­տա­կը մարդ­կու­թյա­նը սո­ վո­րեց­նելն էր, որ ա­խոր­ժա­կի, վատ սո­վո­րու­թյուն­նե­րի և կր­քե­րի ա­մեն բա­վա­րա­րում կա­րե­լի է և պետք է հաղ­թա­հա­ րել, ինչ­պես Քրիս­տոսն Իր եր­կա­րատև ծո­մա­պա­հու­թյան ըն­թաց­քում դի­մադ­րեց ա­խոր­ժա­կի չա­փա­զանց ու­ժեղ ցան­ կու­թյա­նը։ Քրիս­տո­սի ծո­մա­պա­հու­թյան ժա­մա­նակ սա­տա­նան հայտն­վեց որ­պես լույ­սի հրեշ­տակ և հանդգ­նեց ներ­կա­յա­ նալ որ­պես լրա­բեր՝ երկն­քից։ Նա ա­սաց, որ Աստ­ծո կամ­քը չէ, որ Նա ինք­նու­րաց կեր­ պով կրի այդ տա­ռա­պան­քը։ Հայ­րը կա­մե­ցել է, որ Նա միայն ցույց տա Իր պատ­րաս­տա­կա­մու­թյու­նը: Երբ Հի­ սուսն ար­դեն հյուծ­վել էր սո­վից, սա­տա­նան փոր­ձեց գայ­ թակ­ղել Նրան. «Ե­թե Աստ­ծո Որ­դի ես, ա­սիր, որ այս քա­րե­ րը հաց լի­նեն»։ 29

Սա­կայն Փր­կի­չը պետք է տա­ռա­պեր այն­պես, ինչ­պես մարդն է տա­ռա­պում։ Ե­թե Նա օգ­տա­գոր­ծեր Իր աստ­վա­ ծա­յին զո­րու­թյու­նը և հ­րաշք գոր­ծեր, դա հա­կա­ռակ կլի­ներ Իր ա­ռա­քե­լու­թյա­նը։ Նրա բո­լոր հրաշք­նե­րը ու­րիշ­նե­րի բա­ րօ­րու­թյան հա­մար էին։ Նա պա­տաս­խա­նեց. «Գր­ված է՝ Ոչ միայն հա­ցով կապ­րի մարդ, այլ ա­մեն խոս­քով, որ դուրս է գա­լիս Աստ­ծո բե­րա­նից»։ Ս­րա­նով Քրիս­տո­սը ցույց տվեց, որ մարմ­նա­վոր սնուն­դը պա­կաս կարևոր է, քան Աստ­ծո դժկա­մու­թյանն ար­ժա­նա­ նա­լը։ Ձա­խող­վե­լով այս փոր­ձու­թյան մեջ՝ սա­տա­նան Նրան տա­ րավ տա­ճա­րի աշ­տա­րա­կի վրա և­ա­սաց. «Ե­թե Աստ­ծո Որ­դի ես, քեզ վայր գցիր, ո­րով­հետև գրված է թե իր հրեշ­տակ­նե­ րին կհրա­մա­յե քեզ հա­մար, և ձեռ­նե­րի վրա կբարձ­րաց­նեն քեզ, որ քո ոտ­քը քա­րի չդպցնես եր­բեք»։ Այս­տեղ սա­տա­նան հետևեց Քրիս­տո­սի օ­րի­նա­կին՝ մեջ­բե­րե­լով Սուրբ Գր­քից։ Բայց Քրիս­տո­սը գի­տեր, որ այս­պի­սի խոս­տու­մը տրված չէր նրանց, ով­քեր կա­մա­վոր վտան­գի էին են­թար­կում ի­րենց։ Դրա հա­մար պա­տաս­խա­նեց. «Դարձ­յալ գրված է, թե Մի փոր­ձիր Տի­րո­ջը՝ քո Աստ­ծուն»։ Ինք­նավս­տա­հու­թյան մեղ­քը շատ մոտ է կա­տար­յալ հա­ վատ­քին ու վստա­հու­թյա­նը։ Մենք պետք է ե­րե­խա­յի հա­ վատք ու­նե­նանք և վս­տա­հենք մեր երկ­նա­վոր Հո­րը, և չպետք է չա­րա­շա­հենք Նրա ո­ղոր­մու­թյու­նը։ Չեն­թարկ­վել Աստ­ծո պա­հան­ջին, հե­տո պնդել, թե Նա ա­ ռատ է Իր ո­ղոր­մու­թյամբ և կ­նե­րի մեզ, ինք­նավս­տա­հու­ թյուն է։ Աստ­ված կնե­րի նրանց, ով­քեր ան­կեղ­ծո­րեն նե­րում են փնտրում՝ մի կողմ դնե­լով ի­րենց հան­ցանք­նե­րը։ Բայց հրա­ժար­վել հնա­զան­դու­թյու­նից և դեռ հու­սալ Աստ­ծո ո­ղոր­ մու­թյանն ու նե­րո­ղամ­տու­թյա­նը, սա ար­դեն չա­րա­շա­հում է։ Հե­տո սա­տա­նան Հի­սու­սին տա­րավ բարձր լե­ռան գա­գա­ թը և ցույց տվեց Նրան աշ­խար­հի բո­լոր թա­գա­վո­րու­թյուն­ նե­րը։ Արևի լույսն ըն­կել էր քա­ղա­քի տա­ճար­նե­րի, մար­մա­ րե պա­լատ­նե­րի, մրգա­տու դաշ­տե­րի և խա­ղո­ղի այ­գի­նե­րի վրա՝ ոս­կե­զօ­ծե­լով Լի­բա­նա­նի թխա­հեր մայ­րի­նե­րը և Գա­լի­ լիա­յի կա­պույտ ջրե­րը։ Եվ սա­տա­նան ա­սաց. «Ս­րանց ա­մե­ նը քեզ կտամ, ե­թե ըն­կած երկր­պա­գես ինձ»։ Մի պահ Հի­սու­սը դի­տեց տե­սա­րա­նը և հե­տո վճռա­կա­ նո­րեն շրջվեց դրա­նից: Նա նույ­նիսկ ժա­մա­նակ չպետք է 30

կորց­ներ՝ այդ գայ­թակ­ղու­թյան վրա նա­յե­լով։ Աշ­խար­հի սե­րը, իշ­խա­նու­թյան ձգտու­մը և կ­յան­քի հպար­տու­թյու­նը՝ այդ բո­լո­րը ընդգրկ­ված էր այս գայ­թակ­ղու­թյան մեջ։ Այն ա­ մե­նը, որ մարդ­կու­թյա­նը հետ է պա­հում ճշմա­րիտ Աստ­ծո երկր­պա­գու­թյու­նից, ներ­կա­յաց­ված է Փրկ­չի այս վեր­ջին մեծ փոր­ձու­թյան մեջ։ «Դեն գնա, սա­տա­նա, ո­րով­հետև գրված է թե Տի­րո­ջը՝ քո Աստ­ծուն երկր­պա­գիր և միայն նրան պաշ­տիր» (Մատթեոս 4.3-10)։ Քրիս­տո­սը վրդով­վեց և­ օգ­տա­գոր­ծեց Իր աստ­վա­ծա­յին հե­ղի­նա­կու­թյու­նը այս բա­ռե­րով՝ դե´ն գ­նա։ Սա­տա­նան ոչ մի զո­րու­թյուն չու­ներ՝ այս հրա­մա­նին ընդ­դի­մա­նա­լու։ Նա պար­տա­վոր էր հե­ռա­նալ։ Ծռմռ­վե­լով պարտ­ված ա­տե­լու­թյամբ ու ցա­սու­մով՝ ապս­ տամբ ա­ռաջ­նոր­դը հե­ռա­ցավ աշ­խար­հի Փրկ­չի ներ­կա­յու­ թյու­նից։ Պայ­քա­րը ա­վարտ­վեց։ Քրիս­տո­սի հաղ­թա­նա­կը այն­քան կա­տար­յալ էր, որ­քան Ա­դա­մի ան­կումն էր ե­ղել։

31

ՎԱՂ ԾԱՌԱՅՈՒԹՅՈՒՆԸ Փոր­ձու­թյու­նից հե­տո Հի­սու­սը վե­րա­դար­ձավ Հոր­դա­նա­նի ա­փե­րը և շփ­վեց Հով­հան­նե­սի ա­շա­կերտ­նե­րի հետ։ Այդ ժա­մա­նակ Ե­րու­սա­ղե­մի իշ­խա­նա­վոր­նե­րից ո­մանք Հով­հան­նե­սին հարց­նում էին ժո­ղովր­դին սո­վո­րեց­նե­լու և մկր­տե­լու լիա­զո­րու­թյան մա­սին։ Նրանք հարց­նում էին, թե արդ­յո՞ք Նա Մե­սիան է, թե՞ Ե­ղիան կամ «այն Մար­գա­ րեն» (նկա­տի ու­նե­նա­լով Մով­սե­սին)։ Այդ բո­լո­րի ա­ռու­մով նա պա­տաս­խա­նեց. «Ոչ, չեմ»։ Նրանք հարց­րին. «Ա­պա ո՞վ ես, որ պա­տաս­խան տանք մեզ ու­ղար­կող­նե­րին։ Նա ա­սաց. «Ես եմ ա­նա­պա­տում կան­չո­ղի ձայ­նը, թե ուղ­ղե­ցեք Տի­րոջ ճա­նա­պար­հը ինչ­պես Ե­սա­յիա մար­գա­րեն ա­սաց» (Հով­հան­ նես 1.22-23, Ե­սա­յիա 40.3)։ Այդ պա­հին Հով­հան­նե­սը Հոր­դա­նա­նի ա­փե­րին տե­սավ Հի­սու­սին: Նրա դեմ­քը փայ­լեց լույ­սով, երբ նա ցույց տվեց Նրան և­ ա­սաց. «Ձեր մի­ջում կա մե­կը, ո­րին դուք չգի­տեք։ Նա է ին­ձա­նից հե­տո ե­կո­ղը, որ ին­ձա­նից ա­ռաջ ե­ղավ, որ ես ար­ժա­նի չեմ նրա կո­շիկ­նե­րի կա­պը ար­ձա­կե­լու» (Հով­հան­ նես 1. 26,27)։ Հետև­յալ օ­րը Հով­հան­նե­սը կրկին տե­սավ Հի­սու­սին և բա­ ցա­կան­չեց. «Ա­հա Աստ­ծո Գա­ռը, որ վեր է առ­նում աշ­խար­ հի մեղ­քը» (Հով­հան­նես 1.29)։ Հով­հան­նե­սի ա­շա­կերտ­նե­րից եր­կու­սը, լսե­լով այս, հետևե­ցին Փրկ­չին։ Մ­յուս ա­շա­կերտ­ ներն ընտր­վե­ցին այն ժա­մա­նակ, երթ նրանք ճամ­փոր­դում էին դե­պի Գա­լի­լեա։ Գա­լի­լեա­յի Կա­նա քա­ղա­քում, հար­սա­նի­քի ժա­մա­նակ Նա գոր­ծեց իր սքան­չե­լի հրաշք­նե­րից մե­կը՝ ջու­րը դարձ­նե­լով գի­նի։ Այս գոր­ծը փրկու­թյան խորհր­դա­նիշ էր։ Ջու­րը խորհր­ դան­շում է մկրտու­թյու­նը, գի­նին՝ Քրիս­տո­սի ար­յու­նը։ Հի­սու­սը գնաց Նա­զա­րե­թի Իր նախ­կին տու­նը, շա­բաթ օ­ րը մտավ ժո­ղո­վա­րան։ Այս­տեղ Նա հայ­տա­րա­րեց Իր ա­ռա­ քե­լու­թյան մա­սին։ Սա­կայն Նրան լսող­նե­րը հի­շե­ցին Նրա 32

հա­մեստ ծնուն­դը և­ այն, որ Նա ըն­դա­մե­նը հյուսն է։ Դա դրդեց նրանց մեր­ժե­լու ի­րենց Փրկ­չին, և նրանք կորց­րե­ցին այն օրհ­նու­թյու­նը, որ տրված էր ի­րենց։

33

ՀԻՍՈՒՍԻ ՈՒՍՈՒՑՈՒՄԸ Հրեա­նե­րի կրո­նը մի փոքր ա­վե­լին էր, քան մի շարք ա­րա­ րո­ղու­թյուն­ներ։ Քա­նի որ նրանք տե­սո­ղու­թյու­նից կորց­րել էին Աստ­ծո ճշմա­րիտ պաշ­տա­մուն­քը և Նրա խոս­քի հոգևոր ու­ժը, փո­խա­րե­նը նրանք ա­վե­լաց­րել էին ի­րենց սե­փա­կան ծե­սերն ու ա­վան­դույթ­նե­րը։ Փո­խա­նակ գի­տակ­ցե­լու, որ միայն Փրկ­չի ար­յու­նը կա­րող է ի­րենց մաք­րել մեղ­քից և միայն Աստ­ծո զո­րու­թյու­նը կա­րող է ի­րենց հե­ռու պա­հել դրա իշ­խա­նու­թյու­նից՝ նրանք ա­պա­ վի­նե­ցին ի­րենց սե­փա­կան գոր­ծե­րին և կ­րո­նա­կան ծե­սե­րին՝ ի­րենց փրկու­թյու­նը վաս­տա­կե­լու հա­մար։ Դպիր­նե­րը, փա­րի­սե­ցի­նե­րը և­ իշ­խա­նա­վոր­նե­րը դար­ձել էին ար­դա­րու­թյան հա­վակ­նող դա­սա­կարգ։ Հի­սու­սը, գի­ տե­նա­լով նրանց ի­րա­կան վի­ճա­կը, շատ ան­գամ էր կշտամ­ բում։ Մի ան­գամ Նա այս­պես բնու­թագ­րեց նրանց՝ «վայ ձեզ, դպիր­ներ և փա­րի­սե­ցի­ներ՝ կեղ­ծա­վոր­ներ, որ նման եք ծե­փած գե­րեզ­ման­նե­րի, որ դրսևանց գե­ղե­ցիկ են երևում, բայց ներսևանց լիքն են մե­ռել­նե­րի ոս­կոր­նե­րով և­ ա­մեն պղծու­թյու­նով։ Այն­պես էլ դուք՝ դրսևանց ար­դար եք երևում մարդ­կանց, բայց ներսևանց լիքն եք կեղ­ծա­վո­րու­թյու­նով և­ ա­նօ­րե­նու­թյու­նով» (Մատ­թեոս 23.27,28)։ Փր­կի­չը ե­կել էր, որ վե­րա­կանգ­նի ճշմա­րիտ երկր­պա­գու­ թյու­նը և­ ա­զա­տի դժվա­րա­կիր սո­վո­րույթ­նե­րից, ո­րոնք շրջա­պա­տել են նրանց։ Նա ե­կավ՝ բե­րե­լով մի մա­քուր, սրտա­բուխ կրոն, ո­րը դրսևոր­վե­լու էր մա­քուր կյան­քի և սուրբ բնա­վո­րու­թյան մեջ։ Լե­ռան գե­ղե­ցիկ քա­րո­զի մեջ Նա հստակ նշեց, որ օրհն­ ված են «հո­գով աղ­քատ­նե­րը», «սգա­վոր­ներն ու հե­զե­րը», նրանք, ով­քեր «սո­ված ու ծա­րավ են ար­դա­րու­թյան», «ո­ ղոր­մած­նե­րը», «սրտով մա­քուր­նե­րը», «խա­ղա­ղու­թյուն ա­նող­նե­րը» և նրանք, ով­քեր «հա­լած­ված» են և «նա­խատ­ ված» ար­դա­րու­թյան հա­մար։ (Մատ­թեոս 5.1-12)։ 34

Այս տե­սա­կի կրո­նը ոչ մի պաշտ­պա­նու­թյուն չգտավ Իս­րա­ յե­լի՝ ի­րենց ան­ձը ար­դա­րաց­նող իշ­խա­նա­վոր­նե­րի կող­մից։ Եվ քա­նի որ նրանք մեծ հե­տաքրք­րու­թյուն նկա­տե­ցին Քրիս­տո­ սի գոր­ծու­նեու­թյան հան­դեպ, ան­հանգս­տա­ցան։ Նրանց կեղծ տե­սու­թյուն­ներն ու գոր­ծե­րը կորց­նում էին ի­րենց ազ­դե­ցու­ թյու­նը։ Ուս­տի, նրանք փոր­ձե­ցին օգ­տա­գոր­ծել ի­րենց իշ­խա­ նու­թյան բո­լոր մի­ջոց­նե­րը՝ Փրկ­չին խան­գա­րե­լու հա­մար։ Մի շա­բաթ օր, երբ Հի­սուսն ու Իր ա­շա­կերտ­նե­րը անց­ նում էին ցո­րե­նի դաշ­տի մի­ջով, ա­շա­կերտ­նե­րը մի քա­նի հասկ պո­կե­ցին, տրո­րե­ցին ձեռ­քե­րի մեջ և հա­տիկ­նե­րը կե­ րան, քա­նի որ քաղ­ցած էին։ Իսկ լրտես­ներն ար­դեն Նրա հետ­քե­րով էին գա­լիս։ Նրանք մե­ղադ­րե­լու և դա­տա­պար­ տե­լու ա­ռիթ էին փնտրում: Երբ նկա­տե­ցին, թե ինչ էին ա­ նում ա­շա­կերտ­նե­րը, ա­սա­ցին Փրկ­չին. «Ա­հա քո ա­շա­կերտ­ ներն ա­նում են, ինչ որ ար­ժան չէ շա­բաթ օրն ա­նել» (Մատ­ թեոս 12.2)։ Բայց Հի­սու­սը պաշտ­պա­նեց Իր հետևորդ­նե­րին։ Նա ի­ րենց մե­ղադ­րող­նե­րին հի­շեց­րեց Դավ­թի մա­սին, ով կե­րավ խո­րա­նի սուրբ հա­ցը և տ­վեց իր քաղ­ցած ըն­կեր­նե­րին։ Ե­թե Դա­վի­թը կա­րող էր դա ա­նել՝ ա­ռանց մե­ղադր­վե­լու, Իր ա­ շա­կերտ­նե­րը չէի՞ն կա­րող հաս­կեր քա­ղել՝ ի­րենց քաղ­ցը հա­ գեց­նե­լու հա­մար։ Շա­բա­թը չէր ստեղծ­վել մար­դուն բեռ լի­նե­լու հա­մար։ Այն տրված էր նրան՝ խա­ղա­ղու­թյան և հանգս­տի հա­մար, նաև ա­րար­չա­գոր­ծու­թյու­նը հի­շեց­նե­լու հա­մար։ Այն ու­րա­խու­ թյան հա­մար էր, այդ նպա­տա­կով ա­սաց մեր Տե­րը. «Շա­բա­ թը մար­դու հա­մար ե­ղավ, և­ոչ թե մար­դը շա­բա­թի հա­մար» (Մար­կոս 2.27)։ «Եվ մի ու­րիշ շա­բաթ օր էլ ե­ղավ, որ ժո­ղո­վա­րա­նը մտավ՝ և սո­վո­րեց­նում էր, և­այն­տեղ մի մարդ կար, և նրա աջ ձեռ­ քը չո­րա­ցած էր»։ «Եվ դպիր­նե­րը, և փա­րի­սե­ցի­նե­րը սպա­սում էին նրան, թե շա­բաթ օ­րը կբժշկե՞, որ նրա­նից չա­րա­խո­սե­լու պատ­ճառ գտնեն»։ «Նա էլ գի­տեր նրանց խոր­հուրդ­նե­րը և­ այն մար­ դին, ո­րի ձեռ­քը չո­րա­ցած էր, ա­սաց, վեր կաց, և կանգ­նիր մեջ­տե­ղը, և նա վեր կա­ցավ կանգ­նեց»։ «Արդ Հի­սու­սը ա­սաց նրանց. Հարց­նում եմ ձե­զա­նից. Ի՞նչ է ար­ժան շա­բաթ օ­րը, բա­րի՞ բան ա­նել՝ թե չար գոր­ծել, հո­գի ապ­րեց­նե՞լ՝ թե կորց­նել»։ 35

«Եվ չորս կող­մը նրանց ա­մե­նի վրա նա­յե­լով ա­սաց այն մար­դին. Ձեռքդ մեկ­նիր, նա էլ այն­պես ա­րավ. և նրա ձեռ­ քը ա­ռող­ջա­ցավ մյու­սի պես»։ «Նրանք էլ կա­տա­ղու­թյու­նով լցվե­ցին, և­ ի­րար հետ խո­սում էին, թե ինչ ա­նեն Հի­սու­սին» (Ղու­կաս 6.6-11)։ Ցույց տա­լով նրանց անմ­տու­թյու­նը՝ Հի­սու­սը հարց տվեց. «Ո՞վ կլի­նի ձե­զա­նից այն մար­դը, որ մեկ ոչ­խար ու­նե­նա, և­ ե­թե նա շա­բաթ օ­րը ընկ­նի փո­սի մեջ, մի՞­թե չի բռնի նրան և վեր հա­նի»։ Նրանք չկա­րո­ղա­ցան պա­տաս­խա­նել այս հար­ցին։ Ուս­տի Նա ա­սաց. «Ա­պա որ­քա՞ն ա­ռա­վել է մար­դը ոչ­խա­րից, ա­պա ու­րեմն ար­ժան է շա­բաթ օ­րը բա­րիք գոր­ծել» (Մատ­թեոս 12.11,12)։ «Ար­ժան է»։ Այդ բա­նը հա­մա­պա­տաս­խա­նում է օ­րեն­քին։ Հի­սու­սը եր­բեք չմե­ղադ­րեց հրեա­նե­րին Աստ­ծո օ­րեն­քը մե­ ծա­րե­լու կամ շա­բա­թը պա­հե­լու հա­մար։ Ընդ­հա­կա­ռա­կը, Նա միշտ բարձ­րաց­նում էր օ­րեն­քը իր ամ­բող­ջա­կա­նու­ թյամբ։ Ե­սա­յիան մար­գա­րեա­ցավ Քրիս­տո­սի մա­սին. «Օ­րեն­քը մե­ ծաց­րեց և փա­ռա­վո­րեց» (Ե­սա­յիա 42.21)։ Մե­ծաց­նել՝ նշա­նա­կում է ըն­դար­ձա­կել և լայ­նաց­րել, բարձ­ րաց­րել ա­վե­լի բարձր դիր­քի։ Նրանց, ով­քեր պնդում էին, թե Հի­սու­սը ե­կավ օ­րեն­քը քան­դե­լու, Նա ա­սաց. «Մի կար­ծեք, թե ես ե­կա օ­րեն­քը կամ մար­գա­րե­նե­րը քան­դե­լու, ես չե­կա քան­դե­լու, այլ կա­տա­րե­ լու»։ Կա­տա­րել՝ նշա­նա­կում է պա­հել (Տե´ս Հա­կո­բոս 2.8)։ Աստ­ծո օ­րեն­քը եր­բեք չի կա­րող փոխ­վել, քա­նի որ Քրիս­ տոսն ա­սաց. «Մինչև որ եր­կինքն և­ եր­կիրն անց կե­նան, օ­ րեն­քից մի կետ կամ մեկ՝ պզ­տիկ նշա­նա­գիր չի անց­նի, մինչև որ բո­լո­րը չկա­տար­վի» (Մատ­թեոս 5. 17-18)։ Իր բե­րած օ­րի­նակ­նե­րով Քրիս­տո­սը փոր­ձում էր հե­ռաց­ նել նրանց կեղծ գա­ղա­փար­նե­րը՝ շա­բա­թը դարձ­նե­լով ա­վե­լի պատ­վա­կան, քան ա­ռաջ էր։ Այս դա­սը ու­սու­ցա­նում է, որ շա­բա­թը պա­հե­լու ա­մե­նա­գե­րա­զանց ձևը տա­ռապ­յալ­նե­րի հան­դեպ ո­ղոր­մու­թյուն ցու­ցա­բե­րելն է։ Երբ Հի­սու­սը տվեց այս հար­ցը. «Ի՞նչ է ար­ժան շա­բաթ օ­րը, բա­րի բան ա­նել՝ թե չար գոր­ծել, հո­գի ապ­րեց­նել՝ թե կորց­նել», Նա ցույց տվեց, որ Ին­քը կա­րող է կար­դալ չար փա­րի­սե­ցի­նե­րի սրտե­րը, ով­քեր մե­ղադ­րում են Ի­րեն։ Որ­ 36

քան Նա փոր­ձում էր կյան­քեր փրկել, այն­քան հա­լա­ծում էին դառն ա­տե­լու­թյամբ։ Արդ­յոք ա­վե­լի լավ է շա­բաթ օ­րը սպա­ նե՞լ, ինչ­պես ծրագ­րում էին նրանք, թե՞ բու­ժել տա­ռապ­յա­ լին: Արդ­յո՞ք ա­վե­լի ար­դա­րա­ցի է Աստ­ծո սուրբ օ­րը սպա­նու­ թյուն կա­տա­րել սրտի մեջ, քան սեր ու­նե­նալ բո­լոր մարդ­ կանց հան­դեպ, սեր, որ իր ար­տա­հայ­տու­թյունն է գտնում բա­րի ա­րարք­նե­րում։ Ե­րու­սա­ղե­մում՝ Ոչ­խա­րաց դռան մոտ, մի ջրա­վա­զան կար, որ կոչ­վում էր Բեթ­հեզ­դա։ Եր­բեմն այս ջրա­վա­զա­նը ա­լե­կոծ­վում էր: Մար­դիկ հա­ վա­տում էին, որ Տի­րոջ հրեշ­տա­կը ներքև է իջ­նում ու խառ­ նում ջրե­րը և­ այդ պա­հին ով ա­ռա­ջինն է իջ­նում ջրի մեջ, բժշկվում է, ինչ հի­վան­դու­թյուն էլ ու­նե­նա։ Շա­տե­րը գա­լիս էին այդ ջրա­վա­զա­նը՝ հույս ու­նե­նա­լով, որ կբժշկվեն, բայց միայն ա­ռա­ջին մտնողն էր օգտ­վում այդ օրհ­նու­թյու­նից, մնա­ցած­նե­րը հի­սա­թափ­վում էին։ Մի խեղճ մարդ ե­րե­սու­նութ տա­րի տա­ռա­պում էր ան­բու­ ժե­լի հի­վան­դու­թյամբ։ Նա շատ ան­գամ էր ե­կել ջրա­վա­զան, բայց ա­մեն ան­գամ, երբ ջրե­րը խառն­վում էին, մեկ ու­րիշն էր ի­րե­նից ա­ռաջ մտնում այն­տեղ։ Նրա ու­ժե­րը սպառ­վել էին, զգում էր, որ ե­թե չօգ­նեն ի­րեն, շու­տով կմա­հա­նա։ Մի օր Հի­սուսն այ­ցե­լեց այս վայ­րը։ Նա տե­սավ, որ այս տա­ռապ­յա­լը վեր­ջին ճի­գե­րով փոր­ձում է հաս­նել ջրին։ Նա հա­մար­յա հա­սել էր իր նպա­տա­կին, երբ մեկ ու­րի­շը մտավ ի­ րե­նից ա­ռաջ։ Հու­սա­հատ­ված՝ նա ետ սո­ղաց դե­պի իր մահ­ ճա­կա­լը՝ ան­հույս մեռ­նե­լու հա­մար, քա­նի որ վստահ չէր, որ կապ­րի այն­քան, մինչև ջրե­րը նո­րից խառն­վեն։ Բայց մի կա­րեկ­ցող դեմք խո­նարհ­վեց դե­պի նա՝ ա­սե­լով. «Կա­մե­նո՞ւմ ես ա­ռողջ լի­նել»։ Նա պա­տաս­խա­նեց. «Տեր, մարդ չու­նեմ, որ երբ որ ջու­րը շարժ­վում է՝ ինձ ա­վա­զա­նի մեջ գցի, և մինչև որ ես գա­լիս եմ, ու­րիշն ին­ձա­նից ա­ռաջ իջ­նում է մե­ջը»։ Ե­թե միայն այդ խեղճ մարդն ի­մա­նար, որ իր առջև կանգ­ նած է Մե­կը՝ Ով կա­րող է բժշկել ոչ միայն ա­ռա­ջի­նը ջու­րը մտնո­ղին, այլև բո­լո­րին, ով կգա Իր մոտ։ Հի­սու­սը կար­գադ­ րեց. «Վեր կաց, մա­հիճդ առ և ման եկ»։ Հան­կար­ծա­կի մի զո­րու­թյուն կեն­դա­նաց­րեց խեղճ հաշ­ ման­դա­մին։ Նա Փրկ­չի հրա­մա­նով ցատ­կեց ոտ­քե­րի վրա, կանգ­նեց, որ վերց­նի իր մահ­ճա­կա­լը, ո­րը միայն վեր­մակ 37

