Cobouw 21 maart 2024

De

Interview

Pagina 3

Inkoop in strategisch perspectief

GMB: prima cijfers in lustrumjaar

Leunt RWS te veel op consultants?

Achtergrond

Pagina 10/11

Bouwer verwacht productie woningfabriek te vertienvoudigen

Reportage

te oogsten

Van Wijnen is klaar om

De kracht van geopolymeer: de proef op de som

Pagina 18/19

Achtergrond

Agressie bereikt nu ook bouw

Pagina 28/29

Pagina 4/5 Reportage

Kosten van renovatie Binnenhof overschrijden miljard euro

Hij noemt nog geen bedragen, maar in een brief aan de Tweede Kamer waarschuwt minister Hugo de Jonge alvast dat de kosten voor renovatie van het Binnenhof fors hoger zullen uitvallen.

Een maand terug schemerde al door dat er nog een flinke kostenverhoging aan zat te komen voor de ingrijpende renovatie van het Binnenhof. Het project kwam namelijk voor op het beruchte ‘lijstje van Plasterk’. Op verzoek van de toenmalig informateur hadden alle ministeries een inventarisatie gemaakt van de financiële tegenvallers waarmee een nieuw kabinet rekening moest houden.

Op de lijst stonden alleen projecten en posten die minimaal 500 miljoen euro duurder zouden uitvallen dan gedacht. Toen NSC-partijleider Omtzigt de lijst onder ogen kreeg, schrok hij zodanig dat hij de informatiegesprekken afbrak. Specifieke bedragen kwamen niet naar buiten, omdat die nog niet aan de Tweede Kamer waren gemeld. De bedragen waren zwartgelakt.

Hoeveel geld er extra nodig is noemt minister Hugo de Jonge nog altijd niet in een brief die hij dinsdag naar de Kamer stuurde. Die geeft hij pas wanneer hij de stukken voor de voorjaarsnota naar het parlement stuurt, eind april. De teller voor het project bleek vorig jaar al opgelopen tot 843 miljoen euro. Het is dus veilig om te stellen dat de renovatie royaal over de grens van 1 miljard euro heen gaat.

De hogere kosten zijn onder andere terug te voeren op hogere kosten voor lonen en materialen. Maar er zijn ook bouwkundige tegenvallers. Die kwamen aan het licht tijdens de onderzoeken die mogelijk werden nadat alle gebouwen waren ontruimd. Daarbij troffen de adviseurs meer asbest aan dan gedacht, en bleken de constructies vaak ernstig verzwakt vanwege allerlei

doorvoeringen voor kabels en leidingen. Verder lijkt de kap van de plenaire zaal van de Eerste Kamer niet helemaal stabiel. Daar zijn recent trekankers aangebracht en is de monitoring uitgebreid.

Elektrisch materieel

Omdat de installatiebak onder het centrale plein groter wordt dan aanvankelijk gedacht, waren er extra funderingsversterkingen nodig voor de panden langs het Opperhof. Hetzelfde geldt voor de publieksentree die onder de grond wordt aangelegd omdat daar meer ruimte is voor de vereiste veiligheidsmaatregelen. Door ruimtegebrek rondom deze twee ingrijpende deelprojecten zullen veel activiteiten na elkaar moeten plaatsvinden in plaats van tegelijkertijd. Dat drijft de kosten volgens de minister verder op. Net als de inzet van het materieel dat vrijwel volledig elektrisch is aangedreven.

VolkerWessels zet minder

goed presterende onderdelen in de etalage

Marktontwikkeling - VolkerWessels wil drie bedrijven verkopen. Het zou gaan om Visser & Smit Hanab, VW Telecom en Homij. Dat meldt het FD op basis van vier bronnen in de bancaire sector en de bouw. Visser & Smit Hanab is aannemer in boven- en ondergrondse leidingen en kabels voor onder andere windparken. VolkerWessels Telecom is een grote partij in glasvezelnetwerken. Homij is een installatiebedrijf. De ondernemingen zouden niet goed presteren. Het FD

meldt dat de drie onderdelen worden samengevoegd en als één geheel worden verkocht. Bij elkaar zouden ze een waarde hebben van 600 tot 800 miljoen euro. VolkerWessels “reageert nooit op geruchten”, laat de woordvoerder van het bouwconcern weten. “Een eventuele verkoop van bedrijfsonderdelen is nu niet aan de orde.”

Krimp

Later deze maand presenteert het een-na-grootste bouwbedrijf van Nederland zijn jaarcijfers over 2023. De omzet in 2022 lag 7 procent hoger dan het jaar ervoor en kwam uit op bijna 6,6 miljard euro. De orderportefeuille kromp met 5 procent naar 8,8 miljard euro. “De daling is deels toe te schrijven aan een selectief tenderbeleid, maar is ook het gevolg van vertraging in de vergunningverlening en de huidige marktomstandigheden bij Bouw & Vastgoedontwikkeling”, schreef het bedrijf.

De drie onderdelen die in de etalage staan zouden volgens het FD samen goed zijn voor een brutobedrijfsresultaat (ebitda) van 100 miljoen euro. Onduidelijk is hoeveel potentiële kopers zich hebben gemeld.

VolkerWessels is actief in Nederland, het Verenigd Koninkrijk, Noord-Amerika en Duitsland en heeft ruim honderddertig werkmaatschappijen.

Boels versterkt

Marktontwikkeling - Boels Rental wil het in hoogwerkers gespecialiseerde Riwal overnemen. Samen hebben de bedrijven filialen in 27 landen.

DOOR ALEXANDER LEEUW

Boels heeft grote internationale ambities: het bedrijf uit Sittard wil “de grootste en beste verhuurpartner in Europa” worden. Dat schrijft de onderneming in haar aankondiging van de overname van Riwal. Boels en Riwal zitten allebei in Centraal- en Noord-Europese landen. Boels zit verder in onder meer Italië, het Verenigd Koninkrijk en Oost-Europa. De overname opent nu de “deuren naar nieuwe Europese markten voor Boels, zoals Spanje en Frankrijk.”

De overname is ook handig in het thuisland. “In Nederland kennen wij alle bouwbedrijven al”, zegt een woordvoerder. “De overname is een manier om hier te blijven groeien.”

Boels had in 2022 een omzet van 1,5 miljard euro, met een winst van 100,9 miljoen. Riwal draaide 314 miljoen omzet en leed 3,1 miljoen euro verlies. De bedrijven hebben nog geen cijfers over 2023 gepubliceerd.

De mededingingsautoriteiten van de landen waar Riwal zit moeten de overname nog goedkeuren, maar Boels verwacht geen problemen. Als de verkoop doorgaat, wordt de Limburgse verhuurder qua omzet de een-na-grootste speler van Europa, na het Franse Loxam. Een overnameprijs hebben de bedrijven niet bekendgemaakt.

De groei die Boels de afgelopen jaren doormaakte, gebeurde gedeeltelijk organisch, maar is ook het resultaat van overnames. In 2017 verwierf het bedrijf machineverhuurder Supply UK Group. In datzelfde jaar was ook IQ-Pass, een grote bouwplaatsbeveiliger in de Benelux en Duitsland, aan de beurt.

“IQ-Pass is in Nederland de marktleider geworden in een zich snel ontwikkelende en innovatieve markt”, lieten de oprichters van IQ-Pass toen weten. “Onder de vleugels van Boels Rental kan IQPass dit ook internationaal realiseren.” Met de investeringen en het netwerk van Boels was “IQ-Pass klaar voor de volgende fase in zijn groei”.

Algemeen directeur Pedro Torres van Riwal zegt in een verklaring dat de twee bedrijven perfect bij elkaar passen “als je kijkt naar zaken als bedrijfscultuur, geografische aanwezigheid en groeimogelijkheden”. Hij ziet de overname als bewijs van de kwaliteit van Riwal en Manlift (Riwals tak buiten Europa).

Riwal is actief in zestien landen, waaronder Kazachstan, India en Qatar. Boels zet met de overname dus ook stappen buiten Europa. Al heeft dat niet direct gevolgen voor de bedrijfsvoering. “In principe staan die bedrijven een beetje los”, aldus de woordvoerder. “Manlift is een soort dochteronderneming die decentraal kan blijven functioneren.” Volgens de zegsman van Boels passen de bedrijven ook goed bij elkaar als het gaat om duurzaamheid. “Riwal werkt voor een groot deel al elektrisch en Boels is daar ook mee bezig. Boels wil de directe en indirecte uitstoot omlaag brengen.” De vloot van Riwal is voor meer dan 60 procent geëlektrificeerd, dus dat draagt bij aan het halen van de doelen. Boels is sinds 2020 lid van Stichting ENI, die toewerkt naar een emissieloze bouwplaats in 2026.

Foto: Shutterstock

GMB vindt weg omhoog terug dankzij investeringen watersector

Marktontwikkeling - Hoe mooi is het als je een lustrumjaar kunt afsluiten met prima jaarcijfers. Water- en infrabouwer GMB uit Opheusden slaagde daar in 2023 ruimschoots in met een omzet van 227 miljoen en een nettowinst van 14,6 miljoen euro. Maar een dodelijk ongeval bij een onderaannemer wierp een schaduw over het zestigjarig jubileum.

DOOR YVONNE TON

Voor directeur Gerrit-Jan van de Pol was het de eerste keer in de nu dertig jaar bij GMB dat hij van zo nabij met een fataal ongeluk werd geconfronteerd. “Je hoopt het nooit mee te maken.” Bij het dijkversterkingsproject Gorinchem – Waardenburg, dat GMB samen met een aantal partners uitvoert binnen De Graaf Reinaldalliantie, kwam in november een vrouwelijke verkeersregelaar om het leven door een aanrijding met een achteruit rijdende vrachtwagen.

Ook al waren het slachtoffer en de chauffeur in dienst van onderaannemers, het ongeluk kwam hard aan bij GMB. De lessen die de projectpartners daaruit hebben geleerd worden volgens Van de Pol breed gedeeld in de branche. Beter kijken hoe je werkverkeer bij een project minder risicovol kunt organiseren bijvoorbeeld.

Los van dat ongeluk gaat het de goede kant op met de veiligheid bij GMB, stelt Van de Pol. Zo heeft het familiebedrijf als reactie op een aantal ernstige ongevallen in 2022 veel concrete maatregelen genomen om de veiligheid te verbeteren. Dat zat met name in het veiliger maken van zelf gebouwde of omgebouwde machines door altijd vooraf een risicoanalyse te doen en te zorgen voor duidelijke gebruikershandleidingen. Het cluster GMB Civiel, goed voor net iets meer dan de helft van de omzet, heeft inmiddels trede 4 van de Veiligheidsladder bereikt; de andere clusters staan op trede 3.

Weg omhoog

Bedrijfsmatig gezien is Van de Pol dik tevreden. Terwijl het resultaat in 2022 (omzet 193,6 miljoen euro, nettowinst 9,3 miljoen euro) gedrukt werd door de sterk gestegen energieprijzen en onzekere levering van materialen, heeft GMB in het aanzienlijk rustiger afgelopen jaar de weg omhoog weer gevonden. De omzet steeg naar 227 miljoen euro, de nettowinst naar 14,6 miljoen euro.

Het goede resultaat is te danken aan een combinatie van factoren. Allereerst zorgen aangescherpte landelijke en Europese duurzaamheidseisen op het gebied van water en energie voor een enorme toename van het werk in de marktsegmenten waarin GMB actief is. Van de Pol ziet dat alle drinkwaterbedrijven fors investeren in capaciteitsuit-

breiding omdat ze aanlopen tegen hun leveringsgrenzen. De waterschappen moeten ook aan de bak. Om te voldoen aan de Kaderrichtlijn Water (die eisen stelt aan schoner oppervlakte- en drinkwater) en de Richtlijn Stedelijk Afvalwater (meer verontreinigingen verwijderen uit het afvalwater) moeten ze stevige budgetten reserveren voor hun rioolwaterzuiveringsinstallaties.

Daarnaast is dijkversterking van oudsher een belangrijk onderdeel binnen de portefeuille van GMB. De gestructureerde manier waarop we dat werk binnen het Deltaprogramma over een lange periode tot 2050 plannen en aanpakken zou volgens Van de Pol kunnen dienen als voorbeeld voor de energietransitie. “Bij de energietransitie zijn we ineens wak-

ker geworden en zijn er nu grote investeringsprogramma’s die de komende tien jaar nog uitgevoerd moeten worden.” Zo’n kader als er ligt voor dijkversterking leidt er in zijn ogen toe dat zelfs nu blijkt dat de opgave een stuk groter is dan voorzien, de werkzaamheden soepel opgeschaald kunnen worden. “De planmatige aanpak is er.”

Maatschappelijk relevant

Kan de watersector de enorme groei van werk wel aan? Van de Pol denkt van wel, al is het zaak om branchebreed nog veel duidelijker te maken hoe aantrekkelijk de sector is voor vele beroepsgroepen. Door de steeds belangrijkere rol van digitalisering kunnen bijvoorbeeld ook ICT’ers er hun hart ophalen. Bij GMB

houden ze zich onder meer bezig met de integratie van BIM en virtual reality waar het bedrijf vorig jaar mee begon. Met een VR-bril kun je zo virtueel door een nieuwe rioolwaterzuivering lopen om voorafgaand aan de bouw precies te zien waar de knelpunten zitten.

Handen ineenslaan

De watersector weet in tegenstelling tot de energiesector nog onvoldoende duidelijk te maken dat het werk maatschappelijk relevant is. Voor veel jongeren is dat een groot pluspunt, heeft Van de Pol gemerkt. “In de watersector moeten we de handen veel meer ineen slaan om dat verhaal te vertellen. Infrastructuur wordt heel vaak aan mobiliteit gekoppeld. Daar zouden we vanaf moeten, omdat duurzame energie en water zorgen voor de grote investeringsopgaves.” Naast de toenemende investeringen van waterschappen en drinkwaterbedrijven hadden ook de meerjarige raamcontracten die GMB steeds vaker afsluit een positief effect op het resultaat. Het voordeel is dat het bedrijf daardoor tijdens de looptijd van zo’n contract verzekerd is van werk en dat ook nog eens goed kan inpassen in de planning. “Dat geeft veel rust en continuïteit.”

Aanbesteden

De opkomst van raamcontracten sluit aan bij de veranderende samenwerkingsvormen die Van de Pol de laatste jaren steeds meer ziet ontstaan in de infrasector. De waterschappen lopen daarin volgens hem voorop, gevolgd door de energiebedrijven en de drinkwaterbedrijven. Hij is blij met die kentering. In een sector die al kampt met een personeelstekort is het immers zonde om zo veel geld en capaciteit te steken in complexe aanbestedingsprocedures waar prijs de leidende factor is, vindt hij. Met als gevolg veel gesteggel over meerwerk en risico’s. “Dat heeft heel veel negatieve energie en zurigheid in de sector gebracht.”

Zelf heeft GMB op een personeelsbestand van ruim 550 medewerkers nog steeds geen bedrijfsjurist in dienst. Incidenteel wordt er wel eens een ingehuurd, vooral rondom contractering. Van de Pol: “We zijn er trots op dat - ook als er problemen zijn - het ons lukt om bij projecten in uitvoering de contracten in de la te houden en gewoon te praten over wat redelijk is als je de kosten moet delen. Als je daar samen op focust, kom je meestal heel ver.”

Gerrit-Jan van de Pol. Foto: GMB

Van Wijnen stevent met woningfabriek af op gezond verdienmodel

‘Wij vechten op deze manier voor ons bestaansrecht’

Jaarcijfers - Van Wijnen boekte vorig jaar een klein verlies, maar dit jaar gaat het bouwconcern “richting een gezond verdienmodel”. De woningfabriek in Heerenveen komt volgens topman Peter Hutten namelijk op toeren.

In een grote bouwkeet naast de in 2022 geopende woningfabriek van Van Wijnen in Heerenveen ontvangen Peter Hutten (ceo) en Kees Wielaart (cfo) rond het middaguur hun bezoek. Voor het eerst opent het bouwbedrijf haar deuren voor de schrijvende pers. Minister Hugo de Jonge was vorig jaar even komen buurten en een paar fotografen schoten wat platjes. Van Wijnen was de afgelopen jaren vooral aan het proefdraaien. In 2023 werd het serieus en zo’n honderd woningen gemaakt. Dit jaar wordt de productie stapje voor stapje vertienvoudigd. Nu de fabriek op stoom komt, mogen de media kijken.

Maar eerst soep en broodjes. Daarna vertelt Peter Hutten waarom Van Wijnen in 2016 in het Friese Gorredijk het avontuur met industriële woningbouw aanging. Dat er veel vraag is naar betaalbare woningen, de beroepsbevolking krimpt en dat Van Wijnen zelf beton maakt met 60 procent minder CO2 Hutten laat op een groot scherm een poster van Loesje zien: ‘De manier om

te beginnen is stoppen met praten en beginnen met doen’. Was getekend: Walt Disney.

Dus begon Van Wijnen. “Vijftig miljoen plus” was nodig om de fabriek op te zetten, dacht het bedrijf vijf jaar geleden. Dat werd honderdvijftig. Het nieuwe it-systeem was duurder dan gedacht en ook wilde Van Wijnen meer soorten woningen, waaronder appartementengebouwen in de fabriek kunnen maken.

Oogsten

“Aanloopkosten”, vat de financieel directeur samen. Hutten: “Kees en ik zijn daar nooit van geschrokken.” Die kosten kunnen volgens Wielaar t bovendien uit de “reguliere business” betaald worden. “Die draait namelijk marges zoals we in Nederland gewend zijn: 3, 4, 5 procent. Per saldo hebben we eigenlijk helemaal geen last van deze investeringen. Je zult toch eerst moeten zaaien voordat je kunt oogsten. Wij hebben het idee dat we nu aan het begin staan om te kunnen gaan oogsten.”

In Heerenveen zijn tot nu toe alleen grondgebonden woningen gemaakt. Hutten: “De honderdvijftigste is twee

weken terug geplaatst.” In Lelystad.

“We maken nu twee woningen per dag”, zegt Hutten. Elk kwartaal wil Van Wijnen dat opschroeven met één. “Dat betekent dat we in dit jaar 1.250 woningen maken. Dat is met één shift van acht uur. Als we twee shifts gaan doen, dan gaan we naar 2.500. Of we dat gaan doen, beslissen we volgend jaar. Dat moet eerst goed voelen.”

Wat wel al duidelijk is, is dat Van Wijnen in het derde kwartaal van dit jaar begint met de productie van appartementen.

Richting 1,5 miljard

De hoge aanloopkosten zorgen ervoor dat Van Wijnen in 2023 een nettoverlies van 1 miljoen euro maakt. De omzet daalde met 1 procent naar 1.235 miljoen euro. Wielaart maakt zich niet druk om deze cijfers. “Dit jaar gaat de omzet flink omhoog. We gaan richting de 1,5 miljard omzet. En de winst gaat ook elk jaar dat we verder opschalen met stapjes omhoog. Uiteindelijk is het een gezond verdienmodel waar we naartoe gaan.”

De gezamenlijke bouw- en ontwikkelbedrijven boekten een brutowinst van 45 miljoen euro. De winst is volgens de directeuren volledig gebruikt voor de opstart en opschaling van de nieuwe woningfabriek.

Aandeelhouder HAL heeft volgens de financieel directeur geen geld in de woningfabriek hoeven te stoppen. “Ze hebben ook geen dividend ontvangen. Ze zeggen eigenlijk tegen ons: we hebben meer geld dan ideeën, dus kom maar op met goede ideeën. Het gaat om waardecreatie.”

Rammstein

Tijd om naar de fabriek te gaan. Hutten en Wielaart zetten een blauwe Van Wijnen-bouwhelm op, gaan door een toegangspoortje en trekken een deur open. Metalen “tafels” schuiven door de fabriek, betonstaal wordt automatisch gevlochten, een grote kubel steekt uit de

‘Hugo de Jonge heeft vuil werk opgeknapt’

Peter Hutten is zeer te spreken over minister Hugo de Jonge. Hij wil dat twee derde van de nieuwbouwwoningen betaalbaar wordt en wil dat verankeren met de Wet versterking regie volkshuisvesting. “Je kunt van alles van hem vinden, maar uiteindelijk heeft hij het speelveld wel opgeschud. De aantallen zijn weer terug, maar ook de urgentie dat er veel gebouwd moet worden.” De Jonge heeft “vuil werk” opgeknapt, vind de bouwdirecteur. “Wij merken in de praktijk dat de druk gezond doordruppelt naar het werkveld.”

Dat de bouw soms klaagt over het Haagse beleid, vindt de ceo van Van Wijnen niet terecht. “We moeten geen zeursector worden. Dat het nooit goed is en dat er altijd weer geld bij moet voordat we iets kunnen doen. Ik merk dat de politiek daar een beetje klaar mee is. Ik hoop dat de bouw zelf de handschoen oppakt en de problemen oplost die het zelf kan oplossen. We moeten een beetje ophouden een zielige sector te zijn.”

Ceo Peter Hutten (links) van Van Wijnen Groep en cfo Kees Wielaart. Foto: Alex J. de Haan

In de hal van Van Wijnen in Heerenveen werken zo’n vijftig tot zestig mensen. Foto: Alex J. de Haan

muur en stort het cement op de vloeren. Twee mannen strijken de vloer glad, waarna de vloeren in de droogkamer komen. Bijna geen mens komt eraan te pas. De medewerkers bedienen alleen de machines en robotarmen. De lawaaiige machines op full speed klinken als industrial metal. Rammstein in Heerenveen, in een woningfabriek zo groot als de Amsterdamse concertzaal AFAS-live. Volgens Hutten werken er vijftig tot zestig mensen in de hal. “Een equivalent van 1.350 bouwvakkers.” Zestien robotarmen doen het werk van honderdtachtig metselaars en voegers.

Geheim

Foto’s? De fotograaf wordt naar fotogenieke plekken geleid. Niet alles mag in beeld. “Als je kijkt hoeveel tijd en geld dit heeft gekost, dan moet je niet alles zomaar weggeven, toch?”, legt Hutten uit. Wat geen geheim is, is dat het leggen van de vloerverwarming wel handmatig gebeurt. Dat werk is volgens Hutten “hartstikke ingewikkeld en hartstikke duur” als je dat door machines laat doen. “Een mens kan dat veel beter.” Bij de roldeuren staan alle 2D-elementen in rijen klaar die de volgende dag opge-

haald worden door transportbedrijf Van der Werff, dat een paar honderd verderop op het industrieterrein is gehuisvest.

Badkamers

Ook “VDL Smart Spaces”, de voormalige autobusfabrikant, die exclusief voor Van Wijnen kant-en-klare badkamers en technische units produceert, huist aan dezelfde weg. In de oude hal van VDL, die qua oppervlakte niet onderdoet voor die van Van Wijnen, wordt elke vier uur een badkamer en technische unit opgeleverd. Als Van Wijnen straks het tempo omhoog gooit, rollen hier ook de tafels sneller door de hal, waar nog drie bussen in de hoek staan - de laatste opdrachten uit de tijd vóór 2021, toen besloten werd het bedrijfsmodel compleet om te gooien. Het tempo in de woningfabriek kan omhoog omdat Van Wijnen een “portefeuille” met opdrachten heeft van tientot twaalfduizend woningen, zegt Hutten. Het gaat om concrete bouwplannen tot “lauwwarme bouwgrond” waarvan het bedrijf verwacht dat er een woonbestemming komt. Naar verwachting drietot vierduizend woningen komen in de pijplijn voor de fabriek.

Vooral corporaties bestellen wonin-

gen, maar ook grote ontwikkelaars, zoals BPD en VanWonen. “BPD heeft al vier projecten. Vanaf het eerste uur gelooft dat bedrijf in industrialisatie.” BPD heeft “een paar honderd” woningen af-

‘‘Het is echt niet zo dat we over tien jaar alleen nog maar fabriekswoningen maken’’

genomen. Ontwikkelaars die duurdere woningen willen verkopen, komen volgens Hutten ook bij Van Wijnen uit. Nu het moeilijker is om duurdere woningen te verkopen, kan nog wel marge gemaakt door in Heerenveen in te kopen.

