slim is

Gezondheid

Medisch journalist Toine de Graaf slikt elke dag een vitamine D-supplement. Doel: een tekort voorkomen. Dat lijkt hem al jarenlang verstandig. En zeker nu

een in potentie dodelijke luchtweginfectie (covid-19) rondgaat.

Mijn start met vitamine D was geen gelukkige. Ik ben nog van de generatie die is opgegroeid met het winterse lepeltje levertraan. Extra vitamine D (en A) was zo een dagelijkse realiteit, met een vieze nasmaak. Toen de jaren verstreken, verdween de vitamine uit mijn bewustzijn, en waarschijnlijk ook uit mijn systeem. In elk geval een groot deel van het jaar, want alleen in lente en de zomer kunnen we in Nederland via de huid vitamine D aanmaken. Sinds 2008 slik ik weer dagelijks vitamine D, tegen het advies van het Voedingscentrum in. Want ik behoor niet tot een risicogroep voor D-gebrek. In dat jaar werkte ik mee aan de totstandkoming van het boek ‘Nieuw licht op vitamine D en chronische ziekten’ van dr. Gert Schuitemaker. Ik raakte overtuigd van het nut van suppletie en kocht mijn eerste potje met pilletjes van 50 microgram (mcg) ofwel 2000 Internationale Eenheden (IE). Juist: aanzienlijk méér dan wat het Voedingscentrum risicogroepen adviseert. Maar het is wel precies de dagdosis die internationale vitamine D-onderzoekers al jarenlang aanraden, en die ik nog steeds neem.

BESCHERMT TEGEN LUCHTWEG- INFECTIES Dat bewuste boek is intussen diverse keren herdrukt. En sommige passages zijn actueler dan ooit, nu een nieuw coronavirus rondgaat dat de longen infecteert. Zoals: “Vitamine D-gebrek houdt verband met het vaker optreden van acute luchtweginfecties bij jonge mannen”. Dit onderzoeksfeit kwam aan het licht in een studie met 800 jonge Finse militairen. De mannen met een vitamine D-bloedwaarde lager dan 40 nanomol per liter (nmol/l) bleken zich significant vaker ziek te melden met een luchtweginfectie dan mannen met hogere bloedspiegels. Ik typte voort, schreef over interessant vitamine D-onderzoek en interviewde (internationale) deskundigen. Zo zat ik in 2014 tegenover de Colombiaans-Amerikaanse onderzoeker dr. Alex Vasquez, die tien jaar daarvoor één van de klokkenluiders was geweest rond vitamine D. “Zeer weinig voedingsstoffen kunnen qua ontstekingsremming wedijveren met vitamine D”, vertelde hij me. “Dit effect is toe te schrijven aan verschillende mechanismen.” Dat werd in 2017 weer bevestigd, in een spraakmakende studie die verscheen in de ‘British Medical Journal’. Britse onderzoekers analyseerden gegevens uit 25 verschillende studies, met in totaal zo’n 11.000

“Een vitamine D-supplement werkt beschermend tegen een acute infectie van de luchtwegen”

deelnemers. De wetenschappers concludeerden dat het geven van een vitamine D-supplement beschermend werkt tegen een acute infectie van de luchtwegen.

“NIET MEER DAN 10 MICROGRAM” En toen was het ineens 2020 en zaten we opgescheept met covid-19, een acute infectie van de luchtwegen. De wereld ging op slot en er veranderde veel. Het Voedingscentrum bleef echter geheel zichzelf en lijdt nog steeds aan een supplementenfobie. Begin maart verspreidde het centrum een nieuwsbrief over ‘Coronavirus & voeding’, met daarin de oproep te zorgen voor een goede weerstand: “Met een goede weerstand is je lichaam beter bestand tegen ziekmakende bacteriën en virussen en word je minder snel ziek. Mocht je toch ziek worden, dan herstel je sneller.” Maar extra vitamines zijn daarvoor niet nodig, betoogde het Voedingscentrum. Tijdens de ‘intelligente’ lockdown van afgelopen voorjaar, adviseerde het Voedingscentrum de tuin, het balkon of een open raam op te zoeken: “Als dat niet lukt, en blijf je volledig binnen, dan kun je een vitamine D-supplement nemen. Neem dan niet meer dan de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid (ADH) van 10 microgram. Als je weer naar buiten mag, kun je weer stoppen met het slikken van vitamine D.”