էր ու մի ծած­կոց։ Ինչ­պի­սի՞ ու­րա­խու­թյան էր՝ կանգ­նել սե­ փա­կան ոտ­քե­րի վրա ա­նօգ­նա­կան ու հոգ­նե­ցու­ցիչ այդ­քան տա­րի­նե­րից հե­տո։ Նա շտա­պեց Ե­րու­սա­ղեմ՝ ցնծա­լով ու փա­ռա­բա­նե­լով Աստ­ծուն: Հան­դի­պե­լով փա­րի­սե­ցի­նե­րին՝ նրանց պատ­մեց այն հրա­շա­լի բժշկու­թյան մա­սին, ո­րը ինքն էր վե­րապ­րել։ Փո­խա­նակ նրա հետ ցնծա­լու՝ ինչ­պես սպա­սում էր նախ­կին ան­դա­մա­լույ­ծը, նրանք դա­ժա­նո­րեն մե­ղադ­րե­ցին, որ շա­ բաթ օ­րը վերց­րել է իր մա­հի­ճը։ Ա­մենևին մե­ղա­վոր չզգա­ լով այս ա­րար­քի հա­մար՝ մար­դը հստակ պա­տաս­խա­նեց. «Նա՝ որ ինձ բժշկեց, նա ա­սաց ինձ. Մա­հիճդ առ և ման եկ» (Հովհաննես 5.1-11)։ Նրանք ար­դա­րաց­րե­ցին բժշկված մար­դուն, բայց ցնցված էին այն մար­դու մե­ղա­վո­րու­թյան հա­մար, ով իր վրա է վերց­ րել պա­տաս­խա­նատ­վու­թյու­նը՝ մար­դուն կար­գադ­րե­լով շա­ բաթ օ­րը վերց­նել իր մա­հի­ճը։

38

ԲԱՐԻ ՀՈՎԻՎԸ Փրկ­չի կյան­քը ծանր աշ­խա­տան­քով ու զրկանք­նե­րով լի կյանք էր։ Նա ա­սել էր. «Աղ­վես­նե­րը որ­ջեր ու­նեն, և­ երկն­քի թռչուն­նե­րը՝ բույ­ներ, բայց մար­դի Որ­դին տեղ չու­նի որ իր գլու­խը դնի» (Մատ­թեոս 8.20)։ Թեև ան­տե­սում էր Իր անձ­նա­կան հան­գիս­տը, բայց միշտ հո­գա­տար էր ու­րիշ­նե­րի նկատ­մամբ։ Ինչ­պես ար­թուն հո­վի­ վը հոգ է տա­նում Իր ոչ­խար­նե­րի մա­սին, այն­պես էլ Նա էր հսկում Իր երկ­րա­յին հետևորդ­նե­րի փոք­րիկ հո­տին։ Նա ա­ սաց. «Ես եմ բա­րի Հո­վի­վը, և­ես ի­մին­նե­րին ճա­նա­չում եմ, և­ ի­մին­նե­րիցն էլ ճա­նաչ­վում եմ» (Հով­հան­նես 10.14)։ Նրա սերն ու խնամ­քը միայն հո­տի ան­դամ­նե­րի հան­դեպ չէր, Նա ա­սաց. «Մար­դի Որ­դին ե­կավ, որ ապ­րեց­նե կո­րա­ ծը» (Մատ­թեոս 18.11)։ Եվ դարձ­յալ ա­սաց. «Ձե­զա­նից ո՞վ Է այն մար­դը, որ հար­ յուր ոչ­խար ու­նե­նա և նրան­ցից մե­կը կորց­նե, չի՞ թո­ղի ինն­ սուն և­ինը ա­նա­պա­տում և­այն կո­րա­ծի ետևից գնա մինչև որ գտնի նրան»։ «Եվ եր­բոր գտնի, ու­րա­խա­նա­լով իր ու­սե­րի վրա կդնի նրան: Եվ տուն գա­լով, բա­րե­կամ­նե­րին և դ­րա­ցի­նե­րին կկան­չի և նրանց կա­սի. Ու­րա­խա­ցեք ինձ հետ, ո­րով­հետև իմ կո­րած ոչ­խա­րը գտա»։ «Ա­սում եմ ձեզ, թե այս­պես ու­րա­խու­թյուն կլի­նի երկն­քում մեկ մե­ղա­վո­րի հա­մար, որ ա­պաշ­խա­րի, քան թե ինն­սուն և­ ինն ար­դար­նե­րի հա­մար, ո­րոնց ա­պաշ­խա­րու­թյուն պետք չէ» (Ղու­կաս 15.4-7)։ Թո´ղ յու­րա­քանչ­յուր մո­լոր­ված և հո­տից հե­ռա­ցած հա­ մար­ձա­կու­թյուն ստա­նա։ Բա­րի Հո­վի­վը փնտրում է քեզ։ Հի­շի´ր, որ Նրա գործն է «ապ­րեց­նել կո­րա­ծը»։ Դա վե­րա­ բե­րում է նաև քեզ։ Կաս­կա­ծել քո փրկու­թյան հնա­րա­վո­ րու­թյա­նը, նշա­նա­կում է կաս­կա­ծել Նրա փրկա­րար զո­ րու­թյա­նը, Ով գնեց քեզ ան­սահ­ման գնով։ Թո´ղ հա­վատն 39

ու հույ­սը փո­խա­րի­նեն կաս­կա­ծին ու ան­հա­վա­տու­թյա­նը։ Նա­յի´ր­ այն ձեռ­քե­րին, ո­րոնք խոց­վե­ցին քեզ հա­մար, և հա­վա­տա նրանց փրկա­րար զո­րու­թյա­նը։ Եվ երբ ըն­դու­նես հրա­շա­լի հրա­վե­րը, «ու­րա­խու­թյուն կլի­նի երկն­քում»։ Մի հո­գի ևս կա­զատ­վի մեր մեծ թշնա­մու՝ կեղծ հով­վի ճան­կե­րից։ Փր­կիչն ա­սում է երկ­նա­յին բազ­մու­թյա­նը. «Ու­րա­խա­ցեք ինձ հետ, ո­րով­հետև իմ կո­րած ոչ­խա­րը գտա»։ Հրեշ­տակ­նե­րի երգ­չա­խում­բը մի հրա­շա­լի հիմն է եր­գում՝ սքան­չե­լի մե­ղե­դի­նե­րով լցնե­լով ողջ եր­կին­քը: Հի­շի´ր, թե­րա­հա­վա´տ, և´ Աստ­ված, և´ Քրիս­տո­սը հե­ տաքրքր­վում են քեզ­նով, և­ երկ­նա­յին ողջ զոր­քե­րը զբաղ­ ված է մե­ղա­վոր­նե­րի փրկու­թյան գոր­ծով։ Փրկ­չի բա­ցա­ռիկ հրաշք­նե­րը ա­պա­ցու­ցում են, որ Նա զո­ րու­թյուն ու­նի՝ փրկե­լու ըն­կա­ծին։ Պիղծ բո­րոտ­նե­րը մաքր­ վում էին, կույ­րե­րը տե­սո­ղու­թյուն էին ստա­նում, կա­ղե­րը քայ­լում էին, խու­լե­րը՝ լսում։ Տի­րոջ մեկ խոս­քով բուժ­վում էին ան­դա­մա­լույծ­նե­րը և­ ա­մեն տե­սա­կի հի­վան­դու­թյուն­նե­րով տա­ռա­պող­նե­րը։ Նույ­ նիսկ դևե­րը հնա­զանդ էին նրան։ Նրանք ա­ղա­ղա­կում էին. «Թող տուր, ի՞նչ բան ու­նես մեզ հետ, Հի­սուս Նա­զով­րե­ցի. ե­կար մեզ կորց­նե­լո՞ւ, գի­տեմ քեզ, ով ես, Աստ­ծո Սուրբդ» (Մար­կոս 1.24)։ Բայց Հի­սու­սի հրա­մա­նով նրանք հար­կադր­ված էին թող­ նել խեղճ հո­գի­նե­րին, ո­րոնց տի­րում էին և չէին ցան­կա­նում հե­ռա­նալ նրան­ցից։ Նրանք, ով­քեր վկա­յե­ցին կա­տար­վա­ծի մա­սին, ապ­շել էին. «Սա ի՞նչ բան է, որ իշ­խա­նու­թյու­նով և զո­րու­թյու­նով պիղծ ո­գի­նե­րին սաս­տում է, և նրանք դուրս են գա­լիս» (Ղու­կաս 4.36): Պետ­րո­սը կա­րո­ղա­ցավ քայ­լել ջրե­րի վրա­յով իր Տի­րոջ հրա­մա­նով, սա­կայն երբ նա իր հա­յաց­քը հե­ռաց­րեց Փրկ­չից և սկ­սեց կաս­կա­ծել, սուզ­վեց։ Բայց երբ ա­ղա­ղա­կեց. «Տեր, փրկիր ինձ» (­Մատ­թեոս 14.30), այն ձեռ­քը, որ եր­բեք չտկա­ րա­ցավ օգ­նու­թյան հաս­նե­լու, ա­ռաջ մեկն­վեց և փր­կեց նրան կա­տա­ղի ա­լիք­նե­րից։ Նույ­նիսկ մե­ռել­ներն էին կեն­դա­նա­նում։ Ձեռ­քի մի հպու­ մը և «Տա­լի­թա կու­մի» բա­ռե­րը բա­վա­կան էին՝ հա­րու­թյուն տա­լու Հայ­րո­սի մե­ռած աղջ­կան։ Մար­կոս 5.41։ Ղա­զա­րո­սը հա­րու­թյուն ա­ռավ մե­ռել­նե­րից՝ Հի­սու­սի ձայ­ նը լսե­լով, երբ չորս օր­վա մե­ռած էր։ Հի­սու­սի կար­գադ­րու­ 40

թյամբ կանգ ա­ռավ Նա­յի­նի թաղ­ման թա­փո­րը, և­որ­բևայ­րու որ­դին հա­րու­թյուն ա­ռավ՝ ա­ռողջ կյան­քի հա­մար։ Փր­կի­չը հրաշք­ներ էր գոր­ծում Իր երկ­րա­յին ծա­ռա­յու­թյան ողջ ըն­թաց­քում, ո­րը և հաս­տա­տեց Հով­հան­նես Մկրտ­չին ու­ղարկ­ված Իր պա­տաս­խա­նի մեջ։ Հով­հան­նե­սը բան­տում էր և հու­սա­հատ­ված, նույ­նիսկ կաս­կած­ներն էին ան­հանգս­ տաց­նում նրան, թե իս­կա­պե՞ս Քրիս­տո­սը Մե­սիան է։ Ուս­տի մի քա­նի հետ­նորդ­ներ ու­ղար­կեց Հի­սու­սի մոտ հարց­նե­լու. «Դո՞ւ ես այն որ գա­լու էիր, թե ու­րի­շի սպա­սենք»։ Սուր­հան­դակ­նե­րը հա­սան Փրկ­չի մոտ այն ժա­մա­նակ, երբ Նա շրջա­պատ­ված էր հի­վանդ ու տա­ռապ­յալ ամ­բո­խով, ո­ րոնց Նա բժշկում էր։ Վեր­ջա­պես պա­տաս­խա­նեց. «Գնա­ ցեք Հով­հան­նե­սին պատ­մե­ցեք ինչ որ լսում եք և տես­նում եք։ Կույ­րե­րը տես­նում են, և կա­ղե­րը գնում են, բո­րոտ­նե­րը սրբվում են, և խու­լե­րը լսում են, մե­ռել­նե­րը հա­րու­թյուն են առ­նում, և­աղ­քատ­նե­րին ա­վե­տա­րան է քա­րոզ­վում» (Մատ­ թեոս 11.3-5)։ Հի­սու­սի ծա­ռա­յու­թյու­նը շա­րու­նակ­վեց ե­րեք ու կես տա­ րի։ Հե­տո Իր ա­շա­կերտ­նե­րի հետ Նա մո­տե­ցավ Ե­րու­սա­ղե­ մին, որ մատն­վի, դա­տա­պարտ­վի և խաչ­վի։

41

ՀԻՍՈՒՍԻ ՄՈՒՏՔԸ ԵՐՈՒՍԱՂԵՄ Հի­սու­սը մո­տե­նում էր Ե­րու­սա­ղե­մին՝ զատ­կի տո­նին մաս­ նակ­ցե­լու հա­մար։ Նա շրջա­պատ­ված էր մարդ­կանց բազ­ մու­թյամբ, ով­քեր նույն­պես գնում էին մաս­նակ­ցե­լու՝ տա­րին մեկ ան­գամ տե­ղի ու­նե­ցող այդ մեծ տո­նա­կա­տա­րու­թյա­նը: Նրա հրա­մա­նով ա­շա­կերտ­նե­րից եր­կու­սը մի է­շի ձագ բե­ րե­ցին, ո­րով Նա կկա­րո­ղա­նար գնալ Ե­րու­սա­ղեմ։ Նրանք ի­ րենց հա­գուստ­նե­րը փռե­ցին ա­վա­նա­կի մեջ­քին և­ի­րենց Տի­ րո­ջը նստեց­րին վրան։ Երբ Նա նստեց, հաղ­թա­կան ու բարձր ա­ղա­ղակ բարձ­ րա­ցավ։ Բազ­մու­թյու­նը ող­ջու­նեց Նրան՝ որ­պես Մե­սիա­յի՝ ի­րենց Թա­գա­վո­րի։ Ա­վե­լի քան հինգ հար­յուր տա­րի ա­ռաջ մար­գա­րեն գու­շա­կել էր այս տե­սա­րա­նը. «Մե­ծա­պես ու­րա­ խա­ցիր, ով Սիո­նի աղ­ջիկ, ցնծու­թյամբ ա­ղա­ղա­կիր, ով Ե­ րու­սա­ղե­մի աղ­ջիկ, ա­հա քո Թա­գա­վո­րը գա­լիս է քեզ մոտ..., հեզ, և­է­շի վրա հե­ծած, այ­սինքն է­շի ձա­գի՝ ա­վա­նա­կի վրա» (Զա­քա­րիա 9.9)։ Ա­րա­գո­րեն ստվա­րա­ցող ամ­բո­խը եր­ջա­նիկ էր և հուզ­ված։ Մար­դիկ չէին կա­րող թան­կար­ժեք նվեր­ներ մա­տու­ցել, բայց Նրա ճա­նա­պար­հին փռե­ցին ի­րենց հա­գուստ­նե­րը՝ որ­պես գորգ։ Կտ­րե­ցին ձի­թե­նու և­ ար­մա­վե­նու գե­ղե­ցիկ ճյու­ղեր և դ­րանք նույն­պես փռե­ցին ճա­նա­պար­հին: Նրանք կար­ծում էին, որ Հի­սու­սին ու­ղեկ­ցում են դե­պի Ե­րու­սա­ղեմ՝ Դավ­թի գա­հը գրա­վե­լու հա­մար։ Նախ­կի­նում Փր­կի­չը եր­բեք թույլ չէր տվել Իր հետ­նորդ­նե­ րին, որ Ի­րեն մե­ծա­րեն, ինչ­պես թա­գա­վոր։ Բայց այս ան­ գամ հատ­կա­պես Նա կա­մե­նում էր հայտ­նել աշ­խար­հին, որ Ին­քը աշ­խար­հի Փր­կիչն է։ Աստ­ծո Որ­դին ար­դեն պատ­րաստ էր զո­հա­բեր­վե­լու մարդ­ կանց մեղ­քե­րի հա­մար։ Այդ ժա­մա­նակ անհ­րա­ժեշտ էր, որ բո­լոր մարդ­կանց աչ­քե­րը ուղղ­վեն դե­պի Նա։ Նրա ե­կե­ղե­ցին 42

հե­տա­գա բո­լոր դա­րե­րում Նրա մա­հը պետք է դարձ­նի խոր ու­սում­նա­սի­րու­թյան և խոր­հե­լու ա­ռար­կա։ Այդ­պի­սի ցու­ ցադ­րու­թյու­նից հե­տո Նրա դա­տա­կան քննու­թյունն ու խա­ չե­լու­թյու­նը եր­բեք չէին կա­րող ծածկ­վել աշ­խար­հից։ Աստ­ծո ծրա­գիրն էր, որ Փրկ­չի կյան­քի այդ վեր­ջին օ­րե­րի յու­րա­քանչ­յուր ի­րա­դար­ձու­թյուն հա­տուկ կեր­պով նշվի, որ ոչ մի զո­րու­թյուն չկա­րո­ղա­նա այն մո­ռա­ցու­թյան մատ­նել։ Փրկ­չին շրջա­պա­տող լայ­նա­տա­րած բազ­մու­թյան մեջ Նրա հրա­շա­գործ զո­րու­թյան վկա­նե­րը կա­յին։ Այն կույ­րե­րը, ո­րոնց Նա տե­սո­ղու­թյուն էր տվել, ճա­նա­ պարհ էին բա­ցում։ Այն համ­րե­րը, ո­րոնց լե­զու­նե­րը բա­ցել էր Նա, ա­մե­նա­ բարձր էին ա­ղա­ղա­կում՝ օվ­սա՜ն­նա։ Հաշ­ման­դամ­նե­րը, ո­րոնց Նա բու­ժել էր, ցատ­կո­տում էին ու­րա­խու­թյու­նից և խան­դա­վա­ռու­թյամբ թա­փա­հա­րում ար­մա­վե­նու ճյու­ղե­րը։ Այ­րի­ներն ու որ­բե­րը մե­ծա­րում էին Հի­սու­սի ա­նու­նը՝ Նրա ո­ղոր­մու­թյան հա­մար։ Ան­մա­քուր բո­րոտ­նե­րը, ով­քեր մաքր­վել էին Քրիս­տո­սի ար­ տա­սա­նած ըն­դա­մե­նը մեկ բա­ռի շնոր­հիվ, ի­րենց հա­գուստ­ ներն էին փռել Նրա ճա­նա­պար­հին։ Նրանք, ով­քեր հա­րու­թյուն էին ա­ռել մե­ռել­նե­րից՝ Փրկ­չի կեն­սա­տու ձայ­նով, այն­տեղ էին գտնվում։ Եվ Ղա­զա­րո­սը, ում մար­մի­նը ա­պա­կա­նու­թյուն էր տե­սել գե­րեզ­մա­նում, այժմ ու­րա­խա­նում էր փա­ռա­վոր, հզոր ու­ ժով և միա­ցել էր եր­ջա­նիկ ամ­բո­խին, որ դե­պի Ե­րու­սա­ղեմ էր ու­ղեկ­ցում Փրկ­չին։ Երբ նոր մար­դիկ ա­վե­լա­ցան ամ­բո­խին, նրանք որ­սա­ցին այդ պա­հի ոգևո­րու­թյու­նը և միա­ցան ա­ղա­ղա­կող­նե­րին, որ ար­ձա­գան­քում էին ու անդ­րա­դարձ­նում ար­ձա­գանք­նե­րը բլու­րից բլուր, հո­վի­տից հո­վիտ. «Օվ­սան­նա Դավ­թի Որ­դուն, օրհն­յալ է Տի­րոջ ա­նու­նով ե­կո­ղը. Օվ­սան­նա բարձ­րունք­նե­ րում» (Մատ­թեոս 21.9)։ Շատ փա­րի­սե­ցի­ներ վկա էին այդ տե­սա­րա­նին և դժ­գո­հե­ ցին։ Նրանք զգա­ցին, որ կորց­նում են իշ­խա­նու­թյու­նը ժո­ ղովր­դի վրա։ Ի­րենց հե­ղի­նա­կու­թյան ու­ժով նրանք փոր­ձում էին լռեց­նել ամ­բո­խին, սա­կայն նրանց սպառ­նա­լիք­ներն ու կո­չե­րը միայն ա­վե­լի էին մե­ծաց­նում ժո­ղովր­դի խան­դա­վա­ ռու­թյու­նը։ 43

Հա­մոզ­վե­լով, որ ան­կա­րող են ղե­կա­վա­րել ժո­ղովր­դին, նրանք ճեղ­քե­ցին ամ­բոխն ու մո­տե­ցան Հի­սու­սին և­ ա­սա­ ցին Նրան. «Վար­դա­պետ, հան­դի­մա­նիր ա­շա­կերտ­նե­րիդ»։ Նրանք հայ­տա­րա­րե­ցին, որ այս­պի­սի աղմ­կոտ շքերթ­ներն ա­նօ­րի­նա­կան են և թույլ չեն տրվում իշ­խա­նու­թյան կող­մից։ Հի­սու­սը պա­տաս­խա­նեց. «Ա­սում եմ ձեզ՝ որ ե­թե սրանք լռեն, քա­րերն են ա­ղա­ղա­կե­լու» (Ղու­կաս 19.39,40)։ Այս հաղ­թա­կան մուտ­քը Աստ­ծո հրա­մա­նով էր և նա­խօ­ րոք հայտն­ված էր մար­գա­րե­նե­րի կող­մից, և­երկ­րա­յին ոչ մի ուժ չէր կա­րող կա­սեց­նել այն։ Աստ­ծո գոր­ծը միշտ էլ ա­ռաջ կգնա, ան­կախ նրա­նից, թե մարդն ինչ կա­րող է ա­նել՝ խան­ գա­րել, թե՞ քան­դել այն։ Երբ թա­փո­րը հա­սավ բլրի գա­գա­թը, ո­րը վեր էր խո­յա­ նում Ե­րու­սա­ղե­մից, երևաց նրանց քա­ղա­քի ողջ հա­մայ­նա­ պատ­կե­րը։ Հոծ բազ­մու­թյու­նը դա­դա­րեց­րեց հիաց­մուն­քի ա­ղա­ղակ­նե­րը՝ հան­կար­ծա­կի բաց­ված տե­սա­րա­նի գե­ղեց­ կու­թյու­նից։ Բո­լո­րի աչ­քե­րը շրջվե­ցին դե­պի Փր­կի­չը­՝ակն­ կա­լե­լով Նրա դեմ­քին տես­նել հիաց­մունք, որն ի­րենք էլ էին զգում։ Հի­սու­սը կանգ ա­ռավ, և տխ­րու­թյան մի ամպ սա­հեց Նրա դեմ­քի վրա­յով, իսկ բազ­մու­թյու­նը զար­մա­ցել էր՝ տես­նե­լով Նրան՝ վշտա­հար ար­տաս­վե­լիս։ Նրանք, ով­քեր շրջա­պա­տել էին Փրկ­չին, չկա­րո­ղա­ցան հաս­կա­նալ Նրա վիշ­տը, բայց Նա լա­ցեց այդ քա­ղա­քի հա­մար, ո­րը դա­տա­պարտ­ված էր։ Նա խնա­մել էր այդ քա­ղա­քը՝ ինչ­պես ե­րե­խա­յի, և Նրա սիր­տը տխրու­թյամբ լցվեց, երբ գի­տակ­ցեց, որ այն շու­տով ա­վե­ րակ է դառ­նա­լու։ Ե­թե Նրա ժո­ղո­վուր­դը քայ­լեր Աստ­ծո խորհր­դով, Ե­րու­սա­ ղե­մը «կան­գուն կմնար հա­վիտ­յան»։ Նա կա­րող էր դառ­նալ թա­գա­վո­րու­թյուն­նե­րի թա­գու­հին՝ լի­նե­լով ա­զատ՝ Աստ­ծուց տրված իշ­խա­նու­թյան զո­րու­թյամբ։ Նրա դար­պաս­նե­րի մոտ ոչ մի սպա­սող չպետք է լի­ներ, սպա­ռա­զեն զին­վոր, ոչ մի հռո­մեա­կան դրո­շակ չպետք է ծա­ծան­վեր նրա պա­տե­րի վրա։ Խա­ղա­ղու­թյան ա­ղավ­նին Ե­րու­սա­ղե­մից կգնար դե­պի մյուս ազ­գե­րը։ Նա կլի­ներ աշ­խար­հի պսա­կա­վոր­ված փառ­ քը։ Բայց նրանք մեր­ժե­ցին ի­րենց Փրկ­չին և պատ­րաստ­ վում էին խա­չե­լու ի­րենց Փր­կա­րա­րին։ Եվ այդ ե­րե­կո, երբ արևը մայր մտներ, Ե­րու­սա­ղե­մի դա­տավ­ճի­ռը մե­կընդ­միշտ 44

կկնքվեր։ (­Մոտ քա­ռա­սուն տա­րի հե­տո Ե­րու­սա­ղե­մը հիմ­նո­ վին ա­վեր­վեց և հ­ռո­մեա­կան բա­նա­կի կող­մից այր­վեց կրա­ կով)։ Իշ­խա­նա­վոր­նե­րին զե­կու­ցե­ցին, թե Հի­սու­սը Իր հետևորդ­ նե­րի հոծ խմբով մո­տե­նում է քա­ղա­քին։ Նրանք դուրս ե­կան Նրան դի­մա­վո­րե­լու՝ հու­սա­լով ցրել ամ­բո­խը։ Ցու­ցադ­րա­ կան մեծ հե­ղի­նա­կու­թյամբ նրանք հարց­րե­ցին. «Սա ո՞վ է» (Մատ­թեոս 21.10)։ Ա­շա­կերտ­նե­րը ներշնչ­ված հո­գով պա­տաս­խա­նե­ցին. «Ա­դա­մը ձեզ կա­սի. Սա կնոջ սե­րունդն է, որ կջախ­ջա­խի օ­ձի գլու­խը»։ «Հարց­րեք Աբ­րա­հա­մին, նա կա­սի ձեզ՝ Սա Մել­քի­սե­դեկն է՝ Սա­ղե­մի Թա­գա­վո­րը, Խա­ղա­ղու­թյան Թա­գա­վո­րը»։ «Հա­կո­բը կա­սի ձեզ, Նա Հու­դա­յի ցե­ղի Սե­լովն է»։ «Ե­սա­յիան կա­սի ձեզ, էմ­մա­նուէլն է, Ս­քան­չե­լին, Խորհր­ դա­կա­նը, Հզոր Աստ­վա­ծը, Հա­վի­տե­նա­կա­նու­թյան Հայ­րը, Խա­ղա­ղու­թյան Իշ­խա­նը»։ «Ե­րե­միան կա­սի ձեզ, Դավ­թի Շա­ռա­վի­ղը։ Ե­հո­վան մեր ար­դա­րու­թյու­նը»։ «Դա­նիե­լը կա­սի ձեզ, Նա է Մե­սիան»։ «Ով­սէն կա­սի ձեզ, Նա Զո­րաց Տեր Աստ­վածն է, ո­րի հի­շա­ տա­կը Ե­հո­վա է»։ «Հով­հան­նես Մկր­տի­չը կա­սի ձեզ, Նա Աստ­ծո Գառն է, որ վեր է առ­նում աշ­խար­հի մեղ­քը»։ «Մեծ Ե­հո­վան Իր գա­հից հայտ­նել է. Դա է իմ սի­րե­լի Որ­ դին»։ «Մենք՝ ա­շա­կերտ­ներս, հայ­տա­րա­րում ենք. Սա Հի­սուսն է՝ Մե­սիան, կյան­քի Իշ­խա­նը՝ Փր­կի­չը»։ «Նույ­նիսկ խա­վա­րի ու­ժե­րի իշ­խա­նը ճա­նա­չում է Նրան՝ ա­սե­լով. Գի­տեմ քեզ, թե ով ես, Աստ­ծո Սուրբդ»։

45

«ԴՐԱՆՑ ՎԵՐ Ա­ՌԵՔ ԱՅՍՏԵՂԻՑ» Հա­ջորդ օ­րը Հի­սու­սը տա­ճար մտավ։ Այս­տեղ Նա ա­կա­նա­ տես ե­ղավ առ­նե­լու և ծա­խե­լու նույն տե­սա­րա­նին, ո­րը Նա այն­պես կտրուկ կշտամ­բել էր ե­րեք տա­րի ա­ռաջ։ Ինչ­պես այն ժա­մա­նակ, տա­ճա­րի գա­վի­թը լցված էր ար­ջառ­նե­րով, ոչ­խար­նե­րով և թռ­չուն­նե­րով։ Ս­րանք վա­ճառ­վում էին զո­հա­ բե­րու­թյան հա­մար։ Այդ գոր­ծով զբաղ­վող­նե­րը կե­ղե­քում ու թա­լա­նում էին այս պիղծ առևտ­րի ժա­մա­նակ։ Այն­քան շատ էր գա­վի­թից ե­կող աղ­մու­կը, որ այն լրջո­րեն խան­գա­րում էր երկր­պա­ գու­թյա­նը։ Փրկ­չի թա­փան­ցող հա­յաց­քը սա­հեց, ան­ցավ տա­ճա­ րի գա­վի­թի վրա­յով։ Բո­լո­րի աչ­քե­րը դար­ձան դե­պի Նա։ Մարդ­կանց ձայ­ներն ու ա­նա­սուն­նե­րի աղ­մու­կը լռե­ցին։ Բո­լո­րը զար­ման­քով ու ակ­նա­ծան­քով նա­յե­ցին Աստ­ծո Որ­ դուն։ Աստ­վա­ծա­յի­նը փայ­լեց մարդ­կա­յի­նի մի­ջով՝ Հի­սու­ սին տա­լով ար­ժա­նա­պատ­վու­թյուն և փառք, ո­րը սկզբում Նա եր­բեք չէր ցու­ցադ­րել։ Լ­ռու­թյու­նը հա­մար­յա ան­տա­նե­ լի դար­ձավ։ Վեր­ջա­պես Փր­կի­չը խո­սեց հստակ ձայ­նով և­ իշ­խա­նու­թյամբ, որ շար­ժեց ժո­ղովր­դին մի հզոր փո­թոր­կի նման. «Գր­ված է, թե իմ տունն ա­ղոթ­քի տուն է, և դուք նրան ա­վա­զակ­նե­րի այր եք ա­րել» (Ղու­կաս 19.46)։ Ա­վե­լի մեծ իշ­խա­նու­թյամբ, քան ցու­ցա­բե­րել էր ե­րեք տա­ րի ա­ռաջ, հրա­մա­յեց. «Դրանց վեր ա­ռեք այս­տե­ղից» (Հով­ հան­նես 2.16)։ Մեկ ան­գամ նախ­կի­նում տա­ճա­րի քա­հա­նա­ներն ու իշ­ խա­նա­վոր­նե­րը փա­խել էին այդ ձայ­նից։ Դրա­նից հե­տո նրանք ա­մա­չե­ցին ի­րենց ա­րար­քից։ Զ­գա­ցին, որ նրանք այլևս այդ­պես չպետք է վար­վեն։ Այս ան­գամ նրանք ա­վե­լի սար­սա­փած ու հապ­ճեպ հնա­զանդ­վե­ցին Նրա հրա­մա­նին և փա­խան տա­ճա­րից՝ դե­պի դուրս քշե­լով ի­րենց ար­ջառ­նե­րը։ 46