Consolidatie

Net als andere bouwers zag Van Wijnen het afgelopen jaar de woningmarkt verslechteren. De bouwer leverde vorig jaar 3.430 woningen op (2022: 4.234), daarvan was ruim 70 procent betaalbaar. Het aantal woningverkopen daalde met 149 naar 1.075 woningen. Omdat er door Van Wijnen minder woningen zijn verkocht, en de productie

in de fabriek groeit, betekent dat dat de 27 vestigingen minder nieuwbouwwoningen bouwen. Ze zullen zich toeleggen, zegt Wielaart, op de renovatie- en transformatiemarkt, die volgens hem enorm groeit. Van Wijnen heeft naar eigen zeggen vorig jaar 34.000 woningen gerenoveerd. Ook “maatwerkwoningen” zullen de ondernemingen blijven maken. Wielaart: “Het is echt niet zo dat we over tien jaar alleen nog maar fabriekswoningen maken. Er zal altijd een markt blijven voor maatwerk.”

Over tien jaar zal ook een deel van de woningbouwers gestrand zijn, schat Hutten. Niet iedere bouwer zal het lukken om betaalbare woningen te bouwen en het hoofd boven water te houden. “Ik verwacht een consolidatie. Voor bepaalde bedrijven is geen ruimte meer. Dat gebeurt in de retail, dat gebeurt in de toeristensector, dat gebeurt ook in de bouw. Er zijn heel veel partijen in de maatschappij aan het vechten voor hun bestaansrecht.” Hij kijkt rond in de fabriekshal. “Wij vechten op deze manier.”

Waterschappen stellen zich niet langer dienstbaar op:

‘druk op ruimte is groot’

Waterbouw - Gevraagd en ongevraagd mengen waterschappen zich in bouwplannen. ‘‘De keuzes die wij en ontwikkelaars moeten maken, raken steeds meer met elkaar verweven.’’

Uitgangspunten die “onjuist, onvolledig en onvoldoende” waren onderzocht en een “uiterst summier” participatieproces. Waterschap Zuiderzeeland sprak zich onlangs kritisch uit over ontwikkelplannen voor de kustlijn van Lelystad. Het waterschap liet de gemeente weten nog weinig te zien in het ontwerp en adviseerde om het plan af te keuren.

Dat een waterschap zich zo duidelijk mengt in de plannen voor een gebied, staat niet op zichzelf. Waterbeheerders gaan zich meer bemoeien met de ruimtelijke ordening en bouwplannen. Door klimaatverandering is het onvermijdelijk dat hun rol verandert, zeggen de waterschappen zelf.

Dienstbaar

Van oudsher stellen waterschappen zich dienstbaar op, zegt Jane Alblas, woordvoerder bij de Unie van Waterschappen. De overheidsorganisaties waren erop gericht projecten mogelijk te maken. Maar door het veranderende klimaat en de bijbehorende weersextremen, zowel in droogte als neerslag, is dat niet altijd meer mogelijk, legt Alblas uit. Er moet anders worden gekeken naar de ruimte, vindt de vereniging. Welke functies passen bij de bodemgesteldheid en het watersysteem in een gebied? Omdenken dus.

“Als je het over bouwen hebt, is het waterschap misschien niet de traditionele gesprekspar tner”, zegt Alblas. “Maar doordat de omstandigheden zijn veranderd door het extreme weer, lopen we tegen de grenzen aan. En dan kom je dus ook bij een waterexpert terecht om met de ruimtelijke inrichting aan de slag te gaan.”

Jeroen Haan, dijkgraaf van Hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, is blij dat de rol van waterschappen verandert. Zo worden ze meer vooraf bij het proces betrokken. “De keuzes die wij en ontwikkelaars moeten maken, raken steeds meer met elkaar verweven.”

Maar soms moet het waterschap nog wel zijn “positie opeisen” in de ruimtelijke ontwikkelingen. “Er is al zoveel waar je rekening mee moet houden, en dan wordt dit ook aangescherpt”, vat Haan het sentiment in de markt samen. Maar ook dat gevoel is aan het veranderen. “Sommige bouwers en ontwikkelaars zeggen nu: als je maar duidelijk bent over wat je van ons verwacht. Vertel het, dan houden we er rekening mee.” Ook zijn er al steeds meer koplopers, zegt Haan. “Die zien het nadenken over water ook echt als voordeel.”

Een veelbesproken locatie in de regio van het waterschap is de Utrechtse polder Rijnenburg. Daar heeft de waterbeheerder in Midden-Nederland zich zo’n vier jaar terug actief mee bemoeid. De

gemeente en provincie Utrecht alsook de Haagse politiek hadden de locatie op het oog voor woningbouw. Het waterschap was bezorgd over bodemdaling en overstromingen in de polder en stuurde een brief naar de verantwoordelijk minister. “Daarin zeiden we: ‘Het is nee, tenzij.’ En dat was echt anders”, zegt Haan. “Waar het waterschap vroeger altijd ‘ja’ zei en mee wilde denken, zeiden we nu: dit is een onverstandige plek.”

Het resultaat was dat het waterschap aan tafel kwam bij de provincie Utrecht. Samen deden ze onderzoek naar de locatie en maakten ze ontwerpen waarin een goede balans werd gezocht tussen woningbouw en waterberging. “Dat is echt anders dan in het verleden.”

Druk op ruimte

Gevraagd of ongevraagd geven de waterbeheerders dus adviezen. Marjon Verkleij, bestuurder bij het hoogheemraadschap van Rijnland, benadrukt dat ze geen instantie zijn voor ruimtelijke ordening, maar wel waterexpert. “En vanuit die rol geven we advies. We willen niet op de stoel zitten van de ontwikkelaars, maar wel juiste adviezen geven om bouwen mogelijk te maken.”

Deels wordt naar die adviezen geluisterd, zegt Verkleij. Bij grote projecten wordt het waterschap, actief tussen Velsen en Gouda, sowieso betrokken. Een van die grote projecten is de Gnephoek in het Groene Hart. Ook hier was veel

discussie over de geschiktheid van de polder als bouwlocatie. Het waterschap zat al snel aan tafel met de gemeente, maar vooral door samen op te trekken met het Rijk en extra onderzoek te doen naar de locatie kreeg de waterbeheerder een formelere rol. Uiteindelijk is er een plan gekomen voor 5.500 woningen, gecombineerd met ruimte voor natuur, water en groen.

“Waar het waterschap vroeger altijd ‘ja’ zei en mee wilde denken, zeiden we nu: dit is een onverstandige plek”

Maar het waterschap kan niet in alle ruimtelijke ontwikkelingen zijn stem laten gelden. “De druk op de ruimte is heel groot”, zegt Verkleij. “En we hebben geen juridische instrumenten om onze adviezen ook te bekrachtigen.”

Dat herkent de Unie van Waterschappen. De vereniging wil dan ook dat de adviezen minder vrijblijvend worden, en wettelijk zwaarder mee gaan wegen. “Zodat we niet bij elk bouwplan of voor iedere locatie de discussie moeten starten”, zegt woordvoerder Alblas.

Concrete koers

Het hoogheemraadschap van Rijnland heeft zelf al extra regels vastgelegd voor bouwen in het gebied tussen Velsen en Gouda. Vorig jaar kondigde het waterschap deze regels al aan en sinds de invoering van de Omgevingswet in januari liggen die ook juridisch vast. Andere waterschappen kijken daar met belangstelling naar, zegt Verkleij. Met andere Zuid-Hollandse waterschappen wordt nu gekeken of er uniforme regels voor de hele provincie vastgesteld kunnen worden.

Minister Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat) zette in 2022 in een Kamerbrief een eerste stap om water en bodem sturend te maken in ruimtelijk beleid. Haan hoopt dat die koers concreter wordt en wordt vastgelegd. Zo worden waterproblemen niet afgewenteld op andere gebieden of volgende generaties. En je kunt nu ook al ‘in de geest’ van water en bodem sturend werken, vindt de dijkgraaf. “Daarvoor hoeft het nog niet vastgelegd te worden.”

De Unie van Waterschappen hoopt dat het volgende kabinet doorpakt. Over de noodzaak van bodem- en waterbeheer is iedereen het eens, zegt Alblas. “Maar hoe gaan we dat beleid in de praktijk toepassen? Het komende jaar wordt daar heel bepalend in.”

Waterschap Zuiderzeeland sprak zich onlangs kritisch uit over ontwikkelplannen voor de kustlijn van Lelystad. Foto: Shutterstock

Zo beleggen kerkelijke grootgrondbezitters hun kostbare bezit

28.000 hectare

‘heilige

grond’ in volledig eigendom

Grond - Kerken bezitten én verkopen veel grond, blijkt uit onderzoek van Cobouw en dagblad Trouw. Om financieel overeind te blijven wordt per jaar zo’n 200 hectare van de hand gedaan. Op de lijst met marktpartijen die ‘Heilige grond’ aankochten staan veel vastgoedbedrijven en ontwikkelaars.

Kerken beleggen grootschalig in landbouwgrond. Ze bezitten vijf keer zoveel grond als projectontwikkelaars. Soms verpachten ze hun land ook aan campings of scoutingverenigingen.

Cobouw en Trouw brachten het grondbezit van kerkelijke instellingen in kaart. Nederland telt een kleine zesduizend van deze instellingen, waarvan 20 tot 25 procent grond heeft. Vooral de oudere gemeenschappen bezitten veel land.

Kerken hebben 28.000 hectare grond in volledig eigendom. Het Sint Laurensfonds is met 318 hectare de grootste kerkelijke grondbezitter, berekende het Kadaster. De Rotterdamse liefdadigheidsorganisatie zet zich in voor kwetsbare en hulpbehoevende kinderen, jongeren en senioren in de stad. De protestantse ge-

‘‘Naast woningen verrezen er op verkochte kerkgrond bijna honderd zorggebouwen’’

meente Tjalleberd - De Knipe bezit 297 hectare. Al is onduidelijk of de kerk in de buurt van Heerenveen nog lang over zo veel grond blijft beschikken. “We vragen ons af of het vermogen noodzakelijk in land belegd moet zijn. Je zou er ook voor kunnen kiezen een huis te kopen voor tijdelijke opvang voor hen die dat nodig hebben”, staat er in het beleidsplan.

De afgelopen tien jaar (2013-2022) verkochten kerkelijke instellingen 2.300 hectare, oftewel 8 procent van

Project Stroet kocht in 2017 landgoed Dijnselburg in Zeist. Foto: Bram Petraeus

het huidige bezit. Per jaar werd gemiddeld tweehonderd hectare van de hand gedaan. Kerken moeten geregeld grond verkopen om financieel overeind te blijven.

Boeren en bouwers

Als de grond verkocht wordt, dan is in een op de vijf gevallen een bedrijf de koper. Dat kan een woningbouwer of vastgoedondernemer zijn, maar ook een bloembollenbedrijf of fruitteler. De helft van de grond ging naar natuurlijke personen, veelal agrariërs. Stichtingen en verenigingen, waaronder woningcorporaties (17 procent) en de overheid (13 procent) zijn de andere afnemers.

Project Stroet B.V. staat boven aan de ranglijst van marktpartijen die de meeste kerkgrond bemachtigden. De vastgoedontwikkelaar kocht in 2017 landgoed Dijnselburg in Zeist, 28 hectare groot met opstallen. De verkoper was Philosophicum, onderdeel van het aartsbisdom Utrecht. Het bisdom was bijna failliet, dus was verkoop van het tafelzilver nodig.

Project Stroet wil het landhuis in oude glorie herstellen en een idyllisch woonbos aanleggen waarin wonen en natuur verweven zijn. De gemeente Zeist heeft echter andere plannen en wil vooral nieuwbouw neerzetten op het verouderde recreatieterrein dat projectontwikkelaar BPD in handen heeft.

In de lijst met marktpartijen die grond van kerken hebben gekocht staan veel vastgoedbedrijven en ontwikkelaars. Zo heeft Roosdom Tijhuis elf hectare verworven van een kerk en staat ook Timpaan in de lijst. BPD en Zeeman Real Estate zijn een paar van de eigenaren achter de Hoogkarspeler Ontwikkelingsmaatschappij, die zeven hectare grond van een kerk verwierf.

‘‘Op voormalige kerkgrond worden maar mondjesmaat woningen gebouwd’’

Ook Appelbloesem Vastgoed, deels eigendom van Marco van Geenhuizen, kocht gewijde grond. Van Geenhuizen is grootaandeelhouder van infrabedrijf A. Hak, de nummer 25 van de Cobouw50-ranglijst met grootste bouwbedrijven van Nederland.

Nieuwbouwwoningen

Op voormalige kerkgrond worden mondjesmaat woningen gebouwd, blijkt verder Kadaster-gegevens. In totaal werden in de periode 2012-2023 minstens zo’n 2.400 woningen neergezet op voormalige kerkgrond. Tot nu toe is voor de bouw van bijna achthonderd nieuwbouwwoningen een vergunning verleend. 1.400 van de woningen werden door marktpartijen gebouwd, ruim 350 door particulieren en ruim 250 door woningcorporaties.

In Berkel en Rodenrijs (Zuid-Holland) had de Christus Koning-parochie (zie kader) geld nodig om nieuwe palen onder het kerkgebouw te slaan. De kerk bezat landbouwgrond, maar wilde die inkomstenbron liever niet kwijt. Daarom werd een scoutingterrein verkocht aan een projectontwikkelaar die er tevens kerkganger is. Die bouwde er huizen.

Naast woningen verrezen er op verkochte kerkgrond bijna honderd zorggebouwen en ruim twintig hotels, restaurants of andere gebouwen met een logiesfunctie.

De ranglijst van kerkelijke grootgrondbezitters bestaat uit een bonte verzameling van instellingen, variërend van protestantse gemeentes tot een weeshuis.

KIJK VOOR ALLE GRAFIEKEN EN VERHALEN VAN DEZE SERIE ‘HEILIGE GROND’ OP COBOUW.NL

‘Met de opbrengst van de grond hebben we de kerk gered’

De rooms-katholieke kerk in Berkel en Rodenrijs verkocht zijn scoutingterrein aan een parochiaan. Binnen tien jaar stonden er huizen.

Toen het kerkgebouw van de rooms-katholieke parochie Christus Koning in Berkel en Rodenrijs zo’n tien jaar terug scheuren vertoonde, zag het bestuur van de noodlijdende kerk de bui hangen. Paalpest, bleek uit onderzoek. Om het gebouw te redden, had de kerk 1,5 tot twee miljoen euro nodig. Dat had de instelling niet.

Veel parochianen sprongen met donaties in de bres, vertelt Leon van Adrichem, vicevoorzitter van de parochie. De helft van de investering werd daarmee veiliggesteld. Maar daarmee was de kerk nog niet gered.

Wat te doen? De parochie was in het bezit van een scoutingterrein, pal achter het kerkgebouw. Dat werd al decennialang verpacht aan de scoutingvereniging Olave St. Clair. Als die grond midden in het dorp verkocht zou worden, kon met de opbrengst het funderingsherstel bekostigd worden. Buurtbewoners zouden daarmee ook af zijn van de overlast die het scoutingterrein soms gaf.

Tafelzilver

De kerk polste drie bouwbedrijven en projectontwikkelaars. De kerk koos voor HDH Project, een projectontwikkelaar van plaatsgenoot Marcel Hermes. Dat bedrijf gaf de parochie “het beste gevoel bij de deal”. Het woningbouwplan sprak de kerk aan. Bovendien was de projectontwikkelaar verbonden aan de kerk, want Hermes is lid van de parochie. “Ze hebben de kerk altijd een warm hart toegedragen”, zegt Van Adrichem.

De projectontwikkelaar wilde twaalf “herenhuizen” op het terrein bouwen. De gemeente stelde als eis dat daar twee sociale huurwoningen bij zouden komen. Dat de kerkgrond zo snel bestemd werd voor woningbouw, is opvallend. Op voormalige kerkgrond die wordt verkocht komen maar mondjesmaat woningen, bleek eerder uit onderzoek van Cobouw en Trouw. Kerken leunen voor hun opbrengsten sterk op het verpachten en verkopen van voornamelijk landbouwgrond.

Dat geldt ook voor de parochie Christus Koning. “We hebben nog wat weilanden en onroerend goed”, zegt Van Adrichem. Het gaat vooral om landbouwgrond die aan boeren wordt verpacht. “De weilanden die wij bezitten, renderen op zich redelijk.” Dit “tafelzilver” wilde de kerk niet verkopen.

Sluiten kerk

De verkoop van alleen het scoutingterrein kreeg na lang wikken en wegen de voorkeur. De kerk moest als een belegger rekenen en handelen. “Als we meer in de verkoop zouden doen, zouden we de exploitatie per maand niet meer positief houden. De terugkerende opbrengsten waren doorslaggevend in de keuze welk stukje grond we van de hand zouden doen.”

Om de kerk “toekomstbestendig” te maken werd ook besloten zalen te verhuren en een deel van de kelderruimte door een lokale kringloopwinkel te laten gebruiken.

Parochies maken hun eigen keuzes als het gaat om grondverkopen. Ze vallen onder het bisdom Rotterdam, dat hun begrotingen en exploitaties beoordeelt. Van Adrichem: “Het bisdom is controlerend, maar niet sturend.” Het bisdom keurde goed dat de grond aan de projectontwikkelaar werd verkocht. Maar als een kerkgemeenschap financieel haar broek niet meer kan ophouden, kan sluiting een oplossing zijn, weet de kerkbestuurder. Dat is iets wat elke parochie koste wat kost wil voorkomen.

Toen de deal met HDH Project rond was, moest in de buurt een nieuwe locatie gezocht worden voor de scouting. “We hebben de vereniging keurig kunnen verhuizen”, aldus Van Adrichem. Bouwbedrijf DS Bouw uit Nuenen sloeg in de loop van 2016 ruim driehonderd heipalen à zeventien meter de grond in. In 2020 werden de woningen opgeleverd. Vanuit de tuinen is de kerktoren te zien. Hoeveel geld de deal precies opleverde, geeft de parochie liever niet prijs. Maar, zegt Van Adrichem: “Met de opbrengsten van de grondverkoop hebben we de kerk kunnen redden van de ondergang.”

Leon van Adrichem: ‘Het tafelzilver wilden we niet verkopen’. Foto: Guido Benschop

Experts wijten mislukken complexe aanbestedingen Rijkswaterstaat aan kennisgebrek

‘Niemand zegt na een halve tunnel, stop, het wordt te duur’

Infra - ‘Slechts’ één op de vijf werknemers van Rijkswaterstaat heeft een civieltechnische achtergrond. Volgens organisatiekundigen is dat de belangrijkste reden dat complexe aanbestedingen mislukken. “Je kunt alles inkopen, behalve het recept.”

DOOR THOMAS VAN BELZEN

Jan de Bont, oud-directeur bij Rijkswaterstaat, krijgt de kriebels als hij naar de fotogalerij kijkt op de website van zijn voormalige werkgever. Slechts een enkele Hoofdingenieur-Directeur (HID) heeft een achtergrond in de grond- weg- en waterbouw. Van de vijftien zijn er vijf ingenieur. De anderen studeerden toegepaste huishoudwetenschappen, milieukunde, rechten, ruimte- en luchtvaarttechniek, economie of bedrijfskunde.

“Dit is om verdrietig van te worden. Zonder ambitieuze ingenieurs red je het niet”, zegt De Bont. Het is niet persoonlijk, haast hij zich te zeggen. “Maar dit is wel erg schamel. Onverantwoord voor een toonaangevende organisatie, zoals Rijkswaterstaat.”

In zijn tijd was dat wel anders. In de dertig jaar dat De Bont bij het wereldbefaamde instituut werkte, stonden techniek, vakmanschap en doelgerichte samenwerking met de markt nog hoog in het vaandel. Hij herinnert zich de vele projecten in Zuid-Holland waar hij bij betrokken was. En natuurlijk de Deltawerken niet te vergeten. “Prachtige voorbeelden waartoe we in staat waren.”

Van militair tot econoom

Niet alleen onder HID’-en is het zoeken naar ingenieurs. Ook in de absolute top. De vorig jaar ingevlogen Directeur-Generaal Martin Wijnen heeft weliswaar de opleiding Grond- weg en waterbouw aan de Koninklijke Militaire Academie in Breda achter zijn naam staan, maar

Reactie Rijkswaterstaat

zijn baas, minister Mark Harbers van Infrastructuur en Waterstaat, studeerde economie. Een opleiding die hij overigens niet afrondde.

Rijkswaterstaat-breed is het beeld vergelijkbaar. Van de tienduizend werknemers zijn er ongeveer tweeduizend ingenieur (ir. of ing.). “Dat betekent dat ruim een vijfde een civieltechnische achtergrond heeft”, benadrukt Stefanie Overdijk, woordvoerder van Rijkswaterstaat. Storm aan kritiek

Cobouw vroeg de cijfers bij RWS op naar aanleiding van een opiniestuk van emeritus-hoogleraar Integraal Ontwerpen aan de TU Delft Hennes de Ridder. Hij betoogde in Cobouw dat het mislukken van de aanbesteding van de Van Brienenoordbrug ‘het zoveelste bewijs van onkunde van RWS is.’

‘‘Is één op de vijf medewerkers ingenieur? Dat zouden er vier op de vijf moeten zijn”

Zijn kritiek staat niet op zich. Diverse tenderexperts waarschuwen de minister zijn ‘opknipplannen’ voor de Van Brienenoordbrug niet door te zetten. Ruud Joosten, topman van BAM, dat de titel ‘Koninklijk’ mag dragen, haalde kort daarna ook hard uit naar Rijkswaterstaat. Ook op ander niveau wordt al jaren sceptisch naar de ‘rekenkunsten’ van Rijkswaterstaat gekeken. Zo kraakt de Algemene Rekenkamer al tien jaar kritische noten over de boekhouding en

Rijkswaterstaat wilde desgevraagd niet ingaan op de kritiek. Woordvoerder Overdijk wil wel kwijt dat een civieltechnische opleiding niet voor alle organisatiedelen nodig is. “Denk aan een achtergrond als econoom, informatietechnoloog, bedrijfskundige of opleidingen in planologie, milieukunde en fysische geografie. Het is waardevol als werknemers in deze laag (HID’en red) van de organisatie breder zijn opgeleid en er dus ingenieurs, maar ook anders opgeleiden zijn zodat er een brede kijk op het werk en de opgave is.”

Overdijk besluit dat Rijkswaterstaat externe deskundigen en kennisinstellingen voor specifieke kennis inhuurt, als dat nodig is. “Dat deden we al en dat blijven we doen.”

Rijkswaterstaat op de Infratech 2023 in Utrecht. Foto: ANP

rammelende budgetten voor projecten. In mei verschijnt rapport nummer zes. Collegelid Barbara Joziasse kan daar nog niet over uitweiden, maar stelt dat de minister al jaren minder begroot dan nodig is om de staat van wegen, vaarwegen en de dijken en andere infrastructuur voor de waterveiligheid op orde te houden. “Dat klinkt lekker goedkoop, maar is uiteindelijk duurkoop.”

Portfoliocontract

Rijkswaterstaat worstelt al jaren met complexe projecten, zoals de Zeesluis in IJmuiden, de Afsluitdijk en het Zuidasdok. De belofte op beterschap is er ook, maar kan ze nog moeilijk waarmaken. Een voorbeeld daarvan is het innovatieve portfoliocontract voor het vervangen

van acht bruggen in Zuid-Holland. Ondanks goede bedoelingen, kwam ook die aanbesteding Rijkswaterstaat op kritiek te staan.

