GLOBAMIX
EEN NIEUW LOGOPEDISCH ASSESSMENT VOOR PERSONEN MET ERNSTIGE AFASIE Lieselot Moerkerke, logopedist az groeninge Kortrijk Frank Paemeleire, logopedist az Maria Middelares Gent, docent Arteveldehogeschool In juni 2016 werd een driejarige postgraduaatopleiding ‘Neurologische Spraak- en Taalstoornissen (NTSS)’ aan de Arteveldehogeschool afgesloten met een scriptie over het logopedisch onderzoek bij personen met globale afasie. Dit was een uitdagende keuze want ondanks het feit dat dit een vaak voorkomend afasietype is, bestaat er in het Nederlands taalgebied geen formeel taal- en communicatieonderzoek dat geschikt is voor personen met globale afasie. In Amerika bestaat er wel één onderzoek, namelijk de Boston Assessment of Severe Aphasia BASA (Helm-Estabrooks et al., 1989). De BASA (zie figuur 1) werd aangekocht en vertaald. Er werd onderzocht of de BASA een meerwaarde kon zijn bij het onderzoek van personen met globale afasie. Samen met twee promotors (Frank Paemeleire en Erik Robert, beide werkzaam in az Maria Middelares Gent) werd beslist om er een multicentrische studie van te maken die zowel in az groeninge Kortrijk als in az Maria Middelares Gent zou lopen. In december 2015 gaven beide Ethische Comités groen licht. Drie Logopedisten in az groeninge en drie logopedisten in az Maria Middelares namen de vertaalde test af bij personen met globale afasie en evalueerden die kritisch. Dit resulteerde in een scriptie en een artikel voor het vaktijdschrift van de Vlaamse Vereniging voor Logopedisten (VVL) getiteld: ‘Boston Assessment of Severe Aphasia (BASA): een meerwaarde bij het onderzoek van personen met globale afasie?’ (Moerkerke, Paemeleire, & Robert, 2017). Na de samenwerking tussen de logopedische diensten van deze twee ziekenhuizen uit het E17-netwerk, besloten de eerste twee auteurs om een nieuw onderzoeksinstrument te ontwikkelen voor personen met ernstige afasie: GLOBAMIX. GLOBAMIX bestaat uit twee delen. Het eerste deel wordt eind 2020 uitgegeven door Sig VZW. In wat volgt, geven wij een inleiding op het assessment bij personen met ernstige afasie en bespreken we de basisprincipes van GLOBAMIX. Deze tekst is voor een deel Figuur 1: vertaalde versie van de Boston Assessment of Severe Aphasia (Helm-Estabrooks, Ramsberger, Morgan, & Nicholas, 1989) 12
ACTAGROENINGE
overgenomen uit het artikel ‘Dynamisch assessment bij personen met ernstige afasie’, dat eveneens verscheen in het vaktijdschrift van de Vlaamse Vereniging voor Logopedisten (VVL) (Paemeleire & Moerkerke, 2019). PROBLEMEN MET TRADITIONEEL ASSESSMENT
Afasie is een verworven taalstoornis, veroorzaakt door een hersenletsel, die ontstaat nadat de taal verworven is. De taalstoornis uit zich in stoornissen in spreken, begrijpen van gesproken taal, lezen, gebaren en/ of schrijven en leidt tot beperkingen in communicatie. Beroerte is de meest voorkomende oorzaak van afasie (Bastiaanse, 2010). Afasie bestaat in verschillende vormen en verschillende ernstgraden. De diagnose van ernstige afasie kan eenvoudig en snel aan de hand van een bedside screening gesteld worden. Diagnostiek is echter maar een klein onderdeel van wat tegenwoordig assessment wordt genoemd. Assessment gaat meer in de diepte én de breedte en is meer holistisch dan louter personen testen en stoornissen diagnosticeren (Hallowell, 2017). Er zijn in het Nederlands taalgebied meer dan dertig assessmentinstrumenten voor volwassenen met afasie beschikbaar. De meeste afasietesten zijn gericht op personen met een gemiddelde ernstgraad en zijn niet geschikt voor personen met ernstige afasie. BEVESTIGING VAN COMMUNICATIEVE INCOMPETENTIE
Traditionele assessmentinstrumenten kunnen in principe afgenomen worden bij personen met ernstige afasie maar ze zijn niet specifiek voor deze ernstgraad ontwikkeld. Dit heeft invloed op onder andere de afbreekregels. Als we de test correct willen afnemen, betekent dit dat er regelmatig grote frustratie ontstaat bij de persoon die getest wordt. De instructies van de meeste testen zijn ook te complex, waardoor de persoon overdonderd wordt met auditief-verbale informatie die niet wordt begrepen. Bovendien zijn de meeste testen ook gericht op mondelinge taalproductie, wat voor personen met ernstige (niet-vloeiende) afasie een groot struikelblok vormt. Samenvattend kan worden gesteld dat het afnemen van traditionele assessmentinstrumenten vaak enkel de communicatieve incompetentie van de persoon bevestigt. LAGE SENSITIVITEIT
Als we traditionele afasietesten afnemen bij personen met ernstige afasie levert dit meestal weinig klinisch bruikbare informatie op. De resultaten vertonen vaak een bodemeffect omdat de instrumenten niet ontwikkeld werden om te differentiëren binnen de groep van personen met ernstige afasie. En dat terwijl er in de literatuur door veel auteurs aangehaald