Տա­ճա­րի գա­վի­թը ան­մի­ջա­պես լցվեց հի­վանդ­նե­րով ու տա­ռապ­յալ­նե­րով, որ ցան­կա­նում էին բժշկվել Հի­սու­սի կող­ մից։ Ո­մանք մա­հա­մերձ էին։ Այս տա­ռապ­յալ­նե­րը զգում էին ի­րենց դժբախտ վի­ճա­կը։ Նրանք ի­րենց աչ­քե­րը ա­ղեր­սա­ գին հա­ռել էին Քրիս­տո­սին՝ վա­խե­նա­լով այն­տեղ տես­նել այն խստու­թյու­նը, ո­րով Նա վռնդեց գնորդ­նե­րին ու վա­ճա­ ռող­ներն։ Բայց Նրա ե­րե­սի վրա տե­սան միայն սեր ու կա­ րեկ­ցանք։ Հի­սու­սը բար­յա­ցա­կա­մո­րեն ըն­դու­նեց հի­վանդ­նե­րին, և­ ախ­տերն ու տա­ռա­պանք­ներն ան­հե­տա­ցան Նրա ձեռ­քի հպու­մով։ Նա քնքշո­րեն Իր մոտ կան­չեց ե­րե­խա­նե­րին, մեղ­ մեց նրանց ան­հան­գիստ լա­ցը, նրանց փոք­րիկ մար­մին­նե­ րից հե­ռաց­րեց ցա­վերն ու հի­վան­դու­թյուն­նե­րը և­ետ վե­րա­ դարձ­րեց ի­րենց մայ­րե­րին՝ ա­ռողջ ու ժպտա­դեմ։ Ինչ­պի­սի տե­սա­րա­նի հան­դի­պե­ցին քա­հա­նա­ներն ու իշ­ խա­նա­վոր­նե­րը, երբ թա­քուն վե­րա­դար­ձան տա­ճար։ Նրանք լսե­ցին տղա­մարդ­կանց, կա­նանց և­ ե­րե­խա­նե­րի ձայ­նը, որ փա­ռա­բա­նում էին Աստ­ծուն։ Նրանք տե­սան բուժ­ված հի­ վանդ­նե­րին, տե­սո­ղու­թյուն և լ­սո­ղու­թյուն ստա­ցած կույ­րե­ րին և խու­լե­րին։ Կա­ղե­րը ցատ­կո­տում էին ու­րա­խու­թյու­նից։ Խն­դու­թյան ու բերկ­րան­քի այս պա­հին ե­րե­խա­նե­րը ե­ռան­ դով կրկնում էին նա­խորդ օր­վա օվ­սան­նա­նե­րը և ճ­յու­ղեր էին թա­փա­հա­րում Փրկ­չի առջև։ Տա­ճարն ար­ձա­գան­քում էր և­ անդ­րա­դարձ­նում ար­ձա­գան­քը ի­րենց ա­ղա­ղակ­նե­րով. «Օվ­սան­նա Դա­վի­թի Որ­դուն։ Օրհն­յալ է Տի­րոջ ա­նու­նովն ե­ կո­ղը» (Մատ­թեոս 21.9)։ «Ա­հա քո Թա­գա­վո­րը գա­լիս է քեզ մոտ, նա ար­դար ու փրկա­գործ է» (Զա­քա­րիա 9.9)։ Իշ­խա­նա­վոր­նե­րը փոր­ձե­ցին լռեց­նել ե­րե­խա­նե­րի զվարթ ա­ղա­ղակ­նե­րը, բայց բո­լո­րը Հի­սու­սի սքան­չե­լի գոր­ծե­րի պատ­ճա­ռով լցված էին ու­րա­խու­թյամբ ու փա­ռա­բա­նու­ թյամբ և չէին կա­մե­նում լռել։ Իշ­խա­նա­վոր­նե­րը շրջվե­ցին դե­պի Փր­կի­չը՝ հու­սա­լով, թե Նա կհրա­մա­յի լռել. «Լ­սո՞ւմ ես, դրանք ի՞նչ են ա­սում»։ Հի­սուսն էլ պա­տաս­խա­նեց. «Ա­յո, դուք եր­բեք չէ՞ր կար­դա­ ցել, թե մա­նուկ­նե­րի և կաթ­նա­կե­րե­րի բե­րա­նից օրհ­նու­թյուն կա­տա­րե­ցիր» (Մատ­թեոս 21.16)։ ժո­ղովր­դի հպարտ իշ­խա­նա­վոր­նե­րը մեր­ժե­ցին Քրիս­տո­սի օրհն­յալ ծննդյան ա­վե­տումն ու Նրա հե­տա­գա գոր­ծու­նեու­ 47

թյու­նը երկ­րի վրա։ Աստ­ված ե­րե­խա­նե­րին ընտ­րեց՝ Քրիս­ տո­սին փա­ռա­բա­նե­լու հա­մար։ Ե­թե այդ ցնծա­ցող ե­րե­խա­ նե­րի ձայ­նե­րը լռեին, ա­պա տա­ճա­րի սյու­նե­րը կհնչեց­նեին Փրկ­չի փա­ռա­բա­նու­թյու­նը։

48

ԶԱՏԻԿԻ ԸՆԹՐԻՔԸ Ե­կավ այն օ­րը, երբ Զա­տի­կը պետք է կա­տար­վեր։ Հի­սու­ սը Պետ­րո­սին ու Հով­հան­նե­սին պատ­վի­րեց մի տեղ գտնել և պատ­րաս­տել Զա­տի­կի ընթ­րի­քը։ Նա ա­սաց, որ երբ ա­շա­կերտ­նե­րը դուրս գան փո­ղոց, կհան­դի­պեն մի մար­դու, ով ջրի կուժ է կրում։ Նրանք պետք է հետևեն նրան, և մտ­նեն այն տու­նը, ուր կմտնի նա։ Եվ տան­տի­րո­ջը պետք է ա­սեն. «Վար­դա­պետն ա­սում է քեզ, Ո՞ւր է այն օթևա­նը, ուր ես զա­տիկն ու­տեմ իմ ա­շա­կերտ­նե­րի հետ» (Ղու­կաս 22.11)։ Հե­տո այս մար­դը նրանց պետք է ցույց տա մի մեծ վեր­նա­ տուն՝ կա­հա­վոր­ված ի­րենց պա­հանջ­նե­րի հա­մե­մատ։ Այն­ տեղ նրանք պետք է պատ­րաս­տեն զա­տի­կի ընթ­րի­քը։ Ա­մեն ինչ պա­տա­հեց այն­պես, ինչ­պես Փր­կիչն էր ա­սել նրանց։ Զա­տի­կի նա­խորդ ընթ­րիք­նե­րը, ո­րոնց մաս­նակ­ցել էին ա­ շա­կերտ­նե­րը ի­րենց Տի­րոջ հետ, միշտ էլ գրա­վել էին նրանց։ Բայց այս ան­գամ Հի­սու­սը հո­գով ան­հան­գիստ էր։ Նրա սիր­տը նեղ­վում էր, երբ մտա­ծում էր այն դա­ժա­նու­ թյան և­ա­պե­րախ­տու­թյան մա­սին, որ պետք է ցույց տան Իր նկատ­մամբ այն մար­դիկ, ո­րոնց Նա ե­կել էր փրկե­լու։ Նա տրտմու­թյամբ խո­սեց Իր ա­շա­կերտ­նե­րի հետ. «Ցան­ կա­նա­լով ցան­կա­ցա՝ այս զա­տի­կը ձեզ հետ ու­տել իմ չար­ չար­վե­լուցն ա­ռաջ» (Ղու­կաս 22.15)։ Ի­րա­կա­նում դա վեր­ջին Զա­տիկն էր։ Աստ­ծո Գառը այժմ պետք է մորթ­վեր աշ­խար­հի մեղ­քի հա­մար, և­երբ հրեա­նե­րը վա­վե­րաց­րե­ցին ի­րենց մեր­ժու­մը, Քրիս­տո­սին դա­տա­պար­ տե­լով մահ­վան, նրանք մեր­ժե­ցին այն ա­մե­նը, որ տա­լիս էր այս տո­նը՝ իր ճշմա­րիտ ար­ժե­քով ու նշա­նա­կու­թյամբ։ Եվ Հի­սու­սը բա­ժակն ա­ռավ, գո­հա­ցավ և­ ա­սաց. «Ա­ռեք դրան և ձեր մի­ջու­մ բա­ժա­նե­ցեք։ Ո­րով­հետև ա­սում եմ ձեզ, թե որ­թի բեր­քիցն էլ չեմ խմի, մինչև որ Աստ­ծո ար­քա­յու­թյու­ նը գա»։ 49

Այս զատ­կա­կան ընթ­րի­քի ժա­մա­նակ Հի­սու­սը խո­նար­հու­ թյան դաս տվեց Իր ա­շա­կերտ­նե­րին։ Նախ­կի­նում վեճ էր ծա­գել նրանց մեջ, թե նրան­ցից ով մեծ կլի­նի Քրիս­տո­սի թա­ գա­վո­րու­թյան մեջ։ Ծա­ռա­յի պես գո­տի կա­պե­լով՝ Փր­կի­չը լվաց Իր ա­շա­կերտ­ նե­րի ոտ­քե­րը։ Երբ վեր­ջաց­րեց, ա­սաց նրանց. «Արդ ե­թե ես Տերս և Վար­դա­պետս՝ ձեր ոտ­նե­րը լվա­ցի, դուք էլ պետք է ի­րար ոտ­նե­րը լվա­նաք։ Ո­րով­հետև ես ձեզ օ­րի­նակ տվի, որ ինչ­պես ես ձեզ ա­րի, դուք էլ ա­նեք» (Հովհաննես 13.14)։ Ուս­տի ա­շա­կերտ­նե­րը սո­վո­րե­ցին, որ բարձր դիր­քի հա­ մար վի­ճե­լու փո­խա­րեն՝ յու­րա­քանչ­յու­րը պար­տա­վոր է ու­ րի­շին ա­վե­լի լա­վը հա­մա­րել ի­րե­նից։ Եվ հացն ա­ռավ, գո­հա­ցավ, կտրեց, տվեց նրանց, և­ա­սաց. «Այս է իմ մար­մի­նը, որ ձեզ հա­մար տրվում է, այս ա­րեք իմ հի­շա­տա­կի հա­մար»։ Եվ ընթ­րի­քից հե­տո բա­ժակն ա­ռավ՝ ա­սե­լով. «Այս բա­ժա­կը նոր ուխտն է իմ ար­յու­նո­վ, որ ձեզ հա­մար թափ­վում է» (Ղու­կաս 22.17-20)։ Երբ ա­շա­կերտ­նե­րը սե­ղան նստե­ցին ի­րենց Տի­րոջ հետ, նկա­տե­ցին, որ Նա շատ հուզ­ված է։ Թա­խիծ էր պա­տել նրանց բո­լո­րին, և նրանք կե­րան լուռ խա­ղա­ղու­թյամբ։ Վեր­ջա­պես Հի­սու­սը խո­սեց՝ ա­սե­լով. «Ճշ­մա­րիտ ա­սում եմ ձեզ, որ ձե­զա­նից մե­կը կմատ­նի ինձ»։ Ա­շա­կերտ­նե­րը վշտա­ցան և զար­մա­ցան այս խոս­քե­րից։ Յու­րա­քանչ­յու­րը քննեց իր սիր­տը, թե կա՞ արդ­յոք որևէ չար մտքի ստվեր իր Տի­րոջ հան­դեպ։ Մե­կը մյու­սի հետևից հարց­րե­ցին. «Մի­թե ե՞ս եմ, Տեր» (Մատ­թեոս 26.21,22)։ Միայն Հու­դան էր լռում։ Դա ստի­պեց, որ բո­լո­րի աչ­քե­րը թեք­վեն նրա կող­մը։ Երբ նա տե­սավ, որ ի­րեն նկա­տե­ցին, նույն­պես հարց­րեց. «Մի­՞թե ես եմ, Վար­դա­պետ»։ Եվ Հի­սու­սը հան­դի­սա­վոր պա­տաս­խա­նեց. «Դու ա­սա­ ցիր» (Մատ­թեոս 26.25): Երբ Հու­դան տե­սավ, որ իր չար նպա­տա­կը հայտ­նի դար­ ձավ, շտապ վեր կա­ցավ, որ հե­ռա­նա սեն­յա­կից։ Երբ նա դուրս էր գա­լիս, Հի­սուսն ա­սաց. «Ինչ որ ա­նում ես՝ շու­տով ա­րա» (Հով­հան­նես 13.27)։ Հու­դա­յի դուրս գա­լը թեթևաց­րեց բո­լոր ներ­կա­նե­րին։ Փրկ­չի դեմ­քը լու­սա­վոր­վեց, և ս­րա­նով ա­շա­կերտ­նե­րի դեմ­քի վրա­յի ստվե­րը հե­ռա­ցավ։ 50

Հի­սու­սը շատ բան ու­ներ հայտ­նե­լու Իր ա­շա­կերտ­նե­րին՝ նրան­ցից բա­ժան­վե­լուց ա­ռաջ։ Նա ար­տա­հայ­տեց Իր հո­գու ծան­րու­թյու­նը՝ սփո­փան­քի, մխի­թա­րան­քի և­ ա­ղոթ­քի բա­ ռե­րով։ Այս բա­ռե­րը փոր­ձու­թյան ժա­մին հե­նա­րան էին ա­շա­ կերտ­նե­րի հա­մար։

51

ԳԵԹՍԵՄԱՆԻՈՒՄ Իր ծա­ռա­յու­թյան ըն­թաց­քում Փր­կի­չը հա­ճախ ամ­բողջ գի­ շերն անց էր կաց­նում ջեր­մե­ռանդ ա­ղոթ­քով՝ ուժ և­ ի­մաս­ տու­թյուն ստա­նա­լու և սա­տա­նա­յի գայ­թակ­ղու­թյուն­նե­րից հե­ռու մնա­լու հա­մար։ Զա­տի­կի ընթ­րիքն ու­տե­լուց հե­տո Հի­սու­սը ա­շա­կերտ­նե­ րի հետ գնաց Գեթ­սե­մա­նի պար­տե­զը, որ­տեղ Նա հա­ճախ էր գնում ա­ղո­թե­լու։ Ճա­նա­պար­հին Տե­րը խո­սում էր նրանց հետ և ցու­ցում­ներ տա­լիս, բայց երբ մո­տե­ցան պար­տե­զին, Նա տա­րօ­րի­նակ կեր­պով լռեց։ Իր ողջ կյան­քը Քրիս­տո­սը ապ­րել է Հոր ներ­կա­յու­թյան մեջ։ Աստ­ծո Հո­գին մշտա­պես ե­ղել է Նրա ու­ղե­կիցն ու օգ­նա­ կա­նը։ Երկ­րի վրա Նա միշտ Իր ա­րարք­նե­րով փա­ռա­բա­նել էր Աստ­ծուն և­ ա­սել. «Ես ին­ձա­նից չեմ կա­րող ո­չինչ ա­նել» (Հով­հան­նես 5.30)։ Մենք մե­զա­նից ո­չինչ չենք կա­րոդ ա­նել։ Միայն մեր ողջ զո­րու­թյամբ Հի­սու­սին ա­պա­վի­նե­լով՝ կա­րող ենք հաղ­թել և կա­տա­րել Նրա կամ­քը այս աշ­խար­հում։ Մենք պետք է ե­րե­ խա­յի նման պարզ հա­վատք ու­նե­նանք Նրա հան­դեպ, ինչ­ պի­սի հա­վատք Նա ու­ներ Իր Հոր հան­դեպ։ Հի­սուսն ա­սաց. «Ա­ռանց ինձ չեք կա­րող ո­չինչ ա­նել» (Հով­հան­նես 15.5)։ Փրկ­չի հա­մար սկսվեց հո­գե­վար­քի սար­սա­փե­լի գի­շե­րը, երբ նրանք մո­տե­ցան պար­տե­զին։ Թվում էր՝ Աստ­ծո ներ­կա­ յու­թյու­նը, որ միշտ օգ­նել է Նրան, այլևս Նրա հետ չէ։ Նա զգաց, թե ինչ է նշա­նա­կում ան­ջատ լի­նել Հո­րից։ Քրիս­տո­սը պետք է կրեր աշ­խար­հի մեղ­քը։ Հի­մա, երբ ամ­ բողջ աշ­խար­հի մեղ­քը դրված էր Իր վրա, այն ա­վե­լի ծանր էր թվում, քան Ին­քը կա­րող էր դի­մա­նալ։ Մեղ­քի հան­ցան­քը այն­քան զար­հու­րե­լի էր, որ Նա վա­խե­նում էր, թե Աստ­ված այլևս չի ըն­դու­նի Ի­րեն։ «Հո­գիս մեռ­նե­լու չափ տրտմած է»,- ար­տա­բե­րեց Նա՝ զգա­ լով Հոր սար­սա­փե­լի խոր­շան­քը մեղ­քի հան­դեպ։ Իր վշտի և 52

տա­ռա­պան­քի ժա­մին Նա շրջվեց դե­պի Իր ա­շա­կերտ­նե­րը՝ մխի­թար­վե­լու և­օգ­նու­թյուն ստա­նա­լու հա­մար։ Հի­սու­սը պար­տե­զի մուտ­քի մոտ թո­ղեց Իր բո­լոր ա­շա­ կերտ­նե­րին, բա­ցի Պետ­րո­սից, Հա­կո­բից և Հով­հան­նե­սից, և պար­տեզ մտան այս ե­րե­քով, ով­քեր Նրա ա­մե­նա­լուրջ հետևորդ­ներն էին և կա­րե­լի էր վստա­հել նրանց: Սա­կայն Նա չէր կա­րող հան­դուր­ժել, որ նույ­նիսկ նրանք լի­նեն վկա­ նե­րը Իր հո­գին ճնշող տա­ռա­պան­քի։ Եվ ա­սաց նրանց. «Այս­ տեղ մնա­ցեք, և Ինձ հետ ար­թուն կա­ցեք» (Մատ­թեոս 26.38)։ Մի փոքր ա­ռաջ անց­նե­լով նրան­ցից՝ Նա ըն­կավ գետ­նին։ Նա զգում էր, որ մեղ­քի պատ­ճա­ռով բա­ժան­վել է Հո­րից։ Այն­ քան մեծ, այն­քան մութ, այն­քան խոր երևաց Հոր և Որ­դու միջև ե­ղած ան­դուն­դը, որ Նա վա­խե­ցավ հետևան­քից։ Քրիս­տո­սը Իր սե­փա­կան մեղ­քե­րի հա­մար չէր տա­ռա­ պում, այլ աշ­խար­հի մեղ­քե­րի։ Մեղ­քի պատ­ճա­ռով Նա զգում էր Աստ­ծո դժգո­հու­թյունն այն­պես, ինչ­պես մե­ղա­վոր­նե­րը կզգան դա՝ մեծ դա­տաս­տա­նի օ­րը։ Իր հո­գե­վար­քի մեջ Քրիս­տո­սը կառ­չեց սա­ռը գետ­նից։ Նրա գու­նատ շուր­թե­րից դա­ռը ա­ղա­ղակ դուրս ե­կավ. «Իմ Հայր, ե­թե կա­րե­լի է, թող այս բա­ժակն ին­ձա­նից անց­նի, սա­ կայն ոչ թե ինչ­պես ես եմ կա­մե­նում, այլ ինչ­պես դու» (Մատ­ թեոս 26.39)։ Հի­սու­սը մեկ ժամ միայ­նակ կրեց այս սար­սա­փե­լի տա­ ռա­պան­քը։ Հե­տո ե­կավ ա­շա­կերտ­նե­րի մոտ՝ կա­րեկ­ցանք գտնե­լու, բայց ոչ մի կա­րեկ­ցանք չկար Նրա հա­մար, քա­նի որ նրանք խոր քնի մեջ էին։ Նրանք արթ­նա­ցան Հի­սու­սի ձայ­նից, սա­կայն դժվա­րու­թյամբ ճա­նա­չե­ցին Նրան, ո­րով­ հետև Նրա դեմ­քը բո­լո­րո­վին փոխ­վել էր տա­ռա­պան­քի պատ­ճա­ռով։ Հի­սուսն ա­սաց. «­Սի­մոն, քնո՞ւմ ես, չկա­րա­ցի՞ր մեկ ժամ ար­թուն կե­նալ» (Մար­կոս 14.37)։ Մի քիչ ա­ռաջ Պետ­րո­սը հայ­տա­րա­րել էր, որ ինքն իր Տի­րոջ հետ պատ­րաստ է մինչև ան­գամ աք­սոր ու մահ գնալ։ Մինչ­դեռ այս հո­գե­վար­քի ու փոր­ձու­թյան ժա­մին նա հան­գիստ քնել էր։ Հով­հան­նե­սը՝ սի­րե­լի ա­շա­կեր­տը, ո­րը փար­վել էր Հի­սու­սի կրծքին, նույն­պես քնով էր տար­վել։ Ան­շուշտ, Հով­հան­նե­սի սե­րը Տի­րոջ հան­դեպ, պետք է ար­թուն պա­հեր նրան։ Փր­կի­ չը ամ­բողջ գի­շեր­ներ ա­ղո­թում էր Իր ա­շա­կերտ­նե­րի հա­մար, որ նրանց հա­վատ­քը չտկա­րա­նա փոր­ձու­թյան ժա­մին։ Սա­ 53

կայն նրանք մեկ ժամ ան­գամ չկա­րո­ղա­ցան ար­թուն մնալ Իր հետ։ Ե­թե այժմ Հի­սու­սը հարց­ներ Հա­կո­բո­սին և Հով­հան­նե­սին՝ «կա­րո՞ղ եք խմել այն բա­ժա­կը, որ ես պի­տի խմեմ կամ այն մկրտու­թյու­նով մկրտվել, ո­րով ես պի­տի մկրտվեմ», նրանք այն­պես ա­րագ չէին պա­տաս­խա­նի, ինչ­պես ա­ռաջ պա­տաս­ խա­նե­ցին՝ կա­րող ենք։ Մար­կոս 10.38,39։ Տես­նե­լով ա­շա­կերտ­նե­րի տկա­րու­թյու­նը՝ Հի­սու­սի սիր­տը կա­րեկ­ցան­քով լցվեց: Նա մտա­ծեց այն փոր­ձու­թյուն­նե­րի մա­սին, որ սպաս­վում էր նրանց և­ա­սաց. «Ար­թուն կա­ցեք և­ ա­ղոթք ա­րեք, որ փոր­ձու­թյան մեջ չմտնեք»։ Նա ար­դա­րաց­րեց նրանց՝ ան­հո­գու­թյան հա­մար. «Հո­գին հո­ժար է, բայց մար­մի­նը տկար» (Մատ­թեոս 26.41)։ Քնք­շու­ թյան, սի­րո ու կա­րեկ­ցան­քի ինչ­պի­սի՜ դրսևո­րում։ Դարձ­յալ Աստ­ծո Որ­դուն հա­մա­կեց գեր­մարդ­կա­յին տա­ ռա­պան­քը։ Նվա­ղած ու հյուծ­ված՝ Նա ե­րե­րա­լով ետ գնաց և կր­կին ա­ղո­թեց. «Իմ Հայր, ե­թե կա­րե­լի չէ, որ այս բա­ժակն ին­ձա­նից անց­նի ա­ռանց իմ նրան խմե­լու, քո կամ­քը լի­նի» (Մատ­թեոս 26.42)։ Ա­ղոթ­քի պա­հին տան­ջա­լի հո­գե­վար­քի պատ­ճա­ռով ար­յան կա­թիլ­ներ երևա­ցին Նրա դեմ­քին։ Կր­կին Նա փնտրեց ա­շա­ կերտ­նե­րին՝ կա­րեկ­ցանք գտնե­լու հա­մար, բայց դարձ­յալ քնած գտավ նրանց։ Հի­սու­սի ներ­կա­յու­թյունն արթ­նաց­րեց նրանց: Վեր­ջին­ներս վա­խով նա­յե­ցին Նրա ար­յու­նոտ­ված դեմ­քին՝ տես­նե­լով այն­տեղ հո­գե­կան տա­ռա­պան­քի դրոշ­մը։ Եր­րորդ ան­գամ Նա ա­ղոթ­քի վայր փնտրեց։ Ահ ու դո­ղի մի մեծ խա­վար նվա­ճեց Նրան։ Նա կորց­րել էր Իր Հոր ներ­կա­ յու­թյու­նը։ Նա վա­խե­ցավ, որ Իր մարդ­կա­յին բնու­թյամբ չի կա­րող դի­մա­նալ այդ փոր­ձու­թյա­նը։ Եր­րորդ ան­գամ Նա նույն ձևով ա­ղո­թեց։ Հրեշ­տակ­նե­րը տեն­չում էին սփո­փել Նրա վիշ­տը, բայց դա հնա­րա­վոր չէր։ Աստ­ծո Որ­դին պետք է խմեր այս բա­ժա­կը, այ­լա­պես աշ­ խար­հը կկոր­չեր հա­վիտ­յան։ Նա տես­նում էր մար­դու ա­նօգ­ նա­կան վի­ճա­կը և մեղ­քի ու­ժը։ Դա­տա­պարտ­ված աշ­խար­հի վշտե­րը անց­նում էին Նրա աչ­քի առջևով։ Նա վերջ­նա­կան ո­րո­շում ըն­դու­նեց։ Նա կփրկի մար­դուն, ինչ էլ որ դա ար­ժե­նա։ Նա դարձ­յալ ա­ղո­թեց. «Ե­թե կա­րե­լի չէ, որ այս բա­ժակն ին­ձա­նից անց­նի ա­ռանց իմ նրան խմե­ լու, քո կամ­քը լի­նի»։ 54

Այժմ Փրկ­չի ա­ղոթ­քը ա­ռա­վել հնա­զանդ էր հնչում։ Նա մա­հա­մերձ ըն­կավ գետ­նին, այն­ժամ լու­սա­փայլ հրեշ­տա­ կին թույ­լատր­ված էր ծա­ռա­յել Նրան։ Նա բարձ­րաց­նում է աստ­վա­ծա­յին Տա­ռապ­յա­լի գլու­խը և ցույց տա­լիս երկին­քը։ Հրեշ­տակն ա­սում է, որ Նա հաղ­թել է սա­տա­նա­յին։ Արդ­յուն­ քում մի­լիո­նա­վոր հաղ­թող­ներ կլի­նեն Իր փա­ռա­վոր թա­գա­ վո­րու­թյան մեջ։ Այժմ մի երկ­նա­յին խա­ղա­ղու­թյուն ի­ջավ Փրկ­չի ար­յու­նոտ­ ված դեմ­քին։ Նա փնտրեց Իր ա­շա­կերտ­նե­րին և դարձ­յալ քնած գտավ։ Ե­թե նրանք ար­թուն մնա­յին և­ա­ղո­թեին ի­րենց Փրկ­չի հետ, ա­պա օգ­նու­թյուն կստա­նա­յին ա­ռա­ջի­կա փոր­ ձու­թյան ժա­մա­նակ։ Ան­տե­սե­լով դա՝ նրանք ոչ մի ուժ չու­ նեին ի­րենց կա­րի­քի ժա­մին։ Տրտ­մու­թյամբ նա­յե­լով նրանց՝ Հի­սուսն ա­սաց. «Այ­սու­ հետև քնե­ցեք և հանգս­տա­ցեք, որ ա­հա հա­սել է ժա­մը, և մար­դի Որ­դին մատն­վում Է մե­ղա­վոր­նե­րի ձե­ռը»։ Երբ Նա ար­տա­բե­րում Էր այս բա­ռե­րը, լսեց ամ­բո­խի ոտ­ նա­ձայ­նե­րը, որ փնտրում էր Ի­րեն, և­ ա­սաց. «Վեր կա­ցեք, գնանք, ա­հա հա­սավ ինձ մատ­նո­ղը» (Մատ­թեոս 26.45,46)։