Wat is er aan de hand? Leunt Rijkswaterstaat inderdaad te veel op consultants en ingekochte kennis, zoals De Ridder beweert? Experts organisatiekunde, Jaap Peters en Mathieu Weggeman, staan achter de opinie van de emeritus-hoogleraar. Ze hebben met elkaar gemeen dat Rijkswaterstaat ze beiden om hulp vroeg. Tevergeefs, want na wat kijkjes in de keuken, en een aantal aanbevelingen, stonden de twee weer buiten.

“Is slechts 20 procent ingenieur?”, reageert Weggeman. “Strategisch is dit zo dom. Veel onderzoeken en praktijkvoorbeelden laten zien dat je essentiële kennis

Economen en juristen domineren top Rijkswaterstaat

De top van Rijkswaterstaat bestaat voor een belangrijk deel uit economen en juristen. Dat begint al bij de minister van Infrastructuur en Waterstaat, Mark Harbers. Hij studeerde economie aan de Erasmus Universiteit. Die studie rondde hij overigens niet af. Directeur Generaal (DG) Martin Wijnen is ‘civieler’. Als officier van de Genie volgde hij de officiersopleiding Grond-, weg- en waterbouwkunde aan de Koninklijke Militaire Academie in Breda. De plaatsvervangend DG is opgeleid officier en de CFO van Rijkswaterstaat studeerde fiscaal recht. De CPO mag zich wel civiel ingenieur noemen. De vijftien hoofdingenieur-directeuren (HID’-en) die direct onder de top vallen hebben uiteenlopende opleidingen. Van rechten, economie, militair, toegepaste huishoudwetenschappen, milieukundige, ruimtevaartechniek, fysisch geograaf, cultuurtechnisch ingenieur, hydrografie, elektrotechniek, verkeerskunde, planologie tot aan civiele technologie.

nooit kunt outsourcen. Als je Coca Cola bent, kun je alles inkopen, behalve het recept.” Bedrijfskundige Peters: “Is één op de vijf medewerkers ingenieur? Dat zouden er vier op de vijf moeten zijn.”

Peters noemt zichzelf ‘organisatie-activist’ en schreef tal van boeken met prikkelende titels, zoals ‘Intensieve menshouderij’. Daarin beschrijft hij dat varkens, koeien, en kippen nooit meer buiten komen. En de veehouders ook niet. “Die zit binnen naar spreadsheets te kijken of de dieren hard genoeg groeien.”

De Rijkswaterstaat-top, die deels uit economen en juristen bestaat, heeft volgens Peters last van een vergelijkbaar syndroom. “Ze hebben te weinig liefde voor techniek. Dat boeit ze niet. Ze kij-

‘‘Ze kunnen marktpartijen nauwelijks tegenspraak bieden, niet challengen op techniek”

ken vooral naar kengetallen en kunnen alleen zeggen of een project te duur is of te laat is opgeleverd. Echte problemen, los je er niet mee op.”

Restaurant zonder kok

Grote organisaties zonder kennis in huis, zijn zelden succesvol, voegt Peters eraan toe. McDonalds is de uitzondering die de regel bevestigt. “Dat is een restaurant zonder kok. Het kan dus wel, maar dan moet je niet te veel afwijkingen hebben. Met projecten zoals de Afsluitdijk, waarbij alles in het hier en nu constant verandert, is het onhandig als je kennis moet inhuren.”

Rijkswaterstaat was in 2012 benieuwd naar de organisatieopvattingen van Peters. Maar na een heisessie en een paar

Hadden ze destijds maar doorgepakt, denkt Weggeman. Gebrek aan kennis speelt Rijkswaterstaat volgens hem nog steeds parten. “Ze kunnen marktpartijen nauwelijks tegenspraak bieden. Niet challengen op techniek. Of anders gezegd: de slimmere bouwers kunnen Rijkswaterstaat eenvoudig foppen. Niemand zegt na een halve tunnel, stop er maar mee, het wordt te duur.”

Peters deelt die analyse en gebruikt het zogeheten Rijnlandmodel als voorbeeld. “In Hoogland (Rijkswaterstaat, red) wordt alles bedacht. Dat ligt hoog en droog, daar heb je geen gezeik. In Laagland (aanbesteding/projectniveau) juist wel, daar moet alles worden opgelost. De kunst is om die twee werelden met elkaar te laten samenwerken.”

Oud-Rijkswaterstater De Bont onderschrijft dat. “Natuurlijk had ook ik met geld, risico’s en soms tierende aannemers te maken. Maar zelden had ik vervelende discussies. De kunst is dat je je oor aan twee kanten te luister legt. Soms moet je bereid zijn om extra geld te vragen in Den Haag. Maar je moet ook tegenspel kunnen bieden aan de markt. Meerwerk? Toon maar aan dan.”

Gekke aanbestedingen

Vul de kennis zo snel mogelijk aan, adviseren de drie Rijkswaterstaat. “Stop met die gekke aanbestedingen waarin bouwers niets mogen zeggen totdat iedereen is langs geweest (concurrentiegerichte dialoog, red) en richt alle pijlen op innovatie.”

Peters denkt aan frieten in het vet: “Een vakman kan luisteren naar frieten. Hoort wanneer ze gaar zijn.” Weggeman: “Rijkswaterstaat is een inkoopfabriek geworden. En heel eerlijk gezegd, niet zo’n beste.” De waardering voor het vak is volgens hem ver te zoeken. “Dat begint al bij het aanstellen van ministers: Oud-minister Jorritsma van Verkeer en Waterstaat was een leraar Frans, Camiel Eurlings een bedrijfskundig ingenieur. In een land als Duitsland is zoiets ondenkbaar.”

En de juristen dan? Moeten die hun spullen pakken? Weggeman: “Welnee. Ook zij zijn hard nodig. Maar de verhouding is zoek. En door hun attitude winnen ze het altijd van de ingenieurs. Zij staan daarmee op de rem van innovatie. Uit angst voor schadeclaims, aansprakelijkheden en patentinbreuken.”

Minder geloofwaardig

adviezen, was de interesse verdwenen: “Kennelijk wilden ze iets anders horen.”

Weggeman, hoogleraar organisatiekunde aan de Technische Universiteit Eindhoven, heeft een vergelijkbare ervaring. Vijf jaar geleden benaderde Rijkswaterstaat hem. Ook zijn adviezen waren aan dovemansoren besteed. Na een paar verkennende gesprekken, hield het op.

“Aanleiding? Een wisseling van de wacht in de top”, aldus Weggeman. “De nieuwe man kwam binnen via de algemene bestuursdienst (bureau voor topambtenaren die steeds op nieuwe functies op andere ministeries kunnen solliciteren om het ambtelijk niveau op peil te houden, red) en zag niets in mijn voorstellen. Ik vond dat onverstandig.”

Angst is een slechte raadgever, weet oud-directeur bij Rijkswaterstaat De Bont. Hij wenst zijn oude werkgever meer trots en vertrouwen. “Zonder kennis voel je je onzeker en word je minder geloofwaardig. Zodra dat gebeurt, houd je afstand en raak je minder betrokken. En voor je het weet, wordt die aannemer die ene partij die je minder vertrouwt.”

Hij laat de cijfers nog eens op zich inwerken. “Twintig procent civieltechnische ingenieurs? In heel Rijkswaterstaat? Dat zou minimaal zestig procent moeten zijn.”

Vertraging voor hoogbouw nieuw stadhuis Amersfoort

Constructies - Dura Vermeer gaat op zoek naar een ander funderingssysteem voor het nieuwe stadhuis in Amersfoort. Een proef met heipalen liep anders dan gehoopt.

Dura Vermeer Bouw Hengelo gaat toch niet heien voor de bouw van het nieuwe stadhuis van Amersfoort. De aannemer wil volledig trillingsarm gaan funderen. Tot die conclusie komt de bouwer na een proef met het slaan van prefab-heipalen.

Doel van de proef was erachter te komen wat voor gevolgen het heien zou hebben voor de directe omgeving. Het nieuwe stadhuis ‘Huis voor de Stad’ komt op het Trapeziumterrein. Dat ligt naast het spoor, het Eemplein en rotonde De Nieuwe Poort. Na het slaan van de drie palen ontstond er schade aan verschillende woningen en kwamen er klachten binnen.

Dura Vermeer stelt dat het heien binnen de gestelde normen en richtlijnen is gebleven, maar besloot op basis van de reacties en “in combinatie met alle technische onderzoeken” dat het slaan van de prefab heipalen niet verantwoord is. De bouwer kwam tot die conclusie in samenspraak met de gemeente Amersfoort, de opdrachtgever van het project. “Concreet betekent dit dat er (nagenoeg) volledig gewerkt zal worden met schroefpalen en niet met prefab heipalen”, schreef het college van burgemeester en wethouders vorige week aan de gemeenteraad.

Het college schreef dat het “enorm vervelend en ingrijpend” is voor omwonenden die last hebben van schade als

Na

groeispurt

gevolg van de proef. Dura Vermeer-woordvoerder Dick van Gooswilligen zegt dat zich bij een eerste inventarisatie zo’n twintig omwonenden hebben gemeld. Hun klachten lopen uiteen. Sommige bewoners hadden last van trillingen, anderen meldden haarscheuren in plafonds of muren van hun woning. Van Gooswilligen legt uit dat Dura Vermeer op de dag van de proef ook al bij mensen langs is geweest en woningen inspecteerde tijdens het slaan van de tweede en derde paal. Er zou geen sprake zijn van constructieve schade.

Bewoners waren al langer bezorgd over de geplande werkzaamheden. Voor de laagbouw dicht bij bestaande woningen zou Dura Vermeer sowieso schroefpalen gebruiken. Dat worden er 67. Maar voor de hoogbouw verder weg van de woningen wilde de bouwer 400 heipalen gebruiken. Die aankondiging leidde tot ophef. Twintig omwonenden tekenden in februari bezwaar aan tegen de heiwerkzaamheden.

Een voordeel van heipalen is dat deze funderingsmethode voordeliger is. Dura Vermeer wilde deze optie daarom goed onderzoeken, legt Van Gooswilligen uit. “Het gaat ook om gemeenschapsgeld. Als je scherp naar de kosten kunt kijken, moet je dat wel onderzoeken.” Het bedrijf kreeg het project gegund voor 83 miljoen euro.

Het bouwbedrijf onderzoekt nog welk trillingsarm funderingssysteem het wil gebruiken.

Tennet investeert komende tien jaar 160 miljard euro

Marktontwikkeling - De energietransitie blijft aandacht vragen, stelt Tennet. De netbeheerder breidt zijn miljardeninvesteringen daarom nog verder uit.

Netbeheerder Tennet wil de komende tien jaar zeker 160 miljard euro investeren in zijn elektriciteitsnetwerken. Dat is bijna 50 miljoen meer dan de investering van 111 miljard euro waar Tennet eerder dit jaar over sprak.

Tennet heeft een goed jaar achter de rug, blijkt uit het deze week verschenen jaarverslag. De winst steeg met 50 procent tot ruim 1,8 miljard euro. Ook investeerde het energiebedrijf volop: er ging een recordbedrag van 7,7 miljard euro, 70 procent meer dan in 2022, naar de uitbreiding van het bestaande stroomnetwerk. Met name door het versneld uitrollen van het elektriciteitsnet op zee werd er meer geïnvesteerd dan verwacht.

Dergelijke grote investeringen in de

energietransitie zijn broodnodig, stelt de netbeheerder. In zijn jaarverslag waarschuwt Tennet wederom voor netcongestie. Met name de provincies Gelderland, Flevoland, Utrecht en Rotterdam lopen een verhoogd risico. Het huidige stroomnet heeft te weinig capaciteit, wat kan leiden tot uitstel van de bouw van nieuwe woningen. De gemeente Almere ondervindt nu al de gevolgen van de drukte op het stroomnet: in delen van de stad kunnen geen nieuwe woningen worden aangesloten op het net.

Tennet wil in Nederland tot 2045 zo’n 2.500 kilometer aan elektriciteitskabels aanleggen, staat in het jaarverslag. Het grootste deel van de investering van 160 miljard wordt echter gebruikt voor de uitbreiding van het Duitse elektriciteitsnetwerk. Aan de andere kant van de grens gaat het namelijk om maar liefst 4.800 kilometer aan kabels.

breekt ‘volwassen fase’ aan voor Van Gelder

Jaarcijfers - Niet elke opdrachtgever wil voor duurzaamheid betalen, merkt Van Gelder. Financieel directeur Van der Veer over groei en vernieuwing in de inframarkt.

DOOR ALEXANDER LEEUW

Van Gelder heeft op het juiste moment toegeslagen. Dat is volgens financieel directeur Henk-Jan van der Veer de reden dat de infrabouwer nog zo’n goedgevulde voorraad aan opdrachten heeft. De orderportefeuille groeide in 2023 voor het vijfde jaar op rij, bleek onlangs uit de jaarcijfers.

“De afgelopen twee, drie jaar zijn er in de energietransitie hele grote concessies op de markt gebracht”, zegt Van der Veer. “Als je ziet welke contracten er nu nog op de markt komen, dan is het reguliere contractwerk grotendeels gegund. We waren er tijdig bij, daarom is die orderportefeuille zo groot.”

Van Gelder kan uitkijken naar 1,65 mil-

jard euro aan toekomstig werk. Het bedrijf pakte tijdig een rol in de energietransitie en heeft daarom nu een ‘voorsprong’, schreef de raad van commissarissen in het jaarverslag.

“We waren in ieder geval niet te laat”, zegt Van der Veer. “Duurzaamheid zit in bijna al onze projecten. Dat is het mooiste, dat we in de uitvoering ook de eigen doelstellingen kunnen realiseren”. Al wil niet elke opdrachtgever voor duurzaamheid betalen. “Soms zorgt dat voor frictie. Ze prediken het wel, maar als ze horen dat dit leidt tot budgetoverschrijdingen, dan zijn ze minder geïnteresseerd.”

Nieuwe fase

Het summum op het gebied van duurzaamheid bij Van Gelder was volgens Van der Veer een volledig emissieloze boring

met netbeheerder Tennet in Breda afgelopen september. “Niet alleen werd het werk elektrisch uitgevoerd, dat gebeurde ook met elektriciteit die duurzaam werd opgewekt, met groene batterijen.”

De groei bij Van Gelder gaat ook gepaard met uitdagingen, onder meer op het gebied van automatisering. “Er breekt een nieuwe fase aan. Een volwassen fase”, zegt Van der Veer. “Door eerdere overnames hebben we bijvoorbeeld te veel verschillende ict-systemen. We gaan alles onderbrengen in een systeem waar alles in zit voor boekhouding, calculaties, inkoop en betalingsverkeer. Daar zijn we de komende twee, drie jaar mee bezig.”

“We hebben ook gekeken naar de gemene deler van de verschillende divisies. Of het nou gaat om de aanleg van een glasvezelkabel of het plaatsen van een lichtmast, het zijn allemaal projecten”, aldus Van der Veer. Van Gelder heeft de manier van werken bij al deze projecten gestroomlijnd. Als het goed is, verbetert dit ook het werkplezier. “Dat mensen

niet in de ene regio anders werken en in een bepaalde divisie wéér anders. Het kan zo basaal zijn als de manier om een factuur te schrijven. Het is niet fout, maar leidt ook niet tot optimalisatie.”

Om enkele grote investeringen te doen, neemt het bedrijf zich voor om dit jaar meer te investeren dan de winst. Vorig jaar bedroeg die 41 miljoen euro. “Normaal gesproken is een deel van de winst nodig om groei te financieren”, legt Van der Veer uit. “We groeien snel en dat financieren we zonder bancaire hulp.” Maar volgend jaar komen daar nog investeringen voor capaciteit op de lange termijn bovenop, zoals 20 miljoen euro voor een duurzame asfaltcentrale in Nijkerk. “Zo’n investering doe je eens in de dertig jaar.”

Had de infrabouwer nog moeite met het verkrijgen van de benodigde vergunningen? “Zeker! Het was heel moeilijk.” Het project is volgens Van der Veer een goed voorbeeld van waarom bouwplannen toch zo lang kunnen duren, onder meer door verzet van stakeholders.

DOOR RENS KNAPEN

Foto: Shutterstock

Binnenshuis zonnestroom opwekken zonder schaduw

Duurzaamheid - Een systeem van zonnepaneeltjes, draaiende spiegels en filters kan energie opwekken in kassen. Mogelijk werkt dat ook in gebouwen.

DOOR EDO BEERDA

De kassen waarin het ‘indoor’ zonnestroomsysteem is opgetuigd, zien er spectaculair uit. Onder het glazen dak zijn compacte zonnepanelen gemonteerd en spiegels van plexiglas, die afhankelijk van de zonpositie het ene moment blauw-groen, het volgende roze-rood kleuren. Het systeem lijkt de planten die eronder staan niet te hinderen. Zij groeien net zo makkelijk als in een doorsnee kas.

Dat komt doordat de spiegels fungeren als een soort filter. Dankzij de coatinglagen waaruit ze zijn opgebouwd, kunnen ze een deel van het licht concentreren en doorsturen naar de zonnepanelen. Deze wekken er stroom mee op. “Spectrale filters die op de spiegels zijn gelamineerd zorgen ervoor dat de planten het licht krijgen dat ze nodig hebben om te groeien”, vertelt Kaz Vermeer van Voltiris, ontwikkelaar van het systeem. “De rest wordt omgezet in zonne-energie.”

Compact ontworpen

Een opsteker dus voor glastuinbouwers, want die kunnen hun glasoppervlak op deze manier dubbel gebruiken. De crux van de innovatie is dat het zogenoemde PAR-licht (photosynthetic active radiation) ongehinderd bij de planten komt. Gewassen hebben dat nodig voor de fotosynthese. Tegelijkertijd wordt het in-

Energy as a service

Glastuinders in Zwitserland kunnen het Voltiris-systeem gebruiken als ‘energy as a service’. Dat betekent dat het systeem eigendom blijft van Voltiris en dat telers betalen voor de geleverde dienst: zonnestroom. Zij hoeven dus niet zelf in het systeem te investeren.

In Nederland kan dat ook, maar aanschaf van een systeem is hier eenvoudiger door de innovatiesubsidies Marktintroductie Energie Innovaties (MEI) en Demonstratie Energie- en Klimaatinnovatie (DEI+).

Foto: Voltiris

frarood licht maximaal benut voor energieopwekking. De filters, die Voltiris heeft ontwikkeld met het Amerikaanse 3M, kunnen dat goed afvangen omdat ze meedraaien met de zon. Daarvoor zijn ze voorzien van een volgsysteem. Vermeer: “Klinkt ingewikkeld, maar de positie van de zon wordt gewoon voorgeprogrammeerd.”

De zonnepanelen zijn compact ontworpen (vijftien bij veertig centimeter) om schaduwvorming te voorkomen. Tegelijkertijd behoeden ze de plant voor een overdaad aan stralingswarmte, doordat ze infrarood afvangen. Het is ook mogelijk om in de winter de filters te laten wegdraaien van de zon, zodat alle warmte behouden blijft. Het systeem is modulair opgebouwd,

en bestaat uit telkens zes elementen. Die worden prefab aangeleverd en laten zich snel monteren aan bestaande traliesystemen, zonder dat er een omgevingsvergunning voor nodig is. Het aantal modules is eindeloos uitbreidbaar, maar voor de glastuinbouw is een hectare – tienduizend vierkante meter – een mooi startmaatje.

Tomatenkas

Wat het systeem oplevert aan energie? Dat is afhankelijk van het aantal modules dat in een kas wordt geplaatst. De constructie neemt verticaal ongeveer een meter in beslag. Als er niet te veel andere infrastructuur in de weg zit, kan Voltiris maximaal drieduizend modules kwijt op een hectare. Afhankelijk van de

locatie en stralingscondities levert dat zo’n vierhonderd megawattuur aan energie op. Dat is minder dan een standaard zonneweide, maar groot voordeel is uiteraard dat je er geen weiland voor opoffert. Tuinders kunnen er hun vrije kasoppervlak voor gebruiken, zonder dat het hinder geeft bij de teelt of het schoonmaken van de kas.

Inmiddels is aangetoond dat het gepatenteerde systeem echt werkt. Enkele proeven en het eerste commerciële project zijn afgerond in Zwitserland, waar de uitvinding oorspronkelijk vandaan komt. In Nederland heeft Wageningen University & Research de innovatie getest in een tomatenkas, terwijl glastuinder Royal van Zanten het systeem uitprobeerde met sierplanten. Een proef met paprika’s die van start is gegaan bij onderzoeksinstituut Delphy moet meer inzicht geven in de effecten op het kasklimaat, de waterbehoefte en de CO2-concentraties.

Bijvangst

Vooral het succes in Wageningen is belangrijk, omdat tomaat een gewas is dat erg veel licht nodig heeft. In de proef is aangetoond dat de zonneoplossing van Voltiris niet ten koste hoeft te gaan van de oogst. Positieve bijvangst is verder dat het systeem ook ongewenste warmteontwikkeling voorkomt. Infraroodcamera’s lieten zien dat de temperatuur op het blad twee graden lager was dan bij planten die niet onder de filters stonden. Tuinders hoefden daardoor minder te luchten en konden meer CO2 vasthouden in de kas. Dat zorgt voor hogere opbrengsten. Verder bleek bij een proef met komkommers dat een klein plaagdiertje – trips – ruim 60 procent minder voorkwam in kassen met het innovatieve systeem. Mogelijk raken ze hun oriëntatie kwijt door de filtering van licht.

Voltiris heeft goede hoop dat het zonnestroomsysteem groot kan worden in de glastuinbouw. Niet alleen omdat gas duur is, maar ook omdat fossiele brandstoffen in de toekomst zwaarder worden belast. De veelgebruikte warmtekrachtkoppelinginstallaties zullen daarom vaker stilstaan. Een eigen systeem voor zonne-energie is minder flexibel, maar kan in theorie even veel vermogen opwekken. Daarmee kunnen tuinders energieonafhankelijk blijven. Om altijd voldoende stroom te hebben voor verlichting, verwarming, koeling en CO2-afvang hebben ze wel voldoende opslagcapaciteit nodig.

Is het systeem ook geschikt voor de woning- of utiliteitsbouw? “Ja, in principe is het bruikbaar op alle plaatsen waar je dubbel gebruik wilt maken van licht”, zegt Vermeer. “In de glastuinbouw is de behoefte daaraan het grootst, maar bij atria en glasoverkappingen kan het uiteraard ook interessant zijn.”

Minder regels? Bewijs maar dat het kan

Een terugkerend pleidooi in de sector: de roep om minder regels. Logisch ook, want minder regels, wie wil dat nu niet?

Toch zijn regels er niet voor niets, ze hebben een doel. Als je nu overduidelijk aan dat doel voldoet, zijn dan al die regels nog nodig? Misschien biedt die route een uitweg uit het regelgevingswoud waarmee bouwers geconfronteerd worden. Bewijzen en garanderen van een overall-prestatie zou je dan ontslaan van de plicht om op allerlei deelgebiedjes door hoepels te springen.

Laat ik bij mijn eigen vakgebied blijven. Als je een prestatiegarantie afgeeft voor een zeer laag energiegebruik, waarom moet je dan nog aantonen dat je thermische isolatie voldoet, je installatie efficiënt is en is ingeregeld en je voldoet aan een minimaal percentage hernieuwbare energie? Met die prestatiegarantie geef je een veel sterker signaal af dat je voldoet aan het doel van die regels, in dit geval een zeer energiezuinig gebouw. Geen garantie? Dan wachten de hoepels.

