MEDISCH

Anatomie

Ons briljante brein Slot

Ons brein wordt continu beïnvloed. Bewust en onbewust staan we bloot

aan prikkels die invloed hebben op ons gedrag en de emotie.

In dit afsluitende artikel over het brein nemen we je verder mee in de fascinerende opbouw en werking van de hersenen.

Twaalf paar hersenzenuwen, zowel gevoels- als bewegingszenuwen, ontspringen aan de voorkant van de hersenstam die onderdeel uitmaakt van het limbisch systeem. Dit is evolutionair gezien het oudste gebied en het ‘echte’ hart van de hersenen. Zintuiglijke prikkels komen via deze hersenzenuwen van buitenaf via de hersenstam in de hersenen waar deze prikkels worden vertaald naar aangepast gedrag en emotie. Impulsen worden als reactie teruggezonden naar de gebieden behorende bij de desbetreffende zenuwen met ieder hun eigen functionaliteit, te weten: ➤ Nervus olfactorius: Reukzenuw, verantwoordelijk voor de reuk. ➤ Nervus opticus: Oogzenuw, stuurt signalen vanuit het netvlies naar de Occipitale kwab in de hersenen. ➤ Nervus oculomotorius: Verzorgt een aantal oogspieren. ➤ Nervus trochlearis: Betrokken bij het bewegen van het oog. ➤ Nervus trigeminus: Drielingzenuw, verzorgt het gevoel voor een deel van het gezicht en de schedel. Geeft signalen door aan de kauwspieren. ➤ Nervus abducens: Betrokken bij het bewegen van het oog. ➤ Nervus facialis: Aangezichtszenuw, vervoert smaakprikkels, bestuurt aangezichtsspieren en kauwspieren. ➤ Nervus octavus: Vervoert prikkels vanuit het evenwichts- en gehoororgaan naar de hersenen. ➤ Nervus glossopharyngeus: Tong-keelzenuw, vervoert impulsen vanaf de tong en bestuurt onder andere de spieren in de keel en in het strottenhoofd. ➤ Nervus vagus: Beïnvloedt de werking van het hart, de longen en de spijsvertering, bestuurt de stembanden en een deel van de keelspieren, verzorgt de sensibiliteit in de keel en in de gehoorgang. ➤ Nervus accessorius: Hulpzenuw, bestuurt de spieren in de nek en in de hals. ➤ Nervus hypoglossus: Bestuurt de tong.

REGELCENTRUM In de hersenstam zetelt tevens het regelcentrum van de bloeddruk, de ademhaling en het hart. Men spreekt van een homeostase als het gehele lichaam in balans is. Dus wanneer bloeddruk, ademhaling en het hart optimaal samen functioneren. Het ruggenmerg communiceert met de overige organen en de rest van het lichaam via spinale zenuwen. Impulsen van pijn, vibratie, positie en temperatuur verlopen via de afferente vezels van sensoren uit de periferie door het spinale ganglion naar de dorsale wortel. In het ruggenmerg ligt het centrale kanaal met het Liquor Cerebrospinalis (hersenruggenmergvloeistof) waardoor de impulsen naar de hersenen worden geleid. Hersenen en ruggenmerg samen vormen het centrale zenuwstelsel.

INFORMATIEPRIKKELS Televisie, radio, kranten, tijdschriften, telefoon, ipad, laptop/pc, het gedrag van de mensen om ons heen, dit zijn allemaal informatiebronnen die constant onze hersenen bewust of onbewust prikkelen en daarmee ons denken en doen beïnvloeden. Al maandenlang verschijnt elke dag via diverse mediabronnen het coronabulletin waarin wordt vermeld hoeveel besmettingen, hoeveel opnames in de ziekenhuizen en hoeveel doden er te betreuren zijn op de IC. Naarmate

“Zorgen, depressiviteit en ernstige stress situaties hebben impact op het brein”

de piek naderbij komt ontstaat er een teneur van angst bij het gros van de bevolking. Het doemscenario van een tweede lockdown hangt als een dreigende wolk boven de samenleving. De berichten uit geheel Europa worden in journaals en talkshows breed uitgemeten. Maar ook terroristische aanslagen zorgen ervoor dat angstgevoelens en onveiligheid worden gevoed. Alles wat wij zien en horen langs deze kanalen dringt diep door in tot in de hersenstam. De bloeddruk, hartslag en ademhaling kunnen hierdoor direct negatief worden beïnvloed. De ontvangen impulsen worden verder geleid en verwerkt in de hersenen. Hierop volgt een adequate reactie terug naar de desbetreffende gebieden.