55

ՄԱՏՆՈՒԹՅՈՒՆՆ ՈՒ ՁԵՐԲԱԿԱԼՈՒԹՅՈՒՆԸ Երբ Փր­կիչն ըն­դա­ռաջ գնաց Իր մատ­նի­չին, նրա տա­ռա­ պան­քից ոչ մի հետք չէր մնա­ցել։ Կանգ­նե­լով Իր ա­շա­կերտ­ նե­րից ա­ռաջ՝ Նա հարց­րեց ամ­բո­խին. «Ո՞ւմ եք ու­զում»։ Նրանք պա­տաս­խա­նե­ցին. «Հի­սուս Նա­զով­րե­ցուն»։ Հի­սու­սը պա­տաս­խա­նեց՝ Ես եմ։ Հով­հան­նես 18.4,5։ Երբ Հի­սու­սը ար­տա­սա­նեց այս բա­ռե­րը, այն հրեշ­տա­կը, ո­րը մինչ այդ ծա­ռա­յում էր Նրան, կանգ­նեց Նրա ու ամ­բո­խի միջև։ Աստ­վա­ծա­յին մի լույս փայ­լա­տա­կեց Փրկ­չի դեմ­քին, և հե­զու­թյու­նը ար­տա­ցոլ­վեց Նրա կեր­պա­րան­քում։ Ոճ­րա­գործ ամ­բո­խը ոչ մի ակն­թարթ չկա­րո­ղա­ցավ կանգ­ նել աստ­վա­ծա­յին փառ­քի ներ­կա­յու­թյան մեջ։ Նրանք հետ ընկր­կե­ցին։ Քա­հա­նա­նե­րը, ծե­րերն ու զին­վոր­նե­րը մե­ռա­ծի պես ըն­կան գետ­նին։ Հրեշ­տա­կը ետ քաշ­վեց, և լույ­սը խա­վա­րեց: Հի­սու­սը կա­ րող էր փախ­չել, բայց Նա հան­դարտ ու հան­գիստ մնաց։ Ա­ շա­կերտ­նե­րը այն­պես էին զար­մա­ցել, որ ոչ մի բառ չա­սա­ցին։ Հռո­մեա­ցի զին­վոր­նե­րը շու­տով ոտ­քի կանգ­նե­ցին։ Քա­հա­ նա­նե­րի և Հու­դա­յի հետ մեկ­տեղ նրանք հա­վաք­վե­ցին Հի­ սու­սի շուր­ջը՝ կար­ծես ա­մա­չե­լով ի­րենց տկա­րու­թյու­նից, և վա­խե­ցան, որ Նա կա­րող է փախ­չել։ Դարձ­յալ Փր­կի­չը հարց­ րեց. «Ո՞ւմ եք ու­զում»։ Եվ նրանք կրկին պա­տաս­խա­նե­ցին. «Հի­սուս Նա­զով­րե­ ցուն»։ Հե­տո Փր­կիչն ա­սաց. «Արդ թե որ Ինձ եք ու­զում, թող տվեք դրանց, որ գնան» (ցույց տա­լով իր ա­շա­կերտ­նե­րին) (Հո­վհան­նես 18.7,8)։ Փոր­ձու­թյան այս պա­հին Քրիս­տո­սը մտա­ծում էր Իր սի­ րե­լի ա­շա­կերտ­նե­րի մա­սին։ Նա չէր ու­զում, որ նրանք տա­ ռա­պեն նույ­նիսկ այն պա­հին, երբ Ին­քը պետք է բան­տարկ­ վի և մեռ­նի։ 56

Հու­դան՝ այդ կեղծ ա­շա­կեր­տը, չէր մո­ռա­ցել գոր­ծը, որ պետք է կա­տա­րեր։ Նա մո­տե­ցավ Հի­սու­սին և նեն­գա­բար համ­բու­րեց Նրան։ Հի­սուսն ա­սաց. «Ըն­կեր, Ին­չո՞ւ հա­մար ե­կար» (Մատ­թեոս 26.50)։ Նրա ձայ­նը դո­ղում էր, երբ ա­վե­լաց­րեց. «Համ­բույ­րո՞վ ես մար­դի Որ­դին մատ­նում» (Ղու­կաս 22.48)։ Հի­սու­սի սի­րա­լիր խոս­քե­րը պետք է որ դպչեին Հու­դա­յի սրտին, բայց գթասր­տու­թյունն ու ակ­նա­ծան­քը բո­լո­րո­վին հե­ռա­ցել էին նրա­նից։ Հու­դան թույլ էր տվել սա­տա­նա­յին, որ տի­րի ի­րեն։ Նա հանդգ­նո­րեն կանգ­նած էր Տի­րոջ ա­ռաջ և­ ոչ մի ցան­կու­թյուն չու­ներ՝ Նրան փրկե­լու դա­ժան ամ­բո­ խից։ Հի­սու­սը չհրա­ժար­վեց մատ­նի­չի համ­բույ­րից։ Դրա­նով Նա մեծ համ­բե­րու­թյան, սի­րո և կա­րեկ­ցան­քի օ­րի­նակ տվեց։ Ե­թե մենք նրա ա­շա­կերտ­ներն ենք, պար­տա­վոր ենք մեր թշնա­մի­նե­րի հետ վար­վել այն­պես, ինչ­պես Հի­սու­սը վար­վեց Հու­դա­յի հետ։ Մար­դաս­պան ամ­բո­խը հան­դուգն դար­ձավ, երբ տե­սավ, որ Հու­դան դի­պավ այն մար­դուն, Ով քիչ ա­ռաջ այն­պես փա­ ռա­վոր­վեց ի­րենց աչ­քի ա­ռաջ։ Հե­տո նրանք բռնե­ցին Հի­սու­ սին, կա­պե­ցին Նրա ձեռ­քե­րը, որ այն­քան բա­րիք էին գոր­ծել։ Ա­շա­կերտ­նե­րը չէին կար­ծում, որ Հի­սու­սը թույլ կտա ձեր­ բա­կա­լել Ի­րեն։ Նրանք գի­տեին այն ու­ժը, որ կա­րող է գետ­ նին տա­պա­լել ամ­բո­խին, և կա­րող է թշնա­մի­նե­րից պաշտ­ պա­նել ի­րենց Տի­րո­ջը։ Նրանք հի­սա­թափ­վե­ցին ու վրդով­վե­ցին, երբ տե­սան, որ պա­րան­նե­րը բե­րե­ցին՝ կա­պե­լու Նրա ձեռ­քե­րը, Ում ի­րենք այդ­քան սի­րում էին։ Պետ­րո­սը՝ բոր­բոք­ված, հա­նեց իր սու­ րը և խու­ճա­պա­հար կտրեց քա­հա­նա­յա­պե­տի ծա­ռա­յի ա­ կան­ջը։ Երբ Հի­սու­սը տե­սավ, թե ինչ ա­րեց Պետ­րո­սը, ար­ձա­ կեց Իր ձեռ­քե­րը, թեև հռո­մեա­ցի զին­վոր­նե­րը ա­մուր էին բռնել, և­ ա­սաց. «Թող տվեք մինչ այս» (­Ղու­կաս 22.51): Նա դի­պավ վի­րա­վո­րի ա­կան­ջին և­ան­մի­ջա­պես բժշկեց։ Հե­տո ա­սաց Պետ­րո­սին. «Սուրդ տե­ղը դիր, ո­րով­հետև բո­ լոր սուր վեր առ­նող­նե­րը սրով պի­տի կոր­չեն։ Կամ կար­ծո՞ւմ ես թե չեմ կա­րող հի­մա իմ Հորն ա­ղա­չել, որ հասց­նե ինձ ա­ վե­լի քան տաս­ներ­կու գունդ հրեշ­տակ­ներ։ Բայց ինչ­պե՞ս 57

կկա­տար­վեն գրքե­րը, թե այս­պես պետք է լի­նել» (Մատ­թեոս 26.52-54)։ «Այն բա­ժա­կը, որ իմ Հայ­րը տվեց ինձ, ես այն չխմե՞մ» (Հով­հան­նես 18.11)։ Հե­տո Հի­սու­սը շրջվեց դե­պի քա­հա­նա­յա­պետն ու տա­ճա­ րի վե­րա­կա­ցու­նե­րը, ով­քեր հա­վա­քել էին այդ ոճ­րա­գործ ամ­բո­խին, և­ ա­սաց. «Ինչ­պես մի ա­վա­զա­կի՞ վրա սրե­րով և բի­րե­րով դուրս ե­կաք ինձ բռնե­լու։ Ա­մեն օր ձեզ մոտ էի տա­ճա­րում սո­վո­րեց­նե­լով, և­ ինձ չբռնե­ցիք, բայց որ­պես­զի գրքե­րը կա­տար­վեն» (Մար­կոս 14.48,49)։ Ա­շա­կերտ­նե­րը հի­սա­թափ­վե­ցին, երբ տե­սան, որ Հի­սու­ սը ոչ մի ջանք չգոր­ծադ­րեց՝ Իր թշնա­մի­նե­րից ա­զատ­վե­լու հա­մար և մե­ղադ­րե­ցին Նրան այդ­պես վար­վե­լու հա­մար։ Նրանք չկա­րո­ղա­ցան հաս­կա­նալ, թե ին­չու են­թարկ­վեց ամ­ բո­խին և սար­սա­փա­հար թո­ղե­ցին ու փա­խան։ Վեր­նա­տա­նը Քրիս­տո­սը նա­խա­պես վկա­յել էր այս տե­ սա­րա­նի մա­սին։ «Ա­հա ժա­մա­նակ կգա, և հի­մա ե­կած է, որ ա­մեն մեկդ կցրվեք իր տե­ղը, և Ինձ մե­նակ կթո­ղեք, բայց ես մե­նակ չեմ, ո­րով­հետև Հայրն ինձ հետ է» (Հով­հան­նես 16.32)։

58

ԱՆՆԱՅԻ, ԿԱՅԻԱՓԱՅԻ ԵՎ ԱՏՅԱՆԻ ԱՌԱՋ Ա­ղա­ղա­կող ամ­բո­խը Գեթ­սե­մա­նի պար­տե­զից հետևում էր Հի­սու­սին։ Նա դժվա­րու­թյամբ էր շարժ­վում, քա­նի որ ձեռ­քե­ րը կապ­ված էին և հսկո­ղու­թյան տակ էր։ Սկզ­բում Նրան տա­րան Ան­նա­յի տուն, ով այդ տար­վա քա­ հա­նա­յա­պետն էր և Կա­յիա­փա­յի ա­նե­րը։ Չա­րա­կամ Ան­նան խնդրել Էր, որ ա­ռա­ջի­նը ին­քը տես­նի գե­րի Նա­զով­րե­ցի Հի­ սու­սին։ Այս­տե­ղից Նրան շտապ տա­րան Կա­յիա­փա­յի տու­նը։ Մինչ Հրեա­նե­րի գլխա­վոր խորհր­դի ատ­յա­նի ան­դամ­ներ հրա­վի­րե­լը՝ Ան­նան և Կա­յիա­փան հար­ցաքն­նե­ցին Հի­սու­ սին՝ հու­սա­լով որևէ վկա­յու­թյուն կոր­զել, ո­րով կա­պա­հո­վեն դա­տա­պար­տու­մը։ Սկզ­բում քա­հա­նա­յա­պե­տը հարց­րեց Նրան Նրա ա­շա­կերտ­ նե­րի և վար­դա­պե­տու­թյան մա­սին։ Այս հար­ցին Հի­սու­սը պա­տաս­խա­նեց. «Ես հայտ­նի խո­սե­ցի աշ­խար­հին. Ես միշտ սո­վո­րեց­րի ժո­ղո­վա­րա­նում և տա­ճա­րում, որ­տեղ ա­մեն տե­ ղից հրեա­նե­րը ժո­ղով­վում են, և ծա­ծուկ ո­չինչ չխո­սե­ցի»։ Հե­տո շրջվե­լով հար­ցաքն­նո­ղի կող­մը՝ Հի­սուսն ա­սաց. «Ին­չո՞ւ ես ինձ հարց­նում, լսող­նե­րին հարց­րու, թե ես ինչ խո­սե­ցի նրանց» (Հովհաննես 18.20,21): Հենց այս քա­հա­նա­ներն ու իշ­խա­նա­վոր­ներն էին լրտես­ ներ նշա­նա­կել, որ հսկեն և հա­ղոր­դեն Նրա յու­րա­քանչ­յուր խոս­քը։ Այս լրտես­նե­րը փոր­ձում էին Տի­րո­ջը ծու­ղա­կը գցել Իր իսկ խոս­քե­րով, որ կա­րո­ղա­նան մի բան գտնել՝ Նրան դա­տա­պար­տե­լու հա­մար։ Ուս­տի Փր­կիչն ա­սաց. «Լ­սող­նե­ րին հարց­րու»։ Դի­մե´ք ձեր լրտես­նե­րին։ Նրանք լսել են այն բո­լո­րը, ինչ ես ա­սել եմ։ Նրանք կա­րող են ձեզ ներ­կա­յաց­նել Իմ ուս­մուն­քը։ Հի­սու­սի խոս­քե­րը այն­քան թա­փան­ցող էին ու սուր, որ քա­հա­նա­յա­պե­տը զգաց, թե ինչ­պես է իր բան­տարկ­յա­լը կար­դում իր հո­գին։ 59

Սա­կայն քա­հա­նա­յա­պե­տի ծա­ռա­նե­րից մե­կը, են­թադ­րե­ լով, որ իր տի­րոջ հետ հար­գա­լից չեն վար­վում, ապ­տա­կեց Հի­սու­սին ա­սե­լով. «Այդ­պե՞ս ես պա­տաս­խա­նում քա­հա­նա­ յա­պե­տին»։ Այս վի­րա­վո­րա­կան հար­ցին ու հար­վա­ծին Հի­սու­սը մեղ­մո­ րեն պա­տաս­խա­նեց. «Ե­թե չար խո­սե­ցի, վկա­յիր այն չա­րի հա­մար, բայց ե­թե բա­րի, ին­չո՞ւ ես զար­կում ինձ» (Հով­հան­ նես 18.22,23)։ Հի­սու­սը կա­րող էր երկն­քից հրեշ­տակ­նե­րի գնդեր ի­ջեց­նել, որ օգ­նեն Ի­րեն։ Բայց Նա պետք է մարդ­կա­յին էու­թյամբ դի­ մա­նար բո­լոր ծաղ­րանք­նե­րին ու վի­րա­վո­րանք­նե­րին։ Երբ ատ­յա­նի ան­դամ­նե­րը հա­վաք­վե­ցին, Կա­յիա­փան նստեց իր ա­թո­ռին՝ որ­պես նա­խա­գա­հող անձ։ Մ­յուս կող­ մում տե­ղա­վոր­վե­ցին դա­տա­վոր­նե­րը, իսկ հռո­մեա­ցի զին­ վոր­նե­րը կանգ­նե­ցին նրանց առջև՝ պա­հե­լով Փրկ­չին։ Նրանց հետևում կանգ­նած էր մե­ղադ­րող ամ­բո­խը։ Հե­տո Կա­յիա­փան Հի­սու­սին ա­ռա­ջար­կեց, որ ի­րենց ներ­ կա­յու­թյամբ մի զո­րա­վոր հրաշք կա­տա­րի։ Բայց Փր­կի­չը ոչ մի նշան ցույց չտվեց, թե լսել է նրա խնդրան­քը։ Ե­թե Նա պա­տաս­խա­ներ այն ազ­դու հա­յաց­քով, ո­րով խո­սեց տա­ճա­ րի գնող­նե­րի ու վա­ճա­ռող­նե­րի հետ, ա­պա ոճ­րա­գործ ամ­բո­ խը ստիպ­ված կլի­ներ դուրս փախ­չել Իր ներ­կա­յու­թյու­նից։ Այդ ժա­մա­նակ հրեա­նե­րը գտնվում էին հռո­մեա­ցի­նե­րի գե­ րիշ­խա­նու­թյան տակ և չէր թույ­լատր­վում որևէ մե­կին մահ­ վան դա­տա­պար­տել։ Նույ­նիսկ ատ­յա­նը չէր կա­րող մահ­վան վճիռ կա­յաց­նել։ Նրանք կա­րող էին միայն դա­տա­պար­տել և­ այն­պի­սի վկա­յու­թյուն­ներ հա­վա­քել ու ներ­կա­յաց­նել հռո­ մեա­կան կու­սա­կա­լին, ո­րը մահ­վան կդա­տա­պար­տեր բան­ տարկ­յա­լին։ Որ­պես­զի ի­րա­կա­նաց­նեն ի­րենց չար մտադ­րու­թյու­նը, նրանք պետք է որևէ մե­ղադ­րանք գտնեին Փրկ­չի դեմ, ո­րը քրեա­կան հան­ցա­գոր­ծու­թյուն հա­մար­վեր հռո­մեա­կան իշ­ խա­նու­թյան կող­մից։ Նրանք կա­րող էին շատ փաս­տեր հա­ վա­քել՝ իբր, Քրիս­տո­սը դեմ է խո­սել հրեա­կան ա­վան­դույթ­ նե­րին և­ ի­րենց շատ ծե­սե­րին։ Դյու­րին էր ա­պա­ցու­ցել, թե Նա պա­խա­րա­կել է քա­հա­նա­նե­րին ու դպիր­նե­րին, նրանց ան­վա­նել է կեղ­ծա­վոր­ներ ու ոճ­րա­գոր­ծեր։ Բայց հռո­մեա­ցի­ նե­րը չէին լսի այս ա­մե­նը, քա­նի որ ի­րենք ան­ձամբ զզվել էին փա­րի­սե­ցի­նե­րի հա­վակ­նու­թյուն­նե­րից։ 60

Շա­տերն ամ­բաս­տա­նե­ցին Հի­սու­սին, բայց կա´մ վ­կա­ներն էին հա­կա­սում մե­կը մյու­սին, կա´մ­ էլ փաս­տերն այն­քան մերկ էին, որ հռո­մեա­ցի­նե­րը չէին ըն­դու­նի դրանք։ Նրանք փոր­ձում էին ստի­պել, որ Հի­սու­սը պա­տաս­խա­նի ի­րենց մե­ ղադ­րանք­նե­րին, սա­կայն Նա կար­ծես չէր էլ լսում նրանց։ Քրիս­տո­սի այդ լռու­թյու­նը նկա­րագ­րել է Ե­սա­յիա մար­գա­ րեն. «Նա ա­նի­րա­վու­թյուն կրեց և չար­չար­վեց, բայց Իր բե­ րա­նը չբա­ցեց ինչ­պես մի ոչ­խար, որ մորթ­վե­լու է տար­վում, և­ինչ­պես մի մունջ մա­քի իր խու­զող­նե­րի ա­ռա­ջին, այն­պես իր բե­րա­նը չբա­ցեց» (Ե­սա­յիա 53.7)։ Քա­հա­նա­նե­րը սկսե­ցին վա­խե­նալ, որ չեն կա­րող որևէ վկա­յու­թյուն ձեռք բե­րել, որն օգ­տա­գոր­ծեն ի­րենց բան­ տարկ­յա­լի դեմ, երբ Նրան տա­նեն Պի­ղա­տո­սի մոտ։ Նրանք զգում էին, որ պետք է գոր­ծադր­վի վեր­ջին ճի­գը։ Քա­հա­նա­ յա­պե­տը իր աջ ձեռ­քը դե­պի եր­կինք բարձ­րաց­րեց և հան­դի­ սա­վոր դի­մեց Հի­սու­սին. «Եր­դում եմ տա­լիս քեզ կեն­դա­նի Աստ­ծով, որ մեզ ա­սես, թե դո՞ւ ես Քրիս­տո­սը Աստ­ծո Որ­ դին» (Մատ­թեոս 26.63)։ Հի­սու­սը եր­բեք չժխտեց Իր ա­ռա­քե­լու­թյու­նը, կամ Իր կա­ պը Հոր հետ։ Նա կա­րող էր լուռ մնալ անձ­նա­կան վի­րա­վո­ րան­քի հան­դեպ, բայց Նա միշտ խո­սում էր պարզ ու վճռա­ կան, երբ կաս­կա­ծի էին եր­թար­կում Իր գոր­ծը կամ Իր՝ Աստ­ ծո Որ­դի լի­նե­լը։ Ա­մեն ա­կանջ թեք­ված էր լսե­լու, և­ ա­մեն աչք սևեռ­ված էր Նրա վրա, երբ Նա պա­տաս­խա­նեց. «Դու ա­սա­ցիր»։ Այդ օ­րե­րի սո­վո­րու­թյան հա­մա­ձայն՝ դա նույն պա­տաս­ խանն էր, ե­թե ա­սեր՝ ա­յո, կամ՝ այդ­պես է, ինչ­պես ա­սա­ ցիր։ Դա հաս­տա­տա­կան պա­տաս­խա­նի ա­մե­նաազ­դե­ցիկ ձևն­ էր։ Մի երկ­նա­յին լույս կար­ծես լու­սա­վո­րեց Փրկ­չի դժգույն դեմ­քը, երբ Նա ա­վե­լաց­րեց. «Սա­կայն ա­սում եմ ձեզ, որ հի­մի­կուց հե­տո կտես­նեք մար­դի Որ­դին Զո­րու­ թյան աջ կող­մը նստած և­ երկն­քի ամ­պե­րի վրա գա­լիս» (Մատ­թեոս 26.64)։ Այս հայ­տա­րա­րու­թյան մեջ Փր­կի­չը ներ­կա­յաց­րեց հե­տա­ գա­յում տե­ղի ու­նե­ցող մի տե­սա­րան։ Նա մատ­նան­շեց ա­ պա­գա­յի այն ժա­մա­նա­կա­հատ­վա­ծը, երբ Ին­քը կզբա­ղեց­նի երկն­քի ու երկ­րի գլխա­վոր դա­տա­վո­րի տե­ղը։ Այն ժա­մա­նակ Նա կնստի Հոր գա­հին, և Նրա ո­րո­շում­նե­րը չեն են­թարկ­վի փո­փո­խու­թյան։ 61

Նա ներ­կա­յաց­րեց այն օր­վա տե­սա­րա­նը, երբ, մի խռո­վա­ րար ամ­բո­խի կող­մից շրջա­պատ­ված ու մե­ղադր­ված լի­նե­լու փո­խա­րեն, Նա կգա երկն­քի ամ­պե­րով, զո­րու­թյու­նով ու մեծ փառ­քով։ Այդ ժա­մա­նակ Նրան կու­ղեկ­ցեն հրեշ­տակ­նե­րի գնդե­րը, Նա կկար­դա Իր թշնա­մի­նե­րի դա­տավ­ճի­ռը, ո­րոնց մեջ կլի­նի այդ նույն մե­ղադ­րող ամ­բո­խը։ Երբ Հի­սու­սը հայտ­նեց Իր մա­սին, որ Աստ­ծո Որ­դի է, աշ­ խար­հի դա­տա­վո­րը՝ քա­հա­նա­յա­պե­տը, պատ­ռեց իր հան­ դերձ­նե­րը՝ ցույց տա­լու իր սար­սա­փը Քրիս­տո­սի կող­մից ար­տա­սան­ված աստ­վա­ծա­հայ­հո­յու­թյան հա­մար։ Նա ձեռ­ քե­րը դե­պի եր­կինք բարձ­րաց­րեց՝ ա­սե­լով. «Հայ­հո­յեց, էլ ի՞նչ պետք են մեզ վկա­ներ, ա­հա հի­մա դրա հայ­հո­յան­քը լսե­ցիք։ Ինչ­պե՞ս է երևում ձեզ»։ Դա­տա­վոր­նե­րը պա­տաս­խա­նե­ցին. «Մա­հա­պարտ է» (Մատ­թեոս 26.65,66)։ Երբ դա­տա­վոր­նե­րի կող­մից հայ­տա­րար­վեց Հի­սու­սի դա­ տավ­ճի­ռը, ժո­ղովր­դին մի սա­տա­նա­յա­կան կա­տա­ղու­թյուն հա­մա­կեց։ Նրանց ա­ղա­ղա­կը նման էր վայ­րի գա­զան­նե­րի մռնչյու­նի։ Նրանք հար­ձակ­վե­ցին Հի­սու­սի վրա՝ բղա­վե­լով՝ մե­ղա­վո´ր­ է, մահ­վա´ն դա­տա­պար­տել, և­ե­թե չլի­նեին զին­վոր­նե­րը, դա­ տա­վոր­նե­րի ա­ռաջ կհո­շո­տեին Նրան։ Բայց հռո­մեա­կան իշ­ խա­նու­թյու­նը մի­ջամ­տեց և զեն­քի ու­ժով ետ մղեց կա­տա­ ղած ամ­բո­խին։ Քա­հա­նա­ներն ու իշ­խա­նա­վոր­նե­րը միա­ցան չար մարդ­ կանց՝ Փրկ­չին նա­խա­տե­լու հա­մար։ Մի հին հա­գուստ գցե­ ցին Նրա գլխին, իսկ հա­լա­ծող­նե­րը հար­վա­ծում էին դեմ­քին՝ ա­սե­լով. «Մար­գա­րեա­ցիր մեզ, Քրիս­տոս, ո՞վ էր քեզ զար­կո­ ղը» (Մատ­թեոս 26.68)։ Երբ հա­գուս­տը վերց­րե­ցին, մի խեղճ թշվա­ռա­կան թքեց Փրկ­չի ե­րե­սին։ Աստ­ծո հրեշ­տակ­նե­րը հա­վա­տար­մո­րեն ար­ձա­նագ­րում էին յու­րա­քանչ­յուր վի­րա­վո­րա­կան նայ­վածք, խոսք, և գոր­ ծո­ղու­թյուն՝ ուղղ­ված ի­րենց սի­րե­լի Հրա­մա­նա­տա­րի հաս­ ցեին։ Մի օր այդ ա­նարգ մար­դիկ, ով­քեր նե­ղում էին Նրան և թքում անխ­ռով ու դժգույն դեմ­քին, կտես­նեն այդ նույն դեմ­քը՝ Իր փառ­քով, ա­վե­լի պայ­ծառ, քան արևը։

62

ՀՈՒԴԱՆ Հրեա իշ­խա­նա­վոր­նե­րը շատ էին ու­զում ձեր­բա­կա­լել Հի­ սու­սին, բայց չէին հա­մար­ձակ­վում ակ­ներև բռնել, քա­նի որ վա­խե­նում էին, թե ժո­ղովր­դի մեջ խռո­վու­թյուն կբարձ­րա­նա։ Ուս­տի նրանք փնտրե­ցին մե­կին, ով գաղտ­նա­բար կմատ­նի Նրան, և գ­տան այն մար­դուն, ով կկա­տա­րի այս ստոր ա­ րար­քը, դա Հու­դան էր՝ տաս­ներ­կու ա­շա­կերտ­նե­րից մե­կը։ Բնա­կա­նից Հու­դան մեծ սեր ու­ներ փո­ղի հան­դեպ, բայց միշտ չէ, որ չար ու կա­շա­ռա­կեր էր ե­ղել՝ նման ա­րարք թույլ տա­լու հա­մար։ Նա փայ­փա­յել էր ա­գա­հու­թյան չար ո­գին, մինչև որ այն դար­ձել էր դրդա­պատ­ճառ՝ Տի­րո­ջը ե­րե­սուն ար­ծա­թով վա­ճա­ռե­լու հա­մար։ Այժմ նա կա­րող էր Գեթ­սե­ մա­նում մեկ համ­բույ­րով մատ­նել Փրկ­չին: Նա հետևում էր Աստ­ծո Որ­դուն, երբ Նա դուրս ե­կավ պար­ տե­զից և տար­վեց հրեա իշ­խա­նա­վոր­նե­րի մոտ՝ դա­տա­կան քննու­թյան։ Նա գա­ղա­փար չու­ներ, որ Փր­կի­չը թույլ կտա հրեա­նե­րին սպա­նել Ի­րեն, ին­չը որ սպառ­նում էին ա­նել։ Ա­մեն պա­հի սպա­սում էր, որ աստ­վա­ծա­յին զո­րու­թյամբ ար­ձակ­ված և պաշտ­պան­ված կտես­նի Նրան, ինչ­պես անց­ յա­լում։ Բայց ժա­մերն անց­նում էին, և Հի­սու­սը հան­դարտ հնա­զանդ­վում էր այն բո­լոր ար­հա­մար­հանք­նե­րին, որ թափ­ վում էին Իր վրա։ Մի սար­սա­փե­լի վախ հա­մա­կեց մատ­նի­ չին, որ ինքն իս­կա­պես մահ­վան է մատ­նել իր Տի­րո­ջը։ Երբ այդ դա­տաքն­նու­թյու­նը մո­տե­ցավ ա­վար­տին, Հու­դան այլևս չկա­րո­ղա­ցավ դի­մա­նալ իր մե­ղա­վոր խղճմտան­քի տան­ջանք­նե­րին։ Հան­կարծ մի խռպոտ ձայն հնչեց դահ­լի­ ճով մեկ, ո­րը վա­խի սար­սուռ ա­ռա­ջաց­րեց բո­լոր ներ­կա­նե­ րի սրտե­րում. «Նա ան­մեղ է, ո´հ, Կա­յիա­փա´, ա­զա´տ­ ար­ ձա­կիր Նրան։ Նա մահ­վան ար­ժա­նի ո­չինչ չի ա­րել»։ Հու­դա­յի դեմ­քը գու­նատ էր ու տան­ջա­հար, քրտին­քի մեծ կա­թիլ­ներ կա­յին ճա­կա­տին։ Նա սլա­ցավ դե­պի դա­տա­կան ա­թո­ռը քա­հա­նա­յա­պե­տի առջև շպրտեց այն ար­ծա­թը, որ 63