Regels zijn overbodig als naleving vanzelfsprekend is. De grap is dat niemand er dan ook last van heeft. Zo is rechts houden op de weg vanzelfsprekend, zelfs voor een verdwaalde Brit, maar moet het wel in de wegenverkeerswet blijven staan. We hebben van die regel geen last, omdat onze weginrichting, voertuigen en verkeersopvoeding dat rechts houden als uitgangspunt hebben. Een logisch en consequent stelsel; daar kunnen we mee uit de voeten. Regels knellen pas echt als die logica ontbreekt, of als het stelsel van regels intern tegenstrijdig is. Met een complex stelsel als de bouwregelgeving liggen beide gevaren op de loer. Daar scherp op zijn, is en blijft belangrijk.

Regels zijn nodig, soms om een norm te stellen, soms om veranderingen te bewerkstelligen. Maar als je al aan die norm voldoet en die verandering hebt doorgemaakt, zou een toets op hoofdlijn kunnen volstaan. Minder regels? Bewijs maar dat het kan!

Harm Valk Senior adviseur –Nieman Raadgevende Ingenieurs

Design & Build-contracten: hoe nu verder?

Juridisch - Het is een bekend fenomeen; als je je oude jas maar lang genoeg in de kast laat hangen, wordt hij vanzelf weer modieus. Maar geldt die wijsheid ook voor contractmodellen in het bouwrecht? Je zou het soms haast denken.

Waar in de vorige eeuw vooral werd gewerkt met traditionele contracten, werden de afgelopen decennia gekenmerkt door de opmars van design & build-overeenkomsten. Daaraan leverde de introductie van de UAV-GC begin deze eeuw een belangrijke bijdrage. Toeval of niet; die integrale contractvorm paste ook goed bij de tijdsgeest van de jaren negentig en de eerste jaren van deze eeuw, waarin de overheid steeds meer taken overhevelde naar de markt – zo dus ook met de ontwerptaak, die gedeeltelijk werd toebedeeld aan de aannemer.

De verwachtingen van deze contractvorm waren hooggespannen; men hoopte op een vlottere uitvoering tegen lagere kosten en (dus) met minder geschillen. De eerste jaren leken ook veelbelovend, maar de UAV-GC was misschien niet geboren onder het meest gunstige gesternte; de kredietcrisis in 2008 en de naweeën daarvan leidden zoals bekend tot barre tijden voor de aannemerij. Veel aannemers waren al tevreden als ze hun verliezen konden beperken, en inschrijven onder de kostprijs was in die tijd dus ook bepaald niet uitzonderlijk. Bovendien waren aanne-

mers vanwege matig gevulde orderportefeuilles vaak bereid om aanzienlijke risico’s te accepteren.

Dat merkten wij ook toen ons kantoor in 2016 het 90-jarig bestaan vierde. Kroon op de feestelijkheden vormde een bijeenkomst waarbij wij de aanwezige marktpartijen de vraag stelden; ‘hoe beprijs je een werk accuraat op basis van een rudimentair programma van eisen/VO?’. Niet zelden bleek dat de calculatie in dat geval berustte op een ‘educated guess’.

Bij sommige werken zijn blinde vlekken in de beschikbare gegevens natuurlijk geen reden om af te zien van inschrijving; denk aan overzichtelijke utiliteitsbouwwerken, waarbij die risico’s mogelijk te overzien zijn. Maar met name bij grote en complexe infrawerken leidde (en leidt) de verwezenlijking van dergelijke risico’s met regelmaat tot hoog oplopende discussies.

Zeldzame situatie

En mede daardoor is inmiddels sprake van een nogal zeldzame situatie; aannemers laten inmiddels te pas en te onpas weten dat ze geen onbeheersbare risico’s meer willen lopen (de Noordtunnel bij Alblasserdam is een recent voorbeeld), óf beprijzen die zodanig dat het

werk niet meer binnen het beschikbare budget kan worden gerealiseerd (denk aan de Van Brienenoordbrug). Begrijpelijk, maar zeer onwenselijk gelet op de broodnodige infrastructurele renovaties die de komende decennia moeten plaatsvinden.

De vraag is dus; hoe nu verder? Moeten we, zoals de politiek De Derde Weg inmiddels weer heeft afgezworen, terug naar de ‘oude jas’, in dit geval; de traditionele uitvoeringsovereenkomst? Daar zou ik geen principiële bezwaren tegen hebben; de hierboven geschetste risico’s worden in die overeenkomsten in ieder geval deels ondervangen.

Maar in deze oude jas zitten inmiddels misschien toch wel wat motten, want een terugkeer naar traditionele overeenkomsten is, zeker op korte termijn, niet realistisch; veel (ontwerp) kennis is inmiddels bij marktpartijen beland. En integraal contracteren hoeft ook geen probleem te zijn, zolang maar niet van marktpartijen wordt verlangd dat zij grote en onbeheersbare risico’s op voorhand al beprijzen; dat station lijkt inmiddels toch echt ruimschoots gepasseerd.

Is nieuwe Omgevingswet wel ‘een zegen voor de mensheid’?

Juridisch - De ingang van de Omgevingswet heeft de afgelopen jaren veel commotie veroorzaakt. Vooruitblikken op de langetermijngevolgen ervan is ingewikkeld, dan wel onmogelijk. Wél is al het een en ander te zeggen over de concrete verschillen tussen de oude en nieuwe wetgeving.

Een zegen voor de mensheid’ is hoe Hugo de Jonge als minister van Volkshuisvestiging en Ruimtelijke Ordening de Omgevingswet twee jaar geleden bestempelde tijdens een debat in de Tweede Kamer. Ondanks kritiek, van onder andere de Raad van State, Eerste Kamer, juristen en advocaten, heeft hij zijn vertrouwen in dit credo behouden en is de desbetreffende wet op 1 januari 2024 in werking getreden. Of zijn optimisme, dan wel de ontvangen kritiek volledig gerechtvaardigd was, zal de toekomst uitwijzen.

Met de ingang van de Omgevingswet worden 26 losse wetten, ongeveer 60 algemene maatregelen van bestuur en 75 ministeriële regelingen gebundeld. In de speerpunten staan vereenvoudiging en verbetering centraal: door de wet zijn minder (losse) regels nodig en is er meer ruimte voor lokaal maatwerk. Een centraal principe van de wet is namelijk ‘Decentraal, tenzij’, waarmee de wetgever heeft bepaald dat in principe de gemeenten en waterschappen de bevoegdheden uitvoeren (art. 2.3 Omgevingswet), en dus niet het Rijk. De ‘tenzij’ vloeit voort uit de situaties waarin er een provinciaal/nationaal belang is dat niet door de gemeenteraad kan worden behartigd óf er sprake is van uitvoering van een internationaalrechtelijke verplichting bij de bevoegdheid.

Een instrument waar de nadruk op decentralisatie duidelijk in is terug te zien is het omgevingsplan, dat het bestemmingsplan onder de Wet ruimtelijke ordening vervangt. Het is de taak van

de gemeenteraad om een omgevingsplan op te stellen, waarin de regels omtrent de fysieke leefomgeving worden neergelegd. Voorheen was een deel van die regels rijksregelgeving en over verschillende gemeentelijke verordeningen verspreid, maar dat verandert nu dus.

Globaler en flexibeler

Een belangrijke pijler van het omgevingsplan is dat de gemeenten deze plannen nu ‘globaler en flexibeler’ kunnen inrichten. Waar de bestemmingsplannen de begrenzing van het criterium ‘een goede ruimtelijke ordening’ kenden, heeft het omgevingsplan deze niet. Dit zorgt voor een bredere reikwijdte, waardoor de ruimte geboden wordt voor een grotere mogelijkheid aan initiatieven binnen de opgestelde kaders. Een wijze waarop dit zal gebeuren is door het gebruik van ‘open normen’ van een bestuursorgaan. Deze norm kan nader ingevuld worden door middel van een beleidsregel, die dan opgesteld wordt door een bestuursorgaan, en waarin de opengelaten ruimte verder gedefinieerd wordt. De vraag hoeveel met open normen gewerkt zal worden is uiteindelijk afhankelijk van de gemeenteraden, die de regels zullen gaan opstellen. Op het moment dat de Omgevingswet in werking is getreden op 1 januari 2024 heeft iedere gemeente van rechtswege een omgevingsplan gekregen. Deze bestaat uit twee onderdelen: een tijdelijk en een nieuw deel. In het tijdelijke gedeelte zijn de regels uit vervallen instrumentaria (zoals bestemmingsplannen) en vervallen rijksregels over activiteiten (ook wel de

‘bruidsschat’ genoemd) opgenomen. Voor de gemeenten is er met dit overgangsrecht werk aan de winkel. Aan hen de taak om nieuwe regels op het gebied van ruimtelijke ontwikkelingen en beleid op te stellen, die een plekje zullen krijgen in het aanvankelijk lege, nieuwe gedeelte van het omgevingsplan. Hierdoor zal de hoeveelheid vervallen regels uit het tijdelijke gedeelte langzaam leegvloeien, totdat uiteindelijk de overgangsfase zijn einde heeft bereikt en enkel het nieuwe gedeelte zal overblijven. Gemeenten krijgen hier tot eind 2031 de tijd voor.

Maatwerk

Een dergelijke omzetting van regels kan op diverse wegen geschieden: de regel aanpassen naar een bepaalde situatie in de gemeente, de regel versimpelen, de regel schrappen als genoemde activiteiten niet in de gemeente voorkomen, specifieke voorschriften opstellen bij bijzondere situaties of de regel aanpassen aan nieuwe ontwikkelingen. De nadruk op decentralisatie is duidelijk terug te zien in deze wijze van omzetting, waardoor een gemeente omgevingsrechtelijk maatwerk kan leveren. De vraag in hoeverre er daadwerkelijk gebreken zullen gaan opspelen, is aan de rechtspraktijk. Die zal uiteindelijk mogen uitmaken of de Omgevingswet inderdaad een zegen voor de mensheid is; een kwestie waar we hoogstwaarschijnlijk pas over enkele jaren op kunnen reflecteren.

‘Groene lampjes’

Van de Nederlanders van 18 jaar of ouder maakt 76 procent zich zorgen over de gevolgen van klimaatverandering voor toekomstige generaties, las ik in een artikel van het CBS. Geïnteresseerd las ik verder, waarbij een aantal cijfers er voor mij uitsprongen. 44 procent van de volwassenen is van mening dat het klimaatbeleid van de overheid niet ver genoeg gaat. Een kleiner deel, 23 procent, vindt dat het wel ver genoeg gaat. Het merendeel, 55 procent, vindt de aandacht voor klimaatverandering niet overdreven, 22 procent vindt van wel. En maar liefst 73 procent is van mening dat grote bedrijven, de industrie en de luchtvaart te weinig doen om klimaatverandering tegen te gaan. Al lezend kwamen er verschillende gedachten bij mij op. Veel van deze bezorgde mensen werken bij overheden, bedrijven, industrie en luchtvaart. Dit doet me denken aan de workshops en werksessies over duurzaamheid die ik begeleid. Hier komt met regelmaat naar voren dat mensen weliswaar veel acties ondernemen in hun persoonlijke leven, maar dit nog niet voldoende integreren in hun professionele rol. Terwijl je in de rol als professional je zorgen kunt omzetten naar acties. ‘De groene lampjes laten schijnen’ noemen we dit in onze TAUW-training voor duurzaamheidsambassadeurs. Het vergroten van de aandacht voor duurzame keuzes in je werk hoeft niet (maar het mag wel) hoogdravend, groots of complex te zijn. Vaak is het niet ingewikkelder dan een open gesprek voeren en de vraag stellen: “Ik maak me zorgen over klimaatverandering, wat kan ik in mijn werk anders doen om meer klimaatvriendelijke keuzes te maken?” Dit is waar het begint. Door je te focussen op je eigen duurzame handelen in de organisatie en je te richten op concrete kleine stappen, blijft het behapbaar. En al deze kleine stappen samen brengen onze organisaties stappen verder in het duurzaam denken en handelen. Maak het vanzelfsprekender om in dagelijkse overleggen met collega’s, klanten en partners expliciet over duurzaamheid in gesprek te gaan en verken wat jullie samen kunnen doen. Houd elkaar scherp en daag elkaar uit, zo kunnen wij in onze rol als professional onze zorg voor toekomstige generaties omzetten naar acties.

Foto: Shutterstock

SANNE DE GROOT

Sanne de Groot TAUW

Kamiel Klarenbeek, Instituut voor Bouwrecht. (IBR)

Bouwen aan de voet van een icoon

MARIETTE CARSTENS/ANP

Het woongebouw Meranti, op Karlskrona-eiland, is het sluitstuk van de vier sociale nieuwbouwprojecten van Lieven de Key in de Amsterdamse Houthaven. Parallel aan het Libaueiland en aan de voet van de Pontsteiger bouwt Hillen & Roosen in op-

dracht van Lieven de Key hier tachtig betaalbare woningen voor twee- en driepersoons huishoudens. De woningen zijn gasloos en aangesloten op stadsverwarming en koeling. Het ontwerp is geïnspireerd op de bouwstijl van sociale woningen van weleer: de Amsterdamse School. Eind 2025 is de oplevering gepland.

Grote

geopolymeerproef in vispassage IJmuiden

‘Iedereen wil bewijzen zien dat het zich gedraagt als beton’

Duurzaamheid - De dekplaten boven een nieuwe vispassage bij IJmuiden worden gemaakt van geopolymeer. De gegevens die vijf jaar lang worden verzameld, moeten de opmaat vormen voor een beoordelingsrichtlijn en hopelijk de officiële erkenning als betonsoort.

De weg is nog lang, weet betonexpert Felix Leenders. De bijna 80 kuub beton die Van Hattum en Blankevoort deze weken verwerkt boven een vispassage mag je strikt genomen geen beton noemen. Want er zit geen cement in. De 30 procent portlandklinker die hoogovencement meestal nog bevat, hebben ze vervangen door een alkalische activator. Maar verder zijn de hoofdingrediënten hetzelfde: grind, zand en hulpstoffen.

De mortel gedraagt zich ook als iedere andere mortel. “Na het ontkisten zal de beton eerst blauw kleuren”, voorspelt de constructeur en betonexpert. “Door contact met zuurstof trekt dat weer weg

en na een maand ziet geen mens het verschil nog.”

Maar toch. Zo werkt het niet in de betonwereld, weet Leenders. Opdrachtgevers, vergunningverleners, aannemers, verzekeraars... iedereen wil bewijzen zien dat het materiaal zich ook gedraagt als beton. Niet alleen nu, maar ook over twintig, vijftig, liefst honderd jaar. Zeker in constructief gewapende toepassingen. Die 50 procent CO2-reductie die ze realiseren ten opzichte van het duurzaamste gangbare mengsel (CEM III/B), mag niet ten koste gaan van de prestaties.

Gevalideerd

Het mengsel dat de VolkerWessels-dochter stort, is gevalideerd door het Betoninnovatieloket. Dat is een initiatief

waarin alle relevante partijen samen de verduurzaming van de betonsector aanjagen. Binnen het samenwerkingsverband zijn ze bereid de risico’s te delen en iedere keer een stapje verder te gaan.

VHB paste hetzelfde mengsel eerder toe bij de bouw van de Galgenveldbrug in Amsterdam-Noord en bij de fundering van een slibbuffertank. Proefstukken werden daarbij aan intensieve tests onderworpen en de resultaten werden

‘‘Er komt ooit een tijd dat we het ook officieel beton mogen noemen’’

beoordeeld door een deskundigenpanel van het kennisplatform CROW.

Nieuw aan de toepassing in IJmuiden is dat het daar aan een flinke zoutbelasting blootstaat. Door de vispassage stroomt brak water en de nevel die wind van zee over het kunstwerk blaast, heeft ook een hoog zout- en sulfaatgehalte. Dat gaat niet goed samen met beton, weet elke betontechnoloog.

De geopolymeren die in IJmuiden worden gebruikt, zijn afkomstig van Sqape. De joint venture van Cementbouw en Mineralz pioniert al langer met geopolymeren in Nederland. Als de eerste mixer voorrijdt, meldt ook productmanager Jordi van Herel van Sqape zich op de bouwplaats naast de Zeesluis. Hij legt uit dat het laatste restje portlandklinker (zo’n 30 procent) is vervangen door een activator uit industriële reststromen. Voor de productie daarvan zijn geen fossiele brandstoffen nodig; elektriciteit volstaat, wat de CO2-uitstoot beperkt.

Goed spoelen

Jansen Beton verwerkte de cementvervanger in een mortel. Bedrijfsleider Bert Busgen is toen persoonlijk met de mixer meegereden, want hij staat er

graag zelf met de neus bovenop als er innovatieve technieken in de praktijk worden gebracht. “Het mengen luistert nauw”, vertelt hij. “De hele installatie moet goed schoon zijn en gespoeld worden. Zeker wanneer er, zoals die ochtend, eerst al een paar vrachten cementbeton de centrale hebben verlaten.”

Busgen vindt het belangrijk om dit soort pilots uit te voeren. Daarom doet hij graag actief mee. Maar belangrijker misschien wel: hij vindt het vooral leuk. Enthousiast beent hij heen en weer tussen de mixer waar de kubel wordt gevuld en de stortploeg die met trilnaald, rij en ander gereedschap klaar staat om de mortel netjes in de kisten te krijgen.

“In 2019 leverden we voor het eerst geopolymeerbeton”, herinnert hij zich. “Inmiddels hebben we elke twee maanden een stort. De ene keer gaat het om meer kuubs dan de andere keer, maar de belangstelling groeit duidelijk.”

De twee pijlers van de Zoutdam worden in mei met een hefschip geplaatst op de bodem van het Binnenspuikanaal naast de nieuwe zeesluis. Foto: Eran Oppenheimer.

Het eerste geopolymeerbeton wordt gestort voor de vispassage naast de Zoutdam bij IJmuiden. Foto: Eran Oppenheimer

Ook TNO heeft een onderzoeker afgevaardigd ter gelegenheid van de eerste stort van de eerste dekplaten. Behalve de dekplaten worden vandaag ook bal-

En die Zoutdam dan?

ken gestort voor drukproeven en blokken met ankers voor trekproeven. De referentieblokken en balken uit cementbeton zijn al eerder gestort en staan el-

De Zoutdam of officieel de Selectieve Onttrekking, moet verzilting van het Noordzeekanaal tegengaan als gevolg van de ingebruikname van de nieuwe Zeesluis IJmuiden. Elke keer dat die geschut wordt, spoelt er namelijk een enorme golf zoutwater het kanaal op. De dam die Van Hattum en Blankevoort nu bouwt in het het Binnenspuikanaal houdt alleen het zoete water aan de oppervlakte tegen. De zware zouttong tegen de bodem kan er onderdoor en door een groot gemaal weer teruggepompt worden naar zee. Begin april worden de twee hoge betonnen pijlers van de Zoutdam door een groot hijsschip van de kant gepakt en op de bodem van het Binnenspuikanaal geplaatst. De pijlers en ook de panelen die daar tussen komen zijn geproduceerd met traditioneel beton. Het gaat om een in alle opzichten zwaar belaste constructie die het, net als de zeesluis zelf, honderd jaar moet uithouden. Geen experimenten dus met bijzondere mortels. Met de afdekplaten van de vispassage durven Rijkswaterstaat en de aannemers dat wel aan. De gevolgen zijn te overzien als het onverhoopt toch mis mocht gaan. Nieuwe dekplaten zijn dan snel geproduceerd en op hun plek gelegd.

ders op de kade. Na 28 dagen, een half jaar, een jaar, twee jaar en na vijf jaar worden ze allemaal aan de tests onderworpen. Als TNO daarbij geen gekke dingen tegenkomt, vindt iedereen het waarschijnlijk wel mooi. Problemen met betonconstructies openbaren zich volgens Leenders immers meestal vooral al in het eerste jaar van gebruik. Worden er wel afwijkingen gesignaleerd, dan kan de intensieve monitoring die is opgetuigd worden uitgebreid met nog eens vijf jaar.

Europese regelgeving

Leenders van Van Hattum en Blankevoort hoopt dat er over vijf jaar allang een CUR-rapportage is verschenen. Dat is een traject dat één tot drie jaar vergt en dat iedereen meer vertrouwen geeft in de toepassing van nieuwe innovatieve technieken. Een paar jaar verder kan dat leiden tot een beoordelingsrichtlijn

of BRL. Dat zet de deuren nog weer verder open voor de toepassing van het CO2-arme mengsel.

Goedkeuring

Het uiteindelijke doel is Europese regelgeving. Maar Leenders beseft dat hij niet te hard van stapel moet lopen. Iedereen en alles moet mee kunnen. Van opdrachtgever en vergunningverlener tot aannemer en toeleverancier. Trots laat hij het certificaat van de validatie zien. “Het is echt op een heel groot aantal parameters goedgekeurd. Er komt ooit een tijd dat we het ook officieel beton mogen noemen. Want dat is het natuurlijk gewoon.”

• (Eind)gebruikersdebat

Bouwberichten

Vastgoedontwikkelaar

geeft gehoor

aan vraag naar starterswoningen in Haarlem

Betaalbaar wonen in een kantoorverzamelgebouw

Kantoorverzamelgebouw Blauwe Wetering in de Slachthuisbuurt in Haarlem ondergaat een flinke metamorfose: het wordt een wooncomplex dat bestaat uit twee woontorens, inclusief collectieve ruimtes. In totaal komen er 429 klimaatneutrale appartementen.

Met dit project in Haarlem-Oost geeft Cobraspen Groep, een vastgoed- en conceptontwikkelaar die vooral in de regio’s Amsterdam en Haarlem actief is, gehoor aan de groeiende vraag naar duurzame starterswoningen in Haarlem.

‘In de huidige woningmarkt is het voor starters nagenoeg onmogelijk om een fijne, enigszins betaalbare woning te vinden’, aldus de ontwikkelaar. ‘Naast de huizenprijzen zijn ook de kosten voor elektra en gas

een woontoren met 13 verdiepingen en een

exponentieel gestegen. Cobraspen Groep wil met dit nul-op-de-meter project starters in Haarlem weer mogelijkheden bieden.’

Met de herontwikkeling van het kantorencomplex tot woongebouw wordt aangesloten bij actuele economische ontwikkelingen in Haarlem, aldus Common Affairs, verantwoordelijk voor het ontwerp van Blauwe Wetering. ‘De stad ontwikkelt zich als aantrekkelijke woonstad voor de regio en heeft daarin ook de ambitie om in woningaantallen fors te groeien. Kantoren als deze, gelegen midden in een woongebied, hebben in hun huidige functie beduidend minder toekomstwaarde.’

Het is nog niet bekend wie de aannemer is en wanneer wordt gestart met de bouwwerkzaamheden.

Duurzaam

Een deel van het bestaande complex gaat tegen de vlakte, daar komt nieuwbouw voor terug. Het plan bestaat uit een parkeergarage met plek voor ongeveer 300 auto’s, commerciële voorzieningen, een woontoren met 13 verdiepingen en een deel met zes bouwlagen. Er zijn plannen voor een café met kantoorwerkplekken, een wasserette, gezamenlijke ontmoetingsruimtes en een plek om te sporten. Ook komt er een groen, centraal plein met terrassen langs het water.

Het complex wordt voorzien van verschillende duurzame installaties en zonnepanelen. Voor de warmte-

opwekking en de bereiding van warm tapwater wordt gebruik gemaakt van bodemlussen die worden aangesloten op de individuele warmtepompen in de appartementen. De afgifte van warmte gaat via vloerverwarming. In de zomerperiode worden de woningen gekoeld met koude vanuit de bodemlussen. Voor de ventilatie van de appartementen wordt per woning een ventilatiesysteem aangebracht. Deze bestaat onder meer uit een HR-warmteterugwinning unit. Op de verschillende daken van het gebouw komen ruim 1150 zonnepanelen.

Bouwberichten.nl

Plaats: Haarlem

Opdrachtgever: Cobraspen Groep

Ramingsgroep: 70 miljoen euro

Nummer: 306927

Wil je meer informatie over dit en andere projecten zien, inclusief alle contactpersonen en marktpartijen? Probeer Bouwberichten dan 14 dagen gratis. Zonder verplichting. Heb je een inhoudelijke vraag of opmerking, neem dan contact op met het redactieteam van Cobouw Bouwberichten: content@vmnmedia.nl.

