WILLEM PEKELDER 20 jaar Volzin

In deze rubriek kijken betrokkenen terug op bijzondere, grappige, emotionele en interessante gebeurtenissen en ontwikkelingen in het kader van 20 jaar Volzin.

Schrijnend mooi atheïsme

Het mooiste verhaal dat ik voor Volzin heb mogen schrijven, is ‘De atheïstische biecht’ van Wim Koole. Het interview raakte mij ten diepste, en ik geloof dat dat bij de oud-Ikondirecteur ook het geval was. Een paar keer tijdens het gesprek moest hij huilen, en het waren echte tranen, geen tv-tranen.

Dominee Koole behoort tot de categorie atheïsten waar ik een zwak voor heb. Niet de Richard Dawkinsen en Daniel Dennetts van deze wereld, met hun bijna agressieve afwijzing van elk godsgeloof, nee de categorie die met hartzeer afscheid neemt van de hemel. Hartzeer, omdat het verdwijnen van God ook een gemis betekent. Tot die groep rekende Wim Koole (1929-2009) zich.

“Ik ben verlost van God, maar het was een pijnlijke verlossing”, sprak Koole in dat vroege voorjaar van 2008. “Atheïsme betekent: zonder God. Het is dus ook een verlies. Als kleine jongen ging ik met mijn grootvader naar de hervormde kerk in Ritthem. Mijn oom had vaak trapdienst bij het orgel en ik zat naast hem. Daarom wilde ik dominee worden: die warmte en gemeenzaamheid van de zondagmorgen, het optrekken naar ’s Heren Huis, het vertrouwen: He has the whole world in his hand. Een prachtige wereld, maar hij is mij op smartelijke wijze door de vingers geglipt.”

Zijn atheïsme was in fases gegroeid. De eerste twijfel ontstond na het geallieerde bombardement op Walcheren op 3 oktober 1944, toen de jonge Wim Koole, bibberend onder tafel, God bedankte dat hij was gered, maar tegelijkertijd moest constateren dat rondom hem de wereld was vergaan. Zijn geloof stierf definitief na de dood van de vier Ikon-journalisten in 1982 in El Salvador. “Een God die de boel zo uit de hand heeft laten lopen, is machteloos en kun je net zo goed schrappen”, zei Koole in het interview.

Ik had het opgeschreven als een biecht, dat wil zeggen in monoloogvorm, omdat ik vreesde met mijn vragen Kooles aangrijpende relaas slechts te verstoren. Het ging per slot van rekening over niets minder dan een bekering, zij het in omgekeerde richting en zonder de vreugde van een bekering tót God, maar wel even verreikend. Als ik het interview teruglees ben ik nog steeds tevreden over de vorm. De journalist is overbodig in dit verhaal. De ontroering van Koole voldoet. Bijvoorbeeld wanneer hij spreekt over God als drama in plaats van dogma. Zo had hij ook zijn afscheidspreek voor de vier vermoorde journalisten opgebouwd, als een godsdrama. De bekende negro spiritual Prepare me one body like a man and I’ll go down and die was daarbij het leidmotief. Koole legde in het interview uit: “Jezus die tot zijn Vader zegt: ‘Dit kan toch zo niet doorgaan, maak een mens van mij en laat mij naar de aarde gaan en sterven’. Dramatisch natuurlijk een prachtig gegeven: er is te veel aan de hand voor God alléén. Hij heeft een Zoon en een Heilige Geest nodig. Onze Ikon-jongens hebben in de praktijk het godsdrama uit de spiritual doorleefd. Door te willen, nee te móéten gaan naar het verdrukte volk van El Salvador. Prepare me one body like a man...”

Na afloop op weg naar huis peinsde ik: dit is een diepdoordacht atheïsme van een schrijnend mooie soort. Met als verrassend resultaat een antropomorf godsbeeld: God niet als Almachtige bestierder van het Al, maar als dramaturg en daarmee onderdeel van het menselijk drama. Zoals Koole in het interview vertelde: “Het gaat om het prachtige verhaal. Een God die over de rand van de berg heenkijkt en roept: ‘Waarom bouwen jullie een toren van Babel? Ik ben niet in de hemel, maar gewoon tússen jullie’. God bouwt zijn tent onder de mensen. Met andere woorden: als God het gevoel heeft dat hij niet meer nodig is, breekt hij zijn tentje weer op en trekt vrolijk verder.”

Bij het afscheid vroeg ik: “Mag ik je omhelzen?” Zo’n voorstel had ik nooit eerder gedaan na een interview. “Ja”, zei Wim, “dat is goed”. En zo gingen we uit elkaar.

Willem Pekelder is freelancejournalist en schrijft onder meer voor dagblad Trouw over religie en levensbeschouwing.