ստա­ցել էր՝ որ­պես վար­ձատ­րու­թյուն՝ իր Տի­րո­ջը մատ­նե­լու հա­մար։ Նա ան­մի­ջա­պես բռնեց Կա­յիա­փա­յի հա­գուս­տից և­ա­ղեր­ սեց նրան ար­ձա­կել Հի­սու­սին՝ հայ­տա­րա­րե­լով, որ Նա ան­ մեղ է բո­լոր ո­ճիր­նե­րից։ Կա­յիա­փան բար­կա­ցած նրան ետ հրեց, և պաղ ար­հա­մար­հան­քով պա­տաս­խա­նեց. «Մեզ ինչ. դու տես» (Մատ­թեոս 27.4)։ Տես­նե­լով, որ իր ա­ղերս­նե­րը զուր են, Հու­դան ըն­կավ Հի­սու­սի ոտ­քե­րը՝ ըն­դու­նե­լով, որ Նա Աստ­ծո Որ­դի է՝ թո­ղու­թյուն ա­ղեր­սե­լով իր մեղ­քի հա­ մար, խնդրե­լով գոր­ծադ­րել Իր աստ­վա­ծա­յին զո­րու­թյու­նը և Ի­րեն ա­զա­տել Իր թշնա­մի­նե­րից։ Փր­կի­չը հա­յաց­քով կամ խոս­քով ա­մենևին չմե­ղադ­րեց Իր մատ­նի­չին՝ գի­տե­նա­լով, որ նա տա­ռա­պում է խղճի խայ­թից։ Նա գթասր­տո­րեն ան­թարթ հա­յաց­քով նա­յեց Հու­դա­յին և­ ա­սաց. «Ա­հա այս ժա­մի հա­մար ես ե­կա աշ­խարհ»։ Զար­ման­քի մի մրմունջ ան­ցավ ժո­ղո­վա­կան­նե­րի մի­ջով՝ Փրկ­չի երկ­նա­յին համ­բե­րու­թյան հա­մար։ Հաս­կա­նա­լով, որ իր ա­ղերս­նե­րը չեն ա­զա­տի բան­տարկ­յա­ լին, Հու­դան դուրս վա­զեց դահ­լի­ճից՝ բղա­վե­լով՝ «շա՜տ ուշ է, շա՜տ ուշ է»։ Նա զգաց, որ չի կա­րող ապ­րել և խաչ­ված տես­նել Հի­սու­ սին, և խղ­ճի խայ­թի տա­ռա­պանք­նե­րի մեջ՝ դուրս գնաց և­ ինքն ի­րեն կա­խեց։ Նույն օ­րը՝ մի փոքր ուշ, երբ չա­րա­կամ մարդ­կանց ամ­բո­խը Հի­սու­սին տա­նում էր խա­չե­լու­թյան, Պի­ղա­տո­սի դա­տա­կան պա­լա­տից Գող­գո­թա տա­նող ճա­նա­ պար­հին նրանց գոռ­գո­ռոցն ու ծաղր ու ծա­նակն ըն­դա­հատ­ վե­ցին։ Երբ նրանք անց­նում էին մի խուլ տե­ղով, տե­սան չո­ րա­ցած ծա­ռի մոտ ըն­կած Հու­դա­յի մե­ռած մար­մի­նը։ Դա մի ցնցող տե­սա­րան էր։ Նրա ծան­րու­թյան տակ կտրվել էր պա­րա­նը, ո­րով նա կախ­վել էր ծա­ռից։ Ընկ­նե­լով ներքև՝ նրա մար­մի­նը դա­ժա­նա­բար ջախ­ջախ­վել էր, և­ այժմ շներն էին լա­փում այն։ Մարմ­նի մնա­ցորդ­ներն ան­մի­ջա­պես թաղ­վե­ցին, որ չերևան։ Ծաղ­րանքն ա­վե­լի պա­կա­սեց, և շատ գու­նատ դեմ­ քեր սկսե­ցին վա­խե­ցած մտա­ծել։ Փոխ­հա­տու­ցու­մը կար­ծես ար­դեն այ­ցե­լում էր նրանց, ով­ քեր մե­ղա­վոր էին Հի­սու­սի ար­յան հա­մար։

64

ՊԻՂԱՏՈՍԻ ՄՈՏ Ատ­յա­նի դա­տա­վոր­նե­րի առջև դա­տա­պարտ­վե­լուց հե­տո Նրան ան­մի­ջա­պես տա­րան Պի­ղա­տո­սի՝ հռո­մեա­ցի կու­սա­ կա­լի մոտ, որ­պես­զի դա­տավ­ճի­ռը հաս­տա­տեն և­ ի կա­տար ա­ծեն: Հրեա քա­հա­նա­ներն ու իշ­խա­նա­վոր­նե­րը չէին կա­րող ան­ ձամբ մտնել Պի­ղա­տո­սի դա­տա­րա­նը: Հա­մա­ձայն ի­րենց ազ­գա­յին ծի­սա­կան օ­րենք­նե­րի՝ նրանք կպղծվեին, ե­թե մտնեին, և կզրկ­վեին Զա­տի­կի տո­նախմ­բու­թյա­նը մաս­նակ­ ցե­լու հնա­րա­վո­րու­թյու­նից: Նրանք ի­րենց կու­րու­թյան մեջ չէին պատ­կե­րաց­նում, որ Քրիս­տոսն է ճշմա­րիտ Զա­տի­կի Գա­ռը, և­երբ Նրան մահ­վան էին մատ­նում, այս մեծ տո­նը կորց­նում էր իր ողջ ի­մաս­տը: Երբ Պի­ղա­տո­սը նա­յեց Հի­սու­սին, տե­սավ ազ­նիվ, ար­ժա­ նա­պա­տիվ կեց­ված­քով մի մար­դու: Նրա դեմ­քի վրա հան­ ցան­քի հետք ան­գամ չկար: Պի­ղա­տո­սը շրջվեց քա­հա­նա­նե­ րի կող­մը ու հարց­րեց. «Այդ մար­դի դեմ ի՞նչ գան­գատ եք ա­ռաջ բե­րում» (Հով­հան­նես 18.29): Նրան մե­ղադ­րող­նե­րը չկա­մե­ցան ման­րա­մաս­ներ նշել, քա­ նի որ պատ­րաստ չէին այս հար­ցին: Գի­տեին, որ չեն կա­րող որևէ ճշմա­րիտ վկա­յու­թյուն բե­րել, ո­րի հի­ման վրա հռո­ մեա­ցի կու­սա­կա­լը դա­տա­պար­տի Նրան: Ուս­տի քա­հա­նա­ նե­րը օգ­նու­թյան կան­չե­ցին կեղծ վկա­նե­րի: «Եվ սկսե­ցին ամ­բաս­տա­նու­թյուն ա­նել նրա­նից և­ ա­սել. սրան գտանք, որ ազ­գին մո­լո­րեց­նում էր՝ և­ ար­գե­լում էր կայս­րին հարկ տալ՝ ինքն ի­րեն հա­մար ա­սե­լով, թե Քրիս­տոս՝ թա­գա­վորն է» (Ղու­կաս 23.2): Դա, ի­հար­կե, զրպար­տու­թյուն էր, քա­նի որ ան­ձամբ ին­ քը՝ Հի­սու­սը, հարկ էր վճա­րել և Իր ա­շա­կերտ­նե­րին էլ սո­վո­ րեց­րել էր այդ­պես վար­վել: Երբ օ­րի­նա­կան­նե­րը փոր­ձել էին Նրան ծու­ղա­կը գցել այս հար­ցի ա­ռի­թով, Նա պա­տաս­խա­նել էր. «Ու­րեմն կայս­րի­նը կայս­րին տվեք» (Մատ­թեոս 22.21): 65

Պի­ղա­տո­սը չխաբ­վեց այս կեղծ վկա­յու­թյամբ: Նա շրջվեց Փրկ­չի կող­մը և հարց­րեց. «Դո՞ւ ես հրեա­նե­րի թա­գա­վո­րը»: Հի­սու­սը պա­տաս­խա­նեց. «Դու ես ա­սում» (Մատ­թեոս 27.11): Երբ նրանք լսե­ցին այս պա­տաս­խա­նը, Կա­յիա­փան և նրա հետ ե­կող­նե­րը վկա կան­չե­ցին Պի­ղա­տո­սին, թե Հի­սու­սը ըն­ դու­նեց այն հան­ցան­քը, ո­րի մեջ մե­ղադր­վում էր: Աղմ­կոտ բա­ցա­կան­չու­թյուն­նե­րով պա­հան­ջում էին, որ Նա դա­տա­ պարտ­վի մահ­վան: Քա­նի որ Քրիս­տո­սը ոչ մի պա­տաս­խան չէր տա­լիս Ի­րեն մե­ղադ­րող­նե­րին, Պի­ղա­տոսն ա­սաց. «Ո­չինչ պա­տաս­խան չե՞ս տա­լիս, տես որ­քան են վկա­յում քեզ դեմ։ Բայց Հի­սու­սը դարձ­յալ ո­չինչ չպա­տաս­խա­նեց» (Մար­կոս 15.4,5)։ Պի­ղա­տո­սը շփոթ­վեց։ Նա Հի­սու­սի դեմ ոչ մի հան­ցանք չգտավ, իսկ Նրան մե­ղադ­րող­նե­րի վրա ոչ մի վստա­հու­թյուն չու­ներ։ Աստ­ծո Որ­դու ազ­նիվ ար­տա­քի­նը և հան­դարտ շար­ ժուձևը ճիշտ հա­կա­պատ­կերն էր Նրան մե­ղադ­րող­նե­րի գրգռվա­ծու­թյան և կա­տա­ղու­թյան։ Այս ա­մե­նը խոր տպա­ վո­րու­թյուն թո­ղեց Պի­ղա­տո­սի վրա. նա հա­մար­յա հա­մոզ­ ված էր, որ Հի­սուսն ան­մեղ է։ Հու­սա­լով Փրկ­չից ի­մա­նալ ճշմար­տու­թյու­նը՝ Նրան իր տուն տա­րավ և հար­ցաքն­նեց. «Դու ես հրեա­նե­րի թա­գա­վո­րը»: Քրիս­տո­սը նրան ու­ղիղ չպա­տաս­խա­նեց, այլ հարց­րեց. «Դա քե­զա­նի՞ց ես ա­սում այդ, թե ու­րիշ­ներն ա­սա­ցին քեզ ինձ հա­մար»։ Աստ­ծո Հո­գին պայ­քա­րում էր Պի­ղա­տո­սի հետ։ Հի­սու­ սի հար­ցը նպա­տակ ու­ներ, որ Պի­ղա­տո­սը ա­վե­լի մո­տի­ կից քննի իր սիր­տը։ Պի­ղա­տո­սը հաս­կա­ցավ այդ հար­ցի ի­մաս­տը։ Տագ­նա­պած սրտի խոր­քում նա հա­մոզ­մունք զգաց: Սա­կայն հպար­տու­թյու­նը գլուխ բարձ­րաց­րեց, և նա պա­տաս­խա­նեց. «Մի՞­թե ես էլ հրեա եմ, Քո ազ­գը և քա­հա­նա­յա­պետ­նե­րը քեզ մատ­նե­ցին ինձ. ի՞նչ ես ա­րել»։ Պի­ղա­տո­սը բաց թո­ղեց ոս­կե ա­ռի­թը։ Հի­սուսն ու­զում էր Պի­ղա­տո­սին հաս­կաց­նել, որ Ին­քը չի ե­կել որ­պես երկ­րա­յին թա­գա­վոր, ուս­տի ա­սաց նրան. «Իմ թա­գա­վո­րու­թյունն այս աշ­խար­հից չէ, ե­թե իմ թա­գա­վո­րու­թյու­նը այս աշ­խար­հից լի­ներ, ա­պա՝ իմ ծա­ռա­նե­րը կռիվ կա­նեին, որ չմատն­վեմ հրեա­նե­րի ձեռ­քը, բայց հի­մա իմ թա­գա­վո­րու­թյունն այս­տե­ ղից չէ»։ 66

Հե­տո Պի­դա­տո­սը հարց­րեց Նրան. «Ա­պա ու­րեմն դու թա­ գա­վո՞ր ես. Պա­տաս­խա­նեց Հի­սու­սը. Դու ես ա­սում որ ես թա­գա­վոր եմ, ես դրա հա­մար եմ ծնվել և­ ե­կել աշ­խարհ, որ ճշմար­տու­թյա­նը վկա­յեմ, ա­մենն ով որ ճշմար­տու­թյու­նիցն է՝ իմ ձայ­նը լսում է»։ Պի­ղա­տո­սը ցան­կա­ցավ ի­մա­նալ ճշմար­տու­թյու­նը։ Այդ ժա­մա­նակ կրո­նա­կան աշ­խար­հում տար­բեր կար­ծիք­ներ կա­յին ճշմար­տու­թյան մա­սին, ինչ­պես այժմ։ Պի­ղա­տո­սի հո­ գին շվոթ­ված էր։ Նա խիստ փա­փա­գով ըմբռ­նում էր Փրկ­չի բա­ռե­րը, և նրա սիր­տը մեծ ցան­կու­թյամբ հուզ­ված էր՝ գի­ տե­նա­լու, թե ի­րա­կա­նում ինչ է դա և­ ինչ­պես կա­րող է ձեռք բե­րել։ Նա հարց­րեց Հի­սու­սին. «Ի՞նչ է ճշմար­տու­թյու­նը»։ Սա­կայն Պի­ղա­տո­սը չսպա­սեց պա­տաս­խա­նի։ Դա­տա­րա­ նի դահ­լի­ճից դուրս գտնվող ամ­բո­խի աղ­մու­կը վե­րած­վել էր մռնչյու­նի։ Մի պահ թվաց՝ նա ցան­կա­նում է սո­վո­րել Քրիս­ տո­սի ոտ­քե­րի մոտ, սա­կայն հռո­մեա­ցի իշ­խա­նա­վո­րի դիր­ քը ետ կան­չեց նրան։ Նա դուրս ե­կավ ժո­ղովր­դի ա­ռաջ և հաս­տա­տուն ձայ­նով հայ­տա­րա­րեց. «Ես ոչ մի հան­ցանք չեմ գտնում նրա­նում» (Հով­հան­նես 18.33-38)։ Այս խոս­քը՝ հե­թա­նոս մի դա­տա­վո­րի կող­մից, հստակ կշտամ­բանք էր Իս­րա­յե­լի իշ­խա­նա­վոր­նե­րի ա­նարգ նեն­գու­ թյան և խար­դա­խու­թյան դեմ, ով­քեր մե­ղադ­րում էին Փրկ­չին։ Երբ քա­հա­նա­ներն ու ծե­րե­րը Պի­ղա­տո­սից լսե­ցին այս բա­ ռե­րը, նրանց հիաս­թա­փու­թյան ու կա­տա­ղու­թյան չափն ան­ ցավ։ Նրանք եր­կար ժա­մա­նակ էին ծրագ­րել ու սպա­սել այս ա­ռի­թին: Երբ տե­սան Հի­սու­սի ար­ձակ­ման հե­ռան­կա­րը, ա­ սես պատ­րաստ էին պա­տա­ռո­տել Նրան։ Նրանք բո­լո­րո­վին կորց­րե­ցին դա­տե­լու կա­րո­ղու­թյունն ու ինք­նա­տի­րա­պե­տու­մը, սկսե­ցին հայ­հո­յել՝ ա­վե­լի շատ նման­ վե­լով շնե­րի, քան մարդ­կանց։ Բարձ­րա­ձայն մե­ղադ­րե­ցին Պի­ղա­տո­սին՝ սպառ­նա­լով բո­ղո­քել հռո­մեա­կան կա­ռա­վա­ րու­թյա­նը։ Մե­ղադ­րե­ցին, որ հրա­ժար­վում է դա­տա­պար­ տել Հի­սու­սին, Ով, նրանց պնդմամբ, դեմ է կայս­րին։ Հե­տո նրանք սկսե­ցին բղա­վել. «Ժո­ղո­վուրդ­նե­րը խռո­վեց­նում է բո­լոր Հրեաս­տա­նի մեջ սո­վո­րեց­նե­լով՝ Գա­լի­լեա­յիցն սկսած մինչև այս­տեղ» (Ղու­կաս 23.5)։ Պի­ղա­տո­սը մտա­դիր չէր դա­տա­պար­տե­լու Հի­սու­սին։ Նա վստահ էր Նրա ան­մե­ղու­թյան մեջ։ Բայց երբ լսեց, որ Քրիս­տո­սը Գա­լի­լեա­յից է, ո­րո­շեց Նրան ու­ղար­կել Հե­րով­դե­ 67

սի մոտ, ով այն ժա­մա­նակ այդ գա­վա­ռի իշ­խա­նա­վորն էր և Ե­րու­սա­ղե­մում էր։ Այդ­պես վար­վե­լով՝ Պի­ղա­տո­սը ո­րո­շեց պա­տաս­խա­նատ­վու­թյու­նը թող­նել Հե­րով­դե­սի վրա։ Հի­սու­սը նվա­ղել էր սո­վից, հոգ­նած էր, քա­նի որ գի­շերն ան­քուն էր անց­կաց­րել։ Նա տա­ռա­պում էր մարդ­կա­յին դա­ ժան վե­րա­բեր­մուն­քից։ Բայց Պի­ղա­տո­սը դարձ­յալ Նրան հանձ­նեց զին­վոր­նե­րին, ով­քեր Նրան քաշք­շե­լով տա­րան այդ ան­գութ ամ­բո­խի ծաղ­րանք­նե­րի ու վի­րա­վո­րանք­նե­րի մի­ջով։

68

ՀԵՐՈՎԴԵՍԻ ՄՈՏ Ա­ռանց հե­տաձ­գե­լու՝ Հի­սու­սին շտապ տա­րան Հե­րով­դե­ սի դա­տա­րա­նը։ Հե­րով­դե­սը եր­բեք չէր հան­դի­պել Հի­սու­սին, բայց վա­ղուց փա­փա­գում էր տես­նել Նրան և­ա­կա­նա­տես լի­ նել Նրա զար­մա­նահ­րաշ զո­րու­թյա­նը։ Երբ Փրկ­չին բե­րե­ցին նրա մոտ, խառ­նամ­բո­խը դուրս թափ­վեց ու շրջա­պա­տեց, ո­մանք մի բան էին բղա­վում, ու­րիշ­նե­րը մեկ ու­րիշ բան։ Հե­ րով­դե­սը հրա­մա­յեց լռել, քա­նի որ կա­մե­նում էր քննել բան­ տարկ­յա­լին։ Նա հե­տաքրք­րա­սի­րու­թյամբ ու կա­րեկ­ցան­քով նա­յում էր Քրիս­տո­սի գու­նատ դեմ­քին, ո­րի վրա խոր ի­մաս­տու­թյան և նշան տե­սավ։ Ինչ­պես Պի­ղա­տո­սը, նա էլ հա­մոզ­վեց, որ Փրկ­չին մե­ղադ­րե­լու պատ­ճա­ռը հրեա­նե­րի չա­րու­թյունն ու նա­խանձն էր միայն։ Հե­րով­դե­սը ստի­պեց Հի­սու­սին, որ Իր սքան­չե­լի հրաշք­նե­ րից մե­կը կա­տա­րի իր ներ­կա­յու­թյամբ, և խոս­տա­ցավ ա­ զատ ար­ձա­կել Նրան։ Նրա ցու­ցու­մով ներս բե­րե­ցին հաշ­ ման­դամ ու խեղ­ված մարդ­կանց, և նա հե­ղի­նա­կա­վոր ձայ­ նով Հի­սու­սին հրա­մա­յեց բժշկել նրանց։ Բայց Փր­կի­չը կանգ­ նած էր Հե­րով­դե­սի առջև, ինչ­պես մի մարդ, ով ոչ տես­նում է, ոչ էլ լսում։ Աստ­ծո Որ­դին ըն­դու­նել էր մարդ­կա­յին բնու­թյու­նը։ Նա պար­տա­վոր էր վար­վել այն­պես, ինչ­պես մար­դը կվար­վի նման պա­րա­գա­նե­րում։ Կա­րիք չկար մարդ­կանց հե­տաքրք­ րա­սի­րու­թյու­նը բա­վա­րա­րե­լու հա­մար հրաշք կա­տա­րել կամ ցա­վից ու ստո­րա­ցու­մից փրկել Ինքն Ի­րեն, ո­րոնց պետք է համ­բե­րի մար­դը նման ի­րա­վի­ճա­կում: Նրան մե­ղադ­րող­նե­րը սար­սա­փե­ցին, երբ Հե­րով­դե­սը Քրիս­տո­սից մի հրաշք պա­հան­ջեց։ Ա­մե­նից ա­վե­լի նրանք զար­հու­րե­ցին Նրա աստ­վա­ծա­յին զո­րու­թյան ցու­ցադ­րու­ մից։ Այս­պի­սի ա­պա­ցույ­ցը կխոր­տա­կի նրանց ծրագ­րե­րը և, մի­գու­ցե, նրանք ի­րենց կյան­քի գնով վճա­րեն։ Ուս­տի նրանք 69

սկսե­ցին ճչալ, թե Հի­սու­սը հրաշք­ներ էր գոր­ծում Բեեղզե­ բու­ղի՝ դևե­րի իշ­խա­նի տված զո­րու­թյամբ։ Անց­յա­լում Հե­րով­դե­սը հա­մար­յա դար­ձել էր Հով­հան­նե­սի ա­շա­կեր­տը, բայց նա ու­շադ­րու­թյուն չդարձ­րեց մար­գա­րեի գգու­շա­ցում­նե­րին և շա­րու­նա­կեց իր ան­ժուժ­կալ ու մե­ղա­ վոր կյան­քը։ Վեր­ջա­պես նա հա­սավ այն բա­նին, որ հրա­մա­ յեց սպա­նել Հով­հան­նե­սին և նրա գլու­խը մա­տու­ցել չար Հե­ րով­դիա­յին։ Այժմ նրա սիր­տը ա­վե­լի կարծ­րա­ցավ։ Նա չէր կա­րող դի­ մա­նալ Հի­սու­սի լռու­թյա­նը։ Նրա դեմ­քը սևա­ցավ ցա­սու­մից, և զայ­րա­ցած սպառ­նաց Փրկ­չին, Ով դեռ ան­շարժ ու լուռ էր։ Հի­սու­սը հո­ժա­րա­կամ լսել է մե­ղա­վոր­նե­րի ան­կեղծ խնդրանք­նե­րը, բայց Նա խուլ էր՝ լսե­լու Հե­րով­դե­սի հրա­ մա­նը։ Նրա սիր­տը, որ միշտ հուզ­վել է մարդ­կա­յին տա­ռա­ պան­քից, այժմ փակ էր գո­ռոզ թա­գա­վո­րի ա­ռաջ, ո­րը չու­ներ Փրկ­չի կա­րիք։ Հե­րով­դե­սը վրդով­ված շրջվեց դե­պի բազ­մու­թյու­նը և հայ­ տա­րա­րեց, որ Հի­սու­սը խա­բե­բա է։ Բայց Փրկ­չին մե­ղադ­րող­ նե­րը գի­տեին, որ Նա խա­բե­բա չէ։ Նրանք մեկ ան­գամ չէ, որ ա­կա­նա­տես էին ե­ղել Նրա զո­րա­վոր հրաշք­նե­րին՝ այդ մե­ ղադ­րան­քին հա­վա­տա­լու հա­մար։ Հե­տո թա­գա­վո­րը սկսեց ա­նա­մո­թա­բար նա­խա­տել ու ծաղ­րել Աստ­ծո Որ­դուն։ «Հե­րով­դեսն էլ իր զին­վոր­նե­րի հետ ա­նար­գեց նրան, և ծաղ­րե­լուց հե­տո մի փա­ռա­վոր հան­դերձ հագց­րեց նրան»։ Երբ չար թա­գա­վո­րը տե­սավ, որ Հի­սու­սը լռու­թյամբ է տա­նում այս ամ­բողջ ա­նար­գան­քը, նա հան­ կարծ ցնցվեց սար­սա­փից, որ իր առջև մի հա­սա­րակ մարդ չէ կանգ­նած։ Նա շփոթ­վեց այն մտքից, որ իր բան­տարկ­յա­լը կա­րող է Աստ­ված լի­նել, որ ի­ջել է եր­կիր։ Հե­րով­դե­սը չհա­մար­ձակ­վեց վա­վե­րաց­նել հրեա­նե­րի դա­ տա­պար­տու­թյու­նը։ Նա կա­մե­ցավ ի­րեն ա­զա­տել սար­սա­փե­ լի պա­տաս­խա­նատ­վու­թյու­նից և Հի­սու­սին հետ ու­ղար­կեց Պի­ղա­տո­սի մոտ։

70

ԴԱՏԱՊԱՐՏՎԱԾ՝ ՊԻՂԱՏՈՍԻ ԿՈՂՄԻՑ Երբ հրեա­նե­րը վե­րա­դար­ձան Պի­ղա­տո­սի մոտ՝ հետ բե­րե­ լով Փրկ­չին, վեր­ջինս դժգոհ հարց­րեց, թե ի՞նչ են ցան­կա­ նում ա­նել Նրա հետ։ Նա հի­շեց­րեց, որ ին­քը քննել է Հի­սու­ սին և­ ոչ մի մեղք չի գտել Նրա մեջ, ա­վե­լաց­րեց, որ ի­րենք մե­ղադ­րանք­ներ էին հա­րու­ցել Նրա դեմ, բայց ի վի­ճա­կի չէին ե­ղել որևէ հան­ցանք ա­պա­ցու­ցել։ Դեռ ա­վե­լին, Նրան տա­րել էին Հե­րով­դե­սի մոտ, ո­րը ի­րենց պես հրեա է, և նա մահ­վան ար­ժա­նի ո­չինչ չի գտել Նրա դեմ։ Բայց որ­պես­զի խա­ղա­ղեց­նի մե­ղադ­րող­նե­րին, ա­սաց. «Արդ պատ­ժեմ դրան՝ և­ար­ձա­կեմ» (Ղու­կաս 23.16)։ Այս­տեղ Պի­ղա­տո­սը ցույց տվեց իր թու­լու­թյու­նը։ Նա ըն­ դու­նել էր, որ Քրիս­տոսն ան­մեղ է, ու­րեմն ին­չո՞ւ պատ­ժեր Նրան։ Նա ընկր­կեց՝ տե­ղի տա­լով չա­րին։ Հրեա­նե­րը եր­ բեք չմո­ռա­ցան այս ամ­բողջ դա­տա­վա­րու­թյան ըն­թաց­քը։ Նրանք վա­խեց­րե­ցին հռո­մեա­ցի կա­ռա­վար­չին՝ ստի­պե­լով վճի­ռը կա­յաց­նել հօ­գուտ ի­րենց, մինչև որ հա­սան Հի­սու­սի դա­տա­պարտ­մա­նը։ Ամ­բո­խը ա­վե­լի բարձր էր ա­ղա­ղա­կում՝ պա­հան­ջե­լով բան­ տարկ­յա­լի կյան­քը։ Հի­սուսն այլևս չէր կա­րող դի­մա­նալ այն կա­պանք­նե­րին, որ դրել էին Իր վրա, և­ ու­ժաս­պառ ըն­կավ մար­մար­յա մայ­թին։ Դա այն պահն էր, երբ լրա­բե­րը Պի­ղա­ տո­սի կնո­ջից մի նա­մակ բե­րեց, որ­տեղ գրված էր. «Այդ ար­ դար մար­դի հետ դու բան չու­նես, ո­րով­հետև շատ բա­ներ քա­շե­ցի այ­սօր նրա պատ­ճա­ռով» (Մատ­թեոս 27.19)։ Պի­ղա­տո­սը գու­նատ­վեց այս նա­մա­կի պատ­ճա­ռով, բայց ամ­բո­խը ա­վե­լի վճռա­կան դար­ձավ, քա­նի որ տե­սան նրա անվճ­ռա­կա­նու­թյու­նը։ Նրանց մի խե­լա­գար կա­տա­ղու­թյուն հա­մա­կեց։ Կու­սա­կա­լը ստիպ­ված էր գոր­ծի անց­նել։ Զա­տի­կի տո­նի առ­թիվ սո­վո­րու­թյուն կար մահ­վան դա­տա­պարտ­ված­նե­րից 71