DOOR JEROEN KREULE

Het plan bestaat uit een parkeergarage met plek voor ongeveer 300 auto’s, commerciële voorzieningen,

deel met zes bouwlagen. Beeld: Common Affairs

Bouwberichten

Regio-indeling

West Noord-Holland, Zuid-Holland

Zuid

Zeeland, Noord-Brabant, Limburg

Noord

Friesland, Groningen, Drenthe

Oost

Utrecht, Overijssel, Gelderland, Flevoland

West

ONTWERP

‘S-GRAVENHAGE

f 9

Renoveren gebouw A (monumentaal) Het Plein-Kalvermarktcomplex (PKC) t.b.v. Ministerie van Defensie aan de Kalvermarkt.

Geplande Start 01-2024

Opdrachtgever: Rijksvastgoedbedrijf Hoofdvestiging, Regio Zuid-West, Korte Voorhout 7, 2511 CW ‘s-Gravenhage, 088-1158000

Architect: Van Hoogevest Architecten BV, Westsingel 9, 3811 BA Amersfoort, 033-4631705

NOORDWIJK

c 9

Bouwen, na sloop kantoorgebouw, 4 appartementencomplexen met 166 huurappartementen (30% sociaal / 20% middelduur / 50% vrije sector) / aanleggen 32 parkeerplaatsen bij de appartementen / 297 parkeerplaatsen (tegenover de nieuwbouw) op de Zilveren Kruis-locatie aan de Van de Mortelstraat. Aannemersselectie gaande. Op 14 maart 2024 wordt het plan ter vaststelling voorgelegd aan de gemeenteraad. Omgevingsvergunning moet nog aangevraagd worden.

Geplande Start 02-2025

Projectontwikkelaar: Achmea Real Estate, MediArena 5-8, 1114 BC Amsterdam-Duivendrecht, 020-6065600

Architect: Groosman architecten, Schouwburgplein 34, 3012 CL Rotterdam, 010-2014000

AMSTERDAM

c 9

Bouwen 243 huurappartementen / bedrijfsruimten / (thuiswerk)kantoren / buurtkamer / gym / restaurants / sociale voorzieningen / fiets- en autoparking aan de Transformatorweg. Plan: ‘De Kwartiermaker’.

Geplande Start 03-2025

Projectontwikkelaar: Aurelio Real Estate and Finance B.V., Bloemstraat 8, 1016 LB Amsterdam, 020-7602123

Architect: Architekten Cie, Klaprozenweg 75A, 1033 NN Amsterdam, 020-5309300

HOORN

c 8

Bouwen 2 appartementen blokken: 1 met 30 koopappartementen en 1 met 27 koopappartementen aan het Pelmolenpad. Project ‘Pelmolenpad’, onderdeel van project ‘Poort van Hoorn’, fase 1. Is onderdeel van ID:

Gebouwtypen en soorten werk

a Gezondheidszorg

b Grond-, Weg-, en Waterbouw en energie

c Wonen

d Onderwijs

e Cultuur en religie

f Bedrijven en logistiek

g Horeca, sport en recreatie

h Winkels en parkeren

523720.

Geplande Start 02-2025

Architect: Groosman architecten, Schouwburgplein 34, 3012 CL Rotterdam, 010-2014000

Projectontwikkelaar: BPD regio NoordWest, IJsbaanpad 1, 1076 CV Amsterdam, 020-3049999

RIJSWIJK d 8

Bouwen ‘Kindcentrum Steenvoorde’ met basisschool / kinderopvang / sportzaal, na sloop huidige school, aan de Dr. Poelslaan. Europese aanbesteding t.b.v. Perceel 1 bouwkundige uitvoering. Perceel 2 elektrotechnische uitvoering. Perceel 3 werktuigbouwkundige uitvoering is nog gaande, inschrijvingen gesloten..

Geplande Start 06-2024

Opdrachtgever: Stichting Librijn Openbaar Onderwijs, Papsouwselaan 119, 2624 AK Delft, 015-2512280

Opdrachtgever: Kinderopvang Morgen, Martin Campslaan 3, 2286 SB Rijswijk, 070 792 0100

Opdrachtgever: Gemeente Rijswijk, Bogaardplein 15, 2284 DP Rijswijk, 14-070

Architect: Vakwerk Architecten, Prof. Snijdersstraat 2, 2628 RA Delft, 06-51543360

DEN HELDER d 7

Bouwen / verbouwen, na gedeeltelijke sloop basisschool, ‘IKC De Lichtlijn’ met basisschool / kinderdagverblijf aan de Lekstraat. Duurzaam project vanwege ENG (Energie Neutraal Gebouw).

Geplande Start 09-2024

Opdrachtgever: De Lichtlijn, Lekstraat 1, 1784 VJ Den Helder, 0223-613902

Architect: Sineth, Stationsplein-NO 262, 1117 CJ SCHIPHOL, 020-3484185

PURMEREND d 7

Bouwen, na sloop, schoolgebouw / binnensportaccommodatie met 15 leslokalen voor max 203 leerlingen / 2 speellokalen / gymzaal t.b.v. SBO Het Plankier en SO Alexander Roozendaalschool aan de Mercuriusweg. Vml. aanbesteding t.b.v. integraal ontwerpteam. Procedure: niet openbaar. Start sloop Q1/2025.

Geplande Start 05-2025

Opdrachtgever: Gemeente Purmerend, Purmersteenweg 42, 1441 DM Purmerend, 0299-452452

Architect: BDG Architecten Ingenieurs, Abram Dudok van Heelstraat 3, 1096 BE Amsterdam, 020-2379200

Ramingsgroepen

1 10.000 - 20.000

2 20.000 - 50.000

3 50.000 - 125.000

4 125.000 - 500.000

5 500.000 - 1.000.000

6 1.000.000 - 2.000.000

7 2.000.000 - 5.000.000

8 5.000.000 - 10.00.000

9 10.000.000 - 50.000.000

0 50.000.000 en hoger

- Onbekend

SCHIEDAM

c 9

Bouwen woontoren met 79 koopappartementen / horeca (240m2) / kantoorruimte (2000m2) tussen Overschiesestraat / Overschiesedwarsstraat / Singel. Project ‘S’MAAK’. De kantoorruimte zal in gebruik worden genomen door Woonplus. Blauwhoed heeft plannen en de grond verkocht aan U Vastgoed.

Geplande Start 08-2024

Projectontwikkelaar: U Vastgoed B.V., Oostmaaslaan 950, 3063 DM Rotterdam, 010-2250515

Architect: MLA+ BV, Vijverhofstraat 47, 3032 SB Rotterdam, 010-4439060

Architect: Stats Architecten, Gerrit Verboonstraat 15, 3111 AA Schiedam, 010-4047225

HEEMSKERK

c 0

Bouwen 250 tot 300 woningen (exacte verdeling soort / huur / koop n.n.b.) / commerciële en maatschappelijke voorzieningen aan de Denderstraat / Vuursteen e.o. Plan: ‘Onze Hoeve’.

Geplande Start 07-2025

Projectontwikkelaar: AM Noordwest, Ptolemaeuslaan 80, 3528 BP UTRECHT, 030-6097222

Architect: MORE Architecture, Lauriergracht 116, 1016 RR Amsterdam, 020-7731462

AMSTERDAM

GEGUND

OEGSTGEEST c 9

Bouwen 104 appartementen (34 sociale huur / 70 koop) op de plek van het vml. partycentrum La France aan de Rhijngeesterstraatweg. Plan: ‘Patio’. Architect bekend bij ontwikkelaar. Aannemer stelt geen prijs op acquisitie.

Geplande Start 09-2025

Projectontwikkelaar: FSD Development BV, Frederik Hendrikplein 33, 2582 AX ‘s-Gravenhage, 06-22452694

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Niersman BV, Veurseweg 79, 2251 AA VOORSCHOTEN, 071-5601350

HENDRIK-IDO-AMBACHT c 9

Bouwen 172 koopwoningen (w.o. vrijstaande woningen / twee-onder-een-kapwoningen / waterwoningen / herenhuizen / appartementen) / 2 horeca inrichtingen / hulpdienstengebouw in het plan ‘Noordoevers’, fase 1, het gebied tussen de Veersedijk en de

Snel relevante bouwberichten vinden?

Activeer uw gratis proef op bouwberichten.nl

Rietbaan. Gefaseerde uitvoering. Het gehele plan Noordoevers ligt aan rivier De Noord, deels in Hendrik-Ido-Ambacht en deels in Zwijndrecht. Er komen ongeveer 1.000 woningen in totaal. Project ligt stil vanwege bezwaren.

Geplande Start 03-2025

Projectontwikkelaar: ABB Ontwikkeling B.V, Molendijk 160, 3361 ER SLIEDRECHT, 0184-495495

Architect: Zeinstra Veerbeek Architecten, ILSY-plantsoen 5, 2497 GA ‘s-Gravenhage, 070-3478594

Architect: Groosman architecten, Schouwburgplein 34, 3012 CL Rotterdam, 010-2014000

Hoofdaannemer: ABB Bouwgroep B.V, Molendijk 160, 3361 ER Sliedrecht, 0184-495495

MAASSLUIS

c 8

Bouwen 41 koopappartementen in het 4e panoramagebouw ‘De Watertoren / parkeergarage met 41 parkeerplekken / berging aan de Watertoren. Project ‘De Kade’, deelplan De Watertoren. Geplande Start 10-2024

Hoofdaannemer: Aannemersbedrijf

Gebr. Blokland BV, Moerbei 5, 3371 NZ Hardinxveld-Giessendam, 0184-620888

Architect: Brein architecten, Oude Zijlvest 43, 2011 VR Haarlem, Projectontwikkelaar: De Kade Maassluis, Adriaan van Heelstraat 6, 3143 CA Maassluis,

ROELOFARENDSVEEN

f 6

Bouwen bedrijfspand t.b.v. Potplantkwekerij Turk met bedrijfsruimte / opslag / kantoor / kantine aan de Geestweg.

Geplande Start 03-2024

Opdrachtgever: Potplantenkwekerij Turk VOF, Geestweg 47, 2371 AE ROELOFARENDSVEEN, 071-3313352

Architect: Handels- en Constructiebedrijf H. Hardeman B.V., Generatorstraat 21, 3903 LH Veenendaal, 0318-521700

Hoofdaannemer: Handels- en Constructiebedrijf H. Hardeman B.V., Generatorstraat 21, 3903 LH Veenendaal, 0318-521700

WORMERVEER

f 5

Bouwen opslaghal / magazijn t.b.v. Dutch Filtration aan de Handelsweg.

Geplande Start 03-2024

Projectontwikkelaar: D.E.L. Real Estate, Vrijheidsweg 61, 1521 NH Wormerveer, Architect: Studio van der Steen, Nijverheidsstraat 37, 1135 KZ Edam, 06-28176893

Hoofdaannemer: Handels- en Constructiebedrijf H. Hardeman B.V., Generatorstraat 21, 3903 LH Veenendaal, 0318-521700

ROTTERDAM

c 0

Bouwen 421 huurappartementen (waarvan 157 betaalbare middenhuur) verdeeld over 2 woontorens (resp. 125 en 70 m hoog) / 12.500 m2 kantoren (4 laags) / winkels / horeca, na sloop kantoorcomplex, op de hoek van het Kruisplein / Stationsplein. Project ‘The Modernist’ (Weenapoint Fase 3). De kantoren- en retail worden ontwikkeld onder BREEAM Excellent. Er is vooralsnog besloten het aantal woningen te verhogen (voorheen 369 woningen) met een kleinere volume per woning. Verzoek geen contact op te nemen met architect n.a.v. deze publicatie. Sloop start medio 2024.

Geplande Start 10-2024

Projectontwikkelaar: Maarsen Groep Beheer B.V., Buitenveldertselaan 106, 1081 AB Amsterdam, 020 5407400

Architect: MVRDV B.V., Achterklooster 7, 3011 RA Rotterdam, 010-4772860

Hoofdaannemer: Stebru, Ringvaartlaan 4, 2914 VJ Nieuwerkerk aan den IJssel, 0180-333170

HAARLEM

c 0

Bouwen, na sloop huidige bebouwing, 6 gebouwen met ca. 700 woningen (200 betaalbare koopwoningen / 500 vrije sector huurappartementen) / maatschappelijke voorzieningen / mobility hub / horeca / 2-3 parkeergarages (onder- bovengronds n.n.b.) / gastenhuis met plek voor 42 bewoners met dementie die niet meer zelfstandig kunnen wonen / ZOED (zorg onder een dak) op het vml. Belcanto terrein tussen de Kennedylaan / Amerikaweg / Europaweg in het stadsdeel Schalkwijk. Plan ‘ROOTZ’. Duurzaam project vanwege gebruik van circulaire materialen. De entree van het vml. belastingkantoor wordt behouden en krijgt een horecafunctie. Groosman gaat ca. 600 woningen en 1 parkeergarage ontwerpen. Het project wordt gefaseerd ontwikkeld.

Geplande Start 12-2024

Projectontwikkelaar: Boelens de Gruyter, Toetsenbordweg 55, 1033 MZ Amsterdam, 020-6306530

Projectontwikkelaar: Dura Vermeer Bouw Midden West B.V., Spaarneweg 31, 2142 EN Cruquius, 023-7529700

Hoofdaannemer: Dura Vermeer Bouw Midden West B.V., Spaarneweg 31, 2142 EN Cruquius, 023-7529700

Architect: Rijnboutt, Moermanskkade 317, 1013 BC Amsterdam, 020-5304810

Architect: Groosman architecten, Schouwburgplein 34, 3012 CL Rotterdam, 010-2014000

Architect: HOH Architecten, Doctor Jan van Breemenstraat 1, 1056 AB Amsterdam, 020-7719455

Projectontwikkelaar: Amvest B.V., Zeeburgerkade 1184, 1019 VK Amsterdam, 020-4301212

ZOETERMEER

c 7

Bouwen, na sloop winkel, 7 herenhuizen / 4 halfvrijstaande villa’s / 2 watervilla’s / 1 vrijstaande woning (allen koop) aan de Delftsewallen. Plan ‘Fittershhof’. De verkoop is 9 maart 2024 gestart.

Geplande Start 09-2024

Projectontwikkelaar: WDevelop BV, Saturnusstraat 60, 2516 AH ‘s-Gravenhage, 070-3014747

Architect: Architectenburo Van Vliet, Delftsekade 31, 2266 AJ Leidschendam, 070-3271600

Hoofdaannemer: Niersman Bouw Haaglanden B.V., Schietlood 16, 2495 AN ‘s-Gravenhage, 070-3013080

Architect: Lindeloof Tuin- en Landschapsarchitecten B.V., Marlotlaan 1, 2614 GV Delft, 015-2133444

‘S-GRAVENHAGE h 9

Bouwen openbaar parkeergebouw met circa 600 parkeerplaatsen / 10 city lofts / mobility hub in de plint / aanleggen klimaat adaptief dakpark aan de Zonweg bij de Fokkerhaven in de Haagse Binckhorst, Trekvlietzone kavel 1B. Project ‘BinckPARK’. Nieman Raadgevende Ingenieurs zijn adviseur brandveiligheid. Startdatum is n.n.b. Geplande Start 12-2024

Hoofdaannemer: Continental Car Parks B.V., Hietweideweg 10, 7391 XX Twello, 0571-277340

Architect: Flux landscape architecture, Ravenoord 235, 3523 DB Utrecht, 030-3031094

Architect: Groosman architecten, Schouwburgplein 34, 3012 CL Rotterdam, 010-2014000

Projectontwikkelaar: VORM Ontwikkeling B.V., Schiehaven 13, 3024 EC Rotterdam, 010-6421300

Opdrachtgever: Gemeente Den Haag, Spui 70, 2511 BT ‘s-Gravenhage, 14-070 Hoofdaannemer: Binder Groenprojecten, Hofhoek 3, 3176 PD POORTUGAAL, 010-5016111

Architect: Monice Janson typografisch ontwerp, Stadhuisplein 9, 3012 AR Rotterdam, 06-10738204

LEIDSCHENDAM

c 7

Bouwen 19 schuurwoningen (koop) bij de Veursestraatweg. In het plan ‘Landgoed Voorlei’, deelgebied ‘De Boomgaard’. Dit project is onderdeel van hoofdproject ID 528183. De woningen zijn in verkoop. Schakenbosch B.V. is een samenwerking tussen Borghese Real Estate en Kondor Wessels Projecten B.V. De startdatum is niet definitief.

Geplande Start 06-2024

Projectontwikkelaar: Borghese Real Estate, Arkerpoort 2, 3861 PS Nijkerk, 033-2464010

Projectontwikkelaar: Kondor Wessels

Projecten B.V., Straatweg 2a, 3604 BB Maarssen, 088-1861500

Architect: EVE Architecten BV, Ernst Machstraat 2, 7442 DL Nijverdal, 0548-656950

Hoofdaannemer: HMU & Olsthoorn Bouw & Ontwikkeling B.V., Leewerf 60, 2678 KD De Lier, 0174-624796

Hoofdaannemer: Thuis in Bouwen, Energieweg 17, 4231 DJ Meerkerk, 0183-351334

RIJSWIJK

c 8

Bouwen 34 sociale huurappartementen aan de Godfried Bomansstraat. Project ligt stil vanwege bezwaren. Startdatum is niet bekend.

Geplande Start 09-2024

Architect: FORMHET,

‘s-Gravenzandseweg 2, 2291 PE Wateringen, 0174-752288

Hoofdaannemer: Bouwmaatschappij Weboma BV, Stoelmatter 16, 2292 JL Wateringen, 0174-225600

KWINTSHEUL c 9

Bouwen 190 koop- en huurwoningen en appartementen voor starters / gezinnen / senioren aan de Driesprong. Plan ‘Heulpark’. Project wordt in 3 fases uitgevoerd. Fase 1 bestaat uit: bestaat uit 39 koopwoningen (semi-bungalows / rijwoningen / tweekappers) / 37 sociale huurwoningen). P. van der Niet Katwijk B.V. doet de installaties voor de 39 woningen. De installateurs voor de appartementen zijn n.n.b. Geplande Start 06-2024

Projectontwikkelaar: Van Mierlo Bouw & Ontwikkeling, Aartsdijkweg 1, 2676 LE Maasdijk, 0174-522300

Projectontwikkelaar: Weboma ontwikkeling, Stoelmatter 16, 2292 JL WATERINGEN, 0174-225600

Architect: Wubben Chan architecten, Tiendweg 2, 2671 SB Naaldwijk, 0174-420355

Hoofdaannemer: Van Mierlo Bouw & Ontwikkeling, Aartsdijkweg 1, 2676 LE Maasdijk, 0174-522300

Hoofdaannemer: Bouwmaatschappij Weboma BV, Stoelmatter 16, 2292 JL Wateringen, 0174-225600

PIJNACKER

c 9

Bouwen 78 koopwoningen / 15 huurappartementen omgeving Tuindersweg in het plan ‘Tuindershof’. Fase 3A1: 35 woningen. De bouw van deze woningen zal eind Q2 / begin Q3 2024 starten. Fase 3A2: 43 woningen / 15 appartementen. Deze woningen zijn in verkoop.

Geplande Start 06-2024

Projectontwikkelaar: BPD, Regio Zuid-West, Poortweg 2, 2612 PA Delft, 015-2680808

Projectontwikkelaar: Waaijer Projectrealisatie BV, Sionsstraat 9, 2271 CX Voorburg, 070-3001000

Projectontwikkelaar: Kavel Vastgoed BV, Lange Kleiweg 50, 2288 GK Rijswijk, 070-3077411

Architect: Architectenbureau van Manen BV, Atjehweg 9, 2202 AM Noordwijk, 071-3617200

Hoofdaannemer: Van Mierlo Bouw & Ontwikkeling, Aartsdijkweg 1, 2676 LE Maasdijk, 0174-522300

Architect: Buro Sant & Co,

Bouwberichten

Binckhorstlaan 36, 2516 BE ‘s-Gravenhage, 070-3463786

RIDDERKERK

c 9

Bouwen 4 woonblokken met 102 sociale huurappartementen aan de Rembrandtweg. Project ‘Rembrandtweg, fase 2’. Modulaire houtbouw. Er wordt bovenop de bestaande kelderbakken van de voormalige blokken gebouwd. Bestemmingsplanfase. Geplande Start 02-2025

Hoofdaannemer: BIK Bouw B.V., Oosteinde 11r, 2991 LG Barendrecht, 0180-726946

Architect: HA-HA Design & Development, Noordsingel 168, 3032 BK Rotterdam,

RIJSWIJK

c 9

Bouwen 109 koopappartementen aan de Grote Vuurvlinderstraat in Parkrijk. Plan ‘De Machinist’. Het project bestaat uit 5 woonblokken genaamd: Vertrekhal / Wagon / Seinhuis / Remise / Station. Blok 1 – De Vertrekhal, 21 koopappartementen (volledig verkocht) / Blok 2 – De Wagon, 21 koopappartementen (volledig verkocht) / Blokken 3 t/m 5 zijn in de presale. Subsidie verkregen middels Startbouwimpuls. Omgevingsvergunning is afgegeven.

Geplande Start 06-2024

Projectontwikkelaar: Stevast Ontwikkeling, Cornusbaan 55, 2908 KB Capelle aan den IJssel, 010-4523802

Architect: Klunder Architecten, K.P. van der Mandelelaan 100, 3062 MB ROTTERDAM, 010-2425310

Hoofdaannemer: Dura Vermeer Bouw

Zuid West B.V, Rotterdam Airportplein 21, 3045 AP Rotterdam, 010-2808700

BARENDRECHT

c 9

Bouwen 23 tussenwoningen / 5 rijwoningen / 12 hoekwoningen / 14 twee-onder-een-kapwoningen / 6 levensloopbestendige woningen / 10 penthouses / 12 tweekamerappartementen / 43 driekamerappartementen (allen koop) aan de Middelweg e.o. Verkoop fase 3 is 4 maart 2024 gestart. Project ‘Rosa’. Het wordt gefaseerd gebouwd. Fase 1: 39 woningen / Fase 2: 21 woningen. Fase 3: 65 appartementen.

Geplande Start 07-2024

Projectontwikkelaar: Gebr. Blokland

Ontwikkeling B.V., Moerbei 5, 3371 NZ

Hardinxveld-Giessendam, 0184-620888

Hoofdaannemer: Aannemersbedrijf

Gebr. Blokland BV, Moerbei 5, 3371 NZ

Bouwberichten

Hardinxveld-Giessendam, 0184-620888

Architect: Quadrant Architecten VOF, Markt 24, 4761 CE Zevenbergen, 0168-328255

ROTTERDAM

c 9

Bouwen 61 koopwoningen waaronder vrijstaande woningen / twee-onder-een-kapwoningen / tussen -en hoekwoningen aan de Ogierssingel / Molenvliet e.o. Project: ‘Tuinbuurt Vrijlandt fase 4’. De woningen gaan 14 april 2022 in de verkoop.

Geplande Start 09-2022

Projectontwikkelaar: Ballast Nedam

Bouw & Ontwikkeling (hoofdkantoor), Ringwade 71, 3439 LM Nieuwegein, 030-2853333

Architect: Palazzo B.V, Ratio 16, 6921 RW Duiven, 026-3193200

Hoofdaannemer: Ballast Nedam West, Fascinatio Boulevard 582, 2909 VA Capelle aan den IJssel, 010-2350000

UITVOERING

ALKMAAR f 7

Verbouwen kantoor Victory Building aan de Arcadialaan. Het project wordt in fases verbouwd. De opdrachtgever heeft partijen geselecteerd voor de verbouwing. Deze zijn bekend bij de opdrachtgever. Oplevering is nog niet bekend.