WAT GEBEURT ER ALLEMAAL ONDER ONS SCHEDELDAK? ➤ De hersenschors (cortex cerebri) Onder de meringes, de drie hersenvliezen, bevindt zich de buitenste laag van de grote hersenen; de cortex ceribri. We hebben het vaak over hersenkronkels, maar deze cortex bestaat echt uit kronkelige hersenwindingen (gyri) die gescheiden worden door diepe en ondiepe groeven (fissurae en sulci). Een speciale groeve is de fissura sagittalis die vanaf het achterste gedeelte van de cortex cerebri helemaal tot het voorhoofd loopt en zo de gehele cortex in tweeën splitst. De linker en rechter hemisfeer. De twee grote hersenhelften of hemisferen staan onderling met elkaar in verbinding door één dikke bundel met meer dan 200 miljoen zenuwuiteinden (axonen), het corpus callosum of de hersenbalk in de vorm van een hoefijzer. Elk hemisfeer bestaat uit vier kwabben.

➤ Hersenkwabben ➤ De temporale kwab, ook slaapkwab genoemd, bevindt zich net boven de oren. Deze kwab is belangrijk voor de geheugenprocessen, samen met de hippocampus en dient voor de opslag van nieuwe kennis, feiten en gebeurtenissen, visuele waarneming, het herkennen en benoemen, spraak en gehoorfuncties. Het

Gebied van Wernicke, verantwoordelijk voor het taalbegrip, is meestal op de linkerkwab gelokaliseerd. ➤ De Occipitale kwab of achterhoofdskwab ligt onder aan de achterkant van de cortex cerebri. De visuele schors omvat het zien van kleur, bewegingen en vorm, herkenning, herinnering en emotie. ➤ De Pariëtale kwab of wandbeenkwab ligt hoog aan de achterkant van de cortex. In deze

Anatomie

kwab worden de signalen van de spieren en gewrichten verwerkt. Evenals het vermogen tot ruimtelijk denken en integratie van de zintuigimpulsen. ➤ De Frontale kwab of voorhoofdskwab is de grootste kwab met helemaal aan de voorkant, de pre-frontale cortex, het meest kwetsbare gedeelte. Belangrijke gedragscomponenten komen hier vandaan.

Impulsiviteit (het vermogen om na te denken alvorens te handelen), inhibitie (het vermogen om een impuls af te remmen of te onderdrukken), emotieregulering (controle van het gedrag), doelgericht gedrag en fl exibiliteit (het vermogen zich aan te passen aan veranderende omstandigheden, belemmeringen en tegenslagen), taakinitiatie (het vermogen om op een doeltreffende manier een taak op te pakken), geheugen (het vermogen om relevante informatie in het geheugen vast te houden en in te zetten bij complexe taken), planning (het vermogen om te beslissen wat belangrijk is en wat niet voor het voltooien van een taak of het maken van een plan), cognitieve vaardigheden (het denken), aandacht vasthouden (gedrag), time management (het vermogen om tijd adequaat te benutten door een juiste inschatting). ➤ Tussen de Temporale kwab en de Pariëtale kwab bevindt zich een tweede belangrijke groeve, de sulcus lateralis. Al deze kwabben communiceren met elkaar en door de verbinding met het Corpus Callosum met het centrum van de hersenen om informatie uit te wisselen langs miljarden vezels, het internet in ons hoofd.

➤ Het limbische systeem Het limbische systeem ligt aan de rand onder de hersenkwabben en op het grensgebied van de grote hersenen en de hersenstam. Limbus is het Latijns voor rand, en strekt zich uit tot aan de prefrontale cortex. Het limbische systeem ligt voor een gedeelte in de hersenschors (cortex orbitofrontalis) en voor een ander gedeelte onder de schors, de subcortex. De belangrijkste structuren die bij het limbische systeem behoren zijn de hypothalamus, de hippocampus en de amygdala.