որևէ մե­կին ա­զա­տու­թյուն շնոր­հել, ո­րին ժո­ղո­վուրդ կընտ­ րեր։ Հռո­մեա­ցի զին­վոր­նե­րը վեր­ջերս բռնել էին մի նշա­նա­ վոր ա­վա­զա­կի՝ Բա­րաբ­բա ա­նու­նով։ Նա մի այ­լա­սեր­ված ոճ­րա­գործ էր ու մար­դաս­պան։ Ուս­տի, Պի­ղա­տո­սը դար­ձավ ամ­բո­խին և ան­կեղծ հարց­րեց. «Ո՞րն էք ու­զում որ ձեզ հա­ մար ար­ձա­կեմ. Բա­րաբ­բա­յի՞ն, թե Հի­սու­սին, որ Քրիս­տոս է կոչ­վում» (Մատ­թեոս 27.17)։ Նրանք պա­տաս­խա­նե­ցին. «Վեր առ դրան, և­ ար­ձա­կիր մեզ հա­մար Բա­րաբ­բա­յին» (Ղու­կաս 23.18)։ Պի­ղա­տո­սը զար­ման­քից ու հիաս­թա­փու­թյու­նից համ­րա­ ցավ։ Հրա­ժար­վե­լով իր սե­փա­կան դա­տո­ղու­թյու­նից և դի­ մե­լով ժո­ղովր­դին՝ նա կորց­րեց իր ար­ժա­նա­պատ­վու­թյունն ու հսկո­ղու­թյու­նը՝ ամ­բո­խի վրա։ Դրա­նից հե­տո նա միայն գոր­ծիք դար­ձավ ժո­ղովր­դի ձեռ­քին՝ ընկ­նե­լով նրանց կամ­քի ազ­դե­ցու­թյան տակ։ Հե­տո նա հարց­րեց. «Ա­պա Ի՞նչ ա­նեմ Հի­սու­սին որ Քրիս­տոս է կոչ­վում»։ Բո­լո­րը միա­սին բղա­վե­ցին. «Թող խաչ­վի։ Եվ կու­սա­կալն ա­սաց. Ա­պա ի՞նչ չար բան է ա­րել։ Բայց նրանք էլ ա­վե­լի էին ա­ղա­ղա­կում և­ ա­սում, խաչ­վի» (Մատ­թեոս 27.22,23)։ Պի­ ղա­տո­սի դեմ­քը գու­նատ­վեց, երբ լսեց «խա­չիր դրան» սար­ սա­փե­լի ա­ղա­ղա­կը։ Նա չէր կար­ծում, որ ա­մեն ինչ նման ա­ վարտ կու­նե­նա։ Նա կրկին հայ­տա­րա­րեց, որ Հի­սուսն ան­ մեղ է, բայց տա­կա­վին ժո­ղո­վուր­դը ո­րո­շել էր, որ Նա պետք է տա­ռա­պի ա­մե­նա­սար­սա­փե­լի ու սոս­կա­լի մա­հով։ Դարձ­յալ նա նույն հար­ցը տվեց. «Ա­պա ի՞նչ չար բան է ա­րել»։ Եվ դարձ­յալ մի ան­տա­նե­լի ա­ղա­ղակ բարձ­րա­ցավ. «Խա­ չիր դրան»։ Պի­ղա­տո­սը մի վեր­ջին ան­գամ ջա­նաց դի­մել նրանց կա­ րեկ­ցան­քին։ Հի­սու­սին տա­րան՝ ու­ժաս­պառ և վեր­քե­րով ծածկ­ված, մտրակ­ված իր մե­ղադ­րող­նե­րի ա­ռաջ։ Նրա մերկ մեջ­քին երևում էին դա­ժան հար­վա­ծից ա­ռա­ջա­ ցած հետ­քե­րը, ո­րոն­ցից տա­կա­վին ար­յուն էր հո­սում։ Ա­հա­վոր չար­չա­րանք­նե­րը ի­րենց կնիքն էին թո­ղել Նրա ազն­վա­փայլ դեմ­քին։ Ան­կիրթ ու խար­դախ Բա­րաբ­բա­յին բե­րե­ցին ու կանգ­նեց­ րին Աստ­ծո Որ­դու կող­քին, որ բո­լո­րը կա­րո­ղա­նան տես­նել, թե ում միջև պետք է ընտ­րու­թյուն կա­տա­րեն։ Ցույց տա­լով եր­կու­սին էլ՝ հան­դի­սա­վոր ու թա­խան­ձա­գին Պի­ղա­տոսն ա­ սաց. «Ա­հա այն մար­դը»։ 72

Պի­ղա­տո­սի առջև ազն­վա­բա­րո մար­դիկ կա­յին։ Նրանք նույն­պես կա­րող էին Փրկ­չի տան­ջա­հար, տա­ռապ­յալ դեմ­քի վրա կար­դալ ազն­վու­թյունն ու մաք­րու­թյու­նը։ Բայց նրանք բո­լո­րո­վին կորց­րել էին բա­նա­կա­նու­թյու­նը, ար­դա­րու­թյան ու կա­րեկ­ցան­քի զգա­ցու­մը, և պա­տաս­խա­նե­ցին. «Խա­չի´ր, խա­չի´ր»։ Վեր­ջա­պես, կորց­նե­լով ամ­բողջ համ­բե­րու­թյու­նը նրանց ան­խե­լա­միտ, վրեժխն­դիր վայ­րա­գու­թյան հան­դեպ՝ Պի­ղա­ տոսն ա­սաց. «Դուք ա­ռեք դրան և խա­չե­ցեք, ո­րով­հետև ես հան­ցանք չեմ գտնում դրա­նում» (Հով­հան­նես 19.5,6)։ Պի­ղա­տոսր շատ չար­չար­վեց Փրկ­չին ա­զա­տե­լու հա­մար, բայց հրեա­նե­րը գո­չում էին. «Ե­թե դրան ար­ձա­կես՝ կայս­րի բա­րե­կամ չես. ա­մեն ով որ իր ան­ձը թա­գա­վոր է կո­չում, նա կայս­րին հա­կա­ռակ է խո­սում» (Հով­հան­նես 19.12)։ Սա հա­մո­զիչ փաս­տարկ էր Պի­ղա­տո­սի հա­մար։ Նա ար­ դեն կաս­կա­ծի տակ էր հռո­մեա­կան իշ­խա­նու­թյան կող­մից, և գի­տեր, որ նման հայ­տա­րա­րու­թյու­նը կկոր­ծա­նի ի­րեն։ «Պի­ղա­տոսն էլ եր­բոր տե­սավ, թե ո­չինչ օ­գուտ չէ ա­նում, այլ ա­վե­լի խռո­վու­թյան է լի­նում, ջուր ա­ռավ՝ ձեռ­քե­րը լվաց ժո­ղովր­դի ա­ռա­ջին և­ ա­սաց. Ես այդ ար­դա­րի ար­յու­նիցն ան­մեղ եմ, դուք տե­սեք»։ Կա­յիա­փան հանդգ­նա­բար պա­ տաս­խա­նեց. «Դրա ար­յու­նը մեզ վրա և մեր որդ­կանց վրա» (Մատ­թեոս 27.24,25)։ Եվ այդ ա­հա­վոր բա­ռե­րը կրկնե­ցին քա­հա­նա­նե­րը, և անդ­րա­դարձ­րեց ժո­ղո­վուր­դը։ Մի սար­սա­ փե­լի վճիռ կա­յաց­րե­ցին ի­րենք ի­րենց վրա։ Դա մի ա­հա­վոր ժա­ռան­գու­թյուն էր, որ թո­ղե­ցին ի­րենց ա­պա­գա սե­րունդ­ նե­րին։ Դա սար­սա­փե­լի տե­սա­րան­նե­րով նույ­նու­թյամբ կա­տար­ վեց Ե­րու­սա­ղե­մի ա­վեր­ման ժա­մա­նակ՝ մոտ քա­ռա­սուն տա­րի հե­տո, երբ ի­րենց սե­րունդ­նե­րը ցրվե­ցին, ա­նարգ­վե­ ցին ու կե­ղեք­վե­ցին։ Երկ­րորդ ան­գամ նույ­նու­թյամբ կկա­ տար­վի, երբ վեր­ջին հաշ­վե­հար­դա­րը լի­նի։ Այդ ժա­մա­նակ տե­սա­րա­նը փոխ­ված կլի­նի, և «այդ նույն Հի­սու­սը գա­լու է՝ կրա­կի բո­ցով վրեժ առ­նե­լու նրան­ցից, որ Աստ­ծուն չեն ճա­նա­չում»։ Այդ ժա­մա­նակ նրանք պետք է ա­ղա­չեն սա­րե­րին և ժայ­ռե­ րին. «Վայր ըն­կեք մեզ վրա, և ծած­կե­ցեք մեզ ա­թո­ռի վրա նստո­ղի ե­րե­սից, և Գա­ռի բար­կու­թյու­նից, որ նրա բար­կու­ թյան մեծ օ­րը ե­կել է» (Հայտ­նու­թյան 6.16,17)։ 73

«Այն ժա­մա­նակ կու­սա­կա­լի զին­վոր­նե­րը Հի­սու­սին տա­ րան պա­լա­տը, և բո­լոր զո­րա­գուն­դը հա­վա­քե­ցին նրա վրա։ Եվ նրան մեր­կաց­նե­լով նրա վրա մի կար­միր քղա­միդ գցե­ցին»։ «Եվ փշե­րից մի պսակ ո­լո­րե­ցին՝ նրա գլխին դրին, և նրա աջ ձեռ­քին մի ե­ղեգ, և նրա ա­ռա­ջը ծանր դնե­լով ծաղր էին ա­նում և­ա­սում. Ողջ լեր, հրեա­նե­րի թա­գա­վոր»։ «Եվ նրա վրա թքե­լով ե­ղեգն առ­նում էին և նրա գլու­խը ծե­ ծում։ Եվ երբ որ ծաղր ա­րին նրան, կար­միր քղա­մի­դը նրա­ նից հա­նե­ցին՝ և նրան հագց­րին իր հան­դերձ­նե­րը» (Մատ­ թեոս 27.27-31)։ Սա­տա­նան դա­ժան զին­վոր­նե­րին մղում էր, որ պա­խա­ րա­կեն Փրկ­չին։ Նրա նպա­տակն էր, հնա­րա­վո­րու­թյան դեպ­ քում, վրի­ժա­ռու­թյուն գրգռել Նրա հան­դեպ կամ ստի­պել Նրան, որ մի հրաշք կա­տա­րի՝ ա­զա­տի Ինքն Ի­րեն, և դ­րա­ նով խա­փա­նի փրկու­թյան ծրա­գի­րը։ Ե­թե այդ դա­ժան փոր­ձու­թյան ժա­մա­նակ մի ա­րատ կամ մի ձա­խո­ղում լի­ներ Նրա մարդ­կա­յին կյան­քում, ա­պա Աստ­ ծո Գա­ռը մի ան­կա­տար զոհ կլի­ներ և մար­դու փրկու­թյան գոր­ծը կտա­պալ­վեր։ Բայց Նա, Ով կա­րո­ղա­նում էր հրա­մա­յել երկ­նա­յին զոր­քե­ րին և մի ակն­թար­թում օգ­նու­թյան կան­չել սուրբ հրեշ­տակ­ նե­րին, Նա, որ ան­մի­ջա­պես կա­րող էր ազ­դել այդ դա­ժան ամ­բո­խի վրա, Նա, որ Իր աստ­վա­ծա­յին վե­հա­փառ փայ­լով կա­րող էր գետ­նին տա­պա­լել Ի­րեն տան­ջող­նե­րին, ար­ժա­նա­ պա­տիվ հան­դար­տու­թյամբ են­թարկ­վում էր ա­մե­նա­կո­պիտ վի­րա­վո­րանք­նե­րին ու նա­խա­տինք­նե­րին։ Ինչ­քա­նով Նրան չար­չա­րող­նե­րը, ի­րենց մարդ­կա­յին կեր­ պա­րը կորց­նե­լով, նման­վե­ցին սա­տա­նա­յին, այն­քա­նով էլ Հի­սու­սի հե­զու­թյունն ու համ­բե­րու­թյու­նը Նրան վեր բարձ­ րաց­րեց մարդ­կա­յին ցե­ղից։ Քրիս­տո­սը՝ Աստ­ծո թան­կա­գին Որ­դին, պետք է խաչ­ վեր։ Ե­թե Պի­ղա­տո­սը վճռա­կան ու հաս­տա­տա­կամ լի­ներ՝ հետևե­լով իր ար­դար հա­մոզ­մունք­նե­րին, նրա կամ­քը չէր նվաճ­վի ամ­բո­խի կող­մից, վեր­ջինս չէր հա­մար­ձակ­վի թե­լադ­ րել նրան, ում անվճ­ռա­կա­նու­թյու­նը կոր­ծա­նեց ի­րեն։ Շա­տերն են հռո­մեա­ցի կու­սա­կա­լի նման զո­հա­բե­րում ի­ րենց սկզբունք­ներն ու ազն­վու­թյու­նը, որ­պես­զի խու­սա­փեն տհաճ հետևանք­նե­րից։ Խղճմ­տանքն ու պարտ­քի զգա­ցու­ 74

մը ցույց են տա­լիս մի ճա­նա­պարհ, իսկ ան­ձի շա­հը՝ մեկ ու­ րիշ ճա­նա­պարհ։ Ս­խալ ուղ­ղու­թյան մեջ ա­մուր հիմն­ված հո­ սան­քը հան­ցան­քի թանձր խա­վա­րի մեջ է քա­շում նրան, ով զի­ջում է չա­րին։

75

ԳՈՂԳՈԹԱ Ամ­բո­խի ծաղ­րու­ծա­նա­կի ու գոռ­գո­ռոց­նե­րի ու­ղեկ­ցու­ թյամբ Հի­սու­սին շտա­պեց­նում էին դե­պի Գող­գո­թա։ Երբ Նա դուրս ե­կավ Պի­ղա­տո­սի պա­լա­տի դար­պա­սից, ծանր խա­չը, որ նա­խա­տես­ված էր Բա­րաբ­բա­յի հա­մար, դրվեց Նրա ծեծ­ ված ու ար­յու­նոտ­ված ու­սե­րին։ Այդ բե­ռը շատ ծանր էր հոգ­նած ու տա­ռա­պած Փրկ­չի հա­ մար։ Մի քա­նի տասն­յակ մետր անց­նե­լուց հե­տո Նա ու­շա­ թափ գետ­նին ըն­կավ խա­չի ծան­րու­թյու­նից։ Երբ Հի­սուսն ուշ­քի ե­կավ, խա­չը դարձ­յալ դրե­ցին Նրա ու­ սե­րին։ Նա ե­րե­րա­լով մի քա­նի քայլ էլ ա­րեց և դարձ­յալ մե­ռա­ ծի պես տա­պալ­վեց։ Նրան հա­լա­ծող­նե­րը վեր­ջա­պես հաս­կա­ ցան, որ Նրա հա­մար անհ­նար է բե­ռը ու­սին ա­ռաջ գնա­լը, և դժ­վա­րա­ցան գտնել մե­կին, որ կրի այդ նվաս­տա­ցու­ցիչ բե­ռը։ Հենց այդ պա­հին դի­մա­ցից գա­լիս էր Կ­յու­րե­նա­ցի Սի­մո­նը։ Նրանք ան­մի­ջա­պես բռնե­ցին նրան և ս­տի­պե­ցին, որ Հի­սու­ սի խա­չը ին­քը հասց­նի Գող­գո­թա։ Սի­մո­նի որ­դի­նե­րը Հի­սու­սի ա­շա­կերտ­ներն էին, բայց ինքն ան­ձամբ եր­բեք բա­ցա­հայտ չէր ըն­դու­նել Փրկ­չին։ Սի­մո­նը դրա­նից հե­տո շատ ե­րախ­տա­պարտ ե­ղավ այն ա­ռա­վե­լու­ թյան հա­մար, որ կրեց Փրկ­չի խա­չը։ Այն բե­ռը, որ նրան ստի­ պե­ցին կրել, նրա դար­ձի գա­լու մի­ջո­ցը դար­ձավ։ Գող­գո­թա­ յի դեպ­քերն ու Հի­սու­սի խոս­քե­րը պատ­ճառ դար­ձան, որ Սի­մո­նը ըն­դու­նի Նրան որ­պես Աստ­ծո Որ­դի։ Հասց­նե­լով խա­չե­լու­թյան վայ­րը՝ դա­տա­պարտ­ված­նե­րին պետք է կա­պեին տան­ջան­քի գոր­ծիք­նե­րին։ Եր­կու ա­վա­զակ­ նե­րը դի­մադ­րում էին նրանց, ով­քեր նրանց ձեռ­քե­րը ձգում էին խա­չի վրա, բայց Փր­կի­չը ոչ մի դի­մադ­րու­թյուն ցույց չտվեց։ Գող­գո­թա տա­նող այդ ա­հա­վոր ճամ­փոր­դու­թյան ողջ ըն­ թաց­քում Հի­սու­սի մայ­րը հետևել էր Նրան։ Նա փա­փա­գում էր օգ­նել Որ­դուն, երբ Նա ու­շագ­նաց ըն­կավ Իր բե­ռան տակ, բայց նրան թույլ չտվե­ցին օգտ­վել այդ հնա­րա­վո­րու­թյու­նից։ 76

Այդ հոգ­նե­ցու­ցիչ ճա­նա­պար­հի յու­րա­քանչ­յուր քայ­լա­փո­ խին նա սպա­սում էր, որ Հի­սու­սը կդրսևո­րի Իր աստ­վա­ծա­ տուր զո­րու­թյու­նը և կա­զա­տի Ի­րեն այդ մար­դաս­պան ամ­ բո­խից։ Եվ հի­մա հա­սել էր վեր­ջին պա­հը, Նա տե­սավ, որ ա­վա­զակ­նե­րը կապ­վե­ցին խա­չին, ա­նո­րո­շու­թյան ինչ­պի­սի՜ հո­գու ցավ ապ­րեց նա։ Նա, որ կեն­դա­նաց­նում էր մե­ռած­նե­րին, արդ­յո՞ք թույլ կտար, որ խա­չեն Ի­րեն։ Արդ­յո՞ք թույլ կտա Աստ­ծո Որ­դին, որ այդ­պես դա­ժա­նո­րեն սպա­նեն Ի­րեն։ Արդ­յո՞ք Նրա մայ­րը կդա­դա­րի հա­վա­տալ, թե Նա Մե­սիան է։ Նա տե­սավ, որ Նրա ձեռ­քե­րը տա­րա­ծե­ցին խա­չի վրա, այն ձեռ­քե­րը, որ միշտ պարզ­վում էին տա­ռապ­յալ­նե­րին օրհ­նե­ լու հա­մար։ Բե­րե­ցին մուրճն ու մե­խե­րը, և­երբ սե­պե­րը գա­մե­ցին Նրա փխրուն մարմ­նի մեջ, սրտա­բեկ ա­շա­կերտ­նե­րը Հի­սու­սի ու­ շագ­նաց մո­րը հե­ռաց­րե­ցին այդ դա­ժան տե­սա­րա­նից։ Փր­կի­չը ոչ մի բո­ղո­քի տրտունջ չար­ձա­կեց, Նրա դեմ­քը տա­կա­վին գու­նատ էր ու հան­գիստ, բայց քրտին­քի մեծ կա­ թիլ­ներ էին հա­վաք­վել հոն­քե­րի վրա։ Նրա ա­շա­կերտ­նե­րը փա­խան այդ սոս­կա­լի տե­սա­րա­նից։ Նա մե­նակ էր տրո­րում հնձա­նը, և ժո­ղովր­դից ոչ մե­կը չկար Նրա հետ։ (Ե­սա­յիա 63.3)։ Երբ զին­վոր­նե­րը կա­տա­րում էին ի­րենց սոս­կա­լի գոր­ծը, Հի­սու­սի միտ­քը հե­ռա­ցավ Իր սե­փա­կան տա­ռա­պանք­նե­րից դե­պի այն սար­սա­փե­լի փոխ­հա­տու­ցու­մը, ո­րին մի օր պետք է հան­դի­պեն Իր հա­լա­ծող­նե­րը։ Նրա անձ­նա­կան տան­ջանք­ նե­րը Նրա մտքում վառ պատ­կե­րե­ցին այն տա­ռա­պանք­նե­ րը, որ նրանք պետք է կրեն այն օ­րը։ Նա խղճաց նրանց տգի­ տու­թյան հա­մար և­ ա­ղո­թեց. «Հայր, թո­ղիր դրանց, ո­րով­ հետև չգի­տեն թե ինչ են ա­նում» (Ղու­կաս 23.34)։ Հի­սու­սը ար­ժա­նա­նում էր այն ի­րա­վուն­քին, ո­րով պետք է մարդ­կանց բա­րե­խո­սը դառ­նար Հոր մոտ։ Հի­սու­սի ա­ղոթ­քը Իր թշնա­մի­նե­րի հա­մար ընդգր­կեց աշ­խար­հը։ Այն նե­րա­ռեց յու­րա­քանչ­յուր մե­ղա­վո­րի, ով ապ­րել էր կամ պետք է ապ­րեր աշ­խար­հի սկզբից մինչև ժա­մա­նակ­նե­րի վախ­ճա­նը։ Երբ Քրիս­տո­սին գա­մե­ցին խա­չին, այն բարձ­րաց­րին ու­ ժեղ մար­դիկ, և մեծ վայ­րա­գու­թյամբ կանգ­նեց­րին այն տե­ ղում, ո­րը նա­խա­տես­ված էր դրա հա­մար։ Դա սաս­տիկ ցավ պատ­ճա­ռեց Աստ­ծո Որ­դուն։ 77

Հե­տո Պի­ղա­տո­սը մի գրու­թյուն գրեց լա­տի­նե­րեն, հու­ նա­րեն և­ եբ­րա­յե­րեն լե­զու­նե­րով և­ այն ամ­րաց­րե­ցին խա­չի վրա՝ Հի­սու­սի գլխա­վերևում, որ բո­լո­րը կա­րո­ղա­նան կար­ դալ։ Գր­ված էր. «Հի­սուս Նա­զով­րե­ցի՝ հրեա­նե­րի Թա­գա­ վոր»։ Հրեա­նե­րը պա­հան­ջե­ցին, որ գրու­թյու­նը փոխ­վի։ Քա­հա­ նա­յա­պե­տերն ա­սա­ցին. «Մի գրիր Հրեա­նե­րի թա­գա­վոր, այլ թե նա ա­սաց. Թա­գա­վոր եմ Հրեա­նե­րի»։ Բայց Պի­ղա­տո­սը բար­կա­ցած էր ինքն իր վրա՝ իր թու­ լա­կա­մու­թյան պատ­ճա­ռով։ Եվ նա ևս լիո­վին ար­հա­մար­ հում էր նա­խան­ձոտ և չա­րա­կամ իշ­խա­նա­վոր­նե­րին, ուս­ տի պա­տաս­խա­նեց. «Ինչ որ գրե­ցի՝ գրե­ցի» (Հով­հան­նես 19,19,21,22)։ Եվ հե­տո մի սար­սա­փե­լի ի­րա­դար­ձու­թյուն տե­ղի ու­նե­ ցավ։ Քա­հա­նա­նե­րը, իշ­խա­նա­վոր­ներն ու դպիր­նե­րը, միա­ նա­լով խառ­նամ­բո­խի ծաղ­րու­ծա­նա­կին, Աստ­ծո մեռ­նող Որ­ դուն ա­սում էին. «Ե­թե դու ես հրեա­նե­րի թա­գա­վո­րը, փրկիր քո ան­ձը» (Ղու­կաս 23.37)։ «Ու­րիշ­նե­րին ա­զա­տեց, ինքն ի­րեն չի կա­րո­ղա­նում ա­զա­ տել, թե որ Իս­րա­յե­լի թա­գա­վորն է, իջ­նի հի­մա խա­չից և կհա­վա­տանք դրան»։ «Աստ­ծուն հու­սաց, հի­մա թող նա փրկի դրան, ե­թե ու­զում է դրան, ո­րով­հետև ա­սաց, թե Աստ­ծո Որ­դի եմ» (Մատ­թեոս 27.42-43)։ «Եվ այն­տե­ղով անց­նող­նե­րը Նրան հայ­հո­յում էին, ի­րանց գլուխ­նե­րը շար­ժե­լով ու ա­սե­լով, Վահ, ով տա­ճա­րը քան­դող՝ ու ե­րեք օ­րում շի­նող, ապ­րեց­րու քո ան­ձը և­ ի­ջիր խա­չիցդ» (Մար­կոս 15.29,30)։ Անզ­գամ զին­վոր­նե­րը ի­րենց մեջ բա­ժա­նե­ցին Հի­սու­սի հա­ գուստ­նե­րը։ Հա­գուստ­նե­րից մե­կը ա­ռանց կա­րի էր գործ­ ված, և վի­ճա­բա­նու­թյուն ե­ղավ դրա հա­մար։ Վեր­ջա­պես վի­ ճակ գցե­լով՝ լու­ծե­ցին հար­ցը։ Այս տե­սա­րա­նը պարզ նկա­ րագր­ված է ո­գեշնչ­ված գրչով. «Ո­րով­հետև շնե­րը պա­տե­ցին ինձ, և չա­րե­րի ժո­ղով­քը շրջա­պա­տե­ցին ինձ, իմ ձեռ­քերն ու ոտ­քե­րը ծա­կե­ցին։ ...­Շո­րերս բա­ժա­նում են ի­րենց մեջ, և պատ­մու­ճա­նիս վրա վի­ճակ են գցում» (Սաղ­մոս 22.16,18)։

78

ՔՐԻՍՏՈՍԻ ՄԱՀԸ Ո´չ մահ­վան սար­սա­փը և­ ո´չ­ էլ խա­չի ցա­վե­րը այդ­քան տա­ռա­պանք չպատ­ճա­ռե­ցին Քրիս­տո­սին։ Աշ­խար­հի մեղ­ քի ջախ­ջա­խիչ ծան­րու­թյունն ու Հոր սի­րուց բա­ժան­ված լի­նե­լու զգա­ցումն էր, որ կոտ­րեց Նրա սիր­տը և­ այդ­քան շուտ մա­հա­ցավ Աստ­ծո Որ­դին։ Քրիս­տո­սը զգաց այն, ինչ կզգան մե­ղա­վոր­նե­րը դա­տաս­տա­նի օ­րը, երբ սթափ­վեն ու հաս­կա­նան ի­րենց հան­ցան­քի ծան­րու­թյու­նը, որ հա­ վետ կորց­րել են ի­րենց երկ­նա­յին ու­րա­խու­թյունն ու խա­ ղա­ղու­թյու­նը։ Հրեշ­տակ­նե­րը զար­ման­քով դի­տե­ցին Փրկ­ չի կրած հու­սա­հա­տու­թյան հո­գե­վար­քը։ Նրա հո­գու տա­ ռա­պան­քը այն­քան սոս­կա­լի էր, որ խա­չի ցա­վը հա­զիվ էր զգում։ Բնու­թյունն ան­գամ կա­րեկ­ցան­քով էր նա­յում այդ տե­սա­ րա­նին։ Արևը փայ­լեց մինչև կե­սօր, հե­տո հան­կարծ ան­հե­ տա­ցավ։ Խա­չի շուր­ջը բո­լո­րո­վին խա­վա­րեց, ինչ­պես ա­ մե­նա­խա­վար կես­գի­շեր։ Այս գերբ­նա­կան խա­վա­րը տևեց ամ­բողջ ե­րեք ժամ։ Ոչ մի աչք չէր կա­րող թա­փան­ցել խա­չը պա­րու­րած խա­վա­րի մեջ։ Մի ան­պատ­մե­լի սար­սափ պա­ տեց ներ­կա­նե­րին։ Հայ­հո­յանքն ու ա­նեծ­քը դա­դա­րե­ցին։ Տ­ղա­մար­դիկ, կա­նայք և­ ե­րե­խա­նե­րը խղճա­լի սոս­կու­մով գետ­նին ըն­կան։ Եր­բեմն կայ­ծակ­ներ էին փայ­լա­տա­կում ամ­պի տա­կից, և ցույց տա­լիս խաչն ու խաչ­ված Փրկ­չին։ Բո­լո­րը կար­ծե­ցին, թե հա­սել է հա­տուց­ման ժա­մը։ ժա­մը ին­նին խա­վա­րը ցրվեց ժո­ղովր­դի վրա­յից, բայց դեռ քո­ղի պես պա­տել էր Փրկ­չին։ Թվում էր՝ կայ­ծակ­ներ են նետ­ վում Նրա վրա, երբ Նա խա­չի վրա­յից հու­սա­հատ ա­ղա­ղա­ կեց. «Իմ Աստ­ված, իմ Աստ­ված, ին­չո՞ւ թո­ղիր ինձ» (Մար­կոս 15.34)։ Միա­ժա­մա­նակ խա­վա­րը տա­րած­վեց Ե­րու­սա­ղե­մի և Հու­ դա­յի դաշ­տե­րի վրա։ Երբ բո­լո­րի աչ­քե­րը շրջվե­ցին դա­տա­ 79