Geplande Start 11-2017

Opdrachtgever: Driessen Vastgoed B.V., Rijksweg 162 b, 1906 BM LIMMEN, 072-5052544

CAPELLE AAN DEN IJSSEL

a 9

Bouwen ouderenpsychiatrie aan de Watermolen.

Geplande Start 02-2024

Opdrachtgever: Parnassia, Monsterseweg 93, 2553 RJ ‘s-Gravenhage, 088-3575757

Architect: Greiner Van Goor Huijten Architecten BV (GGH), Pedro de Medinalaan 3/b, 1086 XK AMSTERDAM, 020-6761144

Hoofdaannemer: Aannemingsbedrijf Middelwateringbouw BV, Chris Lebeauhof 16, 3059 LN Rotterdam, 010-2004400

E-Installateur: Elektroservice Holland BV, Nijverheidsstraat 31, 3371 XE Hardinxveld-Giessendam, 0184-610511

W-Installateur: Klimaatservice Holland BV, Nijverheidsstraat 31, 3371 XE Hardinxveld-Giessendam, 0184-613911

HELLEVOETSLUIS

f 7

Bouwen bedrijfspand met 640m2 kantoorruimte / 2.388m32 bedrijfsruimte (kan opgesplitst worden in 2 units) aan de Voltaweg op het bedrijventerrein Kickersbloem.

Geplande Start 01-2024

Projectontwikkelaar: Progam B.V.,

Augustapolder 64, 2992 SR Barendrecht, 078-6818022

Architect: VAN ERK ontwerpbureau, Saksen Weimarplein 6, 4818 LD Breda, 06-24370483

Hoofdaannemer: Van der Wel Bouw B.V., Arnhemseweg 12, 2994 LA Barendrecht, 078-6741456

ZAANDAM

c 9

Bouwen 531 woningen waarvan 78 grondgebonden koopwoningen / 145 koopappartementen / 308 huurappartementen (137 sociale huur) / horecaruimten / parkeergarage / buurtgebonden voorzieningen aan de Corry Tendeloostraat. Project ‘Oostzijderpark’ fase 1. Heddes is verantwoordelijk voor de bouw van blok A: een woontoren met 171 huurappartementen / horeca / parkeergarage / blok D: appartementen complex met 24 koopappartementen / blok F: Blok F 73 sociale huurappartementen. Blok A en blok D1 zijn inmiddels opgeleverd. Het hoogste punt van Blok F is 6 maart 2024 bereikt.

Geplande Start 01-2021

Projectontwikkelaar: Ontwikkeladviseur B.V, Nauernasche Vaartdijk 28, 1551 BA WESTZAAN, 085-2735437

Projectontwikkelaar: Timpaan Hoofddorp B.V, Polarisavenue 132, 2132 JX Hoofddorp, 0232-001600

Architect: Just Architects B.V, Bouwerij 81, 1185 XW Amstelveen, 020-3459850

Hoofdaannemer: Heddes Bouw & Ontwikkeling, Keern 31, 1624 NB Hoorn, 0229-282400

E-Installateur: Blom Elektrotechniek

Warmenhuizen B.V., De Camper 10, 1749 BX WARMENHUIZEN, 088-3920000

W-Installateur: Van der Sluis Woningbouw B.V., Kamperzeedijk 107, 8281 PD Genemuiden, 038-3446555

AMSTERDAM

c 9

Bouwen 257 appartementen (152 sociale huurappartementen / 105 vrije sector koopappartementen) verdeeld over 2 gebouwen op de Kubus-Katrijplocatie aan de Beverwijkstraat / Katrijpstraat. Project ‘Kubus-Katrijp’.

Geplande Start 03-2024

Architect: Moke Architecten, Veemarkt 219-223, 1019 CK Amsterdam, 020-7855868

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf M.J. de Nijs en Zonen B.V, Oudewal 21, 1749 CA Warmenhuizen, 0226-397000

E-Installateur: Blom Elektrotechniek Warmenhuizen B.V., De Camper 10, 1749 BX WARMENHUIZEN, 088-3920000

W-Installateur: Steboma Ventilatietechniek B.V, Kagerweg 31, 1948 PP Beverwijk, 0251-267010

W-Installateur: Bogro Snelrewaard B.V., Laan Van Snelrewaard 57, 3425 ES SNELREWAARD, 0348-566000

DIRECT UIT VOORRAAD LEVERBAAR:

Betonmortel in Friesland en randgebieden, stampbeton en stelspecie

Betonplaten o.a. 200x200 cm en 325x250 cm voor bouwwegen

Megablokken in diverse afmetingen

Voorgespannen heipalen in diverse afmetingen

www.dambeton.nl Tel. 0566 651 575

ROTTERDAM f 9

Verbouwen kantoor / restaurant / training academy / sportfaciliteiten t.b.v. ‘Royal Den Hartogh Logistics’ aan de Sluisjesdijk. Geplande Start 03-2023

Opdrachtgever: Den Hartogh Exploitatie Maatschappij B.V., Willingestraat 6, 3087

AN Rotterdam, 0181-247800

Architect: Braaksma & Roos Architecten BV, Toussaintkade 52, 2513 CL ‘s-Gravenhage, 070-3615363

Hoofdaannemer: Bouw- & Aannemingsbedrijf Dijkxhoorn BV, Zinkwerf 49-51, 2544 EC ‘S-GRAVENHAGE, 070-3665550

Hoofdaannemer: Bouwmaatschappij Weboma BV, Stoelmatter 16, 2292 JL Wateringen, 0174-225600

E-Installateur: Croonwolter&dros B.V., Marten Meesweg 25, 3068 AV Rotterdam, 088-9233344

W-Installateur: Croonwolter&dros B.V., Marten Meesweg 25, 3068 AV Rotterdam, 088-9233344

‘S-GRAVENHAGE

d 8

Bouwen kindcentrum ‘Wondersteboven’ met gymzaal t.b.v. Nutsschool Bezuidenhout en kinderdagverblijf (KDV) Pien DAK op de hoek van de Rooseboomstraat en Carel Reinierszkade.

Geplande Start 07-2023

Architect: DP6 Architectuurstudio, Doelenplein 6, 2611 BP Delft, 015-2120110

Opdrachtgever: Gemeente Den Haag, Spui 70, 2511 BT ‘s-Gravenhage, 14-070

Opdrachtgever: Lucas Onderwijs, Saffierhorst 105, 2592 GK ‘S-GRAVENHAGE, 070-3001100

Hoofdaannemer: Fixplan BV, Seinhuiswachter 17-19, 3034 KH ROTTERDAM, 010-2010300

SCHIEDAM

c 7

Bouwen 18 koopappartementen op de vml. locatie Spar op de hoek Snelliussingel / Van Swindenstraat in het project ‘Snelliussingel’.

Geplande Start 02-2023

Projectontwikkelaar: Van Den Nieuwendijk Bouw BV, Hinder 1, 3251 NK Stellendam, 0187-491739

Hoofdaannemer: Van Den Nieuwendijk Bouw BV, Hinder 1, 3251 NK Stellendam, 0187-491739

Architect: Eentien Architecten, Schiedamsedijk 43, 3011 ED Rotterdam, 010-2131818

E-Installateur: Elektrotechniek Zuid West B.V. (EZW), Tielseweg 2, 2994 LG Barendrecht, 0180 23 70 20

W-Installateur: Hoppenbrouwers Techniek, Kreitenmolenstraat 201, 5071 ND Udenhout, 013-5117227

MIDDENMEER f 6

Bouwen brandweerkazerne aan de Hoornseweg.

Geplande Start 02-2024

Opdrachtgever: Veiligheidsregio Noord-Holland Noord, Hertog Aalbrechtweg 22, 1823 DL Alkmaar, 072 5675010

Architect: JOUS architecten, Celsiusweg 11, 8503 AC Joure, 0513-436232

Hoofdaannemer: Aannemersbedrijf De Jong Ursem BV, Nijverheidsterrein 1, 1645 VX Ursem, 072-5021235

‘S-GRAVENHAGE g 7

Renoveren / verduurzamen Badhotel met 90 kamers / wellness / ontbijtrestaurant / vergaderzalen aan de Gevers Deynootweg. Oplevering is nog niet bekend.

Geplande Start 10-2023

Hoofdaannemer: Heembouw, De Lasso-Zuid 22, 2371 EW Roelofarendsveen, 071-3320050

Architect: Heembouw Architecten BV, De Lasso-Zuid 22, 2371 EW Roelofarendsveen, 071-3320060

Opdrachtgever: Badhotel Scheveningen, Gevers Deynootweg 15, Den Haag 15, 2586 BB ‘s-Gravenhage, 070-3512221

E-Installateur: Easy Technical Solutions, Visseringlaan 24B, 2288 ER Rijswijk, 085-3031243

W-Installateur: Dutch Climate Serivce BV, Aluminiumstraat 65, 2718 RB Zoetermeer, 088-2035530

‘S-GRAVENZANDE c 7

Renoveren / groot onderhoud 97 huurwoningen aan de Prins Bernhardlaan. Er zijn geen installateurs betrokken bij dit project. Geplande Start 11-2023

Architect: BTR Architectuur en Bouwkunde, Strevelsweg 700-302, 3083 AS Rotterdam, 010-4134566

Hoofdaannemer: Bouwmaatschappij

Weboma BV, Stoelmatter 16, 2292 JL Wateringen, 0174-225600

DE LIER c 9

Bouwen 66 huurappartementen / parkeergarage aan het Merbauhout.

Geplande Start 03-2024

Hoofdaannemer: Bouwmaatschappij

Weboma BV, Stoelmatter 16, 2292 JL Wateringen, 0174-225600

Projectontwikkelaar: BPD, Regio Zuid-West, Poortweg 2, 2612 PA Delft, 015-2680808

Architect: Venster Architekten BV, Hanzeweg 15, 2803 MC Gouda, 0182-372983

W-Installateur: Installatiebedrijf Roel Breman B.V., Van Coulsterweg 20, 2952 CB Alblasserdam, 078-6931050

E-Installateur: Martinu Elektrotechniek en Beveiliging, Wagenmakerstraat 17, 2984 BD Ridderkerk, 0180-424663

Oost

ONTWERP

ZEIST

f 8

Geen gunning. Bouwen gemeentewerf met kantoren / kantine / werkplaats / opslag aan de Johannes Postlaan. Aanbesteding. Perceel 1: Bouwkundig aannemer. Perceel 2: Installatietechniek W&E. Perceel 3: Infra terrein. Project vertraagd; aanbestedingsprocedure is gestopt (reden onbekend). Geplande Start 12-2024

Opdrachtgever: Gemeente Zeist, Het Rond 1, 3701 HS Zeist, 14-030

Architect: BDG Architecten Ingenieurs, Grote Voort 5, 8041 AM Zwolle, 038-4213337

DEVENTER

g 7

Bouwen sporthal De Marke aan de

Ludgerstraat / Keurkampstraat /de Marke

Zuid. De aanbestedingsprocedure is gaande. Na oplevering van de sporthal Marke wordt de sporthal Keizerslanden gesloopt. De sporthal Keizerslanden maakte eerder onderdeel uit van ID 3958. De bouw van sporthal De Marke wordt nu separaat aanbesteed.

Geplande Start 08-2024

Architect: AGS Architects Heerlen, Oliemolenstraat 60, 6416 CB Heerlen, 045-7630707

Opdrachtgever: Gemeente Deventer, Grote Kerkhof 1, 7411 KT Deventer, 0570-693911

APELDOORN

b 7

Bouwen 20 koopappartementen voor senioren / berging / gemeenschappelijke tuinkamer / binnentuin aan de Vosweide / Deventerstraat. Project: ‘Hof van Osseveld’. Architect is bekend bij opdrachtgever.

Geplande Start 04-2024

Opdrachtgever: Domi Vivere B.V., Deventerstaat 386, 7325 XV Apeldoorn, 055-2010465

GEGUND

WIJK BIJ DUURSTEDE

c 8

Bouwen ca. 44 sociale huurappartementen ( 9 2-kamerappartementen / 36 3-kamerappartementen) / parkeergarage / bergingen (begane grond) op vml. locatie ‘t Wijkhuis aan de Frankenweg / Steenstraat. Bouw uitgesteld voor onbepaalde tijd vanwege houtprijzen. Het ontwerp wordt verder uitgewerkt. Startdatum bouw is n.n.b.

Geplande Start 01-2025

Projectontwikkelaar: Koopmans Bouw B.V., Marssteden 66, 7547 TD Enschede, 053-4600600

Hoofdaannemer: Koopmans Bouw B.V., Marssteden 66, 7547 TD Enschede, 053-4600600

Architect: Palazzo B.V, Ratio 16, 6921 RW Duiven, 026-3193200

Opdrachtgever: Woonin Houten, Dorpsstraat 132, 3991 BZ HOUTEN, 088-9890123

VAASSEN

c 9

Bouwen 83 woningen (66 koop / 17 huur) / 4 kavels aan de Wanstede. Plan: ‘Oosterhof Zuid’. bouw in fases. Fase 1: 16 hof woningen / 8 levensloopbestendige woningen / 4 bouwkavels.

Geplande Start 08-2024

Projectontwikkelaar: Le Clercq Planontwikkeling BV, Mr. H.F. De Boerlaan 30, 7417 DA Deventer, 0570-504250

Projectontwikkelaar: Bemog Projektontwikkeling B.V, Menno van Coehoornsingel 16, 8011 XA Zwolle, 038-3315899

Projectontwikkelaar: Nikkels Projecten BV, Zuiderlaan 1, 7391 TZ Twello, 0571-277800

Architect: I’M Architecten, Bergpoortstraat 59, 7411 CL Deventer, 0570-613291 Hoofdaannemer: Nikkels Bouwbedrijf BV, Zuiderlaan 1, 7391 TZ Twello, 0571-277800

VEENENDAAL

f 9

Bouwen brandweerkazerne met plek voor 8 brandweerwagens / 14 woningen / 124 appartementen (koop- / huur n.n.b) op de

hoek Ambachtsstraat/ Industrielaan. Project ‘Pionierkwartier’. Vml. Europese aanbesteding t.b.v. D&B / marktpartij. De sloopwerkzaamheden worden nu uitgevoerd door Roseboom, Ede. Totaalproject. Geplande Start 03-2024

Opdrachtgever: Gemeente Veenendaal, Raadhuisplein 1, 3901 GA Veenendaal, 0318-538538

Projectontwikkelaar: Bouwbedrijf Kreeft, Maxwellstraat 49, 6716 BX Ede, 0318-632996

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Kreeft, Maxwellstraat 49, 6716 BX Ede, 0318-632996

Architect: Mies Architectuur / Qua

Architectuur, Godebaldkwartier 407, 3511 DT Utrecht, 0318-540555

Projectontwikkelaar: BPD, regio NoordOost en Midden (NOM), De Brand 30, 3823 LK Amersfoort, 033-4534111

EMMELOORD

c 8

Bouwen 30 tiny houses (koop) / 40 huurwoningen tijdelijke huisvesting voor statushouders / spoedzoekers aan de Pilotenweg. Tiny Parque Nederland B.V. bouwt de tiny houses. Hodes bouwt de 40 tijdelijke huurwoningen. Startdatum nog niet definitief.

Geplande Start 05-2024

Hoofdaannemer: Tiny Parque Nederland B.V., Ossenzijlstraa 13, 8304 GE Emmeloord, 052-7276180

Opdrachtgever: Gemeente Noordoostpolder, Harmen Visserplein 1, 8302 BW

EMMELOORD, 0527-633911

Hoofdaannemer: Hodes Huisvesting, Nieuwenkampsmaten 14, 7472 DE Goor, 088-3980000

Architect: LKSVDD architecten, Lonnekerspoorlaan 114-d, 7523 JM Enschede, 053-7400777

UTRECHT g 6

Bouwen 8 appartementen (huur/koop n.n.b.) / horecagelegenheid aan de Adelaarstraat / Bemuurde Weerd OZ. Architect en opdrachtgever zijn bekend bij de aannemer. De aannemer stelt geen prijs op acquisitie. Geplande Start 06-2024

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf van der Wardt, Eemweg 29 b, 3755 LC Eemnes, 035-5383527

UTRECHT

c 9

Bouwen 159 sociale huurappartementen / 74 middeldure huurappartementen / 74 eengezinswoningen (koop) / parkeergarage (5 verdiepingen met 170 parkeerplaatsen) aan de Ivoordreef / Einsteindreef. Project ‘Ivoordreef’. Duurzaam project vanwege circulaire bouw. De betonnen gevelelementen zijn afkomstig van een vml. 10 verdiepingen tellend flatgebouw. Aanvraag omgevingsvergunning nog in behandeling. Project vertraagd vanwege rechtzaak i.v.m. bezwaren tegen het bestemmingsplan.

Geplande Start 03-2025

Projectontwikkelaar: Amvest B.V., Zeeburgerkade 1184, 1019 VK Amsterdam, 020-4301212

Projectontwikkelaar: ERA Contour B.V., Zilverstraat 39, 2718 RP Zoetermeer, 079-3170170

Architect: jvantspijker Urbanism Architecture Research B.V. (JVST), Mathenesserdijk 418f, 3026 GV Rotterdam,

010-2540558

Hoofdaannemer: ERA Contour B.V., Zilverstraat 39, 2718 RP Zoetermeer, 079-3170170

DEVENTER

c 9

Bouwen woontoren (60m) met 84 koopappartementen / studio’s / lofts / horeca / penthouse / commerciële ruimte aan de Industrieweg / Scheepvaartstraat. Project ‘Havenkwartier’. Project is nog in ontwikkeling. Verkoop van de appartementen start naar verwachting in de loop van 2025.

Geplande Start 01-2026

Architect: Beltman Architecten, Rigtersbleek-Zandvoort 10, 7521 BE Enschede, 053-4302255

Projectontwikkelaar: Janssen de Jong

Projectontwikkeling Oost-Nederland, Alfred Marshallstraat 1, 7559 SE Hengelo, 088-3559700

Hoofdaannemer: Goossen Te Pas, Marssteden 200, 7547 TD Enschede, 053-4330410

ALMERE

c 9

Bouwen 114 duurzame koopappartementen verdeeld over 2 woontorens / half verdiepte parkeergarage aan het Cascadepad / Vitus Beringstraat in Cascadepark West. Project ‘MARK’ (Cascadepark West). Vml. Nationale aanbesteding. Procedure: niet-openbaar.

Geplande Start 09-2024

Architect: Groosman architecten, Schouwburgplein 34, 3012 CL Rotterdam, 010-2014000

Projectontwikkelaar: VORM Ontwikkeling B.V., Schiehaven 13, 3024 EC Rotterdam, 010-6421300

Hoofdaannemer: Trebbe Bouw B.V., Faradaystraat 7, 8013 PH Zwolle, 088-259 00 00

HARDENBERG

c 9

Bouwen 3 appartementencomplexen met 78 koop- en huurappartementen / 6 twee-onder-een-kapwoningen (koop), omgeving Kruserbrink. Plan ‘Vechtzone’. De bouw van de woningen start medio 2024. De appartementen starten in Q1 2025.

Geplande Start 06-2024

Projectontwikkelaar: Van Wijnen Regiokantoor Noord en Oost, K.R. Poststraat 101, 8441 EN , Hoofdaannemer: Van Wijnen Regiokantoor Noord en Oost, K.R. Poststraat 101, 8441 EN , Architect: Groosman architecten, Schouwburgplein 34, 3012 CL Rotterdam, 010-2014000

HAAKSBERGEN

d 7

Bouwen IKC ‘Het Palet’ met 14 groepsruimten / 2 centrale leerpleinen / speellokaal / algemene ruimten / gymvoorziening met bijbehorende ruimten aan de Adriaen Brouwerstraat. Vml. aanbesteding.

Bouwberichten

Procedure: niet openbaar. Aanvraag omgevingsvergunning nog in behandeling. Geplande Start 06-2024

Opdrachtgever: Gemeente Haaksbergen, Markt 3, 7481 HS HAAKSBERGEN, 053-5734567

Opdrachtgever: Stichting Keender, Holthuizerstraat 14, 7482 ET Haaksbergen, 053-5723503

Architect: BCT Architecten, ingenieurs en adviseurs, Capitool 15, 7521 PL Enschede, 053-4884884

Hoofdaannemer: Aannemersbedrijf Bramer BV, Almeloseweg 36, 7671 RD VRIEZENVEEN, 0546-562555

E-Installateur: Paauwe Installaties B.V, Bedrijvenstraat 6, 7641 AN WIERDEN, 0546-575550

W-Installateur: Woolderink Technische Installaties BV, Bedrijvenstraat 11, 7641 AM WIERDEN, 0546-571680

UTRECHT

c 9

Bouwen 2 woontorens met 215 huurappartementen, variërend van 50 tot 66 m2 aan de Lomanlaan 103 - 105. Project ‘Lomanlaan 103-105’ voorheen ook bekend als ‘De Gezusters’.

Geplande Start 04-2024

Opdrachtgever: Stichting Volkshuisvesting Utrecht, Weverstedehof 12, 3431 HR

NIEUWEGEIN, 06-51317831

Architect: De Zwarte Hond Architecten, Westblaak 37, 3012 KD Rotterdam, 010-2409030

Hoofdaannemer: ERA Contour B.V., Zilverstraat 39, 2718 RP Zoetermeer, 079-3170170

HUISSEN

c 7

Bouwen 12 grondgebonden koopwoningen / 6 koopappartementen / 12 huurappartementen / halfverdiepte parkeergarage met 89 parkeerplaatsen aan de Langekerkstraat / Conventstraat, Aloysiuslocatie. Plan ‘Hof van Huesse’. Op de garage komt een semi-openbare binnentuin.

Geplande Start 04-2024

Projectontwikkelaar: Janssen de Jong

Projectontwikkeling Oost-Nederland, Alfred Marshallstraat 1, 7559 SE Hengelo, 088-3559700

Architect: Faro Architecten B.V., Lisserweg 487d, 2165 AS Lisserbroek, 0252-414777

Architect: BURO lubbers landschapsarchitectuur & stedenbouw B.V, Reutsedijk 15, 5264 PC Vught, 073-6149321

Hoofdaannemer: Janssen de Jong Bouw Oost B.V., Alfred Marshallstraat 1, 7559 SE Hengelo, 088-3559700

ARNHEM

c 9

Bouwen multifunctioneel complex met 2 torens (resp. 30 en 50m) op Kavel ‘K3/K7’ aan het Stationsplein / Nieuwe Stationstraat. Deze ‘microstad’ wordt gevestigd tussen de Park- en Rijntoren en de

Bouwberichten

megabioscoop van Pathé. In het pand is ruimte voor horeca / flexibele werkplekken / kantoren / ca. 27 koopappartementen (ca. 140 m2 tot 190 m2 en penthouses vanaf 310 m2). Project ‘ART’.

Geplande Start 09-2024

Projectontwikkelaar: RYSE Utrecht (voorheen abcnova Utrecht/Amsterdam), Hondiuslaan 46 3528 AB Utrecht 46, 3528 AB Utrecht, 088–0215330

Architect: Venhoeven CS Architecten BV, Hoogte Kadijk 143, 1018 BH Amsterdam, 020-6228210

Opdrachtgever: ABC Vastgoed Groep BV, De Wetstraat 26, 6814 AP ARNHEM, 026-3523333

Hoofdaannemer: Bouw 21 B.V., Plantsoenstraat 89, 7001 AB Doetinchem, 085-0239477

KAMPEN

c 7

Bouwen 24 flexwoningen (huur) naast de Reevedelta West aan de Buitenbroeksweg. De woningen worden verhuurd voor maximaal 15 jaar. De installatiewerkzaamheden worden door Startblock in eigen beheer uitgevoerd.