➤ De hypothalamus De regelaar van emoties, honger, dorst, slaap, waken, lichaamstemperatuur, hartritme, aanmaak van hypofysehormonen, seksualiteit. De hypothalamus controleert de werking van de hypofyse, een uitgroei van de hypothalamus, en is door de hypofysesteel met elkaar verbonden. Vanuit de hypothalamus wordt er een seintje td h thl dt itj doorgegeven aan de hypofyse voor regeling van de hypofysehormonen. Dat kan zowel een stimulatie als een afremming van de afgifte zijn om de homeostase in het lichaam te behouden. Ook de biologische klok, het dag- en nachtritme zetelt in de hypothalamus. Het Antidiuretisch hormoon (ADH) wordt in de hypothalamus aangemaakt en via de achterkwab van de hypofyse naar de nieren gestuurd om de waterhuishouding en de vochtbalans in ons lichaam constant te houden.

➤ De hippocampus Hier worden nieuwe herinneringen opgeslagen die samengaan met bepaalde gebeurtenissen, het expliciete of declaratieve geheugen. Elke hersenhelft heeft een hippocampus die ook wel zeepaardje wordt genoemd door de gekromde vorm. Bij dementie (onder andere de ziekte van Alzheimer) wordt de hippocampus als eerste getroffen. De gevolgen zijn geheugenverlies en desoriëntatie. Hersenvliesontsteking (encefalitis) of zuurstoftekort kunnen ook dusdanig schade toebrengen aan de hippocampus dat er geen nieuwe herinneringen meer kunnen worden gevormd.

➤ De amygdala Deze amandelvormige kernen liggen vlakbij de hippocampus in het frontale gedeelte van de temporale kwabben, voor en boven de hersenstam en dienen voor: ➤ Opslag van informatie, het leren en onthouden ➤ Het emotionele geheugen ➤ Lange termijn geheugen ➤ Onderscheiden van gevaar en angst

CHRONISCHE STRESS? Bij zorgen, depressiviteit en ernstige stress situaties scheiden de bijnieren het

“Hersenen worden bewust of onbewust geprikkeld door informatiebronnen die ons denken en doen beïnvloeden”

stresshormoon cortisol af. Grote concentraties van dit hormoon beschadigen de Hippocampus waardoor onder andere het geheugen wordt aangetast. Emoties veranderen, gedachten worden negatief en destructief. Het zelfbeeld verandert en er is weinig zelfreflectie. De amygdala, waar angstgevoelens worden gereguleerd, staat in verbinding met de hippocampus en wordt negatief getriggerd indien de hippocampus is beschadigd. Er ontstaat een verhoogde activiteit en het angstniveau stijgt. Burn-outs ontstaan bij langdurige depressies en aanhoudende stress. De pre-frontale cortex en de frontale lob zorgen voor remming van de negatieve spiraal binnen het limbische gebied, met name afname van de activiteit van de amygdala waardoor de negatieve emoties en angsten verminderen. Ook de kleine hersenen (Cerebellum) hebben een remmende invloed op vooral de amygdala. Activeren van de prefrontale lob zorgt voor verlaging van de activiteit in de amygdala. ➤ Door mentale inspanning: elke dag te wandelen of te fietsen. Lopen bevordert de creativiteit en productiviteit. Er komt weer ruimte in het hoofd voor zelfreflectie en controle over emoties. ➤ Naar rustige muziek luisteren, de hartslag synchroniseert met het ritme en wordt hierdoor verlaagd. Dit heeft weer invloed op

het verlagen van een hoge bloeddruk. ➤ Geestelijke inspanning door bijvoorbeeld afleiding te vinden in het lezen van een interessant boek of het leren van een vreemde taal. ➤ Rust creëren zodat hart, ademhaling en bloeddruk weer herstellen naar normale waarden.

COLLEGES Op YouTube zijn nog steeds de colleges te zien van dr. Erik Scherder bij DWDD University die in zeer duidelijke taal inzicht geven in de werking van onze hersenen. Ook laat hij hierbij aan de hand van patiënten zien wat er gebeurt bij ernstig hersenletsel. In april van dit jaar heeft hij een speciaal onderzoek gedaan naar de invloed van thuiswerken tijdens de lockdown en wat dit doet met emoties in het brein. Verrassend en interessant. Ook het boek ‘Wij zijn ons Brein’ van Dick Swaab is de moeite waard om te lezen. De sites van Stichting Hersenletsel en Hersenstichting.nl bevatten ook heel veel interessante informatie over ons Briljante Brein.