պարտ­ված քա­ղա­քի կող­մը, նրանք տե­սան այն­տեղ ուղղ­ված Աստ­ծո բար­կու­թյան ու­ժեղ կայ­ծակ­նե­րը։ Հան­կարծ խա­վա­րը վե­րա­ցավ խա­չի վրա­յից և հս­տակ շե­փո­ րան­ման ձայ­նով, որ կար­ծես ար­ձա­գան­քեց ա­րար­չա­գոր­ծու­ թյան մեջ, Հի­սու­սը ա­ղա­ղա­կեց՝ կա­տար­ված է։ «Հայր, հո­գիս քո ձեռքն եմ ա­վան­դում» (Հովհաննես 19.30, Ղու­կաս 23.46)։ Մի լույս շրջա­պա­տեց խա­չը, և Փրկ­չի ե­րե­սը արևի պես փայ­լեց փառ­քով։ Նա գլու­խը խո­նար­հեց ու մա­հա­ցավ։ Խա­չի մոտ կանգ­նած բազ­մու­թյու­նը կաթ­վա­ծա­հար ե­ղավ, շուն­չը պա­հած ակ­նա­պիշ նա­յեց Փրկ­չին։ Նո­րից խա­վա­րը պա­տեց եր­կի­րը, և մի խռպոտ մռնչյուն լսվեց ծանր ո­րո­տի պես։ Սա ու­ղեկց­վեց սաս­տիկ երկ­րա­շար­ժով։ Մար­դիկ երկ­րա­շար­ժի ցնցու­մից կու­տակ­վե­ցին ի­րար վրա։ Ա­ռա­ջա­ցավ վայ­րե­նի խառ­նաշ­փոթ ու սոս­կում։ Շր­ջա­ պա­տի սա­րե­րում քա­րե­րը ճեղք­վե­ցին, և շա­տե­րը ցած գլոր­ վե­ցին դե­պի ներքևի դաշ­տե­րը։ Գե­րեզ­ման­նե­րը բաց­վե­ցին, և շատ մա­հա­ցած­ներ դուրս ե­կան գե­րեզ­ման­նե­րից։ Կար­ծես ա­րար­չու­թյու­նը փշրվում էր մանր մա­սե­րի։ Քա­ հա­նա­նե­րը, իշ­խա­նա­վոր­նե­րը, զին­վոր­ներն ու ժո­ղո­վուր­դը սար­սա­փից համ­րա­ցան և փռ­վե­ցին գետ­նին։ Քրիս­տո­սի մահ­վան պա­հին քա­հա­նա­նե­րից ո­մանք Ե­րու­ սա­ղե­մի տա­ճա­րում ծա­ռա­յու­թուն էին կա­տա­րում։ Նրանք զգա­ցին երկ­րա­շար­ժի ցնցու­մը, և նույն պա­հին տա­ճա­րի վա­րա­գույ­րը, որ բա­ժա­նում էր Սր­բու­թյու­նը Սրբություն­նե­ րի Սրբությունից, վե­րից վար պատռ­վեց այն նույն Ձեռ­քով, որ Բաղ­դա­սա­րի պա­լա­տի վրա գրեց դա­տա­պար­տու­թյան բա­ռե­րը։ Երկ­րա­յին սրբա­րա­նի Սրբությունների Սրբությունը, այ­ լևս սուրբ չէր։ Աստ­ծո ներ­կա­յու­թյունն այլևս չէր ծած­կե­լու քա­վու­թյու­նը։ Աստ­ծո հա­ճու­թյու­նը կամ դժգո­հու­թյու­նը այլևս չէր ար­տա­հայտ­վի քա­հա­նա­յա­պե­տի լան­ջա­պա­նա­կի վրա­յի թան­կա­գին քա­րե­րի լու­սա­վո­րու­մով կամ մթագ­նու­ մով։ Այ­սու­հետև տա­ճա­րի զո­հե­րի ար­յու­նը ոչ մի ար­ժեք չու­ներ։ Մա­հա­նա­լով՝ Աստ­ծո Գա­ռը զոհ դար­ձավ ողջ աշ­խար­հի մեղ­քե­րի հա­մար: Երբ Քրիս­տո­սը մե­ռավ Գող­գո­թա­յի խա­չի վրա, մի նոր և կեն­դա­նի ճա­նա­պարհ բաց­վեց ինչ­պես հրեա­նե­րի, այն­պես էլ հե­թա­նոս­նե­րի հա­մար։ 80

Հրեշ­տակ­նե­րը ցնծա­ցին, երբ Փր­կի­չը ա­ղա­ղա­կեց՝ կա­ տար­վե՜ց։ Փր­կու­թյան մեծ ծրա­գի­րը ի­րա­կա­նա­ցավ։ Ա­դա­մի որ­դի­նե­րը հնա­զանդ կյան­քի մի­ջո­ցով վերջ­նա­կա­նա­պես կա­ րող են բարձ­րաց­վել մինչև Աստ­ծո ներ­կա­յու­թյու­նը։ Սա­տա­նան պարտ­վեց և հաս­կա­ցավ, որ իր թա­գա­վո­րու­ թյու­նը կոր­ծան­վեց։

81

ՀՈՎՍԵՓԻ ԳԵՐԵԶՄԱՆԻ ՄԵՋ Դա­վա­ճա­նու­թյու­նը հռո­մեա­կան իշ­խա­նու­թյան դեմ այն ո­ ճիրն էր, ըստ ո­րի դա­տա­պարտ­վեց Փր­կի­չը։ Այս պատ­ճա­ռով մահ­վան դա­տա­պարտ­ված մար­դիկ թաղ­վում էին այն գե­ րեզ­մա­նո­ցում, ո­րը հատ­կաց­ված էր այդ­պի­սի հան­ցա­գործ­ նե­րի հա­մար։ Հով­հան­նե­սը սարս­ռաց այն մտքից, որ իր սի­րե­լի Տի­րոջ մար­մի­նը պետք է հանձ­նեն կո­պիտ ու անզ­գա զին­վոր­նե­րին, որ­պես­զի թաղ­վի մի ան­պատ­վա­բեր գե­րեզ­մա­նի մեջ։ Բայց չէր կա­րող ար­գե­լել, քա­նի որ ին­քը ոչ մի ազ­դե­ցու­թյուն չու­ ներ Պի­ղա­տո­սի վրա։ Փոր­ձու­թյան այս ժա­մին Հով­սեփն ու Նի­կո­դե­մո­սը օգ­նու­ թյան ե­կան ա­շա­կերտ­նե­րին։ Այս եր­կուսն էլ ատ­յա­նի ան­ դամ էին և ծա­նոթ էին Պի­ղա­տո­սին։ Եր­կուսն էլ հա­րուստ և­ ազ­դե­ցիկ էին։ Նրանք վճռե­ցին, որ Փրկ­չի մար­մի­նը պետք է թաղ­վի մի պատ­վա­բեր գե­րեզ­մա­նում։ Հով­սե­փը հա­մար­ձակ գնաց Պի­ղա­տո­սի մոտ և նրա­նից խնդրեց Հի­սու­սի մար­մի­նը։ Պի­ղա­տո­սը, հա­մոզ­վե­լով, որ Քրիս­տո­սը մե­ռած է, հա­մա­ձայ­նեց Հով­սե­փի խնդրան­քին։ Մինչ Հով­սե­փը զբաղ­ված էր Փրկ­չի մար­մի­նը Պի­ղա­տո­սից ստա­նա­լու խնդրով, Նի­կո­դե­մո­սը Փրկ­չի թաղ­ման հա­մար մի թան­կար­ժեք խառ­նուրդ բե­րեց՝ մոտ հար­յուր լիտ­րի չափ զմուռս՝ հալ­վեի հետ պատ­րաս­տած։ Ողջ Ե­րու­սա­ղե­մում ա­մե­նա­հարգ­ված անձ­նա­վո­րու­թյուն­ ներն ան­գամ մա­հից հե­տո այդ­պի­սի պատ­վի չէին ար­ժա­նա­ նում։ Հի­սու­սի հա­մեստ հետևորդ­նե­րը զար­մա­ցած էին՝ տես­ նե­լով, որ այս հա­րուստ իշ­խա­նա­վոր­նե­րը այս­չափ մեծ հե­ տաքրք­րու­թյուն են ցու­ցա­բե­րում Տի­րոջ թաղ­ման ա­ռու­մով։ Ա­շա­կերտ­նե­րը ընկճ­ված էին տե­ղի ու­նե­ցած վշտա­լի ի­րա­ դար­ձու­թյուն­նե­րի պատ­ճա­ռով։ Նրանք մո­ռա­ցան, որ Հի­ սու­սը այս ա­մե­նի մա­սին էր պատ­մել ի­րենց, որ պետք է պա­ տա­հի։ Նրանք ան­հույս էին։ 82

Ո´չ Հով­սե­փը և­ ո´չ­ էլ Նի­կո­դե­մո­սը բա­ցա­հայտ չէին ըն­ դու­նել Հի­սու­սին, երբ Նա կեն­դա­նի էր։ Բայց նրանք լսել էին Նրա դա­սե­րը և­ ա­մեն քայ­լա­փո­խի մո­տի­կից հսկել Նրա ծա­ռա­յու­թյա­նը։ Չ­նա­յած ա­շա­կերտ­նե­րը մո­ռա­ցել էին Փրկ­չի խոս­քե­րը, որ նա­խօ­րոք հայտ­նել էր Իր մահ­վան մա­ սին, Հով­սեփն ու Նի­կո­դե­մո­սը հի­շում էին այդ բո­լո­րը։ Այն ա­մե­նը, ինչ կապ­ված էր Հի­սու­սի մահ­վան հետ, հու­սա­հա­ տեց­րել էր ա­շա­կերտ­նե­րին ու սա­սա­նել նրանց հա­վա­տը, բայց այս իշ­խա­նա­վոր­նե­րը վստահ էին, որ Նա է ճշմա­րիտ Մե­սիան, և դա ա­ռաջ­նոր­դեց նրանց, որ հաս­տատ մնան ի­րենց դիր­քում՝ հու­սա­լով Փրկ­չին։ Այդ ժա­մա­նակ շատ անհ­րա­ժեշտ էր այս հա­րուստ ու պատ­վա­կան մարդ­կանց օգ­նու­թյու­նը։ Նրանք ի­րենց մա­հա­ ցած Տի­րոջ հա­մար կա­րող էին ա­նել այն, ինչն անհ­նար էր աղ­քատ ա­շա­կերտ­նե­րի հա­մար։ Զ­գու­շո­րեն ու մե­ծա­րան­քով նրանք ի­րենց սե­փա­կան ձեռ­ քե­րով խա­չից ցած ի­ջեց­րին Աստ­ծո Որ­դու մար­մի­նը։ Կա­րեկ­ ցան­քի ար­ցունք­ներ էին հո­սում, երբ նա­յում էին Նրա ծեծ­ ված ու վի­րա­վոր կեր­պա­րան­քին։ Հով­սե­փը մի նոր, քա­րից փոր­ված գե­րեզ­ման ու­ներ, ո­րը շի­նել էր իր հա­մար, բայց այժմ այն տրա­մադ­րեց Հի­սու­սին։ Փրկ­չի մար­մի­նը Նի­կո­դե­մո­սի բե­րած զմուռ­սի ու հալ­վեի հետ կտա­վով պա­տե­ցին և դրե­ցին գե­րեզ­մա­նի մեջ։ Թե­ պետ հրեա իշ­խա­նա­վոր­նե­րին հա­ջող­վեց մահ­վան մատ­նել Աստ­ծո Որ­դուն, բայց նրանք չկա­րո­ղա­ցան հանգս­տա­նալ։ Նրանք շատ լավ գի­տեին Հի­սու­սի հզոր ու­ժը։ Նրանք կանգ­նել էին Ղա­զա­րո­սի գե­րեզ­մա­նի մոտ և տե­ սել, թե ինչ­պես է մե­ռա­ծը կյան­քի կոչ­վել և վե­րա­դար­ձել իր գե­րա­զանց վի­ճա­կին: Նրանք դո­ղում էին սար­սա­փից, որ Քրիս­տո­սը մե­ռել­նե­րից հա­րու­թյուն կտա Ինքն Ի­րեն և նո­ րից կհայտն­վի նրանց ա­ռաջ։ Նրանք լսել էին, թե ինչ­պես էր Հի­սուսն ա­սում բազ­մու­թյա­ նը, որ Ին­քը իշ­խա­նու­թյուն ու­նի Իր կյան­քը դնե­լու և դարձ­ յալ ետ առ­նե­լու։ Նրանք հի­շե­ցին Նրա խոս­քե­րը. «Քան­դե­ցեք այդ տա­ճա­ րը, և­ե­րեք օ­րում կկանգ­նեց­նեմ նրան» (Հով­հան­նես 2.19)։ Հու­դան նրանց էր ներ­կա­յաց­րել Հի­սու­սի խոս­քե­րը, երբ վեր­ջին ան­գամ Նա ա­շա­կերտ­նե­րի հետ ճամ­փոր­դում էր Ե­ րու­սա­ղե­մում: 83

«Ա­հա վեր ենք ել­նում Ե­րու­սա­ղեմ, և մար­դի Որ­դին կմատն­ վի քա­հա­նա­յա­պետ­նե­րին և դ­պիր­նե­րին և կ­դա­տա­պար­տեն նրան մա­հով, եվ կմատ­նեն նրան հե­թա­նոս­նե­րին՝ խայ­տա­ ռա­կե­լու և ծե­ծե­լու և խաչ հա­նե­լու, և նա եր­րորդ օ­րը հա­րու­ թյան կառ­նի» (Մատ­թեոս 20.18,19)։ Նրանք այժմ շատ բա­ներ հի­շե­ցին, որ նա­խօ­րոք ա­սել էր Հի­սու­սը Իր հա­րու­թյան մա­սին։ Նրանք չէին կա­րո­ղա­նում ա­զատ­վել այդ մտքե­րից, որ­քան էլ փա­փա­գեին։ Ի­րենց հոր՝ սա­տա­նա­յի նման, նրանք հա­վա­տում և սար­սա­փում էին։ Ա­մեն ինչ վկա­յում էր այն մա­սին, որ Հի­սուսն Աստ­ծո Որ­ դին էր։ Նրանք չէին կա­րո­ղա­նում քնել, քա­նի որ մա­հա­նա­ լուց հե­տո Հի­սուսն ա­վե­լի սար­սա­փե­լի էր նրանց հա­մար, քան կեն­դա­նու­թյան օ­րոք։ Ցան­կա­նա­լով, որ գե­րեզ­մա­նը ան­ձեռնմ­խե­լի մնա մինչև եր­րորդ օ­րը, նրանք այդ խնդրով դի­մե­ցին Պի­ղա­տո­սին։ Պի­ղա­տո­սը մի խումբ զին­վոր­ներ տրա­մադ­րեց քա­հա­նա­ նե­րին՝ հսկո­ղու­թյու­նը ի­րա­կա­նաց­նե­լու հա­մար: «Ու­նեք պա­հա­պան զին­վոր­ներ, գնա­ցեք՝ զգույշ պա­հե­ցեք՝ ինչ­պես գի­տեք։ Նրանք էլ գնա­ցին գե­րեզ­մա­նին պա­հա­պա­նու­թյուն ա­րին, քա­րը կնքե­լով պա­հա­պան զին­վոր­նե­րի հետ» (Մատ­ թեոս 27.65,66)։

84

ՆԱ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ Է ԱՌԵԼ Մեծ ջան­քեր էին թա­փել՝ Փրկ­չի գե­րեզ­մա­նը պահ­պա­նե­լու հա­մար, մի մեծ քա­րով փա­կել էին գե­րեզ­մա­նի մուտ­քը։ Հռո­ մեա­կան կնիք էր դրվել այդ քա­րի վրա, այն­պես որ դա հնա­ րա­վոր չէր շար­ժել՝ ա­ռանց կնի­քը կոտ­րե­լու: Հռո­մեա­կան զին­վոր­նե­րի զին­ված պա­հա­կա­խում­բը շրջա­ պա­տել էր գե­րեզ­մա­նը։ Նրանց պարտքն էր խստո­րեն հսկել գե­րեզ­մա­նը և­այն մար­մի­նը, որ դրված էր ներ­սում, որ ոչ ոք չմո­տե­նա։ Պա­հակ­նե­րը շա­րու­նակ ետ ու ա­ռաջ էին քայ­լում, մինչ­դեռ ջո­կա­տի մի մա­սը հանգս­տա­նում էր։ Բայց կար մեկ ու­րիշ պա­հա­կա­խումբ, որ շրջա­պա­տել էր այդ գե­րեզ­մա­նը։ Դա բաղ­կա­ցած էր երկ­նա­յին ար­քու­նիք­նե­ րի զո­րա­վոր հրեշ­տակ­նե­րից։ Այս պա­հա­պան հրեշ­տակ­նե­ րից յու­րա­քանչ­յու­րը, գոր­ծի դնե­լով իր ու­ժը, կա­րող էր գետ­ նին տա­պա­լել հռո­մեա­կան ողջ բա­նա­կը։ Դան­դաղ անց­նում էր շա­բաթ­վա ա­ռա­ջին օր­վա գի­շե­րը, մո­ տե­նում էր ա­մե­նա­խա­վար ժա­մը, ճիշտ ար­շա­լույ­սից ա­ռաջ։ Երկն­քից ու­ղարկ­վեց ա­մե­նա­զո­րա­վոր հրեշ­տակ­նե­րից մե­ կը։ Նրա կեր­պա­րան­քը կայ­ծա­կի էր նման, և նրա հա­գուստ­ նե­րը ձյան պես ճեր­մակ էին։ Նա իր ճա­նա­պար­հից հե­ռաց­ րեց խա­վա­րը, և­ ամ­բողջ եր­կին­քը փայ­լեց նրա շլա­ցու­ցիչ փառ­քից։ Քնած զին­վոր­նե­րը ոտ­քի կանգ­նե­ցին։ Նրանք սար­սա­փով ու ապ­շա­հար նա­յե­ցին բաց­ված երկն­քին և­ այն երևա­ցող պայ­ծա­ռու­թյա­նը, ո­րը մո­տե­նում էր ի­րենց։ Եր­կի­րը դող­դո­ղում ու հևում էր, երբ մի ու­րիշ աշ­խար­հից մո­տե­ցավ այդ զո­րա­վոր էա­կը։ Նա ե­կավ մի ցնծա­գին հանձ­ նա­րա­րու­թյամբ, և նրա թռիչ­քի ա­րա­գու­թյունն ու զո­րու­թյա­ նը ցնցում էր աշ­խար­հը հզոր երկ­րա­շար­ժի նման։ Զին­վոր­նե­ րը, սպա­նե­րը և պա­հակ­նե­րը մե­ռա­ծի պ ­ ես գետ­նին ըն­կան։ Այդ գե­րեզ­մա­նո­ցում մեկ ու­րիշ պա­հա­կա­խումբ էլ կար։ Այն բաղ­կա­ցած էր չար հրեշ­տակ­նե­րից։ Աստ­ծո Որ­դին մահ­ 85

վան մեջ էր ընկղմ­վել, և նույ­նիսկ օ­րի­նա­կան զոհ էր դար­ձել նրան՝ սա­տա­նա­յին, ով մահ­վան իշ­խա­նու­թյուն ու­ներ։ Սա­տա­նա­յի հրեշ­տակ­նե­րը ներ­կա էին այն­տեղ՝ հսկե­լու, որ ոչ մի ուժ չկա­րո­ղա­նա Հի­սու­սին խլել ի­րենց ճան­կե­րից։ Բայց երբ այդ զո­րա­վոր էա­կը ու­ղարկ­վեց Աստ­ծո Գա­հի մո­ տից, նրանք սար­սա­փով փա­խան այդ վայ­րից։ Հրա­մա­նա­տար հրեշ­տակ­նե­րից մե­կը, ո­րը երկ­նա­յին իր գու­մար­տա­կի հետ պահ­պա­նում էր Տի­րոջ գե­րեզ­մա­նը, միա­ ցավ զո­րա­վոր հրեշ­տա­կին, ո­րը հենց նոր էր ե­կել երկն­քից։ Նրանք միա­սին մո­տե­ցան գե­րեզ­մա­նին։ Հրեշ­տակ­նե­րի հրա­մա­նա­տա­րը վերց­րեց գե­րեզ­մա­նի վրա դրված մեծ քա­րը, մի կողմ գլո­րեց այն ու նստեց դրա վրա։ Նրա ըն­կե­րը մտավ գե­րեզ­ման և սկ­սեց Հի­սու­սի վրա­յից քան­դել փա­թա­թան­նե­րը։ Հե­տո ո­րո­տա­ձայն բա­ցա­կան­չեց. «Հի­սո´ւս, Աստ­ծո´ Որ­դի, Քո Հայ­րը կան­չում է Քեզ»։ Հե­տո Նա, Ով իշ­խա­նու­թյուն ձեռք բե­րեց մահ­վան վրա, դուրս ե­կավ գե­րեզ­մա­նից հաղ­թա­կան քայ­լե­րով։ Երբ Նա դուրս ե­կավ մե­ռել­նե­րի մի­ջից, եր­կի­րը ցնցվեց, կայ­ծա­կը փայ­լա­տա­կեց, ամպ­րո­պը ո­րո­տաց։ Մի երկ­րա­շարժ նշեց այն ժա­մը, երբ Քրիս­տո­սը Իր կյան­ քը դրեց: Մեկ ու­րիշ երկ­րա­շարժ վկա­յեց այն պա­հը, երբ Նա հաղ­թա­կա­նո­րեն այն ետ ա­ռավ։ Սա­տա­նան խիստ բար­կա­ցած էր, որ իր հրեշ­տակ­նե­րը փա­խան երկ­նա­յին լրա­բե­րի մո­տե­նա­լու ժա­մա­նակ։ Նա հույս էր տա­ծել, թե Հի­սու­սը ետ չի վերց­նի Իր կյան­քը, բայց քա­ջու­թյու­նը լքեց նրան, երբ տե­սավ, թե ինչ­պես Փր­կի­չը հաղ­թա­կան դուրս ե­կավ գե­րեզ­մա­նից։ Այժմ սա­տա­նան ի­ մա­ցավ, որ իր թա­գա­վո­րու­թյու­նը վերջ է ու­նե­նա­լու, և­ին­քը վերջ­նա­կա­նա­պես պետք է կոր­ծան­վի։

86

ԳՆԱ ԵՎ ԱՍԱ ԻՄ ԵՂԲԱՅՐՆԵՐԻՆ Ղու­կաս ա­վե­տա­րա­նի­չը, խո­սե­լով այն կա­նանց մա­սին, ով­քեր Նրա հետ էին Իր խա­չե­լու­թյան ժա­մա­նակ, Փրկ­չի թաղ­ման վե­րա­բեր­յալ ա­սում է. «Եվ ետ դա­ռան խնկեր և յու­ ղեր պատ­րաս­տե­ցին, բայց շա­բաթ օ­րը հան­դարտ մնա­ցին պատ­վի­րան­քի հա­մե­մատ» (Ղու­կաս 23.56)։ Փր­կի­չը թաղ­վեց ուր­բաթ օ­րը՝ շա­բաթ­վա վե­ցե­րորդ օ­րը։ Նրանք խունկ ու յու­ղեր պատ­րաս­տե­ցին՝ ի­րենց Տի­րոջն օծե­լու հա­մար, և մի կողմ դրե­ցին, մինչև շա­բաթն անց­նի։ «Եվ եր­բոր շա­բաթն ան­ցավ, ...միա­շաբ­թի ա­ռա­վոտ շատ կա­նուխ, ա­րե­գա­կը ծա­գե­լիս, գա­լիս են գե­րեզ­մա­նը» (Մար­ կոս 16.1,2)։ Մո­տե­նա­լով պար­տե­զին՝ նրանք զար­մա­ցան. եր­կին­քը բոցկլ­տում էր ան­պատ­մե­լի փայ­լով, իսկ եր­կի­րը դղրդում էր նրանց ոտ­քե­րի տակ։ Կա­նայք շտա­պով մո­տե­ցան գե­րեզ­ մա­նին և­ա­վե­լի զար­մա­ցան՝ տես­նե­լով, որ քա­րը գլոր­ված է, իսկ հռո­մեա­կան զին­վոր­ներն այն­տեղ չեն։ Նրանք մի լույս նկա­տե­ցին, որ փայլփ­լում էր գե­րեզ­մա­նի վրա, և ներս նա­յե­լով՝ տե­սան, որ այն դա­տարկ է։ Մինչ Մա­ րիա­մը լու­րը հասց­րեց ա­շա­կերտ­նե­րին, մյուս կա­նայք ա­վե­լի մո­տի­կից զննե­ցին գե­րեզ­մա­նը։ Հան­կարծ տե­սան մի գե­ղե­ցիկ ե­րի­տա­սարդ՝ փայ­լուն հա­ գուստ­նե­րով, և վա­խե­ցան։ Դա այն հրեշ­տակն էր, որ գլո­րել էր քա­րը: «Մի վա­խե­նաք դուք, գի­տեմ, որ խաչ­ված Հի­սու­ սին եք ո­րո­նում։ Այս­տեղ չէ, ո­րով­հետև հա­րու­թյան ա­ռավ, ինչ­պես ա­սաց. Ե­կեք, տե­սեք այն տե­ղը, ուր Տե­րը պառ­կած էր»,- ա­սաց հրեշ­տա­կը: «Եվ շու­տով գնա­ցեք նրա ա­շա­կերտ­նե­րին ա­սե­ցեք, թե հա­րու­թյան ա­ռավ մե­ռել­նե­րից, և­ ա­հա նա ձե­զա­նից ա­ռաջ Գա­լի­լեա կգնա, այն­տեղ նրան կտես­նեք, ա­հա ա­սա­ցի ձեզ» (Մատ­թեոս 28.5-7)։ 87

Երբ կա­նայք նո­րից նա­յե­ցին գե­րեզ­մա­նի մեջ, նրանք մի ու­րիշ փայ­լուն հրեշ­տակ տե­սան, ո­րը հարց­րեց նրանց. «Ի՞նչ եք կեն­դա­նին մե­ռել­նե­րի մեջ ո­րո­նում։ Այս­տեղ չէ, այլ հա­ րու­թյուն ա­ռավ, հի­շե­ցեք՝ ինչ­պես նա ձեզ հետ խո­սեց, երբ որ Գա­լի­լեա­յում էր. որ ա­սում էր, թե պետք է մար­դի Որ­դին մե­ղա­վոր մարդ­կանց ձե­ռը մատն­վի՝ և խաչ­վի և­եր­րորդ օ­րը հա­րու­թյուն առ­նի» (Ղու­կաս 24.5-7)։ Հե­տո հրեշ­տակ­նե­րը մեկ­նե­ցին Քրիս­տո­սի մահն ու հա­րու­ թյու­նը։ Նրանք կա­նանց ու­շադ­րու­թյու­նը բևե­ռե­ցին այն բա­ ռե­րի վրա, որ Քրիս­տո­սը ա­սել էր նրանց՝ նա­խօ­րոք պատ­ մե­լով Իր խա­չե­լու­թյան և հա­րու­թյան մա­սին։ Հի­սու­սի այս խոս­քե­րը այժմ հաս­կա­նա­լի էին նրանց, և նրանք նոր հույս ու քա­ջու­թյան ստա­ցան դրան­ցից։ Մա­րիա­մը բա­ցա­կա էր այդ ըն­թաց­քում, հե­տո վե­րա­դար­ ձավ Պետ­րո­սի ու Հով­հան­նե­սի հետ։ Բո­լո­րը վե­րա­դար­ձան Ե­րու­սա­ղեմ, բայց Մա­րիա­մը մնաց շիր­մի մոտ։ Նա չէր կա­ րող հե­ռա­նալ, մինչև չի­մա­նար, թե ինչ է պա­տա­հել իր Տի­րոջ մարմ­նի հետ։ Երբ նա կանգ­նած լաց էր լի­նում, մի ձայն լսեց. «Կին, ին­չո՞ւ ես լաց լի­նում, ո՞ւմ ես ո­րո­նում»։ Նրա աչ­քե­րը ա­սես կու­րա­ցել էին ար­ցունք­նե­րից, և չտե­ սավ, թե ով է խո­սում իր հետ։ Կար­ծե­լով, թե պար­տիզ­պանն է, նրան դի­մեց ա­ղեր­սե­լով. «Տեր, ե­թե դու վեր ա­ռար նրան, ա­սիր ինձ՝ ուր ես դրել նրան, որ ես վեր առ­նեմ նրան»։ Մա­րիա­մը մտա­ծեց, որ գու­ցե այս հա­րուստ մար­դու գե­ րեզ­մա­նը շատ պատ­վա­վոր է հա­մար­վել իր Տի­րոջ հա­մար, ին­քը պատ­րաստ է տեղ գտնել Նրա հա­մար։ Հան­կարծ Հի­ սու­սի ձայ­նը հա­սավ ապ­շա­հար կնոջ ա­կան­ջին՝ Մա­րիա´մ։ Նա մի պահ սրբեց ար­ցունք­նե­րը և տե­սավ Հի­սու­սին։ Իր ու­րա­խու­թյան մեջ մո­ռա­նա­լով, որ Նա խաչ­ված է ե­ղել, ձեռ­ քե­րը մեկ­նեց՝ ա­սե­լով՝ Ռաբ­բո´ւնի (­Վար­դա­պետ)։ Այն­ժամ Հի­սուսն ա­սաց. «Մի դպչիր ինձ, ո­րով­հետև դեռ չեմ վեր ե­լել իմ Հոր մոտ. բայց դո՛ւ գնա իմ եղ­բայր­նե­րի մոտ, և նրանց ա­սիր. Ես վեր եմ ել­նում իմ Հոր մոտ և ձեր Հոր մոտ, իմ Աստ­ծո մոտ և ձեր Աստ­ծո մոտ» (Հով­հան­նես 20.15-17)։ Հի­սու­սը հրա­ժար­վեց ըն­դու­նել Իր հետևորդ­նե­րի մե­ծա­ րան­քը, մինչև չի­մա­նար՝ Իր զո­հա­բե­րու­թյունն ըն­դու­նե­լի՞ է ե­ղել Հոր կող­մից։ Նա կա­մե­նում էր հա­վաս­տիա­նալ, որ Իր կա­տա­րած քա­վու­թյու­նը՝ մարդ­կանց մեղ­քե­րի հա­մար, լիո­ 88