Geplande Start 04-2024

Hoofdaannemer: Startblock, Industrieweg 41, 8304 AC Emmeloord, 0527-308100

Opdrachtgever: Gemeente Kampen, Burgemeester Berghuisplein 1, 8261 DD

Kampen, 038-3392999

Architect: Finch Buildings B.V., Duivendrechtsekade 62, 1096 AH Amsterdam, 020-8943431

UITVOERING

ZWOLLE f 8

Bouwen bedrijfspand t.b.v. ‘Eurosafe Group’ met bedrijfsruimte / kantoorruimte / trainingsfaciliteit / magazijn / laaddocks aan de Punterweg 12-18.

Geplande Start 10-2023

Opdrachtgever: Eurosafe, Conradstraat 15, 8013 RN Zwolle, 038-4671910

Architect: Sec. Architecten, IJsselkade 51, 8261 AG Kampen, 038-3333340

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Aan de Stegge Twello B.V, Hietweideweg 14, 7391 XX Twello, 0571-277331

E-Installateur: Electro-Technisch Buro Joh. ten Brinke IJsselmuiden B.V., Spoordwarsstraat 12, 8271 RD IJsselmuiden, 038-3312480

W-Installateur: Installatietechniek

Raalte B.V ITR, Boeierstraat 7, 8102 HS RAALTE, 0572-353225

OMMEN

c 7

Bouwen 15 koopappartementen / 7 stadswoningen (koop) / commerciële ruimte (invulling n.n.b.) aan de Vechtkade / Brugstraat / Pr. Julianastraat. Project ‘Burggraven’.

Geplande Start 02-2024

Projectontwikkelaar: Ter Steege Bouw Vastgoed Hardenberg B.V., Lage Inkweg 3, 7772 BA Hardenberg, 0523-262166

Architect: Dedem Architectuur, Markt 1a, 7701 GV Dedemsvaart, 0523-615001

Hoofdaannemer: Ter Steege Bouw Vastgoed Hardenberg B.V., Lage Inkweg 3, 7772 BA Hardenberg, 0523-262166

E-Installateur: Bowa Installaties

Emmen BV, Columbusstraat 8, 7825 VR

EMMEN, 0591-618032

W-Installateur: Bowa Installaties Emmen BV, Columbusstraat 8, 7825 VR EMMEN, 0591-618032

URK

f 7

Bouwen brandweerkazerne op de hoek van de Nijverheidspad / Industrierondweg op bedrijventerrein Lemsterhoek. Vml. Aanbesteding. Procedure: niet openbaar. Geplande Start 10-2023

Opdrachtgever: Gemeente Urk, Singel 9, 8321 GT URK, 0527-689868

Architect: 19 Het Atelier, Thorbeckegracht 19, 8011 VM Zwolle, 038-4226633

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Doorn B.V., Verlengde Gildenweg 19, 8304 BK Emmeloord, 0527-615692

E-Installateur: Piet Brouwer Elektrotechniek B.V., Marsdiep 19, 8321 MC URK, 0527-681651

W-Installateur: ToTec Installatietechniek, De Meer 11, 8321 MT URK, 0527-748444

LELYSTAD c 9

Bouwen 114 huurappartementen verdeeld over 3 woongebouwen ‘Wijdenburg’ met 29 huurappartementen / ‘Uchtman’ met 42 huurappartementen / ‘Espelbach’ met 43 huurappartementen aan De Doelen.

Deelproject van plan ‘Hooghe Bomen’ (ca. 300 sociale huurappartementen verdeeld over 7 gebouwen), onderdeel van ontwikkelingsgebied ‘Campus Midden’.

Geplande Start 03-2023

Opdrachtgever: Centrada, Wigstraat 18, 8223 EG LELYSTAD, 0320-239600

Architect: ZAAK VAN NN, Oude Apeldoornseweg 41, 7333 NR

Apeldoorn, 085-3037838

Hoofdaannemer: Ter Steege Bouw Vastgoed Apeldoorn bv, Surinameweg 10, 7333 PD Apeldoorn, 055-5431222

Zuid

ONTWERP

OIRSCHOT c 7

Bouwen 18 sociale huurwoningen / 12 sociale huurappartementen op Veld 7 van sportpark Moorland aan de Drieterskuil. Onderdeel van project: ‘Veld 7’, zie ook hoofdproject 541952. Architect is bekend bij opdrachtgever.

Geplande Start 04-2024

OIRSCHOT c 7

Bouwen 13 koopwoningen bestaande uit 5 vrijstaande woningen / 4 twee-onder-eenkap- / 4 levensloopbestendige woningen op veld 7 van sportpark Moorland tussen de Achterstebocht / Leemsputten / aan de Drieterskuil. De verkoop van de woningen is gestart. Onderdeel van project: ‘Veld 7’, zie ook hoofdproject 541952.

Geplande Start 12-2024

Architect: Marquart Architecten BV, Pieter Breughelstraat 12, 4941 ZB Raamsdonkveer, 0162-518098

Projectontwikkelaar: Jansen Bouwontwikkeling BV, Bijsterhuizen 3161, 6604 LV Wijchen, 024-6421746

DINTELOORD c 8

Bouwen 59 koopwoningen (35 grondgebonden rijwoningen / 20 studio’s / 4 twee-onder-een-kapwoningen) tussen de van Heemskerckstraat / De Barkas / Boeier. Plan ‘Kroon op Dinteloord’. Architect wordt nog niet vrijgegeven. Project en besluit bestemmingsplan uitgesteld / vertraagd vanwege stikstofproblematiek / nabijheid Natura2000 gebied.

Geplande Start 09-2024

Projectontwikkelaar: Prohuis B.V., Fascinatio Boulevard 512, 2909 VA Capelle aan den IJssel, 010-3212120

BROEKHUIZENVORST

c 9

Bouwen ca. 81 woningen / appartementen (sociale huur en koop / starters- / eengezinswoningen; exacte verdeling n.n.b.) aan de Beerendonckerweg. Project ‘Vorster Park’. Energielabel A+++.

Geplande Start 11-2024

Projectontwikkelaar: HVG Real Estate, Looskade 15, 6041 LE Roermond, 0475-794018

Architect: Architectenburo Janssen Wuts BV, Napoleonsbaan Zuid 28, 5991 ND Baarlo, 077-4771529

GEGUND

WEMELDINGEN

c 6

Bouwen 12 huurwoningen aan de Bierweg.

Geplande Start 09-2024

Architect: RoosRos Architecten, ‘s-Gravenpolderseweg 1, 4462 CC Goes, 0113-237650

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Schrijver B.V, Spoorstraat 16a, 4431 NK ‘s-Gravenpolder, 0113-311527

HEINKENSZAND

c 4

Bouwen 21 huurappartementen omgeving Charley Tooropstraat. Plan ‘Platepolder. Geplande Start 09-2024

Architect: RoosRos Architecten, ‘s-Gravenpolderseweg 1, 4462 CC Goes, 0113-237650

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Schrijver B.V, Spoorstraat 16a, 4431 NK ‘s-Gravenpolder, 0113-311527

BOEKEL

c 8

Bouwen 36 koopwoningen (14 starterswoningen / 8 twee-onder-een-kapwoningen / 1 vrijstaande woning / 7 boerderijwoningen / 6 rijwoningen) aan de Burgt. Plan: ‘Burgtse Buurt’.

Geplande Start 12-2024

Projectontwikkelaar: Gebr. van Stiphout Projektontwikkeling BV, Jan Tinbergenstraat 2, 5491 DC SINT OEDENRODE, 0413-473488

Architect: Omni Architecten B.V, Bunderstraat 107, 5481 KC Schijndel, 073- 5492409

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf van Stiphout BV, Jan Tinbergenstraat 2, 5491 DC SINT OEDENRODE, 0413-473488

EINDHOVEN c 8

Bouwen 33 koopwoningen aan de Zandstrand. Plan: ‘Meadow’. Geplande Start 09-2024

Projectontwikkelaar: Ten Brinke Zuid, Europaweg 146, 5707 CL Helmond, 088-8484200

Architect: VAN AKEN Concepts, Architecture & Engineering B.V., Bogert 18, 5612 NE Eindhoven, 040-2163311

Hoofdaannemer: Ten Brinke Zuid, Europaweg 146, 5707 CL Helmond, 088-8484200

UITVOERING

BERGEN OP ZOOM c 8

Bouwen 24 koopappartementen aan de Spirituslaan / 22 eengezinswoningen (koop) aan de Oude Vissershaven / 9 levensloopbestendige hofjeswoningen voor ouderen (koop) aan de Wittoucksingel, plan ‘t Suikerwerk op het vml. Nedalco-terrein. De luchtwarmtepompen worden uitgevoerd door Factory Zero. Energielabel A+++.

Geplande Start 10-2022

Projectontwikkelaar: ERA Contour B.V., Zilverstraat 39, 2718 RP Zoetermeer, 079-3170170

Architect: Architectenbureau van Manen BV, Atjehweg 9, 2202 AM Noordwijk, 071-3617200

Hoofdaannemer: ERA Contour B.V., Zilverstraat 39, 2718 RP Zoetermeer, 079-3170170

E-Installateur: Smit Elektrotechniek B.V., Bellstraat 3, 1131 JV Volendam, 0299-363889

W-Installateur: Factory Zero, Newtonstraat 11, 4004 KD Tiel, 085-0685582

MADE e 9

Herontwikkelen / restaureren / verbouwen van de Sint Bernarduskerk tot Sociaal Cultureel Dorpshart met een consultatiebureau / kinderdagopvang / bibliotheek / theaterzaal aan de Kerkstraat 8. In het gebied rond de kerk worden 55 appartementen (46 koop / 9 huur) gebouwd. Oplevering 9 appartementen / maisonnettes Q2 2024. Overige appartementen startbouw n.n.b.

Geplande Start 09-2022

Projectontwikkelaar: Breda Bouw B.V., Oosterhoutseweg 131/a, 4847 DB Teteringen, 076-5810354

Architect: Oomen Architecten BV, Ulvenhoutselaan 79, 4834 MD Breda, 076-5602255

Hoofdaannemer: Breda Bouw B.V., Oosterhoutseweg 131/a, 4847 DB Teteringen, 076-5810354

E-Installateur: Van Dijk Made B.V., Brieltjenspolder 3, 4921 PK MADE, 0162-682671

W-Installateur: Van Dijk Made B.V., Brieltjenspolder 3, 4921 PK MADE, 0162-682671

BOXMEER c 7

Bouwen 36 sociale huurappartementen verdeeld over 2 complexen aan de Burg. Verkuijlstraat / Bakelgeertstraat / Manebiest. Het hoogste punt is op 5 maart 2024 bereikt.

Geplande Start 07-2023

Architect: KOW, Torenallee 20, 5617 BC Eindhoven, 040-2503232

Hoofdaannemer: Janssen de Jong Bouw Zuid B.V. (Hoofdkantoor), Science Park

Eindhoven 5049, 5692 EB Son en Breugel, 088-3559355

W-Installateur: LKS Installatietechniek, Planker 16, 5721 VG Asten, 0493-440144

E-Installateur: Van Hees Elektrotechniek BV, Jules Verneweg 41, 5015 BG

TILBURG, 013-5433375

TILBURG

c 5

Bouwen 7 huurappartementen op locatie vml. café De Boulevard aan de Noordstraat. Plan ‘De Boulevard’. Van Dijck heeft de sloopwerkzaamheden uitgevoerd.

Geplande Start 11-2022

Architect: DR+ Architecten, Stationsstraat 29, 5038 EC Tilburg, 013-2032293

Hoofdaannemer: Hawee Bouw B.V, Energieweg 4, 5071 NP UDENHOUT, 013-5113585

Projectontwikkelaar: WoninghurenMP, Koningshoeven 20, 5018 AB Tilburg, 06-21929901

E-Installateur: Van Gerwen Installaties

B.V., Droogdokkeneiland 33, 5026 SP

TILBURG, 013-4674111

W-Installateur: Velthoven & Kruijssen, De Sonman 19, 5066 GJ MOERGESTEL, 013-5131284

BRUNSSUM

e 6

Bouwen clubhuis RKVV De Leeuw aan de Olieslager. Vml. nationale aanbesteding. Procedure: openbaar.

Geplande Start 04-2023

Opdrachtgever: Gemeente Brunssum, Lindeplein 1, 6444 AT Brunssum, 045-5278555

Opdrachtgever: RKVV De Leeuw, Olieslag er 16, 6444 KL Brunssum, 045-5252030

Architect: Hermans Vliegen Architecten, Hoofdstraat 57, 6333 BG SCHIMMERT, 045-4040871

Hoofdaannemer: Maasveste Berben Bouw B.V, ‘t Sittert 6, 6077 NN Sint Odiliënberg, 0475-538900

E-Installateur: PEVO van Montfort

Elektro, Schepersweg 3a, 6049 CV Herten, 0475-460300

W-Installateur: Viltoonen installaties, Solvayweg 14, 6049 CP Herten, 088-6220622

ZEVENBERGSCHEN HOEK

c 7

Bouwen appartementencomplex met 14 koopappartementen / 6 grondgebonden koopwoningen aan de Olavstraat / De Vier Uitersten. Project ‘Zwaluwstate’. Geplande Start 01-2024

Projectontwikkelaar: Zwaluwe Bouw en Projectontwikkeling BV, Thijssenweg 12, 4927 PC Hooge Zwaluwe, 0168-452505

Architect: Quadrant Architecten VOF, Markt 24, 4761 CE Zevenbergen, 0168-328255

Hoofdaannemer: Zwaluwe Bouw en Projectontwikkeling BV, Thijssenweg 12, 4927 PC Hooge Zwaluwe, 0168-452505

W-Installateur: BVI Services, Dorpsstraat 32, 4845 CG WAGENBERG, 076-5931018

E-Installateur: Rotech-Elektro, Scharlo 13, 5165 NG Waspik, 06-11211414

Noord

ONTWERP

SNEEK

c 7

Bouwen 32 koopappartementen aan de Zoutepoel. De woningen zijn in verkoop. Startbouw is afhankelijk van verkoop.

Geplande Start 09-2024

Architect: Studioos (Voorheen Architectenburo Sipma en Bureau Oudenaarde), Businesspark Friesland-West 41, 8447 SL Heerenveen, 0513-625015

Opdrachtgever: Zoutepoel Exploitatie B.V., Bultweg 41, De Bult,

GORREDIJK

g 9

Renoveren / uitbreiden sporthal ‘Kortezwaag’ / bouwen van (nieuwe) 2de sporthal / kleedruimten aan de Mientewei 2. Vml. aanbesteding. Procedure Niet-Openbaar. Aanbestedingsprocedure is nog gaande. Contact verloopt via Antea.

Geplande Start 06-2024

Opdrachtgever: Gemeente Opsterland, Hoofdstraat 82, 9244 CR BEETSTERZWAAG, 0512-386222

Architect: Van Manen en Zwart Architecten VMEZ BV, Martin Luther Kingsingel 11, 9203 JC Drachten, 0512-584646

HEERENVEEN f 5

Uitbreiden bedrijfsgebouw / opslag t.b.v. Juro Coating B.V. aan de Uraniumweg. De omgevingsvergunning is afgegeven. Project ligt stil. De opdrachtgever is aan het heroverwegen. Startdatum is n.n.b.

Geplande Start 09-2024

Opdrachtgever: Juro Coating B.V., Uraniumweg 8, 8445 PH Heerenveen, 0513-632812

Architect: Studioos (Voorheen Architectenburo Sipma en Bureau Oudenaarde), Businesspark Friesland-West 41, 8447 SL Heerenveen, 0513-625015

WINSCHOTEN f 9

Bouwen gemeentehuis Oldambt ‘Poort van Winschoten’ aan de Johan Modastraat / Langestraat / Dommeringplaats, na sloop 2 kantoorgebouwen aan de Johan Modastraat (Kalfsbeekvleugel en tussenvleugel). Het monumentale voorhuis (met toren) van het stadhuis aan de Langestraat blijft staan / verbouwen bovenverdieping van het naastgelegen pand (HEMA) tot raadzaal / vergadercentrum. Gasloos en energieneutraal. Europese aanbesteding t.b.v. bouw / installaties. Procedure: niet-openbaar.

Geplande Start 10-2024

Opdrachtgever: Gemeente Oldambt, Johan Modastraat 6, 9671 CD Winschoten, 0597-482000

Architect: DP6 Architectuurstudio, Doelenplein 6, 2611 BP Delft, 015-2120110

HAVELTE

h 6

Bouwen tankstation aan de Oeveraseweg (nabij nr. 2). Procedure gaande bij de Raad van State (RvS). Initiatiefnemer heeft voorlopig groenlicht gekregen met de spoeduitspraak van de RvS. Volgend jaar volgt de bodemzaak en einduitspraak. Geplande Start 10-2023

Projectontwikkelaar: ContrAll Projektrealisatie B.V, Kleine Fluitersweg 251, 7316 MX Apeldoorn, 055-5781350 Architect: Dhondt Stedebouw en architectuur, Kronenburgwerf 36, 4812 XR Breda, 076-5229520

Opdrachtgever: Oliehandel Kreuze, Steenakkers 3, 8331 TZ STEENWIJK, 0521-522669

GEGUND

HOOGEVEEN

a 9

Verbouwen / renoveren bestaand zorggebouw tot woonzorgcomplex t.b.v. 102 cliënten van Treant wonen, na gedeeltelijke sloop, aan de Eisenhowerstraat 10.

Geplande Start 09-2024

Opdrachtgever: Domesta Emmen, Westeind 50, 7811 ME Emmen, 0591-570100

Architect: DAAD Architecten BV, Paltz 21, 9411 PM Beilen, 0593-582450

Hoofdaannemer: Aannemingsmaatschappij Friso B.V. (Hoofdkantoor), Pieter Zeemanstraat 9, 8606 JG Sneek, 0515-429999

MINNERTSGA

c 6

Bouwen 8 bebo’s (levensloopbestendige- / starterswoningen (allen koop)) aan de Collot D’escurystrjitte. Plan ‘Boekerij’. De woningen zijn in verkoop.

Geplande Start 09-2024

Projectontwikkelaar: Toeck B.V, Mr. W.M. Oppedijk van Veenweg 8, 9251 GA Burgum, 0512-744030

Architect: Toeck B.V, Mr. W.M. Oppedijk van Veenweg 8, 9251 GA Burgum, 0512-744030

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf De Vries B.V, Spanjaardslaan 12 a, 8917 AT Leeuwarden, 058-2129174

STADSKANAAL

f 7

Verbouwen / transformeren boerderij tot 15 koopwoningen aan de Fabrieksstraat. Geplande Start 03-2024

Projectontwikkelaar: Berens Vastgoedmanagement en Beheer BV, Sirius 3, 7891 VK Klazienaveen, 06-10933868

Architect: Bouwkundig ontwerp en adviesburo Walda, Nieuweweg 79, 7894 AT Zwartemeer, 06-13200535

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf Gebroeders Wolken v.o.f, Industriestraat 13, 7891 GV KLAZIENAVEEN, 0591-317418

MARUM

c 6

Bouwen 10 huurwoningen aan de Molenstraat. Sloop 8 vml. woningen is in uitvoering

Geplande Start 09-2024

Hoofdaannemer: Dura Vermeer Bouw Hengelo B.V., Bosmaatweg 60, 7556 PJ Hengelo, 074-2550255

Architect: METarchitecten, De Coöperatie 48, 7514 JK Enschede, 0610984254

ZUIDWOLDE

c 6

Bouwen 4 appartementen / 6 patiowoningen / 4 twee-onder-een-kapwoningen (allen koop) op vml. locatie Bakkerij Drost aan de Hoofdstraat. Project ‘De Bakkerij’. Geplande Start 04-2024

Projectontwikkelaar: WVG

Bouwberichten

ontwikkeling, Blankenstein 120, 7943 PE Meppel, 0522-238550

Architect: 01 Architecten, Rijssensestraat 56, 7442 MJ Nijverdal, 0548-851022

Hoofdaannemer: Plegt Bouwgroep BV, De Mors 161, 7631 BB Ootmarsum, 0541-295000

W-Installateur: United Installaties B.V., Productieweg 5, 8061 RK Hasselt, 085-6204200

E-Installateur: Linde Kroon Elektrotechniek B.V., Marconistraat 13, 7701 SJ

DEDEMSVAART, 0523-616989

RUINERWOLD c 7

Bouwen 20 koopappartementen / ondergrondse parkeergarage, na sloop woning / kantoor, aan de Dijkhuizen. Project ‘Blijdenstede’. Het is nog niet zeker of dit project doorgaat.

Geplande Start 03-2025

Architect: De Jong + Architect, Laagland 6, 9205 EX Drachten, 06-25417341

Projectontwikkelaar: Dumas Real Estate II Projectontwikkeling BV, Baan 68, 8271 BG IJsselmuiden, 038-3336831

Hoofdaannemer: Bouwbedrijf van Dijk, Zoom 13, 9231 DX Surhuisterveen, 0512-368070

UITVOERING

SAPPEMEER c 7

Bouwen 10 twee-onder-één kap woningen / 2 vrijstaande woningen tussen de Vaartwijk en Weerestein aan de Croonhoven. Project ‘Croonhoven’, nieuwbouwwijk de Vosholen fase 1A.

Geplande Start 12-2022

Projectontwikkelaar: Bemog Projektontwikkeling B.V, Menno van Coehoornsingel 16, 8011 XA Zwolle, 038-3315899

Architect: TVA architecten, Bettekamp 11, 6712 EG Ede, 0318-619629

Hoofdaannemer: Gebroeders Benus B.V. Musselkanaal, Schoolstraat 166, 9581 GJ Musselkanaal, 0599-412777

E-Installateur: Tabak Installatietechniek, Heembadweg 6, 9561 CZ TER APEL, 0599-580218

W-Installateur: Tabak Installatietechniek, Heembadweg 6, 9561 CZ TER APEL, 0599-580218

ODOORN

b 7

Bouwen clubgebouw / aanleggen Harm Kuiper-sportpark / sportvelden t.b.v. voetbalvereniging HOVC / tennisclub OKKO aan de Hammeersweg. Geplande Start 02-2024

Opdrachtgever: Gemeente Borger-Odoorn, Hoofdstraat 50, 7875 AD Exloo, 0591-535353

Opdrachtgever: Voetbalvereniging HOVC, Hammeersweg 17, 7873 BR Odoorn, 0591-512968

Architect: HJK Architecten (Haykens Jansma Kremer), Laan Corpus den Hoorn 100, 9728 JR Groningen, 050-3183444

Hoofdaannemer: Brands Bouwgroep B.V., Nautilusstraat 7, 7821 AG Emmen, 0591-657900

Bedreigingen, gijzelingen: werknemers steeds vaker doelwit van agressie op locatie

De maatschappij verhardt, en dat merkt de bouw ook

Veiligheid - Harde cijfers zijn er niet, maar bouwers zien dat hun werknemers tijdens werkzaamheden steeds vaker met agressie te maken krijgen. Vooral verkeersregelaars moeten het ontgelden. Dat leidt soms tot ernstige incidenten.

Uitschelden, bedreigen of zelfs aanrijden en ander fysiek geweld: werknemers van bouwbedrijven krijgen te maken met agressie van burgers tijdens werkzaamheden. Dat blijkt uit een rondgang van Cobouw langs verschillende grote bouwbedrijven. Een deel van hen vindt dat het aantal incidenten is toegenomen en wijt dit aan een verharding van de maatschappij. Vooral verkeersregelaars moeten het ontgelden, blijkt uit de gesprekken en reacties. Maar ook andere werknemers hebben ermee te maken, bijvoorbeeld bij werk aan kabels en leidingen, of werk achter de voordeur.

Bas Roordink, directeur veiligheid bij VolkerWessels, vertelde eerder al in Cobouw dat werknemers in de publieke ruimte vaker met agressie te maken hebben, al heeft de veiligheidsdeskundige geen harde cijfers. De incidenten zijn uiteenlopend en ook ernstig: “Bedreigingen met wapens, gijzelingen achter de voordeur van monteurs, verkeersregelaars die een busje in worden getrokken en geslagen, aanrijdingen van verkeersregelaars, receptionisten die het verbaal moeten ontgelden. We kijken helaas nergens meer van op.”