VERSCHILLENDE VERBANDEN Intussen werkten de vitamine D-wetenschappers gestaag door, op jacht naar nieuwe inzichten. In april resulteerde dit in een overzichtsstudie (‘review’) in het wetenschappelijke tijdschrift ‘Nutrients’. Het bevatte bewijs dat vitamine D-suppletie het risico op covid-19-infecties en sterfte kan verlagen. In de publicatie werden onder meer verschillende verbanden besproken tussen covid-19 en vitamine D-gebrek. Zo begon de corona-uitbraak in de winter, een periode waarin de vitamine D-concentraties in het bloed het laagst zijn. Ook weten we inmiddels dat de kans op sterfte door covid-19 toeneemt met de leeftijd én de aanwezigheid van onderliggende (chronische) ziektebeelden. Beide zijn geassocieerd met lagere vitamine D-waarden. Zo wordt met het vorderen der jaren steeds minder vitamine D geactiveerd in het lichaam. En dan hebben we nog overgewicht als voorspeller van een slechte covid-19-prognose. Welnu: ook overgewicht is geassocieerd met vitamine D-gebrek, omdat de vitamine in het vetweefsel wordt opgeslagen en daardoor moeilijker vrijkomt. Een donkere huid is een andere bekende risicofactor voor vitamine D-gebrek. Mogelijk speelde dit onder meer een rol bij de (fors) hogere covid-19-sterfte in de Verenigde Staten onder Afro-Amerikanen.

MINDER ZIEKENHUISOPNAMES Naar schatting hebben wereldwijd ongeveer één miljard mensen een ernstig vitamine D-tekort (<50 nmol/l) of een lichter tekort (50-75 nmol/l). Bewoners van NoordwestEuropa – dus ook Nederlanders – zijn relatief oververtegenwoordigd in deze groep. Dit door onze ongunstige noorderbreedte, die alleen van april tot oktober serieuze vitamine D-productie in de huid mogelijk maakt. Een onderzoek dat in 2015 is gepubliceerd in het ‘Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde’ sluit hierbij aan. Uit een steekproef bleek dat in de winterperiode 59 procent van de Nederlanders een vitamine D-waarde had lager dan 50 nmol/l. ’s Zomers had nog altijd 35 procent een ernstig vitamine D-tekort. Wat zou er gebeuren als we nú de

Gezondheid

bekende risicogroepen voor covid-19 zouden testen op vitamine D-gebrek en eventuele tekorten snel zouden aanvullen? Mogelijk verschillende dingen. Zo is het heel goed denkbaar dat het aantal ziekenhuis- en icopnames sneller zou afnemen, net als de sterfte, omdat covid-19 bij meer mensen een milder verloop zou kennen. Daarnaast zou de algemene gezondheid van veel mensen verbeteren, omdat vitamine D nog véél meer functies vervult in het lichaam. Ook dat zou kunnen leiden tot minder ziekenhuisopnames.

MINDER KANS OP POSITIEVE PCR-TEST Het lijkt erop dat in (sommige) Nederlandse ziekenhuizen de vitamine D-bloedwaarde wordt bepaald wanneer een coronapatiënt wordt opgenomen. Een tekort zal dan wel worden aangevuld, maar dat is natuurlijk rijkelijk laat. De preventieve waarde van vitamine D wordt helaas nog steeds onderschat. Ondanks dat het gaat om een goedkoop, lichaamseigen stofje. Maar misschien moet ik zeggen: juist omdat het gaat om een spotgoedkoop middel. Want voor Big Farma valt er niet veel aan te verdienen. Twee recente wetenschappelijke studies laten zien dat een hogere vitamine D-bloedspiegel de kans op een positieve coronatest aanzienlijk verkleint. Eén studie kwam tot stand onder leiding van vitamine D-expert dr. Michael Holick. Voor zijn analyse gebruikte hij gegevens van ruim 190.000 proefpersonen uit de Verenigde Staten. Van hen had 9,3 procent een positieve coronatest. Mensen met een serieus vitamine D-tekort (<50 nmol/l) bleken 54 procent meer kans te hebben op een positieve PCR-test dan deelnemers met een adequate vitamine D-bloedspiegel (>75 nmol/l). Voor iedere toename van de vitamine D-spiegel met 2,5 nmol/l nam het risico op een positieve testuitslag met 1,6 procent af. Dit opzienbarende resultaat

“Naar schatting hebben wereldwijd ongeveer één miljard mensen een (ernstig) vitamine D-tekort”

is op zich te verklaren. Zo versterkt vitamine D het aangeboren immuunsysteem, een belangrijke verdedigingslinie tegen ziekteverwekkers. Een adequate vitamine D-bloedspiegel vergroot de kans dat de aangeboren immuunrespons een virusaanval volledig kan afweren.