վին բա­վա­րար է, և Իր ար­յան մի­ջո­ցով նրանք կա­րող են հա­ վի­տե­նա­կան կյանք ձեռք բե­րել։ Հի­սուսն ան­մի­ջա­պես բարձ­րա­ցավ եր­կինք և ներ­կա­յա­ ցավ Աստ­ծո գա­հի ա­ռաջ՝ ցույց տա­լով դա­ժա­նու­թյան նշան­ նե­րը՝ Իր ճա­կա­տի, ձեռ­քե­րի և­ոտ­քե­րի վրա։ Սա­կայն հրա­ժար­վեց ստա­նալ փառ­քի պսա­կը և­ար­քա­յա­ կան պատ­մու­ճա­նը, ինչ­պես Նա մեր­ժել էր ըն­դու­նել Մա­րիա­ մի մե­ծա­րան­քը, մինչև Հայ­րը կհայտ­ներ, որ Իր զո­հա­բե­րու­ թյունն ըն­դու­նե­լի է ե­ղել։ Նա նաև մի խնդրանք ու­ներ երկ­րի վրա գտնվող Իր ընտր­ յալ­նե­րի վե­րա­բեր­յալ։ Նա կա­մե­նում էր պար­զո­րոշ ճշտել, թե Իր փրկագն­ված­նե­րը ա­պա­գա­յում կպահ­պան­վե՞ն երկն­քի և Իր Հոր հա­մար։ Նրա ե­կե­ղե­ցին պետք է ար­դա­րաց­վեր և­ըն­դուն­վեր, նախ­ քան Ին­քը կկա­րո­ղա­նար ըն­դու­նել երկ­նա­յին մե­ծա­րան­քը։ Նա հայ­տա­րա­րեց, որ կա­մե­նում է Իր ե­կե­ղե­ցուն տես­նել այն­տեղ, որ­տեղ Ինքն է։ Ե­թե Նա պետք է փա­ռա­վոր­վի, Նրա ժո­ղո­վուր­դը այդ փառ­քը պետք է կի­սի Իր հետ։ Նրանք, ով­ քեր Նրա հետ պետք է տա­ռա­պեն երկ­րի վրա, վերջ­նա­կա­նա­ պես կթա­գա­վո­րեն Իր հետ Իր թա­գա­վո­րու­թյան մեջ։ Քրիս­տո­սը հստակ ու ո­րո­շա­կի ա­ղեր­սեց Իր ե­կե­ղե­ցու հա­մար՝ նույ­նաց­նե­լով Իր շա­հը նրա հետ, պաշտ­պա­նե­լով հա­վա­տաց­յալ­նե­րի ի­րա­վունք­ներն ու տիտ­ղոս­նե­րը, ո­րոնք ձեռք են բեր­վել մեծ սի­րով, հա­րատև են ու մա­հից զո­րեղ։ Այս խնդրան­քին Աստ­ված այս­պես ար­ձա­գան­քեց. «Եվ երկր­ պա­գեն նրան Աստ­ծո բո­լոր հրեշ­տակ­նե­րը»։ Հրեշ­տակ­նե­րի խմբի յու­րա­քանչ­յուր հրա­մա­նա­տար հնա­ զանդ­վեց ար­քա­յա­կան հրա­մա­նին և­ ար­ձա­գան­քեց. «Ար­ ժա­նի է, ար­ժա­նի է մորթ­ված Գառն առ­նե­լու զո­րեղ հաղ­թու­ թյուն»։ Հրեշ­տակ­նե­րի ան­թիվ խմբեր խո­նարհ­վե­ցին Փրկ­չի ա­ռաջ։ Քրիս­տո­սի խնդրան­քը ըն­դուն­վեց։ Ե­կե­ղե­ցին ար­դա­րա­ ցավ Նրա մի­ջո­ցով, Ով նրա ներ­կա­յա­ցու­ցիչն է և գ­լու­խը։ Այս­պի­սով, Հայ­րը վա­վե­րաց­րեց Իր դա­շին­քը Որ­դու հետ, որ­ պես­զի Նա հաշտ­վի ա­պաշ­խա­րած ու հնա­զանդ մարդ­կանց հետ և նրանց ըն­դու­նի աստ­վա­ծա­յին շնոր­հի մեջ՝ Քրիս­տո­ սի ար­ժա­նիք­նե­րի մի­ջո­ցով։

89

ՎԿԱՆԵՐ Հա­րու­թյան օր­վա ուշ ե­րե­կո­յան ա­շա­կերտ­նե­րից եր­կու­սը գնում էին դե­պի էմ­մաուս՝ մի փոք­րիկ քա­ղաք, ո­րը Ե­րու­սա­ ղե­մից ութ մղոն հե­ռու էր գտնվում։ Նրանք շվա­րած էին այն ի­րա­դար­ձու­թյուն­ներ պատ­ճա­ ռով, որ տե­ղի էին ու­նե­ցել վեր­ջերս, և­ո­րոնք հատ­կա­պես վե­ րա­բե­րում էին կա­նանց տված տե­ղե­կու­թյուն­նե­րին, ով­քեր հա­րու­թյու­նից հե­տո տե­սել էին հրեշ­տակ­նե­րին և հան­դի­պել Հի­սու­սին: Այժմ ա­շա­կերտ­նե­րը վե­րա­դառ­նում էին տուն՝ խոր­հե­լու և­ ա­ղո­թե­լու այն հույ­սով, որ ո­րոշ լույս ձեռք բե­րեն այն հար­ ցե­րի վե­րա­բեր­յալ, ո­րոնք այդ­քան մութ էին ի­րենց հա­մար։ Երբ նրանք ճա­նա­պար­հին էին, մի օ­տա­րա­կան մո­տե­ցավ ու սկսեց քայ­լել նրանց հետ, բայց նրանք այն­քան զբաղ­ված էին ի­րենց զրույ­ցով, որ հա­զիվ նկա­տե­ցին նրա ներ­կա­յու­ թյու­նը։ Այս այ­րե­րը այն­քան հոգ­նած ու ընկճ­ված էին ի­րենց վշտի պատ­ճա­ռով, որ նույ­նիսկ ար­տաս­վում էին։ Կա­րե­կից ու սի­ րող Փր­կի­չը կա­րող էր սփո­փել այդ վիշ­տը։ Հի­սու­սը, որպես օտարական, միա­ցավ նրանց զրույ­ցին: «Բայց նրանց աչ­քե­րը բռնված էին, որ չճա­նա­չեն նրան։ Եվ նրանց ա­սաց. Այդ ի՞նչ բա­ներ են, որ դրանց հա­մար ի­րար հետ վի­ճում եք գնա­լիս և տրտ­մած եք»։ «Եվ պա­տաս­խա­նեց նրան­ցից մե­կը, ա­նու­նը Կ­ղեո­պաս, և­ ա­սաց նրան. Դո՞ւ ես միայն բնակ­վում Ե­րու­սա­ղե­մում, որ չի­մա­ցար այն բա­նե­րը, որ այս օ­րե­րը ե­ղան նրա­նում։ Եվ նա ա­սաց նրանց. Ո՞ր բա­նե­րը, և նրանք ա­սա­ցին. Հի­սուս Նա­զով­րե­ցու մա­սին, որ մի մար­գա­րե մարդ էր, զո­րա­վոր գոր­ծե­րով Աստ­ծո և բո­լոր Ժո­ղովր­դի ա­ռա­ջին» (Ղու­կաս 24.16-19)։ Հե­տո նրանք պատ­մե­ցին այն դեպ­քե­րի մա­սին, որ տե­ղի էին ու­նե­ցել, և կա­նանց պատ­մա­ծը նույն­պես, ով­քեր այդ օ­ 90

րը վաղ ա­ռա­վոտ­յան ե­ղել էին գե­րեզ­մա­նում։ «Եվ նա ա­սաց նրանց. Ով ան­միտ­ներ և թու­լա­սիրտ­ներ, հա­վա­տա­լու այն բո­լոր բա­նե­րին, որ մար­գա­րե­նե­րը խո­սե­ցին։ Չէ՞ որ պետք էր՝ որ Քրիս­տո­սը այս չար­չա­րանք­նե­րը քա­շեր և Իր փառ­ քը մտներ։ Եվ սկսե­լով Մով­սե­սից և բո­լոր մար­գա­րե­նե­րից՝ մեկ­նում էր նրանց՝ ինչ որ գրքե­րի մեջ գրված էր Իր մա­սին» (Ղու­կաս 24.25-27)։ Ա­շա­կերտ­նե­րը զար­ման­քից ու հիաց­մուն­քից քա­րա­ցել էին։ Նրանք չէին հա­մար­ձակ­վում հարց­նել, թե ով է այդ օ­ տա­րա­կա­նը։ Նրանք ու­շի ու­շով լսում էին, երբ նա պար­զում էր նրանց միտ­քը՝ Քրիս­տո­սի ա­ռա­քե­լու­թյու­նը հաս­կա­նա­լու հա­մար։ Երբ արևը մայր մտավ, ա­շա­կերտ­նե­րը հա­սան ի­րենց տուն։ Հի­սու­սը ցույց էր տալիս, թե ա­վե­լի հե­ռու տեղ է գնում։ Բայց ա­շա­կերտ­նե­րը չէին կա­րո­ղա­նում բա­ժան­վել ի­րենց Զ­րու­ ցակ­ցից, Ով այդ­պի­սի ու­րա­խու­թյուն ու հույս տվեց ի­րենց։ «Եվ նրանք բռնա­դա­տե­ցին նրան և­ ա­սա­ցին. Մ­նա մեզ հետ, ո­րով­հետև ի­րիկ­վա դեմ է և­օրն ի­ջել է. և նա մտավ, որ նրանց հետ մնա» (Ղու­կաս 24.28-29)։ Ի­րիկ­վա պարզ ընթ­րի­քը շու­տով պատ­րաստ­վեց, և Հի­սու­ սը նստեց Իր տե­ղը՝ սե­ղա­նի գլխին, ինչ­պես որ Իր սո­վո­րու­ թյունն էր։ Սո­վո­րու­թյուն կար, որ ըն­տա­նի­քի գլխա­վո­րը պետք է օրհ­ նի սե­ղա­նը, բայց Հի­սու­սը Իր ձեռ­քե­րը տա­րա­ծեց հա­ցի վրա և­օրհ­նեց այն։ Եվ ա­շա­կերտ­նե­րի աչ­քե­րը բաց­վե­ցին։ Հա­ցը օրհ­նե­լու գոր­ծո­ղու­թյու­նը, ծա­նոթ ձայ­նի հնչյուն­նե­ րը, գա­մե­րի տե­ղը ձեռ­քե­րի վրա՝ այդ բո­լո­րը վկա­յում էր, որ Նա ի­րենց սի­րե­լի Տերն է։ Մի պահ նրանք հմայ­ված էին, հե­տո վեր կա­ցան, որ ընկ­ նեն Նրա ոտ­քերն ու երկր­պա­գեն Նրան, բայց Նա հան­կար­ ծա­կի ան­հե­տա­ցավ նրանց մի­ջից։ Նրանք մո­ռա­ցան ի­րենց քաղցն ու հոգ­նա­ծու­թյու­նը։ Սե­ղա­նը թո­ղե­ցին չճա­շակված, ու շտա­պե­ցին հետ՝ Ե­րու­սա­ղեմ՝ մյուս­նե­րին հայտ­նե­լու թան­կա­գին լու­րը՝ Փրկ­չի հա­րու­թյան մա­սին։ Երբ նրանք ա­շա­կերտ­նե­րին պատ­մում էին այս բո­լո­րը, Հի­ սուսն Ին­քը կանգ­նեց նրանց մեջ­տե­ղում և ձեռ­քե­րը վեր բարձ­ րաց­նե­լով՝ օրհ­նեց՝ խա­ղա­ղու­թյո´ւն ձեզ։ Ղու­կաս 24.36։ Սկզ­բում նրանք վա­խե­ցան, բայց երբ ցույց տվեց գա­մե­րի նշան­նե­րը Իր ձեռ­քե­րի և­ ոտ­քե­րի վրա և կանգ­նեց նրանց 91

ա­ռաջ, նրանք հա­վա­տա­ցին և մ­խի­թար­վե­ցին։ Այժմ հա­ վատքն ու ու­րա­խու­թյու­նը փո­խա­րի­նե­ցին ան­հա­վա­տու­ թյա­նը, և նրանք ի­րենց հա­րուց­յալ Փրկ­չին ըն­դու­նե­ցին այն­ պի­սի խան­դա­ղա­տան­քով, որ ոչ մի բա­ռով հնա­րա­վոր չէ ար­ տա­հայ­տել։ Այդ հան­դիպ­ման ժա­մա­նակ Թով­մա­սը նրանց հետ չէր և հրա­ժար­վեց հա­վա­տալ Հի­սու­սի հա­րու­թյան լու­րին։ Սա­ կայն ութ օր հե­տո Հի­սու­սը կրկին հայտն­վեց ա­շա­կերտ­նե­ րին, երբ Թով­մա­սը ներ­կա էր։ Այս ան­գամ Հի­սու­սը ցույց տվեց Իր մահ­վան նշան­նե­րը ձեռ­քե­րի և­ոտ­քե­րի վրա։ Թով­մա­սը ան­մի­ջա­պես հա­մոզ­վեց և բա­ցա­կան­չեց. «Ով իմ Տեր, և­ով իմ Աստ­ված» (Հով­հան­նես 20.28)։

92

ԱՅԴ ՆՈՒՅՆ ՀԻՍՈՒՍԸ Փրկ­չի գոր­ծը երկ­րի վրա ա­վարտ­վեց։ Ժա­մա­նակն էր, որ Նա վե­րա­դառ­նա Իր երկ­նա­յին տուն։ Նա հաղ­թել էր և դարձ­ յալ պետք է նստեր Իր Հոր կող­քին՝ լույ­սի ու փառ­քի գա­հին։ Իր համ­բարձ­ման հա­մար Հի­սուսն ընտ­րեց Ձի­թեն­յաց սա­ րը։ Հա­վա­քե­լով տասն­մե­կին, Նա ու­ղեկ­ցեց նրանց դե­պի սա­րը։ Սա­կայն ա­շա­կերտ­նե­րը տեղ­յակ չէին, որ դա ի­րենց վեր­ջին ա­ռիթն է Տի­րոջ հետ հան­դի­պե­լու։ Երբ նրանք գնում էին, Փր­կի­չը տվեց վե­րջին ցու­ցում­նե­րը։ Մինչև նրան­ցից բա­ժան­վե­լը՝ Նա շնոր­հեց այն թան­կա­գին խոս­տու­մը, որ այն­պես սի­րե­լի է Հի­սու­սի յու­րա­քանչ­յուր հետևոր­դի հա­ մար. «Ա­հա ես ձեզ հետ եմ ա­մեն օր մինչև աշ­խար­հի վեր­ջը» (Մատ­թեոս 28.20)։ Նրանք բարձ­րա­ցան Բե­թա­նիա­յի մո­տա­կա գա­գա­թը։ Այս­ տեղ դա­դար ա­ռան և հա­վաք­վե­ցին Տի­րոջ շուր­ջը։ Նրա դեմ­քից լույ­սի շո­ղեր էին ճա­ռա­գում, երբ սի­րով նա­ յում էր նրանց։ Վեր­ջին ան­գամ էին նրանց ա­կանջ­նե­րին հնչում Փրկ­չի շուր­թե­րից ար­տա­բեր­վող խո­րունկ ու սի­րա­ լիր բա­ռե­րը։ Ձեռ­քերն ա­ռաջ պար­զած, օրհ­նե­լով՝ Նա դան­դաղ վեր բարձ­ րա­ցավ նրանց մի­ջից։ Երբ Նա վեր էր բարձ­րա­նում, խու­ճա­ պա­հար ա­շա­կերտ­նե­րը վեր­ջին ան­գամ էին տես­նում ի­րենց համ­բարձ­վող Տի­րո­ջը։ Փառ­քի մի ամպ նրանց տե­սո­ղու­թյու­ նից ծած­կեց Նրան։ Նույն պա­հին նրանց հա­սան հրեշ­տակ­նե­ րի երգ­չախմ­բի ա­մե­նա­քաղցր ու բերկ­րա­լի մե­ղե­դի­նե­րը։ Մինչ ա­շա­կերտ­նե­րը ակ­նա­պիշ վեր էին նա­յում, ինչ-որ ձայ­ ներ լսե­ցին՝ նման ելևէ­ջող ե­րաժշ­տու­թյան։ Նրանք շրջվե­ցին ու տե­սան մար­դու կեր­պա­րան­քով եր­կու հրեշ­տակ­նե­րի, ո­ րոնք խո­սե­ցին նրանց հետ՝ ա­սե­լով. «Ով Գա­լի­լեա­ցի մար­ դիկ, ի՞նչ եք կանգ­նել և մ­տիկ եք ա­նում դե­պի եր­կին­քը, այս Հի­սու­սը, որ ձե­զա­նից վե­րա­ցավ եր­կինք, այս­պես կգա ինչ­ պես նրան տե­սաք եր­կինք գնա­լիս» (Գործք Ա­ռա­քե­լոց 1.11)։ 93

Ս­րանք հրեշ­տակ­նե­րի այն բազ­մու­թյան մեջ էին, որ ե­կել էր Փրկ­չին ու­ղեկ­ցե­լու դե­պի Իր երկ­նա­յին տու­նը։ Կա­րեկ­ցե­լով ու սի­րե­լով նրանց, ով­քեր մնա­ցին երկ­րի վրա, հրեշ­տակ­նե­ րը խմբից հետ էին մնա­ցել՝ ա­շա­կերտ­նե­րին վստա­հեց­նե­լու, որ այս բա­ժա­նու­մը հա­վիտ­յան չի լի­նի։ Հի­սու­սը խոս­տա­ցել էր, որ դարձ­յալ կգա. «Ձեր սրտե­րը թող չխռո­վեն. Աստ­ծուն հա­վա­տա­ցեք, և­ ինձ հա­վա­տա­ցեք։ Իմ Հոր տա­նը շատ բնա­կա­րան­ներ կան, ա­պա թե ոչ ես ձեզ կա­սեի. Գնում եմ ձեզ հա­մար տեղ պատ­րաս­տե­լու։ Եվ ե­թե գնամ և ձեզ հա­մար տեղ պատ­րաս­տեմ, դարձ­յալ կգամ և ձեզ ինձ մոտ կսա­նեմ, որ ուր ես եմ, դուք էլ լի­նեք» (Հով­հան­ նես 14.1-3)։ Հրեշ­տակ­նե­րը ա­շա­կերտ­նե­րին հայտ­նե­ցին, որ Հի­սու­ սը «այս­պես կգա ինչ­պես նրան տե­սար եր­կինք զնա­լիս»։ Նա մարմ­նով վեր բարձ­րա­ցավ, նրանք տե­սան, թե ինչ­պես գնաց Նա, և մի ամպ վեր ա­ռավ Նրան։ Նա կվե­րա­դառ­նա մի մեծ սպի­տակ ամ­պով, և «ա­մեն աչք կտես­նի նրան»։ Ե­նով­քը վկա­յեց. «Ա­հա Տե­րը ե­կավ իր բյու­րա­վոր սուր­բե­ րով, որ դա­տաս­տան ա­նի ա­մե­նին» (Հու­դա 14,15)։ Ե­սա­յիան մար­գա­րեա­ցավ, որ ար­դար­նե­րը Նրա գա­լուս­տի ժա­մա­նակ կհռչա­կեն. «Ա­հա մեր Աստ­վա­ծը, ո­րին մենք հու­ սա­ցել ենք, և նա մեզ փրկեց»։ Պո­ղո­սը, նկա­րագ­րե­լով նույն տե­սա­րա­նը, ա­սաց. «Ո­րով­ հետև ին­քը Տե­րը հրա­մա­նով, հրեշ­տա­կա­պե­տի ձայ­նով և Աստ­ծո փո­ղով վայր կգա երկն­քից, և Քրիս­տո­սով մե­ռել­ներն ա­ռաջ հա­րու­թյուն կառ­նեն: Եվ հե­տո մենք, որ կեն­դա­նի ենք մնա­ցած նրանց հետ մեկ­տեղ ամ­պե­րով օ­դի մեջ կհափշ­ տակ­վենք Տի­րո­ջը դի­մա­վո­րե­լու և­ այն­պես ա­մեն ժա­մա­նակ Տի­րոջ հետ կլի­նենք» (Ա Թե­սա­ղո­նի­կե­ցիս 4.15,16): Այս­պես մեր Փր­կի­չը վե­րա­դառ­նա­լու է եր­կիր՝ հա­վերժ Իր մոտ վերց­նե­լու նրանց, ով­քեր հա­վա­տա­րիմ են ե­ղել Ի­րեն։

94

ՆՐԱՆՑ ՀԱՄԲԱՐՁՎԱԾ ՏԵՐԸ Երբ ա­շա­կերտ­նե­րը միայ­նակ վե­րա­դար­ձան Ե­րու­սա­ղեմ, ժո­ղո­վուրդն ակն­կա­լում էր վշտի ու պար­տու­թյան ար­տա­ հայ­տու­թյուն տես­նել նրանց դեմ­քի վրա։ Փո­խա­րե­նը նրանք տե­սան միայն ու­րա­խու­թյուն և հրճ­վանք։ Չի­րա­կա­նաց­ված հույ­սե­րի հա­մար ա­շա­կերտ­նե­րը չէին ող­բում, այլ մշտա­պես տա­ճա­րում էին՝ փա­ռա­բա­նե­լով Աստ­ ծուն։ Քա­հա­նա­ներն ու իշ­խա­նա­վոր­ներն ա­նե­լա­նե­լի վի­ճա­ կում էին՝ չկա­րո­ղա­նա­լով հաս­կա­նալ այդ ա­ռեղծ­վա­ծը։ Մար­դիկ սպա­սում էին, որ ա­շա­կերտ­նե­րը պարտ­ված ու ա­մո­թա­հար կերևան ի­րենց Տի­րոջ դա­տա­պար­տու­մից ու խա­չե­լու­թյու­նից հե­տո։ Բայց նրանք վե­րա­դար­ձան ու­րա­ խու­թյամբ, նրանց դեմ­քե­րը բո­ցա­վառ­վել էին ոչ երկ­րա­յին մի ու­րա­խու­թյամբ։ Նրանք պատ­մե­ցին Քրիս­տո­սի հրա­շա­փառ հա­րու­թյան պատ­մու­թյու­նը և թե ինչ­պես Նա համ­բարձ­վեց եր­կինք, և շա­տե­րը հա­վա­տա­ցին նրանց վկա­յու­թյա­նը։ Նրանք այլևս ոչ մի անվս­տա­հու­թյան չու­նեին ա­պա­գա­յի հան­դեպ։ Նրանք գի­տեին, որ Հի­սու­սը երկն­քում է, և Նրա կա­րեկ­ ցան­քը դեռ ի­րենց հետ է, և­որ Նա բա­րե­խո­սում է Աստ­ծուն՝ Իր ար­յան ար­ժա­նիք­նե­րի շնոր­հիվ։ Նա Հո­րը ցույց է տա­լիս Իր վի­րա­վոր ձեո­քերն ու ոտ­քե­րը՝ որ­պես փրկագն­ման ա­ պա­ցույց, որ վճա­րել է Իր փրկված­նե­րի հա­մար։ Նրանք գի­տեին, որ Նա կրկին գա­լու է Իր սուրբ հրեշ­տակ­ նե­րի հետ, և ցնծու­թյամբ էին սպա­սում այս բաղ­ձա­լի ի­րա­ դար­ձու­թյա­նը: Երբ Նա Ձի­թեն­յաց սա­րի վրա ծածկ­վեց նրանց տե­սո­ղու­ թյու­նից, Նրան դի­մա­վո­րե­ցին երկ­նա­յին զոր­քե­րը և ու­րա­ խու­թյան հաղ­թա­կան եր­գե­րով ու­ղեկ­ցե­ցին դեպ վեր։ Աստ­ծո քա­ղա­քի դար­պաս­նե­րի մոտ հրեշ­տակ­նե­րի ան­ թիվ-ան­հա­մար խմբեր սպա­սում էին Նրա վե­րա­դար­ձին։ Երբ նրանք մո­տե­ցան դար­պաս­նե­րին, այն հրեշ­տակ­նե­րը, 95

որ ու­ղեկ­ցում էին Փրկ­չին, հաղ­թա­կան եր­գե­րով դի­մե­ցին դար­պաս­նե­րի մոտ կանգ­նած խմբին. «Ով դռներ, բարձ­րաց­ րեք ձեր գլուխ­նե­րը, և բարձ­րաց­րեք, ով հա­վի­տե­նա­կան դռներ, որ փա­ռաց Թա­գա­վո­րը մտնե»։ Դար­պաս­նե­րի մոտ սպա­սող հրեշ­տակ­նե­րը հարց­նում են. «Ո՞վ է այդ փա­ռաց Թա­գա­վո­րը»։ Ու­ղեկ­ցող հրեշ­տակ­նե­րը հաղ­թա­կան եր­գե­րով պա­տաս­ խա­նում են. «Տե­րը զո­րա­վոր և­ ու­ժեղ. Տե­րը ու­ժեղ պա­տե­ րազ­մի մեջ։ Ով դռներ բարձ­րաց­րեք ձեր գլուխ­նե­րը, և բարձ­րաց­րեք, ով հա­վի­տե­նա­կան դռներ, որ փա­ռաց Թա­գա­վո­րը մտնե»։ Դարձ­յալ սպա­սող հրեշ­տակ­նե­րը հարց­նում են. «Ո՞վ Է այդ փա­ռաց Թա­գա­վո­րը»։ Ու­ղեկ­ցող հրեշ­տակ­նե­րը պա­տաս­խա­նում են բա­րեհնչ­յուն ձայ­նով. «Զո­րաց Տե­րը՝ նա է փա­ռաց Թա­գա­վո­րը» (Սաղ­մոս 24.7-10)։ Հե­տո Աստ­ծո քա­ղա­քի դար­պաս­նե­րը լայն բաց­վում են, և հ­րեշ­տակ­նե­րի խում­բը մի զմայ­լե­լի ե­րաժշ­տու­թյան տակ ներս է մտնում դար­պաս­նե­րով։ Երկ­նա­յին ողջ բազ­մու­թյու­ նը շրջա­պա­տում է վե­րա­դար­ձած Հրա­մա­նա­տա­րին, երբ Նա նստում է Հոր գա­հին։ Խո­նարհ­վե­լով՝ հրեշ­տակ­նե­րը երկր­պա­գում են Նրան, և ցն­ծու­թյան ա­ղա­ղա­կը լցնում է երկ­նա­յին ար­քու­նի­քը։ «Ար­ժա­նի է մորթ­ված Գառն առ­նե­լու և զո­րու­թյուն, և հարս­տու­թյուն, և­ ի­մաս­տու­թյուն, և կա­րո­ղու­թյուն, և պա­ տիվ, և փառք, և­օրհ­նու­թյուն» (Հայտ­նու­թյուն 5.12)։ Աստ­ծո Որ­դին հաղ­թել է խա­վա­րի իշ­խա­նին, նվա­ճել է մահն ու գե­րեզ­մա­նը։ Եր­կին­քը հնչեց­նում է վսեմ մե­ղե­դի­ ներ՝ հռչա­կե­լով. «Ա­թո­ռի վրա նստո­ղին և Գա­ռին լի­նի օրհ­ նու­թյու­նը, և փառ­քը, և կա­րո­ղու­թյու­նը հա­վիտ­յանս հա­վի­ տե­նից» (Հայտ­նու­թյուն 5.13)։

96