De agressie uit zich in bizarre vormen, zegt Mathijs Bakker, manager veiligheid bij Dura Vermeer Divisie Infra. Ook hij heeft geen harde cijfers, maar merkt wel een toename in incidenten, zowel bij de infra- als de bouwtak van het bedrijf. Recent is er iemand met een voorhamer bedreigd, vertelt de manager. Bij een renovatieproject heeft het bedrijf zelfs een beveiliger ingeschakeld om werknemers te beschermen. En ook een verkeersregelaar is met een wapen bedreigd.

Meer bronmaatregelen

Vooral die groep krijgt het zwaar te verduren, omdat zij echt ‘in de vuurlinie’ staan, net als andere werknemers die veel contact hebben met klanten en de omgeving. “Ik heb het idee dat we lang niet zoveel meldingen hebben als er incidenten plaatsvinden”, zegt Bakker. “Het lijkt bijna geaccepteerd dat je verbaal agressief bejegend wordt.”

BAM krijgt enkele meldingen per maand van incidenten met verkeersregelaars, zoals scheldpartijen en doorrijden over afgesloten wegen. Het bedrijf legt in een reactie uit dat ze duidelijk een toename zien vergeleken met een aantal jaar terug. De bouwer denkt dat dit mede komt door de verkeersdrukte in combinatie met meer projecten in een binnenstedelijke of bebouwde omgeving.

Ballast Nedam herkent ook de agressie naar met name verkeersregelaars. “Intern lopen hierover ook gesprekken, of we niet te snel grijpen naar de inzet van verkeersregelaars en meer in de ontwerpfase en planning moeten denken aan bronmaatregelen, zoals een wegafsluiting”, aldus het bouwbedrijf. De agressie is volgens de bouwer een afspiegeling van de maatschappelijke verharding, die bijvoorbeeld ook hulpdiensten steeds vaker ondervinden. Ballast Nedam gaat dit jaar meer “gestructureerde aandacht geven aan psychosociale veiligheid”, zoals mentale gezondheid, werkplezier en het durven en kunnen uitspreken als werknemer. “Aangezien dit een belangrijke voorwaarde is voor veilig werken.”

Veiligheid wordt steeds breder beschouwd, zegt Werner van Eck, directeur veiligheid bij Heijmans. De sector had voornamelijk aandacht voor fysieke veiligheid, nu gaat het ook over onder meer omgevingsveiligheid, cyberveiligheid én psychosociale veiligheid. Gezondheid en een sociaal veilige omgeving krijgen hierdoor meer aandacht. “Dat is een randvoorwaarde om veilig te werken. We doorgronden beter hoe integraal en complex het domein is en daardoor komen dit soort zaken naar boven.”

Gevoelsmatig denkt hij ook dat het aantal incidenten met agressie toeneemt. Daarnaast ziet de veiligheidsdirecteur dat werknemers te maken krijgen met criminaliteit in wijken waar criminaliteitscijfers sowieso hoger liggen. “Dat kan gaan van spullen stelen uit bus-

sen, tot en met bedreigingen. Of zelf niet worden bedreigd, maar wel getuige zijn van agressie en geweld in die wijken.”

Heldere communicatie

De impact op werknemers is uiteraard groot. Matthijs Anema, operationeel directeur bij Rutges Vernieuwt, vertelt dat de incidenten kunnen leiden tot angst, stress en uiteindelijk verzuim en burn-out. Dat heeft het bedrijf zelf ook meegemaakt. De dochteronderneming van TBI werkt in de onderhouds- en renovatiebranche voor woningcorporaties. Hun doelgroep, de sociale huurder, is divers en heeft vaak een kleine portemonnee. Een deel van de huurders behoort tot een kwetsbare doelgroep, zegt Anema.

Zijn medewerkers hebben mede daardoor ook te maken met agressie. Of er een toename is van incidenten durft hij niet te zeggen. De frustratie komt vooral doordat de werkzaamheden in woningen plaatsvinden die bewoond zijn. “Dat vraagt best wel wat flexibiliteit van bewoners.” Frustratie richt zich veelal op de uitvoerder en bewonersbegeleiders. Schreeuwen is daar een voorbeeld van, of boos de bouwkeet binnenstappen met dreigende taal. ‘’Tot fysiek geweld is het niet gekomen, maar recent zat een uitvoerder nog wel in een dreigende situatie.’’

“De bouw is een traditionele sector met stoere mensen, die zich misschien niet altijd veilig genoeg voelen om zich te uiten”

Het valt of staat met heldere communicatie en dan met name van de opdrachtgever naar bewoners en bouwer, merkt Anema. Als een woningcorporatie de bewoners niet goed heeft geïnformeerd of heeft betrokken bij het voortraject van een renovatie, dan is er al frustratie voordat de werkzaamheden überhaupt zijn begonnen. “Dan beginnen wij met een 1-0 achterstand.” De bewonersbegeleiders van het bedrijf herkennen niet per se signalen van een verharde maatschappij, maar wel invloed van de coronapandemie: corporaties zijn slechter gaan informeren. Mede omdat ze meer op afstand zijn komen te staan, maar ook door bijvoorbeeld personeelswisselingen of tekorten.

Inlevingsvermogen

Zelf richt het bouwbedrijf zich op goede eigen communicatie. Maar ook op empathie en inlevingsvermogen van de uitvoeringswerknemers, omdat ze nu eenmaal werken met een kwetsbare doelgroep. “Dus bij ons is het van belang dat je in de uitvoering empathisch vermogen hebt. En dat is iets wat in de bouw steeds belangrijker wordt.”

Maar omdat de werknemers empathisch zijn, zit het ook in de aard om de vervelende gebeurtenissen vaker mee naar huis te nemen. Dat moet dus wel goed worden opgepakt. Anema ziet vaak dat het thema wordt doorgeschoven naar de HR-afdeling, terwijl het wel degelijk ook een thema is voor de veiligheidsafdeling van een bedrijf. “De bouw is ook een traditionele sector met een hele hoop stoere mensen, die zich misschien niet altijd veilig genoeg voelen om zich te uiten. Ik denk dat we daar als werkgever een goed platform voor moeten bieden en daarin is nog wel veel winst te boeken.”

Niet normaal

Een directe oplossing is er niet zomaar. Het is een publiek en maatschappelijk probleem. Bakker benadrukt wel dat omgevingsmanagement van groot belang is voor een bouwbedrijf: communiceer zo veel mogelijk over wat je gaat doen. “Dat kan een hoop frustratie wegnemen. Dus kondig continu de werkzaamheden aan en wees voorspelbaar. En de-escaleer als er toch iets gebeurt.”

Daar richten de trainingen, toolboxen en posters van de verschillende bouwers zich vooral op. Want als agressie zich dan toch voordoet, is het wel belangrijk om te weten hoe je moet handelen.

Het probleem oplossen moet in ieder geval samen gebeuren, zegt Bakker. De ‘klant’, bouwer en opdrachtgever hebben allemaal een verantwoordelijkheid. En belangrijk: “We mogen het niet normaal gaan vinden.”

Vergoedingen mbo’ers blijven achter bij die voor hbo’ers

Arbeidsmarkt - De vraag wat een stagiair een bouwbedrijf kost is snel beantwoord. De vergoeding ligt tussen 550 en 650 euro. Wat kan een bedrijf daarvoor verwachten?

Stagevergoedingen zijn in veel branches niet vanzelfsprekend.

In de zorg, het onderwijs en de horeca mogen stagiairs vaak voor nop aan de slag. Stel je voor: jonge mensen doen een paar maanden hun stinkende best en worden beloond met een schouderklop en een bos bloemen. Gelukkig zijn stagevergoedingen in de bouwsector wél netjes geregeld. De vergoedingen voor mbo-, hbo- en wo-stagiairs zijn zelfs fors verhoogd. In de nieuwe cao Bouw & Infra zijn stagevergoedingen voor mbo’ers gestegen van 400 naar 550 euro (per maand) en voor hbo’ers en wo’ers van 550 naar 650 euro. Daaruit zou je kunnen concluderen dat de bouwsector begeleiding van jongeren serieus neemt.

Het risico van een forse stagevergoeding is dat bouwondernemers iets terug willen zien voor de ‘dienst’ die ze de student bewijzen: een goedkope arbeidskracht. Dat is niet de juiste benadering, volgens Bouwend Nederland. De vaktechnische ontwikkeling van de stagiair moet centraal staan. Stagiairs moeten genoeg uitdagingen krijgen om relevante werkervaring op te doen en nieuwe stappen te maken. Een goede stage draait om de juiste uitdagingen op het juiste moment, niet te veel en niet te weinig. Een stagiair alleen maar spijkers laten sorteren en koffie laten zetten is verloren moeite, net als eisen dat die na een maand volwaardig meedraait.

Meldpunt Stagemisbruik

Studenten zijn vaak verplicht om stage te lopen vanuit hun opleiding. Om die reden hebben ze vaak geen sterke onderhandelingspositie. In het mbo is daar actie op ondernomen. Vertegenwoordigers van studenten, scholen, werknemers, werkgevers en de overheid hebben een jaar geleden het ‘Stagepact mbo 2023-2027’ ondertekend. Daarin zijn duidelijke doelen geformuleerd. Zo hebben studenten recht op goede begeleiding door de school en het leerbedrijf. Stagediscriminatie wordt niet meer getolereerd (en zelfs actief bestreden). Daarnaast moet een passende ver-

Wat kost dat eigenlijk een stagiair?

goeding worden betaald, die minimaal alle kosten dekt die een student moet maken.

De ambities zijn duidelijk uitgesproken. Toch zien de vakbonden nog steeds te veel misstanden. Zij hebben onlangs het Meldpunt Stagemisbruik opgericht. “Stagiairs zitten in een kwetsbare positie”, aldus Justine Feitsma, voorzitter van CNV Jongeren. “Leerbedrijven maken regelmatig misbruik van die kwetsbaarheid.” Bij het Meldpunt Stagemisbruik kunnen jongeren hun klachten kwijt. Geen stageovereenkomst? Geen leerdoelen meegekregen? Te veel verantwoordelijkheid zonder begeleiding? Overmatige werkdruk? Te lange werkweken? Ongepaste behandeling? Machtsmisbruik of discriminatie? Te veel spijkers sorteren? Het komt allemaal voor, volgens CNV Jongeren. De meldingen moeten een beter beeld geven van misstanden, waardoor gerichte actie genomen kan worden.

In de bouw en techniek wordt, mede door het personeelstekort, meer dan gemiddeld aandacht besteed aan de begeleiding van stagiairs. Martin de Haan van VTi (Vakschool Technische Installaties) herkent het beeld van stagemis-

bruik in de technische branches dan ook niet: “Naar mijn idee worden onze stagiairs over het algemeen gezien als volwaardige medewerkers die ertoe doen. Wel moeten we aandacht blijven besteden aan begeleiding. Als jongeren bij een technisch bedrijf vertrekken, verlaten ze meestal ook de branche en gaan ze iets heel anders doen. Dat mogen we niet laten gebeuren.”

Een exodus van jongeren moet voorkomen worden en de recente verhogingen van de stagevergoedingen in de bouw zijn volgens voorzitter Andries Knol van de beroepsvereniging voor mbo-opleiders (BVMBO) een stap in de juiste richting. “Een hele mooie ontwikkeling”, noemt Knol de extra financiële waardering die in de cao Bouw & Infra is overeengekomen. Wel vindt Knol dat mbo’ers een even hoge vergoeding zouden moeten krijgen als hbo’ers en wo’ers: “Mbo’ers zijn onmisbaar voor de technische branches. We zien ook dat hun startsalarissen vaak hoger zijn dan die van de hoger opgeleiden. Dat zouden wij graag terugzien in de stagevergoedingen.”

Kortom: wees zuinig op studenten. Het is een open deur. Toch lijkt de kloof tus-

sen het harde bedrijfsleven en de belevingswereld van jongeren nog vaak breed en diep. Topcoaches in de bouw en techniek prediken ‘engelengeduld’, ‘eerlijkheid’, ‘aandacht’ en ‘waardering’ in de begeleiding van stagiairs. Bedrijven zitten vaak op een andere golflengte. Zij neigen meer naar ‘niet-lullen-maar-poetsen’. Dat botst.

Discriminatie

Het gesloten stagepact zou de positie van mbo-stagiairs moeten verbeteren. Of daarmee ook stagediscriminatie wordt uitgebannen, is twijfelachtig. Knol van de BVMBO vindt het jammer dat ter voorkoming van stagediscriminatie de stagematching niet verplicht is gesteld. Met stagematching wordt een student op basis van objectieve criteria (zoals leerwensen en/of kennis en competenties) gekoppeld aan een leerbedrijf (en niet op basis van naam of land van herkomst). Maar deze verplichting werd door minister Robbert Dijkgraaf van Onderwijs uit het stagepact geschrapt, op voorspraak van VNO-NCW. Knol vindt dat geen wijs besluit: “De minister had voet bij stuk kunnen houden. Voor veel jongeren zou dat beter zijn.”

donderdag 21 maart 2024, Cobouw 11

COLOFON

Cobouw, de onafhankelijke nieuwsbron voor de bouw, verschijnt 1x per week en biedt nieuws en achtergronden over thema’s als duurzaamheid, veiligheid, innovatie, aanbesteden, marktontwikkelingen en bouwkwaliteit.

Hoofdredactie

Eric Verweij, hoofdredacteur ericverweij@vmnmedia.nl

Joost Zwaga, adjunct-hoofdredacteur joostzwaga@vmnmedia.nl

Redactie

Thomas van Belzen (bouwkwaliteit) thomasvanbelzen@vmnmedia.nl

Marc Doodeman, (marktontwikkelingen) marcdoodeman@vmnmedia.nl

Ad Tissink (innovatie) adtissink@vmnmedia.nl

Petra Platschorre petraplatschorre@vmnmedia.nl

Nouska du Saar nouskadusaar@vmnmedia.nl

Rens Knapen rensknapen@vmnmedia.nl

Alexander Leeuw alexanderleeuw@vmnmedia.nl

Eindredactie

Hendrik-Jan Huurdeman hendrikhuurdeman@vmnmedia.nl

Laura Klompenhouwer lauraklompenhouwer@vmnmedia.nl

Ingrid de Zwart-Schaap ingriddezwart-schaap@vmnmedia.nl

Persberichten Cobouw@vmnmedia.nl

Redactie Cobouw

Utrechtseweg 44

3704 HD Zeist

Redactie Bouwberichten bouwberichten@vmnmedia.nl

Vormgeving colorscan bv, www.colorscan.nl

Freelancemedewerkers

Edo Beerda, Alex de Haan, Yvonne Ton, Jan Smit, Ton Verheijen, Jaap van Sandijk, Margreet Kwaks, Rob Hendriks, Johan Nebbeling

Fotografen

APA, Ronald Bakker, Guido Benschop, John Gundlach, Alex J. de Haan, Ruud Jonkers, Suzanne van de Kerk, Christiaan Krouwels, Eran Oppenheimer, Ruud Ploeg, Ries van Wendel de Joode.

Infografieken en illustraties

Erik Flokstra, Pixels G Inkt

Uitgever Mieke Luisman-Stikkelorum miekestikkelorum@vmnmedia.nl

Advertenties

Marcel Nibbeling

Tel: 06 55 87 13 76

Email: marcelnibbeling@vmnmedia.nl

Abonnementen

• Online abonnement met onbeperkt toegang tot cobouw.nl en de Cobouw-app: € 21,00/mnd

• Krant (1x per week), incl. themaspecials en onbeperkt toegang tot cobouw.nl, de Cobouw-app en de digitale krant: € 75,00,-/ mnd

Klantenservice

VMN media

Telefoon: (088) 58 40 888 klantenservice@vmnmedia.nl

Op alle artikelen in Cobouw en op Cobouw.nl rust auteursrecht. Auteursrechtelijk beschermde werken mogen niet elders openbaar worden gemaakt, gearchiveerd of verveelvoudigd zonder schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur of de uitgever. Indien bij gebruik van artikelen van Cobouw en/of Cobouw.nl niet is voldaan aan bovenstaande, is Cobouw gerechtigd hiervoor schadevergoeding te claimen.

Mediavaert is opgeleverd: het nieuwe hout-hybride hoofdkantoor van DPG Media Nederland in Amsterdam-Duivendrecht. De innovatieve mediahub aan de Van der Madeweg vormt vanaf de zomer van 2024 de thuisbasis voor diverse redacties en radiozenders, waaronder de Volkskrant, Trouw, Parool, Qmusic, Joe en NU.nl. Met een omvang van 44.700 m2 mag het gebouw zich tot een van de grootste hout-hybride kantoren van Europa rekenen. Mediavaert is een ontwikkeling van Being in opdracht van DPG Media. Het ontwerp is afkomstig van het Amsterdamse architectenbureau Team V Architectuur, in samenwerking met DELVA Landscape Architecture / Urbanism, Arup en DGMR Drees & Sommer Netherlands verzorgt het kwaliteitstoezicht van realisatie tot en met oplevering. BESIX Nederland is verantwoordelijk voor de bouw.

Op 1 maart gaven wethouder Chantal Zeegers van de gemeente Rotterdam (Klimaat, Bouwen en Wonen), Alexander Tiel (Director Transactions Residen-

tial bij CBRE Investment Management), Roderik Mackay (Partner bij Egeria Real Estate Development), Dirk Jan Postel (Kraaijvanger Architects) en David Snelleman (Directievoorzitter bij Dura Vermeer Bouw Zuid West) het startsein voor de bouw van een nieuwe woontoren aan de Blaak in Rotterdam. De 75-meter hoge toren omvat 319 appartementen, waarvan 30% middenhuurwoningen. In het wooncomplex komt een gemeenschappelijke daktuin met op de begane grond een stadslobby met horeca en gevarieerde collectieve voorzieningen. De focus ligt op een duurzame transformatie.

Het terrein tussen Laan op Zuid en Hilledijk is niet meer te herkennen sinds de start van de bouw in mei 2022. Het braakliggende terrein heeft inmiddels plaatsgemaakt voor woongebouw KOER waar ruimte is voor 168 huishoudens in kleine, overzichtelijke gebouwen. Het natuurinclusieve project maakt deel uit van de ontwikkeling Parkstad, dat de verbinding vormt tussen de Kop van Zuid en de wijk Feijenoord in Rotterdam. Bouwende projectontwikkelaar VORM vierde samen met Wethouder

Een tip voor deze rubriek? Mail je tekst en foto naar cobouw@vakmedianet.nl

Chantal Zeegers, partners en kopers het bereiken van het hoogste punt.

BAM Wonen heeft in opdracht van Woningstichting Rochdale 31 eengezinswoningen verduurzaamd aan de Vlasleeuwenbek in Purmerend. De woningen uit 1980 zijn van gemiddeld energielabel C gestegen naar energielabel A en A+. Dat betekent een lager energieverbruik en minder CO2-uitstoot. De uitvoering liep van september 2023 tot januari 2024.

De bouw van de zesentwintig energiezuinige, klimaatadaptieve, natuurinclusieve en circulaire woningen in nieuwbouwwijk Herwijnen-Oost is in volle gang. In het bijzijn van diverse betrokken partijen, waaronder PUYCK en Bouwbedrijf Van der Heijden werd op 6 maart de mijlpaal van het hoogste punt gevierd, waarbij de focus lag op de groene glorie van het project en de circulaire dakpannen die de daken sieren.

APRIL

11 april

Nationaal Congres Beheer Openbare Ruimte

Deze elfde editie van NCBOR staat in het teken van ‘Transformeer de openbare ruimte, begin vandaag’. Maatschappelijke opgaven op het gebied van bijvoorbeeld duurzaamheid, biodiversiteit en circulariteit hebben invloed op het beheer van de openbare ruimte. Een transformatie van de openbare ruimte is nodig. De beheerder ervaart de drukte van de dagelijkse praktijk. Wat kan de beheerder vandaag al doen om de openbare ruimte te transformeren? En wat is er nodig om de toekomst te kunnen beheren?

https://events.crow.nl/ncbor/ 18 april

Masterclass Vastgoed voor Niet Vastgoed

Professionals

Vaak worden vastgoedprojecten geleid door ervaren specialisten. Veelal met jarenlange ervaring in het vak en bekend met de

fijne kneepjes van het vak; van vastgoedfinanciering tot en met de juridische en fiscale aspecten. Maar uiteraard ook op het vlak van risicomanagement en beheer. Merk je dat jouw kennis van vastgoed achterloopt en hoor je regelmatig begrippen die je niet direct kunt plaatsen? Wil je weten wat de laatste ontwikkelingen zijn in vastgoed en hoe de professionals omgaan met vastgoed? https://cobouwacademy.nl/opleidingen/masterclass-vastgoedvoor-niet-vastgoed-professionals

MEI

13 en 27 mei & 3, 10, 17 en 24 juni 2024

Nyenrode Collegereeks Duurzaam Bouwen Gasloos maken van woningen en wijken, circulair bouwen, energietransitie, terugdringen van CO2-uitstoot. Enkele termen die steeds weer voorbijkomen als het gaat over duurzaamheid. Hoe maak je van duurzaam bouwen een winstgevende businesscase?

Toonaangevende sprekers en hoogleraren van Nyenrode Business Universiteit geven jou wetenschappelijke inzichten mee. www.cobouwacademy.nl/ opleidingen/collegereeks-duurzaam-bouwen

27 & 28 mei

Nyenrode Masterclass Contract- en Risicomanagement Bouwprojecten lopen een steeds groter risico om te falen. Ze gaan over budget heen, halen mijlpalen niet en/of gaan over datum heen. Daarnaast zijn er steeds complexere en nieuwe vormen van contracten en aanbesteden. Neem daarbij de scherpe prijzen, de dunne marges en de hoge eisen die opdrachtgevers in contracten stellen. Tijdens deze intensieve tweedaagse masterclass wordt er gebruik gemaakt van gefundeerde theorie. Topdocenten koppelen deze wetenschappelijke inzage aan jouw praktijk, middels casussen en oefeningen. De masterclass is inclusief lichte maaltij-

den en overnachting in het campushotel.

https://cobouwacademy.nl/ opleidingen/nyenrode-masterclass-contract-en-risicomanagement

NOVEMBER

20 en 21 november

DigiBouw 2024

DigiBouw is het platform voor de Nederlandse bouwer die alles wil weten over de digitalisering van zijn bouwbedrijf. Op 20 en 21 november 2024 organiseert Jaarbeurs in samenwerking met DigoGO de eerste editie in het Beatrixgebouw. DigiBouw 2024 is de jaarlijkse ontmoetingsplek voor professionals uit de bouw- en installatiesector om zich te laten informeren en inspireren door slimme technologieën en innovatieve oplossingen die bijdragen aan de digitalisering van het bouwproces.

https://www.digibouw.nl/

26 november

Cobouw Aawards De uitreiking van de Cobouw Awards is hét hoogtepunt van het jaar voor de

bouwwereld. Onafhankelijke jury’s belonen het allerbeste werk in de categorieën digitalisering, duurzaamheid, innovatie en infra. We reiken prijzen uit voor het beste jonge talent, het meest duurzame bedrijf en de Bouwvrouw van het jaar. En tot slot presenteren we de best presterende bouwonderneming van het jaar met de Cobouw50 Award. Dat doen we in samenwerking met advies- en accountantskantoor PwC. Het winnen van een Award viert de duurzame vooruitgang in de bouw en zorgt voor het krijgen van waardevolle aandacht en winnen van prestige.

https://cobouwacademy.nl/ events/26-nov-2024-cobouwawards

27 mei: Contract- en Risicomanagement.