UITEENLOPENDE ADVIEZEN Arts Tom Frieden was jarenlang directeur van de ‘Centers for Disease Control and Prevention’ (CDC), zeg maar het Amerikaanse RIVM. Afgelopen voorjaar publiceerde hij op de website van Fox News zijn visie op vitamine D. Volgens Frieden vermindert suppletie het risico op een luchtweginfectie en reguleert het de productie van ontstekingsstoffen (cytokinen): “Een luchtweginfectie kan resulteren in cytokine-stormen - een vicieuze cirkel waarin onze ontstekingscellen organen door het hele lichaam beschadigen - die de sterfte van mensen met covid-19 verhogen.’ Die heftige afweerreactie wordt in de hand gewerkt door vitamine D-gebrek. Frieden hamert daarom op het voorkomen van tekorten, en haalt het Voedingscentrum rechts in: “Doses tussen 800 IE en 2000 IE zijn waarschijnlijk veilig; een redelijke en vaak gebruikte dosis is 1000 IE per dag”. Intussen vindt het Voedingscentrum zelfs 10 mcg (400 IE) per dag nog altijd overbodig als je gewoon buiten komt. Toch zijn deze uiteenlopende adviezen op zich wel te verklaren. Op haar website onderkent het Voedingscentrum weliswaar dat vitamine D een effect heeft op de weerstand, maar het laat na om aan die vaststelling een adequaat suppletie-advies te verbinden. En dat kán het ook niet, gelet op de ‘externe’ verhoudingen. Het Voedingscentrum wordt bij haar advisering immers aangestuurd door de Gezondheidsraad. En die acht een gezondheidseffect van extra vitamine D alleen bewezen voor de toestand van botten en tanden. Dit verklaart weer waarom het Voedingscentrum op haar website de vraag “Heb ik extra vitamine D nodig?” in feite afwikkelt met één zin: “Vitamine D heb je nodig voor sterke botten en tanden”. Voor een effect op botten en tanden is een lage dosis al voldoende. Wil je echter het immuunsysteem adequaat ondersteunen, dan zijn veel hogere vitamine D-bloedwaarden nodig en dus ook veel hogere dagdoseringen. Maar daar wil de Gezondheidsraad (vooralsnog) niet aan, en dus kan het Voedingscentrum er niks over melden. De Nederlandse burger is derhalve op zichzelf aangewezen, zelfs in coronatijd.

INTERNATIONALE NOODKREET Vooral mensen die behoren tot een covid19-risicogroep, bijvoorbeeld door leeftijd, onderliggend ziektebeeld, overgewicht en/ of een getinte huid, hebben een dringende reden om een vitamine D-tekort te voorkomen. Dit geldt ook voor beoefenaars van zorg- of contactberoepen met weinig beschermingsmiddelen. Begin april riep de Amerikaanse vitamine D-expert dr. William Grant in de ‘British Medical Journal’ dan ook op om bepaalde beroepsgroepen te voorzien van een optimale vitamine D-bloedspiegel. Diezelfde Grant – en ook de al genoemde Michael Holick – ondertekenden begin oktober een noodkreet van een groep internationale wetenschappers en artsen (zonder Nederlanders). De afgelopen maanden zijn studies verschenen die aangeven dat een adequate vitamine D-spiegel ziekenhuisopname en sterfte door covid-19 kan voorkomen. Reden waarom deze groep de noodklok heeft geluid: zij wil dat overheden hun officiële aanbevelingen voor vitamine D verhogen naar 100 mcg (4000 IE) per dag. Deze internationale alliantie is er van overtuigd dat hiermee ziekenhuisopnames zijn te voorkomen. Wat is nu wijsheid? Het advies van de internationale alliantie opvolgen? Dat van Tom Frieden? Of kiezen voor een dagdosis daar ergens tussenin? Een optie is om eerst je vitamine D-bloedwaarde te laten bepalen, via de huisarts (als die meewerkt) of met een thuistest via internet. Je weet dan zeker of je een tekort hebt, of niet. Bovendien: vitamine D is een vetoplosbare vitamine, waarvan je theoretisch ook te veel kunt binnenkrijgen. Al met al beleven we een uitzonderlijke tijd, die véél (on)mogelijk maakt. Allerlei medicijnen zijn uit de kast gehaald en getest bij covid-19patiënten. Maar een relevant voedingstekort laten we in Nederland onbekommerd bestaan, met alle vermijdbare schade van dien. Nou ja: helemaal ‘onbekommerd’ gebeurt dat niet. Het broeit enigszins, onder de oppervlakte. Niet dat de gemiddelde Nederlander er iets van meekrijgt. De soms verhitte uitwisseling van gedachten over vitamine D vindt plaats in besloten kring. Onder professoren, zogezegd. Gelukkig beginnen de eersten zich publiekelijk uit te spreken tegen het uiterst zuinige vitamine D-advies